Sirisiriwal Kaha Part 01

Author(s): Ratnashekharsuri, Bhanuchandravijay
Publisher: Yashendu Prakashan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/600403/1

Page #1
यशेन्दुप्रकाशन-११ पूज्यपाद विजयनेमि-विज्ञान कस्तूरमरिसद्गुरुभ्यो नमः रत्नशेखरसूरि विरचित सिरितिरिवाल कहा भा. 1 (श्री श्रीपालकथा) संपादक : टीप्पणीकार पू. पंन्यासप्रवर श्रीयशोभद्रविजयजी गणीवर्यनी प्रेरणाथी पू. पंन्यासप्रवर श्रीचन्द्रोदय विजयजी गणीवर्यना शिष्य मुनिश्री भानुचन्द्रविजय श्री विलेपारले श्वेतांबर-मूर्तिपूजक जैनसंघ प्रकाशकः श्रीयशेन्दु प्रकाशनवती जसवंतलाल गिरधरलाल शाह 147 संबोलीनो खांचो-डोशीवाडानी पोळ अमदावाद-१ किंमत 6-00 द्रव्य सहायक

Page #2
| 2 | 1. :પ્રાપ્તિસ્થાન: જન પ્રકાશન મંદિર C/o 309/4 દેશીવાડાની પિળ, ખત્રીની ખડકી. અમદાવાદ-૧ 3, સેમચંદ ડી. શાહ ઠે જીવનનિવાસ સામે પાલીતાણું (સૌરાષ્ટ્ર) 2. મેઘરાજ જૈન પુસ્તક ભંડાર C/o ગોડીજીની ચાલ, પહેલે માળે, કીકાસ્ટ્રીટ, ગુલાલવાડી મુંબઈ-૨ સરસ્વતી પુસ્તક ભંડાર ઠે. હાથીખાના, રતનપળ. અમદાવાદ-૧ મૂલ્ય રૂા. 6-00 કાન્તિલાલ ડાહ્યાભાઈ પટેલ મંગલ મુદ્રણાલય, રતનપોળ, ફતેહભાઈની હવેલી અમદાવાદ-૧, || 2 ||

Page #3
પ્રકાશકીય જૈન ગ્રન્થમાં જે જ્ઞાનનો ભંડાર સમાએ છે તેના ચાર વિભાગો કરવામાં આવ્યા છે. (1) દ્રવ્યાનુએમ (2) કથાનુયોગ (3) ગણિતાનુયોગ અને (4) ચરણકરણાનુયોગ. દ્રવ્યાનુયેગમાં ફિલેફી શી છે એટલે વસ્તસ્વરૂપનું જ્ઞાન આવી જાય છે. જીવસંબંધી વિચાર, ષડદ્રવ્ય સંબંધી વિચાર, કમસંબંધી વિચાર ITI Rii અને ટૂંકામાં કહીએ તો સર્વ વસ્તુઓની ઉત્પત્તિ, સ્થિતિ, નાશ વિગેરેને તાત્વિક બેધ એનો આ વર્ગમાં શી સમાવેશ થાય છે. આ અનુગ ઘણો કઠિન છે. અને તેને સરલ કરવાના ઉપાયે શ્રી આચાર્યોએ જ્યા છે. આ | આ અનુગમાં અતીન્દ્રિય વિષયોનો પણ સમાવેશ થઈ જાય છે. અને તેથી તેનું રહસ્ય સમજવામાં મુશ્કેલી હા પડે એ તદ્દન સ્વાભાવિક છે. ત્યાર પછી કથાનુયોગ આવે છે. આ જ્ઞાનનિધિમાં મહાપુરૂષોના જીવનચરિત્ર અને શિશુ તે દ્વારા ઉ૫દેશપ્રસાદી ચખાડવામાં આવે છે, ત્રીજા અનુગમાં ગણિતનો વિષય આવે છે. તેમાં ગણતરીનો વિષય એટલે ક્ષેત્રનું પ્રમાણ, જયોતિષચક્રનું | વર્ણન ઈત્યાદિ અનેક હકીકતો આવે છે. તેમજ આઠ પ્રકારના ગણિતને પણ તેમાં સમાવેશ કરે છે. ચોથા અનુગમાં ચરણસિત્તરિ અને કરણસિત્તરિનું વર્ણન અને તત્ સંબંધી વિધિ વિગેરેં બતાવેલ હોય છે. - આ ચાર અનુગ પર સૂત્ર અને અનેક ગ્રંથ લખાયા છે. તેમાંથી ઘણાનો નાશ થયે છે, છતાં પણ

Page #4
જી હજુ ઘણા જૈન છે વિધમાન છે, અને તે સર્વમાં એક અથવા તેથી વધારે અનુગ પર વિવેચન કરવામાં { આવેલું હોય છે. ધર્મ આરાધનમાં પ્રેરણાભૂત થતાં અનેક સાધનોમાં ચરિત્રનું વિશિષ્ટરથાન છે. જેના શ્રવણ, મન નથી અનેક બાલજીવો ધર્મ આરાધનમાં તત્પર બન્યા છે, બને છે ને બનશે. આવા ધર્મસાધનને સહાયભૂત Tii થતા સાધનનું અનેકવિધ પ્રકાશન આવકાર્ય છે. જનક્શા ગ્રન્થ સાહિત્યના અનેક પ્રકારોમાં ઉપલબ્ધ થાય છે. જૈન વિદ્વાનેથી સાહિત્યનો એક પણ શ્રી પ્રકાર પર્ચો વગરનો રહ્યો નથી. આ માટે કાંઈ પણ કહેવું તે પિષ્ટપેષણ તુલ્ય જ હેય. જન સમાજમાં વર્ષમાં અનેક પર્વોમાં પર્વના માહાસ્ય ઉપર કથાઓ ઉપલબ્ધ થાય છે. તેમાં શ્રી શ્રીછે પાલકથાકે જે આશ્વિન ને ચૈત્રના એલી” ના નવદિવસમાં ખાસ “નવપદ' મહિમા માટે શ્રવણ કરવામાં Faa આવે છે. તે આ ક્યા પ્રાકૃત–સંરકૃતિને ગુજરાતી ભાષામાં રચાયેલ રાસક વગેરે ભાષાઓમાં ઉપલબ્ધ છે. તેમાય સિનિલિવિાર જા' રત્નશેખરસૂરિજી વિરચિત પ્રાચીન છે. અન્ય ઉપલબ્ધ થતી કૃતિઓ માટે મુખ્ય આધાર ગ્રંથ પણ આજ છે. અને આ ગ્રન્થ “૧૪૨૮'માં શ્રી રત્નરશેખરસૂરિજીના શિષ્ય “શ્રી હેમચન્દ્ર |ii સાધુએ' લિપબદ્ધ કર્યાનો ઉલ્લેખ અંતે મલે છે. તેમજ આજ ગ્રન્ય પર અવચૂર્ણિ ઉપલબ્ધ થાય છે. જે Giii જૈન ગ્રન્થાવલી” તથા શ્રી દેવચંદ લાલભાઈ તરફથી સાવર્ણિ છપાયેલ (જે આજે દુર્લભ છે.) શ્રીપાલશા ચરિત્રના ઉદ્ધાતમાં શ્રી ક્ષમા કલ્યાણકની રચના હેવાનો સંભવ જણાવ્યું છે અને આ ગ્રન્થ મૂલમાત્ર ભાષા- ઝી *

Page #5
Jii તર સહિત જામનગરવાલા હીરાલાલ હંસરાજભાઇએ છપાવે છે. તે પણ દુર્લભ પ્રાય છે. આ સિવાય અનેક થિી Raa મુનિભગવત રચિત શ્રીપાલચરિત્ર મલે છે જેનો ઉલ્લેખ જન ગ્રંથાવલીમાં છે. | પ્રસ્તુત શ્રી રત્નશેખરસૂરિજી વિરચિત પ્રાકૃત “શ્રીશ્રીપાલ ચરિત્ર દુર્લભ હેવાથી પ. પૂ. વિવદ્દવર્ય છે મુનિશ્રી ભાનુચંદ્રવિજયજી મ.ને અમેએ આગ્રહભરી વિનંતિ કરતા, પૂજ્યશ્રીએ સ્વરચિત વિષમલિ ટીપણે હૈ તથા ભાષાંતર સાથે સંપાદિત કરી આપ્યું છે. તે બદલ અમે તેઓશ્રીના ઘણા જ આભારી છીએ. અને આ આભારની લાગણી એટલી પ્રબળ છે કે એમનો ચેડા જીવનપરિચય આપવા લલચાવી રહી છે. પૂ. મુનિરાજશ્રી, ધર્મનગરી રાજનગર (અમદાવાદ) ના વતની શાહ કેશવલાલ ઉમેદચંદના જયેષ્ઠ |ii પુત્ર છે. માતાનું નામ જેઠીબેન છે. મુનિશ્રીના પિતાશ્રી કેશવલાલભાઈ કુટુંબ સાથે રાયપુર વાઘેશ્વરીની છે, પળમાં રહેતા ને ન્યાય નીતિથી વ્યાપાર કરવા પૂર્વક ધાર્મિક જીવન ગુજારતા હતા, પણ આયુષ્ય ટું, તેથી | નાની વયમાં જ મૃત્યુ થયું. પણ સુવાસ થોડા સમયમાં સારી ફેલાવી હતી. કુટુંબ માટે ને મિત્રવર્ગ માટે આ 6 એક “કારીધા' હતું પણ “દુઃખનું ઓસડ દહાડા'ન્યાયે ને ધાર્મિક પ્રબળ સંરકારેએ પતિમયુના દુઃખને જ હૃદયમાં સંગ્રહી મુખ પર આનંદ રાખી નાના બાળકોને પાલન પોષણમાં જેડીબેને મન પરોવ્યું. પણ ધાર્મિક સંરકારોનું પિષણ ભૂલ્યા નહીં. અને એજ માતાના ધાર્મિક સંરકારોએ ભયુવાવસ્થામાં સાંસારિક પ્રબળ બંધનોને અવગણી પૂ. મુનિરાજશ્રીએ સં. 2005 ના પિષ વદ 6 ના 5 . આ. મહારાજશ્રી વિજયવિજ્ઞાનસૂરીશ્વરજી મ. સાહેબના

Page #6
વરદહસ્તે સંયમ ગ્રહણ કર્યો. અને 5. પૂ. પં. શ્રી ચન્દ્રોદયવિજ્યજી મ. ના શિષ્ય થયા. પ. પૂ. પંન્યાસજી શિશ યશોભદ્રવિજ્યજી ગણિવર મ. શ્રી. ની પરમ પવિત્ર નિશ્રામાં રહીને તેઓશ્રીએ થડા સમયમાં પણ સારો એવો વિદ્યાભ્યાસ કરી સંયમ આરાધના કરી રહ્યા છે. સંયમ આરાધન કરતા લેકેપગી કાર્યોમાં પણ તેટલાં જ દત્તચિત્ત રહે છે. જેથી આપણને પ્રસ્તુત કન્ય તેમજ અન્ય ગ્રંથનું સંપાદન, લેખન વગેરે કરી આપણને લાભાન્વિત કરી રહ્યા છે. આ ગ્રન્થના બે વિભાગ કરવામાં આવ્યા છે તેમાં પ્રથમ વિભાગ પેઈજ 120 ફરમા વીશ સુધીનો છે. હાલ તુરત બહાર પાડવામાં આવેલ છે. બીજો વિભાગ પ્રેસમાં છપાય છે જેને પણ થોડા સમયમાં બહાર $i પાડવામાં આવશે. - આ ગ્રંથને પ્રકાશિત કરવા આર્થિક સહાયતા માટેના પ્રયાસ માટે સર્વશ્રી છોટુભાઈ મગનલાલ # શાહ, તિલાલ મણીલાલ પરીખ, લીલાવતીબેન સેવંતિલાલ પરીખ, સુશીલાબેન ધનકુમાર પારેખ, રમણલાલ ચંદુલાલ પટવા, લક્ષ્મીબેન છોટુભાઈ, કાન્તાબેન કેશવલાલ અને દેવેન્દ્રભાઈ કસ્તુરચંદ તથા સેવંતીલાલ લક્ષ્મીચંદને આભાર માનીએ છીએ. આવા મુનિપંગ સંયમ આરાધના કરવા પૂર્વક ચિરંજીવી છે એવી– શુભાભિષાપૂર્વક ભવદીય-નિવેદક

Page #7
प्रस्तावना महामहिम्नोऽप्रतिचक्रस्य श्रीसिद्धचक्रस्य त्रिधाऽऽराधनतः सम्पादिताऽऽश्चर्यकरसुखसौभाग्यसम्पतेरत्य- है। न्तदुस्तरकिलासरोगसमुद्रसमुत्तीर्णस्य श्रीश्रीपालमहाराजस्य, पूर्वोपार्जितशुभाऽशुभकर्मत एव सुखदुःखाऽनुभविनः प्राणिनोऽन्ये तु निमित्तमात्रमिति पित्रा पृष्ठाया जिनेन्द्रागममर्मज्ञायाः पर्षदि पर्जन्यवद्गभीरया गिरा स्पष्टसम्भाषित्र्या मदनसुन्दर्याश्च चरित्रमिदं श्रीश्रीपालचरित्रम् / ____ अनयोः परमपवित्रनामधेययो दम्पत्योश्चरित्रस्य श्रवणेन चैत्राश्चिन्योरष्टाहिकायां श्रीनवपदीनामाराधनं 8 श्रीश्रीपालवत् त्रिधा कुर्वन्तो भव्या उत्तरोत्तरमपवर्गसुखभाजो भवेयुरिति श्रीमद्रत्नशेखरसूरयः प्राकृतभाषायां वैक्रमीयचतुर्दशशतकोत्तराऽष्टाविंशतितमे वर्षे चरित्रमिदं रचितवन्तः / / श्रीरत्नशेखरखरीणां गुरवः श्रीहेमतिलकसूरयः, तेषाञ्च श्रीवज्रसेनसूरय आसन् / अमीषाश्च सम्मान H"पातिशाह अल्लाउद्दीन" इत्यनेन "फरमान" दानपूर्वकं कृतमिति, " जैनग्रन्थावल्या " मयं प्रसङ्गो "वेबर" इत्यस्योक्तितया सगृहीतः / 7 .

Page #8
4 ____ श्रीरत्नशेखरसरीणामन्या अपि कृतयः सन्ति / यथा स्वोपज्ञवृत्तियुक्तो "गुणस्थानकक्रमारोहः, श्रीवनIN सेनसरिविरचिताया "गुरुगुणषट्त्रिंशिकाया" वृत्तिदीपिके च / प्राकृतभाषायां शतश्लोकप्रमागः “छन्दःकोषः" | प्रबोधचन्द्रोदयवृत्तिः, “वीरंजय” इत्यादिगाथा निबद्धोऽधुना विशेषतः पठयमानः स्वोपज्ञवृत्ति युक्तः क्षेत्रसमासथाऽनुमीयते तेषां कृतयः स्युरिति / इदं च चरित्रं श्रीसत्यराजगणिभिः, श्रीसोमकीर्तिभिः, पण्डितश्री "राइधु" इत्यनेन, श्रीसोमचन्द्रः, / / है। श्रीजयकीर्तिभिः, श्रीज्ञानविमलसूरिभिश्च संस्कृतप्राकृतभाषायां रचितमस्ति / तथा च श्रीरत्नशेखरसुरीणां शिष्यैरस्यैव प्रस्तुतस्य चरित्रस्य लिपीकृभिः श्रीहेमचन्द्र सूरिपदप्राप्तै रद एवाऽऽदर्शीकृत्य " संक्षिप्तं" संस्कृते कृतं चरित्रमप्युपलभ्यते, तश्च पूज्यैः श्रीचन्द्रोदयविजयः सम्पादितमस्ति / अतिप्रसिद्धश्च "श्रीश्री. पालरासकोऽपि पूज्यैरुपाध्यायै विनयविजयगणिभिरारब्धो, वाचकवर श्रीयशोविजयैः कृताऽशिष्टभागपूर्तिरूपो | वाचकवराणामपूर्वा कृतिरस्ति / ___तथाऽस्य ग्रन्थस्योपलभ्यमानाऽवचूर्णि श्रीक्षमाकल्याणकवाचकै वैदेन्द्रियाक्षचन्द्राऽन्दे कृतेति | विप्रतिपद्यते। . - प्रस्तुतञ्च श्रीश्रीपालचत्रिं प. पू. कविरत्नानां समर्थव्याख्यानकाराणां, पन्यासक्राणां श्रीयशोभद्रवि 5455* *

Page #9
जयजीगणिवराणां सम्प्राप्तसान्निध्येन कृतविद्याभ्यासैः, प. पू. पन्यासश्री चन्द्रोदयविजयानां शिष्यै विद्वद् / वर्यमुनिश्री मानुचन्द्रविजयैः श्रीक्षमाकल्याणकीयावचूर्णा, स्वरचित विषमस्थलटिप्यण्या च सहितं सम्पाद्य / दुर्लभप्रायं सुलभीकृतमिति सुकृतमेतत् जनानामह्यतोऽतीवोपकारः / आशासे पठन-पाठन श्रवण-श्रावणाऽनुसरणादिना फलभाजः स्युः प्रशस्या एवंविधा सन्तः प्रयत्ना इति / જ્ઞાનમંદિર शुभभावनभावितातः करणस्य માટુંગા. મુંબઈ 19 मुनि सूर्योदयविजयस्य 21-11-13

Page #10
મૂલ્ય 2-10 અમારાં નાતન પ્રકાશને मूल्य 1 વિવિધ પૂજા સંગ્રહ ભા-૧ થી 6 જેમાં પ્રાચીન 3-50 2 સામાયિકા સુધ પૂવોચાર્ય વિરચિત પ્રજાઓને સંગ્રહ છે. 2 સામાજિક સુર (વિત્ર) 0-40 2 વિવિધ પૂજા સંગ્રહ ભા-૧ થી 9 3 देवसिराई 5800 4 बे प्रतिक्रमण विधि सहित 3 વિવિધ પૂજા સંગ્રહ ભા-૧ થી 11 6-00 ક = પ્રતિમા વિધિ સહિત 2-00 4 નિત્ય સ્વાધ્યાય સ્તોત્રાદિ સંગ્રહ 4-50 6 विविध पूजा संग्रह भाग 1 थी 7 1-00 5 જન સઝાયમાળા (સચિત્ર). 3-00 7 વિધિ પૂજ્ઞા સંકદ મા 2 થી 20 10 6 દેવવંદનમાળા (કથાઓ સહિત) 2-50 8 વ પ્રતિમા મૂકી 7 પંચપ્રતિક્રમણ વિધિ સહિત 2-5, તે સિવાય જૈન ધર્મનાં તમામ પ્રકારનાં પુસ્તકે, 8 બે પ્રતિક્રમણ વિધિ સહિત વધુ માટે સૂચિપત્ર મંગાવે. 9 જિનેન્દ્રદર્શન ચોવીશી પરિકરયુક્ત) 1-50 જશવંતલાલ ગીરધરલાલ શાહ આ 10 નવસ્મરણ સચિત્ર) ઠે જૈન પ્રકાશન મંદિર, 11 નવસ્મરણ (પેકેટ) 1-00 309/4. દેશીવાડાની પળ, 12 સ્નાત્ર પૂજા 0-25 અમદાવાદ-૧, 2-50 પ્રતા વિગેરે મલ: સચિપત્ર નં ૧-ર, પ્રતા વિગેરે મલશે.

Page #11
ॐ अहं नमः यशेन्दु प्रकाशन ग्रन्थाङ्क 12 सकललब्धिसमन्विताय श्री गौतमस्वामिने नमः सिरिरयणसेहरसूरिहिं संकलिया (रत्नशेखरसूरिसंकलिता) तस्सीस हेमचंदेणसाहुणा लिहिया. सिरि सिरिवालकहा अरिहाइनवपयाई, झाइत्ता हिअयकमलमज्झमि / सिरिसिद्धचक्कमाहप्पमुत्तमं किंपि पेमि // 1 // ध्यात्वा नवपदी भक्त्या श्रीश्रीपालमहीभुजः / चरित्रं कीर्तयिष्यामि रम्यं संस्कृतभाषया // 1 // श्री सिद्धचक्रमतुलं ध्यात्वा "शरदिन्दु" भानुचन्द्रोऽहम् / श्री श्रीपालकथायां कुर्वे सट्टिपणोमनधाम् // 1 //

Page #12
सिरिसिरि अस्थित्य जंधुदीवे दाहिणभरहद्धमज्झिमे खंडे / बहुधणधन्नसमिद्धो, मगहा देसो जयपसिद्धो // 2 // अहंदादि नवपदानि हृदयकमल मध्ये ध्यात्वा उत्तमं श्री सिद्धचक्रस्य-यन्त्रराजस्य माहात्म्यं किमपि | 14/ जल्पामि-कथयामि // 1 // अस्मिन् जम्बूद्वीपे दक्षिणभरतार्द्धस्य मध्यमे खण्डे बहु-धनधान्यसमृद्धो जगत्प्रसिद्धो मगधाख्योदेशोऽस्ति // 2 // 1 हिअय कमलमज्झमीति-अत्र हृदयमन्तः करणं कमलं पद्म मिवेत्युपमितसमासेन हृदये सहृदय हृदय चमत्कारि सादृश्यावबोधात् “साम्य वाच्यमवैद्ययं वाक्यैक्य उपमाद्वयोः" इति लक्षणे लक्षित उपमालङ्कारः / हृदयमेवकमलमिति मयूरव्यंसकादित्वात् समासे हृदये कमलाभेदबोधनात् " तद्रूपकमभेदो य उपमानोपमेययोः” इति काव्य प्रकाशीय लक्षण लक्षितं रूपकमेव कथन्नालङ्कार इति नाशङ्कनीयम्. रूपकसमासस्य उत्तर पदार्थ प्रधानतया तथाभूत कमलावच्छेदेन अहंदादिनवपद ध्यानायोगात् बाधक प्रमाणोपस्थितेः / इदमत्रावधेयम्-"मुखेचन्द्रः" इत्यादौ समासस्थले रूपके मुखमेवचन्द्र इति मयूरव्यंसकादित्वात् कर्मधारयः, उपमायान्तु मुखंचन्द्र इवेत्युपमितसमास ऊरीकार्यः, तत्र रूपके आरोप्यमाणत्वेन विशेष्यतया उपमानपदार्थ एवोपमेयं तिरोधाय क्रिया या मन्वेति उपमायान्तु आरोपभावेन वर्णनामुख्यो द्देश्यत्वेन च विशेष्यतया उपमेय पदार्थपव क्रियासम्बन्धः / तेन मुखचन्द्रः प्रकाशते इत्यादौ प्रकाशस्य प्रभारूपतयाचन्द्र सम्भवात् मुखेचासंभवात् प्रकाशते इति पदं रूपकस्य साधकम् , उपमायास्तु बाधकमिति रूपकमेव, “युवा प्रियाया मुखचन्द्रं चुम्बति" इत्यादौ चुम्बनस्य वक्तृसंयोगरूपतया मुखे संभवात्

Page #13
जत्थुप्पन्नं सिरिवीरनाह तित्थं जयंमि वित्थरियं। . ... तं देसं सविसेस, तित्थं भासंति गीयत्था // 3 // तत्थ य मगहादश रायगिहनाम पुरवरं अस्थि / बभारविउल गिरिवर समलंकिय परिसरपएसं // 4 // यत्र मगधाख्ये देशे उत्पन्न श्रीवीरनाथस्य तीर्थ जगति विस्तृत-विस्तारं प्राप्तम् , तं देशं गीतार्थाः सविशेष तीर्थ भाषन्ते-वदन्ति // 3 // तस्मिन् मगधाख्ये देशे राजगृहं नामपुर वरमस्ति, कीदृशं तत् ? | वैभार विपुलाख्यगिरिवराभ्यां समलङ्कृतौ परिसरप्रदेशौ-पार्श्वभागौ यस्य तत् एवं विधं पुरं वर्तते // 4 // चन्द्रे चासंभवात् चुम्बतीति पदमुपमायाः साधकं रूपकस्य बाधकं प्रतीयते, प्रकृते च " झाइत्ता" (ध्यात्वा) इतिपद मुक्तरीत्या उपमायाः साधकं रूपकस्य बाधकमवसे यमिति सक्षेपः / 2. जंबुदीवे इति--अत्र जम्बूशब्दस्य दीर्घोकारान्ततया दीघोंकारसंवलित शब्दपाठे छन्दोमनः "यस्याः प्रथमे पादे द्वादशमात्रास्तथा तृतीयेऽपि / अष्टादश द्वितीये चतुर्थके पश्चदश सार्या" ॥ति नियमात् प्रथमपादे द्वादशमात्रामात्र विधानात् इत्येवं न भ्रमितव्यम्--" दीघंहस्वौमिथोवृत्तौ " // 1 // 4 // इत्यनेन दी?कारस्य इस्वता करणान् / एवम् “अस्थित्थ" इत्यंशे छेकानुप्रास:. उत्तरार्द्ध सकारस्यासकृदावृत्त्यावृत्त्यनुप्रासश्चालङ्कारौ द्रष्टव्यौ // 3. अत्र स्थ, " इत्यस्य पञ्चधोपादानात् नच्छेकानुप्रासः"छेकोव्यञ्जनसंघस्य सकृत् साम्यमनेकधेति सकृदावृत्तो तत्प्रसरात् किन्तु वृत्त्यनुप्रास पवेति विज्ञेयस् / 4. भत्रोत्तरारेकस्यासकृदावृत्त्या "अनेकस्यैकधा साम्यमसद्वाऽप्यनेकधा / एकस्य सकृदप्येषवृत्त्य

Page #14
वालकहा सिरिसिरि // 2 // तत्य य सेणिय राओ, रज पालेइ तिजय विक्खाओ। वीरजिणचलणभत्तो विहिअज्जियतित्थयरगुत्तो // 5 // जस्सत्थि पढमपत्ती, नंदा नामेण जीइवर पुत्तो / अभय कुमारो बहुगुण सारो चउबुद्धि भंडारो // 6 // तत्र च नगरे श्रेणिको नाम राजा राज्यं पालयति, कीदृशो राजा ?-त्रिजगद्विख्यातः पुनः ? वीरजिनचरणM भक्तः, तथा विधिनाऽजितमुपार्जितं तीर्थकर नामकर्म येन सः एवं विधः // 5 // यस्य श्री श्रेणिकराजस्य प्रथमपत्नी-प्रथम राज्ञी, नन्दानामाऽस्ति, यस्या नन्दायाः प्रधानपुत्रोऽभयकुमारनामाऽस्ति, कीदृशः ? | | बहुभिर्गुणैः सारः श्रेष्टः, पुनः ? चतुर्बुद्धिभाण्डागारम् // 6 // नुप्रास उच्यते" इत्युक्त लक्षणो वृश्यनुप्रासोऽवसेयः / दीर्घसमासाश्रयणादोजोगुणाभिव्यञ्जनेपि न प्रसाद हानिः, तस्य सर्वरस रचना माधारण्योक्तेः / " वित्तं व्याप्नोति यः क्षिप्रं शुष्कन्धनमिवानलः / स प्रसादः समस्तेषु रसेषु रचनासु च” इति साहित्य दर्पणः / 5. अत्र “तिजय विक्खाओ" इति विशेषणात्तस्य राज्ञः परम यशस्वितामिव्यञ्जना द्वर्णनीयस्योत्कप्रतीतेः प्रस्तुतस्य रसस्य परिपुष्टिः सुधीसंवेद्या / पूर्वार्द्ध यकारस्यासकृदावृत्या, उत्तरार्द्धणकारस्य वारद्वय मुपादानाचवृत्त्यनुप्रासावलङ्कारो। 6. “जस्थत्थि' इत्यत्र 'लुक'१ / 10 // इत्यनेन पूर्वस्वरस्थ लुगू द्रष्टव्या। उत्तराद्धरेकस्यासकृदावृत्त्यावृत्त्यनुप्रासः पूर्ववद्वोद्धव्यः / पारिणामिकी, औत्पातिकीत्यादिमे देन बुद्धश्चातुर्विध्यं द्रष्टव्यम् /

Page #15
चेडयनरिंदघूया, बीया जस्सत्थि चिल्लणा देवी। जीए. असोगचंदो पुत्तो हल्लो विहल्लो अ // 7 // अन्नाउ अणेगाओ धारणीपमुहाउ जस्स देवीओ। मेहाइणो अणेगे, पुत्ता पियमाइपयभत्ता // 8 // सो सेणियनरनाहो अभयकुमारेण विहियउच्छाहो / तिहुयणपयडपयावो, पालइ रज्जं च धम्मं च // 9 // ____ यस्य श्रेणिकस्य द्वितीयादेवी या देवी-राज्ञी चेटक नरेन्द्रस्य पुत्री चेलणा नाम्नी अस्ति,, यस्याश्चेल्लणायाः प्रथमपुत्रोऽशोकचन्द्रः-कूणिक इत्यर्थः, द्वितीयो हल्लः तृतीयो विहल्लश्च // 7 // अन्या अपि अनेका बहव्यो धारिणी प्रमुखा यस्य राज्ञो देव्यः सन्ति, तत्कुक्षिसंभवामेघकुमारादयो ऽनेकेपुत्राः सन्ति, कीदृशाः 14 है। पितुर्मातुश्च पदयोः-चरणयोभक्ताः // 8 // स श्रेणिकनरनाथः अभयकुमारेण विहितः-कृत उत्साहो यस्य | सः, पुनः ? त्रिभुवने प्रकटः प्रतापो यस्य स एवं विधः सन् राज्यं च धर्म च पालयति // 9 // 7. 'पुत्तो' इति-पुत्र शब्दे " सर्वत्र लवरामवन्द्रे" 2 / 79 // इत्यनेन रेकस्य लुकि " अनादौ शेषादेशयोद्वित्वम्" 2 / 82 // इत्यनेन तकारस्य द्वित्वे पुत्तशब्दात प्रथमैकवचने सौ "अतः सेडों" 3 / 2 // इत्यनेन सेडोकृते रूपमवसेयम् / . (-9. स्पष्टो।

Page #16
सिरिसिरि बालकहा एयंमि पुणो समये सुरमहिओवद्धमाणतित्थयरो / विहरतो संपत्तो, रायगिहासन्ननयरंमि // 10 // पेसेइ पढमसीसं, जि₹ गणहारिणं गुणगरिहूं / सिरि गोयमं मुणिदं, रायगिहलोयलाभत्य // 11 // सो लद्धजिणाएसो, संपत्तो रायगिहपुरोजाणे / कइवयमुणि परियरिओ गोयमसामी समोसरिओ // 12 // एतस्मिन् समयेऽवसरे पुनः सुरैर्देवैर्महितः पूजितः श्रीवर्द्धमानतीर्थङ्करः विचरन् राजगृहनगरस्य आसन्ने समीपस्थे कस्मिंश्चिन्नगरे सम्प्राप्तः // 10 // ततो भगवान् स्वकीयं प्रथम शिष्यं ज्येष्ठं-वृद्धंगणधारिणं गणधर, पुनः ? गुणैर्गरिष्ठं ईदृशं श्रीगौतम मुनीन्द्र राजगृहनगरलोकस्यलाभार्थ प्रेषयति // 11 // स गौतमस्वामी लब्धः प्राप्त जिनादेशो जिनाज्ञा येन स एवं विधः सन् राजगृहपुरोधाने सम्प्राप्तः, 10. "तित्थयरो" इति-तीर्यते संसारसमुद्रोऽनेनेति तीर्थ प्रवचना धारश्चतुर्विधः सङ्घः, प्रथमगण धरो वा। यदाहुः-"तित्थं भन्ते तित्थं तित्थयरे तित्थं गोयमा अरिहा तावनियमा तित्थंकरे तित्थं पुण चाउवणे समणसंधे पढमगणहरे वा" तत्करोति तीर्थङ्करः तीर्थकरः, तत स्तीर्थकरशब्दे रलोपेथकारद्वित्वे "द्वितीयतुर्ययोरुपरिपूर्वः" 2290 // इति पूर्वत्वे " इस्वः संयोगे" 184 // इति इस्वत्वम् ॥११-स्पष्टम् /

Page #17
तस्सागमणं सोडे, सयलो नरनाहपमुहपुरलोओ / नियनिय रिद्धिसमेओ, समागओ झति उजाणे // 13 // पंचविहं अभिगमणं, काउं तिपयाहिणाउ दाऊणं / पणमिय गोयमचलणे उवविठ्ठो उचियभूमीए // 14 // भयवंपि सजलजलहर-गंभीरसरेणकहिउमाढत्तो। धम्मसरूवं सम्मं, परोवयारिकतल्लिच्छो // 15 // | कतिपयैः-कियद्भिर्मुनिभिः परिकरितः परिवृतः तत्र समवसृतः // 12 // तस्य गौतमस्वामिन आगमनं / श्रुत्वा सकलः समस्त नरनाथ प्रमुखो राजादिर्लोकः निजनिज ऋद्धथा समेतः-संयुक्तः झटिति-शीघ्रम् | उद्याने समागतः // 13 // ततः पञ्चविधम्-अभिगमनं-सचित्त द्रव्यव्युत्सर्जनादिकं कृत्वा पुनस्तिस्रः | | प्रदक्षिणा दत्वा गौतमस्वामिचरणौ प्रणम्य-उचितायां स्वयोग्यायां भूमौ उपविष्टः // 14 // 12. अत्र पूवाई सकारस्य उत्तरार्द्ध मकारस्य सकारस्य चासकृदावृत्त्वाः सहृदयचमत्कारित्वेन वृत्त्यनुप्रासोऽलङ्कारः। 13. " नरनाहपमुहपुरलोओ" इति विशेषगाद्राशस्तस्य निरभिमानिता-कर्तव्य परायणता साधुजनानुरागितादीनां प्रतोतेः सम्यग् रस परिपाकोऽवसेयः / 14. स्पष्टम् / 15. उपमालङ्कारः //

Page #18
सिरिसिरि बालकहा. भोभो महाणुभागा ! दुलंहलहिऊणमाणुसंजमं / खिसकुलाइपहाणं, गुरुसामग्गि च पुण्णवसा // 16 // पंचविहं पि पमायं, गुरुयावायं विवजिउ झति / सद्धम्मकम्म विसए, समुज्जमो होइ कायब्वो // 17 // (युग्मम् ) भगवान् गौतमोऽपि सजलो यो जलधरो मेघस्तद्वद्गम्भीरस्वरेण सम्यग्धर्मस्वरूपं कथयितुम्-आढत्तोत्तिआरब्धः-प्रारम्मं कृतवान्, कीदृशो भगवान् ? परोपकारे एका सा एव लिप्सा यस्य स तथा, परोपकार || कतत्पर इत्यर्थः / / 15 / / अहो महानुभावाः ? पुण्यवशार्दुर्लभं मानुष्यंजन्मलब्ध्वा पुनः प्रधान क्षेत्रकुलादि| आर्यक्षेत्रार्थकुलानि लब्ध्वा च पुनः गुरु सामग्री सद्गुरु संयोगं लब्ध्वा प्राप्य // 16 // मज विसय कसाIN येत्यादिकं पञ्चविधं-पश्चभेदं पुनः गुरुकोऽपायः कष्टं यस्मात् स तं महाकष्ट कारण मित्यर्थः, एवं विधं | 1 प्रमादं झटिति-शीघ्र विवळ-वर्जयित्वा सद्धर्मकर्म विषये-सम्यग्धर्मकार्य विषये इत्यर्थः, सं-सम्यक् प्रकारेण, 3 18 उद्यमः कर्तव्यो भवति, कर्तुयोग्योऽस्तीत्यर्थः // 17 ॥(युग्मम् ) // स धर्मश्चतुर्भेदः-चतुष्प्रकारः सकल 16. अत्र “पुण्णवसा" इत्यनेन दुर्लभ मनुष्यजन्म प्रधान क्षेत्रकुलादि-गुरु सामग्री प्रति पुण्यस्य हेतुत्व कथनात् काव्यनित मलङ्कारः / तल्लक्षणं च " हेतोर्वाक्य पदार्थत्वे काव्यलि निगद्यते” इति साहित्य दर्पणे प्रतिपादितम् / 17. प्रमादस्य पञ्चविधत्वं तत्त्वार्थसूत्राधाकरप्रथादवसेयम् / HAKKINDA SRECRUST // 4 //

Page #19
सो धम्मो चउभेओ उवइहो सयलजिणवरिंदेहि / दाणं सीलं च तवो, भावोऽवि. अतस्सि मे भेया // 18 // तत्थ विभावेण विणा, दाणं नहु सिद्धिसाहणं होई / सीलं पि भाववियलं, विहलं चिय होइ लोगंमि // 19 // भावं विणा तणो विहु, भवोहवित्थारकारणं चेव / तम्हा नियमावुच्चिय सुविसुद्धो होइ कायव्वो // 20 // | जिनवरेन्द्रैः उपदिष्टः-कथितः, तानेव भेदानाह-दानं 1 शील 2 तपः 3 भावः 4 अपि चेति समुच्चये, IN तस्य धर्मस्य इमे चत्वारो भेदाः॥१८॥ तत्रापि भावेन विना दानं सिद्धसाधक-मोक्षदायकं न भवति, हुः-निश्चये, शीलमपि भाव विकलं12 भावरहितं सत् लोके विफलं-निष्फलमेव भवति, चियेत्यवधारणे // 19 // भावं विना तपोऽपि भवौघस्य भवप्रवाहस्य-भवसमूहस्य वा यो विस्तारस्तस्य कारणमेवास्ति-एतावता भवभ्रमणकारणं नतु मुक्तिकारण मित्यर्थः, तस्मात् ! कारगात् निजभाव एव सुतरां विशुद्धो-निर्मलः कर्तव्यो भवति, कर्तुयोग्योऽस्ति / / 20 // 18. " चउमेमो" इत्यनेन चतुर्वेव दानशीलतपोभावेषु पर्याप्त्या धर्मन्यमवसितं भवति / 19. पूर्वार्द्ध णकारस्य उत्तरार्द्ध लकारस्यासकृदावृत्या वृत्त्यनुप्रासोऽलङ्कारः /

Page #20
* सिरिसिरि वालकहा *******A भावो वि मणो विसओ मणं च अइदुज्जयं निरालंयं / तो तस्स नियमणत्थं, कहियं सालंबणं झाणं // 21 // आलंयणाणिजइविहु बहुप्पयाराणि संति सत्थेसु / तहविहु नक्पयझाणं, सुपहाणं बिति जगगुरुणो // 22 // अरिहंसिद्धायरिया, उज्झाया साहुणो असम्मत्तं / ... नाणं चरणं च तवो, इय पयनवगं मुणेयव्वं // 23 // . भावोऽपि मनोविषयो मनो गोचरोऽस्ति, मनश्च निरालम्बम्-आलम्बन रहितं सत् अतिदुर्जयम्-अतिशयेन, दुर्जयं विद्यते, ततस्तस्मात्कारणात् तस्य मनसो नियमनाथं वशीकरणार्थ सालम्बनम्-आलम्बन सहित ध्यानं कथितम् // 21 // यद्यप्यालम्बनानि शास्त्रेषु बहुप्रकाराणि सन्ति तथापि हु इति निश्चयेन जगद्गुरवः श्रीजिनेन्द्रा / नवपदध्यानं सुतरां प्रधानमालम्बनं ब्रुवन्ति // 22 // 20. भावो भावना, अनुरागविशेषः, न पुनर्नैयायिकप्रसिद्धः संस्कार विशेषः, वैयाकरणाभिमतो व्यापारश्च / 21. सालम्बनध्यानस्य मनोनियमन हेतुत्वप्रतिपादनात् काव्यलिङ्गमलङ्कारः / 22. णकारस्यासकृदावृत्त्या वृत्त्यनुप्रासः // XTA**

Page #21
69- 5 5 -56 तत्थरिहंतेऽद्वारस दोसविमुक्के विसुद्धनाणमए / ... पयडियतत्तेनय सुरराए झाएह निचंपि // 24 // पनरसभेय पसिद्धे सिद्धे घणकम्मबंधणविमुक्के। ... सिद्धाणंतचउक्के, झायह तम्मयमणा सययं // 25 // ____ अथ नवपदनामान्याह-अर्हन्तः 1 सिद्धा 2 आचार्या 3 उपाध्यायाः 4 साधवश्च 5 सम्यक्त्वं 6 ज्ञानं 7 चारित्रं 8 तपः 9 इति पदनवकंज्ञातव्यम् / / 23 // तत्र तस्मिन् पदनवके प्रथमपदे नित्यमपि 1 अर्हतो ध्यायत, ययमितिशेषः, कीदृशान् अर्हतः ! अष्टादशदोपैर्विमुक्तान् पुन विशुद्धं निर्मलं यद् ज्ञानं तत्स्वरूपमयानिति पुनः प्रकटितानि तत्त्वानि यस्ते तान् , पुननताः सुरराजा-इन्द्रायेम्यस्तेतान् // 24 // भो भव्या यूयं तन्मय मनसः सन्तः जिना जिनादिपञ्चदश भेदैः प्रसिद्धान् सततं निरन्तरं ध्यायत, तन्मयं सिद्धमयं मनोयेषान्ते इति समासः, कीदृशान् सिद्धान् ! घनानि निबिडानि यानि कर्मबन्धनानि तेभ्यो 23. नवपदत्वेन प्रतिपादितानामेषामइंत्सिद्धाचार्योपाध्याय साधु-सम्यक्त्वज्ञानचरणतपसां स्वरूपमतिप्रसिद्धमपि जिज्ञासुभिस्तत्तदागमतोऽवधारणीयम् / 24. अत्र अष्टाऽदशदोष विमुक्तत्वस्य विशुद्धज्ञानयत्त्वे हेतुतयोपादानात् भवति काव्यलिङ्गमलङ्कारः / "नयसुरराप" इति विशेषणादर्हतां देवाधिदेवत्वं व्यज्यते / 25. अत्र "घनकम्मबन्धण विमुक्के” इत्येतदेशेकर्मणां ज्ञानावरणीयादीनां बन्धनत्वेन रूपणा दूप SEX Sty

Page #22
सिरिसिरि वालकहा पंचायारपवित्त विसुद्ध सिद्धंत देसणुज्जुत्ते / पर उवयारिकपरे, निच्चं झाएह सूरिवरे // 26 // गणतित्तीसु निउत्ते सुत्तत्थज्झावणंमि उज्जुत्ते / सज्झाए लीणमणे, सम्मं झाएह उज्झाए // 27 // / विमुक्तान् पुनः सिद्धं निष्पन्नम् अनन्त चतुष्कमनन्तज्ञान दर्शन सम्यक्त्वाचरणवीर्यरूपं ( चतुष्कं ) येषान्ते तान् | 4 // 25 // भो भव्या यूयं नित्यं सूरिवरान् आचार्यान् ध्यायत, कीदृशान् सूरिवरान् ? ज्ञानाचारादिपश्चाचारैः है पवित्रान् निर्मलान्, पुन विशुद्धा निर्मला ये सिद्धान्ता जिनागमास्तेषां देशना-उपदेशस्तत्र-उद्यता उद्यमवन्तस्तान् पुनः ? परोपकार एव एकं प्रधान येषान्तेतान् परोपकार करणैक तत्परानित्यर्थः // 26 // . . .. भो भव्या यूयं सम्यक्-यथास्यात्तथा उपाध्यायान् ध्यायत, कीदृशान् उपाध्यायान् ? गणस्य गच्छस्य 1 तृप्तिषु सारणादिषु नियुक्तास्तान् अधिकारिण इत्यर्थः, पुनः ? सूत्रार्थाध्यायने उद्यतान् उद्यमवत इत्यर्थः, 18 स्वाध्याये लीनं मग्नं मनो येषान्तेतान् // 27 // भो भव्या यूयं सर्वासु कर्मभूमिषु-भारतादिपञ्चदशक्षेत्रेषु कमलङ्कारः, उत्तगडे पुनर्मकारस्य यकारस्य चावृत्त्या वृत्त्यनुप्रासावपि। ' 26. स्पष्टम् /

Page #23
सव्वासु कम्मभुमिसुं, विहरते गुणगणेहि संजुत्ते / गुत्ते मुत्ते झायह, मुणिराए निट्ठियकसाए // 28 // सव्वन्नुपणीयागमपयडियतत्तत्थसद्दहणरूवं / दंसणरयणपइवं निच्चं धारेह मणभवणे // 29 // | विचरतो मुनिराजान् ! साधून ध्यायत, कीदृशान् मुनिराजान् ? गुणानां गणै--समूहैः संयुक्तान् , पुनः ? Paa गुप्तान-गुप्तित्रय युक्तान् , पुनः ? मुक्तान् सर्वसङ्गवर्जितान् पुनः ? निष्ठिता अन्तंप्राप्ताः कषाया येषान्ते तान् // 28 // | भो भव्याः ? सर्वज्ञैः प्रणीता उक्ता ये आगमाः सिद्धान्तास्तेषु प्रकटिताः प्रकटीकृता ये तत्वार्थास्तद्रूपाअर्थास्तेषां यत् 6 श्रद्धानं तद्रूपं दर्शनरत्नप्रदीपं सम्यक्त्वरूपरत्न प्रदीपकंनित्यं-सर्वदा मनोभवने मनोमन्दिरे धारयत // 29 // 28 अत्र "निट्ठियकसाप" इत्यत्र निष्ठा शब्दस्य नाशोऽर्थः, सचैवार्थोऽन्तशब्दस्यापि टीकायां विवक्षितः, " निष्ठा निष्पत्ति नाशान्ताः” इत्यमरनानार्थः, " अन्तोमृताववसिते समाप्तावपि कथ्यते" इति शब्दार्णवः / 29 अत्र मनसि मन्दिरत्वारोपस्य श्रद्धाने दर्शन रत्नप्रदीपत्वारोप कारणत्वात् परम्परितरूपकमलङ्कारः तथाहि-सावयवं निरवयवं परम्परितं चेति त्रिविध रूपकं प्रत्येकं क्रमेण द्विविधम् , समस्तवस्तुविषयमेक देश विवति च, केवलं माला च लिएवावक्रमश्लिष्टवाचकं चेति श्लिष्टाश्लिष्टमेदयोः केवलमालारूपत्वा. भ्यामन्त्यं चतुर्विधमित्यष्टौ मेदा रूपकस्यावसेयाः। ..

Page #24
सिरिसिरि बालकहा जीवाजीवाइपयत्थसत्थतसावबोहरुवं च / नाणं सव्वगुणाणं, मूलं सिक्खह विणएणं // 30 // असुहकिरियाण चाओ, सुहासु किरियासु जो य अपमाओ। तं चारित्तं उत्तमगुणजुत्तं पालह निरुतं // 31 // घणकम्मतमोभरहरणभाणुभूयं दुवालसंगधरं। नवरमकसायतावं, चरेह सम्मं तवोकम्मं // 32 // भो भव्याः ? जीवाजीवादयो ये पदार्थास्तेषां सार्थः समूहस्तस्य यस्तत्त्वावबोधस्तत्त्वज्ञानं स्वरुपं यस्य तत् एवंविधं च पुनः ज्ञानं विनयेन विनयपूर्वकं कृत्वा यय शिक्षत, कीदृशं ज्ञानं ? सर्वगुणानां मूलं-मूलकारणम् // 30 // य अशुभ क्रियाणां पापव्यापाराणां त्यागश्च पुनः क्रियोसु निरवद्यव्यापारेषु अप्रमादः-अप्रमत्तता तच्चारित्रं यूयं पालयत, कीदृशं तत् ? उत्तमगुणैर्युक्तम् , पुनः कीदृशं ? निरुक्तम्-पदभअनेन निष्पन्नं, तथाहि -चयः कर्मसञ्चयो रिक्तो भवत्यनेनेति चारित्रं (बाहुलकात् साधु) // 31 / / भो भन्या ? यूयं सम्यक तपःकर्म-तपः क्रियां चरत-आचरत, कीदृशं तपः-कर्म? धनानि निविडानि यानि कर्माणि ज्ञानावरणादीनि तान्येवतमांसि-अन्धकाराणि तेषां भरः-समूहः तस्य हरणे भानुभूतं सूर्यतुल्यं, पुनः कीदृशं तपः१ द्वादशाङ्ग 30 स्पष्टम् / 31 स्पष्टम् /

Page #25
एयाइं नवपयाइं जिणवरधम्ममि सारभूयाई / कल्लाणकारणाई, विहिणा आराहियव्वाई॥३३॥ धरं तपसो द्वादशभेदत्वात् , सूर्यपक्षे लोके द्वादशसूर्याणां रुढत्वात् नवरंइतिशेषः, सूर्यस्तापकारको भवति. इदन्तपस्तु अकषायतापं न विद्यते कषायरूपस्तापो यस्मिस्तत्, एतावता कषायरहितमेव तपः सेव्यमित्यर्थः // 32 // एतानि नवपदानि जिनवरधर्म-श्री जिनोक्तधर्मविषये सारभूतानि, अत एव कल्याणकारणानि सन्ति, तस्माद्विधिना, आराध्यानि भवद्भिरिति शेषः // 33 // 32 अत्र तपसि सूर्यत्वारोपमुपपादयितुं ज्ञानावरणीयादिकर्मसु तमस्त्वारोपस्वीकारात् परम्परितं रूपकं नाशनीयम् , द्वादशाङ्गधरत्वस्योभय साधारणम्य धर्मस्य शब्दत उपादानातू, यत्र भारोप्यारोपविषययोः साधारणो न कोऽपि धर्म उपलम्यते तत्रय रूपकं परम्परितमुच्यते यथा-"विद्वन्मानसहसवैरि कमलासंकोचदीप्रद्युते दुर्गामार्गणनीललोहितसमित्स्वीकारवैश्वानर ! सत्य प्रतिविधानदक्ष विजयप्राग्भावभीमप्रभो साम्राज्यं बरवीरवत्सरशतं वैरिश्चमुच्चेः क्रियाः" इत्यादौ राशि हंसत्वाद्यारोपस्य साधारणधर्म विनाऽनुपपन्नस्योपपत्यर्थ मानसादौ मानस सरस्वाद्यारोपो भवति, प्रकृते तु तपः सूर्ययोः साधारणधर्मस्योक्तत्वान्नपरंपरितं भवितुमर्हति किन्तु सावयवमेवरूपकमवसेयम् / किश्वात्रोपमानोपमेययोः विशेषात् उपमानापेक्षयोपमेयस्योत्कर्ष प्रतिपादनाच्च तिरेकोऽप्यलङ्कारः "व्यतिरेको विशेषश्चेदुपमानोपमेययोः" इति चन्द्रालोकः / " आधिक्यमुपमेयस्योपमानान्यूनताऽथवा व्यतिरेकः" इति साहित्यदर्पणश्च // 33 अनोत्तराद्धे णकारस्यासकृदावृत्या वृत्त्यलङ्कारः स्वयमूह्यः /

Page #26
सिरिसिरि // 8 // वालकहा अन्नंच-एएहिं नवपएहिं सिद्धं सिरिसिद्धचक्कमाउत्तो। आराहतो संतो, सिरिसिरिपालुव्व लहइ सुहं // 34 // तो पुच्छइ मगहेसो, को एसो मुणिवरिंद ? सिरिपालो ? / कह तेण सिद्धचकं, आराहिय पावियं सुक्खं ? // 35 // अन्यच्च-अन्यदपि शृणुत, एतैर्नवभिः पदैः सिद्धं-निष्पन्नं श्री सिद्धचक्रम् आयुक्त-उद्यमयुक्त आराधयन् सन् श्री श्रीपालनामाराजेव सुखं लभते मनुष्य इति शेषः // 34 // ततो गौतमस्वाम्युपदेशानन्तरं मगधेशः श्रेणिकः पृच्छति हे मुनिवरेन्द्र ! एष श्रीपालः कः ? तेन श्रीपालेन राज्ञा श्रीसिद्धचक्रमाराध्य कथं सुख प्राप्त-लब्धम् ? // 35 // ततो मुनिः गौतमो भणति, हे नरवर ? हे श्रेणिकराजन् ? इदं श्रीपालनृपसम्बन्धि रम्यं-मनोज्ञम् आख्यानकं कथानकं त्वं शृणु, कीदृशमा 34 स्पष्टम् / 35 " मगहेसो" इति-अत्र “लुक" 1 // 10 // इत्यनेन पूर्वस्वरस्य लुकि “तिअसीसो" इत्या. दिवत् ईकार घटितमेव रूपं समुचितं नतु यथाथुतमिति नाशङ्कनीयम्, "बहुलम्" इत्यधिकारेण सूत्रस्य क्वचिदप्रवृत्तेरपि संभवात् , " क्वचित् प्रवृत्तिः क्वचिदप्रवृत्तिः क्वचिद्विभाषा क्वचिदन्यदेव / विधे विधानं बहुधासमीक्ष्य, चातुर्विधं चाहुलकं बदन्ति" इत्यभियुक्तोक्तेः / बहुलम् " हत्या में बाहुलकं वदान्तः क्वचिदम्वृत्तिः

Page #27
तो भणइ मुणी निसुणसु, नरवर ? अक्खाणयं इमं रम्मं / सिरिसिद्धचक्कमाहप्यसुन्दरं परमचुज्जकरं // 36 // तथाहि-इत्येव भरहखित्ते, दाहिणखंडंमि अत्थि सुपसिद्धो / सब्बढिकयपवेसो, मालवनामेण वरदेसो // 37 // सो य केरिसो?—पए पए जत्य सुगुत्तिगुप्ता, जोगप्पवेसा इव संनिवेसा। पए पए जत्थ अगंजणीया, कुडुबमेला इव तुंगसेला // 38 // ख्यानकम् ? श्री सिद्धचक्रस्य यन्माहात्म्यं तेन सुन्दरं-रमणीयम् , अत एव परमाश्चर्यकरम् // 36 // तदेव | दर्शयति, अत्रैव भरतक्षेत्रे दक्षिणखण्डे--दक्षिणा? मालवनामा सुप्रसिद्धो वरदेशोऽस्ति, कीदृशो मालवदेशः ? | सर्वद्धर्या कृतः प्रवेशो यस्मिन् स ईदशः॥ 37 // च पुनः स कीदृशः 1 यत्र मालवदेशे पदे पदे संनिवेशाग्रामाः सन्ति, कीदृशाः ? सुगुप्तिभिः सम्यग्वृत्तिभिगुप्ता रक्षिता वेष्टितेति यावत्, सन्निवेशाः के इव ? __36 अत्र पूर्वाद्ध णकारस्यासकृदावृत्त्या मकारस्य सकृदावृत्त्या च वृत्त्यनुप्रासः / 37 स्पष्टम् / 38 अत्रोपमानोपमेययोर्योगिसन्निवेशयोः सुगुप्तिगुप्तत्वात्मसाधम्यप्रयोज्यसादृश्यस्य वाच्यतया उपमानोपमेय साधारणधर्मोपमावाचकानां चतुर्णामुपादानात् पूर्णोपमालङ्कारः / किञ्चोपमानोपमेयभूतयोः कुटुम्ब

Page #28
सिरिसिरि वालकहा 56 पए पए जत्थ रसाउलाओ पणंगणाओव्व तरंगिणीओ। पए पए जत्य सुहंकराओ गुणावलीओव्व वणावलीओ // 39 // योग प्रवेशा इव योगे प्रवेशो येषान्ते तथोक्ताः योगिन इवेत्यर्थः, यतो योगिनोऽपि सुगुप्तिभिर्मनोगुप्त्यादिभिर्गुप्ता भवन्ति, पुनः यत्र देशे पदे पदे तुङ्गा उच्चस्तराः शैलाः पर्वताः सन्ति, कीदृशाः ? अगअनीयाः-- जनानामलङ्घनीयाः, के इव ? कुटुम्बमेला इव, यतस्तेऽपिलोकानामगझनीया भवन्ति // 38 // पुनः यत्र देशे पदे पदे रसाकुला-जलभृताः तरङ्गिण्यो नद्यः सन्ति, का इव ? पणाङ्गना इव-वेश्या इव, यतस्ता अपि रसाकुलाः शृङ्गाररसस्य (सेन) व्याप्ता भवन्ति, पुनर्यत्र देशे पदे पदे सुखङ्कराः-सुखकारिण्यः वनावलयो-वनानां श्रेणयः सन्ति, का इव ! गुणानामावलयः श्रेण्य इव, यतस्ता अपि सुखङ्करा भवन्ति // 39 // पुनर्यत्र देशे पदे पदे सपानीयानि पानीयसहितानि जलभृतानीति यावत् महान्ति सरांसि सन्ति, कानीव ? महापुराणीव, यतस्तान्यपि सह मेलातुङ्गाशैलयोरगञ्जनीयत्वात्मसाधारणधर्मामिसम्बन्ध प्रयोज्य लादृश्यस्येवशब्दवाच्यत्वादपि पूर्णोपमैवालङ्कारः / तयोश्च परस्परं निरपेक्षतया “मिथोऽनपेक्षयेतेषां स्थितिः संसृष्टिरुच्यते” इत्युक्त्यातयोः संसृष्टिरप्यलङ्कारः / इदमत्र तत्वम् यत्रालङ्कारां परस्परं नैरपेक्ष्यं तत्र तिलतण्डुलवत् संसृष्टिर्भवति, यत्र पुनः सापेक्षाणामलङ्काराणामेकत्र समावेश स्तत्राङ्गादिभावात्मापङ्कगे भवत्यलङ्कार इति / 39 अत्र तरङ्गिणीनां रसाकुलत्वेन (जलभृतत्व शृङ्गाररसव्याप्तत्वेन) पणाङ्गना सादृश्यप्रतिपादनात् सुत्रकारित्वेन बनावलीनां गुणावलीसादृश्य प्रतिपादनाच्च पूर्णोपमाद्वयं तत्संसृष्टिवालङ्कारः /

Page #29
पए पए जत्थ सवाणियाणि महापुराणिव महासराणि। पए पए जस्थ सगोरसाणि, सुहीमुहाणीव सुगोउलाणि // 40 // तत्थ य मालवदेसे, अकयपवेसे दुकालडमरेहिं।। अत्थि पुरी पोराणा, उज्जेणी नाम सुपहाणा // 41 // वाणिजैः-वणिभिर्वतन्ते इति सवाणिजानि भवन्ति, पुनर्यत्र देशे पदे पदे सुष्टु शोभनानि गोकुलानि सन्ति, कीदृशानि ? सह गोरसेन-दधिदुग्धादिना वर्तन्त इति सगोरसानि, तानि कानीव ? सुधियां पण्डितानां मुखानीव, यतस्तान्यपि गोः-वाण्या रसो गोरसस्तेन सहितानि भवन्ति // 40 // तत्र च-तस्मिन् मालवदेशे पुराणा-जीर्णा " उज्जयिनी" नाम सुतरां प्रधाना पुरी अस्ति, कीदृशे मालबदेशे ? दुष्कालेत्यादि-दुष्कालो 4. अत्र पानीय वाणिजयो बिम्बपति बिम्बभाव कृत साधारण धर्मत्वेन महासरस्सु महापुरसादृश्या दुपमालङ्कारः, तथा चोक्तमलङ्कार चन्द्रिकायाम्-" उपमानत्वं चोपमानिरूपकत्वेन विवक्षितत्वम, तदाश्र. यत्वेन विवक्षितत्वं चोपमेयत्वम् / साधारणत्वं च धर्मे स्वारलिक मौपचारिक बिम्बपति बिम्बभावकृतं प्रलेषकृतं वस्तुप्रतिवस्तुभावेन समासाश्रयणेनेत्यनेकधेति चित्रमीमांसायां प्रपवितम्" इति / किन सगोरसत्वेन (दधिदुग्धादिसहितत्वेन-वाणीसहितत्वेन च) साधयण गोकुलेषु पण्डितवदनसादृश्य प्रतिपादनादपि प्रलेषमूलोपमालङ्कारः। 41 अत्र दुष्कालडमराप्रवेशद्वारेण परमसमृद्धि सूचनादीत्यादि दोषरहितत्वमपि व्यज्यते,

Page #30
वालकहा सिरिसिरि // 10 // सय केरिसा? -अगसो जत्थ पयावइओ, नरुत्तमाणं च न जत्थ संखा। महेसरा जत्थ तिहे गिहेसु, सुचीवरा जत्थ समग्गलोया // 42 // दुर्भिक्षः, डमरो विप्लवः, बलात्परद्रव्याहारणा लुण्टकोपद्रव इति यावत् , दुष्कालश्च डमरश्च दुष्काल डमरो का ताभ्यामकृतः प्रवेशो यस्मिन् स तस्मिन // 41 // सा चोज्जयिनी पुरी कीदृशी? इत्याह यत्र यस्यां नगर्याम् अनेकशः प्रजानां पतयः सन्ति, लोकेतु | एक एव प्रजापति ब्रह्मा प्रसिद्धोऽस्ति, तत्र तु अनेके प्रजानां सन्ततीनां पतयः स्वामिनः सन्तीत्यर्थः, पुनयंत्रनगर्या नरोत्तमानां पुरुषोत्तमानां संख्या नास्ति, लोके तु एक एव पुरुषोत्तमः श्रीकृष्णः प्रसिद्धोऽस्ति, तत्र तु बहवः पुरुषोत्तमाः सन्तीत्यर्थः, पुनर्यत्र नगर्या गृहे गृहे महेश्वराः-महर्द्धिकाः सन्ति, लोके तु एक एव महेश्वरः प्रसिद्धोऽस्ति, एकादश वा, तत्र तु गृहे गृहे इम्याः सन्तीति परमार्थः, पुनर्यत्र नगर्या समग्रलोकाः सर्वलोकाः ईतयश्च " अतिवृष्टिरनावृष्टिपकाः शलभाः शुकाः / स्वचक्रं परचक्रं च सप्तैता ईतयः स्मृताः" इत्यमि युक्तोक्न्या बोद्धव्याः / 42 अत्र अनेके प्रजापतयो ब्रह्माण इति विरोधः, एकस्यैव प्रजापतेः प्रसिद्धत्वात् , प्रजानां सन्ततीनां पतयः स्वामिन इति समाधानम् , इति विरोधस्याभासात् विरोधाभासोऽलङ्कारः "आभासत्वे विरोधस्य विरोधामास इष्यते" इति चन्द्रालोकः / अनेक प्रजापति नरोत्तम महेश्वरशचीवरशालित्वेन नगर्या अस्या अन्यनगरीत उत्कर्षप्रतिपादनाद् व्यतिरेकालङ्कारश्च / 19225247820 // 10 //

Page #31
घरे घरे जत्थ रमति गोरी-गणा सिरीओ अपए पर अ। बणे वणे यावि अणेगरंभा, रई अपीईविय ठाणठाणे // 43 // सचीवराः सन्ति, लोके तु एक एव शच्या इन्द्राण्या वरः शचीवर इन्द्रः प्रसिद्धोऽस्ति तत्र तु सर्वेऽपि लोकाः सहचीवर वस्त्र वर्तन्त इति सचीवराः सन्तीत्यर्थः // 42 // यत्र नगर्या' गृहे गृहे गौर्यः अदृष्टरजसः कन्यास्तासां गणाः-समूहाः रमन्ते क्रीडन्ति, लोके तु कैलासे रममाणा एकैव गौरी-पार्वती प्रसिद्धाऽस्ति, तत्र तु गृहे गृहे गौर्यः सन्तीत्यर्थः, लोके तु एकैव श्रीः-कृष्णभार्याऽस्ति, अत्र पदे पदे श्रिो लक्ष्म्यः सन्ति, लोके तु एकैव रम्भा-देवाङ्गना प्रसिद्धाऽस्ति, अस्यां नगर्या तु वने वनेऽपि अनेका रम्भाः-कदल्यः सन्ति, पुनर्यत्र रतिश्च प्रीतिरपि च स्थाने स्थानेऽस्ति, लोके तु रतिः कामस्त्री, सा एकैवास्ति, प्रोतिरपि देवाङ्गना एकैवास्ति, तत्र तु स्थाने स्थाने रतिः-परस्पररागः प्रीतिश्चास्ति // 43 // सुरवरपुर्याः-इन्द्रपुर्याः अधिकायास्तस्या RSHAN 43 लोके एकस्या एव गौर्याः पार्थ याः प्रसिद्धरत्र पुनरने कासां गौरीणां स्थितिप्रतिपादनात् व्यति रेकः, लोके पुनरेकस्या पव रम्भाया अप्सरो विशेषस्य प्रसिद्धरत्र वने वनेऽनेकासां रम्भाणां कदलीनां स्थिते विरोधामास व्यतिरेको / लोके पकस्या पय रतेः कामप्रियायाः प्रीते दवाङ्गना विशेषस्य च प्रसिद्धावपि अत्रानेकस्यास्तस्याः स्थिते विरोधस्याभासेऽपि रतिपदेनानुराग विशेषस्प प्रीतिपदेनानन्द विशेषस्य च विवक्षणादपि विरोधाभासव्यतिरेकावल. ल. द्वारौ।

Page #32
सिरिसिरि बाल कहा RECO तीसे पुरीई सुरवरपुरीई अहियाइ वण्णणं काउं / जइ निउण बुद्धिकलिओ, सक्कगुरू चेव सक्कइ // 44 // तत्थत्थि पुहविपालो, पयपालो नामओ अ गुणओ अ। जस्स पयावो सोमो, भीमो विय सिदृदुट्टजणे // 45 // तस्सवरोहे बहुदेहसोहअवहरियगोरि गब्वेवि / अच्चतं मणहरणे, निउणाओ दुन्नि देवीओ॥ 46 // उज्जयिनीपुर्या वर्णनं कर्तुं यदि निपुणबुद्धथा कलितो युक्तः कश्चित् शक्नोति तर्हि शक्रगुरु:-बृहस्पतिरेव शक्नोति समर्थो भवति नान्य इति भावः-लोकोक्त्या बृहस्पतिः शक्रगुरुरुच्यते // 44 // तत्र नगर्या प्रजापालो नाम पृथिवीपालो राजास्ति, स च नामतश्च गुणतश्च प्रजापाल एवास्ति, प्रजाः पालयतीतिव्युत्पत्तेः, स कीदृशः ? इत्याह-यस्य प्रतापः शिष्टेषु दुष्टेषु च सौम्यो मनोहरो भीमोभयङ्करश्चापि क्रमेण विद्यते, शिष्टेषु-सत्पुरुषेषु सौम्यः, दुष्टेषु भीम इत्यर्थः / / 45 // तस्य राज्ञोऽवरोधेऽन्तःपुरे द्वे देव्यौ राझ्यौ मनोहरणे-पत्युमनोरञ्जने अत्यन्तं निपुणेस्तः, कीदृशेऽवरोधे ? बहुदेहशोभापहृतगौरोगद्येऽपि 44 स्पष्टम् / 45 अत्र 'पालो' इत्यस्य सकृदावृत्त्याच्छेकानुप्रासः, “सिट्ठदुट्ट" इत्यत्रापि स पवालङ्कारः / 46 अत्र राश्यो ौरी गर्वापहारित्वेन तदधिकशोभाशालित्वेनात्कर्षवर्णनाद व्यतिरेकालङ्कारः / RG // 11 //

Page #33
सोहगलडहदेहा, ऐगा सोहग्गसुन्दरीनामा बीया अ रुवसुंदरि, नामा रूवेण रइतुल्ला // 47 // पढमा माहेसरकुलसंभूया तेण मिच्छदिट्ठित्ति / बीया सारंगध्या तेणं सा सम्मदिवित्ति // 48 // | बह्वी या देहस्य शरीरस्य शोभा तया अपहृतो गौर्याः पार्वत्या गर्वोऽहङ्कारो येन स तस्मिन् एतादृशेऽप्यन्तःपुरे द्वे देव्यौ विशेषतः सौभाग्यवत्यौस्त इत्यर्थः // 46 // ते द्वे एव नामतः आह-तयोर्मध्ये एका सौभाग्यसुन्दरी नामा द्वितीया च रूपसुन्दरी नामा, तत्राद्या कीदृशी ? सौभाग्यलडहदेहा-सौभाग्येन मनोहरो देहो यस्याः सा तथा द्वितीया रुपेण रति तुल्या // 47 // तत्र प्रथमा सौभाग्यसुन्दरी माहेश्वरकुले संभूता उत्पन्नाऽस्ति, तेन कारणेन मिथ्या विपरीता दृष्टिर्यस्याः 8 सा मिथ्यादृष्टिरासीत् , द्वितीया श्रावकपुत्री अस्ति तेन कारणेन सा रूपसुन्दरी समीचीना-सत्या दृष्टियस्थाः सा सम्यग्दृष्टि रित्यासीत् // 48 // ते द्वे राज्यौ कीदृशोस्तः इत्याह-सदृशंवयो यौवनावस्था ययोस्ते सदृशव 47 अत्र रूपसुन्दयाः सौन्दर्येण रति सादृश्यवर्णनात् उपमा, साचात्राssों बोद्धव्या। 48 प्रथमाया मिथ्याष्टित्वे माहेश्वरकुलसंभूतत्वस्य द्वितीयायाः सम्यग्दृष्टित्वे थावककन्यात्वस्य च हेतुत्व कथनात् काव्यलिशालङ्कारद्वयम् / CRECEPAॐ

Page #34
वालकहा सिरिसिरि // 12 // NiXX ताओ सरिसवयाओ समसोहग्गाउ सरिसरूवाओ। सावत्तेवि हु पायं, परुप्परं पीतिकलियाओ // 49 // नवरं ताणमणट्ठियधम्मसरूवं वियारयंताणं / दरेण विसंवाओ, विसपीऊसेहिँ सारिच्छो // 50 // ताओ अरमंतीओ, नवनवलीलाहिं नरवरण समं / थोवंतरंमि समये, दोवि सगब्भाउ जायाओ॥५१॥ यसौ पुनः सम-सदृशं सौभाग्यं ययोस्ते समसौभाग्ये पुनः सदृशं रूपं सौन्दर्य ययोस्ते समरूपे, पुनः सपल्या भावः सापत्न तस्मिन् सापत्नेऽपि सति हु इति निश्चितं, प्रायो बाहुल्येन परस्परं प्रीत्याकलिते युक्तेस्तः // 49 // नवरं इति विशेषः, स्वमनः स्थित धर्मस्वरूपं विचारयन्त्योदयो राज्यो दूरेण अत्यर्थ विसंवादो विवाद आसीत् , कीदृशो विवादः ? विषपीयूषः-विषामृतैः सदृक्षः परस्पर विरुद्धत्वादितिभावः / / 50 // ते च द्वे अपि राज्यौ नरवरेण राज्ञा सम-सार्धं नव-नवलीलाभिः रममाणे क्रीडन्तौ स्तोकश्चासावन्तर इति तस्मिन् | समये-काले सगर्भे गर्मवत्यौ जाते // 51 / / 41 सौभाग्यादिना प्रथमासादृश्य द्वितीयायां द्वितीयासादृश्यस्य प्रथमायां प्रतिपादनात् “उपमेयोपमालङ्कारः पर्यायेण द्वयोस्तच्चेदुपमेयोयमामता" इति लक्षणात् 50-51 स्पष्टम् / / // 12 //

Page #35
BASKIRSTEANA समयंमि पस्याओ जायाओ कन्नगाउ दोहिंपि / नरनाहोवि सहरिसो, बद्धावणयं करावेई // 52 // सोहग्गसुंदरी नंदणाइ सुरसुंदरित्ति वरनामं / बीयाइ मयणसुंदरि, नामं च ठवेइ नरनाहो // 53 // समये समप्पियाओ, ताओ सिवधम्मजिणमयविऊणं / अज्झावयाण रन्ना, सिवभूतिसुबुद्धिनामाणं // 54 // द्वाभ्यामपि राज्ञीभ्याम् समये-पूर्णकाले कन्यके जाते-प्रसूते नरनाथो राजाऽपि सहर्षः सन् वर्धापनकं कारयति // 52 // नरनाथो-राजा सौभाग्यसुन्दर्या या नन्दना नाम पुत्री तस्याः सुरसुन्दरीति वरं प्रधानं नाम 5 स्थापयति, च-पुनः, द्वितीयाया रूप्यसुन्दरीपुत्र्या मदनसुन्दरीतिनाम स्थापयति // 53 // समयेऽध्ययनकाले ते द्वे अपि कन्यके शिवधर्मजिनमतविदोः-शिवधर्मजिनधर्मज्ञायकयोः शिवभूतिसुबुद्धिनाम्नोः अध्यापकयोःपाठकयो राज्ञा समर्पिते अध्ययनाथ दत्ते इत्यर्थः // 54 // सुरसुन्दरी च प्रथमं लिखितं-लेखनकलां शिक्षति च पुनर्गणितं-गणनकलां शिक्षति, ततो वस्तूनां लक्षणं शिक्षति तथा छन्दः शास्त्रं तथाऽलङ्कारैर्युतं काव्यशास्त्रं ५२-कन्यकयोः समयप्रसूतत्वोक्त्या राजहर्ष प्रतिकरिणयोपादानात् काव्यलिङ्गमलङ्कारः। ५३/५४-स्पष्टे /

Page #36
सिरिसिरि वालकहा सरसुंदरी अ सिक्खह, लिहियं गणियं च लक्खणं छंदं। कव्वमलंकारजुयं, तकं च पुराणसमिईओ // 55 // सिक्खेइ भरहसत्थं, गीयं नदं च जोइसतिगिच्छं / विज्जं मंतं तंतं, हरमेहलचित्तकम्माई // 56 // अन्नाइंपि कुंडलविटलाइं करलाघवाइकम्माइं। सत्थाई सिक्खियाई, तीइ चमुक्कारजणयाई॥५७॥ है तथा पुराणानि स्मृतीश्च शिक्षति // 55 // पुनर्भरतशास्त्रं-नाटयशास्त्रं शिक्षति, गीतं-गानं च-पुनर्नाट्यं-नर्तितं शिक्षति तथा ज्योतिःशास्त्रं रोग चिकित्साशास्त्रं च शिक्षति, पुनर्विद्यां मन्त्रं च शिक्षति, तथा हरमेखलचित्रकर्माणि-कलाविशेषान् शिक्षति // 56 // तथा सुरसुन्दर्या अन्यान्यपि कुण्टलविण्टलानि-कार्मण वशीकरणादीनि शिक्षितानि, पुनःकरलाघवादीनि हस्तचापलादीनि, कर्माणि-क्रियाविशेषाः शिक्षितानि, तथा अन्यान्यपि चमत्कार-जनकानि जनानां ५५-सुरसुन्दर्यालेखन-गणित-लक्षण-छन्दोऽलङ्कार काव्यपुराणस्मृतिशास्त्राभिशानतः परमं वैदुष्यमभिव्यज्यते / ५६/५७-स्पष्टे /

Page #37
सा कावि कला तं किंपि, कोसलं तं च नत्थि विन्नाणं / जं सिक्खियं न तीए, पन्नाअभिओगजोगेणं // 58 // सविसेसं गीयाइसु, निउणा वीणाविणोयलीणा सा। सुरसुंदरी वियदा,-जाया पत्ता य तारुन्नं // 59 // जारिसओ होइ गुरू, तारिसओ होड सीसगुणजोगो। इत्सुच्चिय सा मिच्छ-दिट्टि उकिट्ठद्प्पा अ // 6 // चित्तष चमत्कारोत्पादकानि शास्त्राणि शिक्षितानि // 57 // सा कापि कला नास्ति, तत् किमपि कौशल्यंनिपुणत्वं नास्ति च पुनस्तत् विज्ञानं-चातुर्य नास्ति यत्तया सुरसुन्दर्या न शिक्षितं, केनेत्याह-प्रज्ञा-बुद्धिरमियोग उद्यमस्तयोर्योगेन // 58 // सविशेष गीतादिषु निपुणा-दक्षा-पुनर्वीणाविनोदे लीना मग्ना सा सुरसुन्दरी विदग्धा छेका जाता, तारुण्यं-यौवनं च प्राप्ता // 59 // यादृशको गुरुर्भवति तादृशक एव प्रायः शिष्ये गुणयोगो-गुणसम्बन्धो भवति, इतः-अस्मात्कारणादेव ५८-"अत्र" पन्ना अभि "जोगजोगेणं" इत्युक्त्या शास्त्रकलाशाने न केवलं बुद्धनापि चोद्यमस्य कारणत्वं किन्तु सम्मिलितयोरेव तयोस्तत्र कारणत्वमवसेयमिति सूचितम् / ६०-सुरसुन्दा मिथ्याष्टित्वे उत्कृष्टदर्पत्वे च कारणगुणस्य कार्यसंक्रमः इति न्यायात् गुरुगतमिथ्यादृष्टेः समधिकदर्पस्य च करिणत्व कथनात् काव्यलिङ्गमभिव्यज्यतेऽलङ्कारः /

Page #38
सिरिसिरि // 14 // वालकहा तह मयणसुंदरीवि हु, एया उ कलाओलील मित्तेण / सिक्खेइ विमलपन्ना, धन्ना विणएण संपन्ना // 31 // जिणमयनिउणेणज्झावएण, सा मयणसुंदरीवाला। तह सिक्वविया जह जिणमयंमि कुसलत्तणं पत्ता // 62 // एगा सत्ता दुविहो नओ य कालत्तयं गइचउकं / पंचेव अस्थिकाया, दबछक्कं च सत्त नया // 63 // सा सुरसुन्दरी मिथ्याद्रष्टिः उत्कृष्ट--दर्पा च आसीत , मिथ्यादृष्टिर्यस्याः सा उत्कृष्टो दर्पो मानो यस्याः सेतिसमासः॥६०॥ तथा मदनसुन्दरी अपि एताः प्रागुक्ता लेखनाद्या लीलामात्रेण शिक्षति, कीदृशी मदनसुन्दरी ? विमला निर्मला प्रज्ञा बुद्धिर्यस्याः सा विमल प्रज्ञा, तथा धन्या धर्मधनं लब्धी तथा विनयेन सम्पन्ना युक्ता // 6 // जिनमतविषये निपुणेन अध्यापकेन पाठकेन सा मदनसुन्दरीकन्या तथा शिक्षिता-शिक्षा ग्राहिता यथा जिनमते कुशलत्वं प्राप्ता // 62 // सतो भावः सत्ताऽस्तित्वमित्यर्थः, सा सर्वेष्वपिपदार्थेषु एकैव वर्तते, च-पुनर्द्विविधो नयः द्रव्यपर्यायादिस्वरूपः, तथा कालत्रयं गतिचतुष्कं पञ्चैवास्तिकाया-धर्माधर्माकाशपुद्गलजीवस्वरूपाः सन्ति, च-पुन द्रव्याणां धर्मास्तिकायादीनां कालद्रव्ययुक्तानां पटकमस्ति, तथा नैगमाद्याः सप्त नयाः सन्ति // 63 // // 14 //

Page #39
अट्टेव य कम्माइं नवतत्ताइं च दसविहो घम्मो / एगारस पडिमाओ बारस वयाइं गिहीणं च // 64 // इच्चाइ वियाराचारसारकुसलत्तणं च संपत्ता / अन्ने सुहम वियारेवि मुणइ सा निययनाम व // 65 // कम्माणं मूलुत्तरपयडीओ गणइ मुणइ कम्मठिई / जाणइ कम्मविवागं, बंधोदयदीरणं संतं // 66 // ज्ञानावरणीयादीन्यष्टैव कर्माणि सन्ति, च पुनर्जीवादीनि नवतत्त्वानि सन्ति, तथा मन्त्यादिको दशविधो यतिधर्मो विद्यते, एकादश दर्शनाद्याः श्रावक प्रतिमाः सन्ति, च पुनर्गृहिणां स्थूलप्राणातिपातविरमणादीनि द्वादश व्रतानि सन्ति // 64 // “सा मदनसुन्दरी" इत्यादयो ये विचाराचारयोः सारा रहस्य भूतपदार्थास्तेषु कुशलत्वं निपुणत्वं सम्प्राप्ता. च पुनः / साऽन्यान् एतद्वयतिरिक्तान् सूक्ष्मविचारानपि निजकनामवत् जानाति // 65 // अष्टौ मूल प्रकृतीः पुनः सा कर्मणां मूलभेदान् तथाऽष्टपश्चाशदधिकशतमुत्तरप्रकृतीगणयति, तथा कर्मणां स्थिति त्रिंशत्कोटीकोटीसागरोपमादिकां जानाति, पुनः कर्मणां विपाकं शुभाशुभानुभ वस्वरूपं जानाति, तथा कर्मणां बन्धोदयोदीरणया (णा) सत्तास्वरूपं जानाति // 66 // यस्याः सुबुद्धिर्नाम ६४।६५६६।६७-स्पष्टानि /

Page #40
वालकहा सिरिसिरि // 15 // जीसे सो उज्झाओ, संतो दंतो जिइंदिओ धीरो। जिणमयरओ सुबुद्धी, सा किं नहु होइ तस्सीला // 67 // सयलकलागमकुसुला, निम्मलसम्मतसीलगुणकलिया। लज्जासज्जा सा मयणसुन्दरी जुब्वणं पता // 68 // अन्नदिणे अभितरसहानिविद्रुण नरवरिंदेण / अज्झावयसहियाओ, अणाविआओ कुमारीओ // 69 // श्रावक उपाध्यायः पाठकः, सा मदनसुन्दरी तच्छीला गुरुतुल्यस्वभावा कि नहि भवति ? भवत्येवेत्यर्थः, कीदृशः सः? इत्याह-शान्त:-क्षमायुक्तः, तथा दान्तो मानसदमयुक्तः, पुनर्जितेन्द्रियस्तथा धीरो धैयवान्, बुद्धिमान् वा, पुनर्जिनमते रक्त ईदृशो यस्या गुरुः सा तादृशगुणवती कथं न भवेत् ? // 67 // ____सा मदनसुन्दरी यौवनं प्राप्ता, कीदृशी सा ? इत्याह-सकलकलागमेषु-समस्तकलाशास्त्रेषु कुशला-निपुणा पुनर्निर्मला ये सम्यक्त्वशीलगुणास्तैः कलिता युक्ता तथा लज्जायां सज्जा परिपूर्णा प्रगुणेति यावत् , एवंविधा मदनसुन्दरीकन्या बाल्यावस्थामतिक्रम्य यौवनावस्थां प्राप्तवतीत्यर्थः // 68 // अन्यस्मिन् दिने अभ्यन्तरसभायां ६८-अत्र पूर्वार्द्ध सकारस्य मकारस्य लकारस्य चासदावृत्त्या वृत्त्यनुप्राससंसृष्टिः, उत्तरार्द्ध च 'ज्जा' इत्यस्य सकृदावृत्त्या छेकानुप्रासश्च /

Page #41
विणओणयाउ ताओ, सरूवलावन्नखोहिअसहाओ। विणिवेसिआउ रन्ना, नेहेणं उभयपासेसु // 70 // हैरिसवसेणं राया, तासिं बुद्धिपरिक्खणनिमित्तं / एगं देइ समस्सा-पयं दुविन्हंपि समकालं // 71 // यथा “पुन्निहिँ लब्भइएहु,” तो तकालं अइचंचलाइ, अच्चंतगब्वगहिलाए। ' सुरसुन्दरीइ भणियं, हुं हुं पूरेमि निसुणेह // 72 // | निविष्टेन-उपविष्टेन नरवरेन्द्रेण राज्ञा अध्यापकाभ्यां सहिते द्वे अपि कुमार्यों आनायिते स्वपाश्व इति शेषः / // 69 // विनयेन अवनते नने तथा स्वरूपलावण्येन क्षोभिता चमत्कारं प्रापिता सभा याभ्यान्ते एवंविधे ते द्वे कन्ये राज्ञा स्नेहेन स्वस्य उभयोः पार्श्वयोः विनिवेशिते स्थापिते. उपवेशिते इति यावत् // 70 ॥राजा हर्षवशेन तयोर्बुद्धिपरीक्षानिमित्तं ताभ्यां द्वाभ्यामपि कन्याभ्यां समकालम् एकं समस्यापदं ददाति // 71 // एतत्समस्यापदं राज्ञा दत्तं, ततस्तदनन्तरं तत्कालं सुरसुन्दर्या भणितम् , अहो अहमेतां समस्यां पूरयामि, * यूयं शृणुत, कीदृश्या सुरसुन्दर्या ? अतिचञ्चलयाऽतिशयेन चपलया पुनरत्यन्त गर्वेणग्रथिलया // 72 // धन ७०-राशा स्नेहेन तयोरुभयपाच विनिवेशने विनयावनतत्वस्वरूपलावण्यादे हेतुत्वकथनात् काव्यलिङ्गमलङ्कारः। RECAREERRORE

Page #42
सिरिसिरि वालकहा RECERE SUIKTSSKRAUS यथा-घणजुब्वण सुवियदृपण-रोगरहिअ निअ दहु / मणवल्लह मेलावडउ, पुन्निहिँ लब्भइ एहु // 73 // तं सुणिय निवो तुट्टो, पसंसए साहु साहु उज्झाओ। जेणेसा सिवखविया, परिसावि भणेइ सच्चमिणं // 74 // तो रन्ना आइट्ठा, मयणा वि हु पूरए समस्सं तं / जिणवयणरया संता दंता ससहावसारिच्छं // 7 // यौवनं सुविदग्धत्वं छेकत्वमित्यर्थः, तथा रोगरहितो निजदेहः स्वशरीरं तथा मनसो वल्लभः प्रियो यः पुरुषादिस्तेन सार्द्ध मेलः सम्बन्धः एतद्वस्तुवृन्दं पुण्यैर्लभ्यते // 73 // तत् सुरसुन्दरीवाक्यं श्रुत्वा नृपो-राजा तुष्टः सन् प्रशंसते इत्थं प्रशंसां करोति स्म, कथमित्याह--उपाध्यायोऽस्याः पाठको गुरुः साधुः-समीचीन इत्यर्थः, येनैषा | पुत्री इत्थं शिक्षिता-पाठिता, तदा पर्षदपि भणति हे महाराज ? इदं सत्यम् , अत्र किमपि मृषा नास्तीत्यर्थः // 74 // ततो राज्ञा आदिष्टाऽनुज्ञापिता सती मदनसुन्दर्यपि तां समस्यां पूरयति, कीदृशी मदनसुन्दरी ? जिनवचनेषु रता रक्ता, पुनः शान्ता उपशमयुक्ता, तथा दान्ता--इन्द्रियादिदमवती, कीदशी समस्यां ? स्वस्वभावेन सदृक्षां सदृशीम् // 75 // 73 अत्र-पूर्वाद्ध णकारस्यासकृवावृत्या वृत्त्यनुप्रासः सहृदयहृदयचमत्कारितयाऽलङ्कारतां भजतीति /

Page #43
यथा-विणयविवेयपसण्णमणु सीलसुनिम्मलदेहु / परमप्पहमलावडउ, पुण्णेहिँ लब्भइ एहु // 76 // तो तीए उवझाओ, मायावि अ हरिसिआ न उण सेसा / जण तत्तोवएसो न कुणइ हरिसं कुदिट्ठीणं // 77 // इओ अ-कुरुजंगलंमि देसे, संखपुरीनाम पुरवरी अस्थि / __ जा पच्छा विक्खाया, जाया अहिछत्तनामेणं // 78 // विनयः-पूज्यादिषु वन्दननमस्कारादिरूपः, विवेको वस्तूनां भेदपरिज्ञानं सदसद्विवेचनमित्यर्थः, का तथा शीलेन ब्रह्मचर्येण सुनिर्मलोऽत्युज्ज्वलो देहस्तथा परम उत्कृष्टः पन्था मागः परमपथो मोक्षमार्ग इत्यर्थः, तेन सह मेलः सम्बन्ध एतद्वस्तुवृन्दं पुण्यर्लभ्यते // 76 // ततस्तदनन्तरं तस्या मदनसुन्दर्या उपाध्यायो हर्षितस्तुष्टश्च / पुनर्मातापि हर्षिता न पुनः शेषा राजादयो लोकाः, ते हर्ष न प्राप्ता इत्यर्थः, कुत इत्याह-येन कारणेन तत्त्वोपदेशः कुदृष्टीनां मिथ्यात्विलोकानां हर्ष न करोति, अयं भावस्तस्या वाक्यं तच्चोपदेशरूप, राजादयस्तु कुदृष्टयस्तेन तत् श्रुत्वा ते हर्ष न प्राप्ता इति. उक्तश्च "गुणिनि गुणज्ञो रमते" इत्यादि / 77 // इतश्च अतः परं यज्जातं तदाह-कुरुजङ्गलदेशे शङ्खपुरी नाम प्रधानपुरी अस्ति, या पुरी पश्चात् कियकालानन्तरम् अहि ७६-विनयबिवेकादीनां वस्तुतः परमपुण्य लभ्यत्वेन राज्ञः परिषदश्च तत्प्रशंसनमोचित्यं भजत इति /

Page #44
वालकहा सिरिसिरि // 17 // तत्यत्थि महीपालो कालो इव वेरियाण दमिआरी। पइवरिसं सो गच्छइ, उज्जेणिनिवस्स सेवाए // 79 // अन्नदिणे तप्पुत्तो, अरिदमनो नाम तारतारुनो / संपत्तो पिअठाणे, उज्जेणिं रायसेवाए // 8 // . तं च निवप्रणमणत्यं, समागयं तत्य दिव्वरूवधरं / सुरसंदरी निरिक्खइ, तिक्खकडक्खेहिँ ताडंती॥ 81 // दिच्छत्रनाम्ना विख्याता प्रसिद्धा जाता // 78 // तत्र तस्यां नगर्या वैरिणां काल इव कालसदृशो दमितारिर्नाम महीपालो राजास्ति, स राजा वर्ष वर्ष प्रति प्रतिवर्षमुज्जयिन्या नगर्याः नृपस्य राज्ञः सेवाय सेवार्थ है गच्छति // 79 // अन्यस्मिन् दिने तत्पुत्रोऽरिदमनो नाम कुमारो राज्ञः सेवार्थ पितृस्थाने स्वयमुज्जयिनी सम्प्राप्तः, कीशोरिदमनः ? तारमुद्भटं तारुण्यं यौवनं यस्य स तारतारुण्यः // 80 // तदा नृपस्य प्रणमनार्थ नमस्काराथ तत्र समागतं दिव्यरूपधरं अद्भुत सौन्दर्यधारकं तम् अरिदमन कुमारं सुरसुन्दरी नृपकन्या तीक्ष्णैः कटानेत्र ८०--अत्र पूर्वार्द्ध नकारस्यसकृदावृत्त्या वृत्त्यनुप्रासः, 'तार' शब्दस्य सकृदावृत्त्या छेकानुप्रास श्वालङ्कारौ। ASAHESAROKAR

Page #45
RESSESEGRESSING तत्येव थिरनिवेसिअदिट्ठी दिवा निवेण सा बाला / भणिया य कहसु वच्छे ? तुज्झ वरो केरिसो होउ / / 82 // तो तीए हिट्ठाए, धिट्ठाए मुक्कलोअलज्जाए। भणियं तायपसाया, जइ लब्भइ मग्गियं कहवि // 83 // ता सव्वकलाकुसलो, तरुणोवररूवपुण्णलायन्नो। एरिसओ होउ वरो, अहवा ताओचिअ पमाणं // 84 // प्रान्त स्ताडयन्ती निरीक्षते विलोकयतीति // 81 // तत्र तस्मिन्नेव कुमारे स्थिरं निश्चलं यथास्यात्तथा निवेशिता स्थापिता दृष्टिर्यया सा एवंविधा सुन्दरीबाला नृपेण दृष्टा भणिता--उक्ता च हे वत्से? त्वं कथयस्व, तव वरः कीदृशो भवतु // 82 // ततः तदनन्तरं दृष्टया हर्ष प्राप्तया पुन धृष्टया धृष्टत्वयुक्तया तथा मुक्तालोक लज्जा यया सा तया मुक्तलोकलज्जया तया सुरसुन्दर्या भणितम् उक्तम् , किमुक्तमित्याह-तातस्य पितुः प्रासादात् यदि कथमपि माम्गितं लभ्यते // 83 // तर्हि सर्वकलासु कुशलः चतुरः पुनस्तरुणो यौवनवयस्यस्तथा वररूपेण प्रधानाकृत्या पुण्यं पवित्रं लावण्यं ८३--अत्र लोकलज्जाराहित्ये धृष्टत्वस्यकारणतया वर्णनात् काव्यलिङ्गम् / “हिद्वार धिट्ठाए" इत्यत्र 'ट्ठा' इति ठकारद्वयात्मव्यञ्जनसमुदायस्थ सदावृत्त्या छेकानुप्रासश्चालङ्कारौ / S

Page #46
वालकहा सिरिसिरि // 18 // जेणं ताय तुम चिय, सेवयजणमणसमीहियत्थाणं / पूरणपवणो दीससि, पच्चक्खो कप्परूवखव्व // 85 // तो तुट्ठो नरनाहो, दिविनिवेसेण नायतीइमणा / पभणेइ होउ वच्छे ? एसऽरिदमणो वरो तुज्झ // 86 // तो सयलसभालोओ, पभणइ नरनाह ? एस संजोगो। अइसोहणोऽहिवल्लीपूगतरूणं व निभंतं // 87 // सौन्दर्य यस्य स वर ईष्टको योऽयं पुमान् पुरोवर्ती स वरो भवतु, अथवा तात एव प्रमाणं तातो यं ददाति स 4 एव वरोऽस्तु इत्यर्थः // 84 // अथ सा निजेष्टसिद्धयर्थं पितरं स्तौति, हे तात ! येन कारणेन त्वमेव सेवकजनस्य | मनः समीहितार्थानां मनोवञ्छितकार्याणां पूरणे प्रवणस्तत्परो दृश्यते, क इव ? प्रत्यक्षः कल्पवृक्ष इव // 85 // ततो नरनाथो राजा तद्वचनश्रवणात्तुष्टः सन पभणति-बक्ति, किं वक्ति ? इत्याह--हे वत्से ? एषोऽरिदमनः कुमारस्तव वरोऽस्तु, कीदृशो नरनाथः ? दृष्टिनिवेशेन कुमारे दृष्टिस्थापनेन ज्ञातं तस्या मनो येन सः // 86 // ततः सकलः समस्तः सभालोकः पभणति-हेनरनाथ ? एषोऽनयोः संयोगो निर्धान्तं-निस्संदेहं अतिशोमनः संजात ८५-अत्र राज्ञः प्रत्यक्षकल्पतरूसमत्वेननिरूपणात् इव शब्दस्योपमावाचकस्य मनोवाञ्छितकार्यपूरणात्मनः साधारणधर्मस्य चोपादानात् पूर्णापमालङ्कारः। // 18 //

Page #47
अह मयणसुन्दरीवि हु, रन्ना नेहेण पुच्छिया वच्छे ? / केरिसओ तुज्झ वरो, कीरउ ? मह कहसु अविलंबं // 88 // सा पण जिणवयणवियारसारसंजणियनिम्मलविवेआ। लज्जा गुणिक्कसज्जा, अहोमुही जा न जंपेइ // 89 // इति शेषः, कयोरिव ? अहिवल्लीपूगतर्वोरिव-नागवल्लीक्रमुकवृक्षयोरिख, यथा तयोः संयोगोऽतिशोभनोऽस्ति | तथानयोरपीत्यर्थः॥ 87 // अथानन्तरं राज्ञा मदनसुन्दर्यषि स्नेहेन पृष्टा, हे वत्से ? तव कीदृशको वरो-भर्ता मया क्रियताम् ? ममाग्रऽविलम्बितं यथा स्यात्तथा शीघ्रमित्यर्थः, कथयस्व // 88 // जिन वचनानां यो विचारसारस्तेन सअनितः समुत्पादितो निर्मलो विवेको यस्याः साप्त एव लज्जा गुणा एकसज्जा अद्वितीयतत्परा सा पुनर्मदनका सुन्दरी अधोमुखी यावदुत्तर न ददाति // 89 // तावन्नरेन्द्रेण पुनःपृष्टा सा ईषद्धसित्वा भणति, राजानं प्रति ८८-अत्र " 'अथ' शब्दघटक थकारस्य "खघथधभाम्" 1187 // इत्यनेन हकारता, मयणसुन्दरी अपि" इत्यवस्थायां "पदादा " 14 // इत्यनेन 'अपि' शब्दघटकाकारस्य लुक च विज्ञेया / "कीरउ" इत्यत्र कृ धातोः कर्मणि तृतीयपुरुषैकवचने "हकृतृजामीरः" 4 / 250 // इत्यनेन कारस्थ ईरादेशस्तत्सम्नियोगे क्यस्य लुक व भवतः /

Page #48
सिरिसिरि वालकहा ताब नरिंदेण पुणो, पुट्ठा सा भणइ इसि हसिऊणं / ताय ! विवेयसमेओ, मं पुच्छसि तंसि किमजुत्तं // 9 // जेण कुलबालिआओ, न कहंति हवेउ एस मज्झ वरो। जो किर पिऊहिं दिन्नो, सो चेव पमाणियबुत्ति // 11 // अम्मापिउणोवि निमित्तमित्तमेवेह वरपयाणंमि / पायं पुत्वनिबद्धो, संबंधो होइ जीवाणं // 12 // कथयति हे तात ! त्वं विवेक समेतो-विवेकयुक्तोऽसि मां प्रत्ययुक्तं किं पृच्छसि ? विवेककलितस्य भवतो मां प्रत्येतत्प्रच्छनमयुक्तमितिभावः // 90 // कुत इत्याह-येन कारणेन कुलबालिकाः-सुकुलोत्पन्नाः कन्या एवं न कथयन्ति, मम एष वरो भवतु किं यः किल मातापितृभ्यां दत्तः स वरः प्रमाणयितव्यः-प्रमाणीकर्तव्यः // 91 // इह संसारे वरप्रदाने-कन्यायाभप्रदानविषये मातापितरावपि निमित्तमात्रमेव न पुनस्ताविककारण मितिभावः, प्रायो बाहुल्येन जीवानां पूर्वस्मिन् भवे निबद्धो रचितः सम्बन्धो न भवति, प्रायः येन सह सम्बन्धो ९२-अत्र पूर्वार्द्ध 'मित्त' शब्दस्य स्वरूपतः क्रमतश्च सदावृत्त्या छेकानुप्रासः, उत्तरार्द्ध ऐहिक सम्बन्धं प्रति आमुष्मिकभवस्य संबन्धस्य हेतुतयोपादानात् काव्यलिङ्गम् / ९४-"कन्ना"पुन्ना "दिन्ना" इत्यत्र "मा" शब्दस्यासकृदावृत्त्या वृत्त्यनुप्रास पव / /

Page #49
SHRSSRCSAGE जं जेण जया जारिसमुवज्जिय होइ कम्म सुहमसुहं / तं तारिसं तया से, संपज्जइ दोरियनिबद्धं // 93 // जा कन्ना बहुपुन्ना, दिन्ना कुकुलेवि सा हवइ सुहिया / जा होइ हीणपुन्ना, सुकुले दिन्नावि सा दुहिया // 94 // ता ताय ! नायतत्तस्स, तुज्झ नो जुज्जए इमो गव्यो। जं मज्झ कयपसयापसायओ सुहदुहे लोए // 95 // रचितो भवेत् , तेनैव सह इह सम्बन्धो भवतीत्यर्थः॥९२ // येन प्राणिना यदा यस्मिन् काले यत्-यादश शुभमशुभं कर्मोपार्जितं भवति तस्य प्राणिनस्तदा-तस्मिन् काले तत्तादृशं कर्म सम्पद्यते, उदयमायाति, कीदृशं तत् ? दोरिकयानिबद्धमिव दोरिकानिबद्धम् // 93 // या कन्या बहुपुण्या भवेत् सा कुकुले-दरिद्रादिगृहे दत्तापि सुखिता-सुखिनी भवति, या तु हीनपुण्या भवति सा सुकुलेऽपि दत्ता दुःखिता भवति // 94 // तस्माकारणात् हे तात ? ज्ञातं तचं येन स ज्ञाततत्त्वः तस्य तत्त्वज्ञस्य तव गर्वो न युज्यते, यन्ममकृतप्रसादाप्रसादतो लोके सुखदुःखे भवतः, मत्कृतप्रसादतः सुखं, मत्कृतादप्रसादतो दुःखं भवतीत्यर्थः, अयं गर्वस्तव न युक्तः॥१५॥ यः पुमान् पुण्यबलिकः पुण्येन बलवान् भवति, तस्योपरि हे तात? त्वं लघु-शीघ्रं प्रसीदसि-प्रसन्नो

Page #50
वालकहा सिरिसिरि // 20 // जो होइ पुन्नबलिओ, तस्स तुम ताय ? लहु पसीएसि / जो पुण पुण्ण विहणो, तस्स तुमं नो पसीएसि // 96 // भवियव्वया सहावो, व्वाइया सहाइणो वावि / पायं पुवोवज्जियकम्माणुगया फलं दिति // 17 // तो दुम्मिओय राया, भणेइ रे तंसि मह पसाएण / वत्थालंकाराइ, पहिरंती कीसिम भणसि ? // 18 // भवसि, यः पुनः पुण्यहीनो भवेत् तस्योपरि त्वं न प्रसीदसि // 96 // भवितव्यता 1 स्वभावो 2 वा पुनद्रव्याद्याद्रव्यक्षेत्रकालभावादयः साहाय्यकारिणोऽपि पूर्वस्मिन् भवे उपार्जितानि यानि कर्माणि तानि-अनुगताःतत्सम्मिलिता एव फलं ददति, न तु तद्वयतिरिक्ताः॥९७ // ततश्च तद्वचनश्रवणानन्तर च राना दुर्मनस्कीभूतः सन् भणति पुत्रीं प्रति कथयति, रे ? त्वं मत्प्रसादेन वस्त्रालङ्कारादिविविधागतनेपथ्याभूषणादिपरिधानासि, इदं प्रागुक्तं पुनः कथं भणसि ? // 98 // तदा मदनसुन्दरी हसित्वा भणति, हे तात ? कृत ९६-अत्र तातप्रसादे स्वीयपुण्यबलस्य तदीयाप्रसन्नतायां पुण्यविहीनत्वस्य च हेतुतया कथनात् काव्यलिमद्वयम् / ९९-अत्र णकारस्यासकृदावृत्त्या वृत्त्यनुप्रासः / १००-पूर्वकृतसुकृतदुष्कृतयोर्हेतुत्वकथनात् काव्यलिङ्गम् / SECRE // 20 //

Page #51
हसिऊण भणइ मयणा, कयसुकयवसेण तुज्झ गेहमि / उप्पन्ना ताय ! अहं, तेणं माणेमि सुवखाइं // 19 // पुवकयं सुकयं चिअ, जीवाणं सुक्खकारणं होइ / दुकयं च कयं दुक्खाण, कारणं होई निब्मतं // 10 // न सुरासुरेहिं नो नरवरेहिं, नो बुद्धिबलसमिद्धेहिं / कहवि खलिज्जइ इंतो, सुहासुहो कम्म परिणामो // 101 // सुकृतवशेन प्राग्भवोपार्जितपुण्यबलात् तव गृहे उत्पन्नास्मि, तेन सुखानि मानयामि--अनुभवामि // 99 // हे तात ? जीवानां पूर्वकृतं प्राग्भवोपार्जितं सुकृतं पुण्यमेव सुखस्य कारणं हेतुर्भवति च पुनः दुष्कृतं पापं प्राग्भवेकृतं सत् निर्धान्त निस्सन्देहं दुःखानां कारणं भवति / / 10 // इन्तो-आयन् उदयमागच्छन् शुभाशुभः कर्मणां परिणामः कथमपि केनापि प्रकारेण सुरासुरैर्देवदानवैर्न स्वल्यते न निराक्रियते, नो नरवरे पतिभिः स्खल्यते न पुन बुद्धिबलसमृद्धैः स्खलति, बुद्धिसमृद्धाः महाबुद्धयो बलसमृद्धा महाबलवन्तस्तैरपि न दूरीक्रियते इत्यर्थः // 101 // ततस्तद्वचनश्रवणानन्तरं नर १०१-अत्र शुभाशुभकर्मपरिणामस्य सुरासुरादिमिरनिराक्रियमाणत्व प्रतिपादनात् केवलं भोगक्षयित्वं गम्यते "तथा चोक्त" नाभुक्तं क्षोयते कर्म. कल्पकोटिशतैरपाति?

Page #52
वालकहा सिरिसिरि // 21 // तो रुट्ठो नरनाहो, अहो अहो अप्पपुन्निआ एसा। मज्झ कयं किंपिगुणं, नो मन्नइ दुव्वियढाय // 102 // पभगेइ सहालोओ, सामिय? किमियं मुणेइ मुद्धमइ / तं चेव कप्परुक्खो , तुट्ठो रुट्टो कयंतो य // 103 // नाथो राजा रुष्टः कुपितः सन् इत्युवाचेति शेषः, अहो अहो एषा कन्यका अल्पपुण्यिका हीनपुण्या च पुन: दुर्विदग्धा चातुर्यरहितास्ति, अत एव मत्कृतं किमपि गुणं न मन्यते // 102 // अथ सभालोकः प्रभपति कथयतिस्म, हे स्वामिन् ? इयं मुग्धमतिर्मूढबुद्धिर्वाला किं जानाति ? त्वमेव तुष्टः सन् कल्पवृक्षोऽसि, वाञ्छिताथदायकत्वात् , च पुनः रुष्टः सन् कृतान्तो यमतुल्योऽसि सद्यो निग्रहकरणात् // 103 // १०३-अत्रकस्य राशो वाञ्छितार्थदायकत्व सद्यो निग्रहकारित्याभ्यां निमित्ताभ्यां कल्पवृक्षत्वयमराज त्वेनानेकोलेखात उल्लखालङ्कारः, "बहुभिर्बहुधोरलेखादेकस्योल्लेख इष्यते। स्त्रीभिः कामोऽधिभिः स्वः कालः शत्रुभिरैक्षि सः" इति चन्द्रालोके तल्लक्षणोदाहरणोक्तेः " पवञ्च ग्रहीत विषयाधन्यतमानेकत्व प्रयुक्तमेकस्योल्लिख्यमानानेकप्रकारत्वमुल्लेख इति लक्षणमवसेयम् / ' सौन्दर्यस्य तरङ्गिणो तरुणिमोत्कर्षस्य हर्षोद्गमः कान्तेः कार्मणकर्मनमरहसामुल्लासनावासभूः / विद्या वक्रगिरां विधेरनवधि प्रावीण्य साक्षाक्रिया बाणाः पञ्च शिलीमुखस्य ललना चूडामणिः सा प्रिया" इत्यादि मालारूपकवारणायाद्यं विशेषणम् ! तत्र ग्रहीतभेदप्रयुक्तं नानेकप्रकारत्वमिति नातिव्याप्तिः, इत्वं तत्तदन्यविशेषणसार्थक्यमवसेयम् / // 21 //

Page #53
मयणा भइ धिद्धी, घणलवमित्तत्थिणो इमे सव्वे / जाणता वि हु अलिअं, मुहप्पिय चेव जपंति // 104 // जइ ताय ? तुहपसाया, सेवयलोआ हवंति सब्वेवि / सुहिया ता समसेवानिरया किं दुक्खिया एगे // 105 // तम्हा जो तुम्हाणं, रुच्चइ सो ताय? मज्झ होउ वरो। जइ अस्थि मज्झ पुन्नं, ता होही निग्गुणोवि गुणी॥ 106 // एतत् समालोकवचः श्रुत्वा मदनसुन्दरी भणति, एतान् धिग् धिग् अस्तु, इमे सर्वे लोका धनस्प लवमात्रमर्थयन्तेऽभिलषन्ति तच्छीला धनलवमात्रार्थिनः, जानन्तोऽपि हु निश्चितम् अलीकं मिथ्यावचनं मुखप्रियं मुखमिष्टमेव जल्पन्ति // 104 // ' हे तात ? यदि तब प्रसादात् सर्वेऽपि सेवकलोकाः सुखिनो भवन्ति, तत्तर्हि समा तुल्या या सेवा तस्यां निरतास्तत्परा एके केचित्सेवकलोका दुःखिताः कथं ?. सर्वेऽपि सुखिन एव युज्यन्ते इति भावः // 105 // तस्मात् हे तात ! यो युष्मभ्यं रोचते स एव मम वरो भवतु, यदि मम पुण्यमस्ति तर्हि भवद्दत्तो निर्गुणोऽपि वरो १५-अत्र सुखकारणस्य राजसेवानिरतत्वस्य सत्त्वेऽपि केषाञ्चित् सुखाभाषात् विशेषोक्तिरलङ्कारः म "विशेषोक्तिरखण्डेषु कारणेषु फलावचः" इति काव्यप्रकाशः /

Page #54
सिरिसिरि // 22 // बालकहा SARITERASHTRA जइ पुण पुण्णविहीणा, ताय ? अहं ताव सुंदरोवि वरो। होही असुंदरुच्चिय, नूणं मह कम्मदोसणं // 107 // तो गाढयरं राया, रुढो चिंतेइ दुब्वियद्वाए। एयाइ कओ लहुओ, अहं तओ वेरिणी एसा // 108 // गुणी गुणवान् भविष्यति // 106 // यदि पुन हे तात ? अहं पुण्यविहीनाऽस्मि तर्हि सुन्दरोऽपि वरो नूनं निश्चितं मम कर्मदोषेण मदीयदुष्कर्मदोषात् असुन्दर एव भविष्यति // 107 // ततस्तदनन्तरं राजा गाढतरम् अत्यर्थ रुष्टः सन् चिन्तयति, तदाह दुर्विदग्धया अज्ञानवत्या एतया पुण्याऽहं लघुकः कृतस्ततस्तस्मात् कारणात् एषा मम वैरिणी वर्तते न तु पुत्रीतिभावः॥ 108 // रोषेण-कोपेन विकटा-विकरालाया भृकुटीतया भीषणं भयानकं वदनं मुखं यस्य स तं तथाविधं नृपं 106-107- अत्र यदि पुण्यं स्यात्तदा निगुणोऽपि वगे गुणी स्यात्, यदि पुनरहं पुण्यविहीना तहिं सुन्दरोऽपि वरोऽसुन्दररुनिः स्यादिति संभावनालङ्कारः “संभावना यदीत्थ स्यादित्यूहोऽन्यस्व सिद्धये / * यदि शेषो भवेद्वक्ता कथिताः स्युगुणास्तव" इति चन्द्रालोके लक्षणोदाहरणे। // 22 //

Page #55
रोसेण वियडभिउडीभीसणवयणं पलोइऊण निवं / दक्खो भणेइ मंती, सामिय ! रइवाडियासमओ // 109 // रोसण घमघमंतो, नरनाहो तुरयरयणमारूढो। सामतमतिसहिओ, विणिग्गओ रायवाडीए // 110 // जाव पुराओ बाहि, निग्गच्छइ नरवरो सपरिवारो। ता पुरओ जणवंद, पिच्छइ साडंबरमियंतं // 111 // प्रलोक्य-दृष्टवा दक्षश्चतुरोमन्त्री भणति, स्वामिन् ! राजबाटिका गमनसमयो वर्तते // 109 // तदा रोषेण धमधमायमानो नरनाथः तुरगरत्नं प्रवराश्वमारूढः सामन्तै मन्त्रिभिश्च सहितः सन् राजबाटिकायां निर्यातः // 110 // यावन्नरवरो राजा सपरिवारः परिवारसहितः पुरादहिनिर्गच्छति तावत् पुरतोऽग्रतः साडम्बरम् आडम्बरसहितम् आयान्तं जनवृन्दं मनुष्यसमूहं प्रेक्षते पश्यति // 111 // ततो ज्ञातो वृत्तान्तो येन मला. १०९-अत्र राजवदने भीषणतायां भृकुटीविकटतायास्तत्र च रोषस्य कारणतया प्रतिपादनात् पदार्थहेतुकं काव्यलिङ्गद्वयम् / ११०-अत्र "तुरयरयण" इत्यत्र "रय" शब्दस्य सकृतसाम्यकथनाच्छेकानुप्रासः / १११-मत्र “नरवरोः सपरिवारो" इत्यशे "पाधनः पवनः" इत्यादिवच्छेकानुपासोऽलङ्कारः / /

Page #56
वालकहा सिरिसिरि // 23 // तो विम्हिएण रन्ना, पुट्ठो मंती स नायवुत्तंतो। विन्नवइ देव निसुणह, कहेमि जणवंदपरमत्थं // 112 // सामिय ! सरूवपुरिसा, सत्तसया नववया स सोंडीरा / दुढकुट्टभिभूया, सव्वे एगत्थ संमिलिया // 113 // वृत्तान्तः स मन्त्री अमात्यो विस्मितेन राज्ञा पृष्टः सन् विज्ञपयति, हे देव ? हे महाराज ? यूयं निशृणुत, अहं जनवृन्दस्य परमार्थ-भावार्थ कथयामि // 112 // . हे स्वामिन् ? सप्तशतानि-सप्तशतसंख्याकाः नवं वयो येषान्ते नववयसो युवान इत्यर्थः, सशौण्डीर्याःपराक्रमवन्तः सरूपा रूपवन्तः पुरुषा दुष्टकुष्ठरोगेण अभिभूताः-पीडिताः एते सर्वे एकत्र सम्मिलिताः सन्ति // 113 // च पुनस्तेषां कुष्ठिपुरुषाणामेको बालो मिलितोऽस्ति, कीदृशो बालः ? उम्बरकव्याधिना-कुष्ठरोग विशेषेण गृहीतमङ्गं यस्य स तथोक्तः स बालस्तैः कुष्ठिपुरुषैः परिगृहीतः सगृहीतः कीदृशः ? उम्बरराणउ ११२-भत्र मन्त्रिणं प्रति प्रश्ने तदीयशातवृत्तान्तता या हेतुतयोपादानात् काव्यलिङ्गम् / ११३-अत्र पूर्वाद्धे सकारस्यासकृदावृस्या वृत्त्यनुप्रासः, द्वितीयाद्ध पुनः “दुहु कुट्ठ" इत्यंशे 'हे' तिव्यञ्जन समुदयस्य सकृदावृत्त्याच्छेकानुप्रासश्चालङ्कारौ / // 23 //

Page #57
एगो य ताण बालो, मिलिओ उंबरयवाहिगहियंगो। सो तेहिं परिगहिओ, उंबरराणुत्ति कयनामो // 114 // वरवेसरिमारूढो, तयदोसी छत्तधारओ तस्स / गयनासा चमरधरा, धिणिधिणि सद्दा य अग्गपहा // 115 // गयकंन्ना घंटकरा, मंडलवइ अंगरक्खगा तस्स / दद्दुलथइआइत्तो, गलीअंगुलि नामओ मंती // 116 // इति कुतं नाम यस्य स तथोक्तः // 114 // स बालो वरां-प्रधानां वेसरीमश्वतरीमारूढोऽस्ति, त्वग्दोषीश्वेतकुष्ठी पुमान् तस्य उम्बरराजस्य छत्रधारकोऽस्ति, गतनासौ-गलितनासिकौ पुरुषो चामरधरौ स्तः, तथा रोगवशात् धिणि धिणि इत्येवंशब्दो येषान्ते एवंविधा नरास्तस्याग्रपथाः सन्ति, अग्रे पन्था येषांते अग्रगामिन इत्यर्थः॥११५॥ गतौ-गलितो कर्णी येषान्ते एवं विधानरास्तस्य घण्टाकरा घण्टावादिनःसन्तीत्यर्थः. रक्तम ११४-११५-अत्र वराश्वतरीसमारोहणस्य त्यग्दोषिणइछत्रधारकत्वस्य गतनासयोश्चामरधारकत्वस्य ‘धिणि धिणि' शब्दानामग्रगामित्वस्य गतकणांनां घटा बादकत्वस्य रक्तमण्डलरोगवतामङ्गरक्षकत्वस्य दररोगिणां ताम्बूल कटकनाहित्वस्य गलितागुले मन्त्रित्यस्य च तस्य राजत्वं सूचनामिप्रायेणोक्तत्वात् परिकरालङ्कारः "अलङ्कारः पटिकटः साभिप्राये विशेषणो सुधांशुकलितोतं सस्तापं हरतु वः शिवः" तल्लक्षणोदाहरणयोश्चन्द्रालोके दर्शनात् पवञ्च प्रकृतार्थोपपादकाच व्यञ्जकविशेषणत्वं लक्षणमवसेयम् /

Page #58
वालकद्दा सिरिसिरि // 24 // केवि पसइयवाया, कच्छादग्भेहिं कवि विकराला / केवि विउंचियपामासमन्निया सेवगा तस्स // 117 // एवं सो कुट्ठिअपेडयण परिवेढिओ महीवीढे / रायकुलेसु भमंतो, पंजियदाणं परिण्हेइ // 118 // ण्डलरोगवन्तः पुरुषा स्तस्याङ्गरक्षकाः सन्ति, (ददुल) त्ति दट्ठरोगी पुमान् “थझ्या इत्तोति" स्थगीधर स्ताम्बूलधरोऽस्तीत्यर्थः, तथा गलितागुलिनामको मन्त्री अस्ति // 116 // तस्य उम्बरराजस्य केषि सेवकाः प्रसूतिकवातरोगयुक्ताः सन्ति, केपि कच्छदर्भभिर्विकरालाः सन्ति, केपि विचचिकापामासमन्विताः सन्ति, विचचिका जातीयाया पामातया संयुक्ताः सन्तीत्यर्थः // 117 // एवममुना प्रकारेण स उम्बरराजः कुष्ठिकानां पेटकेन समूहेन परिवेष्टितः समन्तात्परिवृतो महीपृष्ठे पृथ्वीतले भ्रमन् राजकुलेषु नृपाणां गृहेषु “पञ्जियत्ति" मुखमार्गितं दानं प्रगृह्णाति // 118 // हे नरवर ? .. ११७-अत्र पूर्वार्द्ध ककारात्मकस्य व्यञ्जनस्य चतुर्थोपादानाद् वृत्त्यनुप्रासोऽलङ्कारः, लक्षणं पूर्वनिदर्शितमवसेयम् / / 118 अत्र "पेडयेण" इत्यत्र पेट कशब्दे टकारस्य उकारविधानात् ककारस्य "कगचजतदपयवां प्रायो लुक" 11117 // इति हैमसूत्रण ककारस्य लोपे "अवर्णस्य यश्चत्या पेडय शब्दतस्तृतीयैकवचने 5*%*%**RARIES करत // 24 // 6 / / इति संत्रण ककारस्कारस्य उकार

Page #59
सो एसो आगच्छइ, नरवर ? आडंबरण संजुत्तो। ता मग्गमिणं मुत्तुं, गच्छह अन्नं दिसं तुम्भे // 119 // तो वलिओ नरनाहो, अन्नाइ दिसाइ जाव ताव पुरो। तो पेडयंपि तीए, दिसाइ वलियं तुरिअ तुरितं // 120 // राया भणेइ मंति, पुरओ गंतूणिमे निवारेसु। मुहमग्गियंपि दाउं, जेणेसिं दंसणं न सुहं // 121 // का हे महाराज ! स एष उम्बरराज आडम्बरेण संयुक्त आगच्छति, तस्मादिम मार्ग मुक्त्वा यूयमन्यां दिशं गच्छत / // 119 // ततो नरनाथो-राजा यावदन्यस्यां दिशि वलितस्तावत्पुरोऽग्रे ततः कुष्ठिपेटकमपि त्वरितं त्वरितं तस्यां दिशि वलितम् // 120 // तदा राजा मन्त्रिणं पति भणति, त्वं पुरतोऽग्रतो गत्वा इमान् निवारयस्व, किं कृत्वा मुखमार्गितमपि दत्त्वा येन कारणेन एषां कुष्ठिनां दर्शनं शुभं नास्ति // 121 // यावत्तन्नृपभणितं वचनं मन्त्री करोति, तावद्गलिताङ्गुलिनामको मन्त्री द्रुतं-शीघ्रं नरवरस्य-राज्ञः पुरतोऽग्रतः स्थित्वा भणितुं-कथयितुं समारब्धः प्रारम्भं १२१-अत्र मुखमागितदान प्रति तदोय दर्शनाशुभत्वस्य हेतुतयोगदानात् काव्यलिङ्गमेवालङ्कारः / BURSUSS3*XESKE

Page #60
बालकहा सिरिसिरि // 25 // जातं करेइ मंती, गलिअंगुलिनामओ दुयं ताव।। नरवर पुरओ ठाउं, एवं भणिउं समाढत्तो // 122 // सामिय ! अम्हाण पहू, उंबरनामेण राणओ एसो। सव्वत्थवि मन्निज्जइ, गरुएहिं दाणमाणेहिं // 123 // तेणऽम्हाणं घणकणय चीरपमहेहिं कीरइ न किंपि। एतस्स पसायेणं, अम्हे सव्वेवि अइसुहिणो // 124 // कृतवान् // 122 // हे स्वामिन् ? एषोऽस्माकं प्रभुः-स्वामी उम्बरनामा राजा सर्वत्रापि गुरुकैर्महद्भिर्दानमानै र्मान्यते-नृपादिभिः सक्रियते इत्यर्थः॥ 123 // तेन कारणेन अस्माभिधनकनकचीरप्रमुखः किमपि न क्रियते, धनस्वर्णवस्त्रादिभिरस्माकं किमपि कार्य नास्तीत्यर्थः एतस्य उम्बरराजस्य प्रसादेन वयं सर्वेऽप्यतिशयेन सुखिनः स्मः // 124 // १२२-मंतीति मन्त्रिन शब्दे " अन्त्य व्यजनस्य” 1111 // इति हैमसूत्रेण अन्त्य नकारस्य लोपे "अक्लीबे सौ" 3 / 19 / / इत्यनेन दीर्घत्वे रूपमवसेयम् / १२४-अत्र तेषां सुखित्वे केवलमुम्बरराजप्रसन्नताया हेतुत्वकथनात् काव्यलिङ्गमलङ्कारः / उम्बरराजस्य किमपि माहात्म्यमभिव्यज्यते / / ॐॐॐॐॐ // 25 //

Page #61
किंच-एगो नाह ! समत्थि, अम्हमणचिंतिओ विअप्पुत्ति / जइ लहइ राणओ राणियंतिता सुंदरं होई // 125 // ता नरनाह ! पसायं, काऊणं देहि कन्नगं एगे। अवरेण कणग कप्पउदाणेणं तुम्ह पज्जंतं // 126 // तो भणइ रायमंती, अहो अजुत्तं विमग्गिअं तुमए / को देह निअंधूयं, कुकिलिट्ठस्स जाणंतो॥१२७॥ परं हे नाथ ! एकोऽस्माकं मनश्चिन्तित इत्येवंस्वरूपो विकल्पो विचारोऽस्ति, यद्यस्माकं राजा इत्येवंस्वरूपां स्वोचितामित्यर्थः, राज्ञो लभेत, तत्तर्हि सुन्दरं भवति-शोभनं स्यात् // 125 // तत्तस्मात हे नरनाथ! हे राजन् ? प्रसादं कृत्वा एकां कन्यकां देहि, अपरेण-अन्येन युष्माकं कनकवस्त्रादिदानेन पर्याप्त-सतम , अप रेण नास्माकं कार्यमित्यर्थः // 126 // ततो राजमन्त्री भणति, अहो त्वयाऽयुक्तं विमार्गितं कुष्ठरोगेण लिष्टाय १२५–अत्र यदि मम गजा स्वोचितां राशी लमेत तर्हि अस्माकं कृने शोभनं स्यादिति संभावनालङ्कारः, लक्षणं तदीयं पूर्वोदीरितमवसेयम् / १२६-अत्र कनकवस्त्रादिदानेन पर्याप्तं स्यादित्युक्त्या तत्समुदयस्य धनधान्यादि सकलसाधनस. म्पन्नत्वद्वारेण तद्देशस्य प्रचुरधनधान्यादिसम्पत्तिशालित्वावगमात् अर्थावस्यलङ्कारः कैमत्येनार्थसंसिद्धिः काव्यार्थापत्तिरिष्यते / जितस्त्वन्मुखे नेन्दुः का वार्ता रसतेऽहहाम् ? इति चन्द्रालोकः / *150+%ERRORSCREE

Page #62
वालकदा सिरिसिरि // 26 // KCSEREGE * गलिअंगुलिणा भणियं, अम्हेहिं सुया निवस्सिमाकित्ती / जं किरमालवराया, करेइ नो पत्थणाभंग // 128 // तो सा निम्मल कित्ती, हारिज्जउ अज्जनरवरिंदस्त / अहवा दिज्जउ काविहु धूया कुकुलेवि संभूया // 129 // . पभणेइ नरवरिंदो, दाहिस्सइ तुम्ह कन्नगा एगा। को किर हारइ कित्ति, इत्तियमित्तेण कज्जेण? // 130 // क्लेशयुक्ताय पुरुषाय जानन् सन् कः पुमान् निजां पुत्रीं ददाति ? अपि तु न कोऽपि ददातीत्यर्थः // 127 // एतन्नृपमन्त्रिवचः श्रुत्वा गलिताङ्गुलिमन्त्रिणा भणितम्-अस्माभिनृपस्य इयं कीर्तिः श्रुताऽभूत् यत् किल मालवदेशस्य राजा प्रार्थनाभङ्गं न करोति, यः कोऽपि यद्वस्तु याचते तस्मै तद्ददातीत्यर्थः // 128 // तत्तस्मात् कारणान् अद्य नरवरेन्द्रस्य सा निर्मलकीर्तिर्हार्यताम् , अथवा काऽपि कुकुलेऽपि संभूता कुत्सितकुलेऽप्युत्पन्ना कन्या दीयताम् // 129 // तदा नरवरेन्द्रो राजा प्रभणति-कथयतिस्म, युष्मभ्यमेका कन्य १२९-अत्र पूर्वार्द्ध ज्जेत्यस्य सकृदावृत्त्या छेकानुप्रासोऽटङ्कारः / लक्षगनुदीरितः पुरस्तादवसेयम् / १३०-अत्र राशस्तस्मै कन्यकादानस्वीकारं प्रत्युत्तरार्द्धतिगद्यस्येतावमात्रकायेंण कीर्तित्यागानौ चित्यस्य हेतुतयोपादानात् काव्यलिङ्गमलङ्कारः / // 26 //

Page #63
चिंतेइ मणे राया, कोवानलजलिय निम्मलविवेगो। नियधूयं अरिभूय, तं दाहिस्सामि एयस्स // 131 // सहसा वलिऊणतआ, नियआवासंमि आगओ राया। बुल्लावइतं मयणा सुंदरिनामं नियं धूयं // 132 // हुं अज्जवि जइ मन्नसि, मज्झपसायस्स संभवं सुक्खं / ता उत्तमं वरंते, परिणाविय देमि भूरि धणं // 133 // काऽस्माभिर्दास्यते, किल-निश्चितम् एतावन्मात्रेण कार्येण का स्वकीयां कीर्ति हारयति // 130 // कोपानलेन-क्रोधाग्निना ज्वलितो निर्भलो विवेको यस्य स एवं विधः सन् राजा मनसि चिन्तयति, किमित्याहअहं तामरिभृतां शत्रुतुल्यां निजकन्यामेतस्मै कुष्टिने दास्यामि // 131 // सहसाऽकस्मात्ततस्तमात् स्थानात् वलित्वा राजा निजावासे-स्वमन्दिरे आगतः, आगत्य च तां मदनसुन्दरीनाम्नी निजां पुत्रीमाङ्वयति // 132 // आहूय च किं कथयतीत्याह-हु इत्यनादरे अरे? त्वम् अद्यापि यदि मम प्रसाद संभव-मत्प्रसादोत्पन्न १३१-अत्र क्रोधेऽजलस्वरूपणात् रूपकालङ्कारः / “पयस्से" ति प्राकृते चतुर्थ्याः षष्ठी विधानादव. सेयम् / संस्कृते तु दानार्थे धातुयोगे संप्रदानतश्चतुर्थीविधानादिति भावः / १३३-अत्र यदि निजं सुखं मत्प्रसादकल्पतरु समुद्भतं मन्येथा स्तदा मत्कृपया सुन्दरं वरं प्रचुरं धनं च प्राप्नुया इति तर्कणात्संभावनालङ्कारः। RECENERGRESS

Page #64
वालकहा सिरिसिरि 3 // 27 // जइ पुण नियकम्मं चिय, मन्नसिता तुज्झ कम्मणाणीओ। एसो कुडिअराणो, होउ वरो कि वियप्पण?॥१३४॥ हसिऊण भणइ बाला, आणीओ मज्झ कम्मणा जो उ / सो चेव मह पमाणं, राओ वा रंकजाओ वा // 135 // . कोबंधेणं रन्ना, सो उंबरराणओ समाहओ। भणिओ य तुममिमीए कम्माणीओसि होसु वरो॥ 136 // सुखं मन्यसे तत्तर्हि ते उत्तमं वर भर्तारं परिणाय्य भूरि-प्रचुर धनं दमि (दामि) प्रयच्छामि // 133 // यदि पुनर्निज कमैव त्वं मन्यसे तत्तर्हि तव कर्मणा आनीत एष कुष्ठिकराजो वरो भवतु, किं विकल्पेन ? इह विकल्पस्य-विचारस्य किमपि कार्य नास्तीत्यर्थः // 134 // एतन्नृपवचः श्रुत्वा मदनसुन्दरी वाला हसित्वा भणति, यो मम कर्मणा आनीतः स एव वरो मम प्रमाण राजा वा भवतु रङ्कजातो-रङ्कपुत्रो वा भवतु // 135 // एतत्कन्यावचः श्रुत्वा कोपान्धेन राज्ञा स उम्बरराज आहूतः-स्वसमीपे आकारितो भणितश्च, किं भणित इत्याह १३४-वियप्पेणेति-संस्कृत विकल्प शब्दस्य "सर्वत्र लवरामवन्द्रे” 2179 // इत्यनेन लकारलोपे "अनादौ शेषादेशयोद्वित्वम्" 2289 / / इत्यनेन पकारस्य द्वित्वे ककाररस्य "कगचजतदपयवां प्रायोलुक" इत्यनेन लोपे वियप्पेति प्राकृतशब्दा तृतीयकवचने रूपमवसेयम् / १३५-णकारस्या सकृदावृत्त्या वृत्त्यनुप्रासः / १३६-उत्तरार्द्ध मकारस्य वृत्त्यनुप्रासः / // 27 //

Page #65
तेणुत्तं नो जुत्तं, नरवर ! वुत्तपि तुज्झ इय वयणं / को कणयरयणमालं, बंधइ कागस्त कंठंमि? // 137 // एगमहं पुवकयं, कम्मं भुजेमि एरिसमणज्जं / अवरं च कहमिमीए, जम्मं बोलेमि जाणंतो? // 138 // त्वमस्याः कर्मणा आनीतोऽसि तेन त्वमस्या वरो भव // 136 // एतन्नृपवचः श्रुत्वा तेनोम्बरराजेनोक्तं हे नरवर ? हे राजन् ? तव इत्येतद्वचनं वक्तुमपि न युक्तम् / कथमित्याह-काकस्य-निन्धपक्षिणः कण्ठे-गलेकनकरत्नमालां स्वर्णमणिमालां को बध्नाति ? न कोऽधीत्यर्थः एतावता अहं काकतुल्य इयं स्वर्णमालातुल्य / अतो नेयं मद्योग्येति भावः // 137 // एकं तु अहमीदृशमनार्यमशुभं पूर्वकृतं कर्म भुमामि. अपरश्च अन्यत् पुनर्जानन् सन् अहम् अस्या उत्तम कन्याया जन्म कथं ब्रोड यामि, ममैतत्कार्य कर्तुमयुक्तमिति भावः॥१३८॥ १३७-अत्र काककण्ठे कनक रत्नमाला बन्धनमिव ममैतत्कन्यारत्नसमर्पणमिति सदृशवाक्यार्थयो. रैक्यारोपात् "अरण्यरुदित कृतं शवशरोरमुर्तितं स्थलेऽजमवरोपितं सुविरमूषरे वर्षितम् / श्वपुच्छमवनामितं बधिरकर्णजापः कृतो धृतोऽन्धनुखदर्पणो यदबुधोजनः सेवितः " इत्यादावित्र निदर्शनालङ्कारः" वाक्यार्थयोः सदृशयोरेक्यारोपो निदर्शना इति तल्लक्षणात् ! १४०-अत्र 'न' इति व्यजनद्वयस्थ सदावृत्त्याच्छेकानुप्रासः। RX

Page #66
सिरिसिरि // 28 // वालकहा ता भो नरवर ? जइदेसि कावि ता दे तु मज्झ अणुरूवं / दासि विलासिणि धूयं, नो वा ते होर कल्लाणं // 139 // तो भणइ नरवरिंदो, भो भो महनंदानी इमा किंपि / नो मज्झकयं मन्नइ, नियकम्मं चेव मन्नइ // 14 // तेणं चिअ कम्मेणं, आणीओ तंसि चेव जीइवरो / जइ सा नियकम्मफलं पावइ ता अम्ह को दोसो // 14 // तत्तस्मात् भो नरवर ! हे राजन् ? यदि कामपि कन्यां ददासि तर्हि ममानुरूपां ममयोग्या दास्या विलासिन्या वा पुत्री दत्स्व देहि, वा अथवा ईदृशी कापि न भवेर्ह ते तब कल्याणं भवतु मम सृतमित्यर्थः // 139 // ततो नरवरेन्द्रो-राजा भणति, भो भो उम्बरराज ? इयं मम पुत्री मत्कृतं किमपि न मन्यते, केवलं निजकर्मैव मन्यते, स्वकृतं कर्मैव प्रमाणीकरोतीत्यर्थः / / 140 // 3 / तेनैव कर्मणा त्वमेवास्या वरी-भर्ता आनीतोऽसि साम्प्रततिहप्रापितोऽसि, यदि सा इयं मत्पुत्री निज १४१-अत्र तस्मै तत्कन्यादानविषये स्वकीयदोषवारण प्रत तदीयकर्मफलप्राप्तेः कारणतयोपस्था नात् काव्यलिङ्गमलङ्कारः / १४२--अत्र कन्यायाः स्वकरेणोम्बर राज करग्रहणस्य विवाहलग्न साधनत्व संभावनादुत्प्रेक्षालङ्कारः " भवेत्संभावनोत्प्रेक्षा वस्तुहेतुफलात्मना र इति तल्लक्षणात् / १४३-अत्र तदीय वदने शरत्कालीन पूर्णचन्द्रसादृश्य वर्णनात् उपमालङ्कारः। / // 28 //

Page #67
तं सोऊणं बाला, उद्वित्ता झत्ति उबरस्स करं / गिण्हइ निययकरेणं, विवाहलग्गंव साहंती // 142 // सामंतमंतिअंतेउरीउ वारंति तहवि सा बाला / सरयससिसरिसवयणा, भणइ सई सुच्चिअपमाणं // 143 // एगत्तो माउलओ, एगत्तो रुप्पसुंदरी माया / एगत्तो परिवारो, रुयइ अहो केरिसमजुत्तं? // 144 // | कर्मणः फलं प्राप्नोति, तत्तहिं अस्माकं को दोषः ? // 141 // तन्नृपवचः श्रुत्वा मदनसुन्दरीबाला कन्या तु उत्थाय झटिति-शीघ्र निजकरण-स्वहस्तेन उम्बरराजस्य करं गृहगाति, किं कुर्वतीव ? विवाहलग्नं साधयन्तीव // 142 // सामान्ताः-मन्त्रिणः अन्तःपुरनार्यश्च वारयन्ति, तथापि सा बाला शरच्छशिसदृशवदना-शरचन्द्र तुल्यमुखी सती भणति, मम एष एव वरः प्रमाणं नान्येन कार्यमित्यर्थः // 143 // तस्मिन्नवसरे एकत:एकस्यां दिशि मदनसुन्दर्या मातुलो-मातुर्धाता पुण्यपालो रोदिति, एकस्यां दिशि रूप्यसुन्दरीमाता रोदिति, तथा एकतः परिवाास्तत्परिकरो रोदिति, अहो ? इदं कीदृशमयुक्त कार्य जातमिति चिन्तयन्तस्ते सर्वे रुदन्तीत्यर्थः॥ 144 // B%22%3A%22%24%ECHURAIREX

Page #68
सिरिसिरि // 29 // SSC वालकदा तहवि न निजकोवाओ, वलेइ राया अईव कढिणमणो / मयणावि मुणियतत्ता, निअसत्ताओ न पचलेइ // 145 // तं वेसरिमारोविअ, जा चलिओ उंबरो निअयठाणं / ता भणइ नयरलोओ, अहो अजुत्तं अजुत्तंति // 146 // एगे भणंति घिद्धी, रायाणं जेणिमं कयमजुत्तं / अन्ने भणंति धिद्धी, एयं अइदुग्विणीयंति // 147 // तथापि राजा निजकोपाव-स्वकृतक्रोधान्न वलते न निवर्तते इत्यर्थः, कीदृशो राजा ? अतीव अत्यन्तं कठिन-कठोरं मनो यस्य स कठिनमनाः, मदनसुन्दर्यपि च निजसच्चात्-स्वधैर्यान्न प्रचलति / कीदृशी सा? मुणितं ज्ञातं तत्त्वं यया सा मुणिततवा // 145 / / तदनन्तरं स उम्बरो राजा तां कुमारी वेसरीमश्वतरीमारोप्य यावन्निजकं स्थानं प्रति चलितः, तावन् नगरलोक इति इत्थं भणति, किमित्याह-अहो अयक्तमयुक्तमिदं कार्यमिति शेषः // 146 // तस्मिन्नवसरे एके केचिल्लोका भणन्ति राजानं धिक धिक्-धिक्कारोऽस्तु इत्यर्थः / १४६-अत्र राज्ञः स्वक्रोधान्निवर्तनाभावे कठिनमनस्त्वपदार्थस्य हेतुतयोपादानात् पदार्थ हेतुकं काव्यलिङ्गमलङ्कारः / "147- अत्र " अजुत्तं अज" इत्यवच्छे कानुप्रास पवालङ्कारो न तु यमकन्तस्य “सत्यर्थ पथगायाः स्वरव्यजनसंहतेः" इत्यनेन अर्थ सति भिन्नार्थस्वरव्यजनसमुदयस्यावृत्तौ विधानात् / १४८-तस्या जनन्या उपाध्यायस्य देवस्य जिनधर्मस्य च निन्दायां तद्दर्गतिदर्शन कारणं व्यज्यते / REDIO // 29 //

Page #69
केवि निंदति जणणिं, तीए निंदंति केवि उवझायं / केवि निंदति दिव्वं-जिणधम्मं केवि निंदति // 148 // तहवि हु वियसियश्यणा, मयणा तेणुंबरेण सह जंति / न कुणइ मणे विसायं, सम्मं धम्मं वियाणंती // 149 // राज्ञेदमयुक्तं कार्य कृतम् , अन्ये पुनर्लोका इति भणन्ति, एतामतिदुर्विनीतां कन्यां धिकधिक् यया पितुर्वचन नाङ्गीकृतमित्यर्थः॥ 147 // पुनस्तदा केऽपि लोकास्तस्याः कन्याया जननी मातरं निन्दन्ति, केपि तस्या 8 उपाध्यायं निन्दन्ति, केऽपि दैवं भाग्यं निन्दन्ति, केऽपि पुनर्जिनधर्म निन्दन्ति // 148 // 'हु' इति निश्चित तथापि मदनसुन्दरी कन्या विकसित-विकस्वरं वदनं मुखं यस्याः सा एवंभूता सती तेन अम्बरेण सह यान्ती-गच्छन्ती, मनसि विषादं न करोति, अत्र हेतुगर्भ विशेषणमाह-कीदृशी सा ? यतः सम्यक धर्म विजानन्ती॥ 149 // ततो मिलिते नोम्बरपरिवारेण विवाहकृत्यानि-विवाहकार्याणि विहितानि १४९-अत्र तस्यामवस्थायामपि तदीयवदनविकासस्य कारणतया तदीयसम्यग्धर्मज्ञानस्य कथनात् काव्यलिगमलङ्कारः। १५०-"परिवारेणं" " मिलि पणं" "गेणं" इत्यशेणकारस्या सकदावृत्ते वृत्त्यनु पासोऽलङ्कारः / १५१-अत्र “सोहणलग्गं" इति शोभनलग्नशब्दे शकारस्य सकारे भकारस्य इकारे नका. रस्य णकारे कृते " अधो मनयां" 278 // इत्यनेन नकारलोपे "अनादौ शेषादेशयो द्वित्वम्" 2189 // इत्यनेन गकारद्वित्वे अवसेयम् /

Page #70
सिरिसिरि वालकहा उंबरपरिवारेणं, मिलिएणं हरिसनिन्भरंगेणं / निअपहणो भत्तेणं, विवाहकिचाइं विहियाई // 150 // इत्तो रन्ना सुरसुंदरीइ, वीवाहणत्यमुज्झाओ। पुट्ठो सोहणलग्गं, सो पभणइ राय ! निसुणेसु // 151 // अज्जं चिय दिणसुद्धी, अत्थि परं सोहणं गयं लग्गं / तइया जइया मयणाइ, तीइ कुट्ठिअकरो गहिओ // 152 // राया भणेइ हुं हुं, नाओ लग्गस्त तस्स परमत्थो / अहुणावि हुनिअधूयं, एयं परिणावइस्सामि // 153 // -कृतानि कीदृशेनोम्बरपरिवारेण-हर्षनिर्भराङ्गेन हर्षेण निर्भराङ्गेन निर्भर-भृतमङ्गं यस्य स तेन, पुनः कीदृशेन ! निजप्रभोः-स्वस्वामिनो भक्तेन // 150 // इतः परं राज्ञा सुरसुन्दर्या द्वितीयपुत्र्या विवाहकरणार्थमुपाध्यायोड ध्यापकः शुभलग्नं पृष्टस्तदा स प्रभणति-बदति, हे राजन् ? त्वं शृणु // 151 / / अधैव दिनशुद्धिरस्ति, इदं सम्पूर्णमपि दिन शुद्धमस्तीत्यर्थः परं केवलं शोभनं लग्नं तु तदा गतं यदा तया मदनसुन्दर्या कुष्ठिकस्योम्बरराजस्य करो गृहीतः // 152 // हुं हुं इत्यनादुरे। ततो राजाऽनादरेण भगति, ज्ञातस्तस्य लनस्य परमार्थों यत्तया .१५३-अत्र हु हु इत्यत्र हकारात्मव्यजनस्य सकृदावृत्या वृत्त्यनुप्रासः, “लग्गस्स तस्स" रत्यत्र स्सेति व्यजनदयस्य सदावृत्त्याच्छेकानुप्रासश्चालङ्कारी।

Page #71
रायाएसेण तओ, खणमित्तेणावि विहिअसामगि / मंतीहिं पहिडेहिं, विवाहपव्वं समाढत्तं // 14 // तं च केरिसं-ऊसिअतोरणपयडपडायं, वज्जिरतरगहीरनिनायं / नच्चिरचालविलासिणिघह, जयजयसद्दकरंतसुभदं // 155 // कुष्ठो परिणीत इति भावः. अधुनापि च-साम्प्रतमपि चतां निजपुत्री परिणाययिष्यामि // 153 // ततस्तदनन्तरं राजदेशेन-नृषाज्ञया प्रष्टैहषपूरितमन्त्रिभिरमात्यैः विवाहपर्व-विवाहोत्सवः समारब्धं-प्रारब्धं, कीदृशं विवाहपर्व ? है क्षणमात्रेणापि विहिता-कृता सामग्री यस्य तत् विहितसामग्री // 154 // तच्च विवाहपर्व कीदृशं ?-तदाह उच्छितेषु-ऊर्वीकृतेषु तोरणेषु प्रवृताः पताका ध्वजा यत्र तत् तथोक्तं, पुनर्वाद्यमानानि यानि तूरा (र्या) णिवादित्राणि तेषां गम्भीरो निनादो-ध्वनियत्र तत्तथोक्तं, तथा नृत्यन्-नृत्यं कुर्वन् चारु-मनोज्ञा (नाम्) विलासवत् स्त्रीणां वेश्यादीनां 'घट्टत्ति' समुदायो यत्र तत्तथोक्तं, पुनर्जयजयशब्दं कुर्वन्तः सुष्ठु-शोभना भट्टा-भट्टलोका यत्र तत्तथोक्तम् // 155 // तथा पट्टांशुकवि विधवर्णोत्तमवस्त्रैरन्वितो मण्डपो यत्र तत्तथा, कूरमन्नादि, तद्भो १५४-अन क्षणमात्रण समस्त विवाह सामग्री समवधान प्रति राजांदेशस्य हेतुतया प्रतिपादनात् काव्यलिङ्गमलङ्कारः। . १५५–अत्र 'घ' 'सुभट्ट' इत्यत्र देति व्यजनयस्य सदावृत्या छेकानुप्रासः /

Page #72
सिरिसिरि बालकहा पहसुयघडओलिजमालं, कूरकपूरतंबोलविसालं / . धवलदिअंतसुवासिणिवग्गं, खुट्टपुरंधिकहिअविहिमग्गं // 156 // मग्गणजणदिज्जंतसुदानं, सयणसुवासिणिकय सम्माणं / मद्दलवायचउप्फललोयं, जणजगवयमणि जणियपमोयं // 157 // जनोपरि दीयमानानि कर्पूरेण-घनसारेण युक्तानि यानि ताम्बूलानि-नागरवल्लीपत्राणि तानि विशालानिविस्तीर्णानि यत्र तत्तथा, धवलं ददानो मङ्गलगानं गायन् सुवासिनोनां-वधूटीनां वर्गः-समूहो यत्र तत्तथोक्त, तथा वृद्धाः-पुरन्ध्न्यः पुत्रदुहित्र्यादिपरिवारयुक्ताः साध्व्यः स्त्रियस्ताभिः कश्तिो विधिमाग्र्गो विवाह विधानमार्गों यत्र तत्तथोक्तम् // 156 / / तथा मार्गण जनेभ्यो-याचकलोकेभ्यो दीयमानं सुप्ठुशोभनं दानं यत्र तत् , पुनः स्वजनानां-स्वकीयसम्बन्धिलोकानां सुवासिनीनां च कृतः सन्मानो-बहुमानो यत्र तत्तथा, जनानां पौर १५६-अत्र " वग्ग" "मग्ग" इत्यंशेच्छेकानुप्रासः, पुरन्ध्रो शब्द "सर्वत्रलवरामवन्द्रे' 279 / / इत्य नेन रेफलोपे नकारस्यानुस्वारे च कृने हुस्वत्वे पुरंधीति प्राकृतं रूपमवसे यम्. शब्दस्यास्य कुटुम्बिनीत्यर्थोऽबसेयः "पुरन्ध्री तु कुटुम्बिनी" 3177 / इत्यभिधानचितामणिः / १५७-अत्र पूर्वार्द्ध णकारस्यासकृनावृत्त्या वृत्त्यनुप्रासोलङ्कारः। 158 अनोत्तरार्द्ध चंग-सुरंग " इत्यत्र पादान्त्यानुप्रासोलङ्कारः" केशःकाशस्तवकविकासः कायः प्रकटतकरभविलासः। चक्षुर्दग्ध वराटकत्वं तदपि न मुंचति काममनरूपम् इति यदनुसंधेयः / ETTESPEOPER RAMSARMANANEWS

Page #73
कारिअसुरसुंदरिसिणगारं, सिंगारिअअरिदमणकुमारं / हथलेवइ, मंडलविहिचंगं, करमोयणकरिदाणसुरंग // 158 // एवं विहिअविवाहो, अरिदमणो लद्धहयगयसणाहो। सुरसुंदरीसमेओ, जा निग्गच्छइ पुरवरीओ॥ 159 // ता भणइ सयललोओ, अहोऽणुरूवो इमाण संजोगो। धन्ना एसा सुरसुंदरी य जीए वरो एसो॥ 160 // लोकानां जनपदानां च देशवासिलोकानां मनसि-चित्त जनित-उत्पादितः प्रमोदो हर्षों येन तत्तथा // 157 // | तथा कारितः सुरसुन्दर्याः कन्यायाः शृङ्गारो यत्र तत् , पुनः शृङ्गारितोरिदमनकुमारो यत्र तत्, पुनः पाणिग्रहणसमये ब्राह्मणेन कृतो यो मण्डलविधिोकप्रसिद्धस्तेन चङ्गं-रम्य, तथा करमोचने-हस्तमोचनसमये राजा कृतं हुस्त्यश्वादिदानं तेन सुरङ्गम् // 158 / / एवमुक्तप्रकारेण विहितः कृतो विवाहो यस्य स तथा, लब्धाः प्राप्ता ये हया अश्वा गजाश्च हस्तिनस्तैः सनाथ:-सहितः, पुनः सुरसुन्दर्या-निजस्त्रिया समेतो युक्तोऽरिदमनकुमारो द वर्या पुर्या यावदुज्जयिनीतो निर्गच्छति // 159 // तावत् सकलोऽपि नगरलोको भणति, अहो ? इति आश्चर्य, अनयोः, कुमारकन्ययोरनुरुपो-योग्यः संयोगः-सम्बन्धः सात इति शेषः, च पुनः, एषा-सुरसुन्दरीकन्या धन्यास्ति यस्या एषोऽरिदमनकुमारो वरो-भर्ता जातः॥१६॥

Page #74
वालकहा सिरिसिरि // 32 // केवि पसंसंति निवं, केवि वरं केवि सुंदरिं कन्नं / केवि तीए उज्झायं, केवि पसंसंति सिवधम्मं // 161 // सुरसुंदरिसम्माणं, मयणाइ विडंबरं जणो दहूं / सिवसासणप्पसंसं, जिणसासणनिंदणं कुणइ // 162 // इओ य-निअपेडयस्स मज्झे, रयणीए उंबरेण सा मयणा। भगिआ भद्दे ! निसुणसु, इमं अजुत्तं कयं रन्ना // 163 // पुनः तदवसरे केऽपि लोका राजानं प्रशंसन्ति, केपि वरं-कुमारं प्रशंसन्ति, केऽपि सुरसुन्दरौं कन्यां प्रशंसन्ति, केपि लोकास्तस्याः-कन्याया उपाध्याय-गुरुं प्रशंसन्ति, केऽपि पुनः शिवधर्म प्रशंसन्ति // 161 // तस्मिन्नवसरे सुरसुन्दर्याः सन्मान-सत्कारं दृष्ट्वा मदनसुन्दर्यास्तु विटम्बनां दृष्ट्वा जनो बहिर्ट टिर्लोकः शिवशा सनस्य-शिवमतस्य प्रशंसां करोति, जिनशासनस्य निन्दनं-निन्दा करोति // 162 // इतश्च-इतः परमित्यथः, निजपेटकस्य-निजसमुदायस्य मध्ये रजन्यां-रात्रौ उम्बरेण-उम्बरराजेन सा मदनसुन्दरी भणिता-उक्ता, मदन १६१-अत्र राजप्रशंसायां वरप्रशंसायां कम्गाप्रशंसायां उपाध्याय प्रशंसायां शिवधर्म प्रशंसायाञ्चा पाततो दृश्यमानं सुरसुन्दरी सौभाग्य कारणमवसितं भवतीति / १६२-शिवशासन प्रशंसायां सुरसुन्दरी सन्मानस्य जिनधर्मनिन्दायां मदनसुन्दरी विडम्बनस्य च कारणतयोपादानात् कालिम् / १६३-णकारस्यासकृदावृत्त्या वृत्त्यनुप्रासः /

Page #75
2-57 - ORE तहवि न किंपि विणळं, अन्जवि तं गच्छ कमवि नररयणं / जेणं होइ न विहलं, एयं तुह रूवनिम्माणं // 164 // इअ पेडयस्स मज्झे, तुज्झवि चिटुंतिआइ नो कुसलं / पायं कुसंगजणिअं, मज्झवि जायं इमं कुठं // 165 // सुन्दय इदमुक्तमित्यर्थः, किमित्याह-हे भद्रे ! हे शोभने ! त्वं शृणु, राज्ञा-त्वपित्रा इदं अयुक्तं कृतं यन्मह्यं विनष्टाङ्गाय त्वं प्रदत्तेति भावः // 163 // तथापि किमपि विनष्टं नास्ति, अद्यापि त्वं कमपि नररत्नं-पुरुष श्रष्ठं प्रति गच्छ-अन्यं नीरुपुरुषं स्वीकुवित्यर्थः, येन एतत्तव रूपस्य निर्माण-रचन विपलं-निष्फलं न ki भवेत् // 164 // इहास्मिन् पेटकस्य-समुदायस्य मध्ये तिष्ठन्त्यास्तवापि कुशलं-शुभं नास्ति, कथमित्याह-(पायो बाहुल्येन) कुसङ्गेन जनितमुत्पादितं ममापीदंकुष्ठं जातं तन्मा कदाचित्तवापि भवेदितिभावः // 165 // ततस्तदनन्तरं तया-मदनसुन्दर्या इदं-वक्ष्यमाणं वचनं भणितम्--उक्तम् , कीदृश्या तया? नयनयोश्चक्षुषो यद् अश्रु. 165- अत्रोम्बरराजस्य स्वकीयकुष्ठे कुसङ्गजनितत्वसंभावनादुत्प्रेक्षालङ्कारः, स च मम्ये श इत्या. दीनामुप्रेक्षा वाचकानं पदानामनुगदानात् प्रतीयमानोऽबसेयः। A

Page #76
सिरिसिरि वालकद्दा तो तीए मयणाए, नयगंसुयनीरकलुसवयणाए। पइपाएसु निवेसिअ-सिराइ भणिअं इमं वयणं // 166 // सामिअ ! सव्वं मह आ-इसेतु किंचेरिसं पुणो वयणं / नो भणियन्वं जं दहवेइ मह माणसं एयं // 17 // अन्नं च पढमं महिलाजम्मं, केरिसयं तंपि होइ जइ लोए। सीलविहणं नूणं, ता जाणह कंजिअं कुहि // 168 // नीरम्--अश्रुजलन्तेन कलुषगडुलं वदनं-मुखं यस्याः सा तया, पुनः कीदृश्या ? पत्युः--भर्तुः पादयोश्चरणयो निवेशितं-स्थापितं शिरो मस्तकं यया सा तया, किं भणितमित्याह / / 166 // हे स्वामिन् ! मह्यमन्यत् सर्व कार्यमादिशः अनुजानीहि, किन्तु ईदृशं वचन पुनर्नो भणितव्यं-न कथनीयं, कथमित्याह -यद्यस्मात् कारणात् | एतद्वचनं मम मानसं दुःखापयति यतः दुःखितं करोतीत्यर्थः / / 167 // अन्यच्च--अन्यदपि सा भणति, प्रथम | महिलाजन्म--स्त्रीजन्म कीदृशं ? अशुद्धमेवेति भावः / तदपि स्त्रीजन्म यदि लोके शीलविहीनं -ब्रह्मचर्यरहितं भवति तत्तर्हि नून-निश्चितं कुथितं- काजिक-आरनालं यूयं जानीत, तत्सदृशं अतीवाशुद्धमिति भावः॥१६८॥ १६६-"मयणाए वयणाए" इत्यत्रान्त्यानुप्रासोऽलङ्कारः / 164- 'अत्र" पढमं महिलाजम्मं 'विहूर्ण नूर्ण” इत्यत्र वृत्त्यनुपासः /

Page #77
सीलं चिअ महिलाणं, विभूसणं सीलमेव सव्वस्सं / सीलं जीवियसरिसं, सीलाउ न सुंदरं किंपि // 169 // ता सामिअ ! आमरणं, मह सरणं तंसि चेव नो अन्नो / इअ निच्छियं वियाणह, अवरं जं होइ तं होउ // 17 // एवं तीए अइनिच्च-लाइ दढसत्तपिवखणनिमित्तं / सहसा सहस्सकिरणो, उदयाचलचूलिअं पत्तो // 171 // यतो महिलाना--स्त्रोणां शीलमेव विभूषणम्-आभरमणमस्ति, तथा-शीलमेव सर्वस्वं-सर्वसारमस्ति, पुनः स्त्रीणां शीलं जीवितसदृशं--जीविततुल्यं वर्तते. तासां शीलात् अधिकं सुन्दरं--रम्यं किमपि नास्तीत्यर्थः // 169 // तस्मात् हे स्वामिन् ! आमरणं--मरणपर्यन्तं मम त्वमेव शरणम्--आश्रयोऽसि, अन्यो न कश्चित् शरणम् , इत्येतत् निश्चित -निश्चययुक्त यूयं विजानीत, अपरम्--अन्यद् यद्भवति-तद्भवतु // 170 // एवमुक्तप्रकारेण अतिनिश्चलायास्तस्या मदनसुन्दर्या यद् दृढं सच-धैर्य तस्य प्रेक्षणनिमित्त-दर्शनार्थ सहसाऽकस्मात् | १६९-अत्रकम्य महिलाशीलस्य विभूषगत्वेनसर्वस्वत्वेनोलखादुल्लखालङ्कारः, उत्तरार्द्ध शीले जीवित सादृश्यस्य वर्णनादुपमालङ्कारः / / १७०-अत्र " आमरण" "सरणं" इत्यत्र रणशब्दस्यासकृदावृत्त्याच्छेकानुप्रासः / ११--अत्र दिनकरस्य स्वतः सिद्धरापि उदयाचलप्रापणस्य अतिनिश्चलाया स्तम्यादृढसत्वप्रेक्षण हेतुत्वसंभावनाद्धेतून्प्रेक्षाऽलङ्कारः।"भवेत्-संभावनोत्प्रेक्षा प्रकृतस्य परात्मना" इति काव्यप्रकाशे आचार्यमम्मटः।

Page #78
सिरिसिरि // 34 // वालकहा RADE मयणाए वयणणं, सो बरराणओ पभायंमि / तीए समं तुरंतो, पत्तो सिरिरिसहभवणंभि // 172 // आणंदपुलइअंगेहि, तेहिं दोहिवि नमंसिओ सामी। मयणा जिणमयनिउणा, एवं थोउं समाढत्ता // 173 // सहस्रकिरणः- सूर्यः उदयाचलस्य--निषधपर्वतस्य चूलिका-शिखां प्राप्तः सूर्य उदित इत्यर्थः // 171 // ततो मदनसुंदर्या वचनेन स उम्बरराजः प्रभाते-प्रातःकाले तया-स्वस्त्रिया सम-सह त्वरमाणः-उत्तालः सन् श्रीऋषभदेवस्य-जिनराजस्य भवने-मन्दिरे प्राप्तः // 172 / / आनन्देन-हर्षेण पुलकितं-रोमोद्गमयुक्तमङ्गं शरीरं ययोस्तौ ताभ्यान्तथोक्ताभ्याम् , ताभ्यां-वधूवराभ्यां द्वाभ्यामपि श्रीऋषभस्वामी नमस्यितो-नमस्कृतः, अथ जिनमतविषये निपुणा-दक्षा मदनसुन्दरी एवं-वक्ष्यमाणप्रकारेण स्तोतुं-स्तुति कर्तुं समारब्धा-प्रारंभं कृतवती लग्नेति यावत् // 173 // भक्तिभरेण भक्तिप्रकर्षण नम्राणि-नमनशीलानि यानि सुरेन्द्रवृन्दानि-देवेन्द्रसमूहास्तवन्दितौ पादौ-चरणौ यस्य तत्सम्बोधने हे भक्तिभर० ! पुनर्हे प्रथम जिनेन्द्र ! चन्द्र इव आल्हादकः, पुन 172 - अत्र पूर्वार्द्ध कारस्याने कस्यैकत्र श्रवणाद वृत्त्यनुप्रासोऽलङ्कारः, उत्तरा तकारस्य चासकदावृत्ते वृत्त्यनुप्रासश्चालङ्कारी / १७३-अत्र "अगेहि" "सेहि" दोहि इत्यत्र हकारस्थ असकृदावृत्या "मयणा जिण पयनिउणा" इत्यत्र णकारस्य चानेकश आवृत्त्या च वृत्यनुप्रासो। S H // 34 //

Page #79
भत्तिभरनमिरसुरिंदीवंद-वंदिअपय पढमजिणंदचंद / चंदुजलकेवलकित्तिपूरपूरियभुवणंतरवेरिसूर // 174 // सूरुव्व हरिअतमतिमिर देव देवासुरखेयरविहिअसेव / सेवागयगयमयरायपायपायडियपणामह कयपसाय // 175 // श्चन्द्रवदज्ज्वलो धवलः केवल:-सम्पूर्णी यः कीर्तिपूरो-यशः समूहस्तेन पूरितं-भरितं भुवनं लोकत्रयं येन स | तत्सम्बुद्धौ चन्द्रोज्ज्वल० पुनः आन्तरा-मध्यवर्तिनो ये वैरिणः-कामक्रोधादयस्तेषां जये शूरस्तत्सम्बोधने हे. // 174 // पुनः सूरः-सूर्यः स इव हृतं-दूरीकृतं तमोऽज्ञानमेव तिमिरं-अन्धकारं येन स तत्सम्बुद्धौ हे हततमस्तिमिर ! दे देव ! पुनः देवा वैमानिकादयः असुरा-भवनपत्यादयः खेचराः विद्याधरास्तै विहिता कृता सेवा यस्य सः तत्सम्बोधने हे देवा० !, सेवार्थमागताः-सेवागताः गतो मदो येषान्ते गतमदाः-परित्यक्ताहंकारा इत्यर्थः, एवंविधा ये राजानस्तैः पादयोः प्रकटितः प्रणामो-नमस्कारो यस्य तत्सम्बोधने हे सेवा० पुनः कृतः प्रसादो येन स तत्सम्बोधने हे कृतप्रसाद ! // 175 // ..१७४-अत्र प्रथमजिनेन्द्र चन्द्रसादृश्यवर्णनादुपमा उज्ज्वलत्वेन साधयेण चन्द्रसादृश्यस्य केवले कीत्तौ च वर्णनादुपमालङ्कारः। १७५-तमस्तिमिरहारकत्वेन बिम्बप्रतिबिम्बभावमूलेन साधय॑ण प्रथमजिनेन्द्र सूर्यसादृश्य वर्णनात् उपमा उत्तरार्द्ध च " हयगयमय" इत्यंशे वृत्त्यनुपासः “पाय पाय" इत्यंशे-छेकानुप्रासश्चालङ्कारौ /

Page #80
वालकहा सिरिसिरि // 35 // सायरसमसमयामयनिवास, वासवगुरुगोयरगुणविकास। . . कासुज्जलसंजमसीललील, लीलाइ विहिअमोहावहील // 176 // हीलापरजंतुसु अकयसाव, सावयजणजणिअआणंदभाव / भावलयअलंकिअ रिसहनाह, नाहत्तणु करि हरि दुक्खदाह // 177 // पुनः सागरसमः--समुद्रतुल्यः समता एव अमृतं-पीयूषं तस्य निवासः सागरसमसमतामृतनिवासस्तत्सम्बोधने हे सागरसमसमतामृतनिवास ! पुनः वासव इन्द्रस्तस्य गुरुर्लोकोत्या बृहस्पतिस्तस्य गोचरो विषयभूतो गुणानां विकासो-विस्तारो यस्य सः तत्सम्बोधने हे वासव० पुनः कासस्तृणविशेषस्तद्वत् उज्ज्वलाः संयम। शीलयोः चारित्रस्वभावयोर्लीला-क्रीडा यस्य सः तत्सम्बोधने हे का.! पुनः लीलया- लीलामात्रेण विहिता कृता मोहस्य मोहनीयकर्मणोऽवहीलाऽनादरो येन स तत्सं० हे. ! // 176 // पुनः हीला-हीलनमेव परा-प्रधान येषां ते हीलपरा एवंविधा ये जन्तवो जीवास्तेषु न कृतः शाप आक्रोशो येन स तत्सं० हे ? पुनः श्रावकजनानां जनित- उत्पादित आनन्दभाव--आनन्दोदयो येन स श्रावक० स्तत्सम्बोधने हे श्रावक० पुनः भा -प्रभा तस्या १७६-अत्र प्रथमतीर्थकरे सागरसमत्ववर्णनात् उपमा. साचात्र आर्थो बोद्धव्यो. यथेववाशब्दानमिवार्थ वत्प्रत्ययापादाने उपमायाः शाब्दत्वस्य तुल्य सहशसमादिशब्दोपादाने तस्या आर्थत्वस्य काव्यप्रकाश काव्यानुशासनसाहित्य दर्पणाद्याकर प्रन्येषु निरूपितत्वात् / १९७-अत्र " अकयसाव-सावय" इत्यत्र "जणजणि" इत्यत्र च च्छेकानप्रासावलकारौ / ****KAAN

Page #81
*- - इअ रिसहजिणेसर भुवणदिणेसर, तिजयविजयसिरिपाल पहो / मयणाहिअ सामिअ सिवगइगामिअ, मणह मणोरह पूरिमहो // 178 // एवं समाहिलीणा, मयणा जा थुणइ ताव जिणकंठा। करठिअफलेण सहिआ, उच्छलिआ कुसुमवरमाला // 179 // * वलयं- मण्डलं तेन अलंकृतः-शोभितः तत्सम्बोधने हे० पूर्वोक्त विशेषणविशिष्ट हे ऋषभनाथ ? नाथत्वं कुरु, मम योगक्षेमकृद्भवेत्यर्थः, तथा मम दुःखदाहं हर-दूरीकुर्वित्यर्थः॥१७७ / / इत्युक्तमकारेण हे ऋषभजिनेश्वर ! हे भुवनदिनेश्वर ! भुवने लोके दिनेश्वरः सूर्य इव भुवन० तत्सं० पुनस्त्रिजगतो जगत्त्रयस्य या विजयश्रीः-- विजयलक्ष्मीस्तां पालयतीति त्रि. श्रीपालस्तत्सं० हे त्रिजग हे प्रभो ! पुनः हे मदनाहितः--मदनः कामस्तस्याहितः शत्रुः हे स्वामिन् ! हे शिवगतिगामिन् मम मनसो मनोरथान् अभिलाषान् पूरय इति तात्पर्यार्थः, पुनरयं तिजयविजयेत्यादि-त्रिजगति विजयो यस्य स त्रिजगद्विजयः, श्रीपालस्य प्रभुः श्रीपालप्रभुस्तत्सं० तथा, "मयणाहिय"त्ति मदनसुन्दर्या हितो हितकारी तत्सं० इति / / 178 // एवममुना प्रकारेण समाधौ-चित्तकाग्रे लीना-मग्ना मदनसुन्दरी यावत् स्तौति तावत् जिनस्य भगवतः १७८-अत्र ऋषभजिनेश्वरे भुवनदिनेश्वरत्वस्य प्रकाशकत्वेन साधयेण रूपणात् " रूपकं रूपितारोपो विषये निरपवे” इति साहित्यदर्पण प्रतिणदिदिशा रूपकालङ्कारः / १७९-अत्र समाधिलीन मदनसुन्दरीकतंकजिनेश्वरस्तुति समनन्तरं कुसुमवरमालाया उच्छलन प्रतिगद. नात् "तदुदितं स हि यो यदनन्तरः" इति न्यायात् तदीयस्तुतो कुसुपमालाच्छलनकारणत्वमभिव्यज्यते / - 67 - -645646 0 -- 6

Page #82
सिरिसिरि वालकहो मयणावयणाओ उंबरेण सहसत्ति तं फलं गहिअं। मयणाइ सयं माला, गहिया आणंदिअमणाए // 18 // भणिअं च तीइ सामिअ, फिहिस्सइ एस तुम्ह तणुरोगो। जेणेसो संजोगो, जाओ जिणवरकयपसाओ॥ 181 // तत्तो मयणा पइणा-सहिआ मुनिचंदगुरुसमीवंमि / पत्ता पमुइअचित्ता, भत्तीए नमइ तस्स पए // 182 // कण्ठात् करस्थितबीजपूरकादिफलेन सहिता कुसुमानां पुष्पाणां वरा--प्रधाना माला गच्छलिता // 179 / / तदा मदनसुन्दरीवचनात् उम्बरराजेन सहसा-सद्यस्तत्फलं गृहीतमिति पादपूरणे तथा आनन्दितं मनो यस्याः सा आनन्दितमनास्तया तादृश्या मदनसुन्दर्या स्वयम् आत्मना माला गृहीता // 180 // च-पुनः तया मदनसुन्दर्या भणितं हे स्वामिन् ! एष युष्माकं तनुरोगो देहव्याधिः "फिट्टिस्सई"त्ति अपयास्यति, येन कारणेन एष संयोगो जिनवरेण -ऋषभस्वामिना कृतः प्रसादो यस्मिन् स ईदृशो जातोऽस्ति, तेन ज्ञायते इत्यर्थः॥१८१॥ ततस्तदनन्तरं मदनसुन्दरी पत्या-स्वभा सहिता मुनिचन्द्राख्यगुरूणां समीपे प्राप्ता, तदा प्रमुदितं हृष्टं चित्तं यस्याः सा तथाविधा सती भक्त्या तस्य गुरोः पादौ चरणौ नमति // 182 // १८०-अत्र "मयणा वयणाओ" इत्यत्र छेकानुप्रासः / १८२-अत्र "पत्ता पमुइअचित्ता" इत्यत्रच्छे. कानुप्रासोऽलङ्कारः।

Page #83
गुरुणो य तया करुणापरित्तचित्ता कहति भवियाणं / गंभीरसजलजलहर-सरेण धम्मस्स फलमेवं // 183 // सुमाणुसत्तं सुकुलं सुरुवं, सोहग्गमारुग्गमतुच्छमाउ / रिद्धिं च विद्धिं च पहुत्तकित्ती, पुन्नप्पसारण लहंति सत्ता // 184 // इच्चाइदेसणंते, गुरुणो पुच्छंति परिचियं मयणं / वच्छे कोऽयं धन्नो, वरलक्खणलक्खिअ सुपुन्नो ? // 185 // तदा-तस्मिन् काले करुणया-कृपया परीतं व्याप्त चित्तं येषां ते तथाविधा गुरवश्च भव्यजीवानां पुरस्तात सजलो जलभृतो यो जलधरो मेघस्तद्वद्गंभीरो यः स्वरस्तेन एवं वक्ष्यमाणप्रकारेण धर्मस्य फलं कथयन्ति 13 // 183 // कथमित्याह--सुष्टु-शोभनं मानुषत्वं तत्रापि सुकुलम्-उत्तम गोत्रं, तत्र पुनः शोभनं रूपमाकृतिः पञ्चेन्द्रियपटुतेत्यर्थः, तत्रापि सौभाग्यं-सर्वजनवल्लभत्वं, तथा आरोग्यं--नीरोगता पुनः अतुच्छं प्रचुरम् आयुर्जीवितं, तथा ऋद्धिसम्पदं च पुनः वृद्धिं पुत्रादिपरिवाररूपां, तथा प्रभुत्वं स्वामित्वं कीतिर्यशः, प्रभुत्वं च कीर्तिश्च प्रभुत्वकीर्ती ते, एतानि वस्तूनि सच्चाः-प्राणिनः पुण्यप्रसादेन-धर्मप्रभावाल्लभन्ते-प्राप्नुवन्ति // 184 // इत्यादिदेशनाया अन्ते गुरवो निजपरिचितां मदनसुन्दरी पृच्छन्ति, हे वत्से ! हे पुत्रि ! अयं पुरोवर्ती धन्यः १८३-अत्र मुनिचन्द्रगुरुस्वरे गंभीरसजलजलधर-सादृश्यवर्णनात् उपमालङ्कारः / 184 -अत्र सुमानुषत्वे सुकुलत्वे सुरूपत्वे सौभाग्ये आरोग्ये च पुण्यप्रसादस्य हेतुतया प्रतिपादनात् काव्यलिङ्गम् /

Page #84
सिरिसिरि // 37 // बालको मयणाइ रुभंतीए, कहिओ सब्बोवि निअयवुत्तंतो। विश्नत्तं च न अन्नं, भयवं ! मह किंपि अस्थि दुह // 186 // एयं चिअ मह दुक्खं, जं मिच्छादिठिणो इम लोआ / निंदति जिणह धम्म, सिवधम्मं चेव संसंति // 187 // . ता पहु कुणह पसाय, किंपि उवायं कहेह मह पइणो। जेणेस दुट्ठवाही, जाइ खयं लोअवायं च // 188 // प्रशस्यः पुनः वरैः-प्रधानलक्षणैर्लक्षितस्तथा शोभनं पुण्यं यस्य स ईदृशः कः पुरुषोऽस्ति ? // 185 / / तदा है मदनसुन्दर्या रुदत्या-रोदनं कुर्वत्या सर्वोऽपि निजकवृत्तान्तः कथितः, च-पुनः इत्थं विज्ञप्तं हे भगवन्-हे है P पूज्य ! मम अन्यत् अपरं किमपि दुःखं नास्ति // 186 // किन्तु एतदेव महदुःखं यन् मिथ्यादृष्टय इमे लोका जिनधर्म निन्दन्ति, शिवधर्म-मिथ्याधर्ममेव च प्रशंसन्ति // 187 // तस्मात हे प्रभो!-हे स्वामिन् ! यूयं प्रसादं कुरुत, कमपि उपायं कथयत येनोपायेन मम | पत्युः एष दुष्टव्याधिः-कुष्ठव्याधिः क्षयं याति च पुनः लोकवादो-लोकापवादः क्षयं याति // 188 // ततो १८७-अत्र लोकानां जिनधर्मनिन्दनस्य शिवधर्मप्रशंसनस्य च हेतुतया मिथ्याष्टित्वस्योपादानात् काव्यलिङ्ग पदार्थहेतुकमवसेयम् / १८८-स्पष्टे / // 37 //

Page #85
पभणेइ गुरू भद्दे ! साहणं न कप्पए हु सावजं / कहिउं किंपि तिगिच्छं, विजं मंतं च तंतं च // 189 // तहवि अणवज्जमगं, समत्थि आराहणं नवपयाणं / इहलोइअपारलोइअ-सुहाण मूलं जिणुद्दिढें // 19 // अरिहं सिद्धायरिआ, उज्झाया साहूणो य सम्मत्तं / नाणं चरणं च तवो, इअ पयनवगं परमतत्सं // 191 // गुरुः प्रभणति-वदति, हे भद्रे ! साधूनां किमपि सावा-सदोष वस्तु •कथयितुं न कल्पते, कि ? तदित्याहचिकित्सां-वैद्यकं, पुनर्विद्यां च पुनमन्त्रं च पुनस्तन्त्रं, एतानि सावद्यानि साघुभिर्न कथनीयानि इत्यर्थः॥१८९॥ तथापि एकं नवपदानामाराधनम् अनवा-निर्दोष समस्ति-विद्यते, कीदृशं तत् ? ऐहिकपारलौकिकसुखानाम् इहभवपरभवसौख्यानाम् मूलं-मूलकारणं, पुनः कीदृशम् ? जिनेन-भगवता उद्दिष्ट- कथितम् // 190 // नवपदनामान्याह-अर्हन्तः 1 सिद्धाः 2 आचार्याः 3 उपाध्यायाः 4 साधवः 5 च-पुनः सम्यक्त्वं 6 ज्ञानं ७चरणं. चारित्रं 8 च पुनः तपः 9 इत्येतत्पदानां नवकं परमतत्वं वर्तते // 191 // एतैः नवभिः पदै १८९-स्पष्टे / १९०--अत्र नवग्दाराधने अनवद्यत्वस्य ऐहिकामुष्मिकसुखनिदानत्वे च जिनोद्दिष्ट त्वत्वं कारणतया प्रतिपादितमिति काव्यलिङ्गमेव / १९१--अत्र "नाणं चरणं” इत्यत्र णकारस्य सकृदावृत्त्या वृत्त्यनुप्रासा, "पय नवग परम" इत्यत्र पकारस्यावृत्त्या च वृत्यनुप्रासोऽलङ्कारः /

Page #86
वालकदा सिरिसिरि // 38 // एएहिं नवपरहि, रहिअं अन्नं न अस्थि परमत्थं / एएसुच्चिअ जिणसासणस्स सव्वस्स अवयारो / / 192 // जे किर सिद्धा सिझंति जे जे आवि सिज्झइस्संति / ते सव्वेवि हु नवपय-झाणणं चेव निभंतं // // 193 // एएसिं च पयाणं, पयमेगयरं च परमभत्तीए / आराहिऊण णेगे, संपत्ता तिजयसामित्तं // 194 // रहितो-वर्जितोऽन्यः परमाथस्ताविकोऽर्थों नास्ति, एतेष्वेव नवपदेषु सर्वस्य जिनशासनस्य-जिनमतस्य अवतार:--अवतरणमस्ति // 192 // किलेति-निश्चितं ये जीवाः अतीते काले सिद्धाः--मुक्ति गताः, ये च वर्तमान| काळे सिद्धयन्ति, ये चापि अनागते काले सेत्स्यन्ति-सिद्धि योस्यन्ति, हुः पादपूरणे ते सर्वेपि निर्धान्तं--नि:| सन्देहं नवपदध्यानेनैव न तु तद्वयतिरेकेणेत्यर्थः // 193 // च-पुनः एतेषां पदानां मध्यात् एकतर--अन्यतममेकं पदं परमभक्त्या आराध्य-संसेव्य अनेके जीवाः त्रिजगत्स्वामित्वं सम्प्राप्ताः-सकलकर्मक्षयेण त्रिभुवनस्वामिनो जाता इत्यर्थः॥ 194 // १९२-"एपहिं पाहि" इत्यत्र वृत्त्यनुप्रासः, "अत्थि परमत्थं" इत्यत्र छेकानुप्रासश्चालङ्कारौ / १९३-स्पष्टम् / १९४-स्पष्टम् / OPERA968197 SORRAK

Page #87
एएहिं नवपरहि, सिद्धं सिरिसिद्धचक्कमेअं जं / तस्सुद्धारो एसो, पुवायरिएहिं निद्दिट्ठो // 195 // गयणमकलिआयंतं, उड्ढाहसरं सनायविन्दुकलं / सपणवीआणाय-मंतसरं सरह पीढंमि // 196 // एतैर्नवभिः पदैः सिद्ध-निप्पन्नं यदेतत् श्रीसिद्धचक्रं, तस्य सिद्धचक्रस्य एष उद्धारः पूर्वाचार्यनिर्दिष्टः-- कथितः // 195 // अथ ग्रन्थकार एकादशगाथाभिः सिद्धचक्रोद्धारविधिमाह--गयणेत्यादि-अत्र गगनादिसंज्ञा मन्त्रशास्त्रेभ्यो ज्ञेया, तत्र गगनशब्देन 'इ' हत्यक्षरमुच्यते, 'पीठंमित्ति मृलपीठे-यन्त्रस्य सर्वमध्ये 'ह' इत्यक्षरं यूयं स्मरत, इह च स्मरणमेवाधिकृतं स्मरणस्याशक्यत्वे पदस्थध्यानसाधनाथ मनोज्ञद्रव्यैर्वहिकापट्टादौ लिखनमपि पूर्वाचायॆराम्नातम्, एवमग्रेऽप्यहम् , तत्रादौ हकाराक्षरं लेखनीयमिति प्रकृतं, तत्कीदृशं ? इत्याह -अस्य -अकाराक्षरस्य कलिका व्याकरणसंज्ञामयी वक्राऽइत्यक्षररूपा तयाऽवन्तं सहितम् आदौ कलिकया युक्तं ततोऽह इति स्यात् पुनस्तद्गगनबीजं कीदृशं ? " उड्ढाहसर" ऊर्धाधः सह रेण- रकारेण वर्तते इति सर हकारस्योलमधश्च रकारो दीयते, ततोऽह इति जातं, पुनः कीदृशं तत् ? सनादविन्दुकलं नादोर्द्धचन्द्राकारोऽक्षरस्योपरि अनुना १९५-"एपहिं पये हिं' इत्यत्र वृत्त्यनुप्रासः, “सिद्धं सिरिसिद्ध' इत्यत्र वृत्यनुप्रासश्चालङ्कारौ बोद्धव्यो। Dok ASSIG

Page #88
वालकदा सिरिसिरि // 39 // झायह अडद्लक्लए, सपणवमायाइएसुवाहते। सिद्धाइए दिसासु, विदिसासं दंसणाईए॥ 107 // सिकः बिन्दुकला च पूर्णेऽनुस्वारः ततो नादश्च बिन्दुकला च ताभ्यां सहितं ततोऽहं इति जातं, पुनः कीदृशं? 'सपणववीयाणाहयं' प्रणव ओङ्कारः बीजं हीङ्कारः अनाहतं च कुन्डलाकार ततश्च द्वन्द्वस्तैः सहितं, अत्राम्नायः-- अहं इति बीज ओङ्कारोदरे न्यस्येत् , एतच्च बीजद्वयं हीङ्कारोदरे न्यस्येत् ततश्च हीङ्कारस्येकारस्वरात् रेखां पश्चाद्वालयित्वा द्विः कुण्डलाकारेणाऽनाहतेन तद्वीजत्रयमपि वेष्टयेत , पुनः कोदृशं? -अन्त्यस्वर--अन्त्ये स्वराः-- अ आ इ ई उ ऊ ऋ ऋल ल ए ऐ ओ औ अं अः एते पोडश यस्य तत्, पूर्वोक्तस्य सर्वतः स्वरान् न्यस्येदित्यर्थः, इत्येतावत्कणिकायां ध्येयम् // 196 // अथ पीठं लिखित्वा तत्पाव वृत्तमण्डलं लिखेत् , तदुपरि अष्टदलकमला कार वलयं लिखेत् , तत्राष्टदलवलये चतुर्पु दिपत्रेषु प्रणवमायादिकान् स्वाहान्तान् सिद्धादिकान् चतुर्थीबहुवचनांतान ध्यायतः, प्रणव--ओङ्कारो माया हीङ्कारस्तो आदो यपान्ते तान् तथा स्वाहाऽन्ते येषां ते तान् , लिखनविधिः यथा-ॐ ही सिद्धेभ्यः स्वाहा पूर्वस्यां 1, ॐ ही आचार्येभ्यः स्वाहा दक्षिणस्यां 2, ॐ ही उपाध्यायेभ्यः स्वाहा पश्चिमायां 3, ॐ ही सर्वसाधुभ्यः स्वाहा उत्तरदिग्दले, 4 तथैव विदिक्षु दर्शनादीनि चत्वारि पदानि ध्यायत, तत्तल्लिखनविधिस्त्वयं-ॐ ही दर्शनाय स्वाहा आग्नेयकोणे, 1 ॐ ही ज्ञानाय १९६-स्पष्टम् /

Page #89
5- 554 बीअवलयंमि अडदिसि, दलेख साणाहए सरह बग्गे। अंतरदलेसु अट्ठसु, झायह परमिठिपढमपए // 198 // तइअवलएऽवि अडदिसि, दिपंतअणाहपहिं अंतरिए। पायाहिणेण तिहिपंतिआझिाएह लद्धिपए // 10 // स्वाहा नैर्ऋत्यां 2 ॐ ही चारित्राय स्वाहा वायव्ये 3 ॐ ही तपसे स्वाहा ईशानकोणे 4 अनेन क्रमेण है। | लिखेत् , एवमष्टदलं प्रथमवलयम् // 197 // प्रथमवलयबाह्यतो मण्डलाकारं षोडशदलं न्यस्येत , तत्र द्वितीयवलये अष्टसु एकान्तरितदिग्दलेषु साना हतान्-अनाहतबीजसहितान् अष्टौ वर्गान् अ, क, च, ट, त, प, य, श, रूपान् क्रमेण लिखित्वा यूयं स्मरत, तत्र प्रथमवर्गे षोडश वर्णाः कवर्गादिषु पञ्चसु प्रत्येक पञ्च पश्च वर्णाः, अन्तिमवर्गद्वये प्रत्येकं चत्वारो वर्णाः, ततोऽष्टसु वर्गाणामन्तरदलेषु परमेष्ठिपदानि ॐ नमोऽरिहंताणमित्येवंरूपाणि ध्यायेत, अष्टस्वपि अन्तरदलेषु ॐ नमो अरिहंताणं इत्येवं लिखेदित्यर्थः / एवं द्वितीयवलयम् // 198 // तृतीयवलयेऽपि अष्टसु दिक्षु अष्टावनाहतान् लिखेत् , तयो द्वयोर्द्वयोरन्तरे द्व द्वे लब्धिपदे एवमष्टस्वप्यन्तरेषु षोडश लब्धिपदानि प्रथमपङ्क्ती एवं षोडशैव, द्वितीयपङ्क्तौ एवमेव तृतीयपङ्क्तौ इत्थं दीप्यमानैरष्टभिरनाहतैरन्तरितानि-व्यवहितादि प्रादक्षिण्येन १९७-अत्र "दलवलप" इत्यत्र वृत्त्यनुप्रासः, उत्तराद्ध च दकारस्यासकवावृत्त्या च छेकानुप्रासश्चालङ्कारौ सहृदयहृदयचमत्कारिणावबसेयौ /

Page #90
वालकहा सिरिसिरि // 40 // ते पणवबीअअरिहं, नमोजिणाणंति परिहाइआ। अड्यालीसं णेआ, संमं सुगुरुवएसआ,२००॥ तं तिगुणेणं माया-बीएणं सुद्धसेयवजया-। परिवेडिऊण परिहीइ, तस्स गुरुपायए रिहीह // 201 // तेसृभिः पङ्क्तिभिः श्रेणिभिरष्टचत्वारिंशल्लब्धिपदानि यूयं ध्वारिंदै // 199 // ते इति प्राकृतत्वान्नपुंसकस्य स्त्वं, तानि लब्धिपदानि प्रवण- ॐकारो बीजं हींकारोऽहमिकारोद्धिबीजम् एतत्पूर्वकं नमो जिणाणमितिपदं ॐ हीं अहं नमोजिणाणं इत्येवमादीनि अष्टचत्वारिंशत्संख्यानिनि ॐ सुगुरोरुपदेशेन ज्ञेयानि, एतेषां नामानि हात्म्यानि च लब्धिकल्पादवसेयानि, इह त्वाराधनविधिं नि, पुस्तकलिखने दोष इति न लिखितानि | / 200 // तत्पीठादि लब्धिपदान्तं त्रिगुणेन शुद्धश्वेतवर्णेन / त्रिशीजेन--हीङ्कारेण परिवेष्टय परितः- समन्ताप्टयित्वा तस्य परिधी गुरुपादुकाः गुरुपादन्यासान् यूयं नमत गुरुपायं भाव:- सर्वयन्त्रस्योर्ध्व हीङ्कारं विलिव्य तस्येकारात् सर्वयन्त्रपरिक्षेपरूपां रेखां त्रियित्वा चं रेखार्द्धप्रान्ते क्रौ इत्यक्षरं लिखेत् , तस्य च रिधौ अष्टौ गुरुपादुकाः, पादुकाशब्दो यद्यपि नामकोशे उपानदो य उक्तः, तथापि रूढया पादन्यासार्थोऽपि यः बहुस्थानेषु तथा दर्शनात् // 201 // | अथाष्टगुरुपादुका एवाह-अर्हतां पादुकाः 1 सिद्धानां तां काः 2 गणिनाम्-आचार्याणां 3 गुरूणां // 40 //

Page #91
अरिहं सिद्धगणीणं, गुरुपरमादिट्ठणंतसुगुरूणं / दुरणंताण गुरूण य, सपणवबीयाओ ताओ य // 202 // रेहादुगकयकलसा-गारामिअमडलव तं सरह / चउदिसि विदिसि कमेणं, जयाइजंभाइकयसेवं // 203 // सिरिविमलसामिपमुहाहिट्ठायगसयलदेवदेवीणं / सुहगुरुमुहाओ जाणिअ, ताण पयाणं कुणह झाणं // 204 // | पाठकानां 4 परमगुरूणां 5 अदृष्टगुरूणां 6 अनन्तगुरूणां 7 दुरणंतागंति-अनन्तानन्तगुरूणां च 8 इत्येवमष्टा नामपि ताः-पादुकाः सप्रणवबीजाः-प्रवणबीजाभ्यां सहिताः ॐ ह्रीयुता इत्यर्थः, ॐ ही अत्पादुकाभ्यो नमः | इत्थं सर्वा अपि लिखेत् // 202 // रेखाद्विकेन यन्त्रोधभागाद्वामदक्षिणनिर्गतान्योऽन्यप्रशितान्तरेखाद्विकेन 3 कृतं यत् कलशाकारं अमृतमण्डलं तद्वत् स्मरेत-कलशाकारं लिखेदित्यर्थः, किंविशिष्टं तत् ? चतुर्दिक्षु विदिक्षु च क्रमेण जयादिकाभिः चतसृभिः जया 1 विजया 2 जयन्त्य 3 ऽपराजिताभिः 4 जम्भादिभिर्नम्भा १पम्भा 2 मोहा 3 गन्धाभिः 4 कृता सेवा यस्य तत् , तत्र जयादिकाश्चतस्रःक्रमेण पूर्वादिदिक्षु जम्भादिका आग्ने य्यादिषु विदिक्षु लिखेत् // 203 // श्रीविमलस्वामोति नाम्ना सौधर्मदेवलोकवासी श्रीसिद्धचक्रस्याधिष्ठायकः तत्प्रमुखा येऽधिष्ठायका सकलाः-समस्ता देवा देव्यश्चक्रेश्वर्याद्याः तासां ध्यान सुगुरुमुखात् ज्ञात्वा 'ताण त्ति

Page #92
सिरिसिरि // 41 // वालकहा SSSSS तं विज्जादविसासण-सुरसासणदेविसेविअदुपासं / मूलगहं कंठणिहिं, चउपडिहारं च चउवीरं // 205 // तत्सम्बन्धिनां 'पयाणं'त्ति मन्त्रपदानां ध्यानं यूयं कुरुत, एतेषां नामानि कलशाकारस्योपरि सर्वतो लिखेत् , ॐ ही विमलस्वामिने नमः इत्यादि लिखेदित्यर्थः // 204 // अथ तमित्यादि गाथायुगलस्य व्याख्या, तत् सिद्धचक्रं कतृ पूजयतां नराणां नूनं-निश्चितं मनइष्ट-मनसोऽभीष्टं पूरयति, इति द्वितीयगाथान्त्यपादद्वयेन सम्बन्धः, किंविशिष्टं तत् ? विद्यादेव्यो रोहिण्याद्याः षोडश, शासनसुरा गोमुखयक्षादयः चतुर्विंशतिः, शासनदेव्यश्चक्रेश्वर्याद्याः चतुर्विंशतिरेव, ततो विद्यादेवीभिः शासनदेवी भिश्च सेवितौ द्वौ पाश्वौँ वामदक्षिणौ यस्य तत् , पुनः कीदृशं ? 'मृलगह'ति, मूले- कलशस्य मूले ग्रहाः सूर्यादयो यस्य तत् , तथा कण्ठे गलस्थाने निधयो नवसंख्याका नैसर्पकाद्या आगम प्रसिद्धा यस्य तत् , तद्यथा- नैसर्पः 1 पाण्डुकश्चाथ, 2 पिङ्गलः 3 सर्वरत्नकः 4 महापद्मः 5 काल 6 महाकारी, 7 माणव 8 शङ्खको 9 // 1 // " तथा-चत्वारः प्रतीहारा-द्वारपालाः कुमुदाअनवामन पुष्पदन्ताख्या यस्य तत्तथा, चत्वारो वीरा मणिभद्रपूर्णभद्रकपिलपिङ्गलाख्या यस्य तत् , तत्र विद्यादेव्यः षोडशापि म्यै नमः इत्यादि यन्त्रपरितो लिखेत , तथा शासनसुरान् चक्रस्य दक्षिणदिशि लिखेत् , शासनदेवीः अथ वामदिशि लिखेत् , तथा कलशाकारचक्रस्य मूले पतत्ग्रहाऽधः ॐ आदित्याय नम इत्यादीनि नवग्रहाणां नामानि लिखेत् , कण्ठे च वामदक्षिणतो नवापि कलशान तदुपरि ॐ नैसर्पकाय नम

Page #93
दिसिवालखित्तवालेहिं सेविअं धरणिमंडलपइटें / पूयंताण नराणं, नूणं पूरइ मणइट्ठं // 206 // एयं च सिद्धचक्कं, कहिअं विज्जाणुवायपरमत्थं / नाएण जेण सहसा सिझंति महंतसिद्धिओ॥ 207 // एयं च विमलधवलं, जो झायइ सुक्कजाणजोएण / तवसंजमेण जुत्तो, सो पावइ निज्जरं विउलं // 208 // | इत्यादि लिखेत, तथा चतसृषु दिक्षु क्रमेण कुमुदां 1 जन 2 वामन 3 पुष्पदत्तान् 4 लिखेत् , तथा माणभद्रादींश्चतुरो वीरानपि एवं दिक्षु लिखेत् , 'दिसिवाल'त्ति दिक्पालेर्दशभिरिन्द्राग्नियमनैऋतवरुणवायुकुबेरेशानबमनागनामभिः क्षेत्रपालेन च प्रसिद्धेन सेवितं पुनर्द्धरणीमण्डलप्रतिष्ठं-पृथ्वीपीठे स्थितमित्यर्थः, तत्र दशसु दिक्पालेषु अष्टौ दिक्पालान् पूर्वादिक्रमेण लिखेत्, ॐ इन्द्राय नम इत्यादि, ऊवंतु ॐ ब्रह्मणेनमः अधः ॐ नागाय नमः, निजदक्षिणनागकोणे ॐ क्षेत्रपालाय नमः इति लिखेत् , अस्य लिखने सम्यग् विधिश्चास्याम्नायविन्मुखाद्यथालिखितचक्राद्वाऽवसेयः // 205 // 206 // एतच्च सिद्धचक्रं विद्यानुवादो-दशमं पूर्व तस्य परमार्थरुप रहस्यभूतमित्यर्थः, येन ज्ञातेन सहसा -सद्यो महत्यः सिद्धयो--अणिमाद्याः सिद्धयन्ति // 207 // एतच्च विमलं निर्मलम् अत एव धवलं- उज्ज्वलं श्रीसिद्धचक्रं यः पुमान् शुक्लध्यानयोगेन--उज्ज्वलध्यानव्यापारेण ध्यायति स

Page #94
सिरिसिरि // 42 // वालकदा अक्षयसुक्खो मुक्खो, जस्स पसाएण लब्भए तस्स / झाणेणं अन्नाओ, सिद्धीओ हंति किं चुजं? // 20 // एयं च परमतत्तं, परमरहस्सं च परममंतं च।। परमत्थं परमपयं, पन्नत्तं परमपुरिसेहिं // 21 // तत्तो तिजयपसिद्धं, अट्ठमहासिद्धिदायगं सुद्धं / सिरिसिद्धचक्कमेअं, आराहह परमभत्तीए // 211 // विपुलां-विस्तीर्णी निर्जरां प्राप्नोति, बहुकर्मक्षयं करोतीत्यर्थः, कीदृशः सः ? तपःसंयमाभ्यां युक्तः // 208 // अक्षयं सुखं यस्मिन् स ईदृशो मोक्षो यस्य श्रीसिद्धचक्रस्य प्रसादेन प्राणिभिलभ्यते तस्य ध्यानेन अन्याः सिद्धयो भवन्ति, तत्र किञ्चोयं--किमाश्चर्यमित्यर्थः / / 209 // एतच्च परमतत्वम्-उत्कृष्टं तवं च पुनः परमं रहस्यंगोप्यं च-पुनः परमो मन्त्रः पुनः परमार्थः पुनः परमपदं परमपुरुषैर्भगवद्भिः प्रज्ञप्त-प्ररूपितम् // 21 // ततस्तस्मात्कारणात् भो भो भव्याः! त्रिजगति-लोकत्रये प्रसिद्धम् , अणिमाद्यष्टमहासिद्धिदायकं शुद्धं निर्मलमेतत् श्रीसिद्धचक्र परमभक्त्या यूयम् आराधयत-सेवध्वम् / / 211 / / २९०-अत्रकस्यैव नवपदध्यानस्य परमतत्वत्वेन परमरहस्यत्वेन परममन्त्रत्वेन परमार्थत्वेनोल्लेखा दुल्लेखालङ्कारः / २११-श्रीसिद्धचक्रस्य भक्तिभरेण समाराधने तस्य त्रिजगत्प्रसिद्धत्वम्, अष्टमहासिद्धि दायकत्वञ्च हेतुतया समनुपन्यस्तमिति काव्यलिङ्गमवसेयम् / // 42 //

Page #95
तम्हा एयस्ताणणं, मुणिणावि होऊण / खंतो दतो संतो, एयस्साराहगो नरो होइ। जो पुण विवरीयगुणो, एयस्स विराहगो सो उ // 212 // तम्हा एयस्सारा-हगेण एगंतसंतचित्तेणं / निम्मलसीलगुणणं, मुणिणा गिहिणा वि होयव्वं // 213 // जो होइ दुद्दचित्तो, एयस्साराहगोवि होऊण / तस्स न सिज्झइ एयं, किंतु अवायं कुणइ नूणं // 214 // अर्थतस्य य आराधको भवति तत्स्वरूपमाह-क्षान्त:-क्षमायुक्तः दान्तो जितेन्द्रियः शान्तो जितमानसविकार ईदृशो नरो-मनुष्य एतस्य सिद्धचक्रस्य आराधको भवति, यः पुनः विपरीता गुणा यस्मिन् स विपरीतगुणः कामक्रोधादियुक्त इत्यर्थः, स तु पुमान् एतस्य विराधको भवति // 212 // तस्मात्कारणात् 15 एतस्याराधकेन मुनिना-साधुना गृहेण-गृहस्थेनापि च ईदृशेन भवितव्यं, कीदृशेन ? इत्येतदाह-एकान्तेननिश्चयेन शान्तं-विकाररहितं चित्तं यस्य स तेन, पुनर्निर्मलः शीलगुणो यस्य स तेन // 213 // यः पुमान् एतस्याराधकोऽपि भूत्वा दुष्टं चित्तं यस्य स दुष्टचित्तो भवति, तस्य पुंस एतत् श्रीसिद्धचक्रं २१२-"खंतो दंतो संतो" इत्यत्र वृत्त्यनुप्रासः। २१३-"गुणेणं मुणिणा गिहिणा" इत्यत्र वृत्त्यनुप्रासः। २१४-अत्रतदाराधकस्यापि ससिद्धिप्राप्त्यभावे प्रत्युत अपायभागित्वे तदीयदुष्टचित्तत्वस्थ कारणतया प्रतिपादनात् कालिगमलङ्कारः /

Page #96
सिरिसिरि कालकहा जो पुण एयस्सारा-हगस्स उवरिंमि सुद्धचित्तस्स / चिंतइ किंपि विरूवं, तं नूणं होइ तस्सेव // 215 // एएण कारणेणं, पसन्नचित्तेण सुद्धसीलेण / आराहणिजमेअं, सम्म तवकम्मविहिपुत्वं // 216 // आसोअसेअअहमि-दिणाओ आरंभिऊणमेयस्स / अट्ठविहपूयपुव्वं, आयामे कुणह अट्ट दिणे // 217 // न सिद्धथति, किन्तु नूनं-निश्चितम् अपायं कष्टं करोति / / 214 / / शुद्धं चित्तं यस्य स शुद्धचित्तस्तस्य एतस्याराधकस्य पुंस उपरि कोऽपि दुष्टः किमपि विरूपमशुभं चिन्तयति, तद्विरूपं नून-निश्चितं तस्यैव विरूपचिन्तकस्यैव भवति // 215 // एतेन कारणेन प्रसन्नं निर्मलं चित्तं यस्य स तेन तथा शुद्धं शीलं यस्य स तेन पुरुषेण एतत् सिद्धचक्रं सम्यक् तपःकर्मविधिपूर्वमाराधनीयम् , तपःकर्म-आचामाम्लरूपं विधिः-पूजनध्यानादिसम्बन्धी. तत्पूर्वकमित्यर्थः॥ 216 // आश्विनश्वेताष्टमीदिनात्-आश्विनसुद्यष्टमीदिवसात् आरभ्य एतस्यश्रीसिद्धचक्रस्य अष्टविधपूजापूर्व-अष्टप्रकारां पूजां विधायेत्यर्थः, अष्ट दिनानि यावदहो भव्या आचामाम्लानि २१५-पतदाराधकोपरि विरूपचिन्तने तच्चिन्तकस्यैव विपरीतं फलं भवतीति विचित्रालङ्कारः, विषमालङ्कारो वा “विचित्रं तत्प्रयत्नश्चेद्विपरीतः फलेच्छया" इतिचन्द्रालोके तल्लक्षणात् /

Page #97
नवमंमि दिण पंचा-मएण ण्हवणं इमस्स काऊणं / पूयं च वित्थरणं, आयंबिलमेव कायव्वं // 218 // एवं चित्तेवि तहा, पुणो पुणोऽवाहियाण नवगेणं / एगासीए आयं-बिलाण एवं हवइ पुन्नं // 219 // तपांसि यूयं कुरुत, यद्यपि मूलविधिनाऽष्टमीदिनादारभ्यैतत्तपः प्रोक्तमस्ति, परं साम्प्रतं तु पूर्वाचार्याचरणातः सप्तमीदिनात् क्रियमाणमस्तीति ज्ञेयम् // 217 // नवमे दिनेऽस्य श्रीसिद्धचक्रस्य पञ्चामृतेन-दधिदुग्धघृतजलशर्करास्वरूपेण स्नपनं कृत्वा च-पुनः विस्तः | रेण पूजां कृत्वा आचामाम्लमेव कर्तव्यम् // 218 // एवं चत्रेऽपि कर्तव्यं तथा-तेन प्रकारेण पुनः पुनरष्टाह्विकानां नक्केन आचामाम्लानामेकाशीत्याचामाम्लेरित्यर्थः, एतत्तपःकर्म पूर्ण भवति // 219 // एतस्मिन्तपसि क्रियमाणे मनसि नवपदध्यानं कर्त्तव्यं, नवपदानां जापश्चात्र जघन्यतस्त्रयोदशसहस्राणीति वृद्धाः, च पुनस्तपः 218- अत्र "पंचामयेण" इत्यत्र पंचामृत शब्दे "ऋतोऽत्" 13126 // इत्यनेन ऋकारस्य अदादेशे "कगचजतदपयवां प्रायो लुक्” 117 // इत्यनेनतकारलोपे "अवर्णों य श्रुतिः" 1 / 18 / / इत्यनेन तकारलोपावशिष्टस्यावर्णस्य य श्रुतौ पंचामय शब्दात्तृतीयकवचने हाप्रत्यये “हामोर्णः" ३क्षा इत्यनेन होणादेशे “हाणशस्येत्" 314 // इत्यनेनैत्वे रूपसिद्धिरवसेया / २१९-पूर्वाणकारस्यानुप्रासः /

Page #98
वालकहा सिरिसिरि // 44 // एयंमि कीरमाणे, नवपयझाणं मणमि कायव्वं / पुन्ने य तवोकम्मे, उज्जमणंपि विहेयब्वं // 220 // एअं च तवोकम्म, संमं जो कुणइ सुद्धभावेणं / सयलसुरासुरनरवर-रिद्धीउ न दुल्लहा तस्स // 221 // एयंमि कए न हु दुट्ठकुट्ठखयजरभगंदराईआ। पहवंति महारोगा, पुव्वुप्पन्नावि नासंति // 222 // कर्मणि पूर्ण सति उद्यापनमपि विधातव्यं कर्त्तव्यं हु इति निश्चयेन // 220 // यः प्राणी एतच्च सम्यक-समी चीनं तपःकर्म तपोऽनुष्ठानं शुद्धभावेन करोति तस्य-प्राणिनः सकलसुरासुरनरवराणाम् ऋद्वयः-सम्पदो न दुर्लभाः है सुलभा एवेत्यर्थः // 221 // एतस्मिन् तपःकर्मणि कृते सति दुष्टकुष्ठ 1 क्षय 2 ज्वर 3 भगन्दराया 4 महारोगा नैव प्रभवन्ति-वोत्पद्यन्ते पूर्वोत्पन्ना रोगा अपि नश्यन्ति // 222 // एतस्य तपसः करणेन कर्तुर्दासत्वं न भवति, तथा प्रेष्यत्वं, २२०-अत्र "माणे मणं" इत्यत्रच्छेकानुप्रासः, मकारस्थासदावृत्त्या वृत्त्यनुगसः। २२१-रेफानुप्रासः / २२२-अत्र एतस्मिन् तपःकर्मणि क्रियमाणे दुष्टकुष्ठक्षयज्वरादयो महारोगा न प्रभवन्ति, पूर्वोत्पन्ना अपि ते नश्यन्तीत्युक्त्या नवपदाराधनस्य महाप्रभावकत्वं सूच्यते, दुट्ठकुठेत्यंशेच्छेकानुपासोऽलकारो द्रष्टव्यः / // 44 //

Page #99
दासत्तं पेसत्तं, विकलत्त दोहगत्तमंधत्तं / देहकुलजुंगियत्तं, न होइ एयस्स करणेणं // 223 // नारीणवि दोहग्गं, विसकन्नत्तं कुरंडरंडतं / वंझत्तं मयवच्छ-त्तणं च न हवेइ कइयावि // 224 // किं बहुणा जीवाणं, एयस्स पसायओ सयाकालं / मणवंछियत्थसिद्धी, हवेइ नत्थित्य संदेहो // 22 // कर्मकरत्वं न भवति, एवं विकलत्वं कलाहीनत्वं दुर्भगत्वं लोकेऽनिष्टत्वम् , अन्धत्वं-गताक्षत्वं, देहर्जु गित्वंशरीरक्षितत्वं कुलजुङ्गितत्व-कुलदुषितत्वम् एतानि न भवन्ति // 223 // स्त्रीणामपि एते दोषाः कदापि न भवन्ति, के एते-इत्याह-दौर्भाग्य-माद्यनिष्टत्वं तथा विषकन्यात्वं एवं कुरण्डात्वं-कुलक्षणनारीत्वं रण्डात्वं विहीनत्वं वन्ध्यात्वं-निरपत्यत्वं मृतवत्सात्वं च एतानि (न) भवन्ति // 224 // किंबहुनोक्तेन, जीवानामेतस्य प्रसादतः सदाकालं-सर्वस्मिन्नपि काले मनोवाञ्छितार्थस्य सिद्धिर्भवति नास्त्यत्र सन्देहः-संशयः / / 225 // २२३-अत्रानेकस्य 'तं' शब्दस्य समावेशात् असकृदावृत्त्या च वृत्त्यनुप्रासः / २२४-अत्र दौर्भाग्य-विषकन्यात्व-कुलक्षितत्व बन्ध्यात्व मृतवत्सात्व दोषनिवृस्यर्थ स्त्रीभिरपि नवP पदाराधनमवश्यं कार्यमिति व्रतस्य सर्वजनाराधनीयत्वम् /

Page #100
सिरिसिरि CIRC वालकदा % एवं तेसिं सिरिसिद्ध-चकमाहप्पमुत्तमं कहिउं / सावयसमुदायस्सवि, गुरुणो एवं उवइसंति // 226 // एएहिं उत्तमेहि, लक्विज्जइ लक्खणेहिं एस नरो। जिणसासणस्त लूगं, अचिरेण पभावगो होही // 227 // तम्हा तुम्हं जुज्जइ, एसिं साहम्मिआग वच्छल्लं / काउं जेण जिणिंदेहि, वन्निअं उत्तमं एयं // 228 // एवममुना प्रकारेण तयोः श्रीपालमदनसुन्दोरणे उत्तम-प्रधान श्रीसिद्धचक्रस्य माहात्म्यं कथयित्वा श्रावकसमुदायस्य-श्रद्धालुसंघस्यापि गुरवः एवं-वक्ष्यमाणप्रकारेण उपदिशन्ति // 226 // एतैः उत्तमैलक्षणैः चिह्न आयते, एष नरो नूनं-निश्चितं अचिरेण- स्वल्पकालेन जिनशासनस्य प्रभावक उद्दीपनकृत् भविष्यतीति // 227 // तस्मायुष्माकमेषां साधर्मिकाणामनयोः साधर्मिकयोर्वात्सल्यं कर्तुं युज्यते, येन कारणेन जिनेन्द्रः एतत्साधर्मिक २२६-अत्र “आम्राश्च सिक्ताः पितरश्च प्रोणिता एका किया द्वयर्थकरी प्रसिद्धा" इतिनोतिमनुसृत्य श्रीपालमदनसुन्दरी दुःखनिवृत्त्यर्थमाचरितस्योपदेशस्य श्रावकसमुदायोपकारकत्वं विद्धतो मुनेर्मुनिचन्द्रस्य परमकाणिकत्वं जैनमुनिसुलभं व्यज्यते / २२७-लक्षण विप्रभावकत्वस्य प्रकाशनात् मुनेर्लक्षणशास्त्रज्ञत्वं भविष्यदर्थानुसन्धातृत्वं च व्यज्यते / 228 -अत्र "तम्हा तुम्हो" इत्यत्रच्छेकानुप्रासः / ENERS ह // 45 // .

Page #101
तो तुटेहिं तेहिं, सुसावएहिं वरंमि ठाणंमि। . ते ठाविऊण दिन्नं, धणकणवत्थाइयं सव्वं // 229 // न य करेइ माया, नेव पिया नेव बंधुवग्गो अ / जं वच्छल्लं साहम्मिआण सुस्सावओ कुगइ // 230 // तत्थ ठिओ सो कुमरो, मयणावयणेण गुरूवएसेणं / सिक्खेड सिद्धचक्कप्पसिद्धपूआविहिं सम्मं // 231 // वात्सल्यम् उत्तम प्रधानं वर्णितमस्ति // 228 // ततस्तुष्टैः तैः सुश्रावकैः ते श्रीपालमदनसुन्दरों वरे--प्रधाने | स्थाने गृहाद्याश्रये स्थापयित्वा धनधान्यवस्त्रादिकं सर्ववस्तुजातं दत्तं // 2.9 // न च तद्वात्सल्यं माता करीति, नैव पिता--जनकः, नैव बन्धुवर्गश्च-भ्रातृसमुदायः करोति, यत्साधर्मिकाणां वात्सल्यं सुश्रावकः करोति // 230 // तत्र-तस्मिन् स्थाने स्थितः स कुमारो मदनसुन्दर्या वचनेन २२९-अत्र पूर्वाद्धे “हिं शब्दस्यासकदावृत्त्या द्वितीयाद्ध णकारम्यासकृदावृत्त्या च वृत्त्यनुप्रासोऽलङ्कारः। २३०-अत्र यादृशं वात्सल्यं मातरि पितरि बन्घुवर्गऽपि नोत्पत्तुमर्हति नादृशं साधर्मिक वात्सल्यं सुथावकाः कुर्वन्तीति मातुः पितु बन्धुवर्गाच्चोपमानात् सुधावके वात्सम्याधिकसूचनाद व्यतिरेकालकारो व्यज्यते / २३१-अत्र गुणोत्कृष्टेन गुरूपदेशेन समं मदनसुन्दरीवचनस्योपादानात् सिद्धवपरपर्याया तुल्ययोगिताऽलङ्कारः "गुणोत्कृष्टेः समांकृत्य ववोऽन्या तुल्ययोगिता / लोकपालो यमः पाशो श्रीदः शक्रो भवानपि" इतिचन्मालोकः /

Page #102
वालकहा सिरिसिरि // 46 // अह अन्नदिणे आसोअ-सेअअट्ठमितिहीइ सुमुहुत्ते / मयणासहिओ कुमरो, आरंभइ सिट वक्तवं // 232 // / पढमं तणुमणसुद्धिं, काऊण जिणालए जिणच्चं च। सिरिसिद्धिचक्कपूर्य, अट्टपयारं कुणइ विहिणा // 233 // . एवं कयविहिपूओ, पञ्चक्खाणं करेइ आयामं / आणंदपुलइअंगो, जाओ सो पढमदिवसे वि // 234 // .. तथा गुरूपदेशेन श्रीसिद्धचक्रस्य प्रसिद्ध पूजाविधि सम्यक् शिक्षति-अभ्यस्यति // 231 // अथानन्तरम्-अन्यस्मिन् दिने आश्विनश्वेताष्टमी तिथौ-आश्विनसुद्यष्टमीतिथौ शोभने मुहूर्त मदनसुन्दरीसहितः श्रीपालकुमारः सिद्धचक्रतप आरभते-तत्प्रारम्भं करोतीत्यर्थः // 232 // प्रथमं तनोः-शरीरस्य मनसश्चान्तःकरणस्य शुद्धिनिर्मलतां कृत्वा च पुनः जिनालये-जिनगृहे जिनार्चा-जिनप्रतिमापूजां कृत्वाऽष्टप्रकारी श्रीसिद्धचक्रस्य पूजां विधिना करोति // 233 // एवमुक्तप्रकारेण कृता विधिना पूजा येन स एवंविधः श्रीपाल आचामाम्लं प्रत्या २३१-२३३-साष्टे द्रष्टव्ये / २३४-अत्र प्रथमदिन पूजनप्रत्याख्यानाचामाम्लमात्रस्य तादृशानन्द दायकत्वसम्बन्धाभावेऽपि तदीयसम्बन्धवर्णनादसम्बन्धे सम्बन्धातिशयोक्तिरलङ्कारः "सम्बन्धातिशयोक्तिः स्यादयोगे योग कल्पनम् / सौधाग्राणि पुरस्यास्य स्पृशन्ति विधुमण्डलम्" इति चन्द्रालोकेतल्लक्षणोदाहरण दर्शनात् /

Page #103
बीअदिणे सविसेसं. संजाओ तस्स रोगउवसामो। एवं दिवसे दिवसे, रोगखए वड्ढए भावो // 235 // अह नवमे दिवसंमी, पूझं काऊग वित्थरविहीए / पंचामएण ण्हवणं, करेइ सिरिसिद्धचक्कस्त // 236 // ण्हवणसवंमि विहिए, तेणं संतीजलेण सव्वंगं / संसित्तः सो कुमरो, जाओ सहसत्ति दिव्वतणू // 237 // ख्यानं करोति, स श्रीपालकुमारः प्रथमदिवसेऽपि आनन्देन पुलकितरोमोद्गमयुतं अङ्गं यस्य स एवंविधो जातः // 234 // द्वितीयदिने तस्य-श्रीपालकुमारस्य सह विशेषेणेति सविशेष रोगस्योपशमः सञ्जातः, एवममुना | प्रकारेण दिवसे दिवसे दिने दिने रोगस्य क्षये सति भावो बर्द्धते, शुभपरिणामो वृद्धिं यातीत्यर्थः॥ 235 // अथ नवमे दिवसे विस्तरविधिना श्रीजिनपूजां कृत्वा पचामृतेन-प्रागुक्तस्वरूपेण श्रीसिद्धचक्रस्य-यन्त्रराजस्य स्नपनं करोति // 236 // श्रीसिद्धचक्रस्य स्नपनोत्सवे-स्नात्रमहोत्सवे विहिते-कृते सति तेन शान्तिजलेन सर्वस्मिन् अङ्गे संसिक्तः स कुमारः सहसा-इत्यकस्मादेव दिव्या-अद्भुता-मनोज्ञा तनु:-कायो यस्य स दिव्यतनुर्जात इतिनिपातोऽवधारणे // 237 // २३५-२३६-शष्टे / २३७-अत्र कुमारस्य दिव्यतनुत्वे शान्तिजलकरणकदेहसेकस्य हेतुत्वात् कान्यलिङ्गम् / भय नवमे दिवसे विस्तरविधिना रागस्य क्षये सति भायो बडी सविशेष रोगस्योपशमः स

Page #104
वालकहा सिरिसिरि // 47 // सव्वेसिं संजायं, अच्छरिअं तस्स दंसणे जाव / ताव गुरू भणइ अहो, एयस्स किनेयमच्छरिअं? // 238 // इमिणा जलेण सब्बे, दोसा गहभूअसाइणीपमुहा / नासंति तक्खणेणं, भविआणं सुद्धभावाणं // 239 // / तादृगूपस्य तस्य-श्रीपालस्य दर्शने सति यावत् सर्वेषां लोकनामाश्चर्य सञ्जातं तावद्गुरुभणति, अहो 4 लोकाः ? एतस्य किमेतदाश्चय ?, न किमपीत्यर्थः // 238 // अनेन शांतिजलेन शुद्धभावानां-निर्मलमनः परिणामानां भव्यानां गृहभूतशाकिनीप्रमुखाः सर्वेऽपि दोषास्तत्क्षणेन-तत्कालमेव नश्यन्ति-प्रणाशमुपयान्ति // 239 // क्षयकुष्ठज्वरभगन्दरभृताः-क्षयकुष्ठादिरूपा इत्यर्थः, तथा वाता-वायुरोगाः पुनः विसूचिकादिका २३८-अत्रोत्तरार्द्ध " अहो पयस्स" इत्यत्र " पदोतोः स्वरे" 117 // इत्यनेन निषेधात् सन्धिन भवति, पूर्वार्द्ध “सब्वेसि संजायं" इत्यत्र सकारस्यासदाच्या वृत्त्यनुप्रासोऽलङ्कारः / २३९-अत्र सिद्धचक्रपूजनाभिषेकजलसम्पर्केण तत्क्षणं ग्रहभूतशाकिनीप्रमुखदोषविनाशासम्बन्धेऽपि तत्सम्बन्धवर्णनादसम्बन्धे सम्बन्धाक्तिशयोक्तिरलङ्कारः, तल्लक्षण मुक्तं प्रागवसेयम् / उत्तराद्ध णकारस्य : त्रिरावृत्ते वृत्य नुप्रासालङ्कारः, तयो नैर पेक्ष्येण समवस्थानात् तदुभयसंसृष्टिश्चालङ्कारः “मिथोऽनपेक्षयेतेषां स्थितिः संसृष्टिरुच्यते” इति तल्लक्षणस्मरणात् /

Page #105
खयकुट्ठजरभगंदर-भूया वाया विसइआइआ। जे केवि दुठ्ठरोगा, ते सव्वे जंति ग्वसामं // 24 // जलजलणसप्पसावय-भयाई विसवेअणा उ ईइओ। दुपयचउप्पयमारीउ, नेव पहवंति लोअंमि // 241 // वंझाणवि हुँति सुया, निंदूणवि नंदणा य नंदति / फिति पुट्टदोसा, दोहग्गं नासइ असेसं // 242 // अजीर्णादयो ये केऽपि दुष्टरोगास्ते सर्वे उपशामं यान्ति-उपशाम्यन्तीत्यर्थः // 240 // जलं--पानीयं ज्वलनोऽग्निः सर्पः प्रतीतःश्वापदाः सिंहादयस्तेभ्यो यानि भयानि तथा विषवेदनाविषजन्याः पीडाः तथा ईतयः--उत्पातास्तथा द्विपदचतुष्पदानां-मनुष्यतिरश्चां मार्यों -मरकोपद्रवाः लोके नैव | प्रभवन्ति, नैव प्रवर्तन्ते इत्यर्थः // 241 // वन्ध्यास्त्रीणामपि सुताः-पुत्राः--भवन्ति, च पुनः निन्दूना-मृतवत्सास्त्रीणामपि नन्दनाः-पुत्रा नन्दन्ति-संवर्द्धन्ते इत्यर्थः, तथा उदरदोषा अपि नश्यन्ति, पुनरशेष समस्त-दौर्भाग्यं नश्यति // 242 // श्रीसिद्धचक्रस्नपनजलस्य इत्यादि प्रभावं श्रुत्वा च पुनः प्रत्यक्षं तं प्रभावं दृष्ट्वा लोका २४१-अत्र यदारा धनप्रभावात् जल-ज्वलन सर्प श्वापदभय विषवेदनादि विनाशात् माहात्म्यमनिर्वचनीयमह्य व्यज्यते / २५२-२४३-स्पष्टे /

Page #106
वालका सिरिसिरि // 48 // इच्चाइ पहावं निसु-णिऊण दळूण तं च पच्चखं / लोआ महप्पमोआ, संतिजलं लिंति सविसेसं // 243 // तं कुट्टिपेयडं पि हु, तजलसंसित्तगत्तमचिरेण / उवसंतप्पायरुअं, जायं धम्ममि सरुई य // 244 // मयणा पइणो निरुवम-रूवं च निरूविऊण साणंदा / पभणेइ पइं सामिअ!, एसो सव्वो गुरुपसाओ // 245 // महान् प्रमोदो हर्षों येषान्ते महाप्रमोदाः सन्तो विशेषेण सहेति सविशेष तत् शान्तिजलं-स्नपनपानीयं गृह्णन्ति // 243 // तत्कुष्ठिपेटकं-कुष्ठरोगिवृन्दमपि तज्जलेन--शान्तिजलेन संसिक्तं गात्र-शरीरं यस्य तत्तादृशं सत् अचिरेण-तत्कालं उपशान्तप्रायाः-प्रायेणोपशान्ता रुजा-रोगा यस्य तत् उपशान्तप्रायरुज जातम्, च पुनः धर्मधमविषये सह रुच्याऽभिलाषेण वतते इति सरुचि सातम् / / 244 // च-पुनः मदनसुन्दरी पत्युः-स्वभर्तुनिरुपम अत्यद्भुतं रूपं निरूप्य दृष्ट्वा सानन्दा आनन्दसहिता सती 12 पति-श्रीपालं प्रभणति-कथयति, हे स्वामिन् ? एष सर्वो गुरु प्रसादोऽस्ति // 245 // २४४–अत्र कुष्ठिपेटकानां धर्मरुचित्वे तदीयरोगोपशान्तप्रायत्तस्य कारणतया काव्यलिङ्गम् / / SMILASSACRORE

Page #107
माअपिअसुअसहोअर-पमुहावि कुणंति तं न उवयारं / जं निकारणकरुणा-परो गुरू कुणइ जीवाणं // 246 // तं जिणधम्मगुरूणं, माहप्पं मुणिय निरुवमं कुमरो। देवे गुरुमि धम्मे, जाओ एगतभत्तिपरो॥२४७॥ माता पिता सुताः-पुत्राः सहोदरा-भ्रातरः प्रमुखग्रहणादन्येऽपि स्वजना एते सर्वेऽपि तम्-उपकारं न कुर्वन्ति यं जीवानामुपकारं निष्कारणा-कारणवर्जिता या करुणा-दया सा परा प्रधानं यस्य स एवंविधो गुरुः करोति // 246 // जिनश्च धर्मश्च गुरुश्च जिनधर्मगुरवस्तेषां तन्निरुपम-सर्वोत्कृष्ट माहात्म्य-प्रभावं मुणित्वा-ज्ञात्वा कुमारः-श्रीपालो देवे-वीतरागे गुरौ-शुद्धसाधौ धौ च सर्वज्ञ प्रणीते एकान्तेन-निश्चयेन भक्तिपरः-सेवा तत्परो जातः // 247 // तत्रोज्जयिन्यां तौ दम्पती स्त्रीभर्तारौ धर्मप्रसादेनैव यथा यथा सौख्यानि मानयतः-अनु २४५--२४६--प्रलोकद्वयेन मदनसुन्दरी निजां कृतज्ञतां थोमद्गुरुवरप्रशंसा मुखेन करोतिस्म, तथा विधाया उत्तम चरितायाः स्वकृतज्ञताप्रकटनमुचितमेव, अन्यथा सहृदयचेतसि किमपि तद्वैशिष्टयं नोदियादिति / २४७-कुमारस्यापि स्वकीयरोगोपशमनानन्तरम् तादृशं मदनसुन्दरीवत्रः श्रुत्वा सद्यो जिनधर्म कान्तभक्तिसमुत्पत्तौ पूर्वजन्म संस्कार समुद्बोधः कारणमिति सूचितम् /

Page #108
वारकहा सिरिसिरि // 49 // धम्मपसाएणं चिय जह जह माणति तत्थ सुक्खाई। ते दंपईउ तह तह, धम्मंमि समुज्जमा निच्चं // 248 // अह अन्नया उते जिणहराउ जा नीहरंतिता पुरओ। पिक्खंति अद्ववुड्ढे एगं नारिं समुहर्मितिं // 24 // तं पणमिऊण कुमरो, पभणइ रोमंचकंचुइज्जतो। अहो अणब्भा बुट्ठी संजाया जाणदंसणओ॥ 250 // भवतस्तथा धर्म-सद्धर्मविषये नित्यं निरन्तरं सं-सम्यक समीचीन उद्यमो ययोस्तो समुद्यमौ भवत इति शेषः // 248 ॥अथ-अनन्तरं तौ स्त्रीभर्तारौ अन्यदा-अन्यस्मिन् दिने तु इति विशेषे यावत् जिनगृहात बहिनिस्सरतस्तावत् पुरतः-अग्रत एकामर्द्धवृद्धा नारी-स्त्रियं सम्मुख मायान्ती मागच्छन्ती प्रेक्षेते-विलोकयतः // 249 // तं स्त्रियं प्रणम्य श्रीपालकुमारो रोमाञ्चकंचुकितो रोमोद्गमसंयुक्तः सन् प्रभणति-कथयति, किं कथयतीत्याह २४८-तयोरुत्तरोत्तरधर्मसमुद्यमे धमप्रसादजनित सुखानुभवस्य हेतुत्वाकाव्यलिङ्गम् / २४९--अत्र जिनगृहतो निःसरतोरेव तयोस्तादृश्या अर्द्धवृद्धाया दर्शने “तदुदितं सहि यो यदनन्तरः" इति न्यायेनाजिनगृहागमनस्यैव तद्दर्शनकारणत्वं सूच्यते / २५०–अत्र गेमाञ्चे कञ्चुकारोपात् रूपकालङ्कारः। किञ्च वादळ विनव यथा वृष्टिस्तथैव सम्भावनामन्तरेणैव तद्दर्शनार्मात "अनुपपद्यमानस्य वस्तुसम्बन्धस्योपमायां पर्यवसानानिदर्शना" भभवन् वस्तुसंबन्ध उपमापरिकल्पकः / निदर्शना इति का. प्र. /

Page #109
मयणाविह पियजणणिं, नाउं जा नमइ ता भणइ कुमरो। अम्मो ! एस पहावो सब्बो इमीए तुह पहुहाए // 251 // साणंदा सा आसीसदाणपुव्वं सुयं सुण्हं च / अभिनंदिऊण पभणइ, तइयाऽहं वच्छ ! तं मुत्तुं // 252 // कोसंबीए विज, सोऊणं जाव तत्थ वच्चामि / A अहो इत्याश्चर्येऽद्य जनन्या-मातुर्दर्शनात् अनभ्रा-वादलरहिता वृष्टिः सञ्जाता वार्दलैर्विनैव मेघो ववर्षेत्यर्थः / // 250 // मदनसुन्दर्यपि प्रियस्य-भर्तुर्जननी-मातरं ज्ञात्वा यावत्तां नमति तावत्कुमारो भणति, अम्मोत्तिःहे अन्व हे मातः एषः प्रत्यक्षं विलोक्यमानः सर्वोऽपि अस्यास्तव स्नुषाया-बध्वाः प्रभावोऽस्तीति शेषः॥२५१॥ मा कमारमाता सानन्दा--सहर्षा सती आशीर्दानपूर्वकं सुतं च पुत्रवधूं च स्नुषामभिनन्य प्रभणति-स्ववृत्तान्तं कथयति, तथाहि-हे वत्स ! तदा-तस्मिन् कालेऽहं त्वामत्र मुक्त्वा - // 252 // कौशांब्यां नगर्यो सर्वरोगनिवारकं वैद्यं श्रुत्वा यावत्तत्र व्रजामि--गच्छामि तावत् तत्र नगर्या जिनायतने २५१--स्पष्टम। २५३--अत्र कौशाम्बीगमन-मुनिवरदर्शनयोर्यावत्तावच्छब्दाभ्यां योगपद्यसुचनात्समुच्चयालङ्कारो व्यज्यते /

Page #110
सिरिसिरि // 50 // वालकहा ग्यतो तो तो, उपत्तो गुत्तिालिमंजुतो। कणार यहाणो, अवितहनायो गुणनिहायः // 24 / / धम्म बागनमाणो. पत्था गमिय सो पुलो। भयकं : मिद पुत्तो, कयावि होही जिल्यातो? // 27 / / 8-जिनगृहे एको मुनिवरेन्द्रो दृष्टः / कीदृशो एनिवरेन्द्रः ? इत्याह / / 253 / / शान्तः--क्षमायुक्तो दान्तो-जितेन्द्रियः शान्तः-शान्तरमयुक्तः उपयुक्त:--गायोगावान गुप्तिः -मनोवाकायनिरोधः, मुक्ति-निर्लोभता वाभ्यां संयुतः पुनः करुणारसप्रधानः यस्य स तथोक्तः, पुनरवितर्थ-सत्यं ज्ञानं यस्य स तथोक्तः, अत एव गुणानां निधान-निधिः // 254 // एवंविधः स मुनीन्द्रो धर्म व्यागृणन्- कथापन प्रस्तावे अबसरे पया नत्वा-प्रणम्य पृष्टः, हे भगवन ! किमिति प्रश्ने मम पुत्रः कदापि निकान्ने रुजाया इति नीरज--नीरु गात्र-शरीरं यस्य स रोगरहितकायो भविष्यति ? / / 255 / / नदा तेन मुनोन्द्रमोक्तं, हे भद्रे ! स नव नन्दनः--पुत्रः तत्रोज्जयिन्यां २५४--अत्र पूद्धि नकारस्य केवलम्य संगुलस्य मानेकश आवृत्या पूर्ण प्रकर्षमुगातः सहदय हद यचमत्कारी वृत्य प्रासः, उत्तराद्ध उत्तगद्धपि पहाणो नाणो 'निहाणी इत्यत्र न पत्र प्रत्यः / 255- अत्र यावेइत्यनेन तदीयमवर्गचित्यं व्यन्यने / /

Page #111
तेण मुणिंदेणुत्तं, भद्दे ! सो तुज्झ नंदणो तत्थ / तेणं चिय कुठ्ठियपेडएण ठूण संगहिओ // 256 // विहिओ उंबरराणुत्ति, नियपहू लद्धलोयसम्माणो / संपइ मालवनरवइधूयापाणप्पिओ जाओ॥ 227 // रायसुयावयणेणं, गुरूवइटुं स सिद्धवरचकं / आराहिऊण सम्मं संजाओ कणयसमकाओ // 258 // तेनैव कुष्ठिकपेटकेन-कुष्ठिनां वृन्देन दृष्ट्वा सङ्ग्रहीतः, ततः समादाय स्वपार्श्वे रक्षित इत्यर्थः // 256 // ततस्तैः स त्वत्पुत्रः उम्बरराज इति नाम्ना निजप्रभुः-स्वस्वामी विहितः--कृतः, कीदृशः सः ?- लब्धःप्राप्तो लोके सन्मानः-सत्कारो येन स तथोक्तः, सम्प्रत्यधुना त्वत्पुत्रो मालवनरपतेः--मालवदेशराजस्य या पुत्री मदनसुन्दरी तस्याः प्राणप्रियो भर्ता जातोऽस्ति // 257 / / स तव पुत्रो राजसुताया- नृपपुत्र्या मदनसुन्दर्या २५६-मुनेदिव्य दृष्टित्व गम्यते / २५७-अत्र प्राणप्रिय शब्देन तदुपरि तस्याः अनुरागोऽभिव्यजितस्तदर्थमेव तदुपादानमन्यथा स्वाम्यादिपदमेव प्रयुज्जीनिति / २५८-अत्र कात्या कनकसादृश्यस्य काये वर्णनात् उपमालङ्कारः /

Page #112
वाठकहा सिरिसिरि // 51 // RECE सो य साहम्मिएहिं, पूरियविहवो सुधम्मपरो / अच्छइ उज्जेणीए, घरणीइ समन्निओ सुहिओ // 259 // तं सोऊणं हरिसिअ-चित्ताऽहं वच्छ ! इत्य संपत्ता। दिट्ठोसि वहसहिओ, जुण्हाइ ससिव्व कयहरिसो // 26 // वचनेन गुरूपदिष्टं श्रीसिद्धवरचक्रं सम्यक् आराध्य कनकेन-सुवर्णेन सम--स्तुल्यः कायः--शरीरो यस्य स तथोक्तः वर्णदेहः सञ्जातोऽस्ति // 258 // स च त्वत्पुत्रो गृहिण्या-निजस्त्रिया समन्वितो-युक्तः सन् अधुना उज्जयिन्यामवतिष्ठते, कीदृशः सः ? साधर्मिकैः पूरितो विभवः स्वर्गादिद्रव्यं यस्य स तथोक्तः, पुनः कीदृशः ?' सुष्टुशोभनानि यानि धर्मकर्माणि पराणि-तानि प्रधानानि यस्य स पुनः सुखं जातमस्येति सुखितः॥२५९॥ तद्रुवचः श्रुत्वा हे वत्स ! अहं हर्षितचित्ता सती अत्र सम्प्राप्ता, 'हर्षितं चित्तं यस्याः सेति समासः' अधुना वध्वा सहितस्त्वं दृष्टोऽसि, कया सहितः क इव ? ज्योत्स्नया-चन्द्रिकया सहितः शशी-चन्द्र इव, अत्र कुमारस्य चन्द्रेणौपम्यं वध्वास्तु ज्योत्स्नयति, कीदृशस्त्वं ?-कृतो हों येन स तथोक्तः // 26 // २५९-स्पष्टम् / २६०-अत्र वधू सहितकुमारे ज्योत्स्नासहितचन्द्रसादृश्यादुपमालङ्कार।

Page #113
1-4222 ता वच्छ ! तुमं वहुया-सहिओ जय जीव नंद चिरकालं / एसच्चिय जिणधम्मो, जावजीवं च मह सरगं // 261 // जिणरायपायपउमं, नमिऊणं बंदिऊण सुगुरुं च / तिनिवि करंति धम्म, सम्मं जिणधम्मविहिनिउणा // 262 // ते अन्नदिणे जिणवर-पूअं काऊण अंगअग्गमयं / भावच्वयं करता, देवे वंदति उवउत्ता // 263 // तस्माद् हे वत्स ! त्वं वध्वा सहितश्चिरकालं-बहुकालं यावत् जय-सर्वोत्कर्षेण वर्तस्क, पुनश्चिरकालं जीव-आयुष्मान भव, पुनः चिरं नन्द-समृद्धिमान् भव, च पुनः एष एव जिनधर्मों यावजीवं मम शरणमस्ति // 261 // ततस्ते त्रयोऽपि जननीपुत्रवधूलक्षणा जीवा जिनराजस्य-जिनेन्द्रदेवस्य पादपद्मं चरणकमलं नत्वा च पुनः सुगुरुं वन्दित्वा सम्यग् धर्म कुर्वन्ति, कीदृशास्त्रयः ? जिनधमविधौ निपुणा:-चतुराः // 262 // ते त्रयोऽप्यन्यस्मिन् दिवसे अङ्गाग्रमयीं जिनवरस्य पूजां कृत्वा, एतावता भगवतोऽङ्गपूजामग्रपूजां च विधाय, २६१-कुमारजनन्याः कमलप्रभायास्तस्या अपि यावज्जीवनं शरणीभूतजिनधर्माराधनोपदेशदानेन कृतज्ञता, पक्षपातराहित्यं च व्यज्यते / २६२-अत्र श्रीजिनराजपादे पद्मलादृश्यवर्णनादुपमा, पद्मपादाभिन्नतया नमनोपयोगात् परिणामोवाऽलङ्कारः "परिणामः क्रियाथश्चेद् विषयी विषयात्मना" इति चन्द्रालाके तल्लक्षणस्मरणाम् / २६३--स्पष्टम् /

Page #114
बालकहा सिरिसिरि // 52 // इओ य-धूयादुहेण सा रुप्पसुंदरी रूसिऊण सह रन्ना। निअभायपुण्णपालस्स, मंदिरे अच्छइ ससोया // 264 // वीसारिऊण सोअं सणिअं जिणुत्तवयणेहिं / जग्गिअचित्तविवेआ समागया चेइयहरंमि // 265 // जा पिक्खइ सा पुरओ, तं कुमरं देववंदणापउणं / निउणं निरुवमरूवं, पच्चक्खं सुरकुमारंव // 266 // भावार्ची-भावपूजां कुर्वन्तः उपयुक्ताः सन्तो देवान् वन्दन्ते, अङ्गाने प्रधानेऽस्यामिति विग्रहः // 263 // इतश्च 6 पुत्रीदुःखेन सा रूप्यसुन्दरी राज्ञी राज्ञा सह रुषित्वा-रोपं कृत्वा निजभातुः पुण्यपालस्य मन्दिरे सह शोकेन | वर्तते इति सशोका सती अवतिष्ठते // 264 // - सा रूप्यसुन्दरी शनैः शनैः शोकं विस्मार्य-निराकृत्य जिनोक्तवचनै र्जागरितश्चित्ते विवेको यस्याः सा एवंविधा सती चैत्यगृहे-जिनमन्दिरे समागता // 265 // सा रूप्यसुन्दरी यावत् पुरतो-ऽग्रतः कुमार प्रेक्षते २६४--अत्र रूप्यसुन्दाः पुण्यालगृहागमने पुत्रीदुःखप्रयुक्तरोषस्य कारणतयोपादानात् काव्यलिङ्गमवसेयम् / २६५-अत्र रूप्यसुन्दर्याश्चितविवेकजागरणे जिनोक्तवचनकरणकशोकविस्मारणस्य कारणतया काव्यलिङ्गमलङ्कारः। २६६-अत्र निरुपमसौन्दर्यशालितया कुमारे श्रीपाले प्रत्यक्ष सुरकुमारसादृश्यस्य वर्णनात् उपमालङ्कारः / // 52 //

Page #115
तप्पुट्टीइ ठिआओ, जणणीजायाउ ताव तस्सेव / टूण रुप्पसुंदरि, राणी चिंतेइ चित्तंभि // 267 // ही एसा का लहुया वहुया दीसेइ मज्झ पुत्तिसमा / जाव निउणं निरिक्खइ उवलक्खइ ताव तं मयणं // 268 // पश्यति, कीदृशं तं ?-देववन्दनायां प्रगुणं लग्नं पुनर्निपूर्ण चतरं पुनः प्रत्यक्ष सुकुमारमिव निरुपममुपमावजित रूपमाकृतिः सौन्दर्य च यस्य तम् // 266 / / तावत्तस्य -कुमारस्य पृष्ठतः स्थिते तस्यैव कुमारस्य जननीजाये-- मातृस्त्रियौ दृष्ट्वा रूप्यसुन्दरी राज्ञी चिसे चिन्तयति, // 267 // किं चिन्तयतीत्याह-हीति वितर्के, एषा मम पुत्रीतुल्या लघ्वी वधूश्च का दृश्यते, इति विचिन्त्य यावत् निपुणं-सोपयोगं निरीक्ष्यते तावत्तां वधू मदनसुन्दरीम् उपलक्षते-जानातीत्यर्थः // 268 // २६७--स्पष्टम् / २६८-अत्र मदनसुन्दामपरिचितायां रूप्यसुन्दाः स्वतनया सादृश्यर्वनात् सादृश्यस्य मेद घरिततया तस्यां तस्या एव सादृश्यस्य असम्भविततचा द्वितीय सदृशम्यवच्छेद फलाकतया अनम्बयोऽलङ्कारः। एकस्यैवोपमानोपमेयत्वात् /

Page #116
वालकदा सिरिसिरि // 53 // नूर्ण मयगा एसा, लग्गा एयरस कस्सवि नरस्स। पुट्ठीइ कुट्ठिअंतं मुत्तूणं चत्तसइमग्गा // 269 // मयणा जिणमयनिउणा, संभाविज्जइ न एरिसं तीए। भवनाडयंमि अहवा, ही ही किं किं न संभवइ ? // 270 // विहिअं कुले कलंक, आणीअं दूसणं च जिणधम्मे / जीए तीइ सुयाए, न मुयाए तारिसं दुक्खं // 271 // ततः पुनरेवं चिन्तयति, नूनं-निश्चयेन एषा मदनसुन्दरी मत्पुत्री तं कुष्ठिनं पुरुषं मुक्त्वा -परिहत्य त्यक्तः सतीमार्गो यया सा एवंविधा सती एतस्य कस्याऽपि नरस्य पृष्ठे लग्ना ज्ञायते इति शेषः // 269 // मदनसुन्दरी जिनमते निपुणा वर्तते, तया एतादृशमकार्यकरणं न सम्भाव्यते, अथवा हीहीति अतिखेदे भवनाटकेकिं किं न संम्भवति ?, सर्वमपि सम्भवति इत्यर्थः॥ 270 / / यया कुले कलङ्क-मानीतं च पुनः जिनधर्मे दृषणमानीतं तया सुतया- पूच्या मृतया तादृशं दुःखं न भवेत् // 271 // यादृशं दुःखमीदृशेन असमञ्जसेन २६९--कुष्ठेन पूर्व परिफीतायां सम्प्रति नीजं कमनीयं कमपि कुमार विक्रम कन्दर्पदर्पदलनं कुमारमनुगतायां तन्मातुः कुष्टिने तं त्यक्त्वा सतीमागे विमुच्य परसङ्गतेय मिति निश्चयो युज्यत पवेदिभावः। २७०-जिनमतनिपुणाया स्तम्या मम पुच्या मदनसुन्दर्या कृत कृत्यमिदं यद्यपि सर्वथापपसंभावितमेव किन्तु भवनाटके हतस्मिन् सर्वे सम्भारत इति पुनरपि सन्देहदोलामारोहम्त्येवा साऽभवदिति सारम् / २७१-स्पष्टम् / 0356AXHIXHA**

Page #117
जारिसमेरिस असमं-जसेण चरिएण जीवयंतीए / जायं मज्झ इमीए, धूयाइ कलंकभूयाए // 272 // एवं चिंतंती रुप्पसुंदरी दुक्खपूरपडिपुण्णा। करुणसरं रोयंती. भणेइ एयारिसं वयणं // 273 // धिद्धी अहो अकजं, निवडउ वजं च मज्झ कुच्छीए / जत्थुप्पन्नावि विय-वखणावि ही एरिसं कुणइ // 274 // अयोग्येन चरितेन-आचरेणन अनया कलङ्कभूतया पुत्र्या जीवन्त्या मम जातं-समुत्पन्नम् // 272 // एवममुना प्रकारेण चिन्तयति, दुःखपूरेण--दुःखभरेण प्रतिपूर्णा भृता रूप्यसुन्दरी राज्ञी करुणोदीन: स्वरो यत्र कर्मणि तत् करुणस्वरं यथा स्यात्तथा रुदती एतादृशं वचनं भणति // 273 // अहो इत्याश्चर्ये, एतकार्य धिग् धिग् अस्तु, च-पुनः मम कुक्षौ उदरे वजं निपततु, यत्र -यस्मिन् कुक्षौ उत्पन्नाऽपि पुनर्विचक्षणाऽपि हीति खेदे ईदृशमकार्य करोति // 274 / / तद्वचनं श्रुत्वा मदनसुन्दरी यावत् रूप्यसुन्दरी जननी निजमातरं २७२--असमज सचरितस्य मरणं वरम “सम्भावितस्य मरणं नरकादतिरिच्यते” इति स्मरणात्, २७३--अत्र दुःखे पूरत्वस्य प्लवत्वस्यारोपात् दुःखपूरप्लावितेत्यर्थः करणीयः, पूरयति कुलयोर्मध्य मिति पूरपदव्युत्पत्तेर्दर्शनात् "अम्बुवृद्धौ पूरः प्वोऽपि च" 4153 // इत्यमिधानचिन्तामणिः / २७१--अत्र “अकज्ज" " बज्ज" इत्यत्र जज शब्दस्य सकृदावृत्त्या छेकानुप्रासोऽलङ्कारः /

Page #118
कालकहा सिरिसिरि // 54 // तं सोऊणं मथणा, जा पिक्खइ उप्पसंदरीजणगि / रुयमाणिं ता नाओ तीए जणणीअभिप्पाओ // 27 // चिअवंदणं समगं, काऊणं मयणसुंदरी जणि / करवंदणेण वंदिअ, विअसिअश्यणा भगइ एवं // 276 // अम्मो ! हरिसहाणे, कीस विसाओ विहिज्जा एवं ? / जं एसो नीरोगो, जाओ जामाउओ तुम्हें // 277 // रुदन्तीं प्रेक्षते-विलोकयति तावत्तया--मदनसुन्दर्या जनन्या अभिप्रायो-मनोगतो वितर्को ज्ञातः // 275 // ततो मदनसुन्दरी समना--सम्पूर्णा चैत्यवन्दनां कृत्वा जननी-स्वमातरं कराभ्यां-हस्ताभ्यां यद्वन्दनं-नमस्कार-टी स्तेन वन्दित्वा -नमस्कृत्य विकसितं--विकस्वरं वदनं--मुखं यस्याः सा एवंविधा सती एवं-वक्ष्यमाणं भणति // 276 // तथाहि हे अम्ब-हे मातः हर्षस्थाने एवं विषादो विषण्णता कथं विधीयते--कथं क्रियते ? यद्-यस्मात् कारणात् एष युष्माकं जामाता नोरोगो रोगरहितो जातोऽस्ति, अतोऽज होयुक्त इति भावः।।२७७।। २०५--अत्र मदनसुन्दर्या रूप्यसुन्दरी हृदयाभिषाय परिज्ञाने तदीय रोदनस्य हेतुनया काव्यलिङ्गम् / २७६-अत्र विकसितवदनेतिपदं लाक्षणिकमवसेयम, विकालस्व मुखधमन्याभावादिति / २७७--अत्र मदनसुन्दया रूप्यसुन्दरी विषादनिषेधने जामातुनरुज्यपदर्शनस्योत्तराधास्वार्थस्व / हेतुतयोपादानात् वाक्यार्थहेतुकं कायलिङ्गमलङ्कारः /

Page #119
अन्नं च ज वियप्पह, तं जइ पुव्वाइ पच्छिमदिसाए / उग्गमइ कहवि भाणू, तहवि न एयं नियसुयाए // 278 // कुमरजणणीवि जंपइ, सुंदरि! मा कुणसु एरिसं चित्ते / तुज्झ सुआइ पभावा, मज्झ सुओ सुदरो जाओ // 279 // धन्नासि तुमं जीए, कुच्छीए इत्थिरयणमुप्पन्नं / एरिसमसरिससीलप्पभावचिंतामणिसरिच्छं // 28 // यत्पुनरन्यत् अकार्याचरणलक्षणं यूयं विकल्पयत-विचिन्तयत तदेतद्यदि पूर्वस्या दिशः सकाशात् पश्चिमदिशायां कथमपि भानुः-सूर्य उद्गच्छति, तथापि निजसुतायाः सकाशान्नैतत् (सं) भवेत् // 278 // तदा कुमारस्य जनन्यपि जल्पति हे सुन्दरि ! त्वं स्वकीये चित्ते ईदृशं विकल्पं मा कुरुष्व, यतस्तव सुतायाः प्रभावात् मम सुत एतादृक् सुन्दरो जातोऽस्ति / / 279 / / हे सुन्दरि! त्वं धन्याऽसि यस्याः कुक्षौ ईदृशं स्त्रीरत्नमुत्पन्नम्, कीदृशं ? इत्याह-असदृशमनुपमं यच्छीलं ब्रह्मचर्य तस्य प्रभावेण चिन्तामणिसदृशं-चिन्तामणिरत्नतुल्यम् // 280 // ___२:८--अत्र सूर्यस्य पूर्वदिशं परित्यज्य पश्चिमदिशि उदयसम्बन्धाभावेऽपि तत्सम्बन्धदर्शनात् असम्बन्धे सम्बन्धातिशयोक्तिरलङ्कारः।। २७९-अत्र कुमारजननीवाक्यस्य प्रामाणिक-त्वेनोपन्यसनमचितमेवेति / २८०-अत्र रूप्यसुन्दरीरूपे स्त्रीरत्ने चिन्तामणिसादृश्यवर्णनान् उपमालङ्कारः /

Page #120
सिरिसिरि वालकहा हरिसवसेणं सा रु-प्पसुंदरी पुच्छए किमेति / मयणावि सुविहिनिउणा, पभणइ एआरिसं वयणं // 281 // चेइअहरंमि वत्ता-लावंमि कए निसीहिआभंगो। होइ तओ मह गेहे, बच्चह साहेमिमं सव्वं // 282 // तत्तो गंतॄण गिह, मयणाए साहिओ समग्गोवि।। सिरिसिद्धचक्कमाहप्पसंजुओ निययवुत्तंतो // 283 // एतत् श्रुत्वा सा रूप्यसुन्दरीराज्ञी हर्षवशेन कुमारमातरं इति पृच्छति, किमेतत कथमेष वृत्तान्त तदा सुष्टु निपुणा मदनसुन्दर्यपि एतादृशं वचनं प्रभणति-प्रकर्षेण कथयति // 281 // कीदृशमित्याह-चैत्य गृहे-जिनालये वार्तालापे कृते सति नैषेधिकीभङ्गो भवति, ततः तस्मात् कारणात् यूयं मम गृहे व्रजत येन इम P सर्व वृत्तान्तं कथयामि // 282 // ततो गृहं गत्वा मदनसुन्दर्या समग्रोऽपि निजकवृत्तान्तः कथितः, कीदृशो २८१--अत्रोत्तरार्द्ध णकारस्यासकृदावृत्त्या वृत्त्यनुप्रासोऽलङ्कारः / २८२-अत्र चैत्यगृहे वार्तालापादितो नैषेधिकोभङ्गभिया गृहगमनाभिप्रायदानात् मदनसुन्दUः सकलागमरहस्यपरिक्षानमभिव्यजितं भवति / / २८३--अत्र स्वीयवृत्तान्ते श्रीसिद्धचक्रमाहात्म्यसाहित्यवर्णनात् सहोक्त्यलङ्कारः “सहोक्तिः सह भावश्चेज्जायते जनरजनः" इति चन्द्रालोके तल्लक्षणम् / चमत्कृतिजनक साहित्यं सहोक्तिरिति लक्षणम् / MUSSOS 36

Page #121
तं सोऊणं तुट्ठा, रुप्पा पुच्छेइ कुमरजणणिपि / वंसुप्पत्तिं तुह नं-दणस्स सहि ! सोउमिच्छामि // 284 // पभणेइ कुमरंमाया, अंगादेसंमि अत्थि सुपसिद्धा। वेरिहिं कयअकंपा, चंपानामेण वरनयरी // 285 // तत्थ य अरिकरिसीहो, सिहरहो नाम नरवरो अस्थि / तस्स पिया कमलपहा, कुंकुणनरनाहलहुभइणी // 286 // वृत्तान्तः ? श्रीसिद्धचक्रस्य यन्माहात्म्यं तेन संयुतो-युक्तः।। 283 / / तं-निजजामातुर्वृत्तान्तं श्रुत्वा तुष्टा सती रूप्यसुन्दरी कुमारजननीमपि पृच्छति, कथमित्याह-हे सखि ! हे सम्बन्धिनि ! तव नन्दनस्य-पुत्रस्य वंशोत्पत्ति श्रोतुमिच्छामि, // 284 // अथ कुमारस्य माता प्रभणति, अङ्गाख्ये देशे सुतराम्-अतिशयेन प्रसिद्धा चम्पानाम्नी वरा-प्रकृष्टा नगरी अस्ति, कीदृशी सा ? वैरिभिः कृतोऽकम्पो यस्याः सा शत्रभिरकृतकम्पेत्यर्थः॥२८५ // तत्र च नगर्याम् अस्यो-वैरिण एव करिणो-गजास्तेषु सिंह इव (लायतसतारकेसात् अरिः) ईदृशः सिंहस्थो नाम नरवरो-राजा 285-- अत्र 'कन्या वरयते रूपं कुलं माता" इत्याधुक्त्या रूप्यसुन्दवाः कुमारकुलजिबासाप्युचितेवेति / २८५-स्वष्टम् /

Page #122
सिरिसिरि वालकहा तीए अपुत्तिआए, चिरेण वरसुविमसूइओ पुनो। जाओ जणिभाणंदो, वरावणयं च कारवियं // 287 // पभणइ तओ राया, अम्हमणाहाइ रायलच्छीए / पालणग्वमो इमो ता हवेउ नामेण सिरिपालो // 288 // सो सिरिपालो बालो, जाओ जा वरिसजुयलपरियाओ। ता नरनाहो सूलेण, झत्ति पंचत्तमणुपत्तो // 289 // ऽस्ति, सामान्यतोऽयं वर्तमाननिर्देशस्ततश्चाऽऽसीदित्यर्थः, तस्य राज्ञः कमलप्रभा-प्रिया भार्याऽस्ति, कीदृशी सा ? कुंकुणनरनायस्य-कुणदेशस्वामिनो राज्ञो लघुभगिनी-लध्वी स्वसा // 286 // न विद्यते पुत्रो यस्याः साऽपुत्रिका तस्या अपुत्रिकाया अस्या राज्याश्चिरेण-बहुकालेन वरस्वप्नसूचितः पुत्रो जातः, कीदृशः ? जनित उत्पादित आनन्दो (येन स) च पुनर्वर्धापनकं कारितम् // 287 // ततो राजा प्रभणति, अस्माकमनाथाया लक्ष्म्याः पालने क्षमः-समर्थोऽयमस्ति, तस्मात् कारणात् नाम्नाऽयं श्रीपालो भवतु, एतावता तस्य बालस्य 18| श्रीपाल इति नाम स्थापितम् // 288 // श्रीपालो बालो यावद्वपयुगलपर्यायो-वर्षद्वयमितावस्थो जातस्तावत्तपिता सिंहस्थो नाम नरनाथो-राजाशूलेन-शूलरोगेण झटिति-शीघ्र पञ्चत्वं मरमं प्राप्तः // 289 // २८६--अत्र अरयः शत्रय पव करिणो मतजास्तत्र सिंह इति सिंहरथे राजनि अस्किरिसिंहत्वारोपात् परम्परितरूपकमलङ्कारः / ८७--२८८--स्पष्टे / २८९--"सिरिपालो बालो" इत्यत्र वृत्त्यनुप्रासः /

Page #123
कमलप्पभा रुयंती, मइसायरमंतिणा / निवारित्ता / धाईउच्छंगठिओ, सिरिपालो थापिओ रज्जे // 29 // जं बालस्सवि सिरिपा-लनाम रन्नो पवत्तिआ आणा / सव्वत्थवि तो पच्छा, निवमियकिञ्चपि कारवियं // 291 // बालोवि महीपालो, रज्जं पालेइ मंतिसुत्तणं / मंतीहिं सव्वत्थवि रज्जं रक्खिज्जए लोए // 292 // / तदा रुदती-अश्रुपातं कुर्वती कमलप्रभा राज्ञी मतिसागरमन्त्रिणा निवार्य-निषेध्य धाच्या उत्सङ्गे-अङ्के स्थितः श्रीपालो बालो राज्ये स्थापितः // 290 // यद्-यतो बालस्यापि श्रीपालनाम्नो राज्ञ आज्ञा सर्वत्रापि प्रवर्तिता, नृपमृतककृत्यं नृपस्य मृतकार्यमपि ततः पश्चात्कारितम् // 291 // बालोऽपि महीपालो राजा मन्त्रि-2 सूत्रेण-मन्त्रिण अमात्यस्य व्यवस्थया राज्यं पालयति, युक्तोऽयमर्थः, यतः सर्वत्र लोके मन्त्रिभिः रक्ष्यते, 'मन्त्रिहीनो भवेद्राजा तस्य राज्यं विनश्यतीति वचनात् / / 292 / / कतिपयदिनपर्यन्ते-कियदिनानन्तरं बाल २९०-अत्र कुमारस्य राज्याधिकारितया त्वरितं तस्य राज्यप्रदानेन मन्त्रिणोऽभिधानस्यान्वर्थत्वं व्यज्यते / २९१--स्पष्टम् / २९२-अत्र "पूर्वार्द्धप्रतिपाद्यस्यार्थस्योत्तरार्द्धन समर्थनात्" " अर्थान्तरन्यासोऽलङ्कारः" ज्ञेयः सोऽ. र्थान्तरन्यासो वस्तु प्रस्तुत्य किञ्चन / तत्साधनसमर्थस्य न्यासोऽन्यार्थस्य इति काव्यादर्श दण्डी / SUPERHSEX

Page #124
वालकहा सिरिसिरि // 57 // कइवयदिणपज्जंते, बालयपित्तिज्जओ अजिअसेणो / परिगहमेअं काउं, मंतइ निवमंतिवहणत्यं // 293 // तं जाणिऊण मंती कहिउं कमलप्पभाइ सव्वपि / विन्नवइ देवि ! जह तह, रक्खिज्जसु नंदणं निययं // 294 // जीवंतेण सुएणं, होही रज्जं पुणोवि निन्भंतं / ता गच्छ इमं पित्त, कत्थवि अहयंपि नासिस्सं // 295 // कस्य-श्रीपालस्य पितृव्यः-पितुर्भाताऽजितसेनो राजा परिग्रहस्य-परिकरस्य भेदं कृत्वा नृपमन्त्रिणोर्वधार्थ मंत्रयते-आलोचयति // 293 // मन्त्री तन्मन्त्रणं ज्ञात्वा कमलप्रभाय सर्वमपि वृत्तान्तं कथयित्वा विज्ञपयति, हे देवि ! यथा तथा-येन तेन प्रकारेण निजकं-स्वकोयं नन्दनं-पुत्रं रक्षस्व-पुत्ररक्षां कुर्वित्यर्थः // 294 // सुतेन जीवता सता राज्यं पुनरपि निर्धान्तं-निःसन्देहं भविष्यति, तत्-तस्मात् इमं बालं गृहीत्वा त्वं कुत्रापि गच्छ, अहकमपि अहमपि नशिष्यामि-पलायिष्ये // 295 // ततः-सदनन्तरं कमलप्रभाराज्ञी नन्दनं २९३--२९४--स्पष्टम् / २९५--अत्र जीवन्नरो भदशतानि पश्यतीति मोत्या जीवति कुमारे राज्य पुनः सम्भाव्यते, मृते तु सर्वथाऽप्यसंभावितमेवेति प्राणरक्षणस्य सर्वथौचित्यमेवेति / A

Page #125
तत्तो कमला पित्तण, न ण निग्गया निसिमुहंभि / मा होउ मंतभेओ-त्ति सव्वहा चत्तपरिवारा // 296 // निवभजा सुकुमाला, वहियव्यो नंदणो निसा कसिणा। चंकमणं चरणेहिं ही ही विहिविलसिय विसमं // 29 // पुत्रं गृहीत्वा निशामुखे-सन्ध्यायां निर्गता, कीदृशी सा ? मन्त्रस्य-मन्त्रणस्य भेदो मा भवतु इतिहेतोः सर्वथा | त्यक्तः परिवारो-दास्यादिको यया सा एकाकिनीत्यर्थः॥ 296 // नृपस्य राज्ञो भार्याऽत एव सुकुमारा पुनः पुत्रो नन्दनः कटयां वोढव्यो--वहनीयस्तथा निशा-रात्रिः | कृष्णा, पुनश्चरणाभ्यां पादाभ्यां चक्रमणं--गमनं रथाद्यभावात् एतावत्य आपदो युगपत्प्राप्ताः, हीहीति अतिखेदे, विधेः--दैवस्य विलसितं विषम विद्यते // 297 // २९६--"षट्कों भिद्यते मन्त्रः" इति न्यायात् परिवारसहितगमने मन्त्रभेदसम्भवात् संत्यक्तपरिवाराया राश्याः कमलप्रभायाः सर्वथाऽपि नीतिशास्त्रवचक्षण्यं प्रतिभातीवेति / २९७-अत्र राज्यास्तस्याश्चरणाभ्यां रमणस्थाननुरूप संसर्गतया विसमो मामालङ्कारः "अननुरूप संसर्गों विषमम्" इति रसगाधरे तल्लक्षणात् /

Page #126
वालकदा सिरिसिरि // 58 // पिअमरणं रज्जसिरिनासो एगागिणित्तमरितासो। रयणीवि विहायंती, हा संपइ कत्थ पथिस्सं? // 298 // इच्चाइ चिंतयंती जा वच्चइ अग्गओ पभायंमि / ता फिट्टाए मिलियं, कुट्टियनरपेडयं एगं // 299 // तं दाटणं कमला, निरुवमरूवा महग्घआहरणा। अबला बालिक्कसुआ, भयकंपिरतणुलया रुयइ // 30 // ___ अथ मार्गे कमलप्रभा इति चिन्तयति, प्रियस्यभर्तमरणं राज्यश्रियो राजलक्ष्या नाशः एकाकिनीत्वं पुनः अरेः-वैरिणस्वासः रजनी -रात्रिरपि विभातं कुर्वती-प्रभातरूपा भवन्ती, दृश्यत इत्यर्थः, हा इति खेदे सम्प्रति कुत्र व्रजिष्यामि व गमिष्यामि ? // 298 // इत्यादि चिन्तयन्ती यावत् अग्रतो व्रजति तावत् प्रभाते एषां कुष्ठिकनराणां पेटकं- वृन्दं 'फिट्टाए'-त्ति अपर्यालोचनया मिलितम् / / 299 // तं कुष्ठिकनरवृन्दं दृष्ट्वा भयेन कम्प्राकम्पनशीला तनुलता-देहयष्टिर्यस्याः सा एवंविधा सती कमलप्रभा रोदिति, कीदृशी सा ? निरुपममद्भुतं रूपं २९८--अत्र सम्पत्सपदमनुधावति विपद्विपदमिति प्रियंमरणराज्यश्रीनाशादिकार्य सर्वथैव तत्सत्यता सूचकम् / ३००--अत्र “निरुवमरूवा" इत्यत्र स्वरस्य हस्वदीधताप्रयुक्तवैषम्येऽपि व्यजनसंघस्यावृत्त्या छेकानुप्रासः / // 58 //

Page #127
तं रुयमाणिं दटुं, पेडयपुरिसा भणंति करुणाए / भद्दे ! कहेसु अम्हं, काऽसि तुमं कीस बीहेसि ? // 301 // तीए निअबंधूण व, कहिओ सव्वोऽवि निययबुत्तंतो। तेहिं च सा सभइणिव्व सम्ममासासिआ एवं // 302 // यस्याः सा निरुपमरूपा, पुनः कीदृशी? महार्याणि -बहुमूल्यान्याभरणानि-आभूषणानि यस्याः सा, पुनः अबला, न विद्यते बलं यस्याः सा स्त्रीत्वादल्पबलेत्यर्थः, पुनर्बालः शिशुः एकः सुतो यस्याः सा तथोक्ता॥३०॥ तदा पेटकपुरुषाः कुष्ठिवृन्दमनुष्यास्तां राज्ञी रुदतीं दृष्ट्वा करुणया-अनुकम्पया भणन्ति, किं भणन्तीत्याह * हे भद्रे ! त्वमस्मभ्यं कथय त्वं कासि ? तथा कथं बिभेषि-भयं प्राप्नोषि?॥३०१॥ ततस्तया राज्या निजबन्धुभ्यो-निजभ्रातृभ्य इव सर्वेऽपि निजकवृत्तान्तः कथितः, तेभ्य इति शेषः, तैश्च सा राज्ञी स्वभगिनी 8 इव-निजस्वसा इव एवं-वक्ष्यमाणप्रकारेण सम्यग् आश्वासिता // 302 // कथमित्याह-हे भगिनि ! त्वं ३०१-अत्र पेटकपुरुषाणां करुणातस्तदीयस्वरूपभयकारणादिजिज्ञासां प्रति रुदत्या स्तस्था दर्शनस्य कारणतया कथनात् वाक्यार्थहेतुकं काव्यलिङ्गम् / ३०२-समाश्वासनकर्मत्वेन साधम्यण कमलप्रभायां तस्यां तदीयभगिनोसादृश्यवर्णनात् उपमानो पमेयोपमावाचकसाधारणधर्माणां चतुर्णामुपमाङ्गानामुपादानात् पूर्णोपमाऽलङ्कारः /

Page #128
सिरिसिरि वालकहा मा कस्सवि कुणतु भयं, अम्हे सव्वे सहोअरा तुज्झ / एयाइ वसरीइ आरूढा चलसु वीसत्था // 303 // तत्तो जा सा वरवेसरीऍ चडिआ पडेण पिहिअंगी। पेडयमज्झमि ठिया, नियपुत्तजुआ सुहं वयइ // 304 // ERIKSHA** P कस्यापि भयं मा कुरुष्व, यतो वयं सर्वे तव सहोदरा-भ्रातरः स्म, एतस्यां वेसया--अश्वतयाँ आरूढा विश्वस्तां सती चल-वज // 303 // ततः-तदनन्तरं या कमलप्रभाराज्ञी सा वरवेसयाँ चटिता-आरूढा पुनः पटेन-वस्त्रेण पिहितम्-आच्छादितमङ्गं यस्याः सा तथोक्ता, पुनः पेटकस्य--कुष्ठिवृन्दस्य मध्ये स्थिता एवंविधा सती निजपुत्रेण युता सुखं वजति--गच्छति // 304 // ३०३-अत्र "चलसु वीसत्था" इत्युक्त्या विश्वासपूर्वकचलने “सहोरा" इति सहोदरत्व विशेषणस्य साभिप्रायतया परिकरोऽलङ्कारः। “अलङ्कारः परिकरः साभिप्राये विशेषणे" इति चन्द्रालोके तल्लक्षणात् / ३०४--स्पष्टम् / g

Page #129
ता पत्ता वेरिभडा, भडसत्थेहिं भीसणायारा। पुच्छंति पेडयं भो, दिट्ठा किं राणिआ एगा ? // 305 // पेडयपुरिसेहिं तओ, भणिअं भो अत्थि अम्ह सत्थंमि / रउताणियावि नूनं, जइ कजं ता पगिएहेह // 306 // एगेण भडेण तओ, नायं भणिअं च दिति मे पामं / सव्वं दिज्जइ संतं, तो कुट्ठभएण ते नट्ठा // 307 // तावद्वैरिणः-अजितसेनस्य भटाः प्राप्ताः सन्तः कुष्ठिकवृन्दं पृच्छति, भो भवद्भिः किं एका राज्ञी दृष्टा ? कीदृशा भटाः ?-उद्भटशस्त्र:-उद्धृतप्रहरणीषणः-भयङ्कर आकारो येषां ते तथोक्ताः॥ 305 // ततः तदनन्तरम् , कुष्ठिपेटकपुरुषणितं-भो भटाः ? अस्माकं सार्थे नूनं-निश्चितं 'रउताणित्ति पामाप्यस्ति, आस्तां राज्ञीत्यपि शब्दार्थः, यदि युष्माकं पामया सह कार्य तत्तर्हि प्रकर्षण गृहणीत यूयम् // 306 // तत एकेन भटेन ज्ञातं भणितं च-अहो ! इमे कुष्ठिकनराः पामां ददति, युक्तं चैतत् , यतः सर्व सद्-विद्यमानं दीयते, ततः ३०५-अत्र "वेरिभडा" इत्यत्र "पेत पत" 12248 // इत्यनेन ऐकारस्य एकारादेशे "टो डः" 1 / 195 // इत्यनेन टकारस्य उकारादेशे वेरिभउशब्दात् प्रथमा बहुवचने जसि प्रत्यये "जस्शसित्तोदो. द्वामिदीर्घः" 3 // 12 // इत्यनेन दीघ अन्त्यव्यजनस्येत्यनेन सकारलोपे रूपसिद्धिग्नुसन्धेयः। ३०६-साष्टम् / 20--अत्र पतेषां पामादाने "सव्वं दिज्जा संतं" सर्वे विद्यमानमेव दातु प्रभवन्ति” इत्यर्थकस्य हेतुतयोपादानात् वाक्यार्थहेतुकं काव्यलिगम /

Page #130
633 वालकद्दा सिरिसिरि 41 60 // / 930 SIS तेहिं गएहिं कमला कमेण पत्ता सहेण उज्जेणिं / तत्थ ठिआ य सपुत्ता पेडयमन्नत्य संपत्तं // 308 // भूसणधणेण तणओ, जा विहिओ तीइ जुव्वणाभिमुहो। ता कम्मदोसवसओ, उंबररोगेण सो गहिओ // 309 // . कुष्ठभयेन ते सर्वेऽपि भटा नष्टाः-पलायिताः // 307 // अत्र सप्तम्यर्थे तृतीया ततश्चायमर्थः-तेषु भटेषु गतेषु सत्सु कमलप्रभा राज्ञी क्रमेण उज्जयिनी नगरी सुखेन प्राप्ता, च पुनः सपुत्रा-पुत्रसहिता तोज्जयिन्यां स्थिता // 308 // ततस्तया राज्या तनयः-स्वपुत्रो भूषणधनेन-विक्रीतस्वाभरणद्रव्येण यावत् यौवनाभिभुखो विहितः-कृतः यौवनावस्था प्रापित इत्यर्थः तावत्कर्मदोषवशतः-प्राकृतकर्मदोषवशात् स बालः उम्बररोगेण-कुष्ठविशेषेण गृहीतः / // 309 // ३०८-अत्र "सपुत्ता" इति साहित्यस्य जनमनोरन्जकस्य प्रतीत्या सहोक्तिरलङ्कारः / ३०९-अत्र "भूसणधणेण तणओ" इत्यत्र णकारस्यासकृदावृत्त्या पूर्वनिरूपितलक्षणो वृत्त्यनुप्रासः। कुमारस्योम्बररोगेण गृहीतत्वे कर्मदोषस्य कारणतया प्रतिपादनात् काव्यलिङ्गम् , तयो रपेक्ष्ये शैकत्रावस्थानात्तयोः संसृष्टिचालङ्कारः /

Page #131
बहुएहिंपि कएहिं, उवयारेहिं गुणो न से जाओ। कमलप्पहा अदन्ना, जणं जणं पुच्छए ताव // 310 // केणवि कहिअंतीसे कोसंबीए समत्थि वरविजो। जो अट्ठारसजाई, कुट्ठस्स हरेइ निन्भंतं // 311 // कमला पुत्तं पाडोसिआण सम्मं भलाविऊण सयं / विजस्स आणणत्थं, पत्ता कोसंबिनयरीए // 312 // - बहुभिरपि उपचारैः-प्रतिकारैः कृतस्तस्य गुणो न जातः तदा कमलप्रभाराज्ञी 'अदन्न 'ति अधीरा द सती जनं जनं रोगनिर्गमनोपायं पृच्छति // 31 // तावत् केनापि पुरुषेण तस्याः कथितं-तस्यै उक्तमित्यर्थः, किं कथितमित्याह-कौशाम्ब्यां नगर्यां वरवैद्यः-प्रधानवैद्यः समस्ति, यो वैद्यः कुष्ठस्य अष्टादश जातीनिर्धान्तं निस्सन्देहं हरति-दुरीकरोति // 311 // तदा कमलप्रभा स्वपुत्र प्रातिवेश्मिकजनानां सम्यक भालयित्वा-समर्प्य ३१०-जनं जनं प्रति नद्रोगनिवृत्युपायपृच्छायां " अइन्नेति" प्राकृतशब्द प्रतिपाद्याऽधोरात्वस्य कारणतयोपादानात् कायलिङ्गम् / ३११-स्पष्टम् / ३१२--अत्र "सम्म" इति सम्यकशब्दस्य प्राकृतं रूपम् , “अन्त्यव्यजनस्य" 111 // इत्यनेन चकारलोपे “कगचजतदपयवां प्रायोलुक्"१।७।। इत्यनेन यकारलोपे "अनादौ शेषादेशयोद्वित्वम् / 2089 / / इत्यनेन शेषस्य मकारस्य द्वित्वे सति बोध्यम् /

Page #132
सिरिसिरि बालकहा RSSDNESHARE तं विजं तित्थगयं, पडिक्खमाणी चिरं ठिआ तत्थ / . मुणिवयणाओ मुणिऊण पुत्तसुद्धिं इहं पत्ता // 313 // साऽहं कमला सो एस मज्झ पुत्तु त्तमो (त्थि) सिरिपालो। जाओ तुज्झ सुयाए, नाहो सव्वत्य विक्खाओ॥ 314 // स्वयं-आत्मना वैद्यस्य आनयनाथ कौशाम्ब्यां नगयौँ प्राप्ता // 312 // तीर्थगतं-यात्रानिमित्त तीर्थेषु गतं तं वैद्यं प्रतीक्षमाणा सा-कमलप्रभा तत्र-कौशाम्ब्यां चिरं-बहुकालं स्थिता, पश्चान्मुनिवचनात् पुत्रस्य शुद्धिं मुणित्वा-ज्ञात्वा इह प्राप्ता // 313 // सा कमलप्रभाऽहमस्मि स एष मम पुत्रोत्तमः श्रीपालोऽस्ति यस्तव सुतायाः-पुत्र्या नाथो-भर्ता जातः, पुनः सर्वत्र लोके विख्यातः-प्रसिद्धो जातः // 314 // ततः-तदनन्तरं 'रुप्पत्ति रूप्यसुन्दरीराज्ञी सिंहस्थराजस्य जातं पुत्रं जामातरं ज्ञात्वा सानन्दं ३१३--अत्र “मुणिवयणाओ मुणिऊण" इत्यत्र णकारस्यासकृदावृत्तिमपेक्ष्य वृत्त्यनुप्रासः, मुणि शब्दस्यासकृदावृत्त्यपेक्षया पुनश्छेकानुप्रास पवेति विज्ञेयमालङ्कारिकप्रवरैः / ३१४-अत्र “स एष मम पुत्रोत्तमः श्रीपालः' इति नानुभवः, नापि स्मरणम्, किन्तु प्रत्यभिज्ञानमिद मवसेयम् , तदेवेदं कार्षापणम् इत्यादिवत् / . // 61 //

Page #133
सीहरहरायजायं, नाउं जामाउअं तओ रुप्पा / साणंदं अभिणंदइ, संसइ पुन्नं च धूयाए // 315 // गंतूण गिहं रुप्पा, कहेइ तं भायपुण्णपालस्स / सोऽवि सहरिसो कुमरं, सकुटुंबं नेइ नियगेहं // 216 // अप्पेइ वरावासं पूरइ धणधन्नकंचणाईयं / तत्थऽच्छइ सिरिवालो, दोगुंदुगदेवलीलाए // 317 // यथा स्यात्तथा अभिनन्दति-अनुमोदते, च पुनः स्वपुत्र्याः पुण्यं शंसति-प्रशंसति // 315 // ततो रूप्यसुन्दरी गृहं गत्वा स्वभ्रातुः पुण्यपालस्याग्रे तं वृत्तान्तं कथयति, तदा स पुण्यपालोऽपि सहर्षः सन् सकुटुम्बं मात्रादि कुटुम्बसहितं कुमारं निजगेहं नयति-प्रापयति // 316 // वरखास-अवस्थानार्थ प्रधानमन्दिरं अपयति-ददाति, तथा धनधान्यकाञ्चनादिकं पूरयति. श्रीपालस्तत्रावासे दोगंदकानां-त्रायस्त्रिंशकानां देवानां लीलयाऽवतिष्ठते // 317 // अन्यस्मिन् दिने तस्य-श्रीपालस्य ३१५--सूप्यसुन्दाः जामातुः सहर्षानुमोदने पुत्रीपुण्य प्रशंसायाञ्च कुमारस्य सिंहरथराजपुत्रत्वज्ञानस्य कारणतयोपादानात् काव्यलिङ्गम् / ३१६-स्पष्टम् / ३१७-कुमारस्य श्रीपालस्य देवलीलयावस्थाने पुण्यपालकर्तृकस्य प्रधानमन्दिरार्पणस्य, धनधान्य काञ्चनादिप्रदानस्य हेतुतया प्रतिपादनात् कालिङ्गमलङ्कारः /

Page #134
सिरिसिरि // 62 // ASSESS बालकदा UPOSTOSO अन्नदिणे तस्सावासपाससेरीइ निग्गओ राया। पिक्खइ गवक्खसंठिअकुमरं मयणाइ संजुत्तं // 318 // तो सहसा नरनाहो, मयणं दट्टण चिंतए एवं / मयणाइ मयणवसगाइ मह कुलं मइलियं नृणं // 319 // इकं मए अजुत्तं, कोवंधण तया कयं बी। कामंधाइ इमीए विहियं ही ही अजुत्तयरं // 320 // य आवासस्तस्य पाश्व या सेरी-मार्गविशेषस्तस्यां राजा निर्गतः, तत्र च मदनसुन्दर्या संयुक्तं गवाक्षे सं-सम्यक प्रकारेण स्थितं कुमारं-श्रीपालं प्रेक्षते-पश्यति स्म. सेरीति देशीशब्दोऽयम् // 318 // ततः-तदनन्तरं नरनाथो राजा प्रजापालः सहसा-अकस्मात् मदनसुन्दरीं दृष्ट्वा एवं-वक्ष्यमाणप्रकारेण चिन्तयति, मदनस्य-कामस्य वशं गच्छतीति मदनवशगा तया मदनसुन्दर्या नूनं-निश्चितं मम कुलं मलिनीकृतम् // 319 // तदा- तस्मिन्नवसरे एकं तु मया कोपान्धेन सता अयुक्तं कृतं. यत्कुष्ठिने स्वपुत्री दत्ता, द्वितीय पुनः अनया कामान्धया सत्या हीहीति खेदेऽयुक्ततरम्-अतिशयेनायुक्तं विहितं-कृतं, यत् स्वपतिं त्यक्त्वाऽन्यपतिः स्वीकृतः॥३२०॥ ३१८--अत्र "तस्सावास-पास सेरीह" सकारस्यासकृदावृत्त्या वृत्त्यनुप्रासः।। ३१९-अत्र मदनसुन्दर्या राजकुलमलिनीकारकत्वे मदनवश-गतत्वस्य हेतुतया कथनात् काव्यलिङ्गम् / 320 स्पष्टम् / // 62 // 1-567

Page #135
एवं जायविसायस्स तस्स रन्नो सुपुण्णपालेण / विन्नत्तं तं सव्वं, घूयाचरिअं सअच्छरिअं॥३२१॥ तं सोऊणं राया, विम्हिअचित्तो गओ तमावासं। पणओ य कुमारणं, मयणासहिएण विणएणं // 322 // एवमुक्तप्रकारेण जात-उत्पन्नो विषादो यस्य स तथा तस्य राज्ञोऽग्रे सुष्ठु--शोभनेन पुण्यपालेन तत् सर्व | पुत्रीचरितं विज्ञप्तं, कीदृशं चरितम् ? आश्चर्येण सह वत्तते इति साश्चर्यम् // 321 // तत्पुत्रीचरित्रं श्रुत्वा राजा सस्मितं-आश्चर्य प्राप्तं चित्तं यस्य स तादृशः सन्तं आवासं-मन्दिरं गतः, मदनासहितेन श्रीपालकुमारेण विनयेन प्रणतो--नमस्कृतश्च / / 322 // लज्जया आनतो-नम्रः सन् नरेन्द्रो- राजा प्रभणति-वदति, गतो विवेको यस्य स तथा तं निर्विवेकं मां धिक धिक , यद्-यस्मात्कारणात् दर्पः-अभिमानः स एव सर्पस्तस्य यद्विषं-- ३२१--अत्र "जातविसायस्स" इति प्राकृतं रूपं जातविषादेति संस्कृतशब्द "कगचजतदपयवां प्रायो लोपः" इत्यनेन तकारस्य दकारस्य च लोपे “अवों य श्रुतिः” इत्यनेन अकारस्य य श्रुतौ “शषोः सः" इत्यनेन षकारस्य सकारे कृते जायविसायेति नामतः षष्ठयेकवचने ङ. सः स्सादेशे सति सिद्धमवसेयम् / ३२२--अत्र "पण' शब्दस्य त्रिरभिधानात् वृत्त्यनुप्रासा, "मयणासहिपण" इत्यनेन जनमनोरञ्जन साहित्यप्रतिपादनात् सहोक्तिश्चाल कारौ / REGISSORSRO

Page #136
सिरिसिरि वालकहा PORUK**EXUS लज्जाऽऽणओ नरिंदो, पभणइ धिद्धी ममं गयविवे। जं दप्पसप्पविसमुच्छिएण कयमेरिसमकजं // 323 // वच्छे ! धन्नाऽसि / तुम, कयपुन्ना तंसि तंसि सविवेआ। तं चेव मुणियतत्ता, जीए एयारिसं सत्तं // 324 // उद्धरिअं मज्झ कुलं, उद्धरिया जीइ निययजणणीवि / उद्धरिओ जिणधम्मो, सा धन्ना तसि परमिका // 325 // स्तब्धतालक्षणं तेन मूच्छितेन मया ईदृशं अकार्य कृतम् // 323 // हे वत्से-हे पुत्रि ! त्वं धन्याऽसि पुनः त्वं कृतपुण्यासि, पुनः त्वं सह विवेकेन वर्तते इति सविवेकासि, तथा मुणित--ज्ञातं तचं यया सा ईदृशी त्वमेवासि यस्या एतादृक् सत्त्वं धैर्यम् / / 324 // हे पुत्रि ! यया मम कुलं उद्धृतं, पुनः यया निजका स्वकीया जननी-माताऽप्युद्धता, तथा जिनधर्म उद्धृतः-शोभा प्रापितः, सा त्वमेका परं-केवलं धन्याऽसि // 325 // हे वत्से ? अज्ञानमेव तमः-अन्धकारं ३२३--अत्र "दप्पसप्प" इत्यत्रच्छेकानुप्रासः / ३२४-स्पष्टम् / ३२५-अत्र मदनसुन्दर्यास्तस्या एकस्या एव धन्यात्वे पितृकुल-जननी-जिनधर्मोद्धारस्य तत्कृतस्य हेतुतया कथनात् काव्यलिङ्गमलङ्कारः /

Page #137
अन्नाणतमंधेणं, दुद्धरऽहंकारगयविवेगेणं / जो अवराहो तइआ, कओ मए तं खमसु वच्छे ! // 326 // विणओणया य मयणा, भणेइ मा ताय ! कुणसु मणखेयं / एयं मह कम्मवसेण चव सव्वंपि संजायं // 327 // नो देइ कोइ कस्तवि, सुखं दुक्खं च निच्छओ एसो। निअयं चेव समजिअमुवभुञ्जइ जंतुणा कम्मं // 328 // तेन योऽन्ध (अज्ञानतमोऽन्धःोऽस्तेन, पुनः दुर्द्धरो योऽहङ्कारस्तेन गतो विवेको यस्य स तेन एवं विधेन मया तदा यः अपराधः कृतस्तं क्षमस्व त्वम् / / 326 // एवं राज्ञा उक्ते सति विनयेन अवनता-नम्रा मदनसुन्दरी भणति हे तात ! मनसि खेदं मा कुरु, एतत्सवमपि मम कम्मवशेनैव सनातं, अब मनागपि भवद्दोषो नास्तीत्यर्थः // 327 // हे तात ! एष निश्चयोऽस्ति, कोऽपि कस्यापि सुख दुःख वा न ददाति, किन्तु जन्तुना-जीवेन निजकं-स्वकीयं एव समर्जितं -उपार्जितं कम उपभुज्यते // 328 // किलेति-निश्चितं मया कृतं कार्य भवति 8 ३२६-अत्र राजनि अज्ञानतमोऽन्धन्वरूपणात् परम्परितं रूपकम् , राजनि-अन्धत्वारोपे अज्ञाने तमस्त्वारोपस्य कारणत्वात् / ३२७-कारस्यासकृदावृत्त्या वृत्त्यनुप्रासः / ३२८-साष्टम् /

Page #138
वालकहा सिरिसिरि // 64 // मा वहउ कोइ गव्वं, जं किर कल्लं मए कयं होई। सुरवरकयंपि कजं, कम्मवसा होइ विवरीअं // 329 // ता ताय ! जिणुत्तं तत्तमुत्तमं मुणसु जेण नाएण / नज्जइ कम्मजियाणं, बलाबलं बंधमुक्खं च // 330 // तत्तो धम्म पडिवज्जिऊण राया भगेइ संतुट्ठो। सीहरहरायतणओ जं जामाया मए लद्धो॥ 331 // 4) इति कोऽपि गर्व मा वहतु-मा दधातु, यद्-यस्मात्कारणात् सुरवरः- इन्द्रादिभिः कृतमपि कार्य कर्मवशाद्विपरीतं भवति // 329 // तत्-तस्मात्कारणात् हे तात ! जिनोक्तं तचं उत्तम मुण- जानीहि येन ज्ञातेन कर्माणि च जीवाश्च कर्मजीवास्तेषां कर्मजीवानां बलं च अबलं च बलाबलं ज्ञायते, 'कत्थवि जीवो बलिओ, कत्थवि कम्माई हुति बलियाई' इत्यादि, च पुनः बंधश्च मोक्षश्चानयोः समाहारो बन्धमोक्षं ज्ञायते // 330 // ततः--तदनन्तरं राजा धर्म प्रतिपाद्य -अङ्गीकृत्य सन्तुष्टः सन् भणति--यन्मया सिंहस्थराजस्य तनयः--पुत्रो जामाता लब्धः॥ 331 // 321-- अत्र पूर्वाद्धपातपाद्यस्थार्थस्योत्तरार्द्धन समर्थनात् अर्थान्तरन्यासालङ्कारः। ३३०--अत्र “ता ताव ! जिणुत्तं तत्तमुत्तमं” इत्यत्र तकारस्यासकृदावृत्त्या वृत्यनुप्रासः " मुणसु जेण नापणं" इत्यत्र णकारस्य चासकृदावृत्त्या वृत्त्यनुप्रासश्चालङ्कारौ। ३३१-स्पष्टम् /

Page #139
64CHESTRA तं पत्थरमित्तकए, हत्थंमि पसारियमि सहसत्ति / चडिओ अचिंतिओ च्चिय नूनं चिंतामणी एसो // 332 // जामाइयं च धूयं, आरोविय गयवरंमि नरनाहो / महया महेण गिहमाणिऊण सम्माणइ धणेहिं // 333 // जायं च साहवायं, मयणाए सत्तसीलकलियाए / जिणसासगप्पभावो, सयले नयरमि वित्थरिओ॥ 334 // तत् प्रस्तरमात्रकृते--पाषाणमात्रग्रहणनिमित्त हस्ते प्रसारिते सति सहसा- अकस्मात् नूनं--निश्चितं अचिन्तित एव-अवितर्कित एव इति एतस्वरूप एष चिन्तामणिहस्ते चटितः॥ 332 // ततो नरनाथो-राजा जामातरश्रीपालं च पुनः पुत्रीं-मदनसुन्दरी गजवरे प्रधानहस्तिनि आरोप्य महता महेन -उत्सवेन स्वगृहमानीय धनैः-- विविधद्रव्यैः सन्मानयति // 333 // तदा सचशीलाभ्यां-धैर्यब्रह्मचर्या कलिताया--युक्ताया मदनसुन्दर्याः साधुवादश्च सत्रातः--साधुमहा- ३३२-अत्राभिलषिनात् प्रस्तरमात्राधिकार्थस्य चिन्तामणित्वेन संगवितस्य कुमारम्य लाभात् प्रहर्षणनामालङ्कारः " वाञ्छितादधिकार्थस्य संसिद्धिश्च प्रहर्थम / दीपमुद्यानये यावत्तावदभ्युदितो रवि." इति चन्द्रालोके तल्लक्षणादाहरणाभ्याम् / ३३३-णकारस्यासकदावृत्त्या वृत्त्यनुप्रासा॥ ३३४-अत्र मदनसुन्दाः सत्वशीलालबत्वविशेषणस्थ साभिप्रायतया परिकरालङ्कारः "अलङ्कारः परिकरः साभिप्राये विशेषणे" इतिचन्द्रालोके तल्लक्षणस्मरणात् / SEUMORMA

Page #140
सिरिसिरि वालकहा अन्नदिणे सिरिपालो, हयगयरहसुहडपरियरसमेओ। चडिओ रयवाडीए पञ्चक्खो सुरकुमारुव्व // 335 // लोए अ सप्पमोए, पिक्खते चडवि चंदसालासुं / गामिल्लएण केणवि, नागरिओ पुच्छिओ कोवि // 336 // भो भो कहेसु को एस जाइ लीलाइ रायतणउब्व ? / नागरिओ भणइ अहो, नरवरजामाउओ एसो॥ 337 // सतीयमिति वाक्यं प्रादुरभूदित्यर्थः, तथा जिनशासनस्य प्रभावः सकलेऽपि नगरे विस्तृतो-विस्तारं प्राप्तः // 334 // अन्यस्मिन् दिने श्रीपालो हयगजरथसुभटानां यः परिकरः-परिवारस्तेन समेतः-संयुक्तः सन् प्रत्यक्षः सुरकुमार इव राजवाटिका चटितः--राजवाटिकायां क्रीडार्थ चलित इत्यर्थः // 335 // तदा सह प्रमोदेन हर्षेण वर्तते सप्रमोदस्तस्मिन् लोके च चन्द्रशालासु- गृहोपरितनभूमिषु चटित्वा कुमारं प्रेक्षमाणे सति केनापि ग्रामीणेन नरेण कोऽपि नागरिको-नगरवासी पृष्टः--॥ 336 // भो भो वं कथय लीलया राजतनयो- राजत ३३५--अत्र हयगजरथसुभटपरिवार समेतस्य श्रीगलस्यसुरकुमार सादृश्य प्रतिपादनात् पूर्णोपमालङ्कारः। 336 साष्टम् / 337- प्रत्र कुमारे राजतनयसादृश्यकथनात् उपमालङ्कारः। “सादृश्यं सुन्दरं वाक्यार्थोपस्कारकमुषमाल छकृतिः" इति रसगङ्गाधरे पण्डित राजो जगन्नाथः /

Page #141
तं सोऊण कुमारो सहसा सरताडिओव्व विच्छाओ / जाओ वलिऊण समागओ अ गेहमि सविसाओ॥ 338 // तं तारिसं च जणणी, टूण समाकुला भणइ एवं / किं अज वच्छ ! कोवि हु, तुह अंगे वाहए वाही? // 339 // नयो-राजपुत्र इव क एष याति !, एवं ग्रामीणेन पृष्टे सति नागरिको भणति-अहो एष नरवरस्य-राज्ञो जामाताऽस्ति // 337 // तन्नागरिकवचः श्रुत्वा कुमारः सहसा--अकस्मात् शरेण--बाणेन ताडित इव विच्छायो जातः, च पुनः | सविषादः सन् तत एव वलित्वा गृहं समागतः // 338 // तदा जननी -माता तं कुमारं तादृशं विच्छायवदनं दृष्ट्वा समाकुला--व्याकुला सती एवं भणति-हे वत्स ! अद्य तवाङ्गे कि कोऽपि व्याधिः-रोगो बाधते ?-पीडां उत्पादयति, चतुशब्दौ पादपूरणे // 339 // वा अथवा हे आखण्डलसदृश-हे इन्द्रतुल्य ! हे वत्स ! तवाज्ञा किं ३३८--अत्र विच्छायत्व धर्मनिमित्तेन कुमारस्य शरताडिततादात्म्यसंभावनादुत्प्रेक्षाऽलङ्कारः, "अन्यधर्मसम्बन्धनिमित्ते नान्यस्याम्यतादात्म्यसंभावन मन्प्रेक्षा" इति कुवलयानन्दः "विषयिनिष्ठ धर्मसम्बन्धप्रयुक्तं विषयर्मिकं तादात्म्य संसर्गेण विषयि विधेयकमाहार्य संभावनमुत्प्रेक्षेति पर्यवसितम्" इत्यलङ्कारचन्द्रिका / ३३९--स्पष्टम् /

Page #142
सिरिसिरि वालकदा BAAS किं वा आखंडलसरिस, तुज्झ केणावि खंडिया आणा ? / अहवा अघडतोवि हु, पराभवो केणवि कओ ते ? // 34 // किं वा कन्नारयणं, किंपि हु हियए खडुक्कए तुज्झ / घरणीकओ अविणओ, सो मयणाए न संभवइ // 341 // केणावि कारणेणं, चिंतातुरमत्थि तुहमणं नूणं / जेणं तुह मुहकमलं, विच्छायं दीसई वच्छ ? // 342 // केनापि पुरुषेण खण्डिता-भग्ना ?, अथवा अघटमानोऽपि हु इति निश्चितं ते तव पराभवः--अनादरः केनापि कृतः ? येन त्वमीदृशो दृश्यसे // 340 // किंवा किमपि कन्यारत्नं तव हृदये 'खडुक्कए' त्ति खडुक्कते सामयिकोऽयं प्रयोगः, तथा गेहिन्या-स्वस्त्रिया कृतो योऽविनयः स मदनसुन्दर्या न सम्भवति // 341 // नूनं-निश्चयेन केनापि कारणेन तव मनश्चिन्तातुरमस्ति, येन कारणेन हे वत्स ! तब मुखकमलं विच्छाय दृश्यते // 342 // ३४०--अत्र "आखण्डलसदृशेनि सम्बोधनात् कुमारे पुरन्दरमादृश्य रतिपादनात् उपमालङ्कारः। ३४१--अत्र स्वयमुक्तस्य प्रतिषेधो विचारणात् इति चन्द्रालोके तल्लक्षणस्मरणात् / / ३४२-अत्र पूर्वार्द्ध णकारस्यासकृदावृत्त्या वृत्त्यनुप्रासः, उत्तरार्द्ध पुनः मुख वदनमेव कमलं पद्ममिति कमलसदृशा भिन्नवदन बोधकतथा "तपकमभेदो य उपमानोपमेययोः” इति काव्यप्रकाशलक्षित रूरकमलङ्कारः।

Page #143
कुमरणे भणिअमम्मो !, एएसिं मज्झओ न एकंपि / कारणमत्थित्थमिम, अन्नं पुण कारणं सुणसु // 343 // नाहं निअयगुणेहिं, न तायनामेण नो तुह गुणेहिं / इह विक्खाओ जाओ, अयं सुसुरस्स नामेणं // 344 // तं पुण अहमाहमत्तकारणं वज्जिअं सुपुरिसेहिं / तत्तच्चिय मज्झे मणं, दूमिज्जइ सुसुरवासेणं // 345 // कुमारेण भणितं-हे अम्ब-हे मातः ! एतेषां मध्यात् अत्र मम एकमपि कारणं नास्ति, अन्यत् पुनः कारणमस्ति तत्वं शृणु // 343 // इह-अस्मिन्नगरेऽहं निजकगुणः-स्वकीयगुणैविख्यातः-प्रसिद्धो न जातोऽस्मि, न तातनाम्ना-पितृनाम्ना विख्यातो जातोऽस्मि, नो पुनः तव गुणैर्विख्यातो जातोऽस्मि, किन्तु अहं श्वशुरस्य नाम्ना विख्यातो जातोऽस्मि // 344 / / तत्पुनः श्वशुरनाम्ना विख्यातभवनं अधमाधमत्वस्य कारमस्ति, अत एव सुपुरुषवर्जितं तत एव श्वशुरवाखेन-श्वशुरगृहनिवासेन मम मनो यते-सन्तप्तं भवति ३०३-अत्र "मन्थिन्थ' इत्यत्र स्थ शब्दस्य सदावृत्याच्छेकानुप्रासोऽलङ्कारः। ३५४-अत्र “स्वनामा पुरुषो धन्यो मातृनामा तु मध्यमः / मातुलेनाधमः प्रोक्तः श्वशुरेणाघमाधमः" इति लौकिकनीति वचनात् कुमारस्य श्रीपालस्य तथा चिन्तन युक्तमेवेति भावः / ३४५-अत्र निरूपणीय पूर्वमेव निरूपितमवसेयम् /

Page #144
सिरिसिरि बालकहा तो भणि जणणीए, बहुसिन्नं मेलिऊण चउरंगं / गिण्हसु निअपिअरज्जं, मह हिययं कुणसु निस्सल्लं // 346 // कुमरेणुत्तं सुसुरय-बलेण जं गिण्हणं सरज्जस्स / तं च महच्चिअ दूमइ, मज्झं चित्तं धुवं अम्मो!॥ 347 // "उत्तमाः स्वगुणैः ख्याताः, मध्यमाश्च पितगुणैः अधमा मातुलैः ख्याताः, श्वशुरैश्वाधमाधमाः // 1 // इति वचनात् // 345 // ततो जनन्या-मात्रा भणितं-हे पुत्र ! चत्वारि अङ्गानि यस्य तच्चतुरङ्ग-हस्त्यश्वादिरूप बहुर यित्वा निजपितुः राज्यं गृहाण, मम हृदयं निःशल्यं कुरु // 346 // कुमारेणोक्त-हे मातः ! श्वशुरस्य बलेन यत् स्वराज्यस्य ग्रहणं तच्च ध्रुवं-निश्चितं महदेव मम चित्तं 'दमेइ'त्तिदनं करोति-दनयति सन्तापयति 'इत्यर्थः' // 347 // तस्माद्यदि स्वभुजाभ्यां अर्जिता-उपार्जिता या श्रीः-लक्ष्मीस्तस्या बलेन पितुरिदं पैतृकं राज्यं ३४६-अत्र जननी हृदयस्य निःशल्यत्व विधाने स्वपितृराज्यग्रहणस्य हेतुतयोपादानात् काव्यलिङ्गमलङ्कारः / 347 स्पष्टम् /

Page #145
ता जइ सभुयज्जिअ सिरिबलेण गिण्हामि पेइअं रज्ज। ता होइ मज्झ चित्तंमि निव्वुई अन्नहा नेव // 348 // तत्तो गंतृणमहं, कत्थवि देसतरं इकिल्लो अज्जिअलच्छिबलेणं, लहुँ गहिस्सामि पिअरज्जं // 349 // तं पइ जंपइ जणणी, बालो सरलोऽसि तंसि सुकुमालो / देसंतरेसु भमणं, विसमं दुक्खावहं चेव // 350 // गृणामि तर्हि मम चित्ते निवृत्तिः सुखं भवति, अन्यथा-अन्येन प्रकारेण सुखं नैव भवेत् // 348 // ततः-13 तस्मात्कारणात अहं एकाकी सन् कुत्रापि देशान्तरे गत्वा स्वोपार्जितलक्ष्मीबलेन लघु-शीघ्रं पितृराज्यं ग्रहीष्यामि // 349 // तं श्रीपालं प्रति जननी-माता जल्पति-वक्ति, हे पुत्र ! त्वं बालोऽसि पुनः ! सरल:ऋजुरसि, पुनः सुकुमालोऽसि, देशान्तरेषु भ्रमणं तु विषम, अत एव दुःखावह-दुःखकारकमेवास्ति // 350 // ३४८-अत्र "यद्यहं स्वभुजाजितश्रीबलेन पैतृकं राज्यं गृहणीयाम् , तदा मम वित्त निवृतिः स्यादि त्यूहनात संभावनालङ्कारः" संभावना यदीत्थं स्यादित्यूहोऽन्यस्य सिद्धये इति चन्द्रालोके तल्लक्षणम्मरणात् / ३४९-स्वभुजाजित लक्ष्मीबलेन पितृराज्य प्राप्त्यर्थमेकाकिनोऽपि देशान्तरं गन्तुकामस्य कुमारस्य श्रीपालस्य मनोबलमतिदुगघर्षमित्यर्थस्य सहृदय हृदय चमत्कारिणः प्राधान्येन व्यञ्जनात वस्तुध्वनि वस्त्वलकाररसादित्वेन ध्वनिविध्यस्य चन्या लोकादो निरूपितत्वात् / बलेन पितरादित्युहोऽन्यस्य मायाम , तदा मम

Page #146
वालकहा सिरिसिरि // 68 // तो कुमरो जणगी पड़, जंपइ मा माइ! परिसं मासु / तावञ्चिय विसमत्तं, जाव न धीरा पवति // 351 / / पभणइ पुणोऽवि माया, बच्छय ! अम्हे सहागमिस्सामो / को अम्हं पडियंघो, तुमं विणा इत्थ ठाणंमि? // 352 // ततः कुमारो जननी प्रति जल्पति-हे मातः! ईदृशं वचो मा भण-मा कथय कार्यमात्रस्य विषमत्वंद 8 तावदेवाऽस्ति यावत् धीरा-धैर्यवन्तः पुरुषा न प्रपद्यन्ते-नाङ्गीकुर्वन्ति // 351 // पुनरपि माता प्रभगति-हे वत्स ! वयं भवता सह आगमिष्यामः, अत्र स्थाने त्वां विनाऽस्माकं कः प्रतिबन्धोऽस्ति न कोऽपीत्यर्थः // 352 // ३५०-अत्र कुमारस्य बालत्व-सुकुमारत्व-सरलत्व विशेषणानां देशान्तरभ्रमणस्थ पुन विषमत्व दुःखावहत्व विशेषणानां साभिप्रायतया परिकरालङ्कारः, तल्लक्षणमुक्तं प्राक्, किञ्च बालत्व-सरलत्वसुकुमारत्वानां-विषमत्व-दुःम्बावहत्वादीनामननुरूपाणां घटनाद विषमालद्वारः, “विपर्म दर्ण्यते यत्र घटनाऽननुरूपयोः क्वेयं शिपमृद्वनी क्व तावम्मदनज्वरः" इति चन्द्रालोके तल्लक्षणोदाहरणस्मरणान् / ३५१-अत्र मात्रभिपत निषेधं पति " तावदेव विषमत्वं यावद्धीरा न प्रपद्यन्ते" इति परार्द्ध प्रतिपाद्यार्थस्य हेतुतया कथनाद् वाक्याथहेतुकं काव्यलिङ्गमलङ्कारः / ३५२-प्रतिबन्धशब्दस्य कोशादौ प्रतिष्टम्पार्थकत्वेऽपि प्रकृते सम्बन्ध रूपाथै प्रयोगो द्रष्टव्यः, सम्बन्ध रूपार्थेऽपि तस्यान्यत्र प्रयोगात् . तथाहि काव्यप्रकाशे पनमोल्लासे व्यजना पूर्वपक्षनिरूपणे-"एवञ्च सम्बन्धात 4 व्यायव्यजकभावोऽप्रतिबन्धऽवश्यं न भवतीति” आचार्यमम्मटेन सम्बन्धार्थ प्रतिबन्धपदप्रयोगदर्शनात् / RK4 // 68 //

Page #147
कुमरो कहेइ अम्मो ! तुम्हेहिं सहागयाहिं सव्वत्थ / न भवामि मुक्कलपओ, ता तुम्हे रहह इत्थेव // 353 // मयणा भणेइ सामिअ ! तुम्हं अणुगामिणी भविस्सामि / भारंपि हु किंपि अहं न करिस्सं देहछायव्व // 354 // कुमरेणुत्तं उत्तमधम्मपरे देवि ! मज्झ वयणेणं / / नियसस्स्सस्सूसणपरा तुमं रहसु इत्येव // 355 // कुमारः कथयति-हे अम्ब ! युष्माभिः सह आगताभिः सतीभिः अहं सर्वत्र प्रदेशे मुत्कलपदो-मुत्कलचरणो नो भवामि, तस्माययं अत्रैव अवतिष्ठध्वम् // 353 // मदनसुन्दरी भणति-हे स्वामिन् ! अहं युष्माकं अनुगामिनी-पश्चात्संचारिणो भविष्यामि !, हु इति निश्चितं भारमपि किमपि न करिष्ये, का इव ?-देहस्य छाया इव // 354 / / कुमारेणोक्त-हे उत्तमधर्मपरे-सद्धर्मतत्परे ! हे देवि ! मम वचनेन त्वं नित्यं निजश्वश्रवाः ३५३-सव्वत्थेति सर्वशब्दे संस्कृते " सवत्रलवरामबन्द्रे" 279 // इत्यनेन रेफस्य लुकिकृतायां "अनादौ शेषादेशयो द्वित्वम" 2289 // इत्यनेन शेषस्य वकारम्य दिवे सव्वशब्दात् सप्तम्येकवचने छौ, तस्य ": स्सि-म्मि-स्थाः" 3159 / / इत्यनेन त्यादेश कृते निष्पन्न रूपमवसेयम् / / ३५४-अत्र भारदायकत्वाभावेन देहच्छायासादृश्यम्य मदनसुन्दर प्रतीतेरुपमाऽलङ्कारः। ३५५-अत्र " उत्तमधर्मगरे” इति मदनसुन्दरी विशेषणस्य पतिवचनकारित्वश्वथू-श्वशुरशुश्रूषण परत्वसम्पादनाभिप्रायकतया परिकरालङ्कारः।

Page #148
सिरिसिरि वालका SEX मयणाऽऽह पइपवासं सइओ इच्छंति कहवि नो तहवि / तुम्हं आएसुचिय महप्पमाणं परं नाह ! // 356 // अरिहंताऽऽइपयाई खणंपि न मणाउ मिल्हियव्वाई। नियजणणिं च सरिज्जप्सु कइयावि हु मंपि नियदासीं // 357 // शुश्रषणं-सेवन एव परं-प्रधानं यस्याः सा एवंविधा सती अत्रैवावतिष्ठस्व // 355 // तदा मदनसुन्दरी आहसत्यः-सुशोला नार्यः कथमपि-केनापि प्रकारेण पत्युः प्रवास-भत्तविदेशगमनं न इच्छन्ति, तथापि हे नाथ ! मम परं-केवलं युष्माकं आदेशः--आजैव प्रमाणम् // 356 // भवद्भिः अहंदादिपदानि क्षणं यावदपि निजमनसो न मोक्तव्यानि-न दूरीकर्तव्यानि, च पुनः निज४ जननी स्मरिष्यचं, कदापि च मामपि-निजदासी स्मरिष्यध्वम् // 357 // अथ जनन्यपि तस्य-श्रीपालस्य ३५६-सामान्यतो भर्तृनिदेशगमनस्य स्त्रीणामप्रियत्वेऽपि तस्यास्तदाशा स्वीकरणमुत्तमशीलता विननार्थम् / ३५६-अत्र “कायावि हु मंऽपि नियदासीं" इत्युक्त्या मदनसुन्दर्या आत्मनि निरभिमानिता पतिसेवा परायणता चा भव्यक्ता भवतीति वस्तुभ्वनिः / /

Page #149
जणणीवि तस्स नाऊण निच्छयं तिलयमंगलं काउं / पभणइ तुह सेयत्थं, नवपयझाणं करिस्समहं // 358 // मयणा भणेइ अहयपि नाह ! निचंपि निच्चलमणेणं / कल्लाणकारणाइं झाइस्सं ते नव पयाइं // 359 // तेणं मयणावयणामएण सित्तो नमित्तु माइपए। संभासिऊण दइयं सिरिपालो गहिअकरवालो // 360 // विदेशगमने निश्चयं ज्ञात्वा तिलकमङ्गलं कृत्वा प्रभणति वक्ति, हे पुत्र ! तव श्रेयोऽथ अहं नवपदध्यानं करिष्ये // 358 // मदनसुन्दरी भणति-हे नाथ ! अहमपि नित्यमेव निश्चलमनसा-एकाग्रचित्तेन ते-तव कल्याणस्य कारणानि नव पदानि ध्यास्यामि-स्मरिष्यामि // 359 // तेन मदनाया वचनामृतेन सिक्तः श्रीपालो मात् पादौ नत्वा दयितां-स्त्री मदनसुन्दरी सम्भाष्य गृहीतः करवाल:-तरवारिर्येन स गृहीतकरवालः सन् // 360 // ३५८-त्वार्थमहं नवपध्यान करिष्यामीत्युक्त्या पुत्रं प्रतिपरिपूर्णन्तदीयं वात्सल्यं सूचितम् / ३५९--मदनसुन्दर्या श्रपि मित्याविचलितान्तःकरणेन तदर्थ करिष्यमाणेन नवपध्यानेन सहृदय हृदयचमत्कारी कोऽपि प्रणयो ध्वन्यते / ३६०-अत्र "मयणावयणामयेण" इत्यत्रानुपासो रूपकमेकवाचकानुप्रवेशसङ्करश्च /

Page #150
वालकहा सिरिसिरि // 70 // निम्मलवारुणमंडलमंडिअससिचारपाणसुपवेसे / तचरणपढमकमणं कमेण चल्लेइ गेहा जुम्मं // 361 // सो गामागरपुरपत्तनेसु कोऊहलाई पिक्खंतो। निन्भयचित्तो पंचाणणुव्व गिरिपरिसरं पत्तो // 362 // तत्थ य एगंमि वणे नंदणवणसरिससरसपुप्फफले। कोइलकलरवरम्मं तरुपति जा निहालेइ // 363 // निर्मलं यद्वारूणमण्डलं-जलमण्डलं तेन मण्डितो यः शशिचारप्राणः-चन्द्रनाडीसञ्चारी वायुस्तस्य सुष्ठु- दा शोभने प्रवेशे सति अर्थाद्वामस्वररूपचन्द्रनाडयां वहमानायां तस्य चरणस्य-वामपादस्य यत्प्रथम क्रमण-उत्पाटय स्थापनं तेन क्रमेण गृहाच्चलति // 361 // स श्रीपालो ग्रामाकरपुरपत्तनेषु कौतूहलानि-कौतुकानं प्रेक्षमाणः | पञ्चाननः-सिंह इव निर्भयं चित्तं यस्य स निर्भयचित्तः सन् गिरेः-पर्वतस्य परिसरं-पार्श्वप्रदेशं प्राप्तः // 362 // तत्र च गिरिपार्श्वदेशे एकस्मिन् वने तरूणां-वृक्षाणां पंक्ति-श्रेणि यावन्निभालयति-विलोकते, कीदृशे वने ? नन्दनवनसदृशानि सरसानि-रसभृतानि पुष्पफलानि यस्मिस्तत तस्मिन , कीदृशीं तरुपंक्ति ?-- ३६१-अत्र 'मंडलमडिअ" इत्यत्र मंडशब्दस्यासकदात्याच्छेकानुप्रासः / ३६२--अत्र निर्भर्याचत्तत्वेन पञ्चाननसाहश्यस्य वर्णनात् उपमानोपमेयोपमावाचकसाधारणधर्माणा मुपादानात् पूर्णोपमालङ्कारः / ३६३-अत्र काननीय फलपुष्पयो नन्दनवन पुष्पफलसादृश्यवर्णनादुपमा /

Page #151
ता चारुचंपयतले आसीणं पवररुवनेवत्थं / एग सुंदरपुरिसं पिक्खइ मंतं च झायंतं // 364 // सो जाव समत्तीए विणयपरो पुच्छओ कुमारण / कोऽसि तुमं किं झायसि ? एगागी किं च इत्थ वणे ? 365 // तेणुत्तं गुरुदत्ता विज्जा मह अत्थि सा मए जविआ। परमुत्तरसाहगमंतरेण सा मे न सिज्झेह // 366 // कोकिलानां कलरवैर्मधुरध्वनिभिः (रम्यां)॥ 363 // तावच्चारु:-मनोज्ञो यश्चम्पको--वृक्षविशेषस्तस्य तले आसीन-उपविष्टं पुनः प्रवरं--प्रधान रूपम्--आकृतिर्नेपथ्यं च -वेषो यस्य स तं ईदृशं एकं सुन्दरपुरुष मन्त्रं च ध्यायन्तं-जपन्तं प्रेक्षते // 364 // स पुमान् जापसमाप्तौ सत्यां विनयपरो-विनयकरणतत्परः सन् कुमारेण पुष्टः-त्वं कोऽसि ? किं ध्यायसि ? च पुनरत्र वने एकाकी किं किमर्थमित्यर्थः // 365 // तेन पुरूषेणोक्तं--मम गुरुदत्ता विद्याऽस्ति, सा मया जप्ता परं सा मे-मम विद्या उत्तरसाधकमन्तरेण-साहाय्यकारिपुरुषं विना न सिद्धयति // 366 // ३६४-स्पष्टम् / ३६५-अत्र विनयपरत्वमिति विशेषणं तस्मिन् पुरुषे प्रश्नौचितोद्योतनाथमिति साभिप्रायतया परिकरालङ्कारः। ३६६-गुरुदत्ताया विद्याया उत्तरसाधकं विना सिद्धयभावोऽपि सूचितः।

Page #152
वालकहा सिरिसिरि // 71 // ICE%aa जइ तं होऽसि महायस ! मह उत्तरसाहगो कहवि अज्ज / ताऽहं होमि कयत्यो, विज्जा सिद्धीइ निभंतं // 367 // तत्तो कुमरकरणं साहज्जेणं स साहगो पुरिसो। लीलाइ सिद्धविज्जो जाओ एगाइ रयणीए // 368 // तत्तो साहगपुरिसेण तेण कुमरस्स ओसहीजुअलं / पडिउवयारस्स कए दाऊणं भणियमेयं च-॥ 369 // हे महायशः-हे महायशस्विन् ! यदि त्वं कथमपि-केनापि प्रकारेण अद्य मम उत्तरसाधको भवसि --तर्हि अहं निर्धान्तं-निस्सन्देहं विद्यासिद्धया कृतार्थों भवामि // 367 // ततः- तदनन्तरं कुमारकृतेन साहाय्येन सः साधकः पुरुषो लीलया एव एकस्यां रजन्यां सिद्धा विद्या यस्य स सिद्धविद्यो जातो-भूतः // 368 // ततः--तदनन्तरं तेन-साधकपुरुषेण प्रत्युपकारनिमित्तं कुमारस्येति-कुमाराय औषधीयुगलं -द्वे औषध्यौ ३६०–अत्र यदि त्व ममोत्तरसाधको भवे स्तहिनिःसन्देहं विद्यासिद्धया कृतार्थो भवेमिति तर्कणात् संभावनालङ्कारः। ३६८-अत्र "कपण साहज्जेणं" इत्यत्र णकारस्य सकृदावृत्तावपि वृत्त्यनुप्रासः, सकृदसकदुमयावृत्तापि तस्य प्रसक्तः / ३६९--भत्र प्रत्युपकारविधया कुमारायौषधिद्वयदानतः साधकस्य कृतमत्वं कुमारस्य पात्रत्वं च सूचितम् / /

Page #153
जलतारिणी अ एगा परसत्यनिवारिणी तहा बीया / एयाउ ओसहीओ तिधाउमढियाउ धारिज्जा // 370 // कुमरेण समं सो विज्जसाहगो जाइ गिरिनियंबंमि / ता तत्थ धाउवाइअपुरिसहि एरिसं भणिओ // 371 // देव ! तुह दंसिएणं कप्पपमाणेण साहयंताणं / केणावि कारणेणं अम्हाण न होइ रससिद्धी // 372 // दत्त्वा एतद्भणितम्-उक्तम् // 369 / / किं भणितमित्याह-अनयोरोषध्योर्मध्ये एका औषधी जलतारणी वर्तते, तथा द्वितीया औषधी परस्य-शत्रोः शस्त्रस्य निवारणी अस्ति, एते द्वे औषध्यौ त्रयाणां धातूनां समाहारस्त्रिधातु स्वर्णरूपताम्रात्मकं धातुत्रयं तत्र 'मढियाओत्ति प्रक्षिप्ते विधाय त्वं धारयेः॥ 370 // स विद्यासाधकः पुमान् कुमारेण समं-सह यावद्गिरिनितम्बे-पर्वतकटके याति तावत्तत्र धातुवादिकपुरुषैरीदृशं भणितः-ईदृग् वचनमुक्तिमित्यर्थः // 371 // हे देव ! त्वद्दर्शितेन कल्पप्रमाणेन साधयतां-रससिद्धिं कुर्वतां अस्माकं केनापि कारणेन ३७०--अत्र तदोषधिद्वयोपयोगविधिः प्रदर्शितः / ३७१--अत्र विद्यासाधकपुरुषस्य कुमारसाहित्यस्य सहृदयजनमनोरन्जनस्य प्रतिपादनात् सहोक्तिरलङ्कारः / ३७२-अत्र कल्पप्रमाणेन रससिद्धिं कुर्वतामपि रससिद्धयभावात् हेतो सत्यपि फलाभावसत्वात् विशेषोक्तिरलङ्कारः "सति हेतौ फलाभावो विशेषो. क्तिस्ततो द्विधा" इति साहित्यदर्पणे विश्वनाथेन तल्लक्षणकरणात् /

Page #154
कालका सिरिसिरि // 72 // कुमरेण तओ भणियं भो मह दिट्ठीइ साहह इमति / ता तेहिं तहाविहिए जाया कल्लाणरससिद्धी॥ 373 // काऊण कंचणं साहगेहिं भणिअं कुमार ! अम्हाणं / जं जाया रससिद्धी तुम्हाणं सो पसाओत्ति // 374 // ता गिण्ह कणगमेयं नो गिण्हइ निप्पिहो कुमारो य / तहवि हु अलयंतस्सवि किंपि हु बंधंति ते वत्थे // 375 // रसस्य सुवर्णोत्पादकरसस्य सिद्धिः-निष्पत्ति न भवति // 372 // अत कुमारेण भणित-भोः पुरुषा! यूयं मम दृष्टौ इमं रसं साधयत इति, ततस्तैस्तथा-तेन प्रकारेण विहिते-कृते सति कल्याणरसस्य स्वर्णरसस्य सिद्धिर्जाता // 373 // ततः साधकैः काञ्चनं-स्वर्ण कृत्वानिष्पाद्य भणितं-उक्तं हे कुमार ? अस्माकं यत् रससिद्धिर्जाता स युष्माकं प्रसाद इति // 374 // तस्मादेतत् कनकं स्वर्ण त्वं गृहाण, कुमारश्च निःस्पृहः सन् न गृह्णाति, तथापि 'अलयंतस्स'त्ति अलातोऽपि-अगृहूणतोऽपि 373-- अत्र कुमार दृष्टिसमक्ष रसं साधयतः पुरुषस्य सुवर्णसिद्धौ जातायां कुमारमाहात्म्यं सामस्त्येन सूचितं भवति / ३.४–अत्र पूर्वार्द्ध णकारस्यासकृदावृत्या वृत्त्यनुप्रासः। ३७५-ततः कनकमेकं स्वीकतुमुक्तेनापि तदस्वीकरणात् कुमारस्य निःस्पृहत्वं भाविकल्याण परम्परा संसूचकं निक्षिप्तम् / // 72 //

Page #155
तत्तो कुमरो पत्तो कमेण भरुयच्छनामयं नयरं / कणगव्वएण गिण्हइ वत्थालंकारसत्थाई // 376 // काऊण धाउमढियं ओसहिजुयलं च बंधइ भुयंमि / लीलाइ भमइ नयरे सच्छदं सुरकुमारुव्व // 377 // इओ य-कोसंबीनयरीए धवलो नामेण वाणिओ अत्यि। सो बहुधणुत्ति लोए कुबेरनामेण विक्खाओ // 378 // कुमारस्य वस्त्रे ते पुरुषाः किमपि, स्वर्ण बध्नन्ति // 375 // ततः श्रीपालकुमारः क्रमेण ' भरुअच्छ ति भृगुR कच्छनामकं नगरं प्राप्तः, तत्र कनकव्ययेन- स्वर्णव्ययं कृत्वेत्यर्थः वस्त्रालङ्कारशस्त्राणि गृहणति // 376 ॥च पुनः औषधियुगलं 'धाउमढिय न्ति त्रिधातुप्रक्षिप्तं कृत्वा भुजे बध्नाति, ततः कुमारः सुरकुमार इव-लीलया नगरे स्वच्छन्दं-स्वेच्छया भ्रमति / / 377 / / इतश्च-कौशाम्ब्यां नगर्यो नाम्ना धवलो-धवलनामेत्यर्थः वणिक अस्ति, स धवलो बहु धनं यस्य स बहुधन इति हेतोलॊके कुबेरनाम्ना विख्यातः-प्रसिद्धः॥ 378 // बहुभिः कनककोटिभिाहितानि क्रयाणकानि ३७६-स्पष्टम् / ३७७–कुमारे सुरकुमार साहश्यवर्णनादुरमा / ३७८--अत्र धवलस्य श्रेष्ठिनः कुबेरत्वेन स्यातत्वे बहुधनवत्वस्य कारणतयोकत्वात् काध्यलिङ्गम् /

Page #156
सिरिसिरि वालकहा बहुकणयकोडिगाहिअकयाणगो णेगवाणिउत्तेहिं / सहिओ सो सत्थवाई भरुयच्छे आगओ अत्थि // 379 // जाओ य तत्थ लाहो पवरो सो तहवि दव्वलोहेणं / परकूलगमणपउणो पउणइ बहुजाणवत्ताई // 380 // मज्झिमजुंगो एगो सोलसवरकूवएहिं कयसोहो। चत्तारि य लहुजुंगा चउचउकूवेहिं परिकलिआ // 381 // येन स तथोक्तः, पुनरनेकैर्वणिकपुत्रैः सहितः स सार्थपतिः--सार्थवाहो भृगुकच्छे नगरे आगतोऽस्ति // 379 // तत्र च भृगुकच्छे प्रवरः-प्रकृष्टो लाभो जातः, तथापि स सार्थपतिः द्रव्यलोमेन परकूले-समुद्रपरतटे गमनाय प्रवणः--तत्परः सन् बहूनि यानपात्राणि--प्रवहणानि प्रगुणयति -सज्जानि करोति // 380 // तेषु यानपात्रेषु मध्ये एको मध्यमजुङ्गः--पोतोऽस्ति, कीदृशः ?--षोडशभिः वरैः -प्रधानः कूपकैः--कपस्तम्भैः कृता शोभा यस्य | सः, च पुनश्चत्वारो लघुजुङ्गाः सन्ति, कीदृशाः ?-चतुर्भिश्चतुर्भिः कूपस्तम्भैः परिकलिता-युक्ताः // 381 // ३.९-स्पष्टम् / ३८०-उत्तरार्द्ध णकारम्यासकदावृत्त्या वृत्त्यनुप्रासोऽलकार : 3.1-- चउचउ इत्यत्र छेकानुप्रासः / // 73 //

Page #157
वडसफरपवहणाणं एगसयं बेडियाण अठ्ठसयं / चउरासी दोणाणं चउसट्ठी वेगडाणं च // 382 // सिल्लाणं चउपन्ना आवत्ताणं च तह य पंचासा। पणतीसं च खुरप्पा एवं सयपंचयोहित्था // 383 // गहिऊण निवाएस भरिया विविहेहिं ते कयाणेहिं। नाखुइयमालमेहिं अहिट्ठिया वाणिउत्तेहिं // 384 // बृहत्सफरप्रवहणानां एकं शतं, बेडिकाना-नावां अष्टाधिकं शतं, द्रोणानां नौविशेषाणां चतुरशीतिः 84, वेगडाना-पोतविशेषाणां चतुःषष्टिः 64 // 382 // सिल्लसंज्ञपोतानां चतुष्पश्चाशत् . आवर्ताभिधपोतानां तथा च पश्चाशत् 50, च पुनः पञ्चत्रिंशत् 35 क्षुरप्रपोताः, एवम्-उक्तप्रकारेण पञ्च शतानि वोहित्थानि प्रवद्दणानि सज्जीकृतानि / / 383 // नपस्यादेश- ' आज्ञां गृहीत्वा ते पोता विविधैः बहुप्रकारैः क्रयाणभृताः, पुनः नाखुयिकमालिमैः-पोताधिककारिमिः तथा वणिकपुत्रः अधिष्ठिता-आश्रिताः॥ 384 // समुद्रजले प्रविश्य ये वस्तु निष्काशन्ति ते मरजीवका उच्यन्ते ३८२-तत्तत्प्रवहणे स्तत्समृद्धिय॑ज्यते / ३८३-अत्र "सिनाणं आवत्ताणं" इत्यत्र वृत्यनुप्रासः / ३८४--३८५-स्पष्टे /

Page #158
सिरिसिरि // 74 // बालकदा मरजीवएहिं गन्भिल्लएहिं खल्लासएहिं खेलेहिं / सुंकाणिएहिं सययं कयजालवणीविहिबिसेसा // 385 // नाणविहसत्यविहत्यहत्यसुहडाण दससहस्तेहिं / धवलस्स सेवगेहिं रक्खिजंता पयत्तेगं // 386 // बहुचमरछत्तसिक्करिधयवडवरमउडविहिअसिंगारा / सिडदोरसारनंगरपवखरभेरीहिं कयसोहा॥ 387 // तैः, तथा गम्भिल्लकैः खुल्लासकैः खेलैः सुङ्काणिकैश्च प्रवहणसम्बन्धिस्वस्वापाराधिकारिभिः सतत-निरन्तरं कृतो | जालवा विधिविशेषो येषु ते तथोक्ताः // 385 / / पुनः ते कीदृशाः पोताः-नानाविधानि-अनेकप्रकारागि यानि शस्त्राणि तैर्विहस्ता-व्याकुला हस्ता:-करा येषां ते तथोक्ता एवंविधा ये सुमटास्तेषां दशभिः सहस्रर्धवलस्य सेवकः प्रयत्नेन रक्ष्यमाणाः / / 386 // पुनः कीदृशास्ते पोताः ?-बहूनि चामराणि च छत्राणि च श्रीकर्यश्च तदाभरणविशेषा एव घजपटाश्च वरमुकुटानि चेति द्वन्द्वस्ते विहितः शङ्गारो येषां ते तथोक्ताः, सदो-चावटमयोपकरण विशेषः वाउदानेति प्रसिद्धः, ३८६-अत्र "सत्य विहन्थ" इत्येत दशेन्थ सदस्थापकदावृत्त्याच्छे कानुप्रात: "दस सहस्सेहि" इन्यशे सकारम्यासदावृत्त्या वृत्पनुपामा 'उदात्तं वस्तुनः सम्पन्' इति चन्द्रालोकोक्रया धवनस्प समृद्धयतिशयवर्णनादानानाऽप्यसेयः / * ३८७-पोतानां तत्तद्वस्तु सुसजिलतत्वेन स्वामिन श्रेष्ठिनो धवलस्पकुबेगरुपासार्थकीकरणं युज्यत पत्र / 144 // 74 +

Page #159
जलसंबलइंधणसंगहेण ते पूरिऊण सुमुहुत्ते / धवलो य सपरिवारो चडिओ चालावए जाव // 388 // ताव बलीसुवि दिजंतयासु वजंततारतुरेसुं / निजामएहिं पोआ चालिज्जंतावि न चलंति // 389 // तत्तो सो संजाओ धवलो चिंताइ तीइ कालमुहो / उत्तरिय गओ नयरिं पुच्छइ सीकोत्तरिं चेगं // 39 // दवरकाणि-बृहद्रज्जवः, सारनंगरो-लोहमयः पोतस्तम्भहेतूपकरणं, पक्वर:-पोतरक्षोपकरणं भेर्यों-दुन्दुभयस्ताभिः कृता शोभा येषां ते तथोक्ताः॥ 387 // जलशम्बलेधनानां सङ्ग्रहेण तान् पोतान् पूरयित्वा सुष्ठुशोभने मुहूर्त धवलश्च सार्थपतिः सपग्विारश्चटितः सन् यावत्तांचालयति // 388 // तावद्देवदेवीभ्यो बलिषुउपहारेषु दीयमानास्वपि तारेण-उच्चैःस्वरेण तूरेषु-वादिषु वाद्यमानेषु निर्यामकैः-पोतवाहकैः चाल्यमाना अपि पोता न चलन्ति // 389 // ततः-तदनन्तरं स धरलस्तया चिन्तया कालं मुखं यस्य स कालमुखः सभातः, तदा प्रवहणादुत्तीर्य नगरीगतश्च सन् एकां सीकोत्तरी नारी पृच्छति // 390 / / २८८-अत्र " सुमहुत्ते" इत्यनेन तम्य ज्योतिषशास्त्रनिष्ठा यज्यते / 381- नियामकः चाल्यमानत्वे पोतानां चलन सम्बन्धेऽपितदसम्बन्धप्रतीत्या सम्बन्धेऽलम्बन्धातिशयोक्तिरलङ्कारः "योगेऽप्ययोगो सम्बन्धातिशयोक्तिरितीर्यत" इति चन्द्रालोके लक्षणात् /

Page #160
सिरिसिरि सा कहइ देवयार्थभियाई एयाई जाणवत्ताई। बतीससुलक्खणनरबलीइ दिन्नाइ चल्लंति // 391 // तत्तो धवलो सुमहग्यवत्थु भिट्टाइ तोसिऊण निवं / विन्नवइ देव ! एग बलिकजे दिजउ नरं मे // 392 // रना भणियं-जो कोवि होइ वइदेसिओ अणाहो अ। तं गिण्ह जहिच्छाए अन्नो पुण नो गहेयव्यो // 393 // सा सीकोत्तरी कथयति-एतानि तव यानपात्राणि देवतया स्तम्भितानि सन्ति, द्वात्रिंशत् सुष्टु-शोभनानि लक्षणानि यस्मिन् स द्वात्रिंशत्सुलक्षणः ईदशो यो नरस्तस्य बलौ दत्तायां चलन्ति, नान्यथा॥३९१॥ ततः तदनन्तरं धवल:-सार्थपतिः सुमहार्घाणां-सुतरां बहुमूल्यानां वस्तूनां 'भिट्टाइ 'त्ति ढौकनेन नृपं तोषयित्वा सन्तुष्टं विधाय विज्ञपयति-विज्ञप्ति करोति, हे देव ? एकं नर-मनुष्यं बलिकार्य-देवताबलिनिमित्तं मे-मा दोयताम् // 392 ॥राज्ञा भणितं- यः कोऽपि वैदेशिक:--परदेशवासी च पुनः अनाथो-निःस्वामिको नरो ३९१-अत्र यानपात्राणां देवतास्तम्भितत्वस्य चलनाभावे कारणतया कथनात् कालिगमलङ्कारः। ३९.-अत्र सुमहार्घ वस्तुहानस्य राशः तोषेण कारणतया कथनात् कापलिकमलङ्कारः / ३९३-३९४-३९५-स्पष्टानि / .. // 75 / /

Page #161
तत्तो धवलस्स भडा जाव गवसंति तारिसं पुरिसं। ता सिरिपालो कुमरो विदेसिओ जाणिओ तेहिं // 394 // बत्तीसलक्खणधरो कहिओ धवलस्स तेहिं पुरसेहिं / धवलण पुणो रायाएसो गहिओ य तग्गहणे // 395 // सो सिरिपालो चउहट्टयमि लीलाइ संनिविट्ठोवि / धवलभडेहिं उन्भडसत्यहिं झत्ति अक्खित्तो // 396 // भवति तं नरं यदृच्छया-स्वेच्छया त्वं गृहाण, अन्यः पुनों ग्रहीतव्यः॥ 393 // ततः--तदनन्तरं धवलस्य * भटा यावत्तादृशं पुरुषं गवेषयन्ति तावत् तैर्द्धवलस्य भटैः श्रीपालः कुमारो वैदेशिको ज्ञातः // 394 // ततस्तैः पुरुषैत्रिशल्लक्षणधरः श्रीपालो धवलस्य कथितो. धवलाय निवेदितः, धवलेन च तद्ग्रहणे--तस्य श्रीपालस्य ग्रहणनिमित्तं पुनरपि राजादेशो गृहीतः // 395 // तदा स श्रीपालश्चतुष्पदे वणिग्मागे लीलया सन्निविष्टोऽपि--आसीनोऽपि- उद्भटशस्त्रैः-उत्पाटितायुधैर्घ वलस्य भटैझटिति--शीघ्रं आक्षिप्त -आ समन्तात्प्रेरितः // 396 // कथमाक्षिप्त ? इत्याह-रे रे त्वरित-शीघ्र ३९६--अत्रोत्तरार्द्ध 'भड' शब्दस्य सकृदावृत्त्या छेकानुप्रासः /

Page #162
वालकहा सिरिसिरि // 76 // रे रे तुरिअं चल्लसु रुट्ठो तुह अज्ज धवलसत्थवई / तं देवयावलीए दिज्जसि मा कहसि नो कहिअं // 397 // कुमरेणुत्तं रे रे देह बलिं तेण धवलपसुणावि / पंचाणणेण कथवि किं केणवि दिज्जए हु बली // 398 // तत्तो पयति भडा किंपि बलं जाव ताव कुमरकयं / सोऊण सीहनायं गोमागणुव्व ते नट्ठा // 399 // त्वं चल, अद्य तवोपरि धवलसार्थपतिः रुष्टोऽस्ति, त्वं देवताया बलौ दास्यसे, न कथितं इति मा कथयेः // 397 // तदा कुमरेणोक्तं -रे रे पामराः! तेन धवलपशुना एव बलिं दत्त, यो धवलाख्यो भवत्स्वामी स | एव पशुस्तेनैव देवतायै बलि दत्तत्यर्थः, परं पञ्चाननेन -सिंहेन किं कुत्रापि नरेण हु-निश्चितं बलिर्दीयते 1 सिंहेन | बलिः केनापि क्वापि न दीयते इत्यर्थः // 398 // ततः-तदनन्तरं यावद्भटाः किमपि बलं प्रकटयन्ति--प्रकटी ३९७-अत्र “रे" इति नीवसम्बोधनाभिव्यजनकशब्दस्य प्रयोगात् तत्स्वामिनोऽपि नीचत्वमभि व्यजितं भवति, उत्तम प्रति तदधर्मस्तया प्रयोगे नीचत्वाभिव्यकजनात् / ३९८--कुमारे पञ्चाननवं व्यज्यते / ३९९--उपमालङ्कारः। 76 //

Page #163
धवलस्स पेरिएणं रन्नावि हु पेसियं नियं सिन्नं / तंपि हु कुमरेण कयं हयप्पयावं खणणं // 400 / / धवलाएसेण भडा नरवइसिन्नण संजुया कुमरं / वेढंति तिपंतीहिं मायावीयंव रेहाहिं // 401 // धवलो भइ रेरे एअं इत्येव सत्यछिन्नतणुं / देह बलिं जेणं सा संतुस्सइ देवया अन्ज // 402 // कुर्वन्ति तावत् कुमारेण कृतं कुमारकृतं सिंहनादं श्रुत्वा ते धवलभटा गोमायुगण:--भृगालसमूह इव नष्टाः--पलापिताः // 399 / / धवलप्रेरितेन राज्ञापि नित-स्वकीय सैन्यं प्रषितं धवलकार्यसिद्धयर्थ मुक्तं तदपि सैन्य कुमारेण क्षणार्द्धन-अर्द्धक्षणमध्ये हतः प्रतापो यस्य तत् हतप्रतापं कृतम् / / 400 // धवलस्यादेशेन भटा नरपतिसैन्येन संयुताः-सहिताः कुमार तिसृभिः-पंक्तिभिर्वेष्टयन्ति, काभिः किमिव ?-तिमभिः रेखाभिर्मायाबीज-हीकारमिव // 401 // तदा धवलो भणति-रे रे भटा एतं पुरुष अत्रैव शस्त्रेण छिन्ना तनुः-शरीरं यस्य स तथा एवंविधं संतं बलिं दत्त येनाद्य एपा देवता सन्तुष्यति-सन्तुष्टा 400 -स्पष्टम् / ४०१-अत्र विम्वपनि वम्बभावमूलकेन साधण कुमारे हाकारसादृश्यप्रतिपादनादुपमालङ्कारः। ४२-अत्र 'इन्थेव सत्थ" इत्यशे स्थ शब्दस्यासादावृत्त्याच्छेकानुप्रासः /

Page #164
* सिरिसिरि वालकदा *** कसऊॐॐॐ ताण भडाणं सरसिल्लभल्लखग्गाइआ न लग्गति / कुमरसरीरंभि अहो महोसहीणं पभावुत्ति // 403 // कमरेण पुणो तसिं केसिपि ह केसकन्ननासाओ। लुणिआउ निअसरेहिं करुणाइ न जीवियं हरियं // 404 // तं पासिऊण धवलो चिंतइ एसो न माणुसो नूणं / / खयरो व सुरवरो वा कोइ इमोऽनप्पमाहप्पो // 405 // भवेत् // 402 // तेषां नृपधवलसम्बन्धिनां भटानां शरसिल्लभल्लखङ्गादिकानि-चाणभिन्दपालकुन्तकरवालादीनि शस्त्राणि इति हेतोः कुमारस्य शरीरे न लगन्ति, तत्र हेतुमाह-अहो महौषधीनां प्रभाव आश्चर्यकारीत्यथ: // 403 // कुमारेण पुनः तेषां केषाञ्चिद्भटानां केशकर्णनासिका निजशरैः-स्वबाणैलूना:-छिन्नाः परं करुणया-कारुण्येन जीवितं कस्यापि न हतम् // 404 // एवंविधं तं श्रीपालं दृष्टा धवलश्चिन्तयति, नून-निश्चितं | एष मानुषो नास्ति, किन्तु अनल्पं-प्रचुर माहात्म्यं यस्य सोऽनल्पमाहात्म्योऽयं कोऽपि खेचरो-विद्याधरो वा 4 सुरवरो वाऽस्ति, महात्मनो भावो माहात्म्य-प्रभाव इत्यर्थः // 405 // ५०३-अत्र तदीयशस्त्राणां कुमारशरीराप्रवेशात्मनो वस्तुनः "अहो महोसहीणं पभावुत्ति" इत्यनेन समर्थनात् अर्थान्तरन्यासः / ४०४-स्पष्टम् / ४०५--अत्र कुमारे खेचरसुरवर संशयात् ससन्देहः / // 77 // ****

Page #165
काऊण अंजलिं मत्थयंमि तो विन्नवेइ तं धवलो। देव ! तुममेरिसीए सत्तीए कोऽवि खयरोऽसि // 406 // ता मह कुणसु पसायं थंभणबेडीण मोयणोवायं / किंपि हु करेह जेणं उवयारकरा हु सप्पुरिसा // 407 // कुमरेणुतं जइ तुह मोयाविजंति जाणवत्ताई। ता किं लब्भइ सोऽविहु भणेइ दीणारलक्खंति // 408 // ततः-तदनन्तरं धवलो मस्तकेऽञ्जलिं कृत्वा तं श्रीपालं विज्ञपयति-हे देव हे महाराज! त्वं ईदृश्या शतया कोऽपि खेचरो-विद्याधरोऽसि // 406 // तत्-तस्मात्कारणात् ममोपरि प्रसादं कुरुष्व, मम स्तम्भितबेडिकानां मोचनस्य उपायं किमपि कुरु, येन कारणेन सत्पुरुषा हु इति निश्चित उपकारं कुर्वन्तीति-उपकारकरा भवन्ति // 407 // कुमारेणोक्तं-यदि तव यानपात्राणि-वहनानि मोच्यन्ते तत्- तर्हि किं-लभ्यते 1, ४०६-अत्र धवलस्य कुमारमुद्दिश्य विद्याधरत्वज्ञाने तादृश्याः शक्तेः कारणतया प्रतिपादनात् काव्यलिङ्गम् / ४०६-अत्र “म्तम्भिन वेडकमोचनोपायं कुरु" इति समर्थनीयस्यार्थस्य सत्पुरुषा उपकारकग भवन्तीति समर्थकेनार्थेन समर्थनादर्थान्तरन्यासोऽलङ्कारः / ४०८-४९--स्पष्टे /

Page #166
वारुकहा सिरिसिरि // 78 // + + ततो चल्लइ कुमरो विअसिअवयणो य लोअपरिअरिओ। चडिओ य धवलसहिओ अग्गिल्ले जाणवत्संमि // 409 // निजामणसु नियनियपवहणवावारकरणपवणेसु / कयनवपयझाणेणं मुक्का हक्का कुमारेणं // 410 // सोऊण कमरहक्कं सहसा सा खुद्ददेवया नट्ठा / चलियाई पवहणाई वद्धावणयं च संजायं // 411 // तदा स धवलोऽपि भणति दीनाराणां-सौवर्णिकानां लक्षमिति // 408 // ततः-तदनन्तरं कुमारः विकसितं वदनं-मुख यस स विकसितवदनः च पुनः लोकः परिकरितः-परिवृतः सन् चलति, च पुनः धवलेन सहितोऽग्रिमे-अग्रतने यानपात्रे चटित-आरूढः // 409 // तदा निर्यामकेषु-पोतवाहकेषु निजनिजप्रवहणव्यापारकरणे प्रवणेषु-तत्परेषु सत्सु कृतं नवपदध्यानं येन स तेन एवंविधेन कुमारेण हक्का मुक्ता-उच्चैः स्वरेण हक्कास्वः कृत इत्यर्थः, निजो निजः-स्वकीयः स्वकीयो यः प्रवहणस्य-पोतस्य व्यापारस्तस्य करणे प्रवणा इति समासः // 410 // कुमारस्य हक्कां श्रुत्वा सहसा-अकस्मात् सा क्षुद्रदेवता-दुष्टदेवी नष्टा-पलायिता प्रवणानि चलितानि च पुनर्वपिनकं समातम् // 411 // ४१०--अत्र "मुक्का का" इत्यंशे छेकानुप्रासः। ४.१-अत्र प्रवहणानां चलने कुमारकृतदुकाश्रवणसमनन्तरक्षुद्रदेवतापलायनस्यकारणतया प्रतिपादनात् काव्यलिङ्गमलङ्कारः। + // 78

Page #167
वजंति भेरिभुंगलपमुहाउज्जाई गहिरसहाई। नच्चंति नट्टियाओ महरं गिज्जति गीआई // 412 // तं अच्छरिअं दटुं धवलो चिंतेइ एस जइ होइ / अम्ह सहाओ कहमवि ता विग्धं होइ न कयावि // 413 // इअ चिंतिऊण धवलो तं दीणाराण सयसहस्सं च / दाऊण विणयपणओ भणेइ भो भो महाभाग ! // 414 // __ तथा भेरीभुङ्गलप्रमुखाणि-दुन्दुभिप्रभृतीनि आतोद्यानि-वादित्रानि वाद्यन्ते, कीदृशानि ?-गम्भीरशब्दानि तथा नर्त्तक्यः-स्त्रियो नृत्यन्ति, मधुरं यथा स्यात्तथा गीतानि गीयन्ते // 412 // तत् आश्चर्य दृष्ट्वा ॐ धवलश्चिन्तयति यद्येष पुमान् कथमपि-केनापि प्रकारेण अस्माकं सहायो भवति तत्तदा कदापि-कस्मिन्नपि काले विघ्नं न भवति // 413 // इति अमुना प्रकारेण चिन्तयित्वा धवलो दीनाराणां शतसहस्रं-लक्षं च है कुमाराय दचा विनयेन प्रणतो-नम्रीभूतः सन् तं कुमारं भणति-भो भो महाभाग हे महाभाग्यवान् // 414 // ४१२-स्पष्टम् / ४१३-अत्र " अच्छरियम्" इति आश्चर्य शन्दे “अतो रिआर-रिज्ज-रीयं" 2067 // इत्यनेन र्यशब्दस्य रियादेशे श्वकारस्य च्छकारे कृते अच्छरियशब्दात्प्राकृतात् द्वितीयैकवचने रूपमवसेयम् / ४१४-अत्र भकारस्यासकदावृत्त्या वृत्यनुप्रासः /

Page #168
सिरिसिरि // 79 // SRIESऊ दीणारसहसइक्किक्कमित्तयं वरिसजीवणं दाउं / संगहिया संति मए दससहस भडा ससोंडीरा // 415 // जइ तंपिछ ओलग्गं गिण्हसि ता कहसु जीवणं तुज्झ / कित्तियमित्तं दिज्जइ जेण तुमं गरुयमाहप्पो // 416 // हसिऊण भणइ कुमरो जित्तियमित्तं इमेसिं सब्वेसि / दिन्नं जीवणवित्तं तित्तियमितं ममिकरस // 417 // एकैकदीनारसहस्रमानं वर्षस्य जीवनं-आजीविकां दत्त्वा मया शौण्डीर्येण-पराक्रमेण सह वर्तमानाः सशौण्डीर्या दशसहस्रभट्टाः सङ्गहीताः सन्ति / / 415 // यदि त्वमपि ओलग्गन्ति-अवलगनं-सेवां गृहुणासि-अङ्गीकरोषि तर्हि तव जीवनं कथय-तुभ्यं कियन्मात्रं जीवन दीयते ? येन कारणेन त्वं गुरुकं महत् माहात्म्य-प्रभावो यस्य स ईदृशोऽसि // 416 // एतद्धवलवचः श्रुत्वा कुमारो हसित्वा भणति. एषां सर्वेषां भटानां यावन्मात्रं त्वया जीवनवि-जीवनद्रव्यं दत्तं ४१५-अत्र दीनाराणां सहस्र वर्षस्य भृतिरूपेणं प्रत्येकं भटाय दीयते, तुभ्य तु दीनाराणां शतसहस्रं प्रदत्तमिति तव बहुमान मया कृतमिति सर्वथापि त्वया मत्सहायकेनाद्वितीयेन भवितव्यमेवेति धवलस्य मनोगतो भावः सूचितः। ४१६-अत्र न तावद्देताबद्दत्वा मया विरंस्यते परन्तु गुरुप्रभावस्य तव कियहातव्यमिति प्रलोभनम / 417 चतुरेण कुमारेणापि स्वकीयं महत्त्वं विजानन् समुचितमेव स्वजीवनद्रव्यं सङ्केतितम् / ॐॐॐ // 79 //

Page #169
तो सहसा विम्हियओ लिक्खं गणिऊण चिंतए सिही। दीणारकोडि एगा सव्वेसिं जीवणं अत्थि // 418 // एगो मग्गइ कोडिं अहह अजुत्तं विमग्गियं नूणं / एएसिं किं अहियं सिज्झिस्सइ कज्जममुणावि ! // 419 // इअ चिंतिऊण घवलेणुत्तं जइ कुमर ! दससहस्साइं। गिण्हसि ता देमि अहं जं पुण कोडी तयं कूडं // 420 // तावन्मानं मा एकस्मै देयम् / / 417 // ततः-तदनन्तरं श्रेष्ठी धवलो विस्मितः-आश्चर्य प्राप्तः सन् सहसाशीघ्र लिक्खन्ति-दीनारसङ्ख्यां गणयित्वा चिन्तयति-सर्वेषां भटानां एका दीनारकोटिर्जीवनं अस्ति // 418 // अयमेकः कोटि मार्गयति, अहह इति खेदे नूनं-निश्चितं अयुक्तं विमागितं अमुनाऽपि-अनेनापि एतेभ्योऽधिकं किं कार्य सेत्स्यति ? // 419 // इति चिन्तयित्वा-विचार्य धवलेनोक्तं-हे कुमार! यदि दशसहस्राणि दीनाराणां गृह्णासि तत्तर्हि अहं ददामि, यत्पुनस्त्वया कोटिर्मागिता तत् कूटं-मृषावाक्य ४१८-सर्वेषां भटानामेषां जीवनं दीनाराणां कोटि दर्तते तत्कथं केवलमेकस्मै देयमिति कुमार वञ्चयितुं प्रयत्यते / ४.९-अत्र अयुक्तविमार्गणे उत्तार्द्धस्य हेतुतया कथनात् वाक्यार्थहेतुकं काव्यलिशमलकारः। ४२०-स्पष्टम् /

Page #170
सिरिसिरि वालकहा कुमरेणुसं मह तायतुल्ल ! तुह जीवणेण नो कज्ज / किंतु अहं देसंतरगंतुमणो एमि तुह सत्थे // 421 // जइ भाडएण चडयं देसि ममं हरसिओ तओ सिट्टी। मग्गेइ भाडयं पइमासं दीणारसयमेगं // 422 // त दाऊणं चढिए कुमरे मूलिल्लवाहणे तस्स / भेरीउ ताडियाओं पत्थाणे रयणदीवस्स // 423 // मित्यर्थः // 420 // तदा कुमारेणोक्तं-हे ताततुल्य !-हे पितृसदृश तव जीवनेन-तव पार्वे जीविकाद्रव्यग्रहणेन मम कार्य नो अस्ति, किन्तु अहं देशान्तरे गन्तुं मनो यस्य स देशान्तरगन्तुमनाः सन् तव साथै एमिआगच्छामि // 421 // यदि भाटकेन मह्यं चटनं-प्रवहणे आरोहणं ददासि तहि त्वत्सार्थे आगच्छामीति भावः, 2 ततः-तदनन्तरं श्रेष्ठी हर्षितः सन् मासं मासं प्रतीति प्रतिमास एकं दीनाराणां शतं भाटकं मार्गयति // 422 // तद्भाटकं दवा श्रीपालाख्ये कुमारे तस्य श्रेष्ठिनो मूलवहने-प्रधानयानपात्रे चटिते--आरूढे सति रत्न ४२१-अत्र ताततुल्य इति सम्बोधनगदेन श्रेष्ठिनं प्रति कुमारस्य आदरातिशयः सूचिता, तव जीविकाद्रव्यग्रहणेन नास्ति मे कार्यमित्या देशान्तरगन्तुमनस्त्वादेरुत्तरवाक्यार्थस्यहेतुतयोपादानात् वाक्यार्थहेतुकं काव्यलिङ्गमेवालङ्कारः / ४२१-४२३-स्पष्टम् /

Page #171
हकारिजंति सढे तह वड्ढिज्जंति सिक्कियाओ अ। चालिज्जंते सुक्काणयाई आउल्लयाइं च // 424 // एगे मवंति धुवमंडलं च एगे हरंति थागत्तं / एगे मवंति वेलं एगे मग्गं पलोयंति // 425 // कत्थवि दटुं मगरं एगे वायंति दुक्कलुक्काइं / एगे य अग्गितिल्लं खिवंति लहुढिंकलीआहिं // 426 // द्वीपस्य प्रस्थाने रत्नद्वीपाभिमुखचलनार्थ भेर्य्यस्ताडिता--वादिता इत्यर्थः॥४२३॥ तदा सढावस्रमयपोतोपकरणविशेषा वायुपूरणार्थ पोतोपरि हक्कार्यन्ते-ऊर्य प्रसार्यन्ते, तथा शिक्यान्येव शिक्यिका-रज्जुमय्य आरोहणा र्थोपकरणविशेषाः वद्धन्ते--विस्तार्यन्ते, तथा सुक्कानकानि-पोताग्रभागवर्चकाष्ठानि चाल्यन्ते-स्फोर्यन्ते, च पुनः आउल्लकानि-काष्ठमयचालनोपकरणानि चाल्यन्ते // 424 // पुनस्तदा एके-केचन पोतवाहका ध्रवमण्डलं-ध्रुवतारकमण्डलं मिमते-मानविषयं कुर्वन्ति, च पुनः एके-केचन थागत्तं हरन्ति-अंतःप्रविष्टं जलं निष्कासयंति, तथा एके काष्ठप्रयोगेण जलधेर्वेलां मिमतेऽन्ये पुनरेके मार्ग प्रलोकन्ते-निरीक्षन्ते // 425 // कुत्रापि मकरं-महामत्स्यविशेष दृष्ट्वा एके केचन लोका दुक्कलुक्कानि-टुक्लुक्काख्यान् चविनद्धवाद्यविशेषान् वादयन्ति, ४२४-४२५-४२६-स्पष्टानि / जखम

Page #172
सिरिसिरि वालकदा चोराण वाहणाई दटुं निययाई पक्खरिज्जंति / पंजरिएहिं भडेहिं चोरा दूरे गमिज्जंति // 427 // उग्गमणं अत्थमणं रविणो दीसेइ जलहिमज्झमि / वडवानलपज्जलिया दिसाउ दिसंति रयणीसु // 428 // . च पुनः एके लोका लघुभिर्दिकलिकाभिः-पात्रविशेष अग्नौ तैलं क्षिपन्ति, एतावता वाद्यशब्दं श्रुत्वाऽग्निज्वाला CI च विलोक्य मकरा दूरतः प्रयान्तीति भावः // 426 // . क्वचित्प्रदेशे चौराणां वहनानि-पोतान् दृष्ट्वा निजकानि-स्वकीयानि वहनानि परीकः-तदधिकारिविशेषः (प) कखरिज्जन्ती'ति-सन्नद्धानि कार्यन्ते, ततो भटैः-वीरपुरुषैः चौरा दूरे गम्यन्ते गमनं कार्यन्ते / // 427 // पुनस्तदा रवेः-सूर्यस्य उद्गमनमुदयः अस्तंगमनमस्तमयनं द्वे अप्येते जलधिमध्ये-समुद्रान्तः एव दृश्येते, तथा रजनीषु-रात्रिषु वडवानलेन समुद्रोत्थवह्निविशेषेण ज्वलिता दिशो दृश्यन्ते // 428 // एवंविधानि | एतादृशानि समुद्रस्य कुतूहलानि-कौतुकानि प्रेक्षमाणः-पश्यन् यावत् कुमारवरः-कुमारश्रेष्ठः श्रीपालो व्रजति ४२७–अत्र पूर्वार्द्ध णकारस्य सदावृत्त्या यकारस्थ द्विरुच्चारणेन च वृत्त्यनुप्रासद्वयम् / / ४२८-अत्र "मणं" शब्दस्य सकृदावृत्तिमपेक्य छेकानुप्रासः, णकारस्था सदावृत्त्या पुन वृत्त्यनुप्रास पचालङ्कारः। // 81 //

Page #173
एवंविहाई कोऊहलाई पिक्खंतओ समुदस्स / जा वच्चइ कुमरवरो ता पंजरिओ भगइ एवं // 429 // भो भो जइ जलइंधणपमुहहिं किंपि अस्थि तुम्हाणं / कज्जं ता कहह फुडं बब्बरकूलं समणुपत्तं // 430 // संजत्तिएहिं भणि बब्बरकूलस्स मंदिराभिमुहं / .. वच्चह जेण जलाइं गिण्हामो मा विलंबेह // 431 // तावत्पारिक-ऊर्ध्वपारस्थः पुमान् एवं-वक्ष्यमाणप्रकारेण भणति-वक्ति // 429 // भो भो लोकाः! यदि युष्माकं जलेन्धनप्रमुखैः किमपि कार्यमस्ति तत्तर्हि स्फुट-प्रकटं यूयं कथयत यतो बब्बरकूलं समनुप्राप्तंबब्बरकूलाख्यं बिन्दरं सम्प्राप्तमस्तीत्यर्थः // 430 // एतद्वचनं श्रुत्वा सांयात्रिकैः-पोतवगिभिर्भणितं-उक्त बर्बरकूलस्य बिन्दराभिमुख व्रजत-यूयं चलत येन जलादिकं गृह्णीमः अत्रार्थे मा विलम्बवं-विलम्ब मा कुरुतेत्यर्थः // 431 // तत्र बिन्दरे प्राप्ताश्च लोकाः ४२९-स्पष्टम् / ४३०-अत्र कुमार प्रति पञ्जरिकस्य तथा कथना प्रति तदीयोऽनुरागः केवलं "भवन्ति भव्येषु विपक्षपाताः" इति न्यायेन प्रतीयते / ४३१-स्पष्टम् / SISUSTUSKUCo36

Page #174
सिरितिरि // 82 // पत्ता य तत्थ लोआ सपमोआ उत्तरंति भूमीए / इससहसभडसमेओ धवलोवि ठिओ सडमहीए // 432 // इत्यंतरंमि तेसिं हलबोल सुणिअ आगया तत्थ / यब्धररायनिउत्ता मंदिरलागस्थिणो पुरिसा // 433 // मग्गंताणवि तेसिं लागं नो देइ जाव सो सिट्ठी। ता तेहिं महाकालो वहाविओ बब्यराहिवई // 434 // सप्रमोदाः सहर्षाः सन्तो भृम्यां उत्तरन्ति, तदा दशसहस्रभटैः समेतः-सहितो धवलोऽपि श्रेष्ठी तटमयांसमुद्रतटभूमौ स्थितः // 432 // अत्रान्तरे-अस्मिन्नवसरे तेषां-पोतमनुजानां हलबोलं-अव्यक्तध्वनि श्रुत्वा तत्र-प्रदेशे बर्बरराजेन नियुक्ताः-अधिकारिणः कृता बन्दिरलागार्थिनो-बन्दिरलागग्राहकाः पुरुषाः आगताः, लागो-राजदेय-द्रव्यम् // 433 // मार्गयता-याचमानानामपि तेषां राजपुरुषाणां यावत् स श्रेष्ठी लागं न ददाति तावत् तैः पुरुषर्महाकालो नाम बबराधिपतिः-बर्बरकूलस्वामी अवधावितः तत्र गमनाथं प्रेरित इत्यर्थः // 434 // ४३२-स्पष्टम् / ४३३-अत्र भम्यामबतरत्स्वेव तेषु बन्दिरलागार्थिपुरुषा गमने तेषां हलबोलध्वनेः कारणतयोपादानात् कार्यालइमलङ्कारः। ४४-अत्र लाग मार्गयतामपि राजकीयपुरुषाणां राजद्रव्या प्रदाने धवलस्य घाष्टय प्रतीयते, महाकाल इति नाम्ना तस्य बर्बराधिपतेः काचित् प्रचण्डताऽपि व्यज्यते /

Page #175
महाकालो भूरिबलो तत्थ गतूण मग्गए लागं / सिट्ठी न देइ पद्धरपएहिं सुहडे पचार // 439 // तो धवल भडा उब्भडसत्था सहसत्ति बब्बरभडहिं / जुझंति जओ लोए मरंति पचारिआ सुहडा // 436 // पढमं धवलभडेहिं भग्गं महकालभडबलं सयल / तो महकालनिवेणं उदृविअं सबलतुरएणं // 437 // ततो भूरि-प्रचुरं बलं-सैन्यं यस्य स एवंविधो महाकालो राजा तत्र-बिन्दरे आगत्य लागं मार्गयति, परं धवलः श्रेष्ठी न ददाति, किन्तु प्रधरपदैः सुभटान् प्रचारयति युद्धार्थ प्रेरयति // 435 // ततः-तदनन्तरं उद्भटानि-भयजनकानि शस्त्राणि येषां ते एवंविधा धवलभटाः सहसा इति-सद्यस्तत्क्षणमित्यर्थः बबरराजस्य भटैः सह युध्ध्यन्ते-युद्धं कुर्वन्ति, यतो-यस्मात्कारणात् लोके सुभटाः प्रचारिता:-पौरुषोत्पादकवचनैः प्रेरिताः सन्तो म्रियन्ते, स्वस्वामिनोऽग्रे प्राणान् त्यजन्तीत्यर्थः // 436 / / तदा प्रथमं धवलस्य भटैः सकलं-समस्तं . ४३५-अत्र भूरिबल स्वयं महाकालमपि निजं लाग ग्रहीतुमायान्तमगणयित्वा स्वकीयसुभटप्रवा रणे धवलस्य कोऽपि साहसातिशयः प्रतीयते / ४३६-अत्रोद्भटशस्त्राणां धवलश्रष्ठिभटानां यो धने " उत्तरार्द्धवाक्यार्थस्य कारणतयोपादानात् काव्यलिङ्गमलङ्कारः / ४३७-अत्र पूर्वाद्ध भकारस्यासकृदावृत्त्या वृत्त्यनुप्रासोऽलङ्कारः।

Page #176
सिरिसिरि 183 // वालकहा नटुं धवलभडेहिं बब्बरवइतेअमसहमाणेहिं / / पयचारी जुझंतो धवलो पुण पाडिओ बद्धो // 438 // तं बंधिऊण रुक्खे राया सुहडे निओइऊण निए / सत्थस्स रक्खणत्यं सयं च चलिओ पुराभिमुहं // 439 // इत्यंतरंमि कुमरो धवलं बुल्लावए कहसु इम्हि / / ते सुहडा कत्थ गया जेसिं दिन्ना तए कोडी॥१४४०॥ 18 महाकालराजस्य भटानां बलं-सैन्यं भग्नं, ततः-तदनन्तरं महाकालनृपेण सबलो-बलवान् तुरगः-अश्वो यस्य 16 स तेन अश्वरत्नारूढेन सता उत्थितं स्वयं युद्धाय गम्यते स्मेत्यर्थः // 437 // तदा वर्वरपतेः-बर्बरकूलस्वामिनो राज्ञस्तेजोऽसहमानैर्धवलस्य भटैनष्ट-प्रतिदिशं भग्न, ततः पदचारी सन् युध्यमानो धवलः पुनः पातितो बद्धश्च // 438 // राजा- महाकालस्तं--धवलं वृक्षे बन्धयित्वा सार्थस्य रक्षणार्थ निजान्-स्वकीयान् सुभटान नियोज्य संस्थाप्य स्वयम्--आत्मना च पुराभिमुखं चलितः // 439 // अत्रान्तरे-अस्मिन्नवसरे श्रीपालकुमारो धवलं ४३८--अत्र धवलसैन्यानां पलायने धवलस्य बन्धने च राशस्तुरगवरारोहणस्य कारणतयोपादानात् काव्यलिङ्गमलङ्कारः। ४३१--स्पष्टम् / ४४२--कोटि कुमाराय पूर्वमदत्या स्वीय कार्य प्रचालयन्तं धवलश्रेष्ठिनं प्रति ते सुभटाः क्व गता येभ्यस्त्वया कोरिद ति साभिप्रायोक्तिः /

Page #177
धवलो भइ-भो भो खयंमि किं कुणसि खारपक्खेवं ? / किं वा दवाणुवरि फोउयदाणक्कियं कुणसि ? // 441 // तो कुमरो भणइ कुडं अजवि जइ कोऽवि तुझ सव्वस्सं / वालेइ तस्स किं देसि ? मज्झ साहेसु तं सव्वं // 442 // जल्पयति, अहो धवल ! त्वं कथय इदानी- साम्प्रतं ते सुभटाः कुत्र गता ? येभ्यस्त्वया दीनाराणां कोटिदत्ता // 440 // तदा धवलो भणति भो भो क्षते-प्रहतेऽङ्गे क्षारस्य प्रक्षेप किं करोषि-कथं विदधासीत्यर्थः, वाऽथवा | दग्धानामुपरि स्फोटकदानक्रियां किं करोषि ? इदमयुक्तं भवादृशानामित्यर्थः॥४४१ // ततः-तदनन्तरं कुमारः स्फुट-प्रकटं भणति, भो श्रेष्ठिन् ! अद्यापि यदि कोऽपि तव सर्वस्वं वालयति तर्हि तस्मै त्वं किं ददासि ? मह्यं तत् सत्यं कथय // 442 // ४४१--अत्र "खयंमि कि कुणसि स्वारपवखेपं" इति लोकप्रवादानुकृते लोकोक्तिरलङ्कारः "लोक प्रवादानुकृति लोकोक्तिरिति भण्यते / सहस्व कतिचिन्मासान् मिलयित्वा विलोचने" इति चन्द्रोलोके तल्लक्षणोदाहरणस्मरणात् किञ्च दग्धानामुपरि स्फोटकदानक्रियां किं करोषीत्युक्त्याः स्फोटकदानवत् तव वचनं मे हृदयदाहमित्युपमायां पर्यवसानात् "तितीपुर्दुस्तरं मोहादुडुपेनास्मि सागरम्" इत्यादिवन्निदर्शनालङ्कारः "अभवन् वस्तुसम्बन्धउपमा परिकरपकः / निदर्शना” इति काव्यप्रकाशे तल्लक्षणस्मरणात् / ४४२-स्पष्ठम् /

Page #178
वालकदा सिरिसिरि का 84 // धवलोभणेइ न ह संभवेइ एव तहावि तस्स अहं। देमि सव्वस्सअद्धं इत्थ पमाणं परमपुरिसो॥ 443 // तो कुमरो धणुहकरो अंसेसऽणुबदउभयतणीरो। बुल्लावइ महकालं पिट्टी गंतूण इकिल्लो॥ 444 // भो बब्वरदेसाहिव ! एवं गंतुं न लब्भए इण्हि / ता वलिऊण बलं मे पिक्खसु खणमित्तमिकस्स // 445 // तदा धवलो भमति-हु इति निश्चयेन एवं न सम्भवत्येव-गतस्य पश्चाद्वलनं कुतोऽपि इत्यर्थः, तथापि यो मम सर्वस्वं वालयति तस्मै अहं सर्वस्वस्य-सर्वद्रव्यस्य अर्द्ध ददामि, अत्र परमपुरुषः-परमेश्वरः प्रमाण-साक्षीत्यर्थः // 443 // ततः-तदनन्तरं धनुः कोदण्ड करे--हस्ते यस्य स धनुःकरः, तथाऽसयो:--स्कन्धयोः अनुबद्धौ पश्चाद्वद्धौ उभौ-द्वौ तूणीरौ-शराश्री येन स एवंविधः कुमारः एकाकी सन् पृष्ठौ गत्वा महाकालं राजानं जल्पयति // 444 // का जल्पयतीत्याह-भो बर्बराधिप ! इदानीं-साम्प्रतं एवम्-अमुना प्रसारण गन्तुं त्वया न लभ्यते-न प्राप्यते, तस्माद्वलित्वा क्षणमात्र एकस्य मम बलं प्रेक्षस्व // 445 // ततो वलितो महाकाल: ४४३-अत्र परमपुरुषस्य साक्षितया स्थापन कमारयेतसि विश्वाससमुत्पादनार्थमवगन्तव्यम् / ४४४-अत्र कुमरस्य धनुष्याणित्वम् , असावच्छेदेन तूणीरयबन्धन च युद्धाभिनिवेशदर्शनार्थम् / ४४५-स्पष्टम् / // 84 //

Page #179
तो वलिओ महकालो पभणइ बालोऽसि दंसणीओऽसि / वररूवलक्खणधरो मुहियाइ मरेसि किं इक्को?॥४४६॥ कुमरोवि भणइ-नरवर ! इअ वयणाडंबरेण काउरिसा। भज्जंति तुह सरेहिवि मह हिययं कंपए नेव // 447 // इअ भणिऊण कुमारो अप्फालेऊण धणुमहारयणं / मिल्हंतो सरनिअरं पाडइ केउं नरिंदस्स // 448 // प्रभणति-प्रकर्षेण वक्ति-त्वं बालोऽसि पुनः दर्शनीयोऽसि-द्रष्टुं योग्योऽसि तथा रूपं च लक्षणानि धरतीति घर एवंविधस्त्वं एकः एकाकी मुधिकया-चैयर्यन किं म्रियसे?॥४४६ // तदा कुमारोऽपि भणति-हे नरवर हे राजन् ! इत्येतद्ववचनाडम्बरेण कापुरुषा:-कातरा नरा भज्यन्ते, मम हृदयं तव शरैः-बाणैरपि नैव कम्पतेऽतो वृथा वागाडम्बरं मा कृथाः-ममापि हस्तौ पश्येत्यर्थः // 447 // इत्येवं भणित्वा-उक्त्वा कुमारः स्वकीयं धनुर्महारत्नं आस्फाल्य शरनिकरं-बाणसमूहं मुञ्चन्-चाणवृष्टिं है। ४४६-अत्र बालत्व-दर्शनीयत्व-वरलक्षणधरत्वादिप्रतिपादनं तदीययुद्धाभिनिवेशवारणार्थम् / / ४४३-त्वदीयशरैरपि मदीयं हृदयं न कम्पते का कथा तव वचनस्येति काव्यापित्तिरलङ्कारः / / ४४८-अत्र धनुषो महारत्नयोक्त्या कुमारधनुषो धनुजातिश्रेष्ठत्वमुक्तं भवति " रत्नं स्वजाति श्रेष्ठेऽपि मणावपि नपुंसकम्” इति मेदिनी कोशात् रत्नपदस्य स्वजातिश्रेष्ठत्वप्रतिपादनात् / Astro

Page #180
199495 सिरिसिरि बालकहा तो बब्बरसुहडेहिं विहिओ सरमंडवो गयणमग्गे / तहवि न लग्गइ अंगे इक्कोवि सरो कुमारस्स // 449 // कुमरसरहिं ताडिअदेहा ते बब्बराहिवइसुहडा / केवि हु पडंति केवि हु भिडंति नासंति केवि पुणो // 450 // महकालोवि नरिंदो मिल्हइ सयहत्थियं सहत्थेणं / सोवि न लग्गइ ओसहिपभावओ कुमरअंगंमि // 451 // | कुर्वन्नित्यर्थः, नरेन्द्रस्य-राज्ञः केतुं-पुरोवर्तिध्वजं पातयति // 448 // ततो बबरदेशाधिपसुभटैगंगनमार्गे आकाशमार्गे शराणां-बाणानां मण्डपो विहितः कृतः, तथापि कुमारस्य अङ्गे एकोऽपि शरो न लगति // 449 // कुमारस्य शरैम्ताडितो देहो येषां ते एवं विधास्ते बर्बराधिपते सुभटाः केपि पतन्ति, केऽपि च ' भिडन्ती'ति अन्योऽन्य शरीरसंस्पर्शेन एकत्रीभवन्ति, केपि पुनर्नश्यन्ति पलायन्ते // 450 // महाकालोऽपि नरेन्द्रो-राजा स्वहस्ते भवं सौवहस्तिकं-शस्त्रविशेष स्वहस्तेन मुञ्चति, सोऽपि शस्त्रविशेषः औषधिप्रभावतः कुमारस्य अङ्गेन लगति // 451 // ४४१-अत्र बर्बराधिपति सुमट प्रक्षिप्तानां बाणानां कुमारशरीरस्पर्शसम्बन्धेऽपि तदसम्बन्धवर्णनात् सम्बन्धेऽसम्बन्धातिशयोक्तिरलङ्कारः / 4.0 स्पष्टम् / ४११--महाकालनरेन्द्रस्वहस्तप्रक्षिप्तबाणस्यापि कुमारशरीरास्पशेने विद्यासाधकमहापुरुष प्रदत्तौषधे महाप्रभावो वणितो भवति / S teg

Page #181
तो वेगेणं कुमरो गहि सयहत्थियं तयं चव / अप्फालिऊण पाडइ भूमीए बब्बराहिवई॥४५२॥ तंबंधिऊण कुमरो आणइ जा निअयसत्थपासंमि / तं द8 ते नट्ठा सत्थाहिवरक्खगा पुरिसा // 453 // धवलो बंधविमुक्को खग्गं चित्तूण धावए सिग्छ / महकालमारणत्थं सिरिपालो तं निवारेइ // 454 // ततः कुमारो वेगेन तदेव राज्ञः सौवहस्तिकं शस्त्रं-गृहीत्वा आस्फाल्य च बर्बराधिपति भूमौ पातयति // 452 // ततस्तं-राजानं बद्धा कुमारो यावत् निजकसाथपार्श्व आनयति तावत्तं स्वनृपं बद्धं दृष्ट्वा ते सार्था- 15 धिपस्य-धवलस्य रक्षकाः पुरुषाः नष्टाः-पलायिताः // 453 // अथ धवलो बंधविमुक्तः सन् खङ्गं गृहीत्वा | महाकालस्य राज्ञो मारणार्थ शीघ्र-सत्वरं धावति, तदा श्रीपालकुमारस्तं धवलं निवारयति-वजयति // 454 // किमुक्त्वा निवारयतीत्याह-अहो श्रेष्ठिन् ! गेहागतं-स्वगृहमागतम् च पुनः शरणागतं च पुनः बद्धं च पुनः रोगेण ४५२--अत्र बर्बराधिपते भूमौ पातेन कुमारस्य महान् पराक्रमोऽभिव्यज्जितो भवति / ४५३-अत्र सार्थाधिपधवलश्रेष्ठिरक्षणनिमित्तबर्बराधिपतिनियोजितपुरुषाणां पलायने पूर्वार्द्ध प्रतिपाद्यस्य राजबन्धनादेः कारणतया प्रतिपादनात् काव्यलिई वाक्यार्थगतमलङ्कारः / ४५४-स्पष्टम् /

Page #182
वालकहा सिरिसिरि // 86 // गेहागयं च सरणागयं च बद्धं च रोगपरिभृयं / नस्संतं बुड्ढं बालयं च न हणंति सप्पुरिसा // 455 // जे दससहस्ससुहडा बब्बरसुहडेहिं ताडिया नट्ठा / तेसिं रुट्ठो सिट्ठी जीवणवित्तीउ भंजेह // 456 // ते सब्वेवि हु कुमरस्स तस्स मुहिआइ सेवगा जाया / कुमरेण ते निउत्ता निअभागागयपवहणेसु // 457 // | परिभूतं-पीडितं पुनर्नश्यन्तं-पलायमान तथा वृद्धं-जरसाभिभूतं च पुनः बालकं एतान् पुरुषान् वैरिणोऽपि सत्पुरुषा न मन्ति-न मारयन्ति, इति नीतिवचनात् अयमपि गृहागतत्वेन बद्धत्वेन च अवध्य इति भावः // 455 / / ये दशसहस्त्रसुभटा बर्बरभूपसुभटैस्ताडिताः सन्तो नष्टाः तेषामुपरि श्रेष्ठीः रुष्टः सन् तेषां जीवनवृत्ती. भनक्ति-निषेधयति // 456 // ततस्ते सर्वेऽपि भटा अन्यां गतिमलभमानाः तस्य कुमारस्य मुधिकया-विना ४५५-अत्र गेहागत-शरणागत-बद्ध-रोगपरिभूत-पलायित वृद्ध-बालक हननस्य निषिद्धत्वप्रतिपादनात् कुमारस्य सकलागमज्ञानमक्षुण्णं व्यज्यते / ४५६-अत्र तेषां दशसहस्रसुभटानां पलायने बराधिपतिसुभटताडितत्वस्य हेतुतया प्रतिपादनात् पदार्थहेतुकं काव्यलिङ्गमलङ्कारः। ४५७-अत्र “कुमरस्स तस्स" इत्यंशे स्सेत्यस्या सकृदावृत्त्या छेकानुप्रासोऽलङ्कारः / // 86 //

Page #183
सयमेव महाकालं बंधाओ मोइऊण सिरिपालो / निअभागपवहणाणं वत्थाईहिं तमच्चेइ // 458 // सब्वेवि हुते सुहडा पहिरावेऊण पवरवत्थेहिं / संतोसिऊण मुक्का कुमरेण विवेअवंतेण // 45 // महकालोवि हु टूण तस्स कुमारस्स तारिसं चरिअं / चित्से चमक्किमओ तं अब्भत्थइ विजयवयणेहिं // 460 // मूल्येनैव सेवका जाताः, तदा कुमारेण ते सुभटा निजभागे आगतेषु प्रवहणेषु-पोतेषु नियुक्ता-अधिकारिणः कृताः // 457 // अथ श्रीपालः स्वयमेव महाकालं-राजानं बन्धनात् मोचयित्वा निजभागप्रवहणानां वस्त्रादिभिः-तन्मध्यगतवस्त्राभरणादिकैस्तं-महाकालं नृपं अर्चति-सत्कराति // 458 // पुनर्विवेकवता कुमारेण ते सर्वेऽपि सुभटाः प्रवरवस्त्रैः परिधाप्य सन्तोष्य मुक्ताः // 459 / / महाकालोऽपि नृपस्तस्य-कुमारस्य तादृशं चरितं-आचारं दृष्ट्वा चित्ते चमत्कृतः-चमत्कारं प्राप्तः सन् तं ४५८-अत्र स्वयं श्रीमहाकालनरपतिबन्धनमोवनात् वस्त्रादिभिस्तदोयार्चनतश्च श्रीपालस्य परममौदार्य सहदयमनोरञ्जनं प्रतीयते / ४५९-अत्र प्रवरवस्त्रपरिधापनात् सन्तोष्य भटानां मोचने " विवे अवतेण" इति विशेषणस्य साभिप्रायतया परिकरालङ्कारः “अलङ्कारः परिकरः माभिप्राये विशेषेण" इति चन्द्रालोकीय तल्लक्षणस्मरणात् / ४६०-अत्र "तस्स कुमारस्स" इत्यशे छेकानुप्रासोऽलङ्कारः।

Page #184
सिरिसिरि वालकहा पुरिसुत्तम ! मह नयरं नियचरणेहिं तुमं पवित्तेहिं / अम्हेवि जेण तुम्हं नियभत्तिं किंपि दंसेमो।। 461 // कुमरो दक्खिन्ननिही जा मन्नइ ता पुणो धवलसिट्ठी / वारेइ घणं कुमरं सव्वत्थवि संकिया पावा // 462 // वारंतस्सवि धवलस्स तस्स कुमरो समस्थपरिवारो। पतो महकालपुरं तोरणमंचाइकयलोहं // 463 // कुमारं विनययुक्तवचनैः अभ्यर्थयते-प्रार्थयते // 460 / / हे पुरुषोत्तम ! त्वं निजचरणैर्मम नगरं पवित्रय-पविसत्रीकुरु येन कारणेन वयमपि युष्मभ्यं कामपि निजभक्ति दर्शयामः // 461 // दाक्षिण्यं-परचित्तानुकूल्यं तस्य निधिः-निधानं कुमारो यावन्मन्यते-नृपवचनमङ्गीकुरुते तावत्पुनः धवलश्रेष्ठी कुमारं घन-प्रचुरं वारयति शत्रुगृहे सर्वथा न गन्तव्यं इत्यादिवाक्यः, कथमित्यत्राह-यतः पापा:-दुष्टाः प्राणिनः सर्वत्रापि शङ्किताः स्युः // 462 // तस्य धवलस्य वारयतोऽपि सत:--एतावता वारयन्तमपि धवलमनादृत्येत्यर्थः समस्त:--सम्पूर्णः परि ४६१--अत्र "पुरुषोत्तम" इति विशेषणात्तस्य परमपूज्यत्वाभिप्रायतया परिकरोऽलङ्कारः।। ४६२-महाकालनरपतिप्रार्थनास्वीकारे कुमारे दाक्षिण्यनिधित्वस्य हेतुतया कथनात् पदार्थहेतुकं काव्यलिङ्गमलङ्कारः। ४६३-धवलश्रेष्ठिनः कुमारगमनवारणरुपस्यार्थस्य विशेषात्मनः "सम्वत्थवि संकिया पावा" इति सामान्यात्मनार्थेन समर्थनात् सामान्येन विशेषसमर्थनरूपोऽर्थान्तरन्यासोऽलङ्कारः / लक्षणं पूर्वोदीरितमवसेयम् /

Page #185
महकालो तं कुमरं भत्तीइ नियासणंमि ठावित्ता / पभणेइ इमं रज्जं मह पाणावि हु तुहायत्ता // 464 // अन्नं च मज्झ पुत्ती पाणेहितोऽवि वल्लहा अस्थि / नामेण मयणसेणा तं च तुमं पसिय परिणेसु // 465 // वारो यस्य स एवंविधः कुमारो महाकालभूपस्य पुरं प्राप्तः, कीदृशं पुरं ?-तोरणमञ्चादिभिः कृता शोभा यस्य / तत् तथोक्तम् // 463 // अथ महाकालो नृपस्तं कुमारं भक्त्या निजासने स्थापयित्या -उपवेश्य प्रकर्षण भणति -इदं राज्यं त्वदायत्तं-तवाधीनमस्ति, किंबहुना ?, हु इति निश्चितं मम प्राणा अपि त्वदायत्ता:-त्वदधीनाः सन्ति // 464 // अन्यच्च-प्राणेभ्योऽपि वल्लभा नाम्ना मदनसेना मम पुत्री अस्ति, तां च मम पुत्रीं त्वं प्रसद्य-प्रसन्नीभूय परिणयस्व // 465 // कुमारेण भणितं--अहं वैदेशिकस्तथाऽज्ञाते कुलशीले यस्प सोज्ञातकुलशोलोऽस्मि, तस्मै ____४६४--अत्र महाकालस्य राशः कुमारं प्रति स्वकीयराज्यस्य स्वकीयप्राणानामपि च समर्पणात्प्रेमप्रकर्षः परमः प्रतीय / ४६५-स्पष्टम् /

Page #186
वालकहा सिरिसिरि // 88 // कुमरेणं भणियमहं विदेसिओ तह अनायकुलसीलो। तस्स कहं नियकन्ना दिज्जइ सम्मं विजारेसु ? // 466 // पभणेइ महाकालो आयारेणावि तुह कुलं नायं / न य कारणं विएसो कुणसु इमं पत्थणं सहलं // 467 // आमंति कुमारेण भणिए महया महसवेण निवो। परिणावइ नियधूयं देइ सिरिं भूरिवित्थारं // 468 // मह्यं निजकन्या कथं दीयते ?, सम्यग् विचारय // 466 // एवं कुमारेणोक्ते सति महाकालः प्रभणति अस्माभिस्तु आचारेणापि तव कुलं ज्ञातं, पुनस्त्वया स्वस्य वैदेशिकत्वमुक्तं तत्रोच्यते न च विदेशः कारणं 18 कन्याऽप्रदाने इति शेषः, तम्मात् इमां प्रार्थनां सफलां कुरुष्व // 467 // तदा कुमारेण आममिति भणिते सति-अङ्गीकृतमित्युक्ते सति महता महोत्सवेन-अतिमहोत्सवेन नृपोमहाकालभूपो निजपुत्रीं परिणाययति-उद्वाहयति, भूरि:-बहु विस्तारो यस्याः सा भूरिविस्तारा तां श्रियं ४.६-अत्र अज्ञात कुलशीलत्वे वैदेशिकत्वस्य कारणतया प्रतिपादनात् पदार्थहेतुकं काव्यलिङ्गमलङ्कारः। ४६७-'अत्र" "आचारः परमो धर्मः" इति स्मृत्या आचारवतः कुमारस्य धर्मशीकता, तया व कुलीनतेति राक्षस्तस्य बुद्धिमत्तापि सूचिता भवति / ४६८-अत्र "भूवित्थारं" इति समस्तं पदं श्रीविशेषणवाचकमवसेयम् / RECER // 88 //

Page #187
26 % नवनाडयाइं दाइज्जयंमि दाऊण चारुवत्थेहिं / परिणावइ परिवारं कुमरेण सहागयं सयलं // 460 // एगं च महाजुंगं वाहणरयणं च मंदिरे पत्तं / काऊण कुमरसहिओ रायावि समागओ तत्थ // 470 // सिट्ठीवि महाजुंगं दटुं चउसद्रुिकूवयसणाहं / मणिकंचणपडिपुत्रं चिन्तइ नियमि हिययंमि // 471 // लक्ष्मी ददाति // 468 // परिणयनकाले वधूवरयोर्दयद्रव्ये नवसङ्ख्यानि नाटकानि दचा कुमारेण सह-सार्द्ध आगतं सकलं--समस्त परिवार चारुवस्त्र:--मनोज्ञदकलादिभिः परिधापयति // 469 ॥च पुनः एकं महाजुङ्गनामकं वाहनरत्नं-प्रधान निपात्रं बिन्दरे प्राप्तं कृत्वा कुमारसहितो राजापि तत्र- बिन्दरे समागतः॥४७॥ अथ धवलाख्यश्रेष्ठी अपि चतुष्षष्टया कूपक:-कृपस्तम्भः सनाथ-सहितं पुनः मणिकाञ्चनैः प्रतिपूर्ण महाजुगंयानपात्रं दृष्ट्वा निजके-स्वकीये हृदये-मनसि चिन्तयति / किं चिन्तयति ? इत्याह // 471 // ४६९-प्रत्र कुमारसहागतसकल परिवारपरिधापनेन महाकालस्य राक्षश्चेनसि परमोल्लाससन्तानो ध्वन्यते / ४७०--स्पष्टप् / ४७१-अत्र श्रेष्ठिनो धवलस्य चिन्तायां महाजुगस्य : चतुरुषष्टिकृपसनाथताया मणिकाञ्चनपरिपूर्णतायाश्च कारणतया समावेशात् काध्यलिङ्गम् / /

Page #188
वालकहा सिरिसिरि // 89 // अहह किमयं जायं जं एसो मज्झ सेवगसमाणो / सामित्तभिम पत्तो भायडमित्तं न मे दाही // 472 // इअ चितिय सो जायइ कुमरं गयमासभाडयं सोऽवि। . दावेइ दसगुणं तंही केरिसमंतरं तेसिं?॥ 473 // आरोविऊण कुमरं तत्य महापवहणे सपरिवारं / मुकलाविऊण धूयं महकालो जाइ नियनयरिं // 474 // अहहेति खेदे एतत्कि जातं यत्-यस्मात्कारणात् रुषः-श्रीपालो मम सेवकसमान:-अनुचरतुल्य इदंस्वामित्वं प्राप्तः, अथ भाटकमेव-भाटकमात्रं मे--मह्यं न दास्यति // 472 // इति चिन्तयित्वा-विचार्य सःधवलः कुमारं गतमासस्य भाटकं याचते, सः-कुमरोऽपि तद् भाटकं दशगुणं दापयति, हि इति विस्मये तयोद्वयोः--कुमारश्रेष्ठिनोः कीदृशमन्तरं ?. महान् भेद इत्यर्थः // 473 // अथ महाकालो राजा तत्र महाप्रवहणे - 472- स्पष्टम् / ४७३--पत्र गतमासभाटकयाचने ततोऽधकदशमणप्रदाने कुमारस्याभिनन्द्यसत्त्वता प्रतीयते"जनस्य साकेतनिवासिनस्तौ द्वावयभूनामभिनन्धसत्त्वौ / गुरुप्रदेयाधिकनिःस्पृहोऽर्थो दाताऽथिका मादधिकप्रदश्च" इति रघुवंशपद्यं प्रकरणेऽत्र स्मरणीयतामायाति / ४७४-स्पष्टम् / // 89 //

Page #189
पोएण जणा जलहिं लंघिय पावंति रयणदीवं तं / जह संजमेण मुणिणो संसारं तरिय सिवठाणं // 475 // तत्थ य पोए तडमंदिरेसु गुरुनगरेहिं थंभित्ता / उत्तारिऊण भंडं पडमंडवमंडले ठवियं // 476 // कुमरोवि सपरिवारो पडवंसावासमज्झमासीगो। पिक्खइ नाडयाई विमाणमज्झट्टियसुरुब्व // 477 // वृहद्यानपात्रे सपरिवारं कुमारं आरोप्य पुत्री मुकलाप्य-पुत्र्यामुकलापं कृत्वा निजनगरी याति // 474 // जना लोकाः पोतेन--प्रवहणेन जलधि-समुद्रं लड्डित्वा तं प्रसिद्ध रत्नद्वीपं प्राप्नुवन्ति, तत्र दृष्टान्तमाह--यथा मनुष्यः संयमेन संसार तीर्खा शिवस्थान--मुक्तिपदं प्राप्नुवन्ति तथेत्यर्थः // 475 / / तत्र च-रत्नद्वीपे तटबिन्दरेषु पोतान् गुरुनगरैः--लोहमयबृहत्पोतस्तम्भनोपकरणैः स्तम्भित्वा-रुध्वा तन्मध्यस्थं भाण्डं-क्रयाणकं उत्तार्य पटमण्डपानां-पटगृहाणां मण्डले--समूहे स्थापितम् // 476 // कुमारोऽपि स्वपरिवारसहितः पटवंशावासमध्य--वंशयुक्तपटगृहस्य मध्ये आसीनः-उपविष्टः सन् नाटकानि ४७५-अत्र बिम्बप्रतिबिम्बभावकृतसाधम्यणोपमा / ४७६-स्पष्टम् / ४99--अत्र कुमारे विमानमध्यस्थितसुरसारश्यवणना दुपमालङ्कारः।

Page #190
सिरिसिरि वालकहा SEXSEXPRESS सिट्ठीवि तंमि दीवे बहुलाभं मुणिय विन्नवइ कुमर / देव ! निअवाहणाणं कयाणगे किं न विक्केह ? // 478 // तो भणइ कुमारो ताय ! अम्ह तुम्हाण अंतरं नत्थि / तं चिअ कयाणगाणं जं जाणासि तं करिज्जासु // 479 // हिटो सिट्ठी चिंतइ हुं हुं निअजाणियं करिस्सामि / ' जेण कयविक्कयो चिय वणिणो चिंतामणिं बिंति // 48 // प्रेक्षते--पश्यति, क इव ?-विमानमध्यस्थितः सुरो-देव इव // 477 // श्रेष्ठी अपि तस्मिन् द्वीपे बहुलाभ मुणित्वा-ज्ञात्वा कुमारं विज्ञपयति-हे देव ?-हे महाराज! निजवाहनाना-स्वकीयपोतानां क्रयाणकानि कि नाम-कथं न विक्रीणासि // 478 // ततः कुमारो भणति हे तात ! अस्माकं युष्माकं च अन्तरं नास्ति, त्वमेव क्रयाणकानां यज्जानासि तत् कुरुष्व // 479 // एतत् श्रीपालवचः श्रुत्वा श्रेष्ठी हृष्टः सन् चिन्तयति-अथाह निजज्ञातं करिष्यामि, येन कारणेन बणिजो-व्यापारिणः क्रययुक्तो विक्रयः-क्रयविक्रयः, क्रयविक्रय एव चिन्तामणि-वाञ्च्छितार्थसाधकरत्नं ब्रुवन्ति लोकाः॥ 480 // ४७८--स्पष्टम् / / ४७९-एतेन सम्प्रत्यपि धवलोपरि कुमार श्रीपालस्य विश्वासातिशयो व्यज्यते / ४८०-स्पष्टम् /

Page #191
इत्तो अ कोऽवि पुरिसो सुरसरिसो चारुरूवनेवत्यो / सुपसन्ननयणवयणो उत्तमहयरयणमारूढो // 481 // बहपरिअरपरिओ पत्तो कुमरस्स गुडरवारं। पिक्खेइ नाडयं जा तो सो कुमरेण आहओ / / 482 // सो कयकुमरपणामो आसणदाणेण लद्धसम्माणो / विणयपरो वीसत्थो उवविहो कुमरपासंमि // 483 // इतश्च कोऽपि पुरुषः सुरसदृशो-देवतुल्यः पुनः रूपं--आकृतिः नेपथ्यं-वेषः चारुणी--मनोज्ञे रूपनेपथ्ये यस्य सः पुनः नयने च वदनं च नयनवदनं, सुप्रसन्नं नयनवदनं- नेत्रमुखं यस्य सः पुनः उत्तम हयरत्न-अश्वरत्नं आरूढः // 481 // पुनः बहुपरिकरेण-बहुपरिवारेण परिकरितः- परिवृतः ईदृशः कुमारस्य गुड्डरद्वार-पटावासद्वारं प्राप्तः सन् यावन्नाटकं प्रेक्षते तावत् कुमारेण स पुरुषः आहूतः-स्वपार्श्व आकारितः॥४८२॥ स पुरुषः कृतः कुमारस्य प्रणामो-नमस्कारो येन सः तथा आसनदानेन लब्धः सन्मानो येन सः, कुमारेणासनं दापितं तेन प्राप्तसन्मान ४८१-अत्र पुरुषे तस्मिन् चारुरूपनेपथ्यत्वेन सुप्रसन्ननयनपदनत्वेन सुरसादृश्यवर्णनादुपमालङ्कारः, उत्तरार्द्धऽनुप्रासश्चापि द्रष्टव्यः / / ४८२-अत्र परिवारपरिखुनत्वविशेषणात् नाटकं प्रति सानुरागताभिव्यक्तिः / ४.३-अत्र णकारस्यासदावृत्त्या वृत्यनुप्रासोऽलङ्कारः।

Page #192
सिरिसिरि // 91 // वालकहा सुरपिच्छणयसरिच्छं तं पिच्छणयं पलोइऊण खणं / चिंतइ एस इमाए लीलाए कोवि रायसुओ // 484 // थकमि नाडए सो पुट्ठो कुमरेण कोऽसि भद्द ! तुमं ? / कत्थ पुरे तुह वासो ? दिदं अच्छेरयं किंपि ? // 485 / / सो जंपइ विणयपरो कुमरं पइ देव ! इत्य दीवमि / / सेलोत्थि रयणसाणु वलयागारेण गुरुसिहरो // 486 // इत्यर्थः, पुनः विनयपरो-नम्रताकरणतत्परः तथा विश्वस्तः-सुस्थचित्तः एवंविधः सन् कुमारपार्श्वे उपविष्टः॥४८३॥ सुरप्रेक्षणकेन-देवनाटकेन सदृशं तत्प्रेक्षणकं-नृत्यं क्षणं यावत् प्रलोक्य-दृष्ट्वा चिन्तयति-विचारयति, अनया, लीलया एष कोऽपि राजसुतोऽस्ति // 484 // अथ नाटके पूर्णीभूते सति स पुरुषः कुमारेण पृष्टः-हे भद्र ! त्वं कोऽसि ? कुत्र पुरे तव वासो-निजवासोऽस्ति, तथा किमपि आश्चर्य दृष्ट चेत्कथयेति भावः॥ 485 // द एवं कुमारेण पृष्टे सति स पुमान् विनयपरः सन् कुमारं प्रति जल्पति-कथयति, हे देव !-हे महाराज ! अत्र अस्मिन् द्वीपे वलयाकारेण-कटकाकृत्या रत्नसानुर्नाम शैल:-पर्वतोऽस्ति, कीदृशः? गुरूणि-महान्ति शिखराणि यस्य स गुरुशिखरः // 486 // ४८४-अत्र तदीयनाटके देवनाटकसादृश्यवर्णनादुपमालङ्कारः / ४८५-४८६-स्पष्टे /

Page #193
तम्मज्झकर्यानवेसा अस्थि पुरी रयणसंचयानाम / तं पालइ विजाहरराया सिरिकणयकेउत्ति // 487 // तस्सत्थि कणयमाला नाम पिया तीइ कुच्छिसंभूया / कणयपह-कणयसंहर-कणयज्झय-कणयरुइ पुत्ता // 488 // तन्मध्ये-तस्य गिरेमध्यभागे कृतो निवेशो-रचना यस्याः सा एवंविधा रत्नसश्चयानाम पुरी-नगरी अस्ति, तां पुरीं श्रीकनककेतुरितिनाम्ना विद्याधराणां राजा पालयति // 487 // तस्य राज्ञः कनकमालानाम प्रियाऽस्ति, तस्याः कुक्षौ सम्भूता-उत्पन्नाः कनकप्रभ 1 कनकशेखर 2 कनकध्वज 3 कनकरुचि 4 नामानश्चत्वारः पुत्राः सन्ति // 488 / / च पुनस्तेषां चतुर्णी पुत्राणाम् उपरि नाम्ना मदनमञ्जूषा एका पुत्री अस्ति, सा च कीदृशी?-सकलकलासु पारीणा-पारं प्राप्तवती पुनः अतिक्रान्तं रतेः-कामस्त्रिया रूप-सौन्दय यया सा ४८७-अत्र " रयणसंचया” रत्नानां पद्मरागादीनां संबयः प्रकरो यत्रेति व्युत्पत्त्या तस्या नगर्या समृद्धिरपूर्वा काऽप्यभिव्यजिता भवतीति / ४८८-स्पष्टम् /

Page #194
सिरिसिरि // 92 // तेसिं च उपरि एगा पुत्ती नामेण मयणमंजूसा / सयलकलापारीणा अइरहरूवा मुणियतत्ता // 489 // तत्थ य पुरीइ एगो जिणदेवो नाम सावगो तस्स / पुत्तोऽहं जिणदासो कहेमि चुनं पुणो सुणसु // 490 // सिरिकणयकेउरन्नो पियामहेणिस्थ कारिअं अस्थि / तं च केरिसंसिरोरयणं भवणं सिरिरिसहनाहस्स // 491 // तथा मुणितं-ज्ञातं तत्त्वं यया सा // 489 // तस्यां च पूर्यां एको जिनदेवो नाम श्रावकोऽस्ति, तस्य-जिनदेवस्य पुत्रोऽहं जिनदासोऽस्मि, चोयं-आश्चर्य पुनः अहं कथयामि, त्वं शृणु // 490 // श्रीकनककेतुराजस्य पितामहेन पितुः पित्रा अत्र गिरिशिखरशिरोरत्नं श्रीऋषभनाथस्य भवन-मन्दिरं कारितमस्ति // 491 // तच्च कीदृशमित्याह-सतां-सत्पुरुषाणां ये मनोरथास्तद्वत्तुङ्गम्-उच्च, पुनरुत्तमनराणां ४८९-अत्र मदनमजूषाया उपमेयाया उपमानभूतकन्दर्परमणीरतित आधिक्यवर्णनाद् व्यतिरेकालङ्कारो व्यज्यते “व्यतिरेको विशेषश्चदुपमानोपमेययोः / शला इवोन्नताः सन्तः किन्तु प्रकृति कोमलाः" इति चन्द्रालोकीयतल्लक्षणोदाहरणस्मरणात् / यत्र पुनः इव शब्दस्य प्रयोगस्तत्र व्यतिरेकालङ्कारस्य वाच्यता भवति प्रकृते तदभावाद् व्यङ्गयता, व्यङ्गयत्वेऽलङ्कारता पुन ब्राह्मणश्रमणन्यायादवसेया। ४९१-अत्रोत्तरार्द्ध छेकानुप्रासो वृत्त्यनुप्रासचालकारौ /

Page #195
संतमणोरहतुंग उत्तमनरचरियनिम्मलविसालं / दायारसुजसधवलं रविमंडलदलिअतमपडलं // 492 // तम्मझे रिसहेसरपडिमा कणयमणिनिम्मिआ अस्थि / तिहुअणजणमणजणिआऽऽणंदा नवचंदलेहव्व / / 493 // तं सो खेयरराया निच्चं अच्चेइ भत्तिसंजुत्तो। लोओऽवि सप्पमोओ नमेइ पूएइ झाएइ // 494 // यच्चरित-आचारस्तद्वन्निर्मलं विशालं च-विस्तीर्ण तथा दातुर्यत् सुष्टु-शोभनं यशस्तद्वद्धवलं, पुनः रविमण्डलंसूर्यमण्डलं तद्वत् दलित-खण्डितं तमः-पटलं अन्धकारवृन्दं येन तत् / / 492 // तन्मध्ये-तस्य मन्दिरस्य मध्ये कनकमणिभिः-स्वर्णरत्ननिर्मिता-रचिता ऋषभेश्वरस्य प्रतिमा-मूर्तिरस्ति, कीदृशी? इत्याह-नवा-नवीना चन्द्रस्य लेखा इव त्रिभुवनजनानां-त्रलोक्यलोकानां मनस्सु जनित-उत्पादित आनन्दो-हर्षों यया सा ईदृशी अस्ति // 493 // स खेचराणां-विद्याधराणां राजा खेचरराजो भक्त्या संयुक्तः सन् तां जिनप्रतिमां नित्यं अर्चयति-पूजयति, लोकोऽपि--नगरवासिजनोऽपि सह प्रमोदेन -हर्षेण वर्तते इति सप्रमोदः सन् तां नमति ४१.२-अत्र जिनवरभवने सज्जनमनोरथसारश्यस्य तुङ्गत्वेन साधर्येण वर्णनादुपमालङ्कारः / ४९३–प्रतिमायां चन्द्रलेखासादृश्यादुपमा / ४९४-स्पष्टम् / /

Page #196
सिरिसिरि बालकहा सा नरवरस्स धूया विसेसओ तत्थ भत्तिसंजत्ता। अट्ठपयारं पूयं करेइ निचं तिसंझासु // 495 // अन्नदिणे विहिनिउणा सा नरवरनंदिणी सपरिवारा / कयविहिवित्थरपूया भावजुया वंदए देवे।। 496 // ताव नरिंदोवि तहिं पत्तो पूयाविहिं पलोयंतो। हरिसेण पुलइअंगो एवं चिंतेइ हिययंमि // 497 // P पूजयति ध्यायति च // 494 // सा प्रागुक्ता मदनमषानाम्नी नरवरस्य-राज्ञः पुत्री विशेषतो भक्तिसंयुक्ता | सती तत्र-जिनगृहे त्रिसन्ध्यासु नित्य अष्टविधां पूजां करोति // 495 // अन्यस्मिन् दिने विधौ-पूजाविधौ निपुणा-चतुरा सा नरवरस्य नन्दिनी-पुत्री परिवारेण सह वर्तते इति सपरिवारा तथाविधेविस्तरो विधिविस्तरः कृता विधिविस्तरेण पूजा यया सा कृत पुनर्भावेन युता एवंविधा सती देवान् वन्दते-देववन्दनं करोतीत्यर्थः // 496 // तावन्नरेन्द्रोऽपि पूजाविधि प्रलोकयन्-प्रकर्षेण विलोकयन् तत्र-जिनगृहे प्राप्तः विशिष्ट पूजादर्शनात् हर्षेण पुलकितं-रोमोद्गमयुक्तं अङ्गं यस्य स ईदृशः सन् हृदये ४९५-पष्टम् / ४२६-अत्र पूर्वाद्ध णकारस्यासदावृत्त्या वृत्तानुपासोऽलङ्कारः। ४९७-अत्र राज्ञोऽ हर्षरोमाञ्चे विधिपूर्वकतनयाकृतदेवार्चन विलोकनस्य कारणतया काव्यलिगमलङ्कारः।

Page #197
HAIRRORSEES अहो अपुव्वा पूया रइया एयाइ मज्झ घूयाए / अहो अपुब्वं च नियं विन्नाणं दंसियमिमीए // 498 // एसा धन्ना कयपुनिआ जीए जिणिंदपूयाए / एरिसओ सुहभावो दीसइ सरलो अ सुहभावो // 499 // थिरयापभावणाकोसलत्तभत्तीस्तुतित्थसेवाहिं / सालंकारमिमीए नजइ चितमि संमत्तं // 50 // एवं चिन्तयति // 497 // यथा राजा चिन्तयति तथाऽऽह-अहो इति आश्चर्येण एतया मम पुज्याऽपूर्वा पूजा रचिता, ईदृशी पूजा पूर्व कदापि न दृष्टेत्यर्थः, पुनरहो इति आश्चर्येऽनया मत्पुच्याऽपूर्व निजं-स्वकीय विज्ञानंकलाकौशलं दर्शितम् // 498 // एषा मत्पुत्री धन्या च पुनः कृतपुण्याऽस्ति कृतं पुण्यं यया सा, यस्या जिनेन्द्रपूजायां ईदृशः शुभभावो वर्तते, च पुनर्यस्याः सरल-ऋजुः सुष्टु-शोभन: स्वभावो दृश्यते // 499 // स्थिरता-धर्मे स्थिरत्वं 1 प्रभावना-धर्मोद्दीपकत्वं 2 कुशलत्वं-जिनप्रवचने निपुणत्वं 3 भक्तिः ४१८-अत्र द्वयेन "अहो" इति निपातेन कन्यायाः अपूर्वदेवार्वनायाम् अपूर्वविक्षाने च विषये आश्चर्यातिशयद्योतनम् / अत्र 'न' शब्दम्य सकृदावृत्त्या छेकानुप्रासोऽलङ्कारः। ५००-अत्र स्थिरता प्रभावनादीनामेकैकस्यापि गुणस्य सम्यक्त्वकारणत्वे पञ्चानामेतेषां समुदितानां का कथा तस्मिन्निति काव्यापत्तिरलङ्कारो व्यज्यते "कैमुन्येनार्थससिद्धिः काव्यार्थापत्तिरिष्यते” इति चन्द्रालोके तल्लक्षणस्मरणात /

Page #198
सिरिसिरि बालकहा ता एयाए एयारिसीइ धूयाइ हवइ जइ कहवि / अणुरूवो कोइ वरो ता मज्झ मणो सुही होइ // 501 // एवं निअधूयाए वरचिंतासल्लसल्लिओ राया। अच्छइ खणं निसन्नो सुन्नमणो झाणलीणुव्व // 502 // सावि हु नरिंदधृया पुयं काऊण विहियतिपणामा। नीसरह जाव पच्छिमपएहिं जिणगभगेहाओ॥ 503 // जिनादिषु आन्तरप्रीतिः 4 सुतीर्थसेवा-स्थावरजङ्गमशोभनतीर्थसेवनं 5 एतैः पञ्चभिरलङ्कारैः अस्याश्चित्ते | | सम्यक्त्वं अलंकारैः सह वर्तते इति सालङ्कारं ज्ञायते // 500 // तस्मात् एतादृश्या एतस्या मम पुत्र्या अनु. रूपो-योग्यः यदि कोऽपि वरो-भर्ता भवति, तत्-तर्हि मम मनः सुखि-सुखभाग् भवति // 501 / / एवम्अमुना प्रकारेण निजपुत्र्या वरस्य चिन्ता एव शल्यं तेन शल्यितः-शल्ययुक्तो राजा क्षणं यावत् ध्यानलीनोध्यानलग्न इव शून्यं मनो यस्य स शून्यमनाः सन् निषण्ण-उपविष्टो 'अच्छति'त्ति-अवतिष्ठते // 502 सा नरेन्द्रस्य-राज्ञः पुत्री अपि पूजां कृत्वा विहिताः कृतास्त्रयः प्रणामा यया सा एवंविधा सती यावत् जिनस्य गर्भगृहात-मूलमण्डपात् पश्चिमपदैनिःसरति // 503 // तावत् तत्कालं तस्य-जिनगर्भगृहस्य द्वारे यत्कपाट ५०१-स्पष्टम् / ५०५-छेकानुप्रास उत्प्रेक्षाचालङ्कारी / ५०३-०४-स्पष्टे / // 94 //

Page #199
'तकालं तह मिलिअं तद्दारकवाडसपुंडं कहवि / केणवि जह बलिएणवि पणुल्लियं उग्घडइ नेव // 504 // तत्तो सा निवधूया अप्पं निंदेइ गरुअसंतावा / हा हा अहं हयासा किंकयपावा असुहभावा? // 505 // | सम्पुटं तत् कथमपि-केनापि प्रकारेण तथा मिलितं यथा केनापि बलिकेन-बलवतापि प्रणोदित-प्रेरितं सत् / नैव उद्घटते // 504 // ततः-तदनन्तरं सा नृपपुत्री गुरुको-वहुः सन्तापो यस्याः सा एवंविधा सती आत्मानं निन्दति, कथमित्याह-हा हा इति खेदेऽहं हताशा जाता हता आशा-इच्छा यस्याः सा कीदृशी अहं ?-अशुभभावात् किमपि कृतं पापं यया सा किंकृतपापा // 505 // येन कारणेन मया पापया प्रमादे लग्नया पुनर्मन्दभाग्यया सत्या ५०५-अत्र “निवधूया" इतिरूपं नृप दुहित शब्दे "कृपादि गणे नृपशब्द पाठात्" इत् कृपादौः 1:2128 // इत्यनेन ऋकारस्य इकारे कृते "पोवः" 12231 // इत्यनेन पकारस्य वकारे कृते "दुहित भगिन्योधूया बहिण्यौ" इत्यनेन दुहित शब्दस्य ध्यादेशे निवधूयाशब्दात् प्रथमैकवचने सौ प्रत्यये कृते “अतः सेडोंः" / इत्यत्रतपरकरणात् दीर्घान्तातू सेऽर्वा देशमावे “अन्त्यव्यन्जनस्य” 1211 // इत्यनेन सकारलोपे विज्ञेयम् / 1

Page #200
सिरिसिरि वालकदा ROCKSCENSKO जण मए पावाए पमायलग्गाइ मंद भग्गाए। संकरकयाइ पुयाइ दसणं खणमवि न लद्धं // 506 // ही ही अहं अहन्ना अन्नाणवसेण कम्मदोसणं / आसायणंपि काहं किंपि धुवं वंचिया तेण // 507 // एवं ममावराह खमसु तुमं नाह ! कुणसु सुपसायं / मह पुन्नविहीणाए दीणाए दंसणं देसु // 508 // सङ्करेण-शुभाशुभरूपमिश्रभावेन कृतया पूजया दर्शनं-प्रभोनिरीक्षणं क्षणमपि न लब्धं-न प्राप्तम् // 506 // ही हीति खेदेऽहं अधन्यास्मि अज्ञानवशेन कर्मदोषेण कामपि आशातनां-विराधनामपि अकार्ष-कृतवती अस्मि तेन कारणेन ध्रुवं-निश्चितं वञ्चिताऽस्मि // 507 // हे नाथ ! एवं ममापराध क्षमस्व, त्वं सुष्ठु-शोभनं का प्रसादम्-अनुग्रहं कुरुष्व, पुण्यविहीनायै दीनायै मह्यं दर्शनं दत्स्व / / 508 // ५०६-स्पष्टम् / ५०७-भत्र 'ना' शब्दस्यासकृदावृत्या छेकानुपासः / ५०८-अनुप्रासः।

Page #201
एवं तं रुयमाणि दळूणं नंदिणि भणइ राया। वत्थे ! तुहावराहो नत्थि इमो किंतु मह दोसो // 509 // जं जिणहरमज्झगओ तुहकयपूअं निरिक्खमाणोऽवि / जाओऽहं सुन्नमणो तुहवरचिंताइ खणमिकं // 510 // तीए य मणोणेगत्तरूवआसायणाइ फलमेयं / संजायं तेण अहं निआवराहं वियक्किमि // 511 // __ एवं-अमुना प्रकारेण रुदंती-रोदनं कुर्वाणां तां पुत्रीं दृष्ट्वा राजा भणति-हे वत्से ! अयं तवापराधो नास्ति, किन्तु मम दोषोऽस्ति // 509 // कथमित्याह-यत् अहं जिनगृहमध्यगतः त्वया कृता या पूजा तां निरीक्षमाणोऽपि तव वरस्य चिन्तया एक क्षणं यावत् शून्यं मनो यस्य स शून्यमना जातः॥५१० // तस्याश्च मनसोऽनेकस्वरूपाया आशातनाया एतत्-जिनगृहद्वारपिधानलक्षणं फलं सनातं तेन कारणेन अहं निजापराधं वित ५.९-अत्र " तुहावराहो" इत्यत्र “पोवः" इत्यनेन पकारस्य वकारः " खघथधभाम् " 12187 // इत्यनेन धकारस्य हकारश्च विज्ञेयः / ५१०-अत्र राक्षः शून्यमनस्त्वे कन्याविवाहचिन्तायाः कारणत्वात् पदार्थहेतुकं कायलिङ्गमलङ्कारः। ५११-स्पष्टम् / XXXXXXXXX

Page #202
सिरिसिरि वालकहा देवो अ वीयराओ नेवं रूसेइ कहवि किंतु इमं / जिणभवणाहिट्ठायगकयमपसायं मुणसु वच्छे ! // 512 // तत्तो नरेहिं आणाविऊण बलिकुसुमचंदणाईयं / कप्पूरागुरुमयनाहिधूवरूवं च वरभोगं // 513 // राया धूयाइजुओ धृवकडुच्छेहिं कुणइ भोगविहिं / निम्मलचित्तो निचलगत्तो तत्थेव उवविट्ठो // 514 // यामि-चिन्तयामीत्यर्थः॥ 511 // देवश्च वीतराग एवं कथमपि न रुष्यति न रोपं प्राप्नोति, किन्तु हे वत्से ! जिनभवनस्य अधिष्ठायको यो देवस्तेन कृतं अप्रसाद-अप्रसन्नत्वं मुण-जानीहि // 512 // ततः-तदनन्तरं वलये-पूजानिमित्तं कुसुमचन्दनादिकं नरेभ्यः-सेवकलोकेभ्यः आनाय्य च पुनः कर्पूरागुरुमृगनाभीनां-घनसारागरुकस्तूरीणां यो धूपस्तद्रूपं-तत्स्वरूपं वर-प्रधानं भोग--देवयोग्यं द्रव्यं-आनाय्य // 513 ॥राजा पुत्र्या युतः-सहितो धूपकडुच्छर्भोगविधि- धूपदानादिविधिं करोति, कीदृशः सन् ?--निम्मलं ५१२-भगवतस्तीर्थकृतो वीतरागत्वात् तस्य अपराधे न रोषो भक्तो वा सन्तोषः किन्तु जिनभवनाधिष्ठायकस्य देवस्य वीतरागत्वं नास्ति येन सोऽपि कस्याप्यपराधं सोढुं शक्नुयादितिभावः / ५१३-स्पष्टम् / ५१४--अत्र " चित्तो गत्तो" इत्यंशे तो शब्दस्य सकृदावृत्त्या छेकानुप्रासः /

Page #203
उववासतिगं जायं, यासहियस्स नरवरिंदस्त / तो रंगमंडवोऽविहु रंग नो जगइ जहियए // 15 // सामंतमंतिपरिगहपउरजणेवि विसन्नचिरोसु। उवविद्येसु निरंतरजलंतदिपंतदीवेसु // 516 // केवि हु दियंति कन्नाइ दूसणं केवि नरवरिंदस्स। एवं बहुप्पयारं परप्परालावमुहरजणे // 517 // चित्तं यस्य स निर्मलचित्तः पुनः निश्चलं गात्रं-शरीरं यस्य स निश्चलगात्र एवंविधस्तत्रैव उपविष्टः सन् // 514 // // युग्मम / / तत्रैवं कुर्वतः पुत्रीसहितस्य नरवरेन्द्रस्य राजेश्वरस्य उपवासत्रिकं जातं ततो रङ्गमण्डपोऽपि जनानां 8-लोकानां हृदये रंग-राग न जनयति--उत्पादयति // 515 / सामन्ताश्च मन्त्रिणश्च परिग्रहश्च--तत्परिकर एव पौरजनाश्च-नगरवासिलोकास्तेष्वपि विषण्ण चित्तं येषां ते विषण्णचित्तास्तेषु उपविष्टेषु सत्सु तथा निरन्तरं / ज्वलत्सु अत एव दीप्यमानेषु दीपेषु सत्सु // 516 // केपि लोकाः कन्याथै दूषणं ददति, केपि नरवरेन्द्राय दूपणं ददति, एवम्-अमुना प्रकारेण बहु प्रकार ५१५--अत्र रागोत्याद कारणस्यापि रङ्गमण्डपस्य रागजनकत्वाभावेन कारणान्तरस्य सहृदय चित्त र विभावनाद्विभावनाद्वार: "विभावना विना हेतं कार्योनत्ति यंदुच्यते" इति साहित्यदर्पणे तल्लक्षणम् / ५१६--स्पष्टम् / ५१७-टोकानामेष भावो यत् कम्मिश्चिदप्युन्नतिपदवीमारोहति समारूढेवा नत्प्रशंसनम् विपत्पदवीमायति समागते वा तदीयां निन्दा वा दुर्वन्तीति जनानां परस्परालापमुखरत्वं समुचितमेव /

Page #204
बासकहा सिरिसिरि // 97 // तइयाए रयणीए पच्छिमजामंमि निझुणिसहाए / सहसत्ति गयणवाणी संजाया एरिसी तत्थ // 518 // दोस न कोई कुमारिअह नरवर दोस न कोइ / जिणकारणे जिणहरु जडिओ तं निसुणउ सह कोई॥५१९॥ तं सोऊणं बाला संजाया हरिसजणिअरोमंचा। रायाविहु साणंदो संजाओ तेण वयणेण // 520 / / यथा स्यात्तथा परस्परं-अन्योऽन्यं यः आलापो-भाषणं तेन मुखरे-दुमुखे जने-लोके सति // 517 / / तृतीयस्या रजन्याः पश्चिमयामे-चतुर्थग्रहरे निर्गतो ध्वनिः-शब्दो यस्याः सा निर्ध्वनिः ईदशी या सभा तस्यांतत्र रङ्गमण्डपे सहसेति-अकस्मात् ईदशी वक्ष्यमाणस्वरूपा गगनवाणी-आकाशवाह समाता // 518 / / तामेव दोहाछन्दसा आह-अत्र कुमार्या दोपः कोऽपि नास्ति, नरवरम्य-राज्ञोऽपि दोषः न, येन कारणेन जिनगृहं जटितं-पिहित तत्कारणं सर्वः कोऽपि लोको निशृणोतु -आकर्णयतु // 519 // तदनन्तरोक्तं वाक्यं श्रुत्वा बाला-राजकन्या हर्षेण जनित- उत्पादितो रोमोद्गमा यस्याः सा ईदृशो समाता, राजाऽपि तेन वचनेन सानन्द आनन्दवान् सातः // 520 // ५१८-अत्र “गरणवाणी" त्यत्र "कगचजनदपयवां प्रायो लुक" 177 इत्यनेन गगनशब्दे द्वितीयस्य गकारस्य कि "अवर्णी यप्रनुतिः"१६१८०॥ इत्यनेन यत्र. तानोण:.८॥ इत्यनेन नकारस्य णकारो द्रष्टव्यः / ५१९-५२८-स्पष्टे /

Page #205
लोयावि सप्पमोआ जाया सव्वेवि चिंतयंति अहो / किं कारणं कहिस्सइ ? तत्तो वाणी पुणो जाया // 521 // जसु नरदिटिइं होइसइ जिणहरउ मुक्कदुवारु / सोइज मयणमंजूसियह होइसइ भत्तारु // 522 // गाढयरं तो तुट्ठा, सव्वे चिंतंति कस्सिमा वाणी। एवं च कया होही तत्तो जाया पुणो वाणी // 523 // लोका अपि सप्रमोदाः-सहर्षा जाताः सन्तः सर्वेऽपि चिन्तयंति-अहो इति आश्चर्य किं कारणं कथयिष्यति !, ततः--तदनन्तरं पुनर्वाणी जाता // 521 // यस्य नरस्य दृष्ट्या जिनगृहं मुक्तं उद्घटितं द्वारं यस्य तत् मुक्तद्वारं भविष्यति स एव नरो मदनमञ्जूषाया राजपुत्र्या भर्ता-वरयिता भविष्यति // 522 // ततः सर्वेऽपि लोका गाढतरं- अत्यर्थ तुष्टाः सन्तश्चिन्तन्ति-कस्येयं वाणी अस्ति, च पुनः कदा-कस्मिन्काले एवं ५२१-अत्र यदि राज्ञः कन्याया वा नास्ति दोषस्तदा कारणविशेषमवगन्तुं लोकानांचिन्ता युक्तैवेति भावः / ५२२-स्पष्टम् / ५२३-लोकानां चेतसि परम तुप्टेऽपि कस्येयं वाणी कदा स तादृशो वरो मविप्यतीत्यादिचिन्ता पनयनाय पुनरपि गगनवाणी युक्तैव /

Page #206
वालकहा सिरिसिरि // 98 // सिरिरिसहेसर ओलगिणि, हउं चक्केसरिदेवि / मासम्भंतरि तसु नरह, आविसु निच्छइ लेवि // 524 // इत्यंतरंमि जायं विहाणयं वजिआई तुराई / रायावि सपरिवारो समुडिओ निअगिहं पत्तो // 525 // तत्तो कयगिहपडिमापूयाइविहीहिं पारणं विहियं / सब्वत्थवि वित्थरिया सा वत्ता लोयमझमि // 526 // भविष्यति, तत-एतचिन्तनानन्तरं पुनर्वाणी जाता॥५२३॥ श्रीऋषभेश्वरस्य 'ओलगिणिति सेवाकी अहं चक्रेश्वरीदेवी अस्मि, मासाभ्यन्तरे--एकमासमध्ये तं पुरुषं लात्वा निश्चयेन आयास्यामि // 524 // अत्रान्तरे-अस्मिन्नवसरे 'विहाणय'न्ति विभातं-प्रभातं जातं, तूराणि-प्रातःकालोचितवाद्यानि वादितानि, राजापि सपरिवारः समुत्थितः सन् निजगृहं प्राप्तः // 525 // ततः कृतगृहप्रतिमापूजादिविधिभिः उपवासत्रयस्य पारणं विहितं-कृतं, सा वार्ता सर्वत्रापि लोकमध्ये विस्तृता-विस्तारं प्राप्ता // 526 // ततः ५२४-अत्र "सरेति व्यञ्जनसंघस्यासकृदावृत्या वृत्त्यनुप्रास पतन च्छेकानुप्रास स्तस्य सकृदावृत्ती IMI प्रसरात्" छेको व्यतन संघस्थ सकृत्वाम्यमनेकधेत्युक्तेः / ५२५-५२६-स्पष्टे / RECOR // 98 //

Page #207
आवंति तओ लोया सपमोया जिणहरस्स दारंमि। अणउग्घडिए तंमिवि पुणोवि गच्छंति सविसाया // 527 // तं जिणहरस्स दारं केणवि नो सक्कियं उघाडेउं / किंतु कओ बहुएहिंवि उग्घाडो निययकम्माणं // 528 // तदनन्तरं लोकाः सप्रमोदाः-सहर्षाः सन्तो जिनगृहस्य द्वारे आयान्ति-आगच्छन्ति, अपिः पादपूरणे, तस्मि न्द्वारेऽनुद्घटिते सति सह विषादेन वत्तन्ते इति सविषादाः सन्तः पुनरपि गच्छन्ति स्वस्वस्थानम् // 527 // IP तजिनगृहस्य द्वार केनापि उद्घाटयितुं न शक्तं न समर्थीभूतम्, किन्तु बहुभिरपि लोकनिजककर्मणां 3 18 स्वकीयकर्मणां उद्घाटः कृतः॥ 528 // ५२७-अत्र लोकानां जिनभवनद्वारागमने कमपि कारणविशेषममि व्यजयितुं कविना "सपमोया" टू: इति पद प्रयुक्तमिति द्विशेषणस्य साभिप्रायतया परिकरालङ्कारः, तल्लक्षण च प्रागुदीरितमवसेयम् / ५२८-अत्र समागतजनानामिष्यमाणजिनभवन द्वारोद्घाटन विपरीत निजकमोद्घाटन सम्प्राप्ते विषादननामालङ्कारः "इष्यमाणविरुद्धार्थसम्प्राप्तिस्तु विपादनम् / दीपमुद्योजयेद्यावन्निर्वाणस्तावदेव सः" इति चन्द्रालोके तल्लक्षणोदाहरणस्मरणात् /

Page #208
कालकर 'सिरिसिरि 1 // 99 // UiRESHERA एवं च तस्स चेईहरस्स ढंकिअदुवारदेसस्स। संजाओ किंचूणो मासो एयं तमच्छरियं // 529 / / जइ पुण पुरिसुत्तम ! तंसि चेव तं जिणहरस्स वरदारं / उग्घाडेसि धुवं तो मिलिया चक्केसरीवाणी // 530 // तो तं कुणसु महायस ! जिणभवणुग्घाडणं तुरियमेव / उग्घडिए तमि जओ अम्हाणवि उघडइ पुन्नं // 531 // ____ एवं च-अमुना प्रकारेण ढकिय'त्ति पिहितो द्वारदेशो यस्य स तथा एवंविधस्य तस्य चैत्यगृहस्य किञ्चिदूनो मासः सनातः तदेतदाश्चयम् // 529 // हे पुरुषोत्तम ! यदि पुनः त्वमेव तत्-जिनगृहस्य वरद्वार उद्घाटयसि ? तत् तर्हि ध्रुव-निश्चितं चक्रेश्वर्या वाणी मिलिता // 530 // तत्-तस्मात्कारणात् हे महायशः Bहे महायशस्विन् ! त्वं जिनभवनस्य उद्घाटनं त्वरित-शीघ्रमेव कुरुष्व, यतस्तस्मिन् जिनगृहे उद्घटिते सति 529- स्पष्टम् ५३०-पत्र "निसम्म पदारं" इत्यत्र “हर वर दार" इत्यत्र रेफस्यासकृदावृत्या वृत्त्यनुप्रासः सहृदयदृदयानन्द जननकाम्ति / 531 - अत्र निगृहद्वागद्धाटने जनपुण्योद्धाटनासम्बन्धेऽपि तत्सम्बन्धवर्णनादसम्बन्धे सम्बन्धातिशयोक्तिरलङ्कारः।

Page #209
तत्तो कुमरो तुरिअं तुरयारूढो पयंपए सिटिं। आगच्छसु ताय! तुमंपि जिणहरं जेण गच्छामो // 532 // तो सिट्ठी कुमरं पड़ जंपइ तुम्भे अवेयणा जेण / भुंजह अणज्जियं चिय निचं निक्खीणकम्माणो // 533 // नूणं तुम्हाणंपिव अम्हेवि न तारिसा इहच्छामो। गच्छ तुम चिय अम्हे नियकज्जाई करिस्सामो॥५३४॥ 15 अस्माकमपि पुण्यं उद्घटते // 531 / / ततः कुमारस्तुरगारूढः सन् त्वरित-शीघ्रं धवलश्रेष्ठिनं प्रजल्पति-कथयति, कि जल्पतीत्याह हे तात ! त्वमपि आगच्छ येन जिनगृहं गच्छामः॥ 532 // ततः श्रेष्ठी कुमार-प्रति जल्पति, यूयं अवेदनाः स्थ. न विद्यते वेदन-विचारणं येषां ते इदृशा इत्यर्थः, कथमित्याह येन कारणेन यूय नित्यं निश्शेषेण क्षीणं कर्म-कार्य येषां ते निःक्षीणकर्माणः सन्तोऽनर्जितमेव भुङग्वं-अवहरत / / 533 // नूनं-निश्चित ययमिव-भवद्वत् वयमपि इह-अस्मिन् स्थानेऽवसरे वा तादृशा निःक्षीणकर्माणोऽनर्जितभोक्तारो न तिष्ठामः तस्माचमेव गच्छ, वयं निजकार्याणि करिष्यामः // 534 // ५३५-अत्र “तुरियं तुग्यारुढो" इत्यत्र छेकानुपासोऽलङ्कारः, धवलश्रेष्ठिनं प्रति सहागमनप्रार्थनया कुमारस्य परममौदार मभिव्यजिततं भवतीति / ५३३-अत्र कुमारं प्रति धवलस्य अवेदनत्व-निःक्षीणकर्मत्वादिकथनेन कश्चिदनादरातिशयः सूचितः। 534 स्पष्टम् /

Page #210
वालकहा सिरिसिरि // 10 // तत्तो धवलं मुत्तणं अन्नो सव्वोऽवि सत्थपरिवारो। चलिओ कुमरेण समं पत्तो जिणभवणपासंमि // 535 // कुमरो भणेइ भो भो ! पिहु पिहु गच्छेह जिणहरदुवारं / जेण फुडं जाणिजइ सो दारुग्घाडओ पुरिमो // 536 // तो जंपड परिवारोमा सामिय! एरिसं समाइससु / किं सूरमंतरणं पडिबोहइ कोवि कमलवण ? // 537 // ततो धवलं मुक्वा-त्यक्त्वाऽन्यः सर्वोऽपि सार्थपरिवारः कुमारेण सम-सार्द्ध चलितः सन् जिनभवनस्यजिनगृहस्य पार्श्व प्राप्तः // 535 // तदा कुमारो भणति-भो भो लोका ! जिनगृहद्वारं पृथक पृथक यूयं गच्छत, येन स्फुटं-प्रकटं यथा स्यात्तथा सः द्वारोद्घाटकः पुरुषो ज्ञायते / / 536 // ततः परिवारो जल्पति-हे स्वामिन् ! इदृशं मा समादिश-माऽनुजानीहि. यतः सूरमन्तरेण-सूर्य विना किं कोऽपि कमलानां वनं प्रतिबोधयति-विकसितं करोति ?, नैवेत्यर्थः / / 537 // तथा शशिमण्डलं-चन्द्र 535- सर्वेषामपि सार्थपरिवागणां कुमागनुगमने तद्वशनिवाभिव्यन्जनात कुमारस्य पूर्ण महत्त्वं प्रदशितं भवति / ५३६---अत्र सर्वेषां पृथक् पृथग्गमनादेशात कुमारस्यौदार्य व्यज्य ते. अनुदारस्य स्वामिनः प्रत्युत महैव गमनाभिनिवेशसम्भवादिति / ५३८-अत्र सूर्य विना कमलोद्बोधनमिव त्वां विना द्वारोद्धाटनमसम्भवितमित्युपमायां पर्यवसानान्निदर्शनालङ्कारः / // 10 //

Page #211
ESEARSHASEER ससिमंडलं विणा किं कुमुयवणुल्लासणं कुणइ कोवि ? / किंच वसंतेण विणा वणराइं कोवि मंडेइ ? // 538 // किं सहकारेण विणा उग्घाडइ कोवि कोइलाकंठं ? / ता देव ! तं दुवारं तुमं विणा केण उग्घडइ ? // 539 // तो कुमरो तुरयाई मोइत्ता हियउत्तरासंगो / कयनिस्सीहीसद्दो सीहदुवारंमि पविसेइ // 540 // बिम्ब विना किं कोऽपि कुमुदवनोल्लासनं करोति ? न करोतीत्यर्थः, च पुनः वसन्तेन विना कि कोऽपि वनराजि-वनश्रेणिं मण्डयति 1, नैवेत्यर्थः // 538 // तथा सहकारेण-आमेण विना किं कोऽपि कोकिलायाः कण्ठं उद्घाटयति ? न कोऽपि इत्यर्थः, 'ता' इति ततः तस्मात् तजिनगृहस्य द्वार वाम् विना केन उद्घटते ? न केनापीत्यर्थः // 539 // ततः कुमारस्तुरगादिकं मुक्त्वा विहितः-कृत उत्तरासङ्गो-देहोत्तरोयवस्त्रविन्यासविशेपो येन स तथा, कृतो नषेधिकशब्दो येन स एवं विधः सन् सिंहद्वारे--चैत्यस्य प्रथमद्वारे प्रविशति // 540 // ५३८--५३९--अत्र वसन्तेन विना वनराजि मण्डनमिव सहकारेण विना कोकिला कण्ठोद्धाटनमिव त्वां विना द्वारोद्धाटनमसंभवितमिति मालारूपानिदर्शनालङ्कारः / ५४०--स्पष्टम् /

Page #212
सिरिसिरि वालकहा RECSMS जा जाइ मंडवंतो कुमरो उफ्फुल्लनयणमुहकमलो। ता कयकिंकाररवं अररिजुयं झत्ति उग्घडियं // 541 // सो तत्थ रिसहनाहं वत्थालंकारघुसिणकयपूयं / अभिलागकुसुमदामं बंदिय डोएइ फलंनउलं // 542 // इत्थंतरंमि राया धूयासहिओ समागओ तत्थ / अच्छरियकारिचरियं पिच्छइ कुमरं नियनिहुयं // 543 // अथ कुमारः उत्फुल्लनयनमुखकमलो विकसितनेत्रमुखकमलः सन् या (वन्मण्डपांत:-मण्डपमध्ये याति) तावत् कृतः किंकारशब्दः किकारवो येन तत् इदृशं अररियुगं-कपाटयुग्मं झटिति-शीघ्रं उद्घटितम् // 541 // सः--श्रीपालकुमारस्तत्र-जिनगृहे ऋषभनाथ देवाधिदेव वन्दित्वाऽतुलं-अनुपम--सर्वोत्कृष्टमित्यर्थः फलं दौकयति, कीदृशं ऋषभनाथं ?-वस्त्रैः- उत्तमचीरः अलङ्कारः-आभूषणैः घुसणेन-कुंछ मेन च कृता पूजा यस्य स तं, पुनः अम्लानं- विकस्वरं कुसुमदाम-पुष्पमाला कण्टे यस्य म तम् // 542 // अत्रान्तरे -अस्मिन्नवसरे राजा कनककेतुः पुत्रीसहितस्तत्र-जिनगृहे समागतः सन आश्चर्यकारि चरितम् -आचारो यस्य स तं तथाविधं कुमारं निभृ ५४१-अत्र कुमारस्योत्फुल्लनयनमुखदमलवचिशेषणात् सपद्येव जिनभवनद्वारोद्धाटनं तस्येति सूचितम् / 542-543 - स्पष्टे / // 101 // 6 &

Page #213
कुमरोऽवि हरिसवसओ पंचंगपणामलीढमहिवीढो। सिरसंठियकरकमलो रिसहजिणिंदं थुणइ एवं // 544 // सिरिसिद्धचक्कनवपयमहल्लपढमिल्लपयमय जिणिंद / असुरिंदसुरिंदाचियपयपंकय नाह ! तुज्झ नमो // 545 // तनिभृत--यथा स्यात्तथाऽतिनिश्चलदृष्ट्येत्यर्थः प्रेक्षते--पश्यति // 543 / / कुमारोऽपि हर्षवशात पश्चांगप्रणामेन लीढं-आश्लिष्ट महीपीठं येन स तथा, शिरसि--मस्तके संस्थिते करकमले यस्य एवंविधा-सन् एवं वक्ष्यमाणप्रकारेण ऋषभजिनेन्द्रं स्तौति // 544 // श्रीसिद्धचक्रे यानि नव पदानि तेषु महत् यत् प्रथमं पदं तत्स्वरूपमस्येति श्रीसिद्धचक्रनवपदमहाप्रथमपदमयस्तत्सम्बुद्धौ हे श्री० ! हे जिनेन्द्र ! पुन:-असुरेन्द्राः-चमरवल्याद्याः सुरेन्द्राः-सौधर्मेशानादयः उपलक्षणान्नागेन्द्रादयोऽपि ग्राह्यास्तैरचिते पूजिते पदपंकजे- चरणकमले यस्य तत्सं० हे असुरेन्द्र सुरेन्द्राचिंतपदपंकज ! हे नाथ ! तुभ्यं नमः // 545 // हे ऋषभेश्वरस्वामिन् ! तथा कामितफलदाने वाञ्छितफलप्रदाने कल्पतरु ५४४-अत्र करे कमलतादात्म्यारोपाद्रूपकमलङ्कारः, "रूपक रूपितारोपो विषये निरपह्नवे" इति साहित्यदर्पणे तल्लक्षणस्मरणात् / ५४५-अत्र जिनेश्वरचरणे पङ्कजसादृश्यवर्णनात् उपमालङ्कारः।

Page #214
वालकता सिरिसिरि 3 // 102 // सिरिरिसहेसरसामिय ! कामियफलदाणकप्पतरुकप्प ! / कंदप्पदप्पगंजण ! भवभंजण देव ! तुज्झ नमो // 546 // सिरिनाभिनामकुलगरकुलकमलल्लासपरमहंससम / असमतमतमतमोभरहरणिक्कपईव ! तुज्झ नमो // 547 // कल्प:- कल्पवृक्षतुल्यः तत्सम्बोधने हे कामितफलदानकल्पतरुकल्प ! पुनः कन्दर्पस्य-कामस्य यो दर्पः--अभि- IP मानस्तस्य गजनो मर्दकस्तत्सं० हे कंदर्पदर्पगंजन ! पुनः हे भवभंजन ! हे देव ! तुभ्यं नमः॥५४६॥ श्रीनाभिनामा यः कुलकरस्तस्य यत्कुलं तदेव कमलं तस्योल्लासे-विकासने परमः--प्रकृष्टो हंसः सूर्यस्तत्समः-- तत्तुल्यस्तत्सं० हे नाभि० पुनः न विद्यते सम-तुल्यं यस्य तत् असमं उत्कृष्टमित्यर्थः अतिशयेन असमं असमतमं | इदृशं यत्तमः--अज्ञानं तदेव तमोभरः अन्धकारप्राग्भारस्तस्य हरणे एकः अद्वितीयः प्रदीपः असम० प्रदीपस्तत्सं० हे असम० तुभ्यं नमः // 547 // ५४६-अत्र ऋषमेश्वरस्वामिनि कामित फलदायकत्वेन साधयण कल्पतरुसादृश्यवर्णनादुपमा, "कंदप्प दप्प" इत्यत्र च्छेकानुप्रासश्चाल कारौ / ५७-परम्परितरूपकमलङ्कारः / // 102 //

Page #215
288278292 सिरिमरुदेवासामिणिउदरदरीदरिअकेसरिकिसोर ! / घोरभुयदंडखांडियपयंडमोहस्स तुज्झ नमो // 548 // इक्खागुवंसनृसण गयदूसण दूरियमयगलमइंद!। चंदसमवयण विसियनीलुप्पलनयण तुज्झ नमो // 549 // श्रीमरुदेव्याः स्वामिन्याः उदरमेव दरी-गुहा तस्यां अदरितो निर्भीकः केशरिकिशोर इव सिंहवाल इव श्रीमरु० तत्सम्बोधने हे श्रीमरुदेवा० ! अत्र 'दरियत्ति दृप्तो हृष्ट इत्यर्थः घोरौ-दारुणौ यौ भुजदण्डौ ताभ्यां खण्डितः प्रचण्डो मोहो येन स तस्मै तुभ्यं नमः // 548 // हे इक्ष्वाकुवंशभूषण ! पुनः गतानि दूषणानि यस्मात् स गतदूषणस्तत्सं० हे गतदूषण ! पुनः दुरितानि-पापान्येव मदकला-मदोत्कटगजास्तेषां वारणे मृगेन्द्रसिंह इव दुरितमदकलमृगेन्द्रस्तत्सं० हे दुरित० पुनश्चन्द्रेण समं तुल्यं वदनं--मुखं यस्य स चं० तत्सं० हे / चन्द्रसमवदन! पुनः विकसिते ये नीलोत्पले नीलकमले तद्वन्नयने नेत्रे यस्य तत्सं० हे विकसित नयन तुभ्यं नमः॥५४९॥ ५४८-अत्र "उदर दरी दरिअ" इत्यत्र वृत्त्यनुप्रासः, “केसरि किसोर" इत्यत्र छेकानुप्रासः / ५४९-अत्र ऋषभदेवस्य मृगेन्द्रसादृश्यं प्रति दुरितेषु मदकलत्यारोपस्य कारणतया परम्परितोपमालङ्कारः, तदीयवदने चन्द्रसादृश्यवर्णनादथो पुनरुपमालङ्कारः / 2 52682

Page #216
KE सिरिसिरि बालकहा SKISUUS कल्लाणकारणुत्तमतत्तकणयकलससरिससंठाण ! / कंठट्ठियकलकुंतलनीलुप्पलकलिय तुज्झ नमो // 550 // आइसर सोईसरलयगयमणलक्खलक्खियसरूव ! / भवकूवपडिअजंतुत्तारण जिणनाह ! तुज्झ नमो // 551 // कल्याणस्य कारणं यत् उत्तमं तप्तं कनकं सुवर्ण तस्य यः कलशस्तेन सदृशं संस्थानं आकारो यस्य तत्सं० हे कल्याणकारण संस्थान ! पुनः कण्ठे स्थिता ये कला-मनोहरा कुन्तलाः-पञ्चममुष्टिसम्बन्धिकेशास्त एव नीलोत्पलानि तैः कलितो- युक्तस्तत्सं० हे कण्ठस्थित० कलित तुभ्यं नमः, कलशस्य कण्ठे नीलोत्पलानि ज्ञेयानि // 550 // हे आदीश्वर ! पुनर्योगीश्वराणां लयं गतानि-लीनतां प्राप्तानि यानि मनोलक्षाणि तैलक्षितं स्वरूपं यस्य सः तत्सम्बुद्धौ हे योगीश्वरलयगत० स्वरूप ! पुनर्भवकूपे पतितान् जन्तून् उत्-ऊद्धं तारयतीति भवजन्तूत्तारणस्तत्सं० हे भव० ! जिननाथ तुभ्यं नमः // 551 // ५५०-अत्र जिनेश्वरसम्बन्धिन्याकारे कल्याणकारणोत्तमतप्तसुवर्णकलशसादृश्यवर्णनादुपमा, कण्ठस्थितमनोहरकेशेषु नीलोत्पलाभेदारूपकञ्चालङ्कारौ / ५५१-अत्र पूर्वद्धि वृत्त्यनुप्रासक्छेकानुप्रासौ. भवे संसारे जन्मपरम्परायां वा कृपत्वारोपापकमलङ्कार उत्तराद्धेऽवसेयः / " भवः क्षेमेशे संसारे सत्तायां प्राप्ति जन्मनोः” इति मेदिनीकोशाद्भवशब्दस्य तदुभयार्थवाचकत्वमवसेयम् /

Page #217
सिरिसिद्धसेलमंडण दुहखंडण खयररायनयपाय / सयलमहसिद्धिदायग ! जिणनायग होउ तुज्झ नमो // 552 // तुज्झ नमो तुज्झ नमो तुज्झ नमो देव ! तुज्झ चेव नमो। पणयसुररयणसेहररुइरंजियपाय ! तुज्झ नमो // 553 // - इति स्तवनम् रायावि सुयासहिओ निसुणतो कुमरविहियसंथवणं / आणंदपुलइअंगो जाओ अमिएण सित्तुव्व // 554 // ___ हे श्रीसिद्धशैलस्य-शत्रञ्जयगिरेमण्डन हे दुःखखंडन पुनः खचरराजेन-विद्याधरभूपेन नतौ पदौ यस्य स खचर० पादस्तत्सं० हे खचर० ! पुनर्मां सकलसिद्धिदायक ! हे जिननायक ! तुभ्यं नमोऽस्तु // 552 / / तुभ्यं नमः, तुभ्यं नमः. तुभ्यं नमः, हे देव ! तुभ्यमेव नमः पुनः प्रणताः-प्रर्केपण नता ये सुरा-देवास्तेषां यानि रत्नशेखराणि तेषां रुचिभिः-दीप्तिभी रजितौ पादौ यस्य स प्रणत० पादस्तत्सं० हे प्रणत. तुभ्यं नमोऽस्तु // 553 // सुतासहितो राजापि कुमारेण विहित-कृतं संस्तवनं निशृण्वन् आनन्देन पुलकितं-रोमोद्गमयुक्तं अंग यस्य स एवंविधः संजातः, क इव ?-अमृतेन सिक्त इव / / 554 // ५५२-अत्र “उण" शब्दस्य सकृदावृत्त्या च्छेकानुप्रासः, ' खयरायनयपाय" इत्यादौ वृत्त्यनुप्रासश्वालङ्कारौ / ५५३-५५४-साटे /

Page #218
बालकहा सिरिसिरि // 104 // कुमरोवि जिणं नमि सीमि निवेसिऊण जिणसेसं / बहिमंडवंमि करवंदणेण वंदेइ नरनाहं // 555 // नरनाहो अभिणंदिअ तं पभणइ वच्छ ! जह तए 'भवणं / उग्घाडियं तहा नियचरियपि हु अम्ह पयडेसु // 556 // निअ नामपि हु जंपंति उत्तमा ता कहेमि कह चरिअं / इअ चिंतइ जा कुमरो ता पत्तो चारणमुणिंदो॥ 557 // कुमारोऽपि जिन नत्वा-प्रणम्य शीर्ष-निजमस्तके जिनशेपां-जिननिर्माल्यं पुष्पादिकं निवेश्य-संस्थाप्य बहिमण्डपे कराभ्यां वन्दनेन नरनाधं-राजानं वन्दते-प्रणमति // 555 // नरनाथो-राजा त श्रीपालं अभिनन्द्य आशिषा सन्तोष्य प्रभणति-हे वत्स ! यथा त्वया भवनं-जिनमन्दिरं उद्घाटित तथा निजचरितमपि अस्माकं पुरस्तात् प्रकटय-प्रकटीकुरु // 556 // ह इति निश्चितं उत्तमाः पुरुषा निजनामापि न जल्पन्ति-न कथयन्ति, ततः-तर्हि स्वस्य चरितं कथं कथयामि ?, इत्येवं यावत्कुमारश्चिन्तयति तावत्तत्र चारणमुनीन्द्रः प्राप्त-आका ५५५-स्पष्टम् / ५५६-कुमारेण जिनभवनोद्धाटे कृते कन्याऽवश्यमेतस्मै देया, कीदृशं कुलादिकमस्येति चिन्ताऽऽवश्यकी व्यज्यते / ५५७-अत्र स्वनामा पुरुषो धन्यः इत्यायुक्त्या परतः स्वीयमहत्त्वण्यापने संकोचातिशयो “वम्यते, काकतालीयन्यायेन मुनिसमागमनं श्रीपालपुण्यत इति वेदितव्यम् /

Page #219
2.5 सो वंदिऊण देवे उवविहो जाव ताव तं नमिउं / उवविद्येसु निवाइसु चारणसमणो कहइ धम्मं // 558 // भो भो महाणुभावा ! सम्मं धम्मं करेह जिणकहियं / जइ वंछह कल्लाणं इहलोए तहय परलोए / 159 // धम्मो जिणेहिं कहिओ तत्ततिगाराहणामओ रम्मो / तत्सतिगं पुण भणिअं देवो अ गुरू अ धम्मो अ॥५६०॥ शमार्गेणाजगाम // 557 / / सः-चारणलब्धिमान् साधुर्देवान् वन्दित्वा यावत् उपविष्टस्तावत् तं साधुं नत्वा नृपादिषु उपविष्टेषु सत्सु चारणश्रमणो नृपादीनां पुरस्तात् धर्म कथयति // 558 // महान् अनुभावः--प्रभावो येषां ते म० भो भा महानुभावा ! यूयं जिनः कथितं धर्म सम्यक कुरुत, यदि इह लोके-अस्मिन् भवे तथा च परलोके-परभवे कल्याणं वाञ्छत / / 559 // जिनैस्तत्त्वत्रिकस्य आराधनाय स्वरूपमस्येति तत्वत्रिकाराधनामयो रम्यो-मनोज्ञो धर्मः कथितः, तत्व हा त्रिकं पुनर्भणितं देवश्च गुरुश्च धर्मश्च-देवतत्त्वं 1 गुरुतत्वं 2 धर्मतत्त्वं 3 चेत्यर्थः // 560 // तु पुनः एकैकस्य ___558-559- स्पष्टे / 560- अत्र धर्मस्य तत्तत्रिकाराधनमयत्वे रम्यत्वकथनात् , देवगुरुधर्माख्यानि त्रीणि तत्त्वानि सर्वत आराधनीयानीति प्रतीयते /

Page #220
सिरिसिरि वालकहा इक्विकस्स उ भेआ नेया कमसो दु तिन्नि चत्तारि / तत्थरिहंता सिद्धा दो भेआ देवतत्तस्स // 561 // आयरिअउवज्झाया सुसाहणो चेव तिन्नि गुरुभेआ। दसणनाणचरित्तं तवो अ धम्मस्स चउभेआ // 562 // एएस्सु नवपएसुं अवयरिअं सासणस्स सव्वस्सं / ता एयाई पयाइं आराहह परमभत्तीए // 563 // तत्त्वस्य क्रमेण द्वौ त्रयश्चत्वारश्च भेदा ज्ञेयाः-देवतत्वस्य द्वौ भेदो गुरुतत्वस्य त्रयो भेदाः धर्मतत्वस्य चत्वार इत्यर्थः, तत्र देवतत्वस्य द्वौ भेदौ अर्हन्तः 1 सिद्धाश्च 2 // 561 // आचार्या 1 उपाध्यायाः 2 सुसाधव 3 श्चैव एते त्रयो गुरुतत्त्वस्य भेदाः, तथा दर्शन-सम्यक्त्वं 1 ज्ञान-तचावबोधः 2 चारित्रं-विरतिरूपं 3 तपश्च| अनशनादि 4 एते धर्मतत्वस्य चत्वारो भेदाः / / 562 // एतेषु नवपदेषु जिनशासनस्य सर्वस्व-सर्वसारं अवतीर्ण अस्तीति शेषः ततः तस्मात् भो भो भव्या ! यूयं एतानि पदानि परमभक्त्या आराधयतसेवध्वम् // 563 // ५६१-क्रमश पतान्येव त्रीणि तत्वानि यथासंख्यं द्वित्रिचतुर्भेदानि प्रसिद्धानि नव पदानि भवन्ति / ५६२-स्पष्टम् / ५६३--पतेषु नवपदेषु जिनशासनसर्वस्वताकथनेन पतदाराधनात् सर्वमप्याराधितं भवतीति बोधनेन पतस्य सवाधिकमहत्त्वमापादितं सूच्यते /

Page #221
जहा-जिअंतरंगारिजणे सुनाणे सुपाडिहेराइसयप्पहाणे / संदेहसंदोहरयं हरंते झाएह निबंपि जिणेऽरिहते // 564 // दुठ्ठकम्मावरणप्पमुक्के, अणंतनाणाइसिरी चउक्के / समग्गलोगग्गपयप्पसिद्धे, झाएह निचंपि मणमि सिद्धे॥५६५॥ यथा-जिता अन्तरंगारिजनाः-कामक्रोधाद्यान्तरवैरिलोका येस्ते जिता० स्तान् , पुनः सुष्ठु ज्ञानं येषां ते तान् , तथा सुप्रातिहा:-अशोकादिभिः शेषेरतिशषैश्च प्रधाना:-प्रकृष्टास्तान , प्रधानशब्द त्रिलिंमोऽप्यस्ति, पुनः सन्देहानां-संशयानां यः सन्दोहः-समूहस्तदेव रजस्तत् हरन्तीति हरन्तस्तान हरन्तः एवंविधान जिनान्अर्हतो नित्यमपि यूयं ध्यायत // 564 // दुष्टाष्टकर्माण्येव आवरणानि तेभ्यः प्रकर्षण मुक्तान् , पुनः अनन्तं ज्ञानादिलक्ष्मीचतुष्कं येषां ते तान् , अनन्तज्ञानदर्शनसुखाकरणवीर्ययुतानित्यर्थः, तथा समग्रः-सम्पूर्णो यो लोकस्तस्य यदग्रपद-उपरितनस्थानं तत्तु प्रसिद्धान्-प्रकर्षेण सिद्धत्वप्राप्तान एवं विधान् सिद्धान् नित्यमपि यूयं मनसि ध्यायत // 565 // इह-संसारे जीवेभ्यः तत्सुखं पिता न ददाति माता न ददाति यत् सुखं सूरिपादा 564 -अत्र सन्देहसन्दोहे रजस्त्वारोपणात् रूपकमलङ्कारः, तल्लक्षणं पूर्वोदीरितमबसेयम् / ५६५-अत्र दुष्टाष्टकर्मसु आवरणत्वारोपात् रूपकम् /

Page #222
सिरिसिरि SHAREA बालकदा . न तं सुहं देइ पिया न माया, जं दिति जीवाणिह सूरिपाया। तम्हा हु ते चव सया महह, जं मुक्खएक्खाइं लहुं लहेह / / 566 // सुत्तत्थसंवेगमयस्सुएणं, सन्नीरखीरामयविस्सुएणं / पीणंति जे ते उवझायराए, झाएह निचंपि कयप्पसाए // 567 // आचार्यपूज्या ददति--प्रयच्छन्ति, तस्मात् तानेव आचार्यान् यूयं सदा महत पूजयत, यत् येन मोक्षसौख्यानि लघु-शीघ्र लभध्वं प्राप्नुत // 566 // ये उपाध्यायाः सूत्रार्थसंवेगमयश्रुतेन भव्यान् प्रीणन्ति-तृप्तीकुर्वन्ति तान् उपाध्यायराजान् नित्यमपि यूयं ध्यायत, सूत्रं च अर्थश्च संवेगमयश्रुतं च एषां समाहारः सूत्रार्थसंवेगमयश्रुतं तेन, कीदृशेन-सन्नीर० सन्नीरं-सम्यग्जलं क्षीरं-पयः अमृतं-सुधा तद्वविश्रुतेन-प्रसिद्धेन, अयं भावः-सूत्रं स्वादुनीरोपमं अर्थश्च क्षीरोपमः संवेगमयश्रुतं तु अमृतोपममिति, कीदृशान् उपाध्यायराजान् ? कृतः प्रसादः-अनुग्रहो यैस्ते तान् // 567 // ५६६-न केवल माते व पितेव आचार्यपादाः सुखं वितरन्ति किन्तु यत्सुखं पित्रोर्मनस्यपि न विषयतयाऽवतिष्ठते तदपि सुखन्ते वितरन्तीति तदपेक्षयोत्कर्षप्रतीतेव्यतिरेकालङ्कारो ध्वन्यते / ५६७-मनुपासः / // 106 //

Page #223
फुरसद खंते अ दंते अ सुगुत्तिगुत्ते, मुत्ते पसंते गुणजोगजुत्ते / गयप्पमाए हयमोहमाए, झाएह निच्चं मुणिरायपाए // 568 // जं दब्बछक्काइसुसद्दहाणं, तं दसणं सव्वगुणप्पहाणं / कुग्गाहवाही उ वयंति जेण, जहा विसुद्धेण रसायण // 56 // क्षान्तान् क्षमायुक्तान् दान्तान्-दमयुक्तान् चकारौ समुच्चये सुगुप्तिभिः-मनोगुप्त्यादिमिर्गुप्तान्गुप्तिमतः मुक्तान्-निर्लोभान् प्रशान्तान्-शान्तरसोपेतान् पुनः गुणानां योगः-सम्बन्धस्तेन युक्तान् , तथा गताः प्रमादा-मद्यादयो येभ्यस्ते तान् , पुनर्मोहश्च माया च मोहमाये हते मोहमाये येस्ते तान् एवंस्वरूपान् मुनिराजपादान्-मुनिराजपूज्यान यूयं नित्यं ध्यायत / / 568 / / यत् द्रव्यषट्कादेः सुष्ठ-शोभनं श्रद्धानं तद्दर्शनं नाम धर्म सर्वगुणेषु प्रधान वत्तते येन सम्यग्दशनेन कुप्राहा-इतवादा एव व्याधयो-रोगा व्रजन्ति-गच्छन्ति यथा विशुद्धेन-निर्मलेन रसायनेन, अयं भावः-जराव्याधिजिदौषधं रसायनमुच्यते तेन यथा रोगाः सर्वेऽपि गच्छन्ति तथा दर्शनेन कुग्राहा ब्रजन्ति // 569 // नयानां-नैगमादीनां चक्रेण-समूहेन सिद्धं-निष्पन्नं पुनस्तचाववोधः 568 - छेकानुप्रासः / ५६९-उपमालङ्कारः / /

Page #224
वालकहा सिरिसिरि // 107 // नाणं पहाणं नयचक्कसिद्धं, तत्तावयोहिक्कमयं पसिद्धं / धरेह चित्तावसहे फुरंतं, माणिक्कदीवुब्व तमो हरंतं // 570 // सुसंवरं मोहनिरोहसारं, पंचप्पयारं विगयाइयारं / मुलोत्तराणेगगुणं पवित्तं, पालेह निच्चपिहु सच्चरित्तं // 571 // तत्वज्ञानं एक स्वरूपमस्येति तत्वावबोधैकमयं प्रसिद्धं-सर्वत्र विदितं प्रधान-मुख्यं एवम्भृतं ज्ञानं चित्तावसथेमनोमन्दिरे धरत, कीदृश ज्ञानं स्फुरत्-दीप्यमान अत एव माणिक्यदीपमिव तम:-अज्ञानान्धकारं हरत् // 570 // भो भव्याः ! सुष्टु संवरो यस्मिस्तत् सुसंवरं तथा मोहनिरोध एव सारः-श्रेष्ठो यत्र तत् मो० पुनः पञ्च र प्रकाराः-सामायिकादयो भेदा यस्य तत् पं० तथा विगता अतीचारा यस्मात् तत् तथा मूलोत्तररूपा अनेके Pगुणा यस्मिंस्तत् , मूलगुणाः-प्राणातिपातविरमणादय उत्तरगुणाः-पिण्डविशुद्धथादयः, पुनः पवित्रं-पावनं एव म्भूतं सच्चारित्रं नित्यमपि यूयं पालयत // 571 // 57 -अत्र " मनोन्दिरे" इत्यत्ररूपकम, माणिक्यदीपसादृश्यादुपमा च / ५७१-अत्र "बरं सारं यार यारं" इत्युक्त्या वृत्त्यनुप्रास इछेकानुप्रासचालकागै इष्टन्यौ / // 107 //

Page #225
बझं तहाभिंतर भेअमेअं, कयाइदुब्भेअकुकम्मभेअं। दुक्खक्खयत्थं कयपावनासं, तवं तवहागमिअं निरासं // 572 / / एयाई जे केवि नवप्पयाई, आराहयंति टफलप्पयाई। लहंति ते सुक्खपरंपराणं, सिरिं सिरीपालनरेसरुव्व // 573 // . भो भव्या ! यूयं एतद्बाह्य तथाऽभ्यन्तरभेदं तपस्तपत, कीदृशमेतत् ?-अतिशयेन दुर्भेदानि यानि कुकर्माणि तेषां भेदो-विदारणं कृतो येन तत् कृत०, अत एव कृतः पापनाशो येन तत्कृतपापनाश, पुनः कीदृशं ?-आगमे भवं आगमिकं, तथा निर्गता आशा-वाञ्छा यस्मात्तन्निराशं, इदृशं तपस्तपत, किमर्थ| मित्याह-दुःखक्षयार्थम् / / 572 / / ये केपि जीवा एतानि इष्टफलप्रदानि-वाञ्छितफलदायकानि नव पदानि आराधयन्ति ते श्रीपालनरेश्वर इव सुखपरम्पराणां श्रियं-लक्ष्मीम् लभन्ते-प्राप्नुवन्ति // 573 // ५७२-तपसः कृतपापनाशकथनात् पूर्वोपार्जित कर्मनाशोऽपि व्यज्यते / 573 अत्र नवपदाराधकजने श्री श्रीपालनरेश्वरसादृश्यवर्णनादुपमालङ्कारः, किञ्च "पयाई पयाई पयाई" इत्यत्र वृत्त्यनुप्रासा, उत्तरा? पुनः "परं पराणां” सिरिं सिी इत्यत्र छेकानुप्रासद्वयमवसेयम् / छेकानुप्रासोपमयोरेकवाचकानु प्रवेश सङ्करोऽपि द्रष्टव्यो लङ्कारः /

Page #226
सिरिसिरि वारुकहा राया पुच्छड भयवं ! को सिरिपालत्ति ? तो मणिंदोचि / करसन्नाए दंसह एसो तुह पासमासीणो // 574 // तं नाऊणं राया, सपमोओ विन्नवेइ मुणिरायं / भयवं ! करेह पयडं एयरस सरूवमम्हाणं // 575 // तत्तो चारणसमणेण तेण आमूलचूलमयस्स / कहियं ताव चरित्तं जिणभवणुग्घाडणं जाव // 576 // तदा राजा पृच्छति, हे भगवन् ! कः श्रीपाल इति, ततो मुनीन्द्रोऽपि करस्य-हस्तस्य संज्ञया दर्शयति, एष तव पाश्व आसीनः त्वत्समीपे उपविष्ट इत्यर्थः // 574 // राजा तं श्रीपालं ज्ञात्वा सप्रमोदः-सहर्षः सन् मुनिराजं विज्ञपयति, हे भगवन् ! एतस्य-श्रीपालस्य स्वरूप अस्माकं पुरस्तात् प्रकटं कुरुत // 575 // ततस्तेन चारणश्रमणेन एतस्य-श्रीपालस्य आमूलचूलं तावच्चरित्रं कथितं यावन्जिनभवनोद्घाटनं कृतमिति शेषः // 576 / / ५७४-यथा स्वगृहभूमिनिहित रत्न दिव्यदृष्टयभावेन जनो न जानते दिव्यदृधिस्तु तनिखिलं वेत्ति तथैव राजा पार्वे स्थितमपिश्री श्रोपालं लक्ष्मीनिधानं नानानादिति भावः / ५७५-स्पष्टम् / ५.६-अत्र "चारण समषेण तेण" "जिणभवणुग्घाडणं" इत्यत्रानुप्रासद्वारासम्यक् रसपरिणाकात्तस्यालकारत्वम् / // 108 //

Page #227
इत्तोवि परं एसो परिणितोऽणेगरायकन्नाओ। पिअरजे उवविठ्ठो होही रायाहिराओत्ति // 577 // तत्य सिरिसिद्धचक्कं विहिणा आराहिऊण भत्तीए / पाविस्सइ सग्गसुहं कमेण अपवग्गसुक्खं च // 578 // इतः परमपि एष श्रीपालोऽनेकराजकन्याः परिणयन् पितृराज्ये उपविष्टः सन राजाधिराजो भविष्यतीति, है राजसु अधिको राजा-राजाधिराजः // 577 // तत्र-महाराजावस्थायां श्रीसिद्धचक्र विधिना भक्त्या आराध्य स्वर्गसुखं प्राप्स्यति क्रमेण अपवर्गसुखंमुक्तिसुख च प्राप्स्यति // 578 // ततस्तस्मात्कारणात् एष महात्मा, पुनः महान् प्रभावो यस्य स महाप्रभावः, 67%AATAVISSAAN ५७७-एनेन श्रीपालस्यानेकराजकन्यापरिणयनं पितृराज्यप्राप्तिर्महाराजपदारोहणमित्यादि सर्वमपि भाविजीवन मुनिप्रसादादनायासं ज्ञातमभवदिति तस्य परमोपकारो जातः / ५७८-महाराजावस्थायां श्रीसिद्धचक्रयन्त्रं विधिपूर्वकमाराधयिष्यन् स्वर्गसुखं प्राप्स्यति, स्वर्गसुख भुजानोऽपि श्रीसिद्धचक्रं विधिनाराध्यापवर्ग प्राप्स्यतीति तत्तत्सर्वमहत्वास्पदपदप्राप्तौ श्रीसिद्धचकाराधनस्यैव माहात्म्यं प्रदर्शितं भवति /

Page #228
सिरिसिरि वालकहा तत्तो एस महप्पा महप्पभावो महायसो धन्नो / कयपुन्नो महभागो संजाओ नवपयपसाया // 579 // .. जो कोइ महापावो एयस्सुवरिपि किंपि पडिकूलं / करिही सुच्चिअ लहिही तक्कालं चेव तस्स फलं // 580 // एयस्स सिद्धसिरिसिद्धचक्कनवपयपसायपत्तस्स / धुवमावयावि होही गुरुसंपयकारणं चेव // 581 // तथा महद् यशो यस्य स महायशाः, धन्यः, पुनः कृतं पुण्यं येन स कृतपुण्यस्तथा महान भागो-भाग्यं यस्य स महाभागो नवपदानां प्रसादात्सत्रातः // 579 // यः कोऽपि महापापः पुमान् एतस्योपरि अपि किमपि प्रतिकुलं-विरुद्ध करिष्यति तस्य फलं स एव पुमान् तत्कालमेव लप्स्यते-प्रापयति // 580 / / सिद्ध-निष्पन्नं यत् श्रीसिद्धचक्रं तत्र यानि नव पदानि तेषां प्रसादपात्रस्य एतस्य श्रीपालस्य ध्रुवं-निश्चितं आपदपि-विपदपि गुरुसम्पत्कारणं एव भविष्यति // 581 // ५७२-छेकानुप्रासः / ५८०-५८१-स्पष्टे / // 109 //

Page #229
एवं चेव कहतो संपत्तो मुणिवरो गयणमग्गे। लोओ अ सप्पमोओ जाओ नरनाहपामुक्खो // 582 // तकालं चिअ कुमरस्स तस्स दाऊण मयणमंजूसं / काऊण य सामग्गिं सयलंपि विवाहपव्वस्स // 583 // तस्स भवणस्स पुरओ मिलिए सयलंमि नयरलोमि / . महया महेण रन्ना पाणिग्गहणंपि कारवियं // 584 // एवं कथयन्नेव मुनिवरो गगनमार्गे-आकाशमार्गे सम्प्राप्तः नरनाथप्रमुखो-राजादिको लोकश्च सह प्रमोदेन-हर्षेण वर्तते इति सप्रमोदो-हर्षवान् जातः // 582 // ततो राज्ञा तत्कालमेव तस्मै कुमाराय मदनमञ्जूषां स्वकन्यां दत्त्वा च पुनः विवाहपर्वणो-विवाहोत्सवस्य सकलां समस्तामपि सामग्रीम् कृत्वा // 583 // तस्य जिनभवनस्य पुरतः-अग्रतः सकलेऽपि नगरलोके मिलिते सति महता महेन-उत्सवेन पाणिग्रहणमपि कारितम् / / 584 // ५८२-मुनिवरस्य गगनमार्गप्राप्त्या दिव्यशक्तिः सूचिता / ५८३-अत्र " दाऊण" इति दानार्थकधातुयोगे प्राप्तापि चतुर्थी न भवति, प्राकृते षष्ठयश्चतुर्थी विधानात् / ५८४-अत्र "तस्स भवणस्स" इत्यत्र स्स शब्दस्य सदावृत्त्या च्छेकानुप्रासः / है

Page #230
वाल कहा सिरिसिरि // 110 // दिन्नाइ बहुविहाई मणिकंचणरयणभूमगाइणि / दिन्ना य गययावि दिन्नो य सुसारपरिवागे।।५८५॥ दिन्नो अ वरावासो तत्य ठिओ दोहिं वरकलत्तेहिं / सहिओ कुमारराओ जाओ सव्वत्थ विक्वाओ // 586 // निचंपि तमि चेइयहरंमि कुमरो करेइ साणंदो। पूआपभावणाहिं सहलं निअरिद्विवित्थारं // 587 // बहुविधानि-बहुप्रकाराणि मणिकाञ्चनरत्नानां भूषणादीनिदत्तानि च पुनः हया-अश्वा गजा-हस्तिनोऽपि च दत्ताः च पुनः सुतरां सारः परिवारो दत्तः अतिशयेन / / 585 // ___ वरः-प्रधान आवासश्च दत्तः, तत्रावासे स्थितो द्वाभ्यां कलवाभ्यां सहितो-युक्तः कुमारराजः सर्वत्र विख्यातः-प्रसिद्धो जातः // 586 // तस्मिन् चैत्यगृहे नित्यमपि-सर्वदापि कुमारः सानन्दः सन् पूजा- 15 | प्रभावनाभिर्निजऋद्धिविस्तारं सफलं फलयुक्तं करोति / / 587 // 585- अत्र " मणिकंवण रयण भूषणाईणि" इत्यत्र अनुप्रासोऽलङ्कारः / 586-587 - स्पष्टे / // 110 //

Page #231
अह चित्तमासअट्ठाहिआउ विहिआउ तत्थ विहिपुच्वं / सिरिसिद्धचक्कपूआविहीवि आराहिओ तेण // 588 // अन्नदिणे तस्स जिणालयस्स सुबलाणयंमि आसीणो। राया कुमारसहिओ कारावइ जाव जिणमहिमं // 589 // ता दंडपासिएणं विन्नत्तो देव ! सत्यवणिएणं / एगेण दाणभंगं काउं आणावि तुह भग्गा // 59 // अथ-अनन्तरं तेन श्रीपालकुमारेण तत्र नगर्यो विधिपूर्व चैत्रमासस्य अष्टाह्निका विहिता-कृता, श्रीसिद्धचक्रस्य पूजाविधिरपि आराधितः-सेवितः, अत्र पूर्वार्धे एकस्तुशब्दो विशेषे द्वितीयः पादपूरणे // 588 // अन्यस्मिन् दिने तस्य जिनालयस्य-जिनगृहस्य सुबलानके-जनोपवेशनस्थाने आसीन-उपविष्टो राजा कुमारसहितो यावत् जिनस्य-भगवतो महिमानं कारयति // 589 // तावत् दण्डपाशिकेन-दण्डनियोगिपुरुषेण राजा विज्ञप्तः-हे देव-हे राजन् ? एकेन सार्थवणिजा दानभंग कृत्वा तवाज्ञापि भग्ना // 59 // स-एष सार्थव ५.८-स्पष्टम् / ५८९-जिनमहिमप्रकाशनात् राक्षस्तस्य जिनेश्वरे प्रबला भक्ति य॑ज्यते / ५९०-अत्र "पासिपणं वणिपणं" इत्यंशेऽनुप्रासोऽलङ्कारः /

Page #232
वालकहा सिरिसिरि का 111 // सो अत्थि मए बद्धो एसो को तस्स सासणाएसो ? / राया भणेइ आणाभंगे पाणा हरिजंति // 591 // कुमरो भणेइ मा मा मारणादेसमिह ठिओ देसु / सावजवयणकहणेवि जिणहरे जेण गुरुदोसो // 592 // . तो राया छोडाविअ आणावइ जाव निअयपासंमि / तं दट्टणं कुमरो उवलक्खइ धवलसत्थवई // 593 // णिक मया बद्वोऽस्ति तस्य कः शासनादेशः-का शिक्षणाज्ञा ? को दण्ड इत्यर्थः, तदा राजा भणति-आज्ञाभंगे प्राणा हियन्ते प्राणापहारः क्रियते, इत्यर्थः॥ 591 // एतन्नृपवचः श्रुत्वा कुमारो भणति, हे महाराज! इहजिनालय भूमौ स्थितः सन् मारणादेशं मा मा-मा दत्स्व-मा देहीत्यर्थः, येन कारणेन जिनगृहे सावद्यस्यसदोषस्य वचनस्य कथनेऽपि गुरु:-महान् दोषोऽस्ति // 592 // ततो राजा तं छोटयित्वा-बन्धनात् मोचयित्वा यावन्निजपाश्व आनाययति तावत् कुमार:-श्रीपालस्तं दृष्टा धवलसार्थपति उपलक्षते धवलसार्थपतिरेवायमिति जानमतीत्यर्थः // 593 // कुमारो मनसि चिन्तयति, ५९१-अत्रामाभने प्राणदण्डोपदेशात् आशा राज्ञां प्राणप्रियं वस्तु व्यज्यते / ५९२-सावधवचनकथनेऽपि जिनगृहे दोष इति कुमारस्य आगमावगमो व्यज्यते / ५९३-स्पष्टम् /

Page #233
**** * चिंतइ मणे कुमारो अहह कहं एरिसंपि संजायं ? / अहवा लोहवसेणं जीवाणं किं न संभवइ ? // 594 // तं निअजणयसमाणं कहिउं मोआविओ नरिंदाओ। उवयारपरो कुमरो विसजए निअयठाणे अ॥ 595 // अह अन्नदिणे कुमरो विन्नत्तो वाणिएण एगण / सामिअ ! पूरिअपोआ अम्हे सब्वेवि संवहिआ // 596 // अहह-इति खेदे इदृशमपि अकार्य कथं सनातं ? अथवा जीवानां लोभवशेन किं न सम्भवति, सर्वमप्यकार्य सम्भवेदित्यर्थः // 594 / / अथोपकारपर-उपकारकरणतत्परः कुमारस्तं धवलं निजजनकसमानं कथयित्वामम पितृतुल्योऽयमिति भणित्वा नरेन्द्रात् राज्ञो मोचयति, च पुनः निजकस्थाने विसर्जयति-गमनाज्ञां दापयति // 595 // अथ अन्यस्मिन् दिने एकेन वणिजा कुमारो विज्ञप्त:-हे स्वामिन् ! पूरिताः-ऋयाणकैर्भताः पोता-वहनानि यैस्ते एवम्भूता वयं सर्वेऽपि संव्यूढा-गमनाय प्रगुणीभूताः स्म // 596 // . ५९४-अत्र " अस्य कथमीदृश सजातमिति पूर्वार्द्धप्रतिपाद्यस्याथस्य अहवा लोहवसेणं जीवाणं किं न संभवइ" लोभवशेन जनानां किन्न सम्भाव्यते इत्यनेन समर्थनादर्थान्तरन्यासो विशेषस्य सामान्येन समर्थनात्माऽलङ्कारः / ५२५-अत्र धवलशेष्ठिनि स्वजनकसादृश्यवर्णनादुपमालङ्कारः। ५२६-अत्र " भवद्भिरपि यथायथं प्रस्थानोद्यतैर्भवितव्यमिति तेषामभिप्रायो व्यज्यते / ** ***** **

Page #234
सिरिसिरि // 112 // वालका तो जह चिअ कुसलेणं अम्हे तुम्हेहिं आणिया इहयं / तह निअदेसंमि पुणो सामिअ ! तुरिज पराणेह // 597 // तो कुमरो नरनाहं आपुच्छइ निअयदेसगमणत्थं / कहकहवि सो विसज्जइ काऊणं गुरुअसम्माणं // 598 // . दाउं सुयाइसिक्खं कुमरस्स भलाविऊण धूयं च / पोयंमि समारोविअ कुमरं वलिओ नरवरिंदो // 599 // ततः-तस्मात् कारणात् यथैव युष्माभिर्वयं कुशलेन इह आनीताः तथा तेनैव प्रकारेण हे स्वामिन् ! निजदेशे पुनस्त्वरितं-शीघ्र प्रापय-प्राप्तान् कुरु, अत्र पूर्वार्द्ध नियकुसलेणेतिपाठोऽपि तत्र नित्यकुशलेनेत्यर्थः // 597 // ततः--तदनन्तरं कुमारो नरनाथं--राजानं प्रति निजकदेशगमनार्थ आपृच्छति, स राजा गुरुकं-बहुलं सन्मानं कृत्वा कथंकथमपि महता कष्टेन विसृजति-गमनाज्ञां ददाति // 598 // नरवरेन्द्रो--राजेन्द्रः सुतायै6 पुत्र्य शिक्षां दत्त्वा च पुनः मम पुत्री सम्यक्तया रक्षणीयेत्याधुक्तिपूर्व पुत्री कुमाराय समर्प्य कुमारं पोते-यानपात्रे ५९७-स्पष्टम् / ५९८--अत्र कुमारस्य स्वदेशगमनाथ राजानं प्रति पृच्छावशाहिनयातिशयो व्यज्यते, राज्ञोऽपि "कहकहवि" कथङ्कथमीन्युक्त्या क्लेशातिशयेन विसर्जनात् श्रीपालं प्रति परमं वात्सल्यं दर्शितं भवति / 599- स्पष्टम् / // 112 //

Page #235
कुमरो बहुमाणेणं धवलंपि हु सारसारपरिवारं / नियपोयंमि निवेसइ सेसजणे सेसपोएसु॥६००॥ पत्याणमंगलंमि पहयाओ दुंदुहीउ भेरीओ। सज्जीकया य पोया चल्लंति महल्लवेगेणं // 601 // पोयारूढो कुनरो जलहिंमिवि अणुहवेइ लीलाओ / जह पालयाहिरूढो देविंदो गयणमग्गेवि // 602 // समारोप्य वलितः स्वयं स्वस्थानं प्रति // 599 // कुमारः सारसारपरिवार धवलमपि बहुमानेन--आदरेण निजपोते निवेशयति- शेषजनान् शेषपोतेषु निवेशयति // 600 / / प्रस्थानमंगले-प्रस्थानमंगलसमये इत्यर्थः, दुन्दुः भयो-दुन्दुभिनाम्न्यो भेर्यः प्रहताः-ताडिता-वादिता इतियावद् च पुनः सजीकृताः पोता महावेगेन चलन्ति // 601 // अथ पोतारूढः-प्रवहणोपविष्टः कुमारो जलधो-समुद्रेऽपि लीलाः--क्रीडा अनुभवति, कथमित्याह-- ६००-अत्र "मारसार परिवारं" इत्यत्र “सारसार” इत्यशेच्छेकानुप्रासः रेफस्या सदावृत्त्या वृत्त्यनुप्रास चालङ्कारौ धव ठस्थ निज़पोतनिवेशेन कुमारस्थ कृतज्ञता जाने / ६०१--अत्र चल्लंति महल्ल" इत्यत्र ल्लस्य सदावृत्या छेकानुप्रासोऽलङ्कारः। ६०२--अत्र बिम्बप्रतिविम्बभावकृतेन साधम्र्येण कुमारस्य देवेन्द्रसादृश्यवर्णनादुरमालङ्कारः। “वस्तुतो भिन्नयोरप्युपमानोपमेयधर्मयोः परस्परसादृश्याभिम्नयोः पृथगुपादान बिम्पप्रतिबिम्बमाव इत्यालङ्कारिकसमयः" इति कुवलयानन्दः।

Page #236
वालकहा सिरिसिरि // 113 // दट्टण कुमरलीलं रमणीजुयलं च रिद्धिवित्थारं / धवलो विचलिअवित्तो एवं चिंतेउमाढत्तो // 603 // अहह अहो जणमित्तो संपत्तो केरिसिं सिरिं एसो।। अन्नं च रमणिजुयलं एरिसयं जस्स सो धन्नो // 604 // ता जइ एयस्स सिरी रमणीजुयलं च होइ मह कहवि / ताऽहं होमि कयत्यो अकयत्यो अन्नहा जम्मो // 605 // यथा पालकाधिरूढः पालकविमानावस्थितः देवेन्द्रः-शको गगनमार्गे-आकाशमार्गेऽपि लीलां अनुभवति तथेत्यर्थः॥६०२ // तदा धवलः श्रेष्ठी कुमारस्य लीलां तथा रमणीयुगलं-स्त्रीद्वयं च पुनः ऋद्धिविस्तार दृष्ट्वा-विलोक्य विशेषेण चलितं चित्तं यस्य स विचलितचित्तः सन् एवं वक्ष्यमाणप्रकारेण चिन्तयितुं आरब्धआरम्भं कृतवान् चिन्तयितु लग्न इत्यर्थः // 603 // अहहेति खेदे अहो इत्याश्चर्ये एष श्रीपालो जनमात्र-- एकाकिमनुष्यमात्रः सन् कीदृशीं श्रियं--लक्ष्मी सम्प्राप्तः-प्राप्तवान्, अन्यच्च- अन्यत्पुनर्यस्य इदृशं रमणीयुगलंपत्नीद्वयमस्ति स एष धन्यः / / 604 // तत्तस्मात् यदि एतस्य श्रीपालस्य श्रीः-लक्ष्मीः च पुनः, रमणीयुगलं-स्त्रीद्वयं कथमपि-केनापि प्रकारेण मम भवति, तत् तर्हि अहं कृतार्थों-निष्पन्नप्रयोजनो भवामि, अन्यथा एतयोः प्राप्त्यभावे मम जन्म अकृतार्थ ६०३--६०४-स्पष्टे / ६०५--अत्र "कयस्थो अकयत्थो" इत्यत्र भिन्नार्थत्वाभावान्न यमकम् , किन्तु छेकानुप्रास पव / // 113 //

Page #237
एवं सो धणलुद्धो रमणीझाणेण मयणसरविद्धो / दुज्झवसायाणुगओ न लहेइ रई ससल्लुब्व // 606 // इकिल्लओवि लोहो बलिओ सो पुण सदप्पकंदप्पो / जलणुव्व पवणसहिओ संतावइ कस्स नो हिययं ? // 607 // तत्तो सो गयनिदो सयणीअगओऽवि मज्झरचणीए / दुक्खेण टलवलंतो दिट्ठो तम्मित्तपुरिसेहिं // 608 // निष्फलमित्यर्थः / / 605 // एवं अमुना प्रकारेण धनलुब्धः- परद्रव्यलोभयुक्तस्तथा मदनशरैः-कामवाणैर्विद्धःताडितोऽत एव दुरध्यवसायान् दुष्टपरिणमान् अनुगतो अभिव्याप्तः स धवलः सह शल्येन वर्तते इति सशल्य इव रतिं सातं न लभते न प्राप्नोति // 606 // एकाक्यपि लोभो बलिको बलवान् अस्ति, च पुनः दर्पकन्दपाभ्यां सह वर्तमानः कस्य पुरुषस्य हृदयं चित्तं नो सन्तापयति ?, सर्वस्यापि हृदयं सन्तापयतीत्यर्थः, क इव ? पवनेन वायुना सहितः--सँय्युक्तो ज्वलनो वहिनरिख, यथा वायुप्रेरितो वह्निः सर्वस्यापि मनः सन्तापयेत्तथेत्यर्थः // 607 // ततः तदनन्तरं स धवलो गता निद्रा यस्य स गतनिद्रः सन् मध्यरजन्यां-अर्द्धरात्रेऽपि शयनीयगतः शय्यां प्राप्तो दुःखेन टलवलन् तस्य धवलस्य मित्रपुरुषैर्दृष्टः / / 608 // च पुनः तैमित्रः पृष्टः-अद्य तवांगे को ६०६--धवलस्य मदनशरविद्धत्वे रमणीचिन्तनस्य कारणतया काव्यलिङ्गम् / ६०७--६०८-साष्टे / .

Page #238
वालकहा सिरिसिरि // 114 // पुट्ठो अ तेहिं को अज तुज्झ अंगंमि बाहए वाही ? / जेण न लहेसि निइंतो कहसु फुडं निअं दुक्खं // 609 // अहकहवि सोवि दीहं नीससिऊणं कहेइ मह अंगं / वाही न बाहए किंतु बाहए मं दुरंताही // 610 // पुट्ठो पुणोवि तेहिं का सा तुह माणसी महापीडा?। तो सो कहेइ सव्वं तं निअयं चिंतिअं दुटुं // 611 // व्याधिः-रोगो बाधते ? पीडामुत्पादयति, येन त्वं निद्रां न लभसे, ततः-तस्मात् त्वं स्फुट-प्रकरं निज--XI स्वकीयं दुःखं कथय // 609 // अथ स धवलोऽपि दीर्घ निःश्वस्य -दीघनिःश्वासं मुक्त्वा कथंकथमपि--महता कष्टेन कथयति, किं कथयतात्याह-मम अंगम् शरीरं व्याधिन बाधते, किन्तु मां दुःखेन अन्तो यस्य स दुरन्त आधिः--मानसिकं दुःखं बाधते // 61. // ततस्तै पुनरपि पृष्टः सा तव मानसो-मनसि भवा महापीडा का ?, ततः स-धवलस्तत्सर्व ६०९-कुमारस्य धवल प्रत्यनुरागो व्यज्यते / ६१०-अत्र धवलस्य दोघनिःश्वासेन चिन्तनीयस्थिति वज्यते "बादी न बाहर किंतु बाहए मम दुरंताही" इत्यत्र सम्यगनुपासपरिपाकोऽतिशयेन सदृश्यहश्यचमत्कारी द्रष्टव्यः / 611- स्वीयतादृश दुष्टभावप्रकाशनेन धवलस्य महानोचता व्यज्यते /

Page #239
तं निसुणिऊण ते विहु भणंति चउरोऽवि मित्तवाणिअगा। हहहा किमियं तुमए भणिों कन्नाण मूलसमं ? // 612 // अन्नस्सवि धणहरणं न जुलए उत्तमाण पुरिसाणं। जं पुण पहुणो उवयारिणो अ तं दारुणविवागं // 613 // इअरित्थीणावि संगो उत्तमपुरिसाण निन्दिओ लोए / जा सामिणीइ इच्छा सा तक्खयसिरमणिसरिच्छा // 614 // | निजकं स्वकीयं दुष्टं चिन्तितं कथयति // 611 // तद्धवलचिन्तितं श्रुत्वा ते चत्वारोऽपि मित्रवाणिजका भणन्ति जल्पन्ति, किं भणन्तीत्याह-हहहा इति खेदे त्वया कर्णानां शूलसम-शूलतुल्यं किमिदं भणितं-उक्तम् // 612 // उत्तमानां पुरुषाणाम् अन्यस्यापि कस्यचिल्लोकस्य धनहरणं--द्रव्यापहरणं न युज्यते, यत्पुनः प्रभोःस्वामिनः उपकारिणश्च धनहरणं तद् दारुणो भयानको विपाकः फलानुभवो यस्य तत् तादृक् अस्ति // 613 // उत्तमपुरुषाणां इत (र) स्त्रीणां--अन्यसामान्यलोकस्त्रीणामपि संगः--संयोगो लोके निन्दितोऽस्ति, या पुनः B स्वामिन्या इच्छा--अभिलाषः सा तक्षकस्य -नागराजस्य या शिरसो मणिस्तत्सदृक्षा-तत्तुल्येत्यर्थः महादुःखदा ६१२-अत्र धवलश्रेष्ठिवाक्ये कर्णशूलसादृश्यवर्णनादुपमालङ्कारः। ६१३-अत्र अन्यदीयधनहरणेऽपि पापं भवति चेत् का कथा पुनरुपकारिणः प्रभोधनापहार इति काव्यार्थापत्तिरलङ्कारो व्यज्यते / ६१४-अत्र स्वामिनीविषयकस्तवाभिलाषो नूनं तक्षकमस्तकस्थितमणिप्राप्त्यमिलाप इवेति वाक्यार्थस्योपमायां पर्यवसानान्निदर्शनालङ्कारः।

Page #240
सिरिसिरि // 115 // वालकहा अन्नस्सवि कस्सवि पाणदोहकरणं न जुञ्जए लोए / जं सामिपाणहरणं तं नरयनिबंधणं नूणं // 615 // ता तुमए एरिसयं पावं कह चिंतियं निए चित्ते / जइ चिंतियं च ता कह कहियं तुमए सजीहाइ ? // 616 // आसि तुम अम्हाणं सामी मित्तं च इत्ति काल / एरिसयं चिंतंतो संपइ पुण वेरिओ तंसि // 617 // यित्वात् // 614 // अन्यस्यापि कस्यापि जन्तोः प्राणेषु द्रोहकरणं -जिघांसाविधानं लोके न युज्यतेऽयुक्तमि| त्यर्थः, यत् स्वामिनः प्राणहरणं तन्नूनं निश्चितं नरकस्य दुर्गतेनिबन्धनं कारणं वर्तते / / 615 // तत्तस्मात् | कारणात् त्वया निजे चित्ते--स्वमनसि ईदृशं पापं कथं चिन्तितम् 1 च पुनर्यदि चिन्तितं तत् तर्हि त्वया | स्वजिह्वया कथं कथित ? कथयतस्तव लजापि न समेतेति भावः॥ 616 / / इयन्तं कालं यावत् त्वं अस्माकं स्वामी च मित्रं च आसी:--अभवः, सम्प्रति--इदानी पुनः ईदृशं पापं चिन्तयन् त्वं अस्माक वैरिको चैरी असि // 617 // तत् पोतानां देवतास्तम्भितप्रवहणानां चालनं, तथा महाकालनृपात बद्बा व्रजतो मोचनं, तद्विद्याधरात ६१५--छेकानुप्रास वृत्त्यनुप्रासौ / ६१६--६१७-कुमारश्रीपालकृततत्तदुपकारस्मारणेन धवलस्य कृतघ्नता व्यज्यते / ॐ

Page #241
RESERIES पोआण चालणं तं तह महकालाउ मोअणं तं च। विजाहराउ मोआवणं च किं तुझ वीसरियं ? // 618 // एवं विहोवयाराण कारिणों जे कुणति दोहमणं / दुज्जण जणेसु तेसिं नूणं धुरि कीरए रेहा // 619 // मलिणा कुडिलगईओ परछिद्दरया य भीसणा डसणा। पयपाणेणवि लालयंतस्स मारंति दोजीहा // 620 // विद्याधरराजात् मारयतो मोचनं किं तव विस्मृतम् ? / / 618 // एवं विधोपकाराणां कारिणः-कर्तुः पुरुषस्योपरि ये दुष्टा द्रोहयुक्तं मनःकुर्वन्ति, नूनं-निश्चयेन तेषां दुष्टानां रेखा दुर्जन जनेषु-दुष्टलोकेषु धरिक्रियते // 619 // मलिणेत्यादि अस्या गाथाया अन्ते द्विजिव्हशब्दो द्वधर्थवाचकोऽस्ति, द्विजिव्हः-खलपुरुषः सर्पश्चोज्यते, इहोभयोर्विशेषणसाम्येन तुल्यत्वं दर्शयन्नाह-द्विजिव्हाःखलाः साश्व पयःपानेन-दुग्धपायनेन लालयन्तं पालयन्तमपि पुरुष मारयन्ति, उभयेऽपि कीदृशाः ? इत्याहमलिना-वर्णतो भावतश्च मलीमसाः, पुनः कुटिला-वक्ता गतिः-गमनं च येषां ते तथोक्ताः, च पुनः परच्छि ६१८-कुमारश्रीपालकततत्तदुपकारस्मारणेन धवलस्य कृतघ्नता व्यज्यते / ६१९-अत्र णकारस्यासकवावृत्त्या वृश्यनुप्रासालङ्कारः। ६२०-अत्र मलिनत्वेन वक्रगतित्वेन परच्छिद्ररक्तत्वेन धवलस्य सर्पत्वं व्यज्यते /

Page #242
वालकहा सिरिसिरि पयडीयकुसीलयंगा कयकडुयमुहा य अवगणिअणेहा / मलिणा कढिणसहावा तावं न कुणंति कस्त खला ? // 621 // विरसं भसंति सविसं डसंति जे छन्नर्मिति सुंघेता। ते कस्स लद्धछिद्दा दुज्जणभसणा सुहं दिति ? // 622 // द्रेषु-परकीयदोपेषु परजन्तुनिवासविवरेषु च रता-रक्ता पुनः भीपणा-भयानकाः तथा दशना-जिहूवया दंष्ट्रा भिश्च परघातकारकाः // 620 // अथ ज्वरोपमया दुर्जनस्वरूपं दर्शयन्नाह-इहानुक्तमपि ज्वरा इति उपमानपलिदमर्थसम्बन्धात् ग्राह्य, ततोऽयमन्वयः-खलाः-दुर्जनाः पुरुषा ज्वरा इव कस्य तापं न कुर्वन्ति ? सर्वस्यापि कुर्व न्तीत्यर्थः, उभयेऽपि कीदृशा इत्याह-प्रकटिता प्रकटीकृता कुशीलता-कुत्सितस्वभावता अङ्गे-शरीरे यैस्ते तथा (कृतानि कटुकानि मुखानि यैस्ते) तथाऽवगणिताः-अनादरविषयोकृतः स्नेहः-प्रेम यैस्ते ज्वरपक्षेऽवगणितः स्नेहो-घृतादिर्येषु सत्सु, तथा मलिना एके भावतोऽन्ये देहमालिन्योत्पादकत्वात् अत एव उभयेऽपि कठिनस्वभावाः कठिनः स्वभावो येषां ते तथोक्ताः ज्वरपक्षे देहे काठिन्योत्पादनात् // 621 // .. अथ श्वानोपमया दुर्जनस्वरूपं दर्शयन्नाह ते दुर्जनाः-खला एव भषणाः-श्वाना दुर्जनभषणा लब्धं छिद्रं& छलं यैस्ते लब्धच्छिद्राः सन्तः कस्मै सुखं ददति ? न कस्मै अपीत्यर्थ, ते के इत्याह-ये विगतो रसो-मधुरा ६२१-मत्र खलज्वरयोस्तापदायकत्वेन साधयेणामेवदर्शनापकालङ्कारो व्यज्यते / ६२२-अत्र विरसभर्सनेन सविषदंशकरवेन लब्धपरच्छिद्रत्वेन दुजने भषणत्वारोपाद्रूपकमलकारः /

Page #243
ता तं न होसि धवलो कालोऽसि इमाइ किण्हलसाए। ता तुज्झ दंसणेणवि मालिन्नं होइ अम्हाणं // 623 // इअ भणिअ गया निअर ठाणेसुं जाव तिन्नि वरपुरिसा। तुरिओ कुडिलसहावो पुणोवि तप्पासमासीगो॥ 624 // . स्मको यस्मात्तद्विरसं यथा स्यात्तथा भषन्ति-परं भर्ल्सयन्ति श्वानपक्षेऽव्यक्तं जल्पन्ति, पुनः सविष-विषसहितं | यथा स्यात्तथा दशन्ति, तथा पुनये छन्न-प्रच्छन्नं यथा स्यात्तथा शिवन्तो-जिघ्राणा आयन्ति दुर्जनपक्षे सवि दशनं परस्य विनाशकृच्छिद्रप्रकाशनं परच्छिद्र-विलोकनार्थ प्रच्छन्नागमनं च बोध्यम् // 622 // तत्-तस्मा कारणात् त्वं धवलो न भवसि, किन्तु अनया कृष्णलेश्यया कालोऽसि, तस्मात्तव दर्शनेनापि अस्माकं मालिन्यं -मलिनत्वं भवति // 623 // इति भणित्वा-उक्त्वा यावत् त्रयो वरपुरुषाः-प्रधानपुरुषाः निजनिजस्थानेषु गताः तावत्कुटिलो-वक्रः स्वभावो यस्य स कुटिलस्वभावस्तुर्य:-चतुर्थः पुरुषः पुनरपि तस्य धवलस्य पार्श्व आसीन-उपविष्टः // 624 // ६२३-अत्र धवलदर्शनेन मालिन्योत्पादनस्य विरोधेऽपि धवलभेष्ठिपरत्वेन समाधानाविरोधाभा. सालकार ध्वनिः / "आभासत्वे विरोधस्य विरोधाभास इष्यते" इति चन्द्रालोके तल्लक्षणम् / ६२४-स्पष्टम् /

Page #244
बालकहा सिरिसिरि // 117 // सो जंपइ धवलं पइ न कहिज्जइ एसिमेरिसं मंतं / जं एए अरिभूया तुह अहिअं चेव चिंतंति // 625 // इक्कोऽहं तुह मणवंछियत्थसंसाहणिकतल्लिच्छो। अच्छामि ता तुम मा निअचित्ते किंपि चिंत्तेसु / / 626 // किंतु विसेसेण तुमं सिरिपालेणं समं कुणसु मित्तिं / जं सो वीसत्थमणो अम्हाणं सुहहओ होइ॥ 627 // स पुमान् धवलं प्रति जल्पति-कथयति, अहो श्रेष्ठिन् ! ईदृशो मन्त्रः-आलोचः एभ्यस्त्रिभ्यो न कथ्यते, यद्-यस्मात्कारणात् एतेऽरिभूताः-शत्रुतुल्यास्तव-अहितमेव चिन्तयन्ति / / 625 // एकोऽहं तव मनोवाञ्छितार्थसंसाधने एका सा एव लिप्सा यस्य सः, त्वन्मनश्चिन्तितार्थसम्यक्साधनतत्पर इत्यर्थः अच्छामि त्ति स्थितोऽस्मि तस्मात त्वं निजचित्ते किमपि मा चिन्तय-कामपि चिन्तां मा कृथा इत्यर्थः // 626 // किन्तु त्वं श्रीपालेन समं-साई विशेषेण मैत्र्यं कुरुष्व, यद्-यस्मात्कारणात् विश्वस्तं-विश्वासयुक्तं मनो यस्य स विश्वस्तमनाः सन् स-श्रीपालोऽस्माकं सुखहतो भवति, सुखेन हतं-हननं यस्य स इति ६२५-स्पष्टम् / ६२६-अत्र "इकोऽहं" इत्युक्त्या स्वस्मिन्नेव तस्मिन् मित्रत्वं व्यज्यते / ६२७--अत्र णकारस्यासकृदावृत्याऽनुप्रासः / // 117 //

Page #245
तो धवलो तहमणो भणइ तमं चेव मज्झ वरमित्तो। किं तु मह वंछियाणं सिद्धी होही कहं कहसु // 628 // . सो आह जुज्झणत्थं दोराधारेण मंडिए मंचे। कह कहवि तं चडाविअ केणवि कोऊहलमिसेणं // 620 // छन्नं चिय छिन्ने दोरयंमि सो निच्छयं समुदंमि / पडिही तो तुह वंछियसिद्धी होही निरववायं // 630 // समासः // 627 // ततो धवलस्तुष्टं मनो यस्य सतुष्टमनाः सन् भणति-कथयति, मम वरमित्र-प्रधानसुहृद् त्वमेवासि, किन्तु मम वाञ्छितानां सिद्धिः कथं भविष्यति त्वं कथय / / 628 / / स आह योधनार्थ-युद्धादिन करणार्थ दवरकाधारण मण्डिते मञ्चे कथंकथमपि-केन केनापि प्रकारेण केनापि कुतूहलमिषेण-कौतुकव्याजेन तं श्रीपालं 'चडाविय'त्ति आरोह्य // 629 // छन्नं-प्रच्छन्नमेव दवरके छिन्ने सति सः-निश्चयतः समुद्रे पतिष्यति, ततः तदनन्तरं निरपवादं यथा स्यात्तथा तव वाञ्छितस्य सिद्धिः-निष्पत्तिः भविष्यति, निर्गतः अपवादो-लोकनिन्दा यत्र कर्मणि तन्निरपवादमिति क्रियाविशेषणम् // 630 // ६२८--६२९--६३०-स्पष्टानि /

Page #246
बालकहा सिरिसिरि // 118 // तो संतुट्टो धवलो कुमरसहाए करइ केलीओ। बहहासपेसलाओ तहा जहा हसइ कुतरोऽवि॥६३२॥ अन्नदिणे सो उच्च मंचे धवलो सयं समारूढो। सिरिपालं पइ जंपइ पिच्छह पिच्छह किमयंति // 632 // दीसइ समुहमज्झे अदिट्टपुव्वं मइत्ति जंपंतो। उत्तरइ सयं तत्तो कहइ कुमरस्स सविसेसं // 633 // ततो धवलः सन्तुष्टः सन् कुमारस्य सभायां बहुहासेन पेशला-रम्याः केलयः-क्रीडास्तथा तेन प्रकारेण 31 करोति यथा श्रीपालकुमरोऽपि इसति-मनाक हास्यं करोति // 631 // अन्यस्मिन् दिने स धवलः स्वयम्आत्मना उच्चे मञ्चे समारूढः सन् श्रीपालं प्रति इति जल्पति-कथयति, इतीति किं ?-भो यूयं प्रेक्षध्वं प्रेक्षध्वं किमेतत् वारिधावस्तीति शेषः / / 632 // मया न पूर्व दृष्टं-अदृष्टपूर्व समुद्रमध्ये दृश्यते इति जल्पन् धवल: ६३१-अत्र धवलस्य कुमारसभायां बहुहासपेशल केलिकरण कुमारमनसि विश्वाससमुत्पादननिमित्तमिति ध्वन्यते / ___६३२--अत्र “पिच्छह पिच्छह" इत्यनेन द्विरुक्तेन पदेन कुमरं प्रत्यादरातिशयो व्यज्यते, स्वचित्ते हर्षादिभावाश्च ध्वन्यन्ते / 633- स्पष्टम् / // 118 // *

Page #247
कुमर ! अपुव्वं कोऊहलंति तुज्झवि पलोयणसरिच्छं / जं जीवियाउ बहुअं दिहें पवरं भणइ लोओ॥ 634 // तो सहसा कुमरोऽवि हु चडिओ जा तत्थ उच्चए मंचे / ता मंचदोरछेओ विहिओ य कुमंतिणा तण // 635 // तो सहसा मंचाओ कुमरोऽवि पडतओ नवपयाई / झाएइ तक्खणं चिय पडिओ मग्गरस्स पुट्ठीए // 636 / / स्वयं ततो मञ्चादुत्तरति, पुनः कुमाराय सविशेष कथयति, किं कथयतीत्याह / / 633 // हे कुमार ! अपूर्व कुतूहलं एतत् इतिहेतोस्तवापि प्रलोकनसदृक्ष-दर्शनसदृशं विद्यते, यद्-यस्मात्कारणात् लोके जीविताबहुकं दृष्टं प्रवरं-प्रधानं भगति-वदति // 634 // ततः--तदनन्तरं कुमारोऽपि सहसा-अकस्मात् यावत्तत्र उच्चके मञ्चे चटित--आरूढः तावत्तेन कुमन्त्रिणा--कुबुद्धिमित्रेण मञ्चदवरकच्छेदो विहितः-कृतः / / 635 / / ततः सहसा-सद्यो मश्चात् पतन कुमारोऽपि नव पदानि ध्यायति, तद्धयानप्रभावात् तत्क्षण-तत्कालमेव मकरस्य-महामत्स्य विशेषस्य पृष्ठौ पतति / / 636 / / 634 स्पष्टम् / ६३५--अत्र यावत्तावत्पदाभ्यां दोरकच्छेदेऽविलम्बो गम्यते / ६३६-अत्र नवपदध्यानादेव मकरपृष्ठं कुमारस्थालम्बनं जातमन्यथाऽनालम्बनस्यौषधिबलमपि भवेदप्रयोजकमिति नवपदध्यानस्य परमं माहात्म्य दर्शितं भवति / लोके ही सहसा- कुमारोडमरकच्छेदो

Page #248
सिरिसिरि वालकहा 67545C नवपयमाहप्पणं ओसहियबलेण मगरपुट्टि ठिओ। खणमित्तेणवि कुमरो सुहेण कुंकुणतडे पत्तो // 637 // तत्य य वर्णमि कथवि चंपयतरुवरतलंमि सो सुत्तो। जा जग्गइ तो पिच्छइ सेवापर सुहडपरिवेढं // 638 // . विणओणएहिं तेहिं भडेहिं पंजलिउडेहिं विन्नतं / देव ! इह कुंकणक्खे देसे ठाणाभिहाणपुरे // 639 // ततो नवपदमाहात्म्येन औषधिकाबलेन च मकरस्य पृष्ठौ स्थितः सन् कुमारः क्षणमात्रेणापि सुखेन कुङ्कणतटे प्राप्तः // 637 / / तत्र च कुत्रापि वने चम्पकश्वासौ तस्वरश्च प्रधानवृक्षस्तस्य तले स श्रीपालः सुप्तोनिद्रां प्राप्तः, ततो यावज्जागर्ति तावत्सेवापरैः सुभटेः परिवेष्ट-आत्मानं परिवेष्टितं प्रेक्षते-पश्यति / / 638 // . विनयेन अवनतैः-नरत एव प्राञ्जलिपुटैः-बद्धाञ्जलिभिस्तैर्भटैर्विज्ञप्तम् , तथाहि-हे देव ! इह-अस्मिन् कुङ्कणाख्ये देशे स्थानाभिधाने-स्थानाख्ये पुरे-नगरे // 639 // ६३७-अत्र मकरपृष्ठस्थितस्य कुछणतटप्राप्तौ नवपदध्यानस्य औषधिविशेषस्य च हेतुत्वकथनात् काव्यलिगमलङ्कारः / ६३८-६३९-स्पष्टे। RORE // 119 //

Page #249
वसुपालो नाम निवो तेणं अम्हे इमं सामाइट्ठा।। जलहितडे जं अचलंतछायतरुतलसमासीणं // 640 // पिच्छेह. पुरिसरयणं अज्जदिणे चेव पच्छिमे जाम / तं तुरिय चिय तुरयारूढं काऊण आणेह // 641 // ता अम्हेहिं तुम चिय दिट्ठोऽसि जहुत्ततरुतलासीणो। सामिय / पुन्नवसेणं ता तुरियं तुरयमारुहह // 642 // वसुपालो नाम नृपो-राजाऽस्ति, तेन राज्ञा वयं इदं-वक्ष्यमाणं समादिष्टाः, इदं किमित्याह-जलधितटेसमुद्रतीरे अचलन्ती छाया यस्य सः अचलच्छायो यस्तरुः-वृक्षस्तस्य तले समासीन-उपविष्टं // 640 // यं पुरुषरत्नं अद्यदिन एव पश्चिमे यामे-पाश्चात्ये प्रहरे प्रक्षध्वं-यूयं विलोकयत, तं पुरुषं त्वरितं-शीघ्रमेव तुरगारूढं-अश्वारूढं कृत्वा आनयत // 641 // अयं नृपादेशोऽस्ति तस्मात् हे स्वामिन् ! अस्माभिर्यथोततस्तले आसानस्त्वमेव पुण्यवशेन दृष्ठोऽसि निरीक्षितोऽसि, तस्माचरित-शीघ्रं तुरगम्-अश्वं आरोहत यूयम् ६४०-स्पष्टम् ६४१-अत्र " तुरियं तुरयारूढं" इत्यत्र स्वरवै सादृश्येऽपि “पावनः पवनः" इत्यादाविव च्छेकानुप्रासो न पुन र्यमकन्तत्र स्वरव्यजनान्यताकृत चै सादृश्यस्याविवक्षणात् / ६४२-अत्र चम्पकतरुतलासीनकुमारदर्शन पुण्यस्यहेतुतया कथनात् काव्यलिङगमलङ्कारः /

Page #250
ॐ वालकहा सिरिसिरि // 120 // कुमरोऽवि हयारूढो तेहिं सुहडेहिं चेव परियरिओ। खणमित्तेणवि पत्तो ठाणयपुरपरिसरवणमि // 643 // तस्साभिमुहं रायावि मंतिसामंतसंजुओ एइ / महया महण कुमरं पुर पवंसंह कयसोहे // 644 // काऊण य पडिवति तस्स कुमारस्स असणवसणेहिं / पभणेइ सबहुमाणं राया एयारिसं वयणं // 645 // // 642 // कुमारोऽपि हयारूढो-अश्वारूढः तैरेव सुभटैः परिकरितः परिवृतः क्षणमात्रेणापि स्थानपुरस्य पार्श्ववर्तिवने प्राप्तः // 643 // राजा वसुपालोऽपि मन्त्रिसामन्तैः संयुतः सहितस्तस्य श्रीपालस्य अभिमुखंसम्मुख प्रति गच्छति, कृता शोभा यस्य तत् कृतशोभं तस्मिन् पुरे नगरे महता महेन-उत्सवेन कुमारं प्रवेशयति / / 644 // च पुनः तस्य कुमारस्य असनवसनैः-भोजनवस्त्रैः प्रतिपत्ति-भक्ति कृत्वा राजा वसुपाल: सबहुमानं-बहुमानसहितं एतादृशं वचनं प्रकर्षण भणति-कथयति // 645 // ६४३-अनुप्रासः। ६४४-६४५-स्पष्टे / RECG // 120 //