Book Title: Padmapuran Part 2
Author(s): Dravishenacharya, Pannalal Jain
Publisher: Bharatiya Gyanpith
Catalog link: https://jainqq.org/explore/001823/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pahApurANa AcArya raviSeNa [dvitIya bhAga] nAbAnAvyAjagatitirivalIsajinita vimukkaanyaasNgaarviruckryaatmuru|73||shtyaamervivnnaacaam naamhaadmyH||12||ntaakmpsmtaa: mascAmiravatamAlAsapuravatisarakhAnArAvaNa citA: gnnmpclitaadttaavaasnessuyyocit||2||ssttaaygaurvnsyaarodvaanngjitstaatyaatr maalaamaamaaraakaanyaaspshvaanaavmaashimmaartndhipaaH||4aatyozaalaanaaNvrneyHmmt: gAlokapAnAnayovAvAvihaspAhAsitAtakasamayostivinaMcAminanAthadivAkasAnAntamama smtaahiraasuriiymaaNpuurtrutpaa| nRvahiprativamAyarAgAzaciyAbANAkarakavanitA siMcakarmadAmalokeprakalpAcavA mukhyamamanohatAsaMcItA:prakarade nAyukta yadinitisAdarAvisaMcAmitataHtrAkuMtonimAtiyathAsakAvItamAlAso taaypaalinaakro||12|| tatovinayanaghAsanAsarakhAravAcatamunAdayahAriNyApannivagirAma mmdhikNvaattaakukthmaajaavilNghn||14aagurvHprmaarthn|ydinpurnvaaNtprdhstte vaansibhytyjyaaddaatimmtraasnNnvhiniyogaannpdpunnyvrjitaaH||16||tdaaryci yatamamavanAyakammamanAtAsurIyAsAMpratavalIaiNAkaridhAmirIya maMtitavelI lokapAlAstathavAspAtavarAjyayathApurAtatodhikevAdAvivekanakimAvayoH20 majAna daahimemecaarkssaalekaarkaar||21|| prAstAmivAu~dAdiyavArathapure yatraketakAnUmi vsmaaddaarutmaansglvaactmhaaraasttyimrvc:23|| nUnana smutptiH| mAnAnInavAI 16prAyammAnaspampiAninayoyaMbottamAyalekIrasamastesima nuvnemaatiigt:|| navato tAtAdhyAyakAraNItatIkSamAvatAsamarthanA kuMdanirmAlakInanadoSAgAsanavAsaMkAvayAyo dyatebadhivakuprakarikarAkarI kurutAbinatejukA bicamAtevanoranamAtyatuM janmavasuMdharA sahida sampAdana-anuvAda DaoN0 pannAlAla jaina sAhityAcArya Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANa jaina paramparA meM maryAdApuruSottama rAma kI mAnyatA treSaTha zalAkApuruSoM meM hai| unakA eka nAma padma bhI thaa| jaina-purANoM evaM caritakAvyoM meM yahI nAma adhika pracalita rahA hai| jaina kAvyakAroM ne rAma kA caritra paumacariyaM, paumacariu, padmapurANa, padmacarita Adi aneka nAmoM se prAkRta, saMskRta, apabhraMza Adi bhASAoM meM prastuta kiyA hai| AcArya raviSeNa (sAtavIM zatI) kA prastuta grantha padmapurANa saMskRta ke sarvotkRSTa caritapradhAna mahAkAvyoM meM parigaNita hai| purANa hokara bhI kAvyakalA, manovizleSaNa, caritracitraNa Adi meM yaha kAvya itanA adbhuta hai ki isakI tulanA kisI anya purANakAvya se nahIM kI jA sakatI hai| kAvya-lAlitya isameM itanA hai ki kavi kI antarvANI ke rUpa meM mAnasa-himakandarA se niHsRta yaha kAvyadhArA mAno sAkSAt mandAkinI hI bana gayI hai| viSayavastu kI dRSTi se kavi ne mukhya kathAnaka ke sAtha-sAtha prasaMgavaza vidyAdharaloka, aMjanA-pavanaMjaya, hanumAna, sukozala Adi kA jo citraNa kiyA hai, usase grantha kI rocakatA itanI bar3ha gayI ki ise eka bAra par3hanA Arambha kara bIca meM chor3ane kI icchA hI nahIM hotii| purANapAragAmI DaoN. (paM.) pannAlAla jaina sAhityAcArya dvArA prastAvanA, pariziSTa Adi ke sAtha sampAdita aura hindI meM anUdita hokara yaha grantha bhAratIya jJAnapITha se tIna bhAgoM meM prakAzita hai| vidvAnoM, zodhArthiyoM aura svAdhyAya-premiyoM kI apekSA aura AvazyakatA ko dekhate hue prastuta hai grantha kA yaha eka aura nayA sNskrnn| TAB ha ucation into For Private Recon www.ajalmemorary.org, Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUrtidevI jaina granthamAlA : saMskRta granthAMka-24 zrImadraviSeNAcAryapraNItam padmapurANam [padmacaritam ] dvitIyo bhAgaH hindI anuvAda, prastAvanA tathA zlokAnukramaNikA sahita sampAdana-anuvAda DaoN. pannAlAla jaina, sAhityAcArya 20 pi bhAratIya jJAnapITha saptama saMskaraNa 1666 0 mUlya 120.00 rupaye Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratIya jJAnapITha (sthApanA : phAlguna kRSNa 6; vIra ni. saM. 2470; vikrama saM. 2000, 18 pharavarI 1944) sva0 puNyazlokA mAtA mUrtidevI kI pavitra smRti meM sva0 sAhU zAntiprasAda jaina dvArA saMsthApita unakI dharmapatnI sva0 zrImatI ramA jaina dvArA saMpoSita mUrtidevI jaina granthamAlA isa granthamAlA ke antargata prAkRta, saMskRta, apabhraMza, hindI, kannar3a, tamila Adi prAcIna bhASAoM meM upalabdha Agamika, dArzanika, paurANika, sAhityika, aitihAsika Adi vividha-viSayaka jaina-sAhitya kA anusandhAnapUrNa sampAdana tathA unakA mUla aura yathAsambhava anuvAda Adi ke sAtha prakAzana ho rahA hai| jaina-bhaNDAroM kI sUciyA~, zilAlekha-saMgraha, kalA evaM sthApatya para viziSTa vidvAnoM ke adhyayana-grantha aura lokahitakArI jaina-sAhitya grantha bhI isI granthamAlA meM prakAzita ho rahe haiN| granthamAlA sampAdaka : (prathama saMskaraNa) DaoN. hIrAlAla jaina evaM DaoN. A.ne. upAdhye prakAzaka bhAratIya jJAnapITha 18, iMsTITyUzanala eriyA, lodI roDa, nayI dillI-110 003 mudraka : vikAsa oNphaseTa, navIna zAhadarA, dillI-110 032 (c) bhAratIya jJAnapITha dvArA sarvAdhikAra surakSita Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Moortidevi Jain Granthamala : Sanskrit Series-24 RAVISENACARYA'S PADMAP [PADMACARITA] Vol. II Edited and Translated by Dr. Pannalal Jain, Sahityacharya SUHU CEPHE LILIA SORTID ca Grote who BHARATIYA JNANPITH Seventh Edition : 1999 o Price Rs. 120.00 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BHARATIYA JNANPITH (Founded on Phalguna Krishna 9; Vira N. Sam. 2470; Vikrama Sam. 2000; 18th Feb. 1944) MOORTIDEVI JAINA GRANTHAMALA FOUNDED BY Late Sahu Shanti Prasad Jain In Memory of his late Mother Smt. Moortidevi and promoted by his benevolent wife late Smt. Rama Jain In this Granthamala critically edited Jain agamic, philosophical, puranic, literary, historical and other original texts in Prakrit, Sanskrit, Apabhramsha, Hindi, Kannada, Tamil etc., are being published in original forn with their translations in modern languages. Also being published are catalogues of Jain bhandaras, inscriptions, studies on art and architecture by competent scholars and also popular Jain literature. General editors : (First edition) Dr. Hiralal Jain and Dr. A.N. Upadhye Published by Bharatiya Jnanpith 18, Institutional Area, Lodi Road, New Delhi-110 003 Printed at : Vikas Offset, Naveen Shahdara, Delhi-110 032 (c) All Rights Reserved by Bharatiya Jnanpith. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNikA chabbIsavA~ parva pRSTha 1--10 11-12 13-14 viSaya rAjA janakakI rAnI videhAke garbhameM sthita sItA aura bhAmaNDalake pUrvabhavoMkA varNana / sItA cittotsavA thI aura bhAmaNDala kuNDalamaNDita / kuNDalamaNDitane cittotsavAkA haraNa kiyA thA jisase usakA pati piGgala bahuta dukhI hotA huaA marakara mahAkAla nAmakA asura huyA / pUrva vairake kAraNa vaha kuNDalamaNDitako naSTa karane ke prayatnameM tatpara rahane lgaa| rAnI videhAke garbhase eka sAtha putra aura putrIkA janma huyaa| mahAkAla amura avadhijJAnase putrako apano strIkA haraNa karanevAlA--kuNDalamaNDita jAnakara roSase ubala par3A aura utpanna hote hI usane usakA apaharaNa kara pazcAt dayAse dravIbhUta ho use aAkAzase nIce girA diyA / sAtha hI use divya kuNDaloMse alaMkRta bhI kara diyA / candragati vidyAdharane AkAzase par3ate hue putrako jhelA aura apanI aputravatI puSpavatI rAnIko sauMpa diyA / putra janmakA utsava manAyA gayA aura putrakA bhAmaNDala nAma rakkhA gayA / putrApaharaNake kAraNa rAjA janakakI rAnI videhAkA karuNa vilApa aura rAjA janakake dvArA sAntvanAkA varNana / sItA-putrIkA bAlyakAla tathA saundaryakA varNana / sattAIsavA~ parva mleccha rAjAoMke dvArA rAjA janakake deza meM upadrava honaa| sahAyatA ke lie rAjA janakakA dazarathako bulAnA / dazarathakA tatkAla vahA~ jAnA aura mlecchoMko parAsta karanA / dazarathake isa abhatapUrva sahayogase prasanna hokara rAjA janakakA, dazaratha ke putra rAmake lie apanI putrI sItAke denekA nizcaya karanA / aTThAIsavA~ parva nArada sItAke mahala meM phuNce| sItA usa samaya darpaNameM mukha dekha rahI thii| nAradakI pratikRti darpaNameM dekha sItA bhayabhIta ho utthii| nArada aura antaHpurakI striyoM ke bIca hohallA suna dvArapAloMne use rokanA caahaa| para nArada jisa kisI taraha bacakara grAkAzamAgase ur3a kailAsa parvata para gthe| vahA~ sItAse badalA lenekA vicAra kara usakA citrapaTa banAte haiM aura use le jAkara vijayAdha parvata para sthita rathanUpura nagara ke rAjAke udyAnameM chor3a diye hai| citrapaTako dekhakara bhAmaNDala usa para mohita ho uThatA hai| nAradane citrapaTakA paricaya diyA jisase bhAmaNDalakA vyAmoha bar3hatA gyaa| rAjA candragatikI saMmatise capalavega nAmakA vidyAdhara azvakA rUpa rakha mithilAse rAjA janakako harakara rathanU pura nagara le gayA / rAjA janaka vahA~kA vaibhava dekhakara prasanna huyaa| vidyAdharoMne rAjA janakake sAmane bhAmaNDala ke lie sItA denekA prastAva kiyA parantu rAjA janakane dRr3hatAke sAtha uttara diyA ki maiM dazarathake putra rAmake lie pahalese denA nizcita kara cukA huuN| vidyAdharoM dvArA bhUmigocariyoMko nindA suna rAjA janakane karArA uttara diyaa| antameM 'yadi rAma vajrAvarta dhanuSa car3hA deMge to sItA le sakeMge anyathA bhAmaNDala legA' isa zarte 15-22 23-30 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANa parajanaka mithilA meM vApisa Aye / mithilAmeM svayaMvara huA aura rAmane dhanuSa car3hAkara tAkI ratnamAlA prApta kI / lakSmaNane bhI dUsarA dhanuSa car3hAkara aThAraha kanyAe~ prApta kIM / bharatakA rAjA janakake bhAI kanakakI putrI loka-sundarIke sAtha vivAha huA / tIsavA~ parva suprabhAne ise apanA pATAkA rAjA dazarathane bhagavAnkA abhiSeka kara gandhodaka, saba rAniyoMke pAsa bhejA / suprabhA rAnIke pAsa eka vRddha kaJcukI le gayA isalie vaha derase pahu~cA / anya rAniyoMke pAsa taruNa dAsiyA~ le gaI thIM isalie jaldI pahu~ca gyaa| apamAna samajha prANaghAta karaneke lie viSa ma~gAyA / kaJcukI viSa lekara suprabhA ke pAsa pahu~cA hI thA ki usI samaya rAjA dazaratha usake pAsa pahu~ca gaye / rAjA tathA anya rAniyA~ jaba taka use samajhAtI haiM taba taka vRddha kaJcukI gandhodaka lekara A pahu~cA / prasanna hokara suprabhAne gandhodaka zira para dhAraNa kiyA / rAjA dazarathane kaJcukIse vilamba kA kAraNa pUchA to usane apanI vRddha avasthAko hI usakA kAraNa batalAyA / usakI jarjara avasthA dekha rAjAko vairAgya utpanna ho aayaa| usI samaya ayodhyA ke mahendrodaya udyAna meM sarvabhUtahita nAmaka munirAjakA Agamana huA / tIsavA~ parva vidyAdharoMne yathArtha bAta bhAmaNDalase chipA rakkhI thI isalie vaha sItAke milane meM vilamba dekha vihvala ho uThA / nidAna, eka dina lajjA chor3a usane pitAke samakSa hI apase mitra vasantadhvajako upAlambha diyA / tatra vidyAdharoMne saba bAta spaSTa kara dI / bhAmaNDala uttejita ho uThA aura sItAharaNakI bhAvanAse senA lekara ayodhyAkI ora calA / vidagdha nAmaka deza ke manohara nagara para jaba usakI dRSTi par3I taba use pUrvabhavakA smaraNa ho AyA jisase mUcchita ho gayA / saceta honepara apane kuvicAroM ke prati use bahuta ghRNA huii| usane candrayAna vidyAdharako batAyA ki maiM pUrvabhavameM yahA~kA rAjA kuNDalamaNDita thA / dharma ke prabhAvase rAjA janakakA putra huA / utpanna hote hI merA haraNa huA / aura Apake yahA~ palakara 1 maiM puSTa huaa| jisa sItAke vyAmohase maiM unmatta ho rahA thA vaha to merI sagI bahana hai / antameM bhAmaNDala satra logoM ke sAtha ayodhyA ke mahendrodaya udyAnameM sthita sarvabhUtahita munirAja ke pAsa jAtA hai / candrayAna vidyAdhara dIkSA lenekA bhAva prakaTa karatA hai / bhAmaNDalakA viradagAna hotA hai jise sunakara sItA jAgatI hai / sarvabhUtahita muni ke pAsa sabakA milana hotA hai / sItA apane bhAI se milatI hai / dazaratha rAjA janakako khabara dete haiM / rAjA janaka saparivAra Akara apane janmahRta putrase milakara parama AnandakA anubhava karate haiM / rAjA janaka apanA rAjya apane bhAI kanakako sauMpakara bhAmaNDala ke sAtha vijayArdha cale jAte haiM / ikatIsavA~ parva sarvabhUtahita munirAja dvArA dazarathake pUrva bhavoMkA varNana / pUrvabhavoM kA varNana suna rAjA dazarathakA virakta hRdaya aura bhI adhika virakta ho jAtA hai / ve mantriyoMke samakSa apanA ahArya nizcaya prakaTa kara rAmake rAjyAbhiSekakI ghoSaNA karate haiM / samaya pAkara bharatakI mA~ kekayA, apanA pUrvasvIkRta vara mA~gakara bharata ke lie rAjya mA~gatI hai / rAjA dazaratha asamaJjasameM par3a jAte haiM / rAmake samakSa ve apanI isa duravasthAko prakaTa 30-44 45-47 47-48 48-53 54-66 65-72 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNikA karate haiN| rAma dRr3hatAke sAtha kahate haiM ki zrApa bharatako rAjya dekara apane satyavacanako rakSA kIjiye merI cintA chodd'iye| isI bIca bharata saMsArase virakta ho dIkSAke lie mahalase nIce utaratA hai taba rAjA dazaratha aura rAma use jisa kisI taraha samajhA bujhAkara rokate hai| bharatakA rAjyAbhiSeka hotA hai| 73-78 pitAke pAsase uThakara rAma apanI mAtA aparAjitA ( kauzalyA ) ke pAsa jAte haiM aura use samajhAkara tathA sAntvanA dekara vanako jAne ke lie udyata hote haiN| sItA aura lakSmaNa unake sAtha ho jAte haiN| rAma lakSmaNa ke sAtha prajAke aneka loga the / sUryAstakA samaya AyA aura rAma lakSmaNa tathA sItA tInoM hI nagara ke bAhara zrI jinamandirameM Thahara gaye / dazarathakI anya rAniyoMne unake pAsa jAkara prArthanA kI ki Apa rAma lakSmaNako lauTAkara zokasAgarameM DUbate hue isa kulakI rakSA karo parantu dazarathake virakta hRdayane aba isa prapaJcameM par3anA ucita nahIM smjhaa| 76-85 battIsavA~ parva rAma lakSmaNa, sItAko sAtha le madhyarAtrike samaya jaba ki saba loga bAhyamaNDapameM so rahe the mandirake pazcima dvArase nikalakara dakSiNa dizAkI aora cala pdd'e| prAtaH jAganepara kitane hI loga unake pIche daur3e tathA kucha dUra taka sAtha gye| antameM pariyAtrA nAmaka vanake bIcameM par3anevAlI bhayaMkara nadIko rAma lakSmaNa tairakara pAra kara gaye parantu sAmanta evaM anya prajAjana use pAra nahIM kara sake / phalasvarUpa kitane hI ghara lauTa gaye aura kitane hI dIkSita ho gye| tadanantara rAjA dazarathane sarvabhUtahita munirAja ke pAsa dIkSA dhAraNa kara lii| kauzalyA aura sumitrA pati evaM putrake vinA bahuta duHkhI huii| bharatakI mAtA kekayA ina donoMkI duHkhapUrNa avasthA dekha bharatase kahatI hai ki tU rAma lakSmaNako lauTAne ke lie jaa| maiM bhI pIchese grAtI huuN| tadanantara saghana vanameM eka sarovarake tIrapara bharatane rAma lakSmaNako dekhaa| sabakA milApa huaaa| kekayA aura bharatane vApisa calanekA bahuta zrAgraha kiyA parantu saba vyartha siddha huA / rAma vApisa nahIM lautte| bharata nirAza ho vApisa lauTa zrAyA aura rAjyakA pAlana karane lgaa| usane dyutibhaTTArakake samakSa pratijJA lI ki maiM rAma ke darzanamAtrase munidIkSA le luuNgaa| dyutibhaTTArakane sabako dharmakA yathArtha upadeza diyA / 86-100 taiMtIsavA~ parva krama-kramase rAma lakSmaNa citrakUTa vanako pArakara avanti dezameM phuNce| vahA~ eka Ujar3a dezako dekha tatrAgata dInahIna manuSyase usakA kAraNa puuchaa| usane isI prakaraNameM dazAGgapurake rAjA vajrakarNakA vRttAnta sunAyA / tadanantara siMhodarakI uddaNDatAkA varNana sunaayaa| siMhodara aura vajrakarNake pArasparika saMgharSakA nirUpaNa kiyA aura yaha batAyA ki siMhoMdarane kupita hokara isa hare-bhare dezako Ujar3a kiyA hai| 101-113 rAma lakSmaNa AhAra prApta karanekI icchAse Age bar3hate haiN| lakSmaNake saundaryase AkRSTa ho rAjA vajrakarNa use uttamottama bhojyapadArtha detA hai| lakSmaNa una sabako lekara rAmake pAsa AtA hai| vajrakarNake isa Atithya satkArakA rAmake hRdaya meM bhArI prabhAva par3atA hai aura ve lakSmaNako vajrakarNako rakSAke lie bhejate haiN| lakSmaNa bharatakA sevaka banakara siMhodarako akla ThikAne lagAtA hai aura use parAstakara vajrakarNakI rakSA karatA hai| antameM vajrakarNa aura siMhodarakI mitratA karAkara rAma lakSmaNa Age bar3hate haiN| 114-124 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANa cauMtIsavA~ parva rAma vanameM virAjamAna haiM aura lakSmaNa pAnI lene ke lie eka sarovarake kinAre jAte haiN| vahA~ hAthI para car3hA eka yuvarAja apane sevakoM ke dvArA lakSmaNa ko bulAkara usake prati prema prakaTa karatA hai / lakSmaNake yaha kahane para ki prathama mujhe apane bhAI ke pAsa bhojana sAmagrI bhejanA hai / yaha suna usa yuvarAjane apane pAsa uttamottama bhojana sAmagrI bulAkara pradhAna dvArapAla dvArA rAma aura sItAko apane maNDapameM bulaayaa| lakSmaNa vahA~ vidyamAna thA hI sItA aura rAma bhI vahA~ pahu~ca gye| sabakA Atithya satkAra karane ke bAda yuvarAjane apanA asalI rUpa prakaTa kiyaa| vaha kanyA hone para bhI abataka kumArake beSameM raha rahA thaa| pUchane para usane isakI AdyantakathA kaha sunAI / merA pitA bAlikhilya mere janma ke pUrvase hI mleccha rAjAke yahA~ kaida haiN| unake abhAvameM maiM kumArakA veSa rakha rAjyakA pAlana kara rahI hU~ merA nAma kalyANamAlA hai| rAma-lakSmaNa sItAne use sAntvanA dii| tadanantara aAge calakara unhoMne mleccha-rAjAko AjJAkArI banAkara bAlikhilyako bandhana mukta kraayaa| 125-132 paiMtIsavA parva vana vihAra karate-karate sItA thaka jAtI hai / pyAsase usakA muba sUkha jAtA hai| jisa kisI taraha sAntvanA dekara rAma-lakSmaNa use samIpavartI gA~va meM le jAte haiM aura saba kramaprApta kapila brAhmaNakI yazazAlAmeM Thahara jAte haiN| vAhANIke dvArA diyA ThaNDA pAnI pIkara sItAkA hRdaya zAnta ho jAtA hai parantu usI samaya lakar3iyoMkA bhAra zira para rakhe hue kapila brAhANa AtA hai aura inheM apanI yajJazAlAmeM ThaharA dekha brAhANIke prati roSase ucala uThatA hai| vaha sabakA tiraskAra kara unheM ghara se nikalane ke lie bAdhya karatA hai| uttejita lakSmaNa ko zAnta kara rAma aura sItA vanameM eka vaTa vRkSa ke nIce pahu~ca kara vizrAma karate haiN| AkAzameM ghanaghaTA umar3a aAtI hai / joradAra varSA hone lagatI hai tathA rAma-lakSmaNa sItA asahAyakI taraha pAnIse bhIMgane lagate haiN| yakSapati apane avadhijJAnase unheM balabhadra aura nArAyaNa jAnakara nagarIkI racanA karatA hai aura usameM satrako ThaharAtA hai| acAnaka kapila brAhmaNa usa nagarIke pAsa jAkara jaina dharma dhAraNa karatA hai aura rAmakI dAna-bIratAse pralubdha citta ho brAhANI ke sAtha unake darabAra meM jAtA hai / vahA~ lakSmaNako dekha bhayase bhAganekA prayatna karatA hai para sAntvanA milane para dhIrajase baiThakara rAmakA stavana karanA hai| rAma use aparimita dhanadhAnya-sampadAse paripUrNa karate haiN| apakArake badale upakArakA anubhava kara brAhmaNa lajjAse natamastaka ho gyaa| anta meM brAhmaNane gRhasthIkA bhAra strIke lie sauMpa jina-dIkSA dhAraNa kara lii| 133-146 chattIsavA~ parva varSAkAla bItane para jaba rAma usa yakSa nirmita rAmapurIse calane lage taba yakSarAjane unase kSamA mA~gI / mahAvanako pArakara rAma, vaijayantapurake samIpavartI maidAna meM pahu~ce / rAtri ke samaya eka vRkSa ke nIce Thahara gye| vaijayantapurake rAjA pRthivIdhara aura rAnI indrANIkI vanamAlA nAmaka putrI prArambhase lakSmaNako cAhatI thI para unake vana bhramaNakA samAcAra suna rAjA pRthivIdhara usakA anya kumArake sAtha vivAha karane ke lie udyata duyaa| yaha dekha, vanamAlA AtmaghAtakI bhAvanA lekara rAtrike samaya apanI sakhiyoM ke sAtha banadevI kI pUjAkA bahAnA kara vanameM gaI aura sAthake saba logoM ke so jAne para vaha uttarIya vanakI phA~so banA mAneke lie taiyAra huii| lakSmaNane chipe chipe usake pAsa pahu~ca kara usakI prANa-rakSA kI / Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNikA apane Apako prakaTa kiyA / rAmake pAsa saba loga phuNce| rAjA pRthivIdhara rAnI indrANIke sAtha saja-dhajakara unake pAsa gye| Amoda-pramodase lakSmaNakA vanamAlAke sAtha vivAha huaa| 147-154 saiMtIsavA~ para rAjA pRthivIdhara ke sabhAmaNDapameM rAma sukhAsIna haiM usI samaya rAjA ativIryakA dUta eka patra rAjA pRthivIdharako detA hai| usameM likhA thA ki maiM ayodhyAke rAjA bharatake prati abhiyAna kara rahA hU~ ataH sahAyatAke lie sadala bala zoghra padhAro / rAmake pUchane para dUtane bharatake prati honevAle abhiyAnakA kAraNa bhI btaayaa| rAmakA saMketa pAkara rAjA pRthivIdharane dUtako AzvAsana dekara vidA kiyaa| tadanantara parasparake vicAra-vimarza ke bAda, rAma lakSmaNasItA ora pRthivIdharake putroMke sAtha ativIryako rAjadhAnIkI ora cle| vahA~ pahu~cakara unhoMne bar3I gambhIratAke sAtha kartavya mArgakA nirNaya kara, rAma-lakSmaNa sItAko AryikAaoMke pAsa chor3a nartakiyoMke veSameM ativIryake darabArameM gye| vahA~ unhoMne apane anupama saMgItoM aura kalApUrNa nRtyoMse use mantra-mugdhakI taraha vazIbhUta kara liyA / raGga jamA huA dekha nartakIne DA~Ta dikhAte hue kahA ki tU bharatake prati jo abhiyAna kara rahA hai yaha terI mRtyukA kAraNa hai ataH yadi jIvita rahanA cAhatA hai to bharatako praNAma kara / isa prakAra apanI tarjanA aura bharatakI prazaMsA suna Rddha ho ativIryane nartakiyoMko mArane ke lie jo talavAra Upara uThAI thI lakSmaNane use lapaka kara chIna liyA aura usase hI saba rAjAoMko bhayabhIta kara ativIrya ko jIvita pakar3a liyaa| nartakiyoMkI yaha vicitra zakti dekha zrAgata rAjAmahArAjA palAyamAna ho gye| rAma-lakSmaNane bandhanabaddha ativIryako le jAkara sItA ke sAmane rakha diyaa| usakI duHkhapUrNa avasthA dekha sItA dayAse dravIbhUta ho gaI / phalasvarUpa usane use char3avA diyaa| ativIryane saba mAna chor3a kara jinadIkSA dhAraNa kara lii| rAma-lakSmaNa rAtrimeghakI taraha avyakta rUpase bharatakI rakSA kara Age bar3ha gaye / 155-166 ar3atIsavA~ parva rAmane ativIryake putra vijayarathakA rAjyAbhiSeka kiyaa| ativIrya ke muni honekA samAcAra suna bharata unake darzana karane ke lie gayA / darzana kara kSamA mA~gI, munirAjakI stuti kii| bharatako nartakiyoMkA patA nahIM thA ataH vaha zrAzcaryasAgara meM nimagna thaa| vanamAlAko AzvAsana de rAma-lakSmaNa Age bddh'e| kSemAJjalipura nagarake bAhara saba Thahare / bhojanoparAnta lakSmaNa, rAmakI AjJAse nagara meM praviSTa hue aura vahA~ ke rAjA zatrudamanakI zaktiko jhela kara usakI putrI jinapadmAko apane para Asakta kiyA / jinapadmAkA pitA rAjA zatrudamana senA ke sAtha rAma aura sItAke pAsa gayA / rAma senAko AtI dekha pahale to Azcarya meM par3e parantu bAda meM yathArtha bAtakA patA calane para nizcinta hue| lakSmaNakA jinapanAke sAtha vivAha huaa| 167-177 unatAlIsavA~ parva rAma-lakSmaNa tathA sItAkA vaMzasthadyuti nagara meM jAnA, bhAgate nagaravAsiyoMke dvArA parvatase pAte hue bhayaGkara zabdakI sUcanA tathA rAmake dvArA usakA anusaraNa / dezabhUSaNa tathA kulabhUSaNa nAmaka muniyoM ke darzana karake unakA agniprabha devake dvArA kiye hue upasargako dUra karanA / tathA muniyoM ko kevalajJAna utpanna honA / muniyoM dvArA padminInagarIke rAjA vijayaparvata tathA rAnI dhAriNIke dUta amRtasvarake putra udita tathA muditakI kathAkA bhavAntara sahita varNana, bhavAntara sahita deza bhUSaNa tathA kulabhUSaNa muniyoMkA varNana / 178-164 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANa cAlIsavA~ parva vaMzasthalapurake rAjA suraprabha dvArA caramazarIrI rAmakA abhivAdana, rAmacandra kA daNDaka vana prasthAna tathA rAmagirikA varNana / 165-168 . ikatAlIsavA~ parva rAma-lakSmaNa tathA sItAkA karNaravA nadIko prApta kara usameM avagAhana tathA sugupti aura gupti nAmaka do muniyoMko AhAra dAna denese paJcAzcaryakI prApti / munirAjake darzanase gRdhra pakSIkA pUrvabhava jJAna utpanna honA tathA munivandanAke kAraNa divya zarIrakI prApti, muni dvArA gRdhrake pUrvabhavakA kathana, munirAja dvArA apane pUrvabhavakA varNana kara apane sthAnako prasthAna, rAma dvArA gdhakA 'jaTAyu' nAma karaNa tathA usakA rAmake AzramameM nivAsa / 166-210 bayAlIsavA~ parva pAtra dAnake prabhAvase rAma-lakSmaNa ratna tathA suvarNAdi sampadAse sampanna ho gye| tadanantara ve mano ratha ratha para zrArUDha ho daNDaka vanameM svecchAnusAra bhramaNa karane lge| nAnA chandomeM daNDaka vanakA adbhuta varNana / vanake saundaryase prasanna ho rAma pahale to lakSmaNase kahate hai ki jAo apanI mAtAoMko le Azro phira kucha ruka kara kahate haiM ki nahIM abhI varSA Rtu hai ataH yAtAyAtameM kaSTa hogaa| zarad Rtuke sunahale dina Ane para maiM svayaM jAU~gA / 211-221 taiMtAlIsavA~ parva zarad RtukI nirmala cA~danI AkAzameM chiTakane lgii| eka dina lakSmaNa vanameM bhramaNa karate karate dUra nikala gye| unheM eka orase adbhuta gandha AI usI gandhase AkRSTa ho ve usa zrora bar3hate gye| zreNikake pUchane para gautama svAmIne rAkSasa vaMza tathA laMkAkA varNana kiyA / eka bA~sake bhir3emeM zambUka sUryahAsa khaDna siddha kara diyA thaa| devopanIta khaDga AkAzameM laTaka rahA thaa| usIkI sugandhi sarvatra phaila rahI thii| lakSmaNane lapakakara sUryahAsa khaGga hAthameM le liyA aura usakI tIkSNatAkI parakha karaneke lie use unhoMne uso bA~soMke bhir3e para calA diyA / calAte hI bA~soMkA bhir3A kaTa gayA aura sAtha hI usake bhItara sthita zambUka bhI kaTa kara do TUka ho gyaa| zambUka, rAvaNakI bahina candranakhAkA putra thaa| vaha pratidina putrako bhojana dene ke lie AtI thii| usa dina putrake do TUka dekha usake duHstrakA pAra nahIM rhaa| usakA karuNa vilApa AkAzameM gUMjane lgaa| kucha samaya bAda rAma-lakSmaNa ke saundaryase usakA mana harA gayA aura vaha unheM prApta karane ke lie chalase kanyA bana gii| rAma-lakSmaNa usakI mAyAse vicalita nahIM hue| 222-231 cavAlIsavA~ parva kAmecchA pUrNa na honepara candranakhAko putrazokane phira dhara dabAyA jisase vilApa karatI huI vaha apane pati kharadUSaNa ke pAsa gaI / kharadUSaNane svayaM Akara putrako marA dekhaa| usakA krodha ubala pdd'aa| vaha rAma lakSmaNake sAtha yuddha karaneke lie uTha khar3A huaa| kharadUSaNane rAvaNako bhI isa ghaTanAkI khabara dI thii| kharadUSaNakA idhara lakSmaNake sAtha ghamAsAna yuddha hotA hai udhara rAvaNa usakI sahAyatAke lie AtA hai so bIcameM sItAko dekha mohita ho uThatA hai / chalase siMhanAda kara rAmako lakSmaNake pAsa bheja detA hai aura sItAko ekAkinI dekha hara le jAtA hai / jaTAyu zakti bhara prayatna karatA hai para saphalatA nahIM prApta kara pAtA hai| raNabhamimeM rAmako dekha lakSmaNa ghaTita ghaTanAkI AzaMkAse duHkhI ho unheM tatkAla vApisa bhejate haiN| para rAma vApisa Anepara sItAko nahIM pAte haiN| usake vinA karuNa vilApa karate haiM / 232-243 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNikA paiMtAlIsavA parva lakSmaNa kharadUSaNako niSprANakara jaba rAmake pAsa Ate haiM taba unheM sItArahita dekha bahuta duHkhI hote haiM / lakSmaNa apane upakArI virAdhita vidyAdharakA rAmako paricaya dete haiN| usI samaya virAdhita senA sahita rAmake samIpa A pahu~catA hai| rAmakI bahuta stuti karatA hai / lakSmaNa usase sItA haraNakI bAta kahate haiN| virAdhitane apane mantriyoMko sItAkA patA lagAnekA Adeza diyA / arkajaTIkA putra ratnajaTI sItAkA rodana suna rAvaNake pIche daur3A parantu rAvaNane usakI AkAzagAminI vidyA chInakara use nIce girA diyaa| vaha samudrake madhya kambu nAmaka dvIpameM par3A / vidyAdharoMko sItAkA patA nahIM lgaa| anantara virAdhitake kainese rAma alaMkAra pura (pAtAla laMkA) gaye / vahA~ sItAkI virahAnalameM jhulasate rahe / 244-256 chiyAlIsavA~ parva rAvaNa sotAko lekara laMkAmeM pahu~cA / vahA~ pazcimottara dizAmeM sthita devAraNya nAmaka udyAnameM sItAko ThaharAkara usase prema yAcanA karane lagA / zIlavatI sItAne usakI samasta prArthanAe~ ThukarA dii| rAvaNane mAyA dvArA sItAko bhayabhIta karanekA prayatna kiyA paraM vaha kartavya pathase raJcamAtra bhI vicalita nahIM huii| rAvaNako vipralambhajanya durdazA dekha mandodarIne use bahuta samajhAyA para saba vyartha huaa| rAvaNa kI durdazAse dukhI ho mandodarI sItAko samajhAneke lie gaI para sItAne aisI phaTakAra dI ki mandodarIko uttara nahIM sUjha pdd'aa| prAtaHkAla hone para rAvaNa punaH sItAke pAsa gayA para sItAko anukUla nahIM kara skaa| mantriyoM-dvArA prakRta bAtapara gambhIra vicAra vimarza huzrA aura laMkAkI rakSAke upAya kiye gye| 252-268 saiMtAlIsavA parva viTa sugrIvake dvArA upadruta honeke kAraNa kiSkindhApurIkA svAmI sugrIva duHkhI hokara idhara-udhara bhramaNa karatA phiratA thaa| usI samaya vaha virAdhitakI pAtAlalaMkAmeM aayaa| virAdhitane usakA sanmAna kiyaa| vahA~ rAmake sAtha usakA paricaya huaa| mantriyoMne rAmase sugrIvakI duHkhada dazAkA varNana kiyA jise sunakara rAmane usakI sahAyatA karanA svIkRta kiyaa| rAmane jAkara kRtrima sugrIva sAhasagati vidyAdharako niSprANa kiyA / sugrIvakI teraha kanyAaoMne rAmako vraa''| 266-280 ar3atAlIsavA~ parva rAma sItAke virahase saMtapta haiM / sItAkA patA calAne meM sugrIvako vilamba yukta dekha lakSmaNa usake prati kupita hote haiM / sugrIva rAmake pAsa Akara kSamA mAMgatA hai aura apane sevakoMko sItA kA patA lagAnekA zrAdeza detA hai| ratnajaTIne patA diyA ki sItAko laMkAdhipati rAvaNa hara kara le gayA hai| rAvaNakA nAma suna vidyAdharoMke hoza ThaNDe par3a jAte haiN| rAmake prabala Agraha vaza vAnara yaha kahakara sahayoga deneko tatpara hote haiM ki rAvaNakI mRtyu koTizilA uThAne vAleke dvArA hogI aisA anantavIrya munIndrane kahA thA so yadi Apa loga koTizilA uThA sakeM to hama rAvaNa ke sAtha yuddha karaneke lie udyata ho sakate haiN| lakSmaNane usI samaya jAkara koTizilA uThA dii| vAnara unakI zaktikA vizvAsa kara yuddha ke lie taiyAra 281-268 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANa unacAsavA~ parva sugrIvane hanUmAnko bulAneke lie apanA karmabhUti nAmakA dUta bhejaa| isane hanUmAnse kharadUSaNa kI mRtyukA samAcAra kahA jisase usake antaHpura meM zoka chA gyaa| viTa sugrIvake nAzakA samAcAra suna hanamAnkI dUsarI strI padmarAgA prasanna huii| rAmakI mahimA suna hanumAn unake samIpa AyA aura vinIta bhAvase unakI stuti kara sItAke pAsa rAma saMdeza bhejane ke lie laMkA gyaa| 266-307 pacAsavA~ parva laMkA jAte samaya hanUmAn mArgapatita mAtAmaha mahendra ke nagarameM pahu~cA vahA~ usake dvArA kiye hue mAtAke apamAnakA smaraNa honese use bahuta roSa utpanna huA jisase usane use balapUrvaka parAsta kiyA / hanUmAnkA Adeza pAkara rAjA mahendra apanI putrI aJjanAke sAtha milA / 308-312 ikyAvanavA parva dadhimukha dvIpameM sthita muniyoM ke Upara dAvAnalakA upasarga hanUmAnne dUra kiyaa| samIpa sthita gandharva-kanyAoMne vidyAsiddha ho jAne ke kAraNa hanUmAn ke prati kRtajJatA prakaTa kii| rAmako gandharva-kanyAoMkI prApti huii| 313-316 bAvanavA parva acAnaka apanI senAkI gati ruka jAnese hanUmAn Azcarya meM pdd'aa| Age bar3ha kara usane mAyAmaya koTako dhvasta kara diyA / aura thor3I derameM ho vajrAyudhako prANarahita kara diyaa| tadanantara usakI putrI laMkAsundarIke sAtha hanUmAnkA vivAha huA / 317-323 panavA parva hanUmAn laMkAmeM jAkara sarva prathama vibhISaNase milatA hai aura rAvaNake duSkRtyakA use upAlambha detA hai / tadanantara vibhISaNakI vivazatAkA vicAra kara pramadodyAnameM jAtA hai / vahA~ azoka vRkSake nIce sItAko dekha apane janmako saphala mAnatA hai / vaha usakI godameM rAmapradatta aMgUThI chor3atA hai| sItA use bulAtI hai| vaha prakaTa hokara vinItabhAvase sItAke samakSa zrAtA hai aura sItAke lie rAmakA saMdeza sunAtA hai| gyArahaveM dina rAmakA saMdeza pAkara sItA AhAra grahaNa karatI hai| mandodarI zrAdike sAtha hanUmAnkA saMgharSa hotA hai / hanUmAn udyAnako kSati grasta karatA hai| bandhana baddha hone para rAvaNa ke samakSa upasthita hotA hai parantu antameM bandhana tor3a tathA laMkAko naSTa bhraSTa kara rAmake pAsa vApisa A jAtA hai / 342-343 cauvanavA~ parva vApisa aAkara hanumAnane rAmako sItAkA saba samAcAra manAyA usakA caDAmaNi unheM arpita kiyaa| sAtha hI sItAkI dayanIya dazAkA bhI varNana kiyA / candramarIci vidyAdharakI preraNAse uttejita ho saba vidyAdharoMne rAmako sAtha le laMkAkI ora prasthAna kiyaa| 344-350 pacapanavA~ parva laMkA ke samIpa pahu~cane para rAkSasoMmeM kSobha utpanna ho gayA / indrajit aura vibhISaNa meM paryApta vAksaMgharSa huaa| rAvaNase tiraskAra prAptakara vibhISaNa laMkA chor3a kara rAmase zrA milA / 351-357 chappanayA~ parva rAvaNakI akSauhiNI Adi senAkA varNana / 358-360 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNikA sattAvanavA~ parva laMkA nivAsinI senAkI taiyArI tathA laMkAse bAhara nikalanekA varNana | aTThAvana parva nala aura nIlake dvArA hasta aura prahastakA mArA jAnA / unasaThavA~ parva zreNika ke pUchane para gautama svAmI dvArA hasta-prahasta aura nala-nIlake pUrvabhavoMkA varNana / sAThava aneka rAkSasoMkA mArA jAnA tathA rAma lakSmaNako divyAstra tathA siMhavAhinI aura garuDavAhinI vidyA kI prAptikA varNana / tirasaThavA~ parva zakti nihata lakSmaNako dekha rAma vilApa karate haiM / isavA~ parva sugrIva aura bhAmaNDalakA nAgapAzase bA~dhA jAnA tathA rAma-lakSmaNa ke prabhAvase unakA bandhanamukta honA / 361-366 causaThavA parva 367-370 bAsaThavA~ parva vAnara aura rAkSasavaMzI rAjAoMkA yuddha, vibhISaNa aura rAvaNakA saMvAda, yoddhAoM kI raNonmAdinI ceSTAe~ aura rAvaNa ke dvArA zaktikA calAyA jAnA / zakti ke lagane se lakSmaNakA mUrchita ho pRthivI para gira par3anA / 13 371-373 374-384 385-387 indrajit meghavAhana tathA kumbhakarNake maranekI zrAzaMkAse rAvaNa dukhI hotA hai / lakSmaNa ke ghAyala honekA samAcAra suna sItA bhI bahuta dukhI huI / eka aparicita manuSya dvArA lakSmaNakI zakti nikAlane kA upAya batAyA jAtA hai, vaha apanA paricaya detA hai / vizalyA ke pUrvabhavoM tathA usake vartamAna prabhAvakA varNana kara vaha rAmako sAntvanA detA hai / paiMsaThavA~ parva usa paricita praticandra vidyAdhara ke vacanoMse harSita ho rAmane hanUmAn bhAmaNDala tathA aMgadako tatkAla ayodhyA bhejA / ayodhyA meM kSobha phaila jAtA hai / anantara drIyameghake pAsa bharatakI mA svayaM gaI aura vizalyAko laMkA bhejaneko vyavasthA kI / vizalyA ke laMkA pahu~cate hI lakSmaNake vakSaHsthalase zakti nikala kara dUra ho gaI aura rAmakI senA meM harSa chA gayA / vizalyAkA lakSmaNa ke sAtha vivAha huA / 388-365 366-368 366-407 408-414 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANam [ padmacaritam ] dvitIyo bhAgaH Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImadaraviSeNAcAryakRtam padmacaritAparanAmadheyaM padmapurANam SaDviMzatitamaM parva ato janakasambandhaM zRNu zreNika te param / nivedayAmi yadvRttaM bhavAvahitamAnasaH' // 1 // bhAminI janakasyAsId videhA nAma sundarI / garbhanivedanaM tasyAH pratyakSata ciraM suraH // 2 // jagAda zreNiko nAtha taM garbha kena hetunA / devo rakSa vijJAtumetadicchAmi ziSyatAm // 3 // uvAca gautamo rAjA nAmnA cakradhvajo'bhavat / sthAne cakrapurAbhikhye bhAryA tasya manasvinI // 4 // tayozcittotsavApatyaM kanyA gurugRhe ca sA / rarAja sitamatalezailekhanI varNapUrikA // 5 // rAjJaH purohitasyAsya dhUma kezasya piGgalaH / svAhAkakSibhavo'dhIte sutastatraiva pAThake // 6 // vidyAlAbhastayo sIdanyonyahRtacetasoH / vidyAdharmAvagAhazca jAyate'vahitAtmanAm // 7 // purA saMsAtaH prItiH prANinAmupajAyate / prItito'bhiratiprAptI ratervizrambhasaMbhavaH // 8 // sadbhAvAt praNayotpattiH premaivaM paJcahetukam / durmocaM badhyate karma pAtakairiva paJcabhiH // 6 // athAnantara gautamasvAmI rAjA zreNikase kahate haiM ki he zreNika ! aba rAjA janakakA vRttAnta kahatA hU~ so tuma sAvadhAna citta hokara suno||1|| rAjA janakakI videhA nAmakI sundarI strI thii| usake garbha rahA, so eka deva cirakAlase usake garbhakI pratIkSA karane lagA / / 2 / / yaha suna rAjA zreNikane kahA ki nAtha! vaha deva kisa kAraNase videhAke garbhakI rakSA karatA thA ? yaha maiM jAnanA cAhatA hU~ so kahie // 3 / / isake uttarameM gautamasvAmIne kahA ki cakrapuranAmA nagarameM eka cakradhvaja nAmakA rAjA thaa| usakI strIkA nAma manasvinI thA / / 4 / / una donoMke cittotsavA nAmakI kanyA utpanna huii| vaha kanyA guruke ghara arthAt cATazAlAmeM khar3iyA miTTIke Tukar3AMse varNamAlA likhatI huI suzobhita hotI thI / / 5 / / usI guruke ghara rAjAke purohita dhUmakezakI svAhA nAmako strIse utpanna piGgala nAmakA putra bhI adhyayana karatA thA / / 6 / / cittotsavA aura piGgala ina donoMkA citta parasparameM harA gayA isalie unheM vidyAkI prApti nahIM ho pAI / so ThIka hI hai kyoMki vidyA aura dharmakI prApti sthira-cittavAloMko hI hotI hai / / 7 / AcArya kahate haiM ki pahale strI puruSakA saMsarga arthAt mela hotA hai phira prIti utpanna hotI hai, prItise rati utpanna hotI hai, ratise vizvAsa utpanna hotA hai aura tadanantara vizvAsase praNaya utpanna hotA hai / isa taraha prema pUrvokta pA~ca kAraNoMse utpanna hotA hai| jisa prakAra hiMsAdi pA~ca pApoMse jo chUTa na sake aise karmakA bandha hotA hai usI prakAra pUrvokta pA~ca kAraNoMse prANiyoMke gAr3ha prema utpanna hotA hai / / 8-6 // 1. mAnasa ma / 2. pratyaikSita ma0 / rarakSa / 3. -metamicchAmi ma0, ja0, kh0| 4. rAjJAM ma0 / Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe athAsau jJAtasadbhAvA tena cittotsavA rahaH / hiyatesma mahArUpA kIrtirduryazasA yathA // 10 // dUraM dezaM yadAnAyi tadAjJAyi subandhumiH / hRtA pramAdadoSeNa mohena sugatiryathA // 11 // kanyayA muditazcauraH piGgalo dhanavarjitaH / na vibhAti yathA lobhI tRSNayA dharmavarjitaH // 12 // vidagdhanagaraM cApa durgamaM pararASTriNAm / bahiH kRtvA kuTIM tatra tasthau niHsvakapATake // 13 // jJAnavijJAnarahitastRNakASTAdivikriyAt / anurakSati tAM patnIM magno dAridrayasAgare // 14 // putraH prakAzasiMhasya pararASTrabhayaMkaraH / jAto'tra pravarAvalyAM rAjA kuNDalamaNDitaH // 15 // tena dRSTAnyadA bAlA niryAtena kathaMcana / hatazca paJcabhirbANarmArasyAbhUta suduHkhitaH // 16 // pracchannaM preSitA dUtI tayA rAtrau nRpAlayam / yathAsIt kamalAmelA sumukhasya pravezitA // 17 // tayA saha sukhaM reme prItaH kuNDalamaNDitaH / urvazyA saha saMrakko yathAsInalakUbaraH // 18 // tataH sa piGgalAkhyo'pi zrAntaH svagRhamAgamat / tAmapazyan vizAlAkSI magno vaidhuryasAgare // 19 // vistIrNana kimuktena so'yaM virahaduHkhitaH / na kvacillabhate saukhyaM cakrArUDha ivAkulaH // 20 // hRtabhAyoM dvijo dInastaM rAjAnamupAgamat / Uce cAnviSya me rAjan patnI kenApi coritA // 21 // bhISitAnAM daridrANAmArtAnAM ca vizeSataH / nArINAM puruSANAM ca sarveSAM zaraNaM nRpaH // 22 // athAnantara jaba piMgalako cittotsavAke abhiprAyakA pUrNa jJAna ho gayA taba vaha usa rUpavatIko ekAnta pAkara hara le gyaa| jisa prakAra apayazake dvArA kIrti kA apaharaNa hotA hai usI kAra piMgalake dvArA cittotsavakA haraNa haA ||10|| jaba vaha use bahuta dUra dezameM le gayA taba bandhujanoMko usakA patA claa| jisa prakAra mohake dvArA uttama gatikA haraNa hotA hai usI prakAra pramAdake dvArA usa kanyAkA haraNa huA thA // 11 // idhara kanyAko curAnevAlA piMgala kanyA pAkara prasanna thA, para nirdhana honeke kAraNa vaha usase usa prakAra suzobhita nahIM ho rahA thA jisa prakAra ki dharmahIna lobhI manuSya tuSNAse suzobhita nahIM hotA hai / / 12 / / piMgala kanyAko lekara jahA~ dasare dezake logoMkA praveza nahIM ho sakatA thA aise vidagdha nagarameM paha~cA aura vahA~ nagarake bAhara jahA~ anya daridra manuSya rahate the vahIM kuTI banAkara rahane lagA // 13 // vaha jJAna-vijJAnaro rahita thA sAtha hI daridratArUpI sAgarameM bhI nimagna thA isalie tRNa, kASTha Adi beMcakara apanI usa patnIkI rakSA karatA thA // 14 // usI nagarameM rAjA prakAzasiMha aura pravarAvalI rAnIkA putra rAjA kuNDalamaNDita rahatA thA jo ki zatruoMke dezako bhaya utpanna karanevAlA thA / / 15 / / eka dina vaha nagarake bAhara gayA thA so vahA~ cittotsavA usakI dRSTimeM aayii| dekhate hI vaha kAmake pA~coM bANoMse tAr3ita hokara atyanta duHkhI ho gayA // 16|| usane guptarUpase cittotsavAke pAsa dUtI bhejI so usa dUtIne use rAtrike samaya rAjamahala meM usa taraha praviSTa karA diyA jisa prakAra ki pahale rAjA sumukhakI dUtIne kamalAmelAko usake mahala meM praviSTa karAyA thA / / 17 / / jisa prakAra anurAgase bharA nalakUbara urvazIke sAtha ramaNa karatA thA usI prakAra prItise bharA kuNDalamaNDita usa cittotsavAke sAtha ramaNa karane lagA / / 18 / / tadanantara jaba vaha piMgala thakA-mA~dA apane ghara AyA to usa vizAlalocanAko na dekhakara duHkharUpI sAgarameM nimagna ho gayA // 19|| gautamasvAmI kahate haiM ki adhika kahanese kyA? usake virahase duHkhI huA vaha cakrArUr3hakI taraha Akula hotA huA kisI bhI jagaha sukha prApta nahIM karatA thA / / 20 / / tadanantara jisakI bhAryA harI gayI thI aisA vaha dInahIna brAhmaNa rAjAke pAsa gayA aura jisa kisI taraha rAjAkA patA calAkara bolA ki he rAjan ! kisIne merI strI curA lI hai // 21|| rAjA hI sabakA zaraNa hai aura khAsakara jo strI-purupa bhayabhIta, daridra tathA 1. yathAnAyi m.| 2. nisvakrapATakaH ma. / Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDviMzatitama parva amAtyaM dhUrtamAhUya samAyaM pArthivo'bravIt / cirAya mA kRthA mAma jAyAsyAnviSyatAmiti // 23 // jagAreti ca tatraikaH savikAreNa cakSuSA / sA dRSTA pathikairdeva paudanasthAnavarmani // 24 // kSAntyAryAvRndamadhyasthA tapaH katu samudyatA / vinivartaya tAM kSipraM kiM virauSi vraja dvija // 25 // ko vA prAnajyakAlo'syA dadhatyAstaruNIM tanum / varastrIguNapUrNAyA haranyAstaruNaM janam // 26 // ityukte dvija utthAya baddhvA parikaraM dRDham / dadhAva raMhasA viddho bhraSTAzvatarako yathA // 27 // paudane nagare'nviSya caityeSUpavaneSu ca / adRSvA punarAgacchad vidagdhanagaraM drutam // 28 // nRpAjJayA naraiH krUrairgalaghAtaiH sa tarjanaiH / yaSTiloTaprahAraizca dUraM nirvAsito bhRzam // 29 // sthAnabhraMzaM pariklezamavamAnaM vadhaM tathA / anubhUya paraM dIrghamadhvAnaM sa prapannavAn // 30 // ratiM na lamate kvApi rahitaH priyayA tayA / zuSyatyahani rAtrau ca patito'gnAvivoragaH // 31 // vizAlapaGkajavanaM dAvAgnimiva pazyati / saro'pi gAhamAno'sau dahyate virahAgninA // 32 // evaM suduHkhitamatiH paryaTan pRthivItale / nagarasya sthitaM dvAre dadarza gaganAmbaram // 33 // AcAryamAryaguptaM ca sametya racitAJjaliH / praNamya zirasA hRSTo dharma zuzrAva tattvataH // 34 // zrutvA dharma muneH prAptaH sa vairAgyamanuttamam / prazazaMsa jinendrANAM zAsanaM zAntamAnasaH // 35 // aho paramamAhAtmyo mArgo'yaM jinadezitaH / mamAndhakArayAtasya yo bhAskara ivoditaH // 36 // duHkhI hote haiM unakA rAjA hI zaraNa hotA hai / / 22 // yaha suna rAjAne eka dhUtaM mantrIko bulAkara mAyAsahita kahA ki vilamba mata karo, zIghra hI isakI strIkA patA calAo / / 23 / / taba eka mantrIne vikArasahita netra calAkara kahA ki he rAjan ! usa strIko to pathikoMne podanapurake mArgameM dekhA thA // 24 // vaha AryikAoMke samUhake bIca meM sthita thI tathA zAntipUrvaka tapa karaneke lie tatpara jAna par3atI thii| are brAhmaNa ! jaldI jAkara use lauTA lA / idhara kyoM ro rahA hai ? // 25 / / jaba ki vaha yauvanapUrNa zarIrako dhAraNa kara rahI hai, uttama striyoMke guNoMse paripUrNa hai tathA taruNa janoMko haranevAlI hai taba usakA yaha tapa karanekA samaya hI kauna-sA hai ? // 26 / / mantrIke aisA kahate hI vaha brAhmaNa uThA aura acchI taraha kamara kasakara vegase isa prakAra daur3A jisa prakAra ki bandhanase chUTA ghor3A daur3atA hai // 27 // vahA~ jAkara usane podanapurake mandiroM tathA upavanoMmeM apanI stroko bahuta khoja kii| jaba nahIM dikhI taba vaha punaH zIghra ho vidagdhanagarameM vApasa A gayA // 28 // rAjAkI AjJAse duSTa manuSyoMne use gale meM ghiccA dekara nAnA prakArakI DaoNTa dikhAkara tathA lAThI aura pattharoMse mArakara bahata dara bhagA diyA ||29|| sthAnabhraMza. atyanta kleza.. aura mArakA anubhava kara usane lambA rAstA pakar3a liyA arthAt vaha bahuta dUra calA gayA // 30 // strIke binA vaha kahIM bhI ratiko prApta nahIM hotA thaa| vaha agnimeM par3e hue sA~pake samAna rAtadina sUkhatA jAtA thA // 31 / / vaha kamaloMke vizAla vanako dAvAnalake samAna dekhatA thA aura sarovarameM praviSTa hotA huA bhI virahAgnise jalane lagatA thA / / 32 / / isa prakAra duHkhitahRdaya hokara vaha pRthivIpara ghUmatA rahA / eka dina usane nagarake dvArapara sthita Aryagupta nAmaka digambara AcAryako dekhaa| unake pAsa jAkara usane hAtha jor3akara zirase praNAma kiyA tathA harSita ho dharmakA yathArtha svarUpa sunA // 33-34 // munirAjase dharma zravaNakara vaha parama vairAgyako prApta huA tathA zAnta-citta hokara isa prakAra jinazAsanako prazaMsA karane lagA // 35 // ki aho ! jinabhagavAnke dvArA pradarzita yaha mArga utkRSTa prabhAvase sahita hai| maiM andhakArameM par3A thA so yaha mArga mere lie mAno sUryake samAna hI udita huA hai // 36 / / 1. mAyAsahitaM yathA syAttathA / 2. madhyasthAM m.| 3. samudyatAM m.| 4. grAhamAno m.| 5. dUre ja., ka., kh.| dUraM ma. / 6. digambaramunim / 7. -maryaguptiM ca ma. / Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 padmapurANe prapadye'haM jinendrANAM zAsanaM pApanAzanam / dehaM nirvApayAmyadya dagdhaM virahavahninA // 37 // tataH saMvegamApadya guruNAbhyanumoditaH / kRtvA parigrahatyAgaM dIkSAM daigambarImitaH // 38 // tathApi viharan kSoNIM sarva saMgavivarjitaH / cittotsavAsa mutkaNThAM jAtucitpratyapadyate // 39 // saritparvatadurgeSu zmazAneSvaTavISu ca / vasan sa paramaM cakre tapo vigrahazoSaNam // 40 // na yasya jaladadhvAnte kAle khedaM gataM manaH / hemante himapaGkena vapuryasya na kampitam // 41 // 'pUSNo yasya karairuprastApo'Nurapi no kRtaH / smRtvAsIdat satAM jAtu snehasya kimu duSkaram // 42 // dahyamAnaM tathApyeSa zarIraM virahAgninA / punarvidhyApayajjainava canoda kasIkaraiH // 43 // ardhadagdhatarucchAyaM tattasya vapurAgatam / ramaNIsmaraNenogratapasA ca nirantaram // 44 // tAvadidaM vakSye maMNDitasyAdhunehitam / kathA hyantarayogena sthitA ratnAvalI yathA ||45|| anaraNye ca rAjyasthe vRttametannibudhyatAm / kathAnukramayogena kathyamAnamataH zRNu // 46 // sthAnaM durgaM samAzritya maNDitena vasundharA / " virAdhitAnaraNyasya kuzIlena yathA sthitiH " // 47 // dezA udvAsitA tena durjanena guNA yathA / virodhitAzca sAmantAH kaSAyA iva yoginA // 48 // nAzaknodanaraNyastaM grahItuM kSudramapyalam / 13 Akhorgirivilasthasya kiM karotu mRgAdhipaH // 49|| 12 4 hu maiM pApako naSTa karanevAle jinazAsanako prApta hotA hU~ aura viraharUpI agni se jale sa zarIrako Aja zAnta karatA hU~ || 37 // tadanantara saMvegako prApta ho tathA gurukI AjJA lekara usane parigrahakA tyAga kara diyA aura digambara dIkSA dhAraNa kara lI ||38|| yadyapi vaha samasta parigrahase rahita ho pRthivo para vihAra karatA thA tathApi jaba kabhI bhI cittotsavA ke viSaya meM utkaNThita ho jAtA thA // 39 // nadI, parvata, durgaM, zmazAna aura aTaviyoMmeM nivAsa karatA huA vaha zarIrako sukhAnevAlA parama tapazcaraNa karatA thA ||40|| meghoMse andhakArapUrNa varSAkAla meM usakA mana khedako prApta nahIM hotA thA aura na hemanta RtumeM himake paMkase usakA zarIra kampita hotA thA || 41 || sUryakI tIkSNa kiraNoMse use thor3A bhI santApa nahIM hotA thA / vaha sadA satpuruSoMkA smaraNa karatA rahatA thA so ThIka hI hai kyoMki snehake lie kauna-sA kArya duSkara arthAt kaThina hai ? ||42 || yaha saba thA to bhI usakA zarIra virahAgni se jalatA rahatA thA jise vaha jinendra bhagavAn ke vacanarUpI jalake chIMToMse punaH punaH zAnta karatA thA ||43|| isa prakAra nirantara honevAle strIke smaraNa tathA ugra tapazcaraNase usakA vaha zarIra adhajale vRkSake samAna kAlA ho gayA thA ||44 || athAnantara gautamasvAmI kahate haiM ki aba yaha kathA rahane do| isake bAda kuNDalamaNDitakI kathA kahatA hU~ so suno ! yathArtha meM jisa prakAra ratnAvalI bIca-bIca meM dUsare ratnoMke antarase nirmita hotI hai usI prakAra kathA bhI bIca-bIcameM dUsarI dUsarI kathAoM ke antarase nirmita hotI hai || 45|| jisa samaya rAjA anaraNya rAjyameM sthita the arthAt rAjya karate the usa samayakI yaha kathA hai so kathAke anukramase kahI jAnevAlI isa avAntara kathAko suno || 46 // kuNDalafuse durgaM gar3hA avalambana kara sadA anaraNyakI bhUmiko usa taraha virAdhita karatA rahatA thA jisa prakAra ki kuzIla manuSya kulakI maryAdAko virAdhita karatA rahatA hai ||47|| jisa prakAra durjana guNoMko ujAr3a detA hai usI prakAra usane anaraNyake bahuta-se deza ujAr3a diye aura jisa prakAra yogI kaSAyoMkA avarodha karate haiM usI prakAra usane bahuta-se sAmantoMkA avarodha kara diyA ||48|| yadyapi vaha kSudra thA to bhI anaraNya use pakar3aneke 1. guruNAtyanumodita: ma. / 2. prAptaH / 3. cittotsavAM samutkaNThAM ma / 4 ma. / 6. pUSNoryasya ma / 7. vacanotkara ma / 8. kuNDalamaNDitasya / naraNyasya / 11. sthite: ma. / 12. kaSAya iva ma. / 13. mUSakasya / lie samartha nahIM ho sakA / pratipadyata ma / 5. jaladherdhvAnta 9. hitaH kha / 10. virodhitA14. karoti ma. / Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDviMzatitama parva naktaMdivamazuSyat sa tatparAjayacintayA / anAdareNa zArIramapi karma prapannavAn // 50 // tato'sau bAlacandreNa senAnyA jAsvabhASyata / udvigna iva kasmAttvaM satataM nAtha lakSyase // 51 // udvegakAraNaM bhadra mama maNDitakaH param / ityukte bAlacandreNa pratijJeyaM samAzritA // 52 // rAjannasAdhayitvA taM pApaM maNDitakaM tava / sakAzaM nAgamiSyAmi vratametanmayA kRtam // 53 // iti rAjJaH puraH kRtvA saMgaraM roSamudvahan / balena caturaGgeNa senAnIgantumudyataH // 54 // cittotsavAsamAyuktacitto muktAnyaceSTitaH / pramAdabahulo minnamUlabhRtpakSatAyatiH // 55 // ajJAtalokavRttAnto maNDitaH khaNDitodyamaH / helayA bAlacandraNa gatvA baddho mRgo yathA // 56 // gRhItabalarAjya taM nirvAsya viSayAt kRtI / bAlacandro'naraNyasya samIpaM punarAgamat // 57 // tatastena subhRtyena kRtasusthavasundharaH / paraM pramodamApanno'naraNyaH sukhamanvabhUt // 58 // zarIramAtradhArI tu maNDitaH pAdacArakaH / paryaTan dharaNI duHkhI pazcAttApa-samAhataH // 59 // pariNApyAzramapadaM zramaNAnAM mahAtmanAm / naravA ca zirasAcArya dharma papraccha bhAvataH // 6 // duHkhitAnAM daridrANAM varjitAnAM ca bAndhavaiH / vyAdhisaMpIDitAnAM ca prAyo bhavati dharmadhIH // 61 // prAjye yasya bhagavan zaktirjantona vidyate / parigrahaparasyAsya dharmaH kazcinna vidyate // 62 / / so ThIka hI hai kyoMki pahAr3ake bila meM sthita cahekA siMha kyA kara sakatA hai ? // 49|| vaha rAtadina usIke parAjayako cintAse sUkhatA jAtA thaa| bhojana, pAna Adi zarIra-sambandhI kArya bhI vaha anAdarase karatA thA / / 50 // tadanantara kisI dina usake bAlacandra nAmA senApatine usase kahA ki he nAtha! Apa sadA udvigna-se kyoM dikhAI dete haiM ? // 51 // isake uttarameM rAjA anaraNyane kahA ki he bhadra ! mere udvegakA parama kAraNa kuNDalamaNDita hai| rAjAke yaha kahanepara bAlacandra senApatine yaha pratijJA kI ki he rAjan ! 'pApI kuNDalamaNDitako vaza kiye binA maiM Apake samIpa nahIM AU~gA' maiMne yaha vrata liyA hai / / 52-53 // isa prakAra rAjAke sAmane pratijJA kara krodha dhAraNa karatA huA senApati caturaMga senAke sAtha jAneke lie udyata huA / / 54 // ughara cittotsavAmeM jisakA citta laga rahA thA aisA kuNDalamaNDita anya saba ceSTAe~ chor3akara pramAdase paripUrNa thaa| usake mantrI Adi mUla pakSake sabhI loga usase bhinna ho cuke the| lokameM kahA~ kyA ho rahA hai ? isakA use kucha bhI patA nahIM thaa| saba prakArakA udyama chor3akara vaha eka strImeM hI Asakta ho rahA thaa| so anaraNyake senApati bAlacandrane jAkara use mRgakI bhA~ti anAyAsa hI bAMdha liyA // 55-56 / / catura bAlacandra usakI senA aura rAjyapara apanA adhikAra kara tathA use dezase nikAlakara anaraNyake samIpa vApasa A gayA // 57 / / isa prakAra usa uttama sevakake dvArA jisakI vasudhAmeM punaH sukha-zAnti sthApita kI gayI thI aisA anaraNya parama harSako prApta hotA huA sukhakA anubhava karane lagA // 58 / / kuNDalamaNDitakA saba rAjya china gayA thA, zarIra mAtra hI usake pAsa bacA thaa| aisI dazAmeM vaha paidala hI pRthivIpara bhramaNa karatA thA, sadA duHkhI rahatA thA aura pazcAttApa karatA rahatA thA // 59 // eka dina vaha bhramaNa karatA huA digambara muniyoMke tapovana meM phuNcaa| vahA~ AcArya mahArAjako zirase namaskAra kara usane bhAvapUrvaka dharmakA svarUpa pUchA // 60 / / so ThIka hI hai kyoMki duHkhI, daridrI, bhAI-bandhuoMse rahita ora rogase pIr3ita manuSyoMkI buddhi prAyaH dharmameM lagatI hI hai / / 61 / / usane pUchA ki he bhagavan ! jisako munidIkSA lenekI zakti nahIM hai usa 1. tatparo jaya ma. / 2. he rAjan ! asAdhayitvA = taM svavazamakRtvA / 3. pApamahitakaM kha. / 4. dezAt / Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe kathaM vA mucyate pApaizcatuHsaMjJAparAyaNaH / etadicchAmi vijJAtuM prasIda vyAkuruSva me // 13 // guruH provAca vacanaM dharmaH prANidayA smRtA / mucyante dehinaH paapairaatmnindaavigrhnnH||6|| hiMsAyAH kAraNaM ghoraM zukrazoNitasaMbhavam / pizitaM mA bhakSaya tvaM zuddhaM ceddharmamicchasi // 65 // prANinAM mRtyubhIrUNAM mAMsaizcarmaprasevikAm / pUrayitvA dhruvaM yAti narakaM pApamAnavaH // 66 / / ziraso muNDanaiH snAnairviliGgagrahaNAdimiH / nAsti saMdhAraNaM jantomAMsabhakSaNakAriNaH // 6 // tIrthasnAnAni dAnAni sopavAsAni dehinaH / narakAnna paritrANaM kurvanti pizitAzinaH // 68 // sarvajAtigatA jIvA bAndhavAH pUrvajanmasu / syuramI makSitAstena mAMsabhakSaNakAriNA // 69 / / pakSimatsyagAn hanti paripanthaM ca tiSThati / yo naro'smAdapi krarAM madhumAsAda gatiM vrajet // 7 // na vRkSAjjAyate mAMsaM nodbhidya dharaNItalam / nAmmasaH padmavannApi savavyebhyo yathauSadham // 71 // pakSimasyamRmAn hatvA varAkAn priyajIvitAn / karairutpAdyate mAMsaM tannAznanti dayAparAH // 72 // stanyena vardhitaM yasyA zarIraM tAM mRtAM satIm / mahiSI mAtaraM kaSTaM bhakSayanti narAdhamAH // 73 // mAtA pitA ca putrazca mitrANi ca shodraaH| bhakSitAstena yo mAMsaM makSayatyadhamo naraH // 7 // itaH kSamApaTalaM meroradhastAt saptakaM smRtam / tatra ratnaprabhAmikhye devA bhavanavAsinaH // 75 // sakaSAyaM tapaH kRtvA jAyante tatra dehinaH / devAnAmadhamAste tu duSTakarmasamanvitAH // 76 // parigrahI manuSya ke lie kyA koI dharma nahIM hai ? ||62 / / athavA cAroM saMjJAoMmeM tatpara rahanevAlA gRhastha pApoMse kisa prakAra chUTa sakatA hai ? maiM yaha jAnanA cAhatA hU~ so Apa prasanna hokara mere lie yaha saba batAie // 63|| tadanantara munirAjane nimnAMkita vacana kahe ki jIvadayA dharma hai tathA apanI nindA gardA Adi karanese manuSya pApoMse chUTa jAte haiM // 64|| yadi tU zuddha arthAt nirdoSa dharma dhAraNa karanA cAhatA hai to hiMsAkA bhayaMkara kAraNa tathA zukra aura zoNitase utpanna mAMsakA kabhI bhakSaNa nahIM kara // 65|| jo pApI puruSa mRtyuse DaranevAle prANiyoMke mAMsase apanA peTa bharatA hai vaha avazya ho naraka jAtA hai / / 66|| zira muMDAnA, snAna karanA tathA nAnA prakArake veSa dhAraNa karanA Adi kAryoMse mAMsabhakSI manuSyakI rakSA nahIM ho sakatI // 67 / tIrthakSetroMmeM snAna karanA, dAna denA tathA upavAsa karanA Adi kArya mAMsabhojI manuSyako narakase bacAne meM samartha nahIM haiM // 68 // samasta jAtiyoMke jIva isa prANIke pUrvabhavoMmeM bandhu raha cuke haiN| ataH mAMsabhakSaNa karanevAlA manuSya apane inhIM bhAI-bandhuoMko khAtA hai yaha samajhanA cAhie // 69 / / jo manuSya pakSI, matsya aura magoMko mAratA hai tathA inake viruddha AcaraNa karatA hai vaha madhu-mAMsabhakSI manuSya ina pakSI Adise bhI adhika krUra gatiko prApta hotA hai / / 70 // mAMsa na vRkSase utpanna hotA hai, na pRthivItalako bhedana kara nikalatA hai, na kamalakI taraha pAnIse utpanna hotA hai aura na auSadhike samAna kinhoM uttama dravyoMse utpanna hotA hai| kintu jinheM apanA jIvana pyArA hai aise pakSI, matsya, mRga Adi dInahIna prANiyoMko mArakara duSTa manuSya mAMsa utpanna karate haiN| isalie dayAlu manuSya use kabhI nahIM khAte // 71-72 / / jisake dUdhase zarIra puSTa hotA hai tathA jo mAtAke samAna hai aisI bhaisake maranepara nIca manuSya use khA jAtA hai yaha kitane kaSTakI bAta hai ? ||73|| jo nIca manuSya mAMsa khAtA hai usane mAtA, pitA, putra, mitra aura bhAiyoMkA hI bhakSaNa kiyA hai / / 74|| yahA~se meru parvatake nIce sAta pRthiviyA~ haiM unameM-se ratnaprabhAnAmaka pRthivImeM bhavanavAsI deva rahate haiN| jo manuSya kaSAyasahita tapa karate haiM ve unameM utpanna hote haiN| bhavanavAso deva saba devoMmeM nIca deva 1. -mRcchasi m.| 2. udaradarom / 3. vividhlinggdhaarnnH| 4. amArga pratikUla pravRttimiti yAvat / 5. krUrAn m.| 6. zUnyena m.| 7. yasyAM ma. / Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDviMzatitamaM parva adhastasyAH kSiteranyA dAruNaH SaT ca bhUmayaH / nArakA yAsu pApasya bhuJjante karmaNaH phalam // 7 // kurUpA dAruNArAvA duHsparzA dhvAntapUritAH / upamojjhitaduHkhAnA kAraNIbhUtavigrahAH // 78 // kumbhIgakAkhyamAkhyAtaM narakaM bhImadarzanam / nadI vaitaraNI ghorA 'zAlmalI karakaNTakA // 79 // asivanacchannAH kSuradhArAzca parvatAH / jvaladagninimAstIkSNalohakIlA nirantarAH // 8 // teSu te tIvraduHkhAni prApnuvanti nirantaram / prANino madhumAMsAdA ghAtakAzcAsudhAriNAm // 81 // nAstyardhAGgulamAno'pi pradezastatra duHkhitaH / kriyate nArakairyatra nimeSamapi vizramaH // 82 // pracchannamiha tiSTAma iti vAtvA palAyitAH / hanyante nirdayairanyairnArakairamaraizca te // 4 // jvaladaGgArakuTile dagdhA matsyA ivAnile / virasaM vihitAkrandA viniHsRtya kathaMcana // 84 // nArakAgnibhayagrastAH prAptA vaitaraNIjalam / caNDakSAromimiyo dahyante vahnito'dhikam / / 8 / / asipatravanaM yAtAzchAyApratyAzayA dUtam / patadbhistatra dAryante cakrakhaDgadAdibhiH // 86 // vicchinnanAsikAkarNaskandhajaGghAdivigrahAH / kumbhIpAke niyujyante vAntazoNitavarSiNaH // 87 / / prapIDyante ca yantreSu krUrArAveSu vihvalAH / punaH zaileSu bhidyante tIkSNeSu virasasvarAH // 8 // ulladhyante'tituGgeSu pAdapeSvandhakAriSu / tADyante mudagarAvAtaimahadbhirmastake tathA // 89|| jalaM prArthayamAnAnAM tRSNArtAnAM pradIyate / tAmrAdikalalaM tena dagdhadehAH suduHkhitAH // 9 // kahalAte haiM tathA ye duSTa kArya karanevAle hote haiM / / 75-76 / / ratnaprabhA pRthivIke nIce chaha bhayaMkara pRthiviyA~ aura haiM jinameM nArakI jIva pApa karmakA phala bhogate haiM // 77 // ve nArakI kurUpa hote haiM, unake zabda atyanta dAruNa hote haiM, ve andhakArase paripUrNa rahate haiM tathA unake zarIra upamAtIta duHkhoMke kAraNa haiM |78 / una pRthiviyoMmeM kumbhIpAka nAmakA bhayaMkara naraka hai, bhaya utpanna karanevAlI vaitaraNI nadI hai, tathA tIkSNa kA~ToMse yukta zAlmalI vRkSa hai // 79 / / asipatra vanase AcchAdita tathA kSuroMkI dhArake samAna tIkSNa parvata haiM aura jalatI huI agnike samAna nirantara lohekI tIkSNa kIleM vahA~ vyApta haiM / / 80 // madhu mAMsa khAnevAle tathA prANiyoMkA ghAta karanevAle jIva una narakoMmeM nirantara tIvra duHkha pAte rahate haiM / / 81 / / vahA~ ardha-aMgula pramANa bhI aisA pradeza nahIM hai jahA~ daHkhI nArakI nimeSamAtrake lie bhI vizrAma kara sakeM // 82 // 'hama yahA~ chipakara raheMge' aisA socakara nArakI bhAgakara jAte haiM para vahIMpara dayAhIna anya nArakI aura duSTa deva unakA ghAta karane lagate haiM / / 83 / / jisa prakAra jalate hue aMgAroMse kuTila agnimeM jalate hue maccha virasa zabda karate haiM usI prakAra nArakI bhI agnimeM par3akara virasa zabda karate haiN| yadi agnike bhayase bhayabhIta ho kisI taraha nikalakara vaitaraNI nadoke jalameM pahu~cate haiM to atyanta khArI taraMgoMke dvArA agnise bhI adhika jalane lagate haiM / / 84-85|| yadi chAyAkI icchAse zIghra hI bhAgakara asipatra vanameM pahuMcate haiM to vahA~ par3ate hue cakra, khaDga, gadA Adi zastroMse unake khaNDa-khaNDa ho jAte haiM ||86|| jinake nAka, kAna, skandha tathA jaMghA Adi avayava kATa liye gaye haiM tathA jo nikalate hue khUnakI mAno varSA karate haiM aise una nArakiyoMko kumbhIpAkameM DAlA jAtA hai arthAt kisI ghar3e AdimeM bharakara unheM pakAyA jAtA hai / / 87 // jinase krUra zabda nikala rahA hai aise kolhuoMmeM una vihvala nArakiyoMko pela diyA jAtA hai phira tIkSNa nukIle parvatoM para girAkara unake Tukar3e-Tukar3e kiye jAte haiM jisase ve virasa zabda karate haiM // 88 // andhA kara denevAle bahuta U~ce vRkSoMpara unheM car3hAyA jAtA hai tathA bar3e-bar3e mudgaroM kI coTase unakA mastaka pITA jAtA hai / / 89 / / jo nArako pyAsase pIr3ita hokara pAnI mAMgate 1. zAlmalI krUrakaNTakA k.| 2. mAMsAdighAtakA m.| 3. candra m.| tIvra b.| 4. pAkena yujyante / 5. dAnta ma. / vAta b.| Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pApurANe bruvate nAsti tRSNA na ityato'pi blaadmii| pAyyante tadatikaraiH saMdaMzabyAvRtAnanAH // 9 // prapAtya bhUtale bhUyo vakSasyAkramya dIyate / pAdaH krUravacobhistaisteSAM kalmaSakarmaNAm // 12 // teSAM nirdagdhakaNThAnAM dadhate hRdayaM punaH / niSkAmanti purItati nirbhidya jaTharaM saha // 13 // parasparakRtaM duHkhaM tathA bhavanavAsibhiH / narakA yatprapadyante kastadvarNayituM kSamaH // 94 // iti jJAtvA mahAduHkhaM narake mAMsasaMmavam / varjanIyaM prayatnena viduSA mAMsamakSaNam // 15 // atrAntare jagAdevaM kuNDalasvastamAnasaH / nAthANuvratayuktAnAM kA gatirdRzyate vada // 96 // gururUce na yo mAMsaM khAdatyatidRDhavra raH / tasya vakSyAmi yatpuNyaM samyagdRSTervizeSataH // 9 // upavAsAdihInasya daridrasyApi dhImataH / mAMsabhuktanivRttasya sugatihastavartinI // 18 // yaH punaH zIlasaMpanno jinazAsanamAvitaH / so'NuvratadharaH prANI saudharmAdiSu jAyate // 19 // ahiMsA pravaraM mUlaM dharbhasya parikIrtitam / sA ca mAMsAnnivRttasya jAyate'tyanta nirmalA // 10 // dayAvAn saGgavAn yo'pi mlecchazcANDAla eva vA / madhumAMsAnnivRttaH san so'pi pApena mucyate // 10 // muktamAtraH sa pApena puNyaM gRhnAti mAnavaH / jAyate puNyabandhena suraH sanmanujo'thavA // 102 // samyagdRSTiH punarjantuH kRtvANuvratadhAraNam / lamate paramAnbhogAn dhruvaM svarganivAsinAm // 103 // haiM unake lie tAmA Adi dhAtuoMkA kalala ( pighalAyA huA rasa ) diyA jAtA hai jisase unakA zarIra jala jAtA hai tathA atyanta duHkhI ho jAte haiM / / 10 / / yadyapi ve kahate haiM ki hameM pyAsa nahIM lagI hai to bhI jabardastI saMDAzIse mu~ha phAr3akara unheM vaha kalala pilAyA jAtA hai // 91 / / pApa karanevAle una nArakiyoMko jamInapara girAkara tathA unakI chAtIpara car3hakara duSTa vacana bolate hue balavAn nArakI unheM pairoMse rUMdate haiM / / 92 // pUrvokta kalalapAnase una nArakiyoMke kaNTha jala jAte haiM tathA hRdaya jalane lagate haiN| yahI nahIM peTa phor3akara unakI AMte bhI bAhara nikala AtI haiM / / 93 / / isake sivAya bhavanavAsI deva unheM paraspara lar3Akara jo duHkha prApta karAte haiM usakA varNana karane ke lie kauna samartha hai ? // 94|| isa taraha mAMsa khAnese narakameM mahAduHkha bhoganA par3atA hai aisA jAnakara samajhadAra puruSako prayatnapUrvaka mAMsabhakSaNakA tyAga karanA cAhie // 95 / / isI bIcameM jisakA mana atyanta bhayabhIta ho rahA thA aise kuNDalamaNDitane kahA ki he nAtha ! aNuvratase yukta manuSyoMkI kyA gati hotI hai so kahie // 96 / / isake uttarameM guru mahArAjane kahA ki jo mAMsa nahIM khAtA hai tathA atyanta dRr3hatAse vrata pAlana karatA hai use tathA khAsakara samyagdRSTi manuSyako jo puNya hotA hai use kahatA hU~ // 97|| jo buddhimAn manuSya mAMsa-bhakSaNase dUra rahatA hai bhale hI vaha upavAsAdise rahita ho tathA daridra ho to bhI uttama gati usake hAthameM rahatI hai // 98 / / aura jo zIlase sampanna tathA jinazAsanakI bhAvanAse yukta hotA huA aNuvrata dhAraNa karatA hai vaha saudharmAdi svargoMmeM utpanna hotA hai / / 99 // dharmakA uttama mUla kAraNa ahiMsA kahI gayI hai| jo manuSya mAMsa-bhakSaNase nivRtta rahatA hai usIke atyanta nirmala ahiMsA-dharma palatA hai // 100 // jo parigrahI mleccha athavA cANDAla bhI kyoM na ho yadi dayAlu hai aura madhu-mAMsabhakSaNase dUra rahatA hai to vaha bhI pApase mukta ho jAtA hai // 101 / / aisA jIva pApase mukta hote hI puNya-bandha karane lagatA hai aura puNya-bandhake prabhAvase vaha deva athavA uttama manuSya hotA hai ||102 / / yadi samyagdRSTi manuSya aNuvrata dhAraNa karatA hai to vaha nizcita hI devoMke utkRSTa bhoga 1. asmAkam / 2. vyAvRtAnanaH ma. / 3. prayAtya m.| 4. vakSasyAkrama ma. / 5. 92-93 zlokayorayaM pAThaH 'ba' pustakasaMmataH / pustakAntareSu vitthaM pATho'sti 'prapAtya bhUtale bhUyo vakSasyAkramadIyate / teSAM nirdagdhakaNThAnAM dahyate hRdayaM punaH / / 92 / / niSkrAmanti purItanti nibhidya jaTharaM saha / jvalatA kalalenAzu nepAM kalapukarmaNAm // 93 // 6. antrANi / 7. yathA ma. / 8. vibhaH ka., kha., g.| Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaMzatitamaM parva ityAcAryasya vacanaM zrutvA kuNDalamaNDitaH / mandabhAgyatayA zaktyA rahito'NuvrateSvapi // 104 // praNipatya guruM mUrdhnA madhumAMsavivarjanam / jagrAha zaraNopetaM samIcInaM ca darzanam // 105 // kRtvA caiye namaskAraM gurordigvAsasAM tathA / niSkrAntaH sa tato dezAditi cintAmupAgataH // 106 // mAtuH sahodaro bhrAtA kRtAntasamavikramaH / dhruvaM me sIdataH so'yaM bhaviSyatyavalambanam // 107 // rAjA bhUtvA punaH zatruM jeSyAmIti sunizcitaH / AzAM vahan pravRtto'sAvAturo dakSiNApatham // 108 // zramAdiduHkhapUrNasya vrajato'sya zanaiH zanaiH / udIyurvyAdhayo dehe pApairanyabhavArjitaiH // 109 // sandhiSu cchidyamAneSu bhidyamAneSu marmasu / sarvasya jagato'trANaM maraNaM tasya Dhaukitam // 110 // muJcate samaye yasmin jIvaM kuNDalamaNDitaH / tatraiva cyavate devaH zeSapuNyAddivazcyutaH // 111 // garbhaM ca tau videhAyA vidhinA pariyojitau / pazya karmAnubhAvasya vicitramiti ceSTitam // 112 // etasminnastare sAdhu kAlaM kRtvA sa piGgalaH / tapobalAnmahAtejA mahAkAlo'suro'bhavat // 113 // bhavane'vadhinA smRtvA dharmasya ca phalodayam / dadhyau cittotsavA kveti tAvajjajJe yathAvidhi // 114 // duSTA kiM tathA kRtyaM kAsau kuNDalamaNDitaH / yenAhaM prApito'vasthAM vidhurAM virahArNave // 115 // panyAM janakarAjasya garbhamAzritya maNDitaH / sAkamanyena jIvena viveda sthita ityasau // 116 // sUtAM tAvadiyaM devI yugalaM kiM mamAnayA / garbhadvitayayoginyA mRtayAsti prayojanam // 117 // prApta karatA hai || 103 || isa prakAra AcAryake vacana sunakara kuNDalamaNDita manda bhAgya honese aNuvrata dhAraNa karane ke lie bhI samartha nahIM ho sakA || 104 || ataH usane zirase guruko namaskAra kara madhumAMsakA parityAga kiyA aura zaraNabhUta samyagdarzana dhAraNa kiyA || 105 || tadanantara jana-pratimA aura digambarAcAryako namaskAra kara vaha aisA vicAra karatA huA usa deza se bAhara nikalA ki merI mAtAkA sagA bhAI yamarAja ke samAna parAkramakA dhArI hai so vaha vipatti meM par3e hue merI avazya hI sahAyatA kregaa| maiM phirase rAjA hokara nizcita hI zatruko jItUMgA / aisI AzA rakhatA huA vaha kuNDalamaNDita duHkhI ho dakSiNa dizAkI ora calA ||106-108 / / vaha thakAvaTa Adi duHkhoMse paripUrNa honeke kAraNa dhIre-dhIre calatA thA / bIca meM pUrvabhavameM saMcita pApa karmake udayase usake zarIra meM aneka roga prakaTa ho gaye ||109 || usakI sandhiyA~ chinna hone lagIM aura marma sthAnoMmeM bhayaMkara pIr3A hone lagI / antameM samasta saMsAra jisase nahIM bacA sakatA aisA usakA maraNa A pahu~cA // 110 // jisa samaya kuNDalamaNDitane prANa chor3e usI samaya cittotsavAkA jIva jo svarga meM deva huA thA zeSa puNya ke prabhAva svarga se cyuta huA // 111 // bhAgyavaza ve donoM hI jIva rAjA janakakI rAnI videhAke garbha meM utpanna hue / gautamasvAmI kahate haiM ki aho zreNika ! karmodayakI yaha vicitra ceSTA dekho // 112 // isI bIcameM vaha piMgala brAhmaNa acchI taraha maraNa kara tapake prabhAvase mahAtejasvI mahAkAla nAmakA asura huA ||113 | | usane utpanna hote hI avadhijJAnase dharmake phalakA vicAra kiyA aura sAtha hI isa bAtakA dhyAna kiyA ki cittotsavA kahA~ utpanna huI hai ? vaha apane avadhijJAnase ina saba bAtoM ko acchI tarahase jAna gayA | 114 || phira kucha dera bAda usane vicAra kiyA ki mujhe usa duSTase kyA prayojana hai ? vaha kuNDalamaNDita kahA~ hai jisane mujhe viraharUpI sAgara meM girAkara duHkhapUrNa avasthA prApta karAyI thI // 115 // usane avadhijJAnase yaha jAna liyA ki kuNDalamaNDita rAjA janakakI patnI ke garbha meM cittotsavAke jIvake sAtha vidyamAna hai // 116 // | usane vicAra kiyA 1. caityanamaskAraM ba. / 2. satataM kha. / 3 - na vidyate trANaM yasmAttat, va. pustake TippaNam / 4. tasmin ma. / 5. devI zepapuNyAddivaH satI ba / 6. cittau ma / 7. yasya ma. / Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe tato nilaThitaM santaM pApaM maNDitakaM dhruvam / neSyAmi yadahaM duHkhaM tattameva durIhitam // 11 // iti saMcintayan kruddhaH pUrvakarmAnubandhataH / devo rakSati taM garbha saMmRdanpANinA karam // 119 // iti jJAtvA kSamaM kartuM duHkhaM jantorna kasyacit / kAlavyavahitaM taddhi kRtamAtmana eva hi // 120 // kAlenAtha sutaM devI prasUtA yugalaM zumam / sutaM duhitaraM cAnte jahAra 'pRthukaM suraH // 121 // AsphAlya mArayAmyenaM zilAyAM pUrvamaNDitam / iti dhyAtaM purA tena punarevamacintayat // 122 // dhiGmayA cintitaM sarva saMsAraparivardhanam / jAyate karmaNA yena taskurvIta kathaM budhaH // 23 // tRNasyApi purA duHkhaM zrAmaNye na kRtaM myaa| sarvArambhanivRttena tapovIvadhavAhinA // 124 // gurostasya prasAdena kRtvA dharma sunirmalam / IdRzIM dyutimApto'smi karomi duritaM katham // 125 // svalpamapyarjitaM pApaM vrajatyupacayaM param / nimagno yena saMsAre ciraM duHkhena dahyate // 126 // nirdoSabhAvano yastu dayAvAn susamAhitaH / sthitaM karatale tasya ratnaM sugatisaMjJakam // 127 // ghRNAvAn saMpradhAu~daM tamalaMkRtya bAlakam / kuNDale karNayorasya cakre dIptAMzumaNDale // 128 // parNaladhvI tato vidyAM saMkramayya zizau suraH / sukhadeze vimucyainaM gato dhAma manISitam // 129 // ki yadi garbhameM hI ise mAratA hU~ to rAnI videhA maraNako prApta hogI isalie yaha yugala santAnako utpanna kare pIche dekhA jaayegaa| do garbhako dhAraNa karanevAlI isa rAnIke mAranese mujhe kyA prayojana hai ? garbhase nikalate hI isa pApI kuNDalamaNDitako avazya hI bhArI duHkha prApta karAU~gA 117-118|| aisA vicAra karatA huA vaha asura pUrvakarmake prabhAvase atyanta Rddha rahane lagA tathA hAthase hAthako masalatA huA usa garbhakI rakSA karane lagA // 119|| gautamasvAmI kahate haiM ki rAjan ! aisA jAnakara kabhI kisIko duHkha pahu~cAnA ucita nahIM hai kyoMki kAlAntarameM vaha duHkha apane Apako bhI prApta hotA hai // 120 // ....... athAnantara samaya Anepara rAnI videhAne eka putra aura eka putrI isa prakAra yugala santAna utpanna kii| so utpanna hote hI asurane putrakA apaharaNa kara liyA // 121 // usane pahale to vicAra kiyA ki isa kuNDalamaNDitake jIvako maiM zilApara pachAr3akara mAra ddaaluuN| phira kucha dera bAda vaha vicAra karane lagA // 122 / / ki maiMne jo vicAra kiyA hai use dhikkAra hai| jisa kAryake karanese saMsAra ( janma-maraNa ) kI vRddhi hotI hai usa kAryako buddhimAn manuSya kaise kara sakatA hai ? ||123 / / pUrvabhavameM muni avasthAmeM jaba maiM saba prakArake Arambhase rahita thA tathA taparUpI kA~varako dhAraNa karatA thA taba maiMne tRNako bhI duHkha nahIM pahuMcAyA thA / / 124|| una guruke prasAdase atyanta nirmala dharma dhAraNa kara maiM aisI kAntiko prApta huA huuN| ataH aba aisA pApa kaise kara sakatA hU~ // 125 / / saMcita kiyA huA thor3A pApa bhI parama vRddhiko prApta ho jAtA hai jisase saMsAra-sAgarameM nimagna huA yaha jIva cirakAla taka duHkhase jalatA rahatA hai // 126 / / parantu jisakI bhAvanA nirdoSa hai, jo dayAlu hai aura jo apane pariNAmoMko ThIka rakhatA hai sugatirUpI ratna usake karatalameM sthita rahatA hai // 127 / / aisA vicAra karake hRdayameM dayA utpanna ho gayI jisase usane usa bAlakako mAranekA vicAra chor3a diyA tathA usake kAnoMmeM dedIpyamAna kiraNoMke dhAraka kuNDala pahanAkara use alaMkRta kara diyA / / 128 // tadanantara vaha deva usa bAlakameM parNaladhvI vidyAkA praveza karAkara tathA use sakhakara sthAna meM choDakara icchita sthAna gayA // 129|| 1. bAlakaM 'potaH pAko'bhako DimbhaH pRthukaH zAvaka: zizuH' ityamaraH / 2. zrAmaNyena m.| 3. tapovividha -ma.. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDviMzatitamaM parva naktaM zakrayA sthitenAsAvudyAne namasaH patan / vidyAbhRtendugatinA dadRze sukhabhAjanam // 130 // uDupAtaH kimeSa syAd vidyutkhaNDo'thavA cyutaH / vita]ti samutpatya dadRze pRthukaM zumam // 13 // gRhItvA ca pramodena devyAH puSpavatIzruteH / varazayyAprasuptAyA jaGghAdeze cakAra saH // 132 // Uce 'vaitAM drutasvAna uttiSThottiSTha sundari / kiM zeSe bAlakaM pazya saMprasUtAsi zomanam // 133 // tataH kAntakarasparzasaukhyasaMpatprabodhitA / zayyAtaH sahasottasthau sA vidhUrNitalocanA // 134 // arbhakaM ca dadarzAtisundaraM sundraannaa| tasyAstadaMzujAlena nigAzeSo nirAkRtaH // 135 // paraM ca vismayaM prAptA papraccha priyadarzanA / kayAyaM janito nAtha puNyavatyA striyA zizuH // 136 // so'vocadayite jAtastavAyaM pravaraH sutaH / pratIhi saMzayaM mA gAstvatto dhanyA parA tu kA // 137 // sAvocatriya vandhyAsmi kuto me sutasaMbhavaH / pratAritAsmi devena kiM me bhUyaH pratAryate // 13 // so'vocaddevi mA zaGakA kArSIH krmniyogtH| pracchanno'pi hi nArINAM jAyate garmasaMbhavaH // 139 / / sAvocadastu nAmaivaM kuNDale tvaticAruNI / IdRzI matyaloke'smin saratne bhavataH kRtaH / / 140 // so'vocadevi nAnena vicAreNa prayojanam / zRNu tathyaM patanneSa gaganAdAhRto mayA // 14 // mayAnumoditaste'yaM sutaH sukulasaMbhavaH / lakSaNAni vadantyasya mahApuruSabhUmikam // 142 // zramaM kRtvApi bhUyAMsaM bhAramUDhavA ca garmajam / phalaM tanayalAmo'tra tatte jAtaM sukhaM priye // 13 // tadanantara candragati vidyAdhara rAtrike samaya apane udyAnameM sthita thA so usane AkAzase par3ate huai sukhake pAtrasvarUpa usa bAlakako dekhA // 130 / / kyA yaha nakSatrapAta ho rahA hai ? athavA koI bijalIkA Tukar3A nIce gira rahA hai aisA saMzaya kara vaha candragati vidyAdhara jyoMhI AkAza meM uDA tyoMhI usane usa zabha bAlakako dekhA // 13 // dekhate hI usane bar3e harSase usa bAlakako bIcameM hI le liyA aura uttama zayyApara zayana karanevAlI puSpavatI rAnIkI jAMghoMke bIcameM rakha diyA // 132 / / yahI nahIM, UMcI AvAjase vaha rAnIse bolA bhI ki he sundari! uTho, kyoM so rahI ho? dekho tumane sundara bAlaka utpanna kiyA hai / / 133 // tadanantara patike hastasparzase utpanna sukharUpo sampattise jAgRta ho rAnI zayyAse sahasA uTha khar3I huI aura idhara-udhara netra calAne lagI // 134 // ___ jyoMhI usa sundaramukhIne atyanta sundara bAlaka dekhA, tyoMhI usakI kiraNoMke samUhase usakI avaziSTa nidrA dUra ho gayI // 135 / / usa sundarIne parama Azcaryako prApta hokara pUchA ki yaha bAlaka kisa puNyavatI strIne utpanna kiyA hai ? // 136 / / isake uttara meM candragatine kahA ki he priye ! yaha tumhAre hI putra utpanna huA hai| vizvAsa rakho, saMzaya mata karo, tumase bar3hakara aura dUsarI dhanya strI kona ho sakatI hai ? // 137|| usane kahA ki he priya ! maiM to vandhyA hU~, mere putra kaise ho sakatA hai ? maiM daivake dvArA hI pratArita hU~-ThagI gayI hU~ aba Apa aura kyoM pratArita kara rahe haiM ? // 138 / / usane kahA ki he devi! zaMkA mata karo, kyoMki kadAcit karmayogase striyoMke pracchanna garbha bhI to hotA hai / / 139 // rAnIne kahA ki acchA aisA hI sahI para yaha batAo ki isake kaNDala lokottara kyoM hai? manaSya lokameM aise uttama ratna kahAMse Aye ? // 140|| isake uttarameM candragatine kahA ki he devi! isa vicArase kyA prayojana hai ? jo satya bAta hai so suno| yaha bAlaka AkAzase nIce gira rahA thA so bIcameM hI maiMne prApta kiyA hai // 141 / / maiM jisakI anumodanA kara rahA hU~ aisA yaha tumhArA putra uccakulameM utpanna huA hai kyoMki isake lakSaNa ise mahApuruSase utpanna sUcita karate haiM // 142 // bahuta bhArI zrama kara tathA garbhakA 1. prasuptAyAM ma. / 2. caitAM ka. ma. / 3. hutasvAna m.| 4. zobhinam ma. / 5. bhUpa m.| 6. tvati cAriNI ma. / 7. mayA tu modita m.| Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe kukSijAto'pi putrasya yaH kRtyaM kurute na nA / aputra eva kAnte'sau jAyate ripureva vA // 144 // tava so'yamaputrAyAH sati putro bhaviSyati / antaryAnena kiM kRtyamatra vastuni zobhane / / 145 / / evamastviti saMbhASya devI sUtigRhaM gtaa| prabhAte sutajanmAsyAstuSTayA loke prakAzitam / / 146 // tato janmotsavastasya pure'smin rathanUpure / saMpravRttaH samAgacchad vismitAzeSabAndhavaH / / 147 / / ratnakuNDalabhAnUnAM maNDalena yato vRtaH / pramAmaNDalanAmAsya pitRbhyAM nirmitaM tataH // 14 // arpitaH poSaNAyAsau dhAtryA lIlAmanoharaH / sarvAntaHpuralokasya karapadmamadhuvataH // 149 / / videhA tu hRte putre kurarIvat kRtasvanA / bandhUnapAtayat san gambhIre zokasAgare // 15 // paridevanamevaM ca cakre cakrAhateva sA / hA vatsa kena nIto'si mama duSkarakAriNA / / 15 / / vighRNasya kathaM tasya pApasya prasRtau karau / ajJAnaM jAtamAtraM tvAM grahItuM yauvacetasaH / / 152 / / pazcimAyA ivAzAyAH saMdhyeveyaM sutA mama / sthitA sa tu pariprApto mandAyAH pUrvavatsutaH // 153 / / dhruvaM bhavAntare ko'pi mayA bAlo ciyojitaH / tadeva phalitaM karma na kArya bIjavarjitam // 154 // mAritAsmi na kiM tena putrcornnkaarinnaa| paru prAptAsmi yaduHkhaM samAgatyA vaizasam // 155 // iti tAM kurvatImuccaivihvalAM paridevanam / samAzvAsayadAgatya janako nigadannidam // 156 // priye mA gAH paraM zokaM jIvatyeva zarIrajaH / hRtaH kenApyasau jIvan drakSyase dhruvameva hi // 157 // bhAra dhAraNa kara jo phala prApta hotA hai vaha putralAbha rUpa hI hotA hai / so he priye ! tumheM yaha phala anAyAsa hI prApta ho gayA hai / / 143 // jo manuSya kukSise utpanna hokara bhI putrakA kArya nahIM karatA hai he priye! vaha aputra hI hai athavA zatru hI hai / / 144 // he pativrate! tumhAre putra nahIM hai * ataH yaha tumhArA putra ho jaayegaa| isa uttama vastuke bhItara jAnese kyA prayojana hai ? // 145 / / tadanantara aisA hI ho isa prakAra rAnI prasUtikAgRhameM calI gayI aura prAtaHkAla hote hI isake putra-janmakA samAcAra lokameM bar3e harSase prakAzita kara diyA gayA // 146 / / tadanantara rathanUpura nagarameM putrakA janmotsava kiyA gayA / isa utsavameM Azcaryacakita hote hue samasta bhAIbandhu-riztedAra sammilita hue // 147 // cUMki vaha bAlaka ratnamaya kuNDaloMkI kiraNoMke samUhase ghirA huA thA isalie mAtA-pitAne usakA bhAmaNDala nAma rakkhA // 148 // apanI lIlAoMse manako haranevAlA tathA samasta antaHpurake karakamaloMmeM bhramarake samAna saMcAra karanevAlA vaha bAlaka poSaNa karaneke lie dhAyako sauMpA gayA // 149 / / idhara putrake hare jAnepara kurarIke samAna vilApa karatI huI rAnI videhAne samasta bandhuoMko zokarUpI sAgarameM girA diyA / / 150|| cakrase tAr3ita huIke samAna vaha isa prakAra vilApa kara rahI thI ki hAya vatsa ! kaThora kArya karanevAlA kauna puruSa tujhe hara le gayA hai ? // 151 // jise utpanna hote dera nahIM thI aise tujha abodha bAlakako uThAneke lie usa nirdaya pApIke hAtha kaise pasare hoMge? jAna par3atA hai ki usakA hRdaya pattharakA banA hogA // 152 / / jisa prakAra pazcima dizAmeM Akara sUrya to asta ho jAtA hai aura sandhyA raha jAtI hai usI prakAra mujha abhAginIkA putra to asta ho gayA aura sandhyAko bhA~ti yaha putrI sthita raha gayI // 153 // nizcita hI bhavAntarameM maiMne kisI bAlakakA viyoga kiyA hogA so usI kamane apanA phala dikhAyA hai kyoMki binA bIjake koI kArya nahIM hotA / / 154 // putrakI corI karanevAle usa duSTane mujhe mAra hI kyoM nahIM ddaalaa| jaba ki adhamarI karake usane mujhe bahuta bhArI duHkha prApta karAyA hai / / 155 / / isa prakAra vihvala hokara jora-jorase vilApa karatI huI rAnIke pAsa jAkara rAjA janaka yaha kahate hue use samajhAne lage ki he priye ! atyadhika zoka mata karo, tumhArA putra jIvita hI hai, koI use harakara 1. janaH ba. / 2. antayAnena ma. ja. / 3. pASANahRdayasya / 4. ardhamaraNam / 5. zarIraje m.| Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaMzatitamaM parva dRzyate nekSyate bhUyaH punarjAtvalokyate / pUrvakarmAnubhAvena jAye rodiSi kiM vRthA // 158 // vraja svAsthyamimaM lekhaM suhRdo 'nAyayAmyaham / vArtA dazarathasyemAM parivedayituM priye // 159 // sa cAhaM ca sutasyAzu kariSyAmi gaveSaNam / pracchAdya dharaNIM sarvAM caraiH kuzalaceSTitaiH // 160 // dayitAM sAntvayitvaivaM lekhaM mitrAya dattavAn / taM pravAcya sazokena pUrito'tigarIyasA // 161 // mahyAmanveSitastAbhyAM nAsau dRSTo yadArbhakaH / mandIkRtya tadA zokamasthuH kRcchreNa bAndhavAH // 162 // nAsAvAsIjjanastatra puruSaH pramadAthavA / yo na vASpaparItAkSastacchokena vazIkRtaH // 163 // zokavismaraNe heturvabhUva sumanoharA / jAnakI bandhulokasya zubhazaizavaceSTitA // 164 // mAlinIvRttam pramadamupagatAna yoSitAmaGgadeze pRthutanubhavakAntyA limpatI diksamUham / vipulakamalayAtA zrIrivAsau sukaNThA zuvihasitasitAsyA vardhatAmbhojanetrA / / 165 // prabhavati guNasasyaM yena tasyAM samRddhaM bhajadakhilajanAnAM saukhya saMbhAradAnam / tadatizaya manojJA cArulakSmAnvitAGgA jagati nigaditAsau bhUmisAmyena sItA // 166 // vadana jitazazAGkA pallavacchAyapANiH zitimaNisamatejaH kezasaMghAtaramyA / 4. le gayA hai aura nizcita hI tuma use jIvita dekhogI / / 156 - 157 // iSTa vastu pUrvaM karmake prabhAvase abhI dikhatI hai phira nahIM dikhatI, tadanantara phira kabhI dikhAI dene lagatI hai / isalie he priye ! vyartha hI kyoM rotI ho ? || 158|| tuma svasthatAko prApta hoo / he priye ! meM yaha samAcAra batalAneke lie mitra rAjA dazarathake pAsa patra bhejatA hU~ || 159 || vaha aura meM donoM hI catura guptacaroMse samasta pRthivIko AcchAdita kara zIghra hI tere putrakI khoja kareMge || 160|| isa prakAra strIko sAntvanA dekara usane mitrake lie patra diyA / usa patrako bA~cakara rAjA dazaratha atyadhika zokase vyApta ho gaye || 161 || una donoMne pRthivIpara putrakI khoja kii| para jaba kahIM putra nahIM dikhA taba saba bandhujana zokako manda kara bar3e kaSTase cupa baiTha rahe || 162 | | usa samaya na koI aisA puruSa thA aura na koI aisI strI hI thI jisake netra putrasambandhI zokake kAraNa azruoMse vyApta nahIM hue hoM ||163|| usa samaya bandhujanoMkA zoka bhulAnekA kAraNa yadi kucha thA to atyanta manohara aura zubha bAlaceSTAoMko dhAraNa karanevAlI jAnakI hI thI || 164 || 13 vaha jAnako harpako prApta honevAlI striyoMkI goda meM nirantara vRddhiMgata ho rahI thI / vaha apane zarIrakI vizAla kAntise dizAoMke samUhako lipta karatI thI / vaha vipula kamaloMko prApta lakSmIke samAna jAna par3atI thI, usakA kaNTha sundara thA, pavitra hAsya se usakA mukha zukla ho rahA thA aura kamalake samAna usake netra the || 165 || samasta bhaktajanoMke lie sukhakA samUha pradAna karanevAlA guNarUpI dhAnya, cU~ki usa jAnakImeM atyanta samRddhike sAtha utpanna hotA thA, ataH atyanta manohara aura uttama lakSaNoMse yukta usa jAnakIko loga bhUmikI samAnatA rakhane ke kAraNa sItA bhI kahate the || 166 | | usane apane mukhase candramAko jIta liyA thA, usake 1. nIyayAmyaham ma. / 2. pAtA ma. / 3. sitamaNi ma / 4. zitamaNisamatejAH ba. / Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 padmapurANe jitasamadana haMsa strIgatiH sundarabhU kula surabhivaktrAmodabaddhAlivRndA // 167 // atimRdubhujamAlA 'zakrazarastrANumadhyA pravarasarasarambhAstambhasAmyasthitoruH / sthalakamalasamAnottuGga pRSThojjvalATinaH prabhavadati vizAlacchAyavakSojayugmA // 168 // pravarabhavanakukSiSvatyudAreSu kAntyA vividhavihitamArgA labdhavarNA paraM sA / 1. vajravanmadhyA / satatamupagatAntaH saptakanyAzatAnA matizaya ramaNIyaM zAstramArgeNa reme // 169 // api dinakaradIptiH kaumudI candrakAntiH surapatimahiSI vA kApi vA sA subhadrA / nniyatamatimanojJAstAstato vedanIyAH // 170 // vidhiriva ratideva kAmadevasya buddhyA dazarathatanayasyAkalpayatpUrvajasya / janakanarapatistAM sarvavijJAnayuktAM nanu ravikarasaGgasyocitA padmalakSmIH // 171 // ityArSe raviSeNAcaryaprokte padmacarite sItAbhAmaNDalotpattyabhidhAnaM nAma SaDvizatitamaM parva || 26 // O yadi bhajati tadIyAsaGgazobhAM kathaMci hAtha pallabake samAna lAla kAntike dhAraka the, vaha nIla maNike samAna kAntike dhAraka kezoMke samUha se manohara thI, usane kAmonmatta haMsinIkI cAlako jIta liyA thA, usakI bhauMheM sundara thIM tathA maulizrI ke samAna sugandhita usake mukhake suvAsase usake pAsa bhauMroMke samUha ma~DarAte rahate the || 167 | usakI bhujAe~ atyanta sukumAra thIM, usakI kamara vajrake samAna patalI thI, usakI jA~gheM uttama sarasa ke leke stambhake samAna sundara thIM, usake paira sthala-kamala ke samAna unnata pRSThabhAga se suzobhita the aura usake uThate hue stanayugala atyadhika kAntise yukta the || 168 || vaha viduSI jAnakI uttamottama rAjamahaloMke vizAla koSThoM meM apanI kAntise vividha mArga banAtI huI sAta sau kanyAoMke madhya meM sthita ho bar3I sundaratAke sAtha zAstrAnusAra krIr3A karatI thI ||169 || yadi sUryako prabhA, candramAkI cAMdanI, indrakI indrANI, aura cakravartIkI paTTarAnI subhadrA kisI taraha jAnakI ke zarIrakI zobhA prApta kara sakatIM to ve nizcita hI apane pUrvarUpakI apekSA adhika sundara hotIM // 170 // jisa prakAra vidhAtAne ratiko kAmadevakI patnI nizcita kiyA thA, usI prakAra rAjA janakane sarva prakAra ke vijJAnase yukta sItAko rAjA dazaratha ke prathama putra rAmakI patnI nizcita kiyA thA so ThIka hI hai kyoMki kamaloMkI lakSmI sUryako kiraNoMke sAtha samparka karane yogya hI hai || 171 / / isa prakAra ArSa nAmase prasiddha raviSeNAcArya ke dvArA prokta padmacarita meM sItA aura mAmaNDalakI utpattikA kathana karanevAlA chabbIsavA~ parva samApta huA // 26 // Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptaviMzatitamaM parva nama tato magadharAjendrazcAruvRttAntavismitaH / papraccha gaNinAmayaM'nUtanaprazrayAnvitaH // 1 // kiM punastasya mAhAtmyaM dRSTaM janakabhUbhRtA / rAmasya yena sA tasmai tena buddhacA nirUpitA // 2 // tataH karatalAsaGgadviguNIbhUtadantamAH / jagau gaNadharo vAkyaM cittaprasAdanAvaham // 3 // zRNu rAjan pravakSyAmi rAmasyAkliSTakarmaNaH / yataH prakalpitA kanyA janakena subuddhinA // 4 // dakSiNe vijayArddhasya kailAsATestathottare / antare'syantabahavaH santi dezAH sahAntarAH // 5 // tatrArdhavarvaro dezo niHsaMyamanamaskRtiH / nirvidagdhajano ghoramlecchalokasamAkulaH // 6 // maiyUramAlanagare kRtAntanagaropame / AntaraGgatamo nAmetyarddhavarvaracAriNAm // 7 // pUrvAparAyatakSoNyA yAvanto mlecchasaMbhavAH / kapotazukakAmbojamaGkanAdyAH sahasrazaH // 8 // guptA bahuvidhaiH sainyairbhISaNairvividhAyudhaiH / AntaraGgatamaM prItyA parivArya sasAdhanAH // 9 // AryAnetAJjanapadAn pracaNDAntararaMhasaH / udvAsayanta Ajagmuriti kAruNyavarjitAH // 10 // dezaM janakarAjasya tato vyAptuM samudyatAH / zalamA iva niHzeSamupaplavavidhAyinaH // 11 // janakena ca sAketAM yuvAnaH preSitA drutam / AntaraGgatamaM prAptamUcurdazarathasya te // 12 // vijJApayati deva tvAM janako janavatsalaH / paulinda paracakreNa samAkAntaM mahItalam // 13 // athAnantara bhAmaNDalake sundara vRttAntase Azcaryacakita hue rAjA zreNikane nUtana vinayase yukta ho arthAt punaH namaskAra kara gautama gaNadharase pUchA ki he bhagavan ! rAjA janakane rAmakA aisA kauna-sA mAhAtmya dekhA ki jisase usane rAmake lie buddhipUrvaka apanI kanyA denekA nizcaya kiyA ? // 1-2 // tadanantara karatalake AsaMgase jinake dA~toMkI kAnti dUnI ho gayI thI aise gautama gaNadhara cittako AhlAdita karanevAle vacana bole / / 3 / unhoMne kahA ki he rAjan ! suno, saMklezahIna kAryako karanevAle rAmacandrake lie atyanta buddhimAn janakane jisa kAraNa apanI kanyA denA nizcita kiyA thA vaha maiM kahatA huuN||4|| vijayAddha parvatake dakSiNa aura kailAsa parvatake uttarakI ora bIca-bIcameM antara dekara bahuta-se deza sthita haiM ||5|| una dezoMmeM eka ardhavarvara nAmakA deza hai jo asaMyamI janoMke dvArA mAnya hai, dhUrtajanoMkA jisameM nivAsa hai tathA jo atyanta bhayaMkara mleccha logoMse vyApta hai // 6 // usa dezameM yamarAjake nagarake samAna eka mayUramAla nAmakA nagara hai| usameM AntaraMgatama nAmakA rAjA rAjya karatA thA ||7|| pUrvase lekara pazcima takakI lambI bhUmimeM kapota, zuka, kAmboja, maMkana Adi jitane hajAroM mleccha rahate the ve aneka prakArake zastra tathA nAnA prakArake bhISaNa atroMse yukta ho apane saba sAdhanoMke sAtha prItipUrvaka AntaraMgatama rAjAkI upAsanA karate the / / 8-9 // jinakA gamana bIca-bIcameM atyanta vegase hotA thA tathA jo dayAse rahita the aise ve mleccha ina Arya dezoMko ujAr3ate hue yahAM Aye // 10 // tadanantara TiDDiyoMke samAna upadrava karanevAle ve mleccha rAjA janakake dezako vyApta karaneke lie udyata hue // 11 // rAjA janakane zIghra ho apane yoddhA ayodhyA bheje| unhoMne jAkara rAjA dazarathase AntaraMgatamake AnekI khabara dI / / 12 / / unhoMne kahA ki he rAjan ! prajAvatsala rAjA janaka 1. nUtanapravayAnvitaH ka., kh.| 2. tatrArdhavarvarIdeze ba. / 3. mayUramAlAnagare ka., kh.| 4. AntataraGgame ka., kh.| 5. maGkanyAdyAH ba. / 6. prekSitA ka., kha., b.| 7. AtAsantajanA tena dUtastena vadanta vai (?) ka., kh.| 8. prAptu b.| 9. poliMgya m.| Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ papapurANe Arya dezAH paridhvastA mleccharudvAsitaM jagat / ekavaNAM prajAM sarvAM pApAH katuM samudyatAH // 14 // prajAsu vipranaSTAsu jIvAmaH kiM prayojanAH' / cintyatAmiti kiM kurmoM vrajAmo vA kamAzrayam // 15 // kiM vA darga samAzritya tiSTAmaH sshjnaaH| nandIkAlindamAgAn vA giriM vA vipalAhvayam // 16 // athavA sarvasainyena nikuJjagirimAzritAH / saMnirudhmaH samAgacchat parasainyaM mayAnakam // 17 // sAdhugozrAvakAkIrNA prajAmetAM suvihvalAm / samyak saMdhArayiSyAmastyaktvA jIvaM sudussaham // 18 // ato bravImi rAjasvAM yatvayA pAlyate mahI / tava rAjyaM mahAmAga tvameva hi jagatpatiH // 19 // yajante" bhAvataH santo yAvantaH zrAvakAdayaH / paJcayajJAna vidhAnena brohyAdyairyadabIjakaiH // 20 // muktikSAntiguNayukA yacca dhyAnaparAyaNAH / tapyante sutapo mokSasAdhanaM gaganAmbarAH // 21 // mahAntazca puraskArA yaccaityabhavanAdiSu / vidhIyante miSekAca jinAnAM kSINakarmaNAm // 22 // prejAsa rakSitAsvetatsarva bhavati rakSitam / tatazca dharmakAmArthAH pretya ceha ca bhUbhRtAm // 23 // bahukoSo narezo yaH prItaH pAlayati kSitim / paracakrAbhibhUtazca nAvasAda "samaznute // 24 / / hiMsAdharmavihInAnAM yacchatAM yAgadakSiNAm / kurute pAlanaM yazca tasya mogAH vaH // 25 // dharmArthakAmamokSANAmadhikArA mahItale / janAnAM rAjaguptAnAM jAyante te'nyathA kutaH // 26 // nRpabAhubalacchAyAM samAzritya sukhaM prajAH / dhyAyanyAtmAnamavya grAstathaivAzramiNo budhAH // 27 // Apase nivedana karate haiM ki samasta pRthivItala mleccha rAjAkI senAse AkrAnta ho cukA hai / / 13 // una mlecchoMne Arya deza naSTa-bhraSTa kara diye haiM tathA samasta jagatko ujAr3a diyA hai / ve pApI samasta prajAko eka varNako karaneke lie udyata hue haiM // 14|| jaba prajA naSTa ho rahI hai taba hama kisalie jIvita raha rahe haiM ? vicAra kIjie ki isa dazAmeM hama kyA kareM ? athavA kisako zaraNameM jAveM? // 15 / / hama mitrajanoMke sAtha kisa durgakA Azraya lekara raheM athavA nandI, kalinda yA vipulagiri ina parvatoMkA Azraya leM ? // 16 / / athavA saba senAke sAtha nikuMjagirimeM jAkara zatrukI AtI huI bhayaMkara senAko rokeM // 17 // athavA yaha kaThina dikhatA hai ki hama apanA jIvana dekara bhI sAdhu, gau tathA zrAvakoMse vyApta isa vihvala prajAkI rakSA kara sakeMge // 18 // isalie he rAjan ! maiM Apase kahatA hU~ ki cU~ki Apa hI pRthivIkI rakSA karate rahe, ataH yaha rAjya ApakA hI hai aura he mahAbhAga ! Apa hI jagatke svAmI haiM // 12|| jitane zrAvaka Adi satpuruSa haiM ve bhAvapUrvaka pUjA karate haiN| aMkura utpanna honeko zaktise rahita purAne dhAna Adike dvArA vidhipUrvaka pA~ca prakArake yajJa karate haiM // 20 // nirgrantha muni mukti kSAnti Adi guNoMse yukta hokara dhyAnameM tatpara rahate haiM tathA mokSakA sAdhanabhUta uttama tapa tapate haiM // 21 // jinamandira Adi sthaloMmeM karmoko naSTa karanevAle jinendra bhagavAnkI bar3I-bar3I pUjAe~ tathA abhiSeka hote haiN|22|| prajAkI rakSA rahanepara hI ina sabakI rakSA ho sakatI hai aura ina sabakI rakSA honepara hI isa loka tathA paralokameM rAjAoMke dharma, artha, kAmarUpa trivagaM siddha ho sakate haiM / / 23 / / bahuta bar3e khajAnekA svAmI hokara jo rAjA prasannatAse pRthivoko rakSA karatA hai aura paracakra ke dvArA abhibhUta honepara bhI jo vinAzako prApta nahIM hotA tathA hiMsAdharmase rahita evaM yajJa AdimeM dakSiNA denevAle logoMkI jo rakSA karatA hai usa rAjAko bhoga punaH prApta hote haiM / / 24-25 // pRthivItalapara manuSyoMko dharma, artha, kAma aura mokSakA adhikAra hai so rAjAoMke dvArA surakSita manuSyoMko hI ye adhikAra prApta hote haiM anyathA kisa prakAra prApta ho sakate haiM ? ||26 // rAjAke bAhubalakI chAyAkA 1. ki prayojanam m.| 2. nadIko lIndrabhAgAnvA m.| 3. sanniruddhAH m.| 4. rAjaMstvam ma. / 5. jayante ka., kha. / 6. pradhAnena ma. / nidhAnena ba. / 7. yavabIjakaiH b.| 8. yuktiH m.| 9. prajAH surakSitAstvetat m.| 10. samazrutam m.| 11. punarapi prApyA bhavanti / Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptaviMzatitamaM parva yasya dezaM samAzritya sAdhavaH kurvate tapaH / SaSThamaMzaM nRpastasya labhate paripAlanAt // 28 // athaivamiti tatsarvamupazrutya narAdhipaH / drutaM rAmaM samAhUya rAjyaM dAtuM samudyataH // 29 // muditaiH kiGkarairbherIghanAnandA samAhatA~ / AjagmuH sacivAH sarve gajavAjisamAkulAH // 30 // jAmbUnadamayAn kumbhAn gRhItvA vAripUritAn / baddhvA parikaraM zUrA bhAsamAnAH samAgatAH // 31 // cArunUpuranisvAnA dadhAnA veSamarcitam / vastrAlaGkAramAdAya paTaleSvAgatAH striyaH // 32 // ATopamIdRzaM dRSTvA kimetaditi zabditam / rAmaM dazaratho'vocat pAlayemAM suta kSitim // 33 // ripucakramihAyAtaM yaddevairapi durjayam / vijeSye tadahaM gatvA prajAnAM hitakAmyayA // 34 // tato rAjIvanayano rAghavo nRpamabravIt / kimartha tAta saMrambhamasthAne pratipadyase // 35 // kiM kArya pazusaMjJaistairasaMbhASairdurAtmabhiH / yeSAmabhimukhIbhAvaM prayAsi raNakAGkSayA // 36 // nAkhUnAM virodhena kSubhyanti varavAraNAH / na cApi tuladAhArthaM sannahyati vibhAvasuH // 37 // tatra prayAtumasmAkaM yujyate yaccha zAsanam / ityukte harSitAGgastaM pariSvajya pitAbravIt // 38 // tvaM bAlaH sukumArAGgaH padma padmanibhekSaNaH / kathaM tAn sahase jetuM na pratyemyahama // 39 // sosvocat sadya utpanno bhRzamalpo'pi pAvakaH / kathaM dahati vistIrNaM mahadbhiH kiM prayojanam // 40 // bAlaH sUryastamo ghoraM yutIraRkSagaNasya ca / eko nAzayati kSipraM bhUtibhiH kiM prayojanam // 41 // 17 Azraya lekara prajA sukhase AtmAkA dhyAna karatI hai tathA AzramavAsI vidvAn nirAkula rahate haiM ||27|| jisa dezakA Azraya pAkara sAdhujana tapazcaraNa karate haiM una sabakI rakSAke kAraNa rAjA tapakA chaThavA~ bhAga prApta karatA hai ||28|| athAnantara yaha saba sunakara rAjA dazaratha zIghra hI rAmako bulAkara rAjya deneke lie udyata ho gaye ||29|| kiMkaroMne prasanna hokara bahuta bhArI Ananda denevAlI bherI bajAyI / hAthI aura ghor3oMse vyAkula samasta mantrI loga A pahu~ce ||30|| dedIpyamAna zUravIra jalase bhare hue suvarNa kalaza lekara tathA kamara kasakara A gaye ||31|| jinake nUpuroMse sundara zabda ho rahA thA tathA jo uttamottama veSa dhAraNa kara rahI thIM aisI striyAM piTAroMmeM vastrAlaMkAra le-lekara A gayIM ||32|| yaha saba taiyArI dekhakara rAmane pUchA ki yaha kyA hai ? taba rAjA dazarathane kahA ki putra ! tuma isa pRthivIkA pAlana karo ||33|| yahA~ aisA zatrudala A pahu~cA hai jo devoMke dvArA bhI durjeya hai| maiM prajA hitakI vAMchAse jAkara use jItUMgA ||34|| tadanantara kamalalocana rAmane rAjA dazarathase kahA ki he tAta! asthAna meM krodha kyoM karate ho ? ||35|| Apa raNakI icchAse jinake sammukha jA rahe haiM, una pazusvarUpa bhASAhIna duSTa manuSyoMse kyA kAryaM ho sakatA hai ? ||36|| cUhoM ke virodha karanese uttama gajarAja kSobhako prApta nahIM hote aura na sUryaM ruIko jalAne ke lie tatpara hotA hai ||37|| vahA~ jAneke lie to mujhe AjJA denA ucita hai so diijie| aisA kahanepara harSita zarIra ke dhArI pitAne rAmakA AliMgana kara kahA ||38|| ki he padma ! abhI tuma bAlaka ho, tumhArA zarIra sukumAra hai tathA netra kamalake samAna haiM, isalie he bAlaka ! tuma unheM kisa taraha isakA mujhe pratyaya nahIM hai ||39|| rAmane uttara diyA ki tatkAla utpanna huI thor3I-sI bar3e vistRta vanako jalA detI hai isalie bar3oMse kyA prayojana hai ? ||40|| bAlasUryaM akelA hI ghora andhakArako tathA nakSatra samUhakI kAntiko naSTa kara detA hai isalie vibhUtise kyA prayojana hai ? || 41|| 1. -mupazritya ja., ba, ka, kha / 2. dAtuM rAjyam ma. / 3. samAhatAH ma / 4. paTalethAgatAH ma / 5. tatpa bhavati / 6. he rAma / 7 pratyayaM karomi / 8 abhaMkaH ma / 9. sadyamutpanno ka, kha, ma0 / 2-3 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parApurANe tataH sahRSTaromAGgo nRpo dazarathaH punaH / pramodaM paramaM prApto viSAdaM ca savASpadRk // 42 // sattvatyAgAdivRttInAM kSatriyANAmiyaM sthitiH / utsahante prayAtuM yadvihAtumapi jIvitam // 43 // athavA kSayamaprApte janturAyuSi nAznute / maraNaM gahanaM prAptaH paraM yadyapi jAyate // 44 // iti cintayatastasya kumArau rAmalakSmaNau / pituH pAdAbjayugalaM praNamyopagatau bahiH // 45 // tataH sarvAstrakuzalau sarvazAstravizAradau / sarvalakSaNasaMpUrNau sarvasya priyadarzanau // 46 // cataraGgabalopetau pUryamANo vibhuutibhiH| saMprayAtau rathArUdau dIpyamAnau svatejasA // 47 // pUrvameva tu niryAto janakaH sodarAnvitaH / antaraM yojane dve ca parasainyasya tasya ca // 48 // zatruzabdamamRSyanto janakasya mahArathAH / vivizumleMcchasaMghAtaM meghavRndamiva grahAH // 49 // pravRttazca mahAbhImaH saMgrAmo romaharSaNaH / bRhatpraharaNATopa AryamlecchamaTAkulaH // 50 // janakaH kanakaM dRSTvA paraM gahanamAgatam / acodayadatikraddho durvArakariNAM ghaTAm // 51 // varvaraistu mahAsainyairbhagnairbhagnaiH punaH punaH / bhImairjanakarAjo'pi dikSu sarvAsu veSTitaH // 52 // etasminnantare prAptaH padmaH saumitriNA saha / apAraM gahanaM sainyamapazyaccArulocanaH // 53 // dRSTvA tasya sitacchatraM vizINAM zatruvAhinI / tamasAM santatiH sphItA paurNamAsIvidhuM yathA // 54 // AzvAsitazca bANaudhairjanako dhvastakaGkaTaH / tena janturyathA duHkhI dharmeNa jagadAyuSA // 55 // tadanantara jinakA zarIra romAMcita ho rahA thA aise rAjA dazaratha punaH parama pramoda aura viSAdako prApta hue| unake netroMse AMsU nikala par3e // 42 // sattva tyAga Adi karanA jinakI vRtti hai aise kSatriyoMkA yahI svabhAva hai ki ve yuddha meM prasthAna karane ke lie athavA jIvanakA bhI tyAga karaneke lie sadA utsAhita rahate haiM / / 43 / unhoMne vicAra kiyA ki jabataka Ayu kSINa nahIM hotI hai tabataka yaha jIva parama kaSTako pAkara bhI maraNako prApta nahIM hotA // 44|| isa prakAra rAjA dazaratha vicAra hI karate rahe aura rAma-lakSmaNa donoM kumAra unake caraNa-kamalako namaskAra kara bAhara cale gaye // 45 // tadanantara jo sarva zastra calAnemeM kuzala the, sarva zAstroMmeM nipuNa the, sarva lakSaNoMse paripUrNa the, jinakA darzana sabake lie priya thA, jo caturaMga senAse sahita the, vibhUtiyoMse paripUrNa the tathA Atmatejase dedIpyamAna ho rahe the aise donoM kumAra rathapara ArUr3ha hokara cale // 46-47 // rAjA janaka apane bhAIke sAtha pahale hI nikala par3A thaa| janaka aura zatrusenAke bIcameM do yojanakA hI antara raha gayA thA // 48 // jisa prakAra sUrya-candramA Adi graha meghasamUhake bIca meM praveza karate haiM usI prakAra rAjA janakake mahArathI yoddhA zatruke zabdako sahana nahIM karate hue mlecchasamUhake bhItara praviSTa ho gaye // 49 / / donoM hI senAoMke bIca jisameM bar3e-bar3e zastroM kA vistAra phailA huA thA, aura jo Arya tathA mleccha yoddhAoMse vyApta thA, aisA romaharSita karanevAlA mahAbhayaMkara yuddha huA // 50 // rAjA janakane dekhA ki bhAI kanaka saMkaTameM par3a gayA hai taba usane atyanta kraddha hokara dura hAthiyoMkI ghaTAko prerita kara Age bar3hAyA // 51 // mlecchoMkI senA bahuta bar3I tathA bhayaMkara thI isalie usane bAra-bAra bhagna honepara bhI rAjA janakako saba dizAoMmeM ghera liyA // 52 // isI bIcameM sundara netroMko dhAraNa karanevAle rAma lakSmaNake sAtha vahA~ jA phuNce| pahuMcate hI unhoMne zatrukI apAra tathA bhayaMkara senA dekhI // 53 // rAmake sapheda chatrako dekhakara zatrakI senA isa prakAra naSTa-bhraSTa ho gayI jisa prakAra ki andhakArako santati pUrNimAke candramAko dekhakara naSTa-bhraSTa ho jAtI hai / / 54|| bANoMke samUhase jisakA kavaca TUTa gayA thA aise janakako rAmane usI taraha AzvAsana diyA-dhairya baMdhAyA jisa prakAra ki jagatke prANasvarUpa dharmake 1. -mamRkSanto ma, / 2. dhvstkvcH| Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptaviMzatitamaM pa rAghavo rathamArUDho yuktaM capalavAjibhiH / kavacodyotitavapuH hArakuNDalamaNDitaH // 56 // dhanurAyamAsthAya zarapANirharidhvajaH / prakIrNa kolvaNacchatro dharaNIdhIramAnasaH // 57 // pravizan vipulaM sainyaM lIlayA lokavatsalaH / subhaTaiH pUryamANaH san bhAtyarka iva razmibhiH // 58 // saMrakSyajanakaM prItaH kanakaM ca yathAvidhi / balaM vyadhvaMsayacchatroribhavat kadalIvanam // 59 // tathaiva lakSmaNastatra bANAnAkarNasaMhatAn / vavarSa vAyunA nunnaH sAgare jalado yathA // 60 // nizitAni ca cakrANi zaktIMzca kanakAni ca / zUle krakaca nirghAtAnyevamAdyAnyacikSipat // 61 // saumitribhujanirmuktaistaiH patadbhiritastataH / mlecchdehALe nyakRtyanta drumAH parazubhiryathA // 62 // bhaTAH zabarasainye'smin bANairnirbhinnavakSasaH / kecicchinnabhujagrIvA nipatanti sahasrazaH // 63 // tataH parAGmukhIbhUtA lokakaNTakavAhinI / tathApi lakSmaNasteSAmanudhAvati pRSThataH // 64 // anivArya samAlokya taM saumitriM mRgAdhipam / apare mlecchazArdUlAH samantAt kSomamAgatAH // 65 // bRhadvAditranirghoSaiH kurvANA bhairavaM ravam / cApAsicakrabahulAH kRtasaMghAtapaGktayaH // 66 // raktavastrazirastrANAH kecidvarvaradhAriNaH / asidhenukarAH krUrA nAnAvarNAGgadhAriNaH // 67 // kecidbhinnAJjanacchAyAH zukapatratviSo'pare / kecitkardamasaMkAzAH kecittAmrasamaviSaH || 68 / / kaTisUtramaNiprAyAH patracIvaradhAriNaH / nAnAdhAtuviliptAGgA maJjarIkRtazekharAH // 69 // 19 dvArA duHkhI prANIko AzvAsana diyA jAtA hai || 55 || rAmacandra caMcala ghor3oMse jute hue rathaMpara savAra the, unakA zarIra kavacase prakAzamAna ho rahA thA, hAra aura kuNDala unakI zobhA bar3hA rahe the || 56 || ve eka hAthameM lambA dhanuSa aura dUsare hAthameM bANa liye hue the / unakI dhvajAmeM siMhakA cihna thA, zirapara vizAla chatra phira rahA thA tathA unakA mana pRthivIke samAna dhIra thA || 57|| jinake sAtha aneka subhaTa the aise lokavatsala rAma, lIlApUrvaka vizAla senAke bIca praveza karate hue aise suzobhita ho rahe the mAno kiraNoMse sahita sUryaM hI ho // 58 // prasannatA se bhare rAmane janaka aura kanaka donoM bhAiyoMkI vidhipUrvaka rakSA kara zatrusenAko usa taraha naSTa kara diyA jisa prakAra ki hAthI kelAke vanako naSTa kara detA hai ||59|| jisa prakAra vAyuse prerita megha samudrapara jala-varSA karatA hai usI prakAra lakSmaNane zatrudalapara kAna taka khiMce hue barasAye // 60 // vaha atyanta tIkSNa cakra, zakti, kanaka, zUla, krakaca aura vajradaNDa Adi zastroMkI khUba varSA kara rahA thA || 61 || jisa prakAra par3ate hue kulhAr3oMse vRkSa kaTa jAte haiM usI prakAra lakSmaNakI bhujAse chUTakara jahA~-tahA~ par3ate hue pUrvokta zastroMse mlecchoMke zarIra kaTa rahe the // 62 // mlecchoMkI isa senAmeM bANoMse kitane hI yoddhAoMkA vakSaHsthala chinna-bhinna ho gayA thA, aura hajAroM yoddhA bhujA tathA garadana kaTa jAnese nIce gira gaye the || 63 // yadyapi lokake zatruoMkI vaha senA lakSmaNase parAGmukha ho gayI thI to bhI vaha unake pIche daur3atA hI gayA || 64 || jise koI roka nahIM sakatA thA aise lakSmaNarUpI mRgarAjako dekhakara mleccharUpI tendue saba orase kSobhako prApta ho gaye || 65 || usa samaya ve mleccha bar3e bhArI bAjoMke zabdase bhayaMkara zabda kara rahe the, dhanuSa, kRpANa tathA cakra Adi zastra bahulatAse liye the aura jhuNDake-jhuNDa banAkara paMktirUpameM khar3e the ||66 // kitane hI mleccha lAla vastrakA sAphA bA~dhe hue the, koI churI hAthameM liye the aura nAnA raMgake zarIra dhAraNa kara rahe the || 67|| koI masale hue aMjanake samAna kAle the, koI sUkhe pattoMke samAna kAntivAle the, koI kIcar3ake samAna the aura koI lAla raMgake the || 68|| adhikatara ve kaTisUtrameM maNi bA~dhe hue the, pattoMke vastra pahane hue the, nAnA dhAtuoMse unake zarIra lipta the, phUlakI maMjariyoMse unhoMne seharA banA rakhA thA // 69 // 1. zUlaM krakaca ma. / 2. mlecchadehAni kRtyante ma. / 3. nyapatyanta / 4. zuSka ma., ja. / Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe varATakAmadazanA vizAlapiTharodarAH / virejuH sainyamadhye' tu kuTajA iva puSpitAH // 7 // apare zabarA rejurbhISaNAyudhapANayaH / pInajaGghAbhujaskandhA asurA iva darpitAH / / 71 // nirdayAH pazumAMsAdo mUDhAH prANivadhodyatAH / Arabhya janmanaH pApA sahasArambhakAriNaH // 72 // varAhamahiSavyAghravRkakaGkAdiketavaH / nAnAyAnacchadacchantrAstatsAmantAH sumISaNAH / / 73 / / nAnAyuddhakRtadhvAntA mahAvegapadAtayaH / sAgarominimAzcaNDA nAnAbhISaNanisvanAH // 74 / / lakSmaNakSmAdharaM vabruH kSubdhAH zabaranIradAH / nijasAmantavAtena preritAH pururaMhasaH // 75 / / adhAvallakSmaNasteSAM nipAtAya samudyataH / yathAnaDutsamUhAnAM mahAvego gajAdhipaH / / 76 / / mRdyamAnA nipetuste svaireva vasudhAtale / vidudruvurasaMkhyAzca mItyA vikSatamUrtayaH // 77 / / tataH saMdhArayan sainyamAntaraGgatamo nRpaH / samaM sakalasainyena lakSmaNAbhimukhaM sthitaH // 7 // tenAbhyAgatamAtreNa pravRtte bhairave mRdhe / lakSmaNasya dhanuzchinnaM bANaiH saMtatavarSibhiH / / 79|| kRpANaM yAvadAdatte lakSmaNo virathIkRtaH / samIraNajavaM tAvatpadmo rathamacodayat // 8 // lakSmaNasyopanItazca ratho'nyaH kSepavarjitaH / apAramadahat sainyaM rAmaH kakSamivAnalaH // 8 // kAMzcicciccheda bANodhaiH kazcitkanakatomaraiH / cakraH zirAMsi keSAMcitkuJcitauSThAnyapAtayat / / 8 / / kaur3iyoMke samAna unake dA~ta the, bar3e maTakAke samAna unake peTa the aura senAke bIca ve phUle hue kuTaja vRkSake samAna suzobhita ho rahe the||70|| jinake hAthoM meM bhayaMkara zastra the, aura jinakI jAMghe, bhujAe~ aura skandha atyanta sthUla the aise kitane hI mleccha garvIle asuroMke samAna jAna par3ate the||72|| ve atyanta nirdaya the. pazaoMkA mAMsa khAnevAle the. maDha aura sahasA arthAt binA vicAra kiye kAma karanevAle the // 72 // varAha, mahiSa, vyAghra, vRka aura kaMka Adike cihna unakI patAkAoMmeM the, unake sAmanta bhI atyanta bhayaMkara the tathA nAnA prakArake vAhana, caddara aura chatra Adise sahita the // 73 // nAnA yuddhoMmeM jinhoMne andhakAra utpanna kiyA thA, jo samudrakI laharoMke samAna pracaNDa the, aura nAnA prakArakA bhayaMkara zabda kara rahe the aise mahAvegazAlI paidala yoddhA unake sAtha the / / 74 // apane sAmantarUpI vAyuse prerita honeke kAraNa jinakA vega bar3ha rahA thA aise una kSobhako prApta hue mleccharUpI meghoMne lakSmaNarUpI parvatako ghera liyA // 75 // jisa prakAra bailoMke samUhako naSTa karane ke lie mahAvegazAlI hAthI daur3atA hai usI prakAra una sabako naSTa karaneke lie udyata lakSmaNa daur3A // 76 // lakSmaNake daur3ate hI unameM bhagadar3a maca gayI jisase ve apane hI logoMse kucale jAkara pRthivIpara gira par3e / tatha bhayase jinake zarIra khaNDita ho rahe the aise aneka yoddhA idhara-udhara bhAga gaye // 77 // tadanantara AntaraMgatama rAjA senAko rokatA huA saba senAke sAtha lakSmaNake sammukha khar3A huA // 78 // usane Ate hI bhayaMkara yuddha kiyA aura nirantara barasate hue bANoMse lakSmaNakA dhanuSa tor3a DAlA // 79 // lakSmaNa jabataka talavAra uThAtA hai tabataka usane use ratharahita kara diyA arthAt usakA ratha tor3a ddaalaa| yaha dekha rAmane vAyuke samAna vegavAlA apanA ratha Age bar3hAyA 180 // lakSmaNake lie zIghra hI dUsarA ratha lAyA gayA aura jisa prakAra agni vanako jalAtI hai, usI prakAra rAmane zatrukI senAko jalA diyA / / 81 / / unhoMne kitane hI logoMko bANoMke samahase cheda DAlA. kitane hI logoMko kanaka aura tomara nAmaka zastroMse kATa DAla tathA jinake oTha Ter3he ho rahe the aise kitane hI logoMke zira cakraratnase nIce girA diye // 8 // 1. sainyamadhyaM m.| 2. sahasArabhyakAriNaH ma. / 3. candrA ma. / 4. zaradanIradAH ma. / 5. yathA nadatsamUhAnAM m.| 6. vikRtamUrtayaH m.| 7. sAdharayan m.| 8. AntaraGgatamaH etannAmA mlecchnRpH| 9. samIraNajavAttAvat ma. / Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptaviMzatitamaM parva nanAza bhayapUrNA ca yathAzaM mlecchvaahinii| vidhvastacAmaracchatradhvajacApasamAkulA // 83 // nimiSAntaramAtreNa rAmeNAkliSTakarmaNA / mlecchA nirAkRtAH sarve kaSAyA iva sAdhunA // 4 // Agato yazca sainyena niSpAreNodadhiryathA / bhIto'zvairdazabhiH so'yaM mleccharAjo viniHsRtaH // 5 // parAGamukhIkRtaiH klIH kimebhinihatairiti / saumitriNA samaM rAmaH kRtI nivavRte sukham // 86 // amI bhayAkulA mlecchA vihAya vijigIputAm / Azritya sahyavindhyAdrIn samayenAvata sthire // 87 / / kandamUlaphalAhArAstatyajU raudra karmatAm / rAghavAda bhayamApannA vainateyAdivoragAH / / 88 // 'sAnujaH sAnujaM padmo vigrahe zAntavigrahaH / visaya janakaM hRSTaM janakAmimukho'gamat // 89 // prajAtaparamAnandA reme vismitamAnasA / rarAja pRthivI sarvA bhUtyA kRtayuge yathA // 10 // dharmArthakAmasaMsaktaH puruSairbhUSitaM jagat / vyatItahimasaMrodhairnakSatrairambaraM yathA // 11 // mAhAtmyAdamuto rAjan duhitA lokasundarI / janakena prasannena rAghavasya prakalpitA // 12 // TUTe-phUTe camara, chatra, dhvajA aura dhanuSoMse vyApta mlecchoMkI vaha senA bhayabhIta hokara icchAnusAra naSTa ho gayI-idhara-udhara bhAga gayI / / 83 / / jisa prakAra sAdhu kaSAyoMko kSaNa-bharameM naSTa kara dete haiM usI prakAra klezarahita kArya karanevAle rAmane nimeSa mAtra meM hI samasta mlecchoMko naSTa kara diyA / / 84 // jo mleccha rAjA saMmudrake samAna apAra senAke sAtha AyA thA vaha bhayabhIta hokara kevala dasa ghor3oMke sAtha bAhara nikalA thA / / 85 / / ina vimukha napuMsakoMko mAranese kyA prayojana hai aisA vicArakara kRtakRtya rAma lakSmaNake sAtha sukhapUrvaka yuddhase lauTa gaye // 86 // bhayase ghabar3Aye hue mleccha vijayakI icchA chor3a sandhi kara sahya aura vindhya parvatopara rahane lage // 87 // jisa prakAra sA~pa garur3ase bhayabhIta rahate haiM usI prakAra mleccha bhI rAmase bhayabhIta rahane lge| ve kanda-mUla, phala Adi khAkara apanA nirvAha karane lage tathA unhoMne saba duSTatA chor3a dI / / 88 // tadanantara yuddha meM jinakA zarIra zAnta rahA thA aise sAnuja arthAt choTe bhAI lakSmaNasahita rAma, sAnuja arthAt choTe bhAI kanakasahita harSita janakako chor3akara janaka arthAt pitAke sammukha cale gaye / / 89 // tadanantara jise parama Ananda utpanna huA thA aura jisakA mana Azcaryase vismita ho rahA thA aisI samasta prajA Anandase krIr3A karane lagI aura samasta pRthivI kRtayugake samAna vaibhavase suzobhita hone lagI / / 90 // jisa prakAra himake AvaraNase rahita nakSatroMse AkAza suzobhita hotA hai usI prakAra dharma-artha-kAmameM Asakta puruSoMse saMsAra suzobhita hotA hai // 9 // gautamasvAmI zreNikase kahate haiM ki he rAjan ! rAjA janakane isI mAhAtmya se prasanna hokara apanI loka-sundarI putrI jAnakI rAmake lie denA nizcita kI thI // 12 // 1. yathAvAJcham yathAsaMmleccha ma. / 2. viniHsmRtaH m.| 3. salakSmaNaH / 4. anujasahitaM kanakasahitamiti yAvat / 5. pano'vigrahaH ba. / 6. mithilAdhipam / 7. pitrabhimukham / 8. romavismita- ma. / Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANa upajAtivRttam kiM vAtra kRtyaM bahubhASitena zrIzreNika svaM nanu karma puMsAm / 'samAgame gacchati hetumAvaM viyojane vA sujanena sAkam // 13 // so'haM mahAtmA bhuvane samaste gataH pratApaM paramaM subhAgyaH / guNairananyapramitairupeto raviryathor3Ati paro mayUkhaiH // 14 // ityA raviSeNAcAryaprokta padmacarite mlecchaparAjayasaMkIrtanaM nAma saptaviMzatitamaM parva // 27 // isa viSayameM bahuta kahanese kyA lAbha hai ? he zreNika ! yaha nizcita bAta hai ki manuSyoMkA apanA kiyA karma hI uttama puruSoMke sAtha saMyoga athavA viyoga hone meM kAraNabhAvako prApta hotA hai // 93 / / parama pratApako prApta bhAgyazAlI evaM asAdhAraNa guNoMse yukta mahAtmA rAmacandra samasta saMsArameM isa prakAra suzobhita ho rahe the jisa prakAra ki kiraNoMse yukta sUrya suzobhita hotA hai / / 94 // isa prakAra ArSanAmase prasiddha raviSeNAcArya dvArA kathita panacaritameM mlecchoMke parAjayakA varNana karanevAlA sattAIsavA~ parva samApta huA // 27 // 1. samAgate m.| 2. yathodabhUtaparo m.| Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAviMzatitamaM parva IdRkparAkramAdRSTo nAradaH puruvismayaH / tiM na labhate kvApi rAmasaMkathayA vinA // 1 // zrutazca tena vRttAnto rAmasya kila maithilI / pitA dAtumabhISTeti prakaTA sarva viSTape // 2 // acintayacca pazyAmi kanyAM tAmadya kIdRzIm / zobhanairlakSaNairyena rAmasya parikalpitA // 3 // padmagarbhadalaM yasmin kRtvA stanataTe rahaH / makAntyA sadRzaM nedamiti buddhyAvalokate // 4 // samaye nAradastasmin sItAlokanalAlasaH / vizuddhahRdayaH prApadAruroha ca tadgRham // 5 // tato darpaNasaMkrAntaM jaTAmukuTabhISaNam / nAradIyaM vapurvIkSya kanyA trAsasamAkulA // 6 // hA mAtaH ko'yamati kRtvA praskhalita svanam / viveza garbhabhavanaM vepamAnazarIrikA // 7 // nArado'nupadaM tasyA vizannatikutUhalaH / nArIbhiripAlIbhiH sAvaSTambhamarudhyata // 8 // yAvattasya ca tAsAM ca kalaho vartate mahAn / tAvacchabdena saMprApurnarA khaDgadhanurdharAH // 9 // gRhyatAM gRhyatA ko'yaM ko'yamityuddhatasvanAH / kuJcitoSTAnarAn dRSTvA sazastrAn hantumudyatAn // 10 // nAradaH paramaM bibhradbhayamuskaTavepathuH / UrdhvaromA khamutpatya vizrAnto'STApadAcale // 11 // acintayaJca hA kaSTaM prApto'smi jananaM punaH / niSkrAnto'smi mahAdAvAta pakSI jvAlAhato yathA // 12 // __ athAnantara jo isa prakArake parAkramase AkarSita thA tathA bahuta bhArI Azcaryase yukta thA aisA nArada yaddhakI carcAke binA kahIM bhI santoSako prApta nahIM hotA thA // 1 // usane samAcAra sunA ki samasta saMsArameM prasiddha apanI sItA nAmakI putrI usake pitA rAjA janakane rAmacandrake lie denekI icchA kI hai // 2 // samAcAra sunate hI usane vicAra kiyA ki usa kanyAko dekhU to sahI ki vaha zubha lakSaNoMse kaisI hai jisase rAmacandra ke lie usakA denA nizcita kiyA gayA hai // 3 // aisA vicArakara nArada usa samaya sItAke mahalameM pahu~cA jaba ki vaha ekAnta sthAnameM kamalakI bhItarI kalikAko apane stanataTake samIpa karake isa buddhise use dekha rahI thI ki yaha merI kAntike samAna hai yA nahIM // 4 // jise sItAke dekhanekI lAlasA thI tathA jisakA hRdaya atyanta zuddha arthAt nirvikAra thA aisA nArada usa samaya sItAke mahalameM Upara jA car3hA / / 5 / / tadanantara jisakA darpaNa meM pratibimba par3a rahA thA aura jo jaTArUpI mukuTase bhISaNa thA aisA nAradakA zarIra dekhakara sItA bhayase vyAkula ho gayI // 6 // hA mAtaH ! yaha yahA~ kauna A rahA hai ? isa prakAra arboccArita zabda kara vaha mahalake bhItara ghusa gyii| usa samaya usakA zarIra kampita ho rahA thA / / 7 / / atyanta kutUhalase bharA nArada bhI usIke pIche mahalameM bhItara praveza karane lagA to dvArakI rakSA karanevAlI striyoMne use balapUrvaka roka liyA // 8 // jabataka nArada tathA una striyoMke bIca bar3A kalaha hotA hai tabataka unakA zabda sunakara talavAra aura dhanuSako dhAraNa karanevAle puruSa vahA~ A pahu~ce / / 9 / / ve puruSa pakar3o-pakar3o kauna hai ? kauna hai ? isa prakArakA joradAra zabda kara rahe the| jo oTha cAba rahe the, zastroMse yukta the tathA mArane ke lie udyata the aise una puruSoMko dekhakara nArada atyanta bhayabhIta ho utthaa| usake zarIrase atyadhika ka~paka~pI chUTa rahI thI, aura romAMca khar3e ho gaye the| khaira, jisa kisI taraha vaha AkAzameM ur3akara kailAsa parvatapara pahuMcA aura vahIM vizrAma karane lagA / / 10-11 // vaha vicArane lagA ki hAya ! maiM bar3e kaSTameM par3a gayA thaa| bacakara kyA AyA mAno dUsarA janma hI maiMne prApta kiyA hai| jisa prakAra 1. praskhalitaM svanaM m,| Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .0 padmapurANe zanaiH zanaistataH kampaM tadignyastekSaNo'mucat / mamArja ca lalATasthAn svedabindUn sthavIyasaH // 13 // samAdadhe skhalaspANirjaTAmAraM samAkulam / muhuH smRtA ca niHzvAsAnmumuce dIrghaveginaH // 14 // tataH svairaM bhayAd bhraSTo dadhyAvevaM prakopavAn / 'nizcalasthitazeSAGgo mUrdhAnaM kampayana manAk // 15 // aduSTamAnasaH pazyan yAto rUpadidRkSayA / rAmAnurAgataH prApamavasthA mRtyugocarAm // 16 // aho prauDhakumAryAstacceSTitaM duSTavibhramam / gRhIto'smi nayenaiSa kRtAntasadRzairna raiH // 17 // kva me pApAdhunA yAti vyasane pAtayAmi tAm / nRtyAmyAtodyamukto'pi kimutAtodyasaMyutaH // 18 // vicintyaivaM dUtaM gatvA nagaraM rathana puram / sItArUpaM paTe nyasya pratyakSamiva sundaram // 19 // cakAropavane candragateH krIDanasadmani / utsRjya ca bahistasthau purasyAprakaTAtmakaH // 20 // anyadAtha samuddezaM kumArai bahubhiH samam / mAmaNDalakumAro'sau ramamANaH samAyayau // 21 // tatrAjJAnAt samAlokya svasAraM citragocarAm / dvIzratismRtimuktAtmA dvAka prabhAmaNDalo'bhavat // 22 // tataH zocati nizvAsAnmuJcate'tyantamAyatAn / zuSyati kSipati srastaM gAtraM yatra kvacid drutam // 23 // na rAtrI na divA nidrA labhate dhyAnatatparaH / upacAreNa kAntena na jAtu sukhamaznute // 24 // puSpANi gandhamAhAraM dveSTi kSvaiDaM yathA bhRzam / karoti loThanaM bhUyaH saMtApI jalakuhime // 25 // jvAlAoMse jhulasA pakSI kisI bar3e dAvAnalase bAhara nikalatA hai usI prakAra maiM bhI usa kaSTase bAhara nikalA hU~ // 12 // usa samaya bhI usake netra usI dizAmeM laga rahe the| tadanantara dhIre-dhIre usane zarIrakI kaMpakaMpI chor3I aura lalATapara sthita pasInekI bar3I-bar3I bUMdeM poMchIM // 13 // usane kAMpate hue hAthase apanI bikharI huI jaTAeM Thoka kii| yaha karate hue jaba use bAra-bAra pichalI ghaTanAkA smaraNa ho AtA thA taba vaha lambI-lambI sA~seM chor3ane lagatA thA // 14 / / tatpazcAt jaba bhaya dUra huA to krodhameM Akara vaha isa prakAra vicAra karane lgaa| vicAra karate samaya usake samasta aMga nizcita rUpase sthira the kevala vaha mastakako kucha-kucha hilA rahA thA / 15 / / vaha vicArane lagA ki dekho mere manameM koI doSa nahIM thA maiM kevala rAmacandrake anurAgase sItAkA rUpa dekhanekI icchAse hI vahA~ gayA thA parantu aisI dazAko prApta ho gayA jisameM mRtyu takakI AzaMkA ho gayI // 16 / / Azcarya hai ki usa praur3ha kumArIkI vaha ceSTA kitanI duSTatAse bharI thI ki jisake kAraNa maiM yamarAjakI samAnatA karanevAle manuSyoMke dvArA pakar3a liyA gayA // 17|| vaha pApinI aba jAyegI kahA~ ? maiM use avazya hI saMkaTa meM ddaalNgaa| maiM to bAjeke binA hI nAcatA hU~ phira yadi bAje mila jAyeM to kahanA hI kyA hai ? // 18 // aisA vicArakara usane eka paTapara pratyakSake samAna sItAkA sundara citra banAyA aura use lekara vaha zIghra hI rathanUpura nagara gayA ||19|| vahA~ jAkara usane upavana meM jo atyanta uttuMga krIr3Abhavana thA usameM vaha citrapaTa rakha diyA aura svayaM aprakaTa rahakara nagarake bAhara rahane lagA // 20 // __ athAnantara kisI dina aneka kumAroMke sAtha krIr3A karatA huA bhAmaNDala kumAra vahA~ AyA / / 21 / / so citrameM aMkita bahana sItAko dekhakara vaha ajJAnavaza zIghra hI lajjA, zAstra, jJAna tathA smRtise rahita ho gayA arthAt sItAke citrako dekhakara itanA kAmAkulita huA ki lajjA, zAstra tathA smRti Adi sabako bhUla gayA / / 22 / / vaha nirantara zoka karane lagA, atyanta lambe zvAsocchvAsa chor3ane lagA, usakA zarIra sUkha gayA tathA zithila zarIrako vaha cAhe jahAM upekSAse DAlane lagA arthAt cAhe jahA~ uThane-baiThane lagA / / 23 / / use na rAtrimeM nIMda AtI thI na dinameM caina par3atA thaa| vaha rAta-dina usIke dhyAnameM nimagna rahatA thaa| sundara upacAroMse use kabhI bhI sukha nahIM milatA thA // 24 // vaha puSpa, sugandhita padArtha tathA AhArase aisA dveSa karatA thA 1. nizcitasthita m.| 2. candragataH j.| 3. ramyeNa / 4. viSanimitam / Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 aSTAviMzatitamaM parva maunamAcarati smitvA karoti ca kathAM muhuH / sahasottiSThati vyartha yAti bhUyo nivartate // 26 // tato grahagRhItasya sadRzastairviceSTitaiH / jJAtaM tadAturatvasya kAraNaM matizAlibhiH // 27 // jagaduzcaivamanyonyaM kanyeyaM kena citritA / paTo'tra nihito gehe syAd vA nAradaceSTitam // 28 // tataH zratvA kamAraM tamAkalaM svena karmaNA / nAradastasya bandhUnAM vistabdho darzanaM dadau // 29 // AdareNa ca taiH pRSTaH kRtapUjAnamaskRtiH / mune kathaya kanyeyaM dRSTA ka bhavattedRzI // 30 // mahoragAGganA kiM syAd bhavet kiM vA vimAnajA / martyalokaM samAyAtA tvayA dRSTA kathaMcana // 31 // 'avadvArastato'vocad vinayaM paramaM vahan / bhUyo bhUyaH svayaM gacchan vismayaM kampayan ziraH // 32 // astyatra mithilA nAma puro paramasundarI / indraketoH sutastatra janako nAma pArthivaH // 33 // videheti priyA tasya manobandhanakAriNI / gotrasarvasvabhUteyaM sIteti duhitA tayoH // 34 // nivedyaivamasau tebhyaH kumAraM punaruktavAn / bAla mA yAH viSAdaM tvaM taveyaM sulabhaiva hi // 35 // rUpamAtreNa yAto'si kimasyA mAvamIdazam / ye tasyA vibhramA madra kastAna varNayitaM kSamaH // 36 // tayA cittaM samAkRSTaM taveti kimihAgutam / dharmadhyAne dRDhaM baddhaM munInAmapi sA haret // 37 // AkAramAtramatattasyA nyastaM mayA paTe / lAvaNyaM yattu tattasyAstasyAmevaitadIdRzam // 38 // navayauvanasaMbhUtakAntisAgaravIciSu / sA tiSThati tarantIva saMsaktA stanakumbhayoH // 39 // mAno unheM viSamaya hI samajhatA ho| vaha santApase yukta hokara bAra-bAra jalase sIMce hue pharzapara .. loTatA thA // 25 // vaha mauna baiThA rahatA thA, kabhI ha~sakara bAra-bAra carcA karane lagatA thA, .kabhI sahasA uThakara vyartha hI calane lagatA thA aura phira lauTa AtA thA // 26 // usakI samasta ceSTAe~ aisI ho gayIM mAno use bhUta laga gayA ho| tadanantara buddhimAn puruSoMne usakI AturatAke kAraNoMkA patA lagAyA // 27|| ve parasparameM isa prakAra kahane lage ki yaha kanyA kisane citrita kI hai ? isa mahalameM yaha citrapaTa kisane rakhA hai ? jAna par3atA hai ki yaha saba nAradakI ceSTA hai // 28 // tadanantara jaba nAradane sunA ki hamAre kAryase bhAmaNDala kumAra atyanta Akula ho rahA hai taba usane niHzaMka hokara usake bandhuoMke lie darzana diyA // 29 // una sabane bar3e Adarase nAradakI pUjA kara namaskAra kiyA tathA pUchA ki he mune! kaho Apane yaha aisI kanyA kahA~ dekhI hai ? |30|| yaha koI nAgakumAra devakI aMganA hai yA pRthivIpara AyI huI kisI kalpavAsI devakI strI Apane kisI taraha dekhI hai ? / / 31 / / tadanantara parama vinayako dhAraNa karatA tathA svayaM hI Azcaryako prApta ho bAra-bAra zira hilAtA huA nArada kahane lagA // 32 // ki isI madhyamalokameM atyanta manohara mithilA nAmakI nagarI hai| usameM indraketakA pUtra janaka nAmakA rAjA rahatA hai / / 33 / / usake manako bA~dhanevAlI videhA nAmako priyA hai| una donoMkI hI yaha sItA nAmakI kanyA hai / yaha kanyA una donoMke gotrakA mAno sarvasva hI hai // 34 // bhAmaNDalake bhAI-bandhuoMse aisA kahakara usane bhAmaNDalase kahA ki he bAlaka! tU viSAdako prApta mata ho / yaha kanyA tujhe sulabha hI hai // 35 // tU isake rUpamAtrase hI aisI avasthAko prApta ho rahA hai phira isake jo hAva-bhAva vibhrama haiM unakA varNana karaneke lie kauna samartha hai ? // 36 // usane tumhArA citta AkRSTa kara liyA isameM Azcarya hI kyA hai ? vaha to dharmadhyAnameM sudRr3ha rUpase nibaddha muniyoMke cittako bhI AkRSTa kara sakatI hai // 37 // maiMne citrapaTameM usakA yaha kevala AkAramAtra hI aMkita kiyA hai| usakA jo lAvaNya hai vaha to usI meM hai anyatra sulabha nahIM hai // 38|| vaha navayauvanase utpanna kAntirUpI samudrakI taraMgoMmeM aisI jAna par3atI hai mAno stanarUpI kalazoMke sahAre taira hI 1. nAradaH / avaddhAraH m.| 2. mahat m.| 3. gacchadvismayaM ma. / 4. indraketoH stutaH m.| 5. tAM m.| 2-4 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 padmapurANe tasyAH zroNI varArohA kAntisaMplAvitAMzukA / vIkSitonmUlayet svAntaM samUlamapi yoginAm // 40 // muktvA bhavantamanyasya seyaM kasyocitA mavet / yatnaM vastuni kurvannA jAyatAM yogyasaMgamaH // 41 // ityuktvA caritArthaH sannArado'gAnmanISitam / dadhyau bhAmaNDalo'pyevaM smarasAyakatADitaH // 42 // kSepiSTaM pramadAratnaM na labheyaM yadIdRzam / na jIveyaM tadAvazyaM smarAkulitamAnasaH // 43 // dhArayantI parAM kAntimiyaM me hRdayasthitA / kathaM naM kurute tApamagnijvAleva sundarI // 44 // dahati tvacamevArko bahirantazca manmathaH / antarddhirasti sUryasya manmathasya na vidyate // 45 // dvayameva dhravaM manye prAptavyamadhunA myaa| tayA vA saMgamaH sAkaM maraNaM vA smareMSubhiH // 46 // anAratamiti dhyAyannazane zayane na ca / na prAsAde na codyAne ti bhAmaNDalo'gamat // 47 // striyo'tha nAradaM matvA kumArAsukhakAraNam / sasaMbhramaM samudvignAH piturasya nyavedayan // 48 // nAthAnarthasamudgena' nAradenAhRtA paTe / citrIkRtyAGganA kApi'' rUpAtizayayoginI // 49 // samAlokya kumArastAM vihvalIbhUtamAnasaH / dharti na lamate kvApi trapayA dUramujjhitaH // 50 // muhastAmokSate kanyAM sItAzabdaM samuccaran / karoti vividhAM ceSTAM vAyuneva vazIkRtaH // 51 // upAyazcintyatAmAzu tasyotpAdayituM dhRtim / yAvanna mucyate prANairbhojanAdiparAGmukhaH // 52 // rahI ho // 39 // kAntise vastrako tirohita karanevAle usake nitamba yadi dekhane meM A jAveM to nizcita hI vaha yogiyoMke manako bhI samUla ukhAr3akara pheMka deM // 40 // Apako chor3akara aura yaha kisake yogya ho sakatI hai ? isa kAryameM yatna karo jisase yogya samAgama prApta ho sake // 41 / / itanA kahakara nArada to kRtakRtya ho icchita sthAnapara calA gayA para idhara bhAmaNDala kAmake bANoMse tAr3ita ho isa prakAra vicAra karane lagA ki // 42 // cUMki merA mana kAmase itanA Akula ho rahA hai ki yadi maiM zIghra hI isa strIratnako nahIM pAtA hU~ to avazya hI jIvita nahIM raha sakU~gA // 43 / / parama kAntiko dhAraNa karanevAlI yaha sundarI pramadA mere hRdayameM sthita hai phira agnikI jvAlAke samAna santApa kyoM kara rahI hai // 44 // sUrya sirpha bAharI camar3eko jalAtA hai para kAma bhItarI bhAgako jalAtA hai| itanepara bhI sUrya asta ho jAtA hai para kAma kabhI asta nahIM hotA // 45 // isa samaya to aisA jAna par3atA hai ki mere dvArA do hI vastue~ prApta karane yogya haiM-eka to usa strIratnake sAtha samAgama aura dUsarA kAmake bANoMse mArA jAnA // 46 // isa prakAra nirantara usIkA dhyAna karatA huA bhAmaNDala na bhojanameM, na zayanameM, na mahalameM aura na udyAnameM-kahIM bhI dhairyako prApta ho rahA thA // 47 // athAnanta nantara jaba striyoMko patA calA ki kamArake daHkhakA kAraNa nArada hai taba unhoMne udvigna hokara zIghra hI kumArake pitAse yaha samAcAra kahA // 48 // ki isa samasta anarthakA piTArA nArada hI hai| vahI kahIMkI eka atyanta sundarI strIko citrapaTapara aMkita karake lAyA thA // 49|| use dekhakara jisakA mana atyanta vihvala ho gayA hai aisA kumAra kisI bhI vastumeM dhairyako prApta nahIM ho rahA hai| lajjAne use dUrase hI chor3a diyA hai // 50 // vaha sItA zabdakA uccAraNa karatA huA bAra-bAra usI kanyAko dekhatA rahatA hai tathA vAyuke vazIbhUta hueke samAna nAnA prakArakI ceSTAe~ karatA rahatA hai / / 51 / / vaha bhojanAdi samasta kAryoMse vimukha ho gayA hai arthAt usane khAnA-pInA saba chor3a diyA hai| isalie jabataka prANa ise nahIM chor3ate haiM tabataka 1. -nmUlayat m.| 2. pumAn / 3. yogysmaagmshitH| 4. zIghram / 5. hRdayaM sthitA ma., j.| 6. ca ma. / 7. -matighyAyan m.| 8. samudvignA m.| 9. nyavedayat m.| 10. tathAnarthasamudgena ma., naaryaanrthb.| anarthasamudgena = anarthaka raNDakena / 11. kvApi m.| Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAviMzatitamaM parva 27 tatazcandragatiH zrutvA vArtAmetAM samAkulaH / Agatya kAntayA sAkaM sutamevamamASata // 53 // bhaja sarvAH kriyAH putra sucetA bhojanAdikAH / ayaM vRNomi tAM kanyAM bhavato manasi sthitAm // 54 // parisAnvya sutaM kAntAM rahazcandrAyaNo'vadat / pramodaM ca viSAdaM ca vismayaM ca vahannidam // 55 // Arye vidyAbhRtAM kanyAH saMtyajya pratimojjhitAH / bhUgocarAmisaMbandhaH kathamasmAsu yujyate // 56 // kSmAgocarasya nilayaM gantaM vA yujyate katham / yadA vA tena no dattA mukhacchAyA tadA tu kA // 57 // tasmAt kenApyupAyena kanyAyAH pitaraM priyam / ihaiva nAyayAmyAzu nAnyaH panthA virAjate // 58 // nAtha yuktamayuktaM vA tvameva nanu manyase / tathApi tAvakaM vAkyaM mamApi hRdayaMgamam // 59 // tatazcapalavegAkhyaM bhRtyamAhUya sAdaram / karNajApena vijJAtavRttAntamakaronnRpaH // 6 // AjJAdAnena tuSTo'sau mithilAM tvarito yayau / hRSTahaMsayuvAmodasUcitAmiva padminIm // 6 // avatIryAmbarAccAru saptiveSamupAzritaH / vitrAsayitumudyukto gomahiSyazvavAraNAn // 62 // "dezaghAte yathA jAtaH samAkrandastadAparaH / zuzrAva ca janaughebhyo janakasta dviceSTitam // 63 // niryayau ca purAdyuktaH pramododvegakautukaiH / IkSAMcakre ca taM saptiM navayauvanasaMgatam // 64 // 'uddAmAnaM manovegaM mAsvatpravaralakSaNam / pradakSiNamahAvataM tanuvaktrodaraM calam // 65 // usake pahale hI ise dhairya utpanna karAneke lie koI upAya socA jAye // 52 // tadanantara candragati vidyAdhara isa samAcArako sunakara ghabar3AyA huA strIke sAtha Akara putrase isa prakAra bolA ki he putra! svasthacitta hokara bhojanAdi samasta kriyAeM kro| maiM tumhAre manameM sthita usa kanyAko varatA hU~ arthAt tere lie svIkAra karatA hU~ // 53-54 / / isa prakAra putrako sAntvanA dekara candragati vidyAdhara harSa, viSAda aura vismayako dhAraNa karatA huA ekAntameM apanI strIse bolA ki // 55 // he Arya ! vidyAdharoMkI anupama kanyAeM chor3akara hama logoMkA bhUmigocariyoMse sAtha sambandha karanA kaise ThIka ho sakatA hai ? ||56|| isake sivAya eka bAta yaha hai ki bhUmigocarIke ghara jAnA kaise ThIka ho sakatA hai ? yAcanA karanepara bhI yadi usane kanyA nahIM dI to usa samaya mukhakI kyA kAnti hogI? // 57|| isalie kanyAke priya pitAko kisI upAyase zIghra hI yahIM bulAtA huuN| isa viSayameM koI dUsarA mArga zobhA nahIM detA // 58 // strIne uttara diyA ki he nAtha ! ucita aura anucita to Apa hI jAnate haiM para itanA avazya kahatI hU~ ki ApakI bAta mujhe bhI acchI lagatI hai ||59|| tadanantara rAjAne capalavega nAmaka bhatyako AdarapUrvaka balAkara usake kAna meM saba vRttAnta sUcita kara diyA // 60 / / tatpazcAt svAmIkI AjJAse santuSTa huA capalavega zIghra hI usa prakAra mithilAkI ora calA jisa prakAra ki harSase bharA taruNa haMsa sugandhise sUcita kamalinIkI ora calatA hai // 61 / / usane AkAzase utarakara sundara ghor3ekA rUpa banAyA aura vaha gAya, bhaiMsA, azva tathA hAthI Adi pazuoMko bhayabhIta karaneke lie udyata huA // 62 // vaha jisa dezake ghAta karane meM pravRtta hotA thA usI orase ronekA prabala zabda uTha khar3A hotA thaa| rAjA janakane bhI janasamUhase usa ghor3ekI ceSTAe~ sunIM // 63 / / sunI hI nahIM, vaha harSa, udvega aura kautukase yukta ho usa ghor3ekI ceSTAe~ dekhaneke lie nagarase bAhara bhI AyA aura usane navayauvanase yukta usa ghor3eko dekhA // 64 // vaha ghor3A atyanta UMcA thA, manako apanI ora khIMcanevAlA thA, usake zarIrameM acche-acche lakSaNa dedIpyamAna ho rahe the, dakSiNa aMgameM mahAn Avarta thI, usakA mukha tathA udara kRza thA, vaha atyanta balavAn thA, TApoMke agrabhAgase vaha pRthivIko tAr3ita kara rahA thaa| 1. parizAntya ma. / 2. candragatiH / 3. nayayAmyAzu ma. / 4. manyate m.| 5. hayaveSam / 6. mahiSAzva k.kh.| 7. dezaghAto kh.| 8. udamAnaM ma. / uddamAnaM j.| 9. manoyogaM m.| 10. balama ma., j.| Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe suzaphArmRdaGgAnAM kurvANamiva tADanam / pRthagjanairdurArohaM dadhataM 'prothavepathum // 66 // tataH zuddhapramodaH san jagAda janako muhuH / jJAyatAmeSa kasyAzvaH prApto nirdAmatAmiti // 67 // tato dvijagaNA ucuH priyodyodyatacetasaH / rAjannasya na nAke'pi turaGgo vidyate samaH // 6 // kaiva vArtA pRthivyAM ne rAjJAmIdRg mavediti / athavA kiM na kAlena nRpa dRSTastvayeyatA // 69 // rathe divAkarasyApi zrutivibhramagocaraH / vidyate neti jAnImaH sthUrIpRSTho'munA samaH // 7 // nUnaM bhavantamuddizya kRtavantaM paraM tapaH : sRSTo'yaM vidhinA saptirataH svIkriyatAM pramo // 71 // tato'sau vinayI ninye pragrahadvayasaMyutaH / mandurAM kuGkamArdAGgaH pravalaccArucAmaraH // 72 // 'saMvRtto mAsamAtro'sya yayau kAlo gRhItitaH / upacArairalaMyogyaiH sevyamAnasya saMtatam // 73 // pAzako'trAntare natvA janakAya nyavedayat / nAtha nAgasya "saddeze grahaNaM dRzyatAmiti // 7 // tato'sau muditastuGgamAruhya varavAraNam / uddiSTapAdavistena viveza sumahadvanam // 75 // dUre ca saraso durge sthitaM dRSTvA varaM dvipam / jagAdAnaya tarikSapraM kaMcidazvaM mahAjavam // 76 // Dhaukitazca sa mAyAzvaH sadyaH sphuritavigrahaH / Aruroha sa taM yAtazcotpatya turago nabhaH // 77 / / hAhAkAraM nRpAH kRtvA vahantaH zokamuddhatam / nivRttAH sahasA bhItA vismayavyAptamAnasAH // 78 // usase aisA jAna par3atA thA mAno mRdaMga hI bajA rahA ho| sAdhAraNa vyakti usapara car3hane meM asamartha the tathA usakA nathanA kampita ho rahA thA // 65-66 // tadanantara vizuddha harSako dhAraNa karanevAle rAjA janakane bAra-bAra upasthita logoMse kahA ki mAlUma kiyA jAye ki yaha kisakA ghor3A bandhanamukta ho gayA hai ? // 67 // tatpazcAt priya vacana kahane meM jinakA citta utkaNThita ho rahA thA aise brAhmaNoMne kahA ki he rAjan ! isa ghor3eke samAna koI dUsarA ghor3A nahIM hai // 68 // yahA~ ko bAta jAne dIjie samasta pRthivImeM jitane rAjA haiM unameM kisIke aisA ghor3A nahIM hogaa| athavA he rAjan ! Apane bhI itane samaya taka kyA kabhI aisA ghor3A dekhA ? // 69 // hama to samajhate haiM ki sUryake rathameM bhI isa ghor3ekI samAnatA karanevAlA ghor3A nahIM hogA // 70 / / aisA jAna par3atA hai ki parama tapasyA karanevAle Apako lakSya kara hI vidhAtAne yaha ghor3A banAyA hai so hai prabho ! ise Apa svIkAra karo // 71|| tadanantara usa vinayavAn ghor3eko duharI rassIse bAMdhakara ghur3azAlameM le jAyA gyaa| usa samaya usakA zarIra kezarake vilepanase gIlA ho rahA thA aura usapara sundara camara hila rahe the / / 72 / / ghur3azAlameM nirantara yogya upacAroMse isakI sevA hotI thii| isa taraha jisa dinase ghor3A pakar3akara lAyA gayA thA usa dinase eka mAsakA samaya vyatIta ho gayA ||73|| isa bIcameM vanake eka karmacArIne namaskAra kara rAjA janakase nivedana kiyA ki he nAtha ! apane dezameM hAthI kaise pakar3A jAtA hai yaha dekhie ? |74 / / tadanantara prasannatAse bhare rAjA janaka uttuMga gajarAjapara savAra hokara cale / vanakA karmacArI unheM mArga batAtA jAtA thaa| isa taraha rAjA janaka kisI bar3e vanameM praviSTa hue // 75 // vahAM unhoMne sarovarake dUsarI ora durgama sthAnameM khar3e hue uttama hAthIko dekhakara sArathIse kahA ki zIghra hI kisI vegazAlI ghor3eko lAo // 76 // kahanekI dera thI ki jisakA zarIra phar3aka rahA thA aisA vaha mAyAmaya ghor3A lAkara rAjA janakake samIpa khar3A kara diyA gyaa| rAjA janaka usapara savAra hue nahIM ki vaha ghor3A unheM lekara AkAzameM ur3a gayA // 77 // yaha dekha jo sahasA bhayabhIta ho gaye the tathA jinameM citta Azcaryase vyApta 1. protha m.| 2. zuddhaH pramodaH ja., m.| 3. priybhaassnnprmaansaaH| 4. na nA ko'pi ma. / 5. tU m.| 6. azvaH sthUlIpRSTho' j.| 7. vinayaininye b.| 8. mandurAkuGkamAAGgapracalaccArucAmaraH m.| 9. saMvRto m.| 10. gRhItataH b.| 11. sadeze ma., ka. / saMdeze kha. / Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAviMzatitamaM parva tato 'nadIgirIn dezAnaraNyAni ca bhUrizaH / prayAti laGghayan saptiH manovadanivAraNaH // 79 // nAtidUre tato dRSTA prAsAdaM tuGgamajjvalam / hriyamANaH sa zAkhAyAM dRDhaM lagno mahAtaroH // 8 // avatIrya tato vRkSAd vizrasya ca savismayaH / caraNAbhyAM parikrAman prayayau stokasantaram // 81 // dadarza ca mahAtuGgaM zAlaM cAmIkarAtmakam / gopuraM ca suratnena toraNenAtizobhinam // 82 // nAnAjAtIzca vRkSANAM latAjAlakayoginAm / phalapuSpasamRddhAnAM nAnAvihagazobhinAm // 83 / / saMdhyAbhrakUTasaMkAzAn prAsAdAn maNDalasthitAn / sevA prAsAdarAjasya kurvANAniva tatparAm // 84 // tato'sau khaDgamAlambya dakSiNo dakSiNekare / kesarIvAtiniHzaGkaH praviveza sa gApuram // 85 // apazyacca parisphItAH puSpajAtIbahutviSaH / maNikAJcanasopAnA vApIzca sphaTikAmsasaH // 86 // ramaNAMzca mahAmodAn vizAlAn kundamaNDapAn / calatpallavasaMghAtAn kRtasaMgItaSaTpadAn // 87 // tatazca mAdhavIta-jAlakAntarayoginA / visphAritaprasannena cakSaSA cArukAntinA // 88 // ratnavAtAyanayuktaM makkAjAlakazobhitaiH / zAtakaumbhamahAstambhasahasrakRtadhAraNam // 89 // nAnArUpasamAkINaM meruzRGgasamaprabham / vajrabaddhamahApIThamadrAkSId bhavanaM nRpaH // 9 // acintayacca kiM vetadvimAnaM patitaM khataH / vAsavasya hRtaM kiM vA detyaiH krIDAgRhaM bhavet // 9 // ho rahe the aise anya rAjA loga hAhAkAra karake bahuta bhArI zokako dhAraNa karate hue vApasa lauTa Aye ||78 // athAnantara manake samAna jisakA koI nivAraNa nahIM kara sakatA thA aisA vaha ghor3A aneka nadI, pahAr3a, deza aura parvatoMko lA~ghatA huA Age bar3hatA gayA // 72|| tadanantara pAsa hI meM eka U~cA ujjvala bhavana dekhakara rAjA janaka eka mahAvRkSakI zAkhAmeM majabUtIse jhUma gaye // 80 / / tadanantara vRkSase nIce utarakara unhoMne Azcaryacakita ho kucha dera taka vizrAma kiyA phira pairoMse paidala calate hue kucha dUra gaye // 81 // vahA~ unhoMne atyanta U~cA suvarNamaya koTa aura uttamottama ratnoMse yukta toraNase samudbhAsita gopura dekhA / / 82 / / latAoMke samUhase yukta, phala aura phUloMse samRddha tathA nAnA prakArake pakSiyoMse suzobhita vRkSoMkI nAnA jAtiyAM dekhIM // 83 / / jinake zikhara sandhyAke bAdaloMke samAna suzobhita the, jo golAkArameM sthita the tathA jo bhavanoMke rAjA arthAt rAjabhavanakI bar3I tatparatAse sevA karate hue ke samAna jAna par3ate the aise mahaloMko bhI unhoMne dekhA / / 84|| tadanantara atizaya catura rAjA janakane dAhine hAthameM talavAra lekara siMhake samAna niHzaMka ho gopurameM praveza kiyA // 85 / / vahA~ jAkara unhoMne jahAM-tahA~ phaile hue raMga-biraMge aneka prakArake phUla dekhe| jinako sIr3hiyAM maNi aura svarNakI banI huI thIM tathA jinameM sphaTikake samAna svaccha jala bharA thA aisI bAvar3iyA~ dekhIM // 86 // jinheM dekhakara Ananda utpanna hotA thA, jinakI bahuta bhArI sugandhi dUra-dUra taka phaila rahI thI, jinake pallavoMke samUha hila rahe the, aura jahA~ bhramara saMgIta kara rahe the aise kunda puSpoMke vizAla maNDapa bhI unhoMne dekhe ||87|| tadanantara rAjA janakane khule hue atyanta sundara svaccha netrase mAdhavI latAoMkI UMcI jAlIke bIca jhAMkakara eka aisA sundara mandira dekhA jo motiyoMkI jAlIse suzobhita ratnamaya jharokhoMse yukta thA, jo suvarNanirmita hajAroM bar3e-bar3e khambhe dhAraNa kara rahA thA, nAnA prakArake rUpase vyApta thA, merukI zikharake samAna jisakI prabhA thI, aura jisakI mahApITha (bhUmikA) vananibaddhake samAna atyanta majabUta thI // 88-90 // use dekhakara ve vicAra karane 1. nadIgirerdezAn ma. / 2. prasAdaM tuGgamuccalam m.| 3. kurvANAmiva ba. / 4. tatparam ba., ja. / 5. vApI cm.| 6. pIta ma. / 7. kitvetadvimAnaM m.| 8. AkAzAt / Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 padmapurANe pAtAlAdutthitaH kiM vA nAgendrasyAyamAlayaH / kuto'pi kAraNAt sUrya marIcikRtakhaNDanaH ||12|| aho me yanA' tena bhadreNopakRtaM param / adRSTapUrvametad yat sAdhu vezmAvalokitam ||13|| viveza cintayanneva bhavanaM tanmanoharam / saMphullavadanAmbhojo dadarza ca jinAdhipam ||14|| hutAzanazikhAgauraM pUrNacandranibhAnanam / padmAsanasthitaM tujhaM jaTAmukuTadhAriNam ||15|| prAtihAryasamAyuktaM hematAmarasArcitam / citraratna kRtacchAyaM tuGgasiMhAsanasthitam // 96 // tato'JjalipuTaM mUrdhni kRtvA hRSTatanUruhaH / praNAmaM prayataH kurvan bhaktyA mUrcchAmupAgataH // 97 // kSaNena prApya saMjJAM ca stutiM kRtvA susaMskRtAm / visrabdhaM janakastasthau vismayaM paramudvahan // 98 // kRtI capalavegazca mAyAM saMhRtya satvaraH / khaDgavidyAdharo bhUtvA saMprApa rathanUpuram ||19|| svAmine cAvadannatyA tuSTo janakamAhRtam / ramyakAnanasaMvIte sthApitaM jinavezmani // 100 // AgataM janakaM jJAtvA paraM harSamupAgamat / AptavargeNa saMyuktazcandrayAno mahAmanAH // 101 // gRhItvA ca parAM pUjAM nAnAvAhanasaMkulaH / manoratharathArUDho yayau jinavarAlayam // 102 // dRSTvA tatsumahatsainyamAgacchatparamojjvalam / tUryazaGkhamahAnAdamAvigno janako'bhavat // 103 // tato harigajadvIpinAgahaMsAdivAhinAm / puruSANAmidaM madhye vimAnaM sa vyalokayat ||104 || lage ki kyA yaha AkAzase girA huA vimAna hai athavA daityoMke dvArA haraNa kiyA huA indrakA gRha hai ? || 91 // athavA kisI kAraNavaza sUryako kiraNoMse jisake khaNDa ho gaye the aisA pAtAlase nikalA huA nAgendrakA bhavana hai ? ||12|| aho ! usa bhale ghor3ene merA bar3A upakAra kiyA jisase maiM isa adRSTapUrvaM sundara mandirako dekha sakA || 93 || aisA vicAra karate hue rAjA janakane usa manohara mandira meM praveza kiyA aura vahA~ jAkara jinendra bhagavAn ke darzana kiye | jinadarzana ke prabhAva se unakA mukhakamala khila uThA thA || 94 || mandirameM virAjamAna jinendradeva agnikI zikhAke samAna gaura varNa the, unakA mukha pUrNa candramAke samAna thA, ve padmAsana se virAjamAna the, bahuta U~ce the, jaTArUpI mukuTako dhAraNa kiye hue the, ATha prAtihAryoMse yukta the, svarNa kamaloMse unakI pUjA kI gayI thI, nAnA prakArake ratnoMse unakI kAnti bar3ha rahI thI, aura ve U~ce siMhAsanapara virAjamAna the ||95-96 // tadanantara jisake zarIrameM romAMca uTha rahe the aise rAjA janakane hAtha jor3akara mastaka lagAye aura bar3I sAvadhAnI se jinendradevako namaskAra kiyA / namaskAra karate-karate usakI bhakti itanI adhika bar3hI ki vaha usake atireka se mUcchita ho gayA // 97 // kSaNa-bhara ke bAda punaH cetanA prApta kara usane sundara susaMskRta stuti kI / tadanantara vaha parama Azcaryako dhAraNa karatA huA niHzaMka ho vahIM baiTha gayA ||18|| idhara capalavega nAmakA vidyAdhara jo ghor3ekA rUpa dharakara janakako hara le gayA thA apane kA meM saphala ho bar3A prasanna huA tathA zIghratAse saba mAyA sameTakara tathA khaDgadhArI vidyAdhara banakara rathanUpura nagara pahu~cA ||19|| usane santuSTa hokara apane svAmI ke lie namaskAra kara kahA ki rAjA janaka yahA~ lAye jA cuke haiM tathA sundara vanase veSTita jinamandirameM unheM ThaharA diyA gayA hai // 100 // rAjA janakako AyA jAnakara candragati parama harSako prApta huA / tadanantara udAra cittako dhAraNa karanevAlA evaM nAnA vAhanoMse yukta candragati Aptavargake sAtha pUjAkI uttamottama sAmagrI lekara manoratharUpI rathapara savAra ho jinamandira gayA ||101-102 || jisameM turahI aura zaMkhoM kA vizAla zabda ho rahA thA aisI usa dedIpyamAna bar3I bhArI senAko AtI dekha janaka kucha bhayabhIta huA || 103 || tadanantara usameM siMha, hAthI, zArdUla, nAga tathA haMsa Adi nAnA 1. azvena / 2. tuGgajaTA-ja, ka, kha / 3. suvarNakamalapUjitam / 4. manoharodyAnaveSTite / 5. sumahAsainya ba. / Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAviMzatitamaM parva acintayacca te nUnamete vidyAbhRto janAH / vijayA girerUdhvaM ye vasantIti me zrutam // 105 // madhye'yamasya sainyasya svavimAnakRtasthitiH / zomate paramo dIptyA ko'pi vidyAdharAdhipaH // 106 / / evaM cintApare tasminnRpatau daityapuGgavaH / saMprApaccaityabhavanaM sammado natavigrahaH / / 107 / / dRSTA daityAdhipaM prApta bhImasaumyaparigraham / janakaH kimapi dhyAyaMstasthau siMhAsanAntare // 10 // bhaktyA zazAGkayAno'pi kRtvA pUjAmanuttamAm / praNamya vidhinA cakre jinAnAM paramastutim // 10 // "vipaJcoM ca vidhAyAGke sukharUpAM priyAmiva / mahAbhAvanayA yukto jagau jinaguNAtmakam // 110 // catuSpadikAvRttam tribhuvanavaradamabhiSTutamatizayapUjAvidhAnavinihitacittaiH / praNataM suravRSabhagaNaH praNamata nAthaM jinendra makSayasaukhyam / / 111 / / RSabhaM satataM paramaM varadaM manasA vacasA zirasA sunnaaH| bhajata pravaraM vilayaM pragataM vihitaM sakalaM duritaM bhavati // 112 // atizayaparamaM vinihataduritaM paramagatigataM namata jinavaram / sarvasurAsurapUjitapAdaM krodhamahAripunirmitamaGgam / / 113 // uttamalakSaNalakSitadehaM naumi jinendramahaM prytaatmaa| bhaktyA vinamitasarvajanaughaM natimAtravinAzitamaktamayam // 114 // vAhanoMpara sthita puruSoMke madhyameM eka vimAna dekhA // 104 // use dekhakara vaha vicAra karane lagA ki nizcaya hI ve vidyAdhara haiM jo ki vijayArddha parvatapara vAsa karate haiM / / 105 / / isa senAke bIca meM apane vimAnameM baiThA haA jo kAntimAna puruSa zobhita ho rahA hai vaha vidyAdharoMkA rAjA hai||106|| rAjA janaka isa prakArako cintAmeM tatpara the hI ki harSase bharA tathA namrIbhata za rIrako dhAraNa karanevAlA vaha candragati jinamandirameM A pahuMcA // 107 // jisakA parigraha kucha to bhIma arthAt bhaya utpanna karanevAlA thA aura kucha saumya arthAt zAnti utpanna karanevAlA aise daityarAjako AyA dekha kucha dhyAna karatA huA rAjA janaka jinarAjake siMhAsanake nIce baiTha gayA / / 108 // rAjA candragatine bhI bhaktivaza uttama pUjA kara tathA vidhipUrvaka praNAma kara jinendradevakI uttama stuti kI / / 109|| aura priyAke samAna jisakA svara atyanta sukhakArI thA aisI vINAko godameM rakha bar3I bhAvanAse yukta ho jinarAjakA guNagAna karane lagA // 110 // guNagAna karate samaya usane kahA ki jo tInoM lokoMke lie vara denevAle haiM, atizayapUrNa pUjAke karanemeM citta dhAraNa karanevAle manuSya jinakI sadA stuti karate haiM, indrAdi zreSTha deva jinheM namaskAra karate haiM, tathA jo akSaya-avinAzI sukhake dhAraka haiM, aise jinendradevako he bhavyajana! sadA praNAma karo // 111 // he satpuruSo! tuma una RSabhadeva bhagavAnko manase, vacanase zira jhukAkara sadA namaskAra karo jo ki utkRSTa lakSmIse yukta haiM, vara denevAle haiM, zreSTha haiM, avinAzI haiM aura uttama jJAnase yukta haiM tathA jinheM namaskAra karanese samasta pApa vinaSTa ho jAte haiM // 112 // tuma una jinendra bhagavAnko namaskAra karo jo ki atizayoMse utkRSTa haiM, jinhoMne pApako naSTa kara diyA hai, jo paramagati-siddha gatiko prApta ho cuke haiM, samasta sura aura asura jinake caraNoMkI pUjA karate haiM, tathA jinhoMne krodharUpI mahAzatruko parAjita kara diyA hai / / 113 / / maiM bhaktipUrvaka bar3I sAvadhAnIse una jinendra bhagavAnkI stuti karatA hU~ ki jinakA zarIra uttama lakSaNoMse yukta hai, jinhoMne samasta manuSyoMke samUhako namrIbhUta kara diyA hai aura jinheM namaskAra 1. vidyAdharA ma. / 2. madhye + ayam + asya / 3. harSayuktaH / 4. namrazarIraH / 5. vINAm / Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe anupamaguNadharamanupamakAyaM vinihatabhavabhaya sakala kuceSTam / _kalimaladhanapaTavinaya nadakSaM praNamata jinavaramatizaya pUtam / / 115 / / iti gAyati daityendre jinasiMhAsanAntarAt / niryayau bhayamutsRjya janako nAma zobhanaH / / 116 / / tatazcandrAyaNo'vocadISaccalitamAnasaH / ko bhavAn vijane deze vasatyatra jinAlaye // 117 // uragANAM patiH kiM syAt kiM vA vidyAdharAdhipaH / sakhe vada kutaH prApto bhavAn kiM saMjJako'pi vA / / 118 // mithilAnagarIto'haM prApto janakasaMjJakaH / hRto mAyAturaGgeNa nabhazvaramahIpate // 119 / / ityukte janakenaitAvanyonyaM prItamAnasau / icchAkArAJjaliM kRtvA sukhAsInau babhUvatuH // 120 // kSaNaM sthitvA ca vRttAntairanyonyaviniveditaH / janitAnyonyasaMmAnau tau vizramma samIyatuH // 121 // tatazcandrAyaNo'vocaddhImAn kRtvA kathAntaram / puNyavAnasmi yena tvaM mithilApatirIkSitaH // 122 / / asti te dahitA rAjan lakSaNaranvitA zubhaiH / karNagocaramAyAtA mama bhUrijanAnanAt / / 123 // sA mAmaNDalasaMjJAya matputrAya pradIyatAm / tvayA vihitasaMbandhaM manye svaM paramodayam // 12 // so'vocat sarvametatsyAt kRtaM vidyAdharAdhipa / kiMtu dAzaratherbAlA jyeSThasya parikalpitA // 125 / / suhRJcandragatirUce sA kasmAttasya kalpitA / so'vocacchu yatAmasti mavatAM cet kutUhalam // 126 // karane mAtrase bhaktoMkA bhaya naSTa ho jAtA hai / / 114 // he bhavyajana ! tuma una jinendradevako praNAma karo ki jo anupama guNoMko dhAraNa karanevAle haiM, jinakA zarIra upamArahita hai, jinhoMne saMsArarUpI samasta kuceSTAoMko naSTa kara diyA hai, jo kalikAlake pAparUpI saghana paTako dUra karane meM samartha haiM tathA jo atizayoMse pavitra haiM athavA atyanta pavitra haiM // 115 // tadanantara daityarAjake isa prakAra gAnepara sundara zarIrako dhAraNa karanevAlA rAjA janaka bhaya chor3a jinendradevake siMhAsanake nIcese bAhara nikala AyA // 116 / / use dekha jisakA mana kucha vicalita ho gayA thA aisA candragati bolA ki Apa kauna haiM ? jo isa nirjana sthAnameM jinAlayake bIca rahate haiM // 117 // Apa nAgakumAra devoMke svAmI haiM ? yA vidyAdharoMke adhipati haiM ? athavA kisa nAmako dhAraNa karanevAle haiM ? aura yahA~ kahA~se Aye haiM ? he mitra ! yaha saba mujhase kaho // 118 // isake uttarameM rAjAne kahA ki vidyAdhararAja ! maiM mithilA nagarIse AyA huuN| janaka merA nAma ka mAyAmayI ghor3A mujhe harakara lAyA hai // 119|| janakake itanA kahanepara donoMke hRdaya paraspara atyanta prasanna hae aura donoM hI eka dUsareke lie hAtha joDakara sakhase baiTha gaye |120 // kSaNa-bhara Thaharakara donoMne eka dUsareke lie apanA vRttAnta sunAyA aura paraspara eka dUsarekA sammAna kiyaa| isa taraha ve paraspara vizvAsako prApta hue / / 121|| tadanantara bIcameM hI bAta kATakara candragatine kahA ki aho ! maiM bar3A puNyavAn hU~ ki jisane Apa mithilAke rAjAkA darzana kiyA // 122 // he rAjana ! maiMne aneka logoMke mukhase sunA hai ki Apake zubha lakSaNoMse yukta kanyA hai / / 123 // so vaha kanyA mere bhAmaNDala nAmaka putrake lie diijie| Apake sAtha sambandha sthApita kara maiM apane-Apako parama bhAgyazAlI samajhaMgA // 124 // isake uttarameM rAjA janakane kahA ki he vidyAdhararAja ! yaha saba ho sakatA thA parantu vaha kanyA rAjA dazarathake jyeSTha putra rAmake lie nizcita kI jA cukI hai, ataH vivazatA hai // 125 // mitra candragatine kahA ki vaha kanyA rAmake lie kisa kAraNa nizcita kI gayI hai ? isake uttarameM janakane kahA ki yadi Apako kautUhala hai to sunie // 126 / / 1. nAgazobhana: j.| 2. prItimAnasau j.| pratimAnasau m.| 3. -jalI kRtvA m.| 4. dazarathasutasya raamcndrsy| Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 aSTAviMzatitamaM parva dhanagoratnasaMpUrNA madIyA mithilApurI / arddhavarvarakaimleMcchairavAdhyata sudAruNaH // 127 // apIDayanta prajAH sarvAH svahriyanta dhanotkarAH / dharmayajJA nyavartanta zrAvakANAM mahAtmanAm // 128 // tato mahAhave jAte rakSitvA mAM sahAnujam / 'padmena vijitA mlecchA ye surairapi durjayAH // 129 // lakSmaNazAnujastasya zakropamaparAkramaH / kurute zAsanaM nityaM mahAvinayasaMyutaH // 13 // yadi nAma na tatsainyaM tAbhyAM syAd vijitaM dviSA / mlecchalokena saMpUrNA tataH syAdakhilA mahI // 131 // vivekarahitAste hi lokapIDAmayA iva / mahotpAtA ivAtyantabhISaNA viSadAruNAH // 32 // prApya tau guNasaMpUrNI suputrau lokvtslo| indravadbhavane rAjyaM sukhaM dazaratho'majat // 133 // tasya rAjye'dhunA jAte nayazIya vilAsinaH / vAto'pi nAharat kiMcit prajAnAM purusaMpadAm // 134 // tataH pratyupakAraM kaM karomIti samAkulaH / na rAtrau na divA nidrA saMprApto'smi vicintayan // 135 // rakSitA yena me prANAstasya rAmasya no samaH / kazcit pratyupakAro'sti kimutAdhikyagocaraH // 136 // hataM mahopakAreNa pratIkAravivarjitam / manye taNamivAtmAnaM bhogaprItiparAGmukhaH // 137 // navayauvanasaMpUrNAM dRSTvA duhitaraM zumAm / gato viralatAM zokaH zokasthAne'pi me tataH // 138 // tayA kalpitayA tasya rAmasya purutejasaH / nAveva zokajaladhestArito'haM sujAtayA // 139 // tato nabhazcarA UcUrandhakArIkRtAnanAH / aho mAnuSamAtrasya buddhistava na zobhanA // 14 // ardha-rAkSasoMke samAna atyanta duSTa mlecchoMne merI dhana, dhAnya, gAya, bhaiMsa tathA aneka ratnase paripUrNa mithilA nagarIko bAdhA pahu~cAnA zurU kiyA // 127 / / samasta prajA pIr3ita hone lagI, dhana-dhAnyake samUha curAye jAne lage, aura mahAnubhAva zrAvakoMke dhArmika pUjA-vidhAna Adi anuSThAna naSTa kiye jAne lage // 128 / / tadanantara unake sAtha merA mahAyuddha huaa| so usa mahAyuddha meM rAmane mero tathA mere choTe bhAIkI rakSA kara devoMse bhI durjeya una samasta mlecchoMko parAjita kiyA // 129 / / rAmakA choTA bhAI lakSmaNa bhI indrake samAna mahAparAkramI tathA mahA vinayase sahita hai| vaha sadA rAmakI AjJAkA pAlana karatA hai / / 130 / / yadi una donoM bhAiyoMke dvArA mlecchoMkI vaha senA nahIM jItI jAtI to nizcita thA ki yaha samasta pRthivI mlecchoMse bhara jAtI // 13 // ve mleccha vivekase rahita tathA logoMko pIDA pahu~cAneke lie rogoMke samAna the athavA mahA utpAtake samAna atyanta bhayaMkara aura viSake samAna dAruNa the // 132 // guNoMse sampUrNa tathA logoMse sneha karanevAle una donoM putroMko pAkara rAjA dazaratha apane bhavanameM indra ke samAna rAjyasukhakA upabhoga karate haiM / / 133 / / naya aura zUravIratAse suzobhita rAjA dazarathake rAjyameM isa samaya havA bhI sampattizAlI prajAkA kucha haraNa nahIM kara pAtI hai phira anya manuSyoMkI to bAta hI kyA hai ? // 134 // __isa upakArake badale maiM unakA kyA upakAra karU~ isI bAtakI AkulatAse cintA karate hue mujhe na rAtameM noMda hai na dinameM hI / / 135 / / rAmane mere prANoMkI jo rakSA kI hai usa samAna bhI koI pratyupakAra nahIM hai phira adhikakI to carcA hI kyA hai ? ||136 / / jo mahAn upakArase dabA huA hai tathA svayaM kucha bhI pratyupakAra karanemeM asamartha hai, aise apane Apako maiM tRNake samAna tuccha samajhatA huuN| maiM kevala bhogoMke bhavase parAGmukha ho rahA hU~ // 137 // tadanantara jaba merI dRSTi navayauvanase sampUrNa apanI zubha putrI para par3I taba zokake sthAnameM bhI merA zoka viralatAko prApta ho gayA // 138 // maiMne atizaya pratApI rAmacandrajIke lie usako denA saMkalpita kara liyA aura nAvakI bhAMti isa putrIne mujhe zokarUpI sAgarase pAra kara diyA // 139 / / tadanantara jinake mukhoMpara andhakAra chA rahA thA aise vidyAdhara bole ki aho ! tuma eka 1. rAmeNa / 2. purasampadAm kh.| 3. bhogabhIti m.| 2-5 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 padmapurANe mlecchaiH kiM grahaNaM kSudvaiyadi teSAM parAjaye / prazaMsasi parAM zaktiM bhUmigocariNo budha // 14 // mlecchanirdhATanAt stotraM tvayA padmasya kurvatA / kRtA pratyuta nindeyamaho hAsyamidaM param // 142 // zizorviSaphale prItini:svasya badarAdipu / dhvAkSasya pAdape zuSke svabhAvaH khalu dustyajaH // 143 // kusaMbandhaM parityajya kSitigocariNAM matam / kuru vidyAdharendreNa saMbandhamadhunA saha // 14 // kva mahAsaMpado devaiH sadRzo vyomacAriNaH / kva bhUmigocarAH kSudrAH sarvathaivAtiduHkhitAH // 145 // janako'vocadatyantavipulaH kSArasAgaraH / na tatkaroti yadvApyaH stokasvAdupayobhRtaH // 146 // atyantadhanabandhena tamasA bhUyasApi kim / alpena tu pradIpena janyate lokaceSTitam // 147 // asaMkhyA api mAtaGgA madinaH kurvate na tat / kezarI patkizoraH saMzcandranirmala kesaraH // 148 // ityukte ko'pi no'tyartha samaM kRtamahAravAH / bhUmiceSTAM samArabdhA ninditaM gaganAyanAH // 149 // vidyAmAhAtmyanirmuktA nityaM svedsmnvitaaH| zauryasaMpatparityaktAH zocanIyA dharAcarAH // 15 // vada teSAM pazUnAM ca ko bhedo janaka tvayA / dRSTo yena napAM tyaktvA durbuddhistAn vikatthase // 15 // uvAca janako dhIraH hA kaSTaM kiM zrataM myaa| vasudhArAjaratnAnAM ninditaM pApakarmaNA // 152 // kathaM tribhuvanakhyAto vaMzo nAbheyasaMmavaH / karNagocarameteSAM na prApto lokapAvanaH // 153 / / sAdhAraNa manuSya ho, tumhArI buddhi ThIka nahIM hai // 140 // rAmane mlecchoMko pakar3A hai isase kyA huA? unako parAsta to kSudra manuSya bhI kara sakate haiM phira kyoM tuma buddhimAn hokara bhUmigocariyoMkI parama zaktikI prazaMsA kara rahe ho // 141|| mlecchoMko nikAlane mAtrase hI tuma rAmakI stuti kara rahe ho so yaha unakI stuti nahIM kintu nindA hai| aho! yaha bar3I ha~sIkI bAta hai / / 142 / / bAlakI viSaphalameM, daridrakI baira Adi tuccha phaloMmeM aura kauekI sUkhe vRkSameM prIti hotI hai| so kahanA par3atA hai ki prANIkA svabhAva kaThinAIse chUTatA hai // 143 // isalie tuma bhUmigocariyoMkA khoTA sambandha chor3akara isa samaya vidyAdharoMke rAjAke sAtha sambandha karo // 144|| mahAsampattimAn tathA devoMke samAna AkAza meM calanevAle vidyAdhara kahA~ ? aura sarvaprakArase atyanta duHkhI kSudra bhUmigocarI kahA~ ? ||145 / / / tadanantara janakane uttara diyA ki atyanta vistRta lavaNasamudra vaha kAma nahIM karatA jo ki thor3ese madhura jalako dhAraNa karanevAlI vApikAe~ kara letI haiM // 146 / / atyanta saghana andhakAra bahuta bhArI hotA hai to bhI usase kyA prayojana siddha hotA hai jaba ki choTese dIpakake dvArA lokakI ceSTA utpanna hotI hai arthAt saba kAma siddha hote haiM // 147 / / madako jharAnevAle asaMkhya hAthI bhI vaha kAma nahIM kara pAte jo ki candra bimbake samAna ujjvala jaTAoMko dhAraNa karanevAlA siMhakA eka baccA kara letA hai / / 148 / / aisA kahanepara kitane hI vidyAdhara 'aisA nahIM hai' isa prakAra jorase eka sAtha bar3A zabda karate hue bhUmigocariyoMkI nindA karane lage ||149 / / ve kahane lage ki bhUmigocarI vidyAke mAhAtmyase rahita haiM, nirantara pasInAse yukta rahate haiM, zUravIratA aura sampattise rahita haiM tathA atizaya zocanIya haiM / / 150 // are janaka ! batA tUne unameM aura pazuoMmeM kyA bheda dekhA hai ? jisase durbuddhi ho tathA lajjA chor3akara unakI isa taraha prazaMsA kiye jA rahA hai ? // 151 / tadanantara dhIravIra janakane kahA ki hAya ! bar3e kaSTakI bAta hai ki mujha pApIko bhUmigocarI uttamottama rAjAoMkI nindA sunanI par3I // 152 / / kyA trijagatmeM prasiddha tathA lokako 1. prazazaMsa ma. / 2. gocariNorbudhaH ma., gocariNo budhaH ba. / 3. daridrasya / niHzvasya ma. / 4. gocariNAmataH m.| 5. lavaNasAgaraH / 6. candramaNDala- m.| 7. ke'pi notyartha (?) / 8.vidyAdharAH / Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAviMzatitamaM parva arhantastrijagatpUjyAzcakriNo harayo balAH / utpadyante narA yasyAM sA kathaM ninditA mahI // 15 // paJcakalyANasaMprAptiH puMsAM vadata khecarAH / svapne'pi jAtu kiM dRSTA bhavadbhiH khecarAvanau // 155 // ikSvAkuvaMzasaMbhUtA goSpadIkRtaviSTapAH / anIkSitaparacchatrA mahAratnasamRddhayaH // 156 // surendrakIrtitodArakIrtayo guNasAgarAH / vyatItA bahavo bhUmau kRtakRtyA narottamAH // 157 // putro'naraNyarAjasya tatra vaMze mahAtmanaH / jAtaH sumaGgalAkukSau nRpo dazaratho'bhavat // 158 // yo lokahitamuddizya virahedapi jIvitam / mUrnA vahati yasyAjJAM zeSAmiva jano'khilaH // 159 // catasro yasya saMpannAH sarvazomAguNojjvalAH / AzA iva mahAdevyaH subhAvAH suprasAdhitAH // 16 // zatAni varanArINAM paJca yasya sucetsH| vaktranirjitacandrANAM haranti caritairmanaH // 161 // padmo nAma suto yasya padmAliGgitavigrahaH / dIptinirjitatigmAMzuH kIrtinirjitazItaguH // 162 // sthairyanirjitazailendraH zomAjitapurandaraH / zauryeNa yo mahApadmaM jayedapi suvibhramaH // 163 // anujo lakSmaNo yasya lakSmInilayavigrahaH / dravanti zatravo mItA dRSTvA yasya zarAsanam // 16 // vAyasA api gacchanti nabhasA tena kiM bhavet / guNeSvatra manaH kRtyamindrajAlena' ko guNaH // 165 // grahaNaM vA bhavadbhiH kiM yatra devAdhipA api / kriyante bhUbhisaMbhUtairnamantaH kssitimstkaaH||166|| ityukta rahasi sthitvA saMmantrya gaganAyanAH / Ucuna vesi kAryANi 'janakaikAgramAnasAH // 16 // pavitra karanevAlA bhagavAn RSabhadevakA vaMza inake karNagocara nahIM huA // 153 / / trijagatke dvArA pUjanIya tIrthaMkara cakravartI, nArAyaNa aura balabhadra-jaise mahApuruSa jisameM utpanna hote haiM vaha bhUmi nindanIya kaise ho sakatI hai ? // 154 // he vidyAdharo ! kaho, vidyAdharoMkI bhUmimeM puruSoMko paMca kalyANakoMkI prApti honA kyA kabhI Apa logoMne svapnameM bhI dekhI hai ? // 155 / / jinakI utpatti ikSvAku vaMzameM huI thI, jinhoMne saMsArako goSpadake samAna tuccha kara dikhAyA, jinhoMne kabhI dUsarekA chatra nahIM dekhA, mahAratnoMkI samRddhi jinake pAsa thI, indra jinakI udAra kIrtikA varNana karatA thA, aura jo guNoMke sAgara the aise aneka kRtakRtya rAjA pRthivIpara ho cuke haiM // 156157 // usI ikSvAku vaMzameM mahAnubhAva rAjA anaraNyako sumaMgalA rAnIko kUkSise rAjA dazaratha utpanna hue haiM / / 158 / / jo lokahitake lie apanA jIvana bhI chor3a sakate haiM, samasta loga jinakI AjJAko zeSAkSatake samAna zirase dhAraNa karate haiM // 159 // jisake sarva prakArakI zobhA aura guNoMse ujjvala, uttama abhiprAyakI dhAraka tathA uttama alaMkAroMse yukta cAra dizAoMke samAna cAra mahAdeviyA~ haiM // 160 // yahI nahIM, apane mukhase candramAko jItanevAlI pAMca sau striyA~ aura bhI apanI ceSTAoMse jisake manako haratI rahatI haiM // 161 / / jisake padma ( rAma ) nAmakA aisA pUtra hai ki lakSmI jisake zarIrakA AliMgana karatI hai, jisane apanI dIptise sUryako, kItise candramAko, dhIratAse sumeruko aura zobhAse indrako jIta liyA hai, jo zUravIratAse mahApadma nAmaka cakravartIko bhI jIta sakatA hai tathA uttama vibhramako dhAraNa karanevAlA hai // 162-163 // jisakA zarIra lakSmIkA nivAsasthala hai aura jisake dhanuSako dekhakara zatru bhayabhIta hokara bhAga jAte haiM aisA lakSmaNa usa rAmakA choTA bhAI hai // 164 // vidyAdhara AkAzameM calate haiM yaha kahA so AkAzameM to kaue bhI calate haiN| isase unameM kyA vizeSatA ho jAtI hai ? yahA~ guNoMmeM mana lagAnA cAhie arthAt guNoMkA vicAra karanA cAhie / indrajAlameM kyA sAra hai ? // 165 / / athavA Apa logoMkI to bAta hI kyA hai ? jabaki bhUmimeM utpanna hue manuSya indroMko bhI namrIbhUta kara dete haiM aura namaskAra karate samaya unheM apane mastaka pRthivIpara ragar3ane par3ate haiM / / 166 // athAnantara janakake aisA kahanepara vidyAdharoMne ekAntameM baiThakara pahale salAha kI phira 1. jAleSu m.| 2. jAnakakAgramAnasaH ka., kha. / Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 padmapurANe padmo lakSmaNa ityuccairgarjitaM bahase vRthA / atha vipretyayaH kazcittato'smAdbhaja nizcayam // 168 // samayaM zRNu bhUnAtha vajrAvartamidaM dhanuH / idaM ca sAgarAvartamamaraiH kRtarakSaNam // 169 // ime vANAsane kartumadhijye yadi tau kSau / anenaiva tayoH zaktiM jJAsyAmaH kiM bahUditaiH // 170 // vajrAvarta samAropya padmo gRhNAtu kanyakAm / asmAbhiH prasabhaM pazya tAmAnItAbhihAnyathA // 173 // tataH paramamityuktvA dhanuSI vIkSya durgrahe / manakAd vyAkulIbhAvaM janako manalAgamat // 172 // tataH kRtvA jinendrANAM pUjAM stotraM tu bhAvataH / gadAsIrAdisaMyukte pUjAM nIte zarAsane // 173 // upAdAya ca te zUrA janakaM ca nabhacarAH / mithilAbhimukhaM jagmundro'pi rathanUpuram // 174 // tataH kRtamahAzomaM sAGgalamahAjanam / viveza janako vezma pauralokAvalokitaH // 375 // vidhAyAyudhazAlAM ca samAvRtya nabhazcarAH / vahantaH paramaM garva nagarasya bahiHsthitAH // 176 // janakastu sakhedAGgaH kRtvA kiMcitsa bhojanam / cintayAkulito bheje talpamutsAhavarjitaH // 177 // tatra cottamanArIbhirvinItAbhiH suvibhramam / candrAMzucayasaMkAzaizcAmarairabhivIjitaH // 178 // uSNadIrghAtiniHzvAsAn vimuJcan viSamAnam / dadhatyA vividhaM bhAvamamApyata videhayA // 179 // kA va kAmiMstvayA dRSTvA nArI yAtena lakSitA / tadviyogakathAmetAmavasthAmasi saMzritaH // 180 // kahA ki he janaka ! tuma kArya karanA nahIM jAnate, tumhArA mana sirpha eka hI ora laga rahA hai // 167 // 'rAma aura lakSmaNa utkRSTa haiM' isa garjanAko tuma vyartha hI dhAraNa kara rahe ho / yadi mere isa kahane meM kucha saMzaya ho to isase usakA nizcaya kara lo || 168 || he rAjan ! hamArI zataM suno| yaha vajrAvarttaM nAmakA dhanuSa hai, aura yaha sAgarAvarttI nAmakA dhanuSa hai / deva loga ina donoMkI rakSA karate haiM // 169 // yadi rAma aura lakSmaNa ina dhanuSoMko DorIsahita karanemeM samartha ho jAyeMge to isase hama unakI zakti jAna leNge| adhika kahane se kyA lAbha hai ? || 170|| rAma vajrAvataM dhanuSako car3hAkara kanyA grahaNa kara sakate haiM / yadi ve ukta dhanuSa nahIM car3hA sakeMge to Apa dekhanA ki hama loga use yahA~ jabaradastI le AveMge // 171 // tadanantara 'ThIka hai' aisA kahakara janakane vidyAdharoMko zarta svIkAra to kara lI parantu una durgrAhya dhanuSoM ko dekhakara cittameM vaha kucha AkulatAko prApta huA || 172 // tadanantara bhAvapUrvaka jinendra bhagavAn kI pUjA aura stuti kara cukane ke bAda gadA, hala Adi zastroMse yukta una donoM dhanuSoM kI bhI pUjA kI gayI || 173 || ve zUravIra vidyAdhara una dhanuSoM tathA rAjA janakako lekara fafelAkI ora cala par3e aura candragati vidyAdhara bhI rathanUpurakI ora cala diyA || 174 // tadanantara jisakI bahuta bar3I sajAvaTa kI gayI thI, aura jisameM mahAjana loga maMgalAcArase sahita the, aise apane bhavanameM rAjA janakane praveza kiyaa| praveza karate samaya nAgarikajanoMne janakake acchI taraha darzana kiye the || 175 / / bahuta bhArI garvako dhAraNa karanevAle vidyAdhara nagara ke bAhara AyudhazAlA banAkara tathA usIko gherakara Thahara gaye || 176 || jisakA zarIra kheda khinna thA aise janakane kucha thor3A-sA bhojana kiyA aura isake bAda vaha cintAse vyAkula ho zayyApara par3a rahA / utsAha to use thA hI nahIM // 177 // yadyapi vahA~ vinayase bharI uttama striyA~, hAva-bhAva dikhAtI huI, candramA kI kiraNoMke samAna camaroMse use havA kara rahI thIM tathApi vaha atyanta viSama, uSNa aura lambelambe atyadhika zvAsa chor3a rahA thA / usakI yaha dazA dekha vividha prakArake bhAvako dhAraNa karatI huI rAnI videhAne kahA || 178 - 179 / / ki he kAmin! Apa kahA~ gaye the aura vahA~ aisI - kAminI Apane dekhI hai jisake viyogase isa avasthAko prApta hue ho // 180 // 1. virodhaH / 2. manakASyAkulI -ma / 3. etannAmnyA janakapatnyA / 4. yA tena lakSitaH ma. / Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAviMzatitarma parva 'prAkRtA kApi sA nArI kAminIguNariktikA / iti yA smerasaMtaptaM bhavantaM nAnukampate // 181 // nAtha vedaya me sthAnaM yena tAmAnayAmi te / bhavaduHkhena me duHkhaM janasya sakalasya vA // 182 // udAre sati saubhAgye kathamiSTo'si no tayA / mAvamAnasayA yena ti na labhase bhRzam // 183 // uttiSTha bhaja niHzeSAH kiyA rAjajanocitAH / zarIre sati kAminyo bhaviSyanti manISitAH // 184 // ityukke pArthivo'vocat kAntAM prANagarIyasIm / anyathA kheditasyAsya kiM me cittasya khedyate // 185 // zagu devi yato'vasthAmIdRzImahamAgataH / aparijJAtavRttAntA kimarthamiti bhASase // 186 // tena gAyAturaGgeNa nIto'haM vijayAcalam / samayenAmunA tatra muktaH patyA khagAminAm // 187 // vajrAvartamadhijyaM ceddhanuH pauH kariSyati / tataH syAttasya kanyeyaM tanayasya mamAnyathA // 188 // karmAnubhAvatastaca mayA sAdhvasato'pi vaa| pratipannamabhAgyena bandhAvasthAmupeyuSA // 18 // samudrAvartasaMjJenaM taccApena samanvitam / AnItaM vecarairurbahiHsthAnasya tiSThati // 690 // manye tasya surezo'pi na zakto'dhijyatAkRtau / vajrajvalana tulyasya durnirIkSyasya tejasA // 191 / / kRtAntameva nikraddhamanAkRSTamapi svanat / anadhijyamapi svairaM bhISmaM tiSThatyanAratam // 19 // "adhijye na kRte tasmin padmana' madiyaM dhruvam / hariSyate khagaiH kanyA mAMsapezIva jambukAt // 193 // viMzatirvAsarANAM ca vastunyatra kRto'vadhiH / balAnItA varAkIyaM bhUyo'smAmiH kva vIkSitA // 19 // jAna par3atA hai ki vaha koI pAmarI strI hai athavA strIke yogya guNoMse rikta hai jo isa taraha kAmase santapta hue Apapara dayA nahIM karatI hai / / 181 / / he nAtha! Apa vaha sthAna batalAie jisase maiM use le AU~ kyoMki Apake duHkhase mujhe tathA samasta logoMko duHkha ho rahA hai / / 182 / / utkRSTa saubhAgyake rahate hue bhI usa pASANahRdayAne Apako kyoM nahIM cAhA hai jisase ki Apa atyanta adhIra ho rahe haiM / / 183 / / uThie aura rAjAoMke yogya samasta kriyAoMkA sevana kiijie| yadi zarIra hai to aneka icchita striyA~ ho jaaveNgii||184|| videhAke aisA kahanepara rAjAne prANoMse bhI adhika priya vallabhAse kahA ki merA citta dUsare hI kAraNase khinna ho rahA hai| use isa taraha kheda kyoM pahuMcA rahI ho ? // 185 // he devi ! sano. maiM jisa kAraNase aisI avasthAko prApta huA hai| tuma vRttAntako jAne binA isa prakAra kyoM bola rahI ho ? // 186 / / maiM usa mAyAmaya azvake dvArA vijayAdha parvatapara le jAyA gayA thaa| vahA~ vidyAdharoMke rAjAne mujhe isa zataMpara chor3A hai ki yadi rAma vajrAvarta dhanuSako DorI-sahita kara deMge to yaha kanyA unakI hogI anyathA mere putrakI hogI / / 187-188 // karmake prabhAvase samajho athavA bhayase samajhA bandhana avasthAko prApta hue mujha mandabhAgyane usako vaha zataM svIkAra kara lI // 189|| samudrAvarta nAmaka dUsare dhanuSake sAtha usa dhanuSako ugra vidyAdhara le Aye haiM aura vaha nagarake bAhara sthita hai / / 190 // vaha dhanuSa vajrAgnike samAna hai tathA tejake kAraNa usakI ora dekhanA bhI kaThina hai| isalie maiM to samajhatA hU~ ki use DorI-sahita karanemeM indra bhI samartha nahIM ho sakegA / / 191 / / vaha aisA jAna par3atA hai mAno atyanta kruddha yamarAja hI ho| binA khIMce bhI vaha zabda karatA hai aura binA DorIke bhI vaha atyanta bhayaMkara hai / / 192 / / yadi rAma usa dhanuSako Dorosahita nahIM kara sake to merI isa kanyAko vidyAdhara loga avazya hI usI taraha harakara le jAveMge jisa taraha ki pakSI kisI zRgAlake mukhase mAMsako DalIko hara le jAte haiM // 193 / / isa 1. paamrii| 2. smarasaMsaktaM m.| 3. pASANavatkaThoracetasA / 4. iSTAH / 5. vijayAgirim / 6. rAmaH / 7. sviikRtm| 8. saMkhyena m.| 9. dijvAlAnala- ja., kha., k.| 10. kRtAntAyaiva tatkruddha- ma., kh.| 11. adhijyena kSate yasmin m.| 12. mat matsakAzAt / Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe evamukte'strasaMpUrNalocanA sahasAbhavat / videhApahRtaM bAlamasmaraca prasaGgataH // 195 // atItAgAmizokAbhyAmabhitaH pIDiteva sA / cakAra vArinetrAbhyAM kurarIva kRtasvanA // 196 // paridevanamevaM ca cakre vihvalamAnasA / kurvatI parivargasya dravaNaM' cetasAmalam // 197 // kIdRgvAmaM mayA nAtha devasyApakRtaM bhavet / putreNa yatra saMtuSTaM hartuM kanyAM samudyatam || 198 || snehAlamvanamekaiva bAlikeyaM suceSTitA / mama te bAndhavAnAM ca premabhAvo janasya ca // 199 // duHkhasya yAvadekasya nAntaM gacchAmi pApinI / dvitIyaM tAvadetanme kRtasannidhi vartate / / 200|| zokAvartanimagnAM tAM karuNaM rudatImiti / niyamyAsu priyo'vocadataH zokasamAkulaH // 205 // alaM kAnte ruditvA te nanu karmArjitaM purA / nartayatyakhilaM lokaM nRttAcAryo sau paraH ||202 || athavA mayi vizvaste hRto duSTena bAlakaH / apramattasya bAlAM tu hartuM zakto'sti ko mama || 203 // AptapradhAraNanyAya maparityajatA mayA / pRSTAsi dayite vastu jAnAmyetat sukhAvaham // 204 // sArairevaMvidhairvAkyaiH kAntena kRtasAntvanA" | videhA viralIkRtya zokaM kRcchrAdavasthitA || 205 // tato dhanurgRhaprAnte vizAlA racitAtraniH / svayaMvarArthamAhUtAH pArthivAH sakalAH kSitau // 206 // preSitaH kozalAM dUtaH 'padmAdyAH samupAgatAH / mAtApitrAdisaMyuktA janakenAbhipUjitAH // 207 // kAryake lie bIsa dinako avadhi nizcita kI gayI hai| isake bAda yaha kanyA jabaradastI le jAyI jAvegI / phira isa becArIko hama kahA~ dekha sakeMge ? || 194 | janakake aisA kahate hI videhAke netra sahasA A~suoM se bhara gaye aura isa prasaMgase use apane apahRta bAlakakA smaraNa ho AyA || 195 || vaha atIta aura AgAmI zokake dvArA donoM orase pIr3ita ho rahI thI / isalie kurarIkI taraha zabda karatI huI netroMse jala barasAne lagI || 196 || vihvala cittI dhAraka videhA parijanoMke cittako atyanta dravIbhUta karatI huI isa prakAra vilApa karane lagI ki he nAtha! maiMne daivakA kaisA ulaTA apakAra kiyA hogA ki jisase vaha putrake dvArA santuSTa nahIM huA aba kanyAko haraneke lie udyata huA hai // 197 - 198 || uttama ceSTAko dhAraNa karanevAlI yahI eka bAlikA mere aura Apake snehakA Alambana hai tathA bhAI - bAndhava evaM parivAra ke logoMkA premabhAjana hai || 199 || maiM pApinI jabataka eka duHkhakA anta nahIM prApta kara pAtI hU~ tabataka dUsarA duHkha Akara upasthita ho jAtA hai ||200|| rAjA janaka svayaM zokase Akula thA para jaba usane dekhA ki videhA zokarUpI Avarta meM pha~sakara karuNa rodana kara rahI hai taba usane jisa kisI taraha apane A~sU rokakara kahA ki he priye ! tumhArA ronA vyartha hai nizcayase pUrva janma meM arjita karma hI samasta lokako nacA rahA hai / yahI sabase bar3A nartakAcAryaM hai | 201 - 202 / / athavA mere nizcita asAvadhAna rahanepara kisI duSTake dvArA bAlaka harA gayA thA para aba to maiM sAvadhAna hU~ / dekhUM merI kanyAko haraneke lie kauna samartha hai ? ||203 || he priye ! 'AptajanoMke sAtha kAryakA vicAra karanA cAhie' isa nyAyako na chor3ate hue hI maiMne tumase pUchA thaa| maiM to jAnatA hU~ ki yaha vastu sukhako dhAraNa karanevAlI hI hogI || 204 || pati ke isa prakAra sArapUrNa vacanoMse jise sAntvanA dI gayI thI aisI videhA bar3e kaSTase zokako halakA kara cupa ho rahI || 205 || tadanantara jahAM dhanuSa rakhA thA usake samIpa hI vizAla bhUmi banAyI gayI aura usameM svayaMvara ke lie samasta rAjA bulAye gaye || 206 || ayodhyAko bhI dUta bhejA gayA jisase rAma Adi cAroM bhAI mAtA-pitA Adike sAtha Aye aura rAjA janakane una sabakA sanmAna kiyA || 207|| 38 1. draviNaM ma / 2. detasya ma / 3. tAvadevanme ma / 4. niyamyAzruM ma / 5. sAntvayA ja. / 6. rAmAdyAH / 7. mAtRpitrA - ja., ka., kha., ba. Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAviMzatitamaM parva tato hamyatale kAnte sthitA prmsundii| kanyAsaptazatAntasthA sItA zUrabhaTAvRtA // 208 // prAnteSu sarvasAmantA vezmano'syAvatasthire / kurvANA vividhAM lIlA mahAvimavavartinaH // 209 // tataH sthitvA purastasya kancukI subahuzrutaH / jagAda tArazabdena hemavetralatAkaraH // 210 // rAjaputri parIkSasva padmo'sau padmalocanaH / ayodhyAdhipaterAdyaH putro dazarathazruteH // 211 // lakSmImAn lakSmaNazcAyamanujo'sya mahAdyutiH / marato'yaM mahAbAhuH zatrughno'yaM suceSTitaH // 212 // sutairdazaratho'mIbhirguNasAgaramAnasaiH / vasudhAM zAsti nirdagdhamayAGkarasamudbhavAm // 213 // harivAhananAmAyaM dhImAneSa ghanaprabhaH / ayaM citrarathaH kAnto durmukho'yaM prabhAvavAn // 21 // zrIsaMjayo jayo bhAnuH suprabho mandaro budhaH / vizAlaH zrIdharo vIro bandhurbhadra balaH zikhI // 215 // ete'nye ca mahAsatvA mahAzobhAsamanvitAH / vizuddhavaMzasaMbhUtAzcandranirmalakAntayaH // 26 // kumArAH paramotsAhA guNabhUSaNadhAriNaH / mahAvibhavasaMpannA bhUrivijJAnakovidAH // 217 // gajo'yamasya zailAmasturaGgo'syAyamunnataH / ratho'syAyaM mahAbhogo maTo'syAyaM kRtAdbhutaH // 218 // sAMkAzyapuranAtho'yamayaM randhrapurAdhipaH / gavIdhumadadhIzo'yamayaM nandanikAdhipaH // 219 // vibhuH sUrapurasyAyameSa kuNDapurAdhipaH / ayaM magadharAjendraH kAmpilyavibhureSa ca // 220 // ayamikSvAkusaMbhUto nRpo'yaM harivaMzajaH / ayaM kurukulAnando mojo'yaM vasudhApatiH // 221 // ityAdivarNanAyuktA zrayante'mI mahAguNAH / idaM tvadarthamateSAM samArabdhaM parIkSaNam // 222 // tadanantara parama sundarI sItA sAta sau anya kanyAoMke sAtha mahalakI sundara chatapara baitthii| zUravIra yoddhA use ghere hue the / / 208 / / usa mahalake cAroM ora nAnA prakArakI lIlAko karate hue samasta sAmanta bar3e ThATa-bATase avasthita the / / 209 / / _____ tadanantara aneka zAstroM ko jAnanevAlA tathA hAthameM suvarNakI char3I dhAraNa karanevAlA kaMcakI sItAke sAmane khar3A hokara ucca svarase bolA ki he rAjaputri ! dekho yaha kamala-locana, ayodhyAke adhipati rAjA dazarathakA Adya putra padma (rAma ) hai / / 210-211 / / yaha lakSmIvAn tathA vizAla kAntiko dhAraNa karanevAlA isakA choTA bhAI lakSmaNa hai| yaha bar3I-bar3I bhujAoMko dhAraNa karanevAlA bharata hai aura yaha sundara ceSTAoMko dhAraNa karanevAlA zatrughna hai // 212 / / jinake hRdaya guNoMke sAgara haiM aise ina pUtroMke dvArA rAjA dazaratha pRthivIkA pAlana karate haiN| inakI pRthivImeM bhayake samasta aMkuroMkI utpatti bhasma kara dI gayI hai // 213 / / yaha atyadhika kAntiko dhAraNa karanevAlA buddhimAn harivAhana hai, yaha sundara citraratha hai, yaha prabhAvazAlI durmukha hai / / 214 // yaha zrIsaMjaya hai, yaha jaya hai, yaha bhAnu hai, yaha suprabha hai, yaha mandara hai, yaha budha hai, yaha vizAla hai, yaha zrIdhara hai, yaha vIra hai, yaha bandhu hai, yaha bhadrabala hai aura yaha zikhI arthAt mayUrakumAra hai / / 215 / / ye tathA inake sivAya aura bhI rAjakumAra yahA~ upasthita haiN| ye sabhI mahAparAkramI, mahA zobhAse yukta, vizuddha kula meM utpanna, candramAke samAna nirmala kAntike dhAraka, paramotsAhI, guNarUpI AbhUSaNoMke dhAraka, mahA vibhavase sampanna tathA atyadhika vijJAnameM nipuNa haiM / / 216-217 // yaha parvatake samAna AbhAvAlA isakA hAthI hai, yaha isakA U~cA ghor3A hai, yaha isakA vistRta ratha hai aura Azcaryajanaka kArya karanevAlA isakA subhaTa-yoddhA hai / / 218|| yaha sAMkAzyapurakA svAmI hai, yaha randhrapurakA adhipati hai, yaha gavIdhumad dezakA adhIza hai, yaha nandanikAkA nAtha hai / / 219 / / yaha sUrapurakA vibhu hai / yaha kuNDapurakA adhipa hai, yaha magadha dezakA rAjA hai, aura yaha kAmpilyapurakA svAmI hai / / 220 / / yaha rAjA ikSvAku-vaMzameM utpanna huA hai, yaha harivaMzameM udbhUta huA hai, yaha kurukulakA AnandadAyaka hai aura yaha rAjA bhoja hai / / 221 / / ye sabhI 1. mahAbhAgo ma. / 2. radhrapurAbhidhaH ma. / 3. gatrIkamada ja. / gavAmada ma. / Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 padmapurANe vajrAvartamidaM cApamAropayati yo naraH / kumAri varaNIyo'sau bhavatyA puruSottamaH // 223 // krameNa mAninaste ca kurvANAH svavikatthanam / vajrAvartadhanustena DhaukitAzcAruvibhramAH // 224 // AsIdatsu kumAreSu dhanurmuJcati pAvakam / vidyatsaTAsamAkAraM nizvasaddhISaNoragam / / 225 // cakSustatra drutaM ke ciddhanujvAlAsamAhatam / trastAH pidhAya pANibhyAM parAcInatvamAzritAH // 226 // tasthurata evAnye dRSTvA sphuritapannagAn / kampamAnasamastAGgA nimIlitavilocanAH // 227 // kecijjvarAkulAH petuH kSitAvanye girojjhitAH / dUtaM palAyitAH kecideke mUrchAmupAgatAH // 228 // kecitpalagavAtena zikSA marmarapatravat / apare stambhamAyAtAH sthitAH zAntarddhayo'pare // 229 // kecidRcuyadi sthAnaM gamiSyAmo nijaM tataH / jIvadAnAne dAsyAbhazcaraNau dehi devate // 30 // "Ucuranye'nyanArIbhiH sevAM mAnasavAsinaH / dhriyamANAH kariSyAmo rUpiNyApi kimetayA // 23 // anye jaguriyaM nUnaM kenApi karacetasA / prayuktA paramA mAyA vadhArthaM pRthivIkSitAm // 232 // anye jaguH kimasmAkaM kAmenAsti prayojanam / brahmacaryaNa neSyAmaH samayaM sAdhato yathA // 233 / / tata patAH samuttasthau varakAmakalAlasaH / iDauke camahAnAgamantharAM gatimadahana // 234 // AsIdatizubhe tasminna rUpaM bheje dhanurnijam / sucAruSaranaM saumyamantevAsI gurAviva // 235 // rAjA ityAdi varNanAse yukta tathA mahAguNavAn sune jAte haiN| tumhAre lie ina sabakA yaha parIkSaNa prArambha kiyA gayA hai // 222 // he kumAri ! jo puruSa isa vajrAvarta dhanuSako car3hA degA vahI puruSotama tumhAre dvArA varA jAnA hai // 223 / / tadanantara jo mAnase sahita the, apanI prazaMsA apaneApa kara rahe the, aura sundara vilAsase sahita the aise una saba rAjAoMko vaha kaMcukI vajrAvarta dhanuSake pAsa le gayA // 224 // jisakA AkAra bijalIkI chaTAke samAna thA tathA jisameM bhayaMkara sA~pa phukAra rahe the aisA vaha dhanuSa rAjakumAroMke pAsa Ate hI agni chor3ane lagA // 225 / / kitane hI rAjakumAra bhayabhIta ho dhanuSakI jvAlAoMse tAr3ita cakSuko donoM hAthoMse DhaMkakara zIghra hI vApisa lauTa gaye // 226|| jinake samasta aMga kampita ho rahe the tathA netra banda ho gaye the aise kitane hI loga calate hue sA~poMko dekhakara dara hI khaDe raha gaye the // 227|| kitane hI loga jvarase Akala ho gira par3e, kitane hI logoMkI bolatI banda ho gayI, kitane hI zIghra bhAga gaye aura kitane hI mU ko prApta ho gaye // 228 / / kitane hI loga sA~poMkI vAyuse sUkhe patrake samAna ur3a gaye, kitane hI akar3a gaye aura kitane hI logoMko Rddhi zAnta ho gayI arthAt ve zobhArahita ho gaye / / 229|| kitane hI loga kahane lage ki yadi hama apane sthAnapara vApisa jA sakeMge to jIvoMko dAna deveNge| he devate ! mujhe do caraNa do arthAt vApisa bhAganekI pairoMmeM zakti pradAna karo / / 230|| kitane hI loga bole ki yadi hama jIvita raheMge to anya striyoMse kAmakI sevA kara leNge| bhale hI yaha rUpavatI ho para isase kyA prayojana hai ? // 231 / / kucha loga kahane lage ki nizcita hI kisI duSTa cittane rAjAoMke vadhake lie dasa mAyAkA prayoga kiyA hai / / 232 // aura kucha loga kahane lage ki hameM kAmase kyA prayojana ? hama to sAdhuoMke samAna brahmacaryase samaya bitA deveMge / / 233 / / tadanantara jinheM usa utkRSTa dhanuSakI lAlasA utpanna ho rahI thI aise rAma madonmatta gajarAjake samAna manthara gatiko dhAraNa karate hue usake pAsa pahu~ce / / 234 // puNyazAlI rAmake 1. cAruvibhramA m.| 2. zIghram / 3. parAGmukhatvam / 4. kecidvarAkulA ma., kecittvarAkulA ja. / 5. vANyA rhitaaH| 6. devi j.| 7. Ucuranyena nArIbhiH m.| 8. kAmasya / 9. mahAgajamantharAM / 10. chaatrH| para Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAviMzatitamaM parva tato visrabdhamAdAya dhanurudveSTya cAMzukam / samAropayadabhyuccairdhvanitaM vipulaprabham // 236 // mahAjaladharadhvAnazaGkimiH zikhibhiH kRtam / muktakakAravairnRtyaM baddhavistIrNamaNDalaiH // 237 // alAta vakrasaMkAzaH saMjAto divasAdhipaH / suvarNarajasAcchannA ivAsan vyomabAhavaH // 238 // sAdhu sAdhviti devAnAM babhUva nabhasi svanaH / nanRturvyantarAH kecinmuJcantaH puSpasaMhatIH // 239 / / tato'TanijaTaGkAravadhirIkRtaviSTapam / AcakarSa dhanuH padmaH saMprAptaM cakratAviva // 24 // vikalIbhUtanizzeSahRSIkaH sakalo janaH / tadAvartamiva prApto bhrAmyati trastamAnasaH // 24 // pravAtaghurNitAmbhojapalAzAdhikakAntinA / cakSaSA smaracApena sItA rAmaM nirIkSata // 242 // romAJcArcitasAMgA dadhatI paramasrajam / prItA rAmaM DuDhauke sA brIDAvinamitAnanA // 243 // pArzvasthayA tayA reje sa tathA sundaroM yathA / yathAyamiti dRSTAntaM yo gadet sa gatatrapaH // 244 // avatAritamaurvIkaM sa kRtvA sAyakAsanam / tasthau vinayasaMpannaH svAsane sItayA saha // 245 / / sakampahRdayA sItA rAmAnanadidRkSayA / mAvaM kamapi saMprAptA navasaMgamasAdhvasA // 246 // kSubdhAkRpAranisvAnaM sAgarAvarta / tAvacca lakSmaNo'dhijyaM kRtvAsphAlayadunatam // 247 // zare nihitadRSTiM taM samAlokya nabhazcarAH / vadanto deva mA meti mumucuH kusumotkarAn // 28 // AkRSya kArmukaM varaM maurvIsaMrAvamUrjitaH / avatArya ca padmasya pArzve suvinayasthitaH // 249 / / samIpa Ate hI dhanuSa apane asalI svarUpako usI taraha prApta ho gayA jisa taraha ki guruke samIpa Ate hI vidyArthI atyanta sundara saubhAgyarUpako prApta ho jAtA hai // 235 // tadanantara rAmane vastra Upara car3hAkara niHzaMka ho dhanuSa uThA liyA aura use car3hAkara vipula garjanA kI / / 236 / / mayUra usa garjanAko meghoMkI mahAgarjanA samajha harSase kekAdhvani chor3ane lage aura apanI picchoMkA maNDala phailAkara nRtya karane lage // 237 // sUrya alAtacakrake samAna ho gayA aura dizAe~ suvarNakI parAgase hI mAno vyApta ho gayIM // 238|| AkAzameM 'sAdhu' 'sAdhu'--'ThIka-ThIka' isa prakAra devoMkA zabda hone lagA aura phaloMke samahakI varSA karate hae kitane hI vyantara natya karane lage // 239 / / tadanantara aTanIkI TaMkArase jisane samasta vizvako bahirA kara diyA thA tathA jo cakrAkAratAko mAno vyApta ho rahA thA aise dhanuSako rAmane khIMcA // 240 / / jinakI samasta indriyA~ vikala ho gayI thIM tathA mana bhayabhIta ho rahA thA aise saba loga bha~varameM par3e hueke samAna ghUmane lage // 241 / / vAyuse hilate hue kamaladalase bhI adhika jisakI kAnti thI, tathA jo kAmadevake dhanuSake samAna jAna par3atA thA, aise netrase sItAne rAmako dekhA // 242 // jisakA samasta zarIra romAMcoMse suzobhita ho rahA thA, jo utkRSTa mA dhAraNa kara rahI thI, tathA lajjAse jisakA mukha nIcekI ora jhuka rahA thA aisI sItA prasanna ho rAmake samIpa pahu~cI // 243 / / pAsameM khar3I sItAse sundara rAma isa taraha suzobhita ho rahe the ki unakI upamAmeM 've isa taraha suzobhita the' aisA jo kahatA thA vaha nilaMjja jAna par3atA thA arthAt ve anupama the // 244|| tadanantara dhanuSakI DorI utAra kara ve vinayavAn rAma sItAke sAtha apane Asanapara baiTha gaye // 245 // jo nava samAgamake kAraNa bhayabhIta ho rahI thI tathA jisake hRdayameM kampana utpanna ho rahA thA aisI sItA rAmakA mukha dekhanekI icchAse kisI adbhuta bhAvako prApta ho rahI thI // 246 / / itanemeM hI kSubhita samudrake samAna jisakA zabda ho rahA thA aise sAgarAvataM nAmaka dhanuSako lakSmaNane pratyaMcAsahita kara jorase usakI TaMkAra chor3I // 247 // tadanantara bANapara dRSTi lagAye hue lakSmaNako dekha 'he deva nahIM, nahIM' aisA kahate hue vidyAdharoMne phUloMke samUha chor3e arthAt puSpa varSA kI // 248|| tadanantara jisako DorIse vizAla zabda ho rahA thA aise dhanuSako 1. dizAH / 2. sundarA m.| 3. balavAn / 2-6 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe vikrAntAya tathA tasmai vidyAbhRccandravardhanaH / aSTAdaza dadau kanyA dhiyaivAprauDhikA iti // 250 // vidyAdharaiH samAgatya paramaM bhayapUritaiH / vRttAnte kathite tasmizcandrazcintAparaH sthitaH // 25 // vRttAntamimamAlokya bharataH puruvismayaH / azocadevamAtmAnaM manasA saMprabuddhavAn // 252 // kulamekaM pitApyeka etayormama cedRzam / prAptamadbhutamatAbhyAM na mayA mandakarmaNA // 253 // athavA kiM mano vyartha paralakSmyAbhitapyase / purA cArUNi karmANi na kRtAni dhruvaM tvayA // 254 / / padmagarbhadalacchAyA sAkSAlakSmIrivojjvalA / IdRzI purupuNyasya puMso bhavati bhAminI // 255 // kalAkalApaniSNAtA vijJAnA kekayA tataH / vijJAya tanayAkUtaM karNe priyamabhASata / / 256 / / bharatasya mayA nAtha zokavallakSitaM manaH / tathA kuru yathA nAyaM nivedaM paramRcchati // 257 / / astyatra kanako nAma janakasyAnujo nRpH| suprabhAyAM tato jAtA sukanyA lokasundarI // 258 // svayaMvarAmidhaM bhUyaH samudghoSya niyojyatAm / tathAyaM yAvadAyAti nAnyaM taM bhAvanAntaram // 259 // tataH paramamityuktvA vArtA dazarathena sA / karNagocaramAnItA kanakasya sucetasaH // 26 // yadAjJApayatItyuktvA kanakanAnyavAsare / samAhUtA nRpAH kSipraM gatA ye nilayaM nijam // 26 // tato yathocitasthAnasthitabhUnAthamadhyagam / 'nakSatragaNamadhyasthazarvarIvarevibhramam // 262 / / upAttasumanodAmA kAnakI kanakaprabhA / suprabhA bharataM vave subhadrA bharataM yathA // 263 / / khIMcakara aura phira utArakara balavAn lakSmaNa rAmake samIpa hI bar3I vinayase A baiThA / / 249 / / isa prakAra zUravIratA dikhAnevAle lakSmaNake lie candravardhana vidyAdharane atyanta buddhimatI aThAraha kanyAe~ dI / / 250 // bhayase atizaya bhare hue vidyAdharoMne vApasa Akara jaba yaha samAcAra kahA taba candragati vidyAdhara cintAmeM nimagna ho gayA // 251 // ____athAnantara yaha vRttAnta dekhakara jise bar3A Azcarya prApta ho rahA thA, jise manameM prabodha utpanna huA thA aisA bharata apane Apake viSayameM isa prakAra zoka karane lagA / / 252 // ki dekho hama donoMkA eka kula hai, eka pitA haiN| para ina donoM arthAt rAma-lakSmaNane aisA Azcarya prApta kiyA aura puNyakI mandatAse maiM aisA Azcarya prApta nahIM kara sakA // 253 / / athavA dUsarekI lakSmIse manako vyartha hI kyoM santapta kiyA jAye? nizcita hI tUne pUrvabhavameM acche kArya nahIM kiye // 254 / / kamalake bhotarI dalake samAna jisakI kAnti hai aisI sAkSAt lakSmIke samAna ujjvala strI atyadhika puNyake dhAraka puruSako ho prApta ho sakatI hai / / 255 / / tadanantara kalAoMke samUhameM niSNAta evaM viziSTa jJAnako dhAraNa karanevAlI kekayAne putrakI ceSTA jAnakara kAnameM hRdayavallabha rAjA dazarathase kahA ki he nAtha ! mujhe bharatakA mana zokayukta dikhAI detA hai| isalie aisA karo ki jisase yaha vairAgyako prApta na ho jAye // 256257 // yahAM janakakA choTA bhAI kanaka hai| usakI suprabhA rAnIse utpanna huI loka-sundarI nAmA kanyA hai / / 258 / / so svayaMvara vidhiko punaH ghoSaNA kara use bharatake lie usI taraha svIkRta karAo jisa taraha ki vaha kisI dUsarI bhAvanAko prApta nahIM ho sake // 259 / / tadanantara 'bahuta ThIka hai' aisA kahakara rAjA dazarathane yaha bAta vicAravAn rAjA kanakake kAna taka pahu~cAyI // 260 // rAjA kanakane bhI 'jo AjJA' kahakara dUsare dina jo rAjA apane ghara cale gaye the unheM zIghra hI bulAyA // 261 // tadanantara jo yathAyogya sthAnoMpara baiThe hue rAjAoMke madhya meM sthita thA aura nakSatroMke samUhake madhya meM sthita candramAke samAna suzobhita ho rahA thA aise bharatako puSpamAlA dhAraNa karanevAlI evaM suvarNake samAna kAntise saMyukta, rAjA kanakakI putrI lokasundarIne usa taraha 1. nakSatraM gaNamadhyasthaM m.| 2. candraH / 3. kanakasyApatyaM strI kAnakI / Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTAviMzatitamaM parva atyanta viSamIbhAvaM pazya zreNika karmaNAm / yato'sau saMprabuddhaH san kanyayA mohitaH punaH // 26 // vilakSAH pArthivAH sarve jagmuH sthAnaM yathAtham / asthuzca vikathAzaktyA bandhuvargasamAgame // 265 / / yAdRk yena kRtaM karma bhuGkte tAdRk sa tatphalam / najhuptAna kodravAn kazcidaznute zAlisaMpadam // 266 // ketutoraNamAlAbhimaNDitAyAM mahAdyutau / 'AgulphakusumApUrNavizAlApaNavartmani // 267 // sazaMkhatUryanisvAnapUritAkhilavezmani / mithilAyAM tayozcakre vivAhaH paramotsavaH // 26 // diNena tathA lokaH sakalo paripUritaH / sahApralayamAyAtaM dehoti dhvanitaM yathA // 26 // ye vivAhotsavaM draSTaM sthitA bhUpAH sucetsH| paramaM prApya sanmAnaM yayuste svaM svamAlayam // 27 // drutavilambitavRttam sakala viSTapanirgatakIrtayaH paramarUpapayonidhivartinaH / pitRjanArpitasaMmadasaMpadaH paramaratnavibhUSitavigrahAH // 27 // vividhayAnasamAkulasainikA jlnidhisvntuuryninaaditaaH| vivi zurabhyudayena sukozalAM dazarathasya sutA vadhuke tathA // 272 // samavalokitumuttamavigrahe puri tadA vadhuke sakalo janaH / rahitasAmikRtasvamanaHkriyaH zrayati rAjapathaM bhRzamAkulaH // 273 / / varA jisa taraha ki uttama kAntiko dhAraNa karanevAlI subhadrAne pahale bharata cakravartIko varA thA // 262-263 / / gautamasvAmI kahate haiM ki he zreNika ! karmokI atyanta viSamatA dekho ki prabodhako prApta huA bharata kanyAke dvArA punaH mohita ho gayA // 264 // saba rAjA loga lajjita hote hue yathAyogya sthAnoMpara cale gaye aura apane bandhuvargake bIcameM vikathA karate hue rahane lage // 265 // kitane hI kahane lage ki jisa jIvane jaisA kArya kiyA hai vaha vaisA hI phala bhogatA hai| kyoMki jisane kodoM boye haiM vaha dhAnya prApta nahIM kara sakatA / / 266 / / / tadanantara jo patAkA toraNa aura mAlAoMse sajAyI gayI thI, jo mahAkAntiko dhAraNa kara rahI thI, jisake bAjArake lambe-caur3e mArga ghuTanoM taka phUloMse vyApta kiye gaye the aura jisake samasta ghara zaMkha evaM turahIke madhura zabdoMse bhara rahe the aisI mithilA nagarImeM donoMkA bar3e utsavake sAtha vivAha kiyA gayA / / 267-268 // usa samaya dhanase saba loka isa taraha bhara diyA gayA thA ki jisase 'dehi arthAt deo' yaha zabda mahApralayako prApta ho gayA thA arthAt bilakula hI naSTa ho gayA thA / / 269|| uttama cittako dhAraNa karanevAle jo rAjA vivAhotsava dekhane ke lie raha gaye the ve parama sammAnako prApta ho apane-apane ghara gaye // 270 // athAnantara jinakI kIrti samasta saMsArameM phaila rahI thI, jo parama saundaryarUpI sAgarameM nimagna the, jinhoMne mAtA-pitAke lie harSarUpa sampadA samarpita kI thI, jinake zarIra utkRSTa ratnoMse alaMkRta the, jinake sainika nAnA prakArakI savAriyoMse vyagra the, aura jinake Age samudrake samAna vizAla zabda karanevAlI turahI baja rahI thI aise dazarathake putroM tathA bahuoMne bar3e vaibhavake sAtha ayodhyAmeM praveza kiyA // 271-272 // usa samaya uttama zarIrako dhAraNa karanevAlI bahuoMko dekhaneke lie samasta nagaravAsI loga apanA AdhA kiyA kArya chor3a bar3I vyagratAse rAjamArgameM A gaye // 273 // 1. agulphakusumApUrNAvizAlApaNyavarmani m.| 2. dhanena / 3. vadhvau eva vadhake svArthe kaH / Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe kRtasamastajanapratimAnanAH puruguNastavasannatamUrtayaH / svanilayeSu mahAsukhabhoginI dazarathasya sutAH sudhiyaH sthitAH // 27 // samavagamya janAH zubhakarmaNaH phalamudAramazomanato'nyathA / karata karma budhairaminanditaM mavata yena raveradhikaprabhAH // 275 / / ityAce raviSeNAcAryaprokta padmacarite rAmalakSmaNaratnamAlAbhidhAnaM nAmASTAviMzatitamaM parva // 28 // jinhoMne saba logoMkA satkAra kiyA thA tathA apane vizAla guNoMke stavanase jinakA zarIra vinamra ho rahA thA arthAt lajjAke bhArase jhuka rahA thA aise dazarathake buddhimAn putra mahAsukha bhogate hue apane mahaloMmeM rahane lage / / 274 / / gautamasvAmI kahate haiM ki he bhavyajano! 'zubha karmakA phala acchA hotA hai aura azubha karmakA phala azubha hotA hai' aisA jAnakara vidvajjanoMke dvArA prazaMsanIya vaha kArya karo jisase ki sUryase bhI adhika kAntike dhAraka hoo // 27 // isa prakAra ArSa nAmase prasiddha raviSeNAcArya ke dvArA kathita padmacaritameM rAma-lakSmaNako svayaMvarameM ratnamAlAkI prApti honekA varNana karanevAlA aTThAIsavA~ parva samApta huA // 28 // Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonatriMzatama parva ASADhadhanalASTamyAH prabhRtyatha narAdhipaH / mahimAnaM jinendrANAM prayataH kartumudyataH // 1 // sarvAH priyAstadA tasya tanayA bAndhavastathA / vidhAtuM jinabimbAnAmiti kartavyamudyatAH // 2 / / pinaSTi paJcavarNAni kazciccUrNAni sAdaraH / kazcid anAti mAlyAni 'lavdhavarNaH sumakiSu // 3 // vAsayatyudakaM kazcidvayatyaparaH zitim / pinaSTi paramAra gandhAn kazcidvahuvidhacchavIn // 4 // dvArazomA karotyanyo 'dAsobhiratibhAsuraiH / nAnAdhAturasaiH kazciskurute mittimaNDanam // 5 // evaM janaH para bhakti vahan pramadapUritaH / jinaejAsamAdhAnAt puNyamArjayaduttamam // 6 // tataH sardasamRddhInAM kRtasaMmbhArasaMnidhiH / cakAra snapanaM rAjA jinAnAM tUryanAditam // 7 // aSTAhopoSitaM kRtvAbhiSekaM paramaM nRpaH / cakAra mahatI pUjAM puSpaiH sajakRtrimaiH // 8 // yathA nandIzvare dvIpe zakraH surasamanvitaH / jinendra mahimAnandaM kurute tadvadeya saH // 9 // tataH sadanayAtAnAM mahipINAM narAdhipaH / prajighAya mahApUtaM zAntigandhodaka kRtI // 10 // timRNAM taruNIstrIbhinItaM zAntyudakaM drutam / pratItA mastake cakrustato duritanodanam // 11 // vRddhakamyukino haste dattaM jinavarodakam / aprApya sunabhA kopaM zokaM ca paramaM gatA // 12 // acintayacca no sAdhvI buddhireSA mahIbhRtaH / yadetA mAnitA nAhaM zAntivArivisarjanAt // 13 // athAnantara ASAr3ha zukla aSTamIse ASTAhnika mahAparva aayaa| so rAjA dazaratha jinendra bhagavAnkI mahimA karaneke lie udyata huA // 1 / / usa samaya usakI samasta striyA~, putra tathA bAndhavajana jina-pratimAoMke viSayameM nimnAMkita kArya karaneke lie tatpara hue // 2 // koI maNDala banAne ke lie bar3e Adarase pA~ca raMgake cUrNa pIsane lagA, to nAnA prakArakI racanA karanemeM nipuNa koI mAlAeM gaeNthane lagA // 3 // koI jalako sugandhita karane lagA, koI pRthivIko sIMcane lagA, koI nAnA prakArake utkRSTa sugandhita padArtha pIsane lagA // 4 // koI atyanta sundara vastroMse jinamandirake dvArakI zobhA karane lagA aura koI nAnA dhAtuoMke rasase dIvAloMko alaMkRta karane lagA / / 5 / / isa prakAra utkRSTa bhaktiko dhAraNa karanevAle evaM Anandase paripUrNa bhaktajanoMne jinendradevakI pUjA kara uttama puNyakA saMcaya kiyA // 6 // tadanantara saba prakArako uttamottama sAmagriyoMko ekatra kara rAjA dazarathane jisameM turahIkA vizAla zabda ho rahA thA aisA jinendra bhagavAnkA abhiSeka kiyA // 7 // ATha dinakA upavAsa kara utkRSTa abhiSeka kiyA tathA sahaja arthAt svAbhAvika aura kRtrima arthAt svarNa, rajata Adise banAye hae puSpoMse mahApUjA kI // 8 // jisa prakAra indra devoMke sAtha nandIzvara dvIpameM jinendrapUjA karatA hai usI prakAra rAjA dazarathane bhI saba parivArake sAtha jinendrapUjA kI // 9 // tadanantara jaba rAniyAM ghara pahu~ca gayIM taba buddhimAn rAjA dazarathane sabake lie mahApavitra, zAntikAraka gandhodaka pahu~cAyA // 10 // so tIna rAniyoMke lie to vaha gandhodaka taruNa striyAM le gayIM isalie jaldI pahu~ca gayA aura unhoMne pApako naSTa karanevAlA vaha gandhodaka zIghra hI bar3I zraddhAse mastakapara dhAraNa kara liyA // 11 // parantu suprabhAke lie vRddha kaMcukIke hAtha bhejA thA isalie use zIghra nahIM milA ataH vaha atyadhika krodha aura zokako prApta huI // 12 // vaha vicAra karane lagI ki rAjAkI yaha buddhi ThIka nahIM hai jisase unhoMne mujhe gandhodaka bhejakara sammAnita nahIM kiyA // 13 // 1. vicakSaNaH, caturaH ityarthaH / 2. vastraH / 3. puNyamarjaya m.| 4. preSayAmAsa / 5. zAnta ma. / Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe ko vAtra nRpaterdoSaH prAyaH puNyaM purA mayA / nArjitaM yena saMprAptA 'nikAramidamIdRzam // 14 // puNyavatya imAH zlAghyA mahAsaubhAgyasaMyutAH / pUtaM yAsAM jinendrAmbu prItyA prahitamuttamam // 15 // apamAnena dagdhasya hRdayasyAsya me'dhunA / zaraNaM maraNaM manye tApaH zAmyati nAnyathA // 16 // 'vizAkhasaMjJamAhRya bhANDAgarikamekakam / jagAda bhadra nAkhyeyaM tvayedaM vastu kasyacit // 17 // viSaNAtyantaparamaM mama jAtaM prayojanam / tadAnaya drutaM bhaphirmayi cettava vidyate // 18 // gatvA sa yAvadanviSyazcirayatyatizaGkitaH / tAvattalpagRhaM gatvA sAtiSThat srastagAtrikA // 19 // nRpatizcAgato vIkSya priyAstisrastayA vinA / samanviSyAgamattasyAH samIpaM tvaritakramaH // 20 // apazyacca manazcaurImaMzukacchannavigrahAm / anAdareNa sattalpe zakrayaSTimiva sthitAm // 21 // gRhANa tadidaM devi kSveDamityavadacca saH / preSyo dazarathazcaitaM dezaM prApyAzRNod dhvanim // 22 // hA devi kimidaM mugdhe prArabdhamiti ca bruvan / sa nirAkarod bhujiSyaM taM tattalpe copaviSTavAn // 23 // rAjAnamAgataM jJAtvA sahasA satraposthitA / kSitAvupavivikSantI kAntenAGke nivezitA // 24 // avAci ca priye kasmAt kopaM prAptA tvamIdRzam / sarvato dayite yena jIvite'pyasi nispRhA // 25 // sarvato maraNaM duHkhamanyasmAdukhataH param / pratikArastu yadyasya taduHkhaM vada kIdRzam // 26 // svaM me hRdayasarvasvaM dayite vada kAraNam / kSaNenApanayaM yasya kariSyAmi varAnane // 27 // zrutaM velsi jinendrANAM sadasadgatikAraNam / tathApi matamIdRk te dhikkopaM dhvAntamuttamam // 28 // athavA isameM rAjAkA kyA doSa hai ? prAyaHkara maiMne pUrva bhavameM puNyakA saMcaya nahIM kiyA hogA jisase maiM aise tiraskArako prApta huI hU~ // 14 // ye tInoM puNyavatI tathA mahAsaubhAgyase sampanna haiM jinake lie rAjAne premapUrvaka pavitra evaM uttama gandhodaka bhejA hai // 15 // apamAnase jale hue mere isa hRdayake lie isa samaya maraNa hI zaraNa ho sakatA hai aisA maiM mAnatI huuN| anya prakArase merA santApa zAnta nahIM ho sakatA // 16 // yaha vicArakara usane vizAkha nAmaka eka bhANDArIse kahA ki he bhadra ! tuma yaha bAta kisIse kahanA nahIM // 17 // mujhe viSakI atyanta AvazyakatA A par3I hai| isalie yadi terI mujhameM bhakti hai to zIghra ho lA de ||18|| viSake nAmase atyanta zaMkita hotA huA bhANDArI use khojatA huA jabataka kucha vilamba karatA hai tabataka vaha zayanagRhameM jAkara tathA zarIrako zithila kara par3a rahI // 19 / / itane meM hI rAjA A gaye aura usake binA tIna priyAoMko dekhakara khoja karate hue zIghra hI usake samIpa jA pahu~ce // 20 // unhoMne dekhA ki manako curAnevAlI suprabhA vastrase zarIra DhaMkakara zayyApara anAdarase indradhanuSake samAna par3I hai // 21 // isI samaya usa bhANDArIne Akara kahA ki he devi ! yaha viSa lo| bhANDArIke isa zabdako vahA~ jAkara rAjAne suna liyA // 22 / / sunate hI rAjAne kahA ki he devi ! yaha kyA hai ? mUrkhe ! yaha kyA prArambha kara rakhA hai ? aisA kahate hue rAjAne usa bhANDArIko vahA~se dUra haTAyA aura svayaM sUprabhAkI zayyApara baiTha gaye // 23 // rAjAko AyA jAna vaha lajAtI huI sahasA uThI aura pRthivIpara baiThanA cAhatI thI ki unhoMne use godameM baiThA liyA // 24 // rAjAne kahA ki priye ! tuma isa prakArake krodhako kyoM prApta huI ho jisase ki sabase adhika priya apane jIvanase bhI niHspRha ho rahI ho // 25 // maraNakA duHkha saba duHkhoMse adhika duHkha hai| so jisa anya duHkhase duHkhI hokara tumane maraNako usakA pratikAra banAyA hai vaha duHkha kaisA hai yaha to batAo / / 26|| he dayite! tuma mere hRdayakI sarvasva ho, ataH he sumukhi ! zIghra hI vaha kAraNa batAo jisase maiM usakA pratikAra kara sakU~ / / 27 // sugati aura durgatike kAraNoMkA nirUpaNa karanevAle jinazAstrako 1. tiraskAram / 2. vizAra- ma. / 3. viSam / 4. sevakaM taM / 5. dUrIbhAvaM / Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonatriMzattamaM parva prasIda devi ko'dyApi kopasyAvasarastava / prasAdadhvaniparyantaprakopA hi mahAstriyaH // 29 // tayoktaM nAtha kaH kopastvapi me duHkhamIdRzam / samutpannaM na yayAti zAnti paJcatayA vinA // 30 // devi tatkataradduHkhamityuktaivamabhASata / zAntyambudAnamanyAsAM mama neti kuto vada ||31|| dRSTena kena kAryeNa hInAhaM viditA tvayA / yadavaJcitapUrvAsmi vacitA paNDitAdhunA // 32 // yAvadevaM vadavyeSA tAtradAyAti kaJcukI / devi jainAmbu nAthena tubhyaM dattamiti bruvan // 33 // annAntare priyAH prAptA itarAstAmidaM jaguH / ayi mugdhe prasAdasya sthAne prAptAsi kiM ruSA // 34 // pazyAsmAkaM jugupsAbhirdAsIbhirjalamAhRtam / variSThena pavitreNa tava kaJcukinAmunA ||35|| IdRzI nAma nAthasya saMprItirbhavatIM prati / yato'yaM janito bhedaH kimakANDe prakupyasi // 36 // prasIda dayitasyAsya lagnasyaiva prayatnataH / praNayAdaparAdhe'pi nanu tuSyanti yoSitaH // 37 // dayite kriyate yAvatkopo dAruNamAnase / tAvatsaMsArasaukhyasya vighnaM jAnIhi zobhane // 38 // vipAdayitumasmAkamAtmAnamucitaM nanu / kiMzvatra jinacandrANAM vAriNA naH prayojanam ||39|| patnIbhirapi prItamiti sAntvitayA tayA / cakre zAntyudakaM mUrdhni romAJcAcitagAtrayA // 40 // tataH prakupito'vocad rAjA kaJcukinaM takam / vyAkSepaH kva nu te jAto vadApasarde kacukin // 41 // tato bhayAdvizeSeNa kampitAkhilavigrahaH / kaJcukI kathamapyUce kSitijAnu ziro'JjaliH ||12|| tuma jAnatI ho phira bhI tumhArI aisI buddhi kyoM ho gayI ? isa pragAr3ha andhakArasvarUpa krodhako dhikkAra ho ||28|| he devi ! prasanna hoo| isa samaya bhI kyA tumhAre krodhakA koI avasara hai kyoMki jo mahAstriyA~ hotI haiM unakA krodha prasAda zabda sunane taka hI rahatA hai ||29|| suprabhA kahA ki he nAtha! Apapara merA kyA krodha ho sakatA hai ? para mujhe aisA duHkha utpanna huA hai ki jo maraNake binA zAnta nahIM ho sakatA ||30|| rAjAne pUchA ki he devi ! vaha kauna-sA duHkha hai ? isake uttara meM suprabhAne kahA ki Apane anya rAniyoMke lie to gandhodaka bhejA para mujhe kyoM nahIM bhejA so kahie ? ||31|| Apane aisA kauna-sA kAryaM dekhA jisase mujhe hIna samajha liyA hai / he suvijJa ! jise pahale kabhI dhokhA nahIM diyA use Aja kyoM dhokhA diyA gayA ? ||32|| suprbh| jabataka yaha saba kaha rahI thI ki tabataka vRddha kaMcukI Akara yaha kahane lagA ki he devi ! rAjAne tumheM yaha gandhodaka diyA hai ||33|| isI bIca meM dUsarI rAniyA~ Akara usase kahane lagIM ki arI bholI ! tU prasannatAke sthAnako prApta hai phira kyA kaha rahI hai ? ||34|| dekha, hama logoM ke lie to nindanIya dAsiyA~ gandhodaka lAyI haiM para tere lie yaha zreSTha evaM pavitra kaMcukI lAyA hai ||35|| tere prati svAmIkI aisI uttama prIti hai isIse yaha bheda huA hai phira asamaya meM kyoM kupita ho rahI hai ? ||36|| phira svAmI tere pIche bar3e prayatnase laga rahe haiM / ataH inapara prasanna ho kyoMki snehake kAraNa striyA~ aparAdha honepara bhI santuSTa hI rahatI haiM ||37|| he kaThorahRdaye ! jabataka patipara krodha kiyA jAtA hai tabataka he zobhane ! sAMsArika sukhameM vighna hI jAnanA cAhie ||38|| vAstavameM to hama logoMkA maranA ucita thA para hameM to gandhodakase prayojana thA / isalie saba apamAna sahana kara liyA ||39|| isa prakAra sapatniyoMne bhI jaba use sAntvanA dI taba usakA zarIra romAMcase suzobhita ho gayA aura usane gandhodaka mastakapara dhAraNa kiyA ||40| tadanantara rAjAne kupita hokara usa kaMcukose kahA ki he nIca kaMcukI ! batA tujhe yaha vilamba kahA~ huA ? ||41 || bhayase jisakA samasta zarIra vizeSakara kA~pane lagA thA aisA kaMcukI * 1. paJcayatA ma / 2. anavasare / 3. vAriNAM ma. (?) / 4. adhama / 47 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe * "hRdaye sthApitAH kRcchrAdAnItA vaktragocaram / oSTe praNihitA varNA vyalIyante'sya bhUrizaH ||43|| "satkAraM muhuH kurvan sphurayannadharau muhuH / hRdayaM saMspRzan kRcchrAdupanItena pANinA || 44|| pazcAnmastakabhAgasthazcandrAMzu sitamUrddhajaH / mandavAtAhata zvetacAmaropama kUrcakaH // 45 // makSikAcchada nacchAtatvatirohitvaikasaH / dhavalabhrUvalicchanna zoNaprabhanirIkSaNaH // 46 // abhilakSya zirAjAlasaMveSTita calattaduH / asaM pUrita pustAmaH kRcchrAdvAso'pi dhArayan // 47 // himAhata ivAtyarthaM kapolo kampayan zlathau / vivakSayA muhurjihAM sthAnAni skhalitAM nayan // 48 // anyekAkSaraniSpattiM manyamAno mahotsavam / varNAntarAbhisaMdhAnAd varNamanyaM samuccaran // 49 // saMdhAnavarjitAn varNAn paramazramakAriNaH / kaNTakAniva kRcchreNa mumoca parijarjarAn // 50 // jarAdhInasya me nAtha kibhAgo mulyavatsala / saMprApto'si yataH kopaM deva vijJAtabhUSaNa // 51 // purA karikarAkArabhujaM karkaza sunnatam | pInottuGgaM mahoraskamAlAnasadRzo skam // 52 // AsIn mama vapuH zailarAjakUTasamAkRti / karmaNAmiti citrANAM kAraNaM paramodayam // 53 // abhUtAM cUrNane deva zaktI hastikapATayoH / karau pANiprahArazca parvatasyApi bhedakaH // 54 // uccAvacAM kSitiM vegAt purAhaM parilaGghayan / rAjahaMsa ivAvAtaM nAtha sthAnamabhIpsitam // 55 // AsIt dRSTavaSTambhastAdRzo mama pArthiva / Amanye'pi kSiterIzaM yAdRzena tRNopamam // 56 // pRthivIpara ghuTane aura zirapara aMjali rakhakara kisI taraha bolA || 42 // usake hRdayameM jo akSara ve mukha taka bar3I kaThinAIse Aye aura jo oThoMpara rakhe gaye the ve bAra-bAra vahIM ke vahIM vilIna ho gaye ||43|| vaha bAra-bAra khakAratA thA, bAra-bAra oTha calAtA thA, aura bar3I kaThinAIse uThAkara pAsa le jAye gaye hAthase hRdayakA sparza karatA thA // 44 // usake mastaka ke pichale bhAga meM candramA kI kiraNoMke samAna sapheda bAla sthita the tathA sapheda caramake samAna usakI dAr3hIke bAla manda manda vAse hila rahe the ||45 || makkhI ke paMkha ke samAna patalI tvacAse usakI haDDiyA~ Dha~kI huI thIM, usake lAla-lAla netra sapheda-sapheda bhrakuTiyoM kI valise AcchAdita the ||46 || usakA caMcala zarIra spaSTa dikhAI denevAlI nasoMke samUha se veSTita thA, miTTI ke adhabane khilaune ke samAna usakI AbhA thI / vaha vastra bhI bar3I kaThinAIse dhAraNa kara rahA thA, himase tAr3ita hue ke samAna dono zithila kapoloMko kampita kara rahA thA, bolanekI icchAse lar3akhar3AtI jillAko tAlu Adi sthAnoMpara bar3I kaThinAIse le jA rahA thA, yadi eka akSarakA bhI uccAraNa kara letA thA to use mahAn utsava mAnatA thaa| kucha varNaM bolanA cAhatA thA para usake badale kucha dUsare hI varNaM bola jAtA thA, jinake bolanekA vicAra hI nahIM thA aise bahuta bhArI zramako karanevAle TUTe-phUTe varNoM ko vaha jIrNa-zIrNaM kA~Teke samAna bar3I kaThinAIse chor3atA thA arthAt usakA uccAraNa 48 karatA thA // 47-50 // he bhRtyavatsala, svAmin ! mujha buDDhekA kyA aparAdha hai ? jisase ki vijJAnarUpI AbhUSaNako dhAraNa karanevAle he deva ! Apa krodhako prApta hue ho // 51 // pahale mere zarIrakI bhujAe~ hAthI kI sU~r3ake samAna thIM, zarIra atyanta kaThora aura U~cA thA / sInA vizAla thA, ET AlAna arthAt hAthI bA~dhane ke khambhe ke samAna thIM, merA yaha zarIra sumeruke zikharake samAna AkRtivAlA thA, tathA aneka adbhuta kAryoMkA sazakta kAraNa thA || 52 - 53 // he deva ! hamAre hAtha pahale sudRr3ha kivAr3oMke cUrNa karane meM samartha the, hamAre pairakI Thokara parvatake bhI Tukar3e kara DAlatI thI, U~cI-nIcI bhUmiko maiM vegase lA~gha jAtA thA, he svAmin! maiM rAjahaMsa pakSIke samAna manacAhe sthAnako zIghra hI prApta ho jAtA thA / / 54-55 / / he rAjan ! ye merI dRSTimeM itanA nadharaM ma / 4. hastakapATayoH ma. / 1. hRdayasthApitA ma. / 2. khasaGkAraM kha. / 3 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonaviMzattamaM parva aGganAjanadRSTInAM manasA sa mahAsthiram / AlAnametadAsInme zarIraM cAruvibhramam // 57 // lAlitaM prmainogaiH prasAdena pitustava / visaMghaTitabhetanme kumitramiva sAMpratam // 58 // adhatta yaH purA zaktiM ripudAraNakAriNIm / kareNa yaSTimAlambya tena bhrAmyAmi sAmpratam // 59 // vikrAntapuruSAkRSTazarAsanasamaM mama / pRSThAsthisthitamAkrAnte mUni mRtyorivAghriNA // 6 // dantasthAnabhavA varNAzciraM kvApi gatA mama / UpamavarNoSmaNA tApamazatA iva sevitum // 61 // Alambe yadi no yaSTimetAM prANagarIyasIm / kSitI patettataH pakkamidaM hatazarIrakam // 62 // valInAM vartate vRddhirutsAhasya parikSayaH / rAjan zvasimi dehena yadetena tadadbhutam // 63 // 'adyazvInamamuM kAyaM jarayA jarjarIkRtam / nAtha dhatu na zaknomi bAhya vastuni kA kathA // 64 // nitAntapaTutAbhAjhi hRSIkANi purA mama / saMpratyuddezamAtreNa sthitAni jaDacetasaH // 65 // padamanyatra yacchAmi patatyanyatra durghaTam / zyAmamevAkhilaM dRSTyA pazyAmi dharaNItalam // 66 // gotrakramasamAyAtamidaM rAjakulaM mama / yataH zaknomi na tyaktumapi prApyedazI dazAm // 6 // pakvaM phalamivaitanme zarIraM kvApi vaasre| neSyatyAhAratAM mRtyurmarmaracchadanopamAm // 68 // na tathAsannamRtyorme svAmin saMjAyate bhayam / bhavaJcaraNasaMsevAvirahAda mAvino yathA // 69 // vyAkSepo me kutaH kazciddadhatastanumIdRzIm / bhavadAjJA pratIkSyaiva yasya jIvitakAraNam // 7 // bala thA ki jisase maiM rAjAko bhI tRNake samAna tuccha samajhatA thA // 56 // atyanta sthavira aura sundara vilAsase yukta merA yaha zarIra strIjanoMkI dRSTi aura manako bAMdhane ke lie AlAnake samAna thA // 57|| Apake pitAke prasAdase maiMne isa zarIrakA uttamottama bhogoMse lADa-pyAra kiyA thA para isa samaya kumitrake samAna yaha vighaTa gayA hai / / 58|| merA jo hAtha pahale zatruoMko vidAraNa karanekI zakti rakhatA thA aba usI hAthase lAThI pakar3akara calatA hU~ // 59|| merI pIThakI haDDI zUravIra manuSyake dvArA khIMce hue dhanuSake samAna jhuka gayI hai aura merA zira yamarAjake pairase AkrAnta hueke samAna namra ho gayA hai / / 60 // dA~toMke sthAnase uccarita honevAle mere varNa (lU tavarga la aura sa ) kahIM cale gaye haiM so aisA jAna par3atA hai mAno USmavarNoM (za Sa sa ha ) kI USmA arthAt garamIse utpanna santApako sahane meM asamartha hokara hI kahIM cale gaye haiM // 61 / / yadi maiM prANoMse bhI adhika pyArI isa lAThIkA sahArA na leOM to yaha pakA huA adhama zarIra pRthvIpara gira jAve // 62 // zarIrameM bali arthAt sikur3anoMkI vRddhi ho rahI hai aura utsAhakA hrAsa ho rahA hai| ha rAjan ! isa zarIrase maiM sA~sa le rahA hU~ yahI AzcaryakI bAta hai // 63|| he nAtha ! AjakalameM naSTa ho jAnevAle isa jarAjarjarita zarIrako hI dhAraNa karaneke lie maiM samartha nahIM hU~ phira dUsarI bAhya vastukI to kathA hI kyA hai ? // 64 // pahale merI indriyA~ atyanta sAmarthyako prApta thIM para isa samaya nAmamAtrako hI sthita haiN| merA mana bhI jar3arUpa ho gayA hai // 65 / / paira anya sthAnapara rakhatA hU~ para sa~bhala nahIM sakaneke kAraNa anya sthAnapara jA par3atA hai| maiM samasta pRthvItalako apanI dRSTise kAlA hI kAlA dekhatA hU~ / / 66 / / cU~ki yaha rAjakula merI vaMza-paramparAse calA A rahA hai isalie aisI dazAko prApta hokara bhI ise chor3aneke lie samartha nahIM hU~ // 67 // merA yaha zarIra pake hue phalake samAna hai so yamarAja sakhe patrake samAna ise apanA AhAra banA legA / / 68|| he svAmin ! mujhe nikaTavartI mRtyuse vaisA bhaya nahIM utpanna hotA hai jaisA ki bhaviSyameM honevAlI Apake caraNoMkI sevAke abhAvase ho rahA hai // 69 // ApakI sammAnanIya AjJA hI jisake jIvita rahanekA kAraNa hai aise isa zarIrako dhAraNa karate hue mujhe vilamba athavA kAryA1. adya zvo bhavam adyazvInaM bhaGgaramityarthaH / Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe sa tvaM nAtha jarAdhInaM mama jJAtvA zarIrakam / kopamarhasi no kartuM dhIra dhatsva prasannatAm // 7 // nizamya tadvaco rAjA gaNDaM kuNDalamaNDitam / vAme karatale nyasya cintAmevamupAgamat // 72 // jalabubudanissAraM kaSTametaccharIrakam / saMdhyAprakAzasaMkAzaM yauvanaM bahuvibhramam // 73 // saudAminItvarasyAsya kRte dehasya mAnavAH / Arambhante na kiM kRtyaM nitAntaM duHkhasAdhanam // 7 // atimattAGganApAGgabhaGgatulyAH pratArakAH / bhogibhogasamAbhogAstApopacayakAriNaH // 75 // viSayeSu yadAyattaM duSprApeSu vinAziSu / duHkhametadvimUDhAnAM sukhatvenAvabhAsate // 76 // ApAtaramaNIyAni sukhAni viSayAdayaH / kiMpAkaphalatulyAni citraM prArthayate janaH // 77 // puNyavanto mahotsAhAH prabodhaM paramaM gatAH / viSavad viSayAn dRSTvA ye tapasyanti sajanAH // 7 // kadA nu viSayAMtyaktvA nirgataH snehacArakAt / AcariSyAmi jainendraM tapo nirvRtikAraNam // 79 // sukhena pAlitA kSoNI bhuktA bhogA ythocitaaH| vikrAntA janitA putrAH kimadyApi pratIkSyate // 8 // anvayavatamasmAkamidaM yatsUnave zriyam / datvA saMvegino dhIrAH pravizanti tapovanam // 81 // cintayitvApyasAvevaM rAjA karmAnubhAvataH / bhogeSu zithilAsaktirgRha eva ratiM yayau // 42 // yatprAptavyaM yadA yena yatra yAvadyato'pi vA / tatprApyate tadA tena tana tAvattato dhruvam // 8 // kiyatyapi tato'tIte kAle magadhasundara / paryaTana vidhinA kSoNI saGghana mahatA vRtaH // 84 // ntarameM AsaMga kaise ho sakatA hai ? 70 // isalie he nAtha ! mere zarIrako jarAke AdhIna jAnakara Apa krodha karaneke yogya nahIM haiN| he dhIra ! prasannatAko dhAraNa karo // 71 // kaMcukIke vacana sunakara rAjA kuNDalase suzobhita kapolako vAma karatalapara rakhakara isa prakAra vicAra karane lage // 72 / / ki aho, bar3e kaSTakI bAta hai ki yaha adhama zarIra pAnIke babUleke samAna niHsAra hai aura aneka vibhramoM-vilAsoMse bharA yaha yauvana sandhyAke prakAzake samAna bhaMgura hai / / 73 / / bijalIke samAna naSTa ho jAnevAle isa zarIrake pIche manuSya na jAne atyanta duHkhake kAraNabhUta kyA-kyA kArya prArambha nahIM karate haiM ? // 74! ye bhoga atyanta matta strIke kaTAkSoMke samAna ThaganevAle haiM, sA~pake phanake samAna bhayaMkara haiM aura santApakI vRddhi karanevAle haiM ||75 // kaThinAIse prApta hone yogya vinAzI viSayoMmeM jo duHkha prApta hotA hai vaha mUrkha prANiyoMke lie sukha jAna par3atA hai // 76 / / ye jo viSayAdika haiM ve prArambhameM hI manohara sukharUpa jAna par3ate haiM phira bhI Azcarya hai ki loga kimpAka phalake samAna ina sukhoMkI cAha rakhate haiM // 77 // jo sajjana ina viSayoMko viSake samAna dekhakara tapasyA karate haiM ve puNyAtmA mahotsAhavAn tathA parama prabodhako prApta haiM aisA samajhanA cAhie / / 78 / / maiM kaba ina viSayoMko chor3akara tathA sneharUpI kArAgRhase chUTakara mokSake kAraNabhUta jinendra-prokta tapakA AcaraNa karUMgA // 79 // sukhase pRthivIkA pAlana kiyA, yathAyogya bhoga bhoge, aura zUravIra putra utpanna kiye phira aba kisa bAtakI pratIkSA kI jA rahI hai // 8 // yaha hamArA vaMzaparamparAgata vrata hai ki hamAre dhIra-vIra vaMzaja virakta ho putrake lie rAjyalakSmI sauMpakara tapovanameM praveza kara jAte haiM // 81 // rAjA dazarathane isa prakAra vicAra bhI kiyA aura bhogoMmeM Asakti kucha zithila bhI huI to bhI karmoke prabhAvase ve gharameM hI prItiko prApta hote rahe arthAt gRhatyAga karaneke lie samartha nahIM ho sake // 82 / / so ThIka hI hai kyoMki jisa samaya jahA~ jisase jo aura jitanA kArya honA hotA hai usa samaya vahAM usase vaha aura utanA hI kArya prApta hotA hai isameM saMzaya nahIM hai / / 83 // athAnantara gautamasvAmI kahate haiM ki he magadha dezake AbhUSaNa ! kitanA hI kAla vyatIta 1. rAgakArAgRhAta / 2. AvariSyAmi m.| 3. pratIkSyase ma. / Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonaviMzattamaM parva sarvabhUtahito nAma sarvabhUtahito muniH / nagarI tAM samAyAsInmanaHparyayavedakaH // 85 // 'sarayvAzca taTe kAlaM zrAntaM saGghamatiSThipat / piteva pAlayan nyastakAyavAGmAnasakriyaH // 86 // prAgabhAgeSu sthitAH kecid guhAsvanye tapasvinaH / kecid viviktageheSu kecijjainendravezmasu // 87 // nagAnAM koTarevanye ythaashktismudytaaH| tapAMsi cakrarAcAryAdadhigamyAnumodanAm // 8 // AcAryastu viviktaSI puryA uttarapazcimAm / tapaHsamucitakSetraM vizAlamatisundaram // 89 // udyAnaM sumahAvRkSaM sayUtha iva vAraNaH / pravivezAtmadazamo mahendrodayakIrtanam // 10 // tasmin zilAtale ramye vipule nirmale same / pazUnAmaGganAnAM ca paNDukAnAM ca durgame // 11 // dveSilokavimukte'sau sUkSmaprANivivarjite / dUrAvaSTambhizAkhasya sthito nAgataroradhaH // 12 // mArtaNDamaNDalecchAyo gabhIraH priyadarzanaH / varSAH kSapayituM tasthau karmANi ca mahAmanAH // 13 // saMprAptazca mahAkAlaH pravAsijanabhairavaH / prasphuradvidhudugro'STa krUradhArAdharadhvaniH // 9 // tarjayanniva lokasya kRtatApaM divAkaram / bhayAt palAyitaM kvApi sthUladhArAndhakArataH // 15 // jAtamurvItalaM samyaka kaJcakena kRtAvRti / varddhante sumahAnadyo vIcipAtitarodhasaH // 16 // jAyate prAptakampAnAM cittobhrAntiH pravAsinAm / asidhArAvataM jaino jano'saktaM niSevate // 97 // honepara bar3e bhArI saMghase AvRta, sarva prANiyoMkA hita karanevAle, tathA manaHparyaya jJAnake dhAraka sarvabhUtahita nAmA muni, vidhipUrvaka pRthivImeM vihAra karate hue ayodhyA nagarImeM Aye / / 84-85 / / jinake mana-vacana-kAyakI ceSTA samIcIna thI aura jo pitAkI taraha saMghakA pAlana karate the aise una munirAjane apane thake hue saMghako sarayU nadIke kinAre ThaharAyA // 86 // saMghake kitane hI muni, AcArya mahArAjakI AjJA prApta kara vanake saghana pradezoMmeM, kitane hI guphAoMmeM, kitane hI zUnya gRhoMmeM, kitane hI jinamandiroMmeM aura kitane hI vRkSoMkI koTaroMmeM Thaharakara yathAzakti tapazcaraNa karane lage // 87-88|| tathA AcArya ekAnta sthAnake abhilASI the isalie unhoMne nagarIkI uttara pazcima dizA arthAt vAyavya koNameM jo mahendrodaya nAmakA udyAna thA usameM yUthasahita gajarAjake samAna praveza kiyaa| usa mahendrodaya nAmA udyAnameM tapake yogya aneka sthAna the, tathA vaha vizAla, atyanta sundara aura aneka bar3e-bar3e vRkSoMse sahita thaa| AcAryake sAtha adhika bhIr3a nahIM thii| apane Apako milAkara kula dasa hI munirAja the| vaha udyAna pazuoM, striyoM aura napuMsakoMke lie durgama thA, dveSI manuSyoMse rahita thA tathA sUkSma jantuoMse zUnya thaa| aise usa udyAnameM jisakI zAkhAe~ dUra-dUra taka phaila rahI thIM aise eka nAga vRkSake nIce sundara, vizAla, nirmala evaM samAna zilAtalapara virAjamAna hue // 89-92 // AcArya mahArAja sUryabimbake samAna dedIpyamAna, gambhIra, priya-darzana aura udArahRdaya the tathA karmoMkA kSaya karaneke lie varSAyoga lekara vahA~ virAjamAna hue the||93|| tadanantara jo videzameM jAnevAle manuSyoMko bhaya utpanna karanevAlA thA, camakatI huI bijalIse ugra thA tathA jisameM AThoM dizAoMke meghoMkI kaThora garjanA ho rahI thI aisA varSAkAla A phuNcaa| vaha varSAkAla aisA jAna par3atA thA mAno logoMko santApa pahuMcAnevAle sUryako DA~Ta ho rahA ho aura bar3I moTI dhArAoMke andhakArase bhayabhIta ho kahIM bhAga gayA ho // 94-95 / / pRthivItala aisA dikhAI dene lagA mAno usane acchI taraha kaMcuka hI dhAraNa kara rakhI ho / taraMgoMse taToMko girAnevAlI bar3I-bar3I nadiyA~ bar3hane lagIM // 96|| aura jinheM kaiMpakaMpI chUTa rahI thI aise pravAsI manuSyoMke cittameM bhrAnti utpanna hone lgii| aise varSAkAlameM jainI loga nirantara 1. sarayUnadyAH / sarasyazca m.| 2. prAgbhAveSu m.| 3. tapaHsamucitaM kSetraM ma., k.| 4. kItitaM ja. / 5. napaMsakAnAma / 6. maNDalocchAyA gabhIrapriya kh.| 7. durgoSTa ma. / Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe bhUrizo'vagrahAMzcakrurmunayaH kssitigocraaH| khayAnalabdhayazcaite pAntu tvA magadhAdhipa // 98 // atha bherIninAdena zaGkhanisvanazominA / 'doSAnte kozalAnAtho vibuddho bhAskaro yathA // 19 // tAmracUDAH kharaM reNurdampatInAM viyojakAH / sArasAzcakravAkAzca sarasISu nadISu ca // 10 // bherIpaNavavINAdyairgItaizca sumanoharaiH / vyAvRtazcaityageheSu jAyate vipulo janaH // 10 // vighUrNamAnanayanaH sakalAruNalocanaH / vimuJcate jano nidrA priyAmiva hiyAnvitaH // 102 // pradIpAH pANDurA jAtA zazAGkazca gatapramaH / vikAsaM yAnti padmAni kumudAni nimIlanam // 1.3 // dhvastA grahAdayaH sarve divAkaramarIcibhiH / jinapravacanajJasya vacanairvAdino yathA // 10 // evaM prabhAtasamaye saMpanne'tyantanirmale / kRtvA pratyaGgakarmANi namaskRtyArcitaM jinam / / 105 // Aruhya vAsitAM bhadrAM kuthApaTavirAjitAm / zatairavaninAthAnAM sevyamAno'maratviSAm // 106 // deze deze namaskurvan munIzcaityAlayAMstathA / mahedrodayamurvIzo yayau chanopazomitaH // 107 // viSTapAnandajananIvibhUtistasya bhUbhRtaH / rAjan saMvatsareNApi zakyaM kathayituM na sA / / 108 // munirAyAtamAtraH san guNaratnapayonidhiH / zrotrayorgocaraM tasya saMprAptastatra maNDale // 109 // kareNoravatIryAsau rAjAmitaparicchadaH / mahApramodasaMpUrNo vivezodyAnamedinIm // 110 // vinyasya maktisaMpannaH pAdayoH kusumAJjalim / sarvabhUtahitAcArya zirasA sa namo'karot // 11 // khaDgadhArAke samAna kaThora vrata dhAraNa karate haiM // 97 // jo pRthivIpara vihAra karate the tathA jinheM AkAzameM calanekI Rddhi prApta huI thI aise munirAja usa samaya aneka prakArake niyama dhAraNa karate the| gautamasvAmI kahate haiM ki he magadhezvara ! ye saba munirAja tumhArI rakSA kareM // 98 // ___ athAnantara prAtaHkAla honepara zaMkhake zabdase suzobhita bherIke nAdase rAjA dazaratha sUryake samAna jAgRta hue // 19 // strI-puruSoMkA viyoga karanevAle murge tathA sarovara aura nadiyoM meM vidyamAna sArasa aura cakravAka pakSI jora-jorase zabda karane lage // 100 // bherI, paNava tathA vINA Adike manohara gItoMse AkarSita ho bahuta-se manuSya jinamandiroMmeM upasthita hone lage // 10 // jisa prakAra lajjAse yukta manuSya priyAko chor3atA hai isI prakAra jisake netra ghUma rahe the tathA samasta netra lAla-lAla ho rahe the aisA manuSya nidrAko chor3a rahA thA // 102 // dIpaka pANDuvarNa ho gaye the aura candramA phIkA par3a gyaa| kamala vikAsako prApta hue aura kumuda nimIlita ho gaye // 103 / / jisa prakAra jinazAstrake jJAtA manuSyase vAdI parAsta ho jAte haiM usI prakAra sUryako kiraNoMse samasta graha parAsta ho gaye arthAt chipa gaye // 104 // isa prakAra atyanta nirmala prabhAtakAla honepara rAjA dazarathane zarIra-sambandhI kArya kara pUjanIya jinedrabhagavAnko namaskAra kiyaa| tadanantara manohara jhUlase suzobhita hastinIpara savAra ho vaha munirAjakI vandanAke lie claa| devoMke samAna kAntiko dhAraNa karanevAle hajAra rAjA usakI sevA kara rahe the // 105-106 // isa prakAra chatrase suzobhita rAjA dazaratha jagaha-jagaha muniyoM aura jinatyAlayoMko namaskAra karatA huA mahendrodaya nAmA udyAnameM pahu~cA // 107 // gautamasvAmI kahate haiM ki he rAjan ! usa samaya rAjA dazarathakI lokako Anandita karanevAlI jo vibhUti thI vaha eka varSameM bhI nahIM kahI jA sakatI hai / / 108 // guNarUpI ratnoMke sAgara munirAja jaba dezameM padhAre the tabhI usake kAnoMmeM yaha samAcAra A pahu~cA thA // 109 / / tadanantara hastinIse utarakara aparimita vaibhavake dhAraka evaM mahAn harSase paripUrNa rAjAne udyAnakI bhUmimeM praveza kiyA // 110 // tatpazcAt bhaktise yukta ho caraNoMmeM puSpAMjali bikherakara usane sarvabhUta AcAryako zirase namaskAra kiyA // 111 / / 1. nizAnte prabhAte ityarthaH / 2. vivRddho m.| 3. rarANa, reNatuH, reNuH-zabdaM cakruH / 4. kariNIm / 5. namaskarot (?) m.| Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonatrizattama parva 13 tataH siddhAntasaMbaddhAmazRNoda gurutaH kathAm / anuyogAnyatItAnAM bhAvinAM ca mahAtmanAm // 112 // lokaM dravyAnubhAvAMzca yugAni ca yathAvidhi / sthiti kulakarANAM ca vaMzAMzca bahudhAgatAn // 113 // padArthAn sarvajIvAdIn purANAni ca sAdaram / zrutvA praNamya saMghezaM nagaraM pArthivo'vizat // 11 // mandAkrAntAcchandaH datvA sthAnaM kSaNamavanibhRnmantriNAM sa kSitIzAM kRtvA jainI guNagaNakathAM 'vismayenAtipUrNaH / antageMhaM pravizati tadA maJjanAdikriyAzca prItazcakre vipulavibhavaH sa prajApatyabhikhyaH // 115 // saMpUrNAnAM paramamahasA candrakAntAnanAnAM cakSuzcetoharaNanipurvibhramairmaNDitAnAm / zrItulyAnAM paramavinayaM bibhratInAM priyANAM padmAlInAM raviriva ratiM tatra kurvan sa tasthau // 116 // ityAce raviSeNAcAryaprokta padmacarite dazarathavairAgyasarvabhUtahitAgamAbhidhAnaM nAma ekonatriMzattamaM parva // 29 // siddhAntase sambandha rakhanevAlI kathA sunI, atIta anAgata mahApuruSoMke carita sune, loka, dravya, yuga, kulakaroMkI sthiti, aneka vaMza, jIvAdika samasta padArtha aura purANoMko bar3e Adarase sunaa| tadanantara saMghake svAmI. sarvabhUtahita AcAryako namaskAra kara rAjAne nagarameM vApasa praveza kiyA // 112-114 // tadanantara mantriyoM aura rAjAoMko kSaNa bharake lie sthAna dekara arthAt unake sAtha vArtAlApa kara jinarAja sambandhI guNoMkI kathA kara Azcaryase bhare hue rAjAne antaHpurameM praveza kiyaa| vahA~ vipula vaibhava tathA prajApatikI zobhA dhAraNa karanevAle rAjAne bar3I prasannatAse snAnAdi kriyAeM kIM // 115 / / tadanantara jo utkRSTa kAntise yukta thIM, candramAke samAna sundara mukhoMko dhAraNa kara rahI thIM, netra aura hRdayako harane meM nipuNa vibhrabhoMse suzobhita thIM, lakSmIke tulya thIM aura parama vinayako dhAraNa kara rahI thIM aisI striyoMko, kamaliniyoMko sUryakI bhA~ti Ananda upajAtA huA vaha usI antaHpurameM Thahara gayA / / 116 / / isa prakAra ArSanAmase prasiddha raviSeNAcArya dvArA kathita padmacaritameM rAjA dazarathake cairAgya aura sarvabhUta AcArya ke AgamanakA varNana karanevAlA untIsavA~ parva samApta huA // 29 // 1. vismayaM ca tipUrNaH m.| Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ triMzattamaM parva tataH kAlo gata kvApi dhanaughaDamaro 'nRpa / prodyayau puSkara dhautamaNDalAyasamaprabham // 1 // padmotpalAdijalajapuSpamunmAdakRd bamau / sAdhUnAM hRdayaM yadvad babhUva vimalaM jalam // 2 // zaratkAlaH pariprAptaH prakaTaM kumudairhasan / naSTamindradhanurjAtA dharaNI paGkavarjitA // 3 // vidyutsaMbhAvanAyogyAstUlarAzisamatviSaH / kSaNamAtramadRzyanta dhenalezA kvacitkvacit // 4 // sandhyAlokalalAmoSThI jyotsnAtivimalAmbarA / nizAnavavadhU ti candracUDAmaNistadA // 5 // cakravAkakRtacchAyA mattasArasanAditAH / vApyaH padmavanabhrAmyagAjahaMsaivirAjire // 6 // bhAmaNDalakumArasya sItAM cintayatastu tat / RtunArcitamapyevaM jAtamagnisamaM jagat // 7 // aratyAkarSitAGgo'sau parityajyAnyadA trapA / pituH puraH paraM mitraM vasantadhvajamabravIt // 8 // dIrghasUtro mavAnevaM parakAryeSu zItalaH / 'gaNarAtramidaM duHkhaM tasyAM me gatacetasaH // 9 // udvegavipulAvata pratyAzAjaladhau mama / nimajenaH sakhe kasmAhIyate nAvalambanam // 10 // ityArtadhyAnayuktasya nizamya gaditaM budhAH / sarve gataprabhIbhUtA viSAdaM paramaM yayuH // 11 // tAn vIkSya zokasaMtaptAna vAraNAniva shussytH| AvarjitazirAvrIDAM kSaNaM bhAmaNDalo'gamat // 12 // athAnantara meghoMke ADambarase yukta varSAkAla kahIM calA gayA aura AkAza mAMje hue kRpANake samAna nirmala prabhAkA dhAraka ho gayA ||1|| kamala utpala Adi jalameM utpanna honevAle puSpa kAmIjanoMko unmAda karate hue suzobhita hone lage tathA jala sAdhuoMke hRdayake samAna nirmala ho gayA // 2 // kumudoMke sapheda puSpoMse prakaTa rUpase ha~satA huA zaradakAla A pahu~cA, indradhanuSa naSTa ho gayA aura pRthvI kIcar3ase rahita ho gayI // 3 // jinameM bijalI camakanekI sambhAvanA nahIM thI aura jo rUIke samUhake samAna sapheda kAntike dhAraka the aise meghoMke khaNDa kahIM-kahIM dikhAI dene lage ||4|| sandhyAkA lAla-lAla prakAza jisakA sundara oMTha thA, cA~danI hI jisakA atyanta ujjvala vastra thA aura candramA hI jisakA cUDAmaNi thA, aisI rAtrirUpI navavadhU usa samaya atyadhika suzobhita ho rahI thI // 5 // cakravAka pakSI jinakI zobhA bar3hA rahe the, aura madonmatta sArasa jahA~ zabda kara rahe the aisI vApikAeM kamalavanameM ghUmate hue rAjahaMsoMse suzobhita ho rahI thIM // 6 / / isa taraha yaha jagat yadyapi zaraRtuse suzobhita thA to bhI sItAkI cintA karanevAle bhAmaNDalake lie agnike samAna jAna par3atA thA / / 7 / / athAnantara aratise jisakA zarIra AkarSita ho rahA thA aisA bhAmaNDala eka dina lajjA chor3a pitAke Age apane paramamitra vasantadhvajase isa prakAra bolA ki / / 8 // Apa bar3e dIrghasUtrI haiM-derase kAma karanevAle haiM aura dUsareke kArya karane meM atyanta manda haiM / usa sItAmeM jisakA citta laga rahA hai aise mujhe duHkha uThAte hue aneka rAtriyAM vyatIta ho gyiiN| phira bhI tujhe cintA nahIM hai // 9 / / jisameM udvegarUpI bar3I-bar3I bha~vareM uTha rahI haiM aise AzArUpI samudra meM maiM DUba rahA huuN| so he mitra ! mujhe sahArA kyoM nahIM diyA jA rahA hai // 10 // isa prakAra ArtadhyAnase yukta bhAmaNDalake vacana sunakara sabhI vidvAn hataprabha hote hue parama viSAdako prApta hue // 11|| tadanantara una sabako zokase santapta tathA hAthiyoMke samAna sUkhate hue dekha bhAmaNDala zira nIcA kara kSaNabharake lie 1. nRpaH m.| 2, ujjvalakRpANatulyaprabham / 3. meghalezAH, ghanalezyAH ma., kh..b.| 4. vilambena kAryakArI / 5. mandaH / 6. bahUnAM rAtrINAM samUhaH / 7. gatavegataH m.| 8. nisargataH ma. / 9. gataprabhAbhUtA: ma. / Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ triMzattama parva bRhatketustato'vocat kimadyApyupaguhyate / nivedyatAM kumArasya nirAzo yena jAyate // 13 // tataste kathAyAJcakustasmai sarva yathAvidhi / 'candrayAnaM puraskRtya kathamapyujjhitAkSarAH // 14 // janako bAla kanyAyA~ ihaivAsmAbhirAhRtaH / yAcitazcAtiyatnena padma syoce prakalpitAm // 15 // uktapratyuktamAlAbhirasmAbhistena nirjitaiH / dhanUratnAvadhizcakre kRtasaMmantraNaiH kila // 16 // dhanUratnalatA tasya rAmasyAkliSTakarmaNaH / zAdalasya vadhArtasya mAMsapezI yathApitA // 17 // kanyA svayaMvarA sAdhvI kathA hRdayahAriNo / navayauvanalAvaNyaparipUritavigrahA // 18 // abAlendumukhA bAlA madanena samanvitA / caidehI rAmadevasya zrIsamA vanitAbhavat // 19 // na cApe sAMprataM jAte gadAsIrAdisaMyute / amarAdhiSThite nApi kanyA trailokya sundarI // 20 // api draSTuM na ye zakye suparNoragadAnavaiH / rAmalakSmaNavIrAbhyAmAkRSTe te zarAsane // 21 // prasahya sAdhunA hartumazakyA tridazairapi / kimutAtyantamasmAbhirnissArairdhanuSI vinA // 22 // pUrvameva hRtA kasmAnneti cenmanyate zizo / yajAmAtA dazAsyasya janakasya suhRnmadhuH // 23 // avagamya kumAraivaM vinItaH svasthatAM bhaja / zaknoti na surendro'pi vidhAtuM vidhimanyathA // 24 // lajjAko prApta huA // 12 // taba bRhatketu nAmA vidyAdhara bolA ki abataka isa bAtako kyoM chipAyA jAtA hai prakaTa kara denA cAhie jisase ki kumAra isa viSayameM nirAza ho jAve // 13 // tadanantara una sabane candrayAnako Age kara lar3akhar3Ate akSaroMmeM saba samAcAra bhAmaNDalase kaha diyA ||14|| unhoMne kahA ki he kumAra ! hama loga kanyAke pitAko yahAM hI le Aye the aura usase yatnapUrvaka kanyAkI yAcanA bhI kI thI para usane kahA thA ki maiM usa kanyAko rAmake lie denA saMkalpita kara cukA hU~ // 15 // uttara-pratyuttarase jaba usane hama sabako parAjita kara diyA taba hamane mantraNA kara dhanuSaratnakI avadhi nizcita kI arthAt rAma aura bhAmaNDala meM-se jo bhI dhanuSa-ratnako car3hA degA vahI kanyAkA svAmI hogA // 16 / / hama logoMne dhanuSakI zarta isalie rakhI thI ki rAma use car3hA nahIM sakegA ataH agatyA tumheM hI kanyAkI prApti hogI parantu vaha dhanuSaratnarUpI latA puNyAdhikArI rAmake lie aisI huI jaise bhUkhase pIr3ita siMhake lie mAMsakI DalI arpita kI gayI ho arthAt rAmane dhanuSa car3hA diyA jisase vaha sAdhvI kanyA svayaMvarameM rAmakI strI ho gyii| vaha kanyA apane vacanoMse hRdayako haranevAlI thI, navayauvanase utpanna lAvaNyase usakA zarIra bhara rahA thA, taruNa candrake samAna usakA mukha thA, lakSmIko tulanA karanevAlI thI aura kAmase sahita thI // 17-19 // ve sAgarAvarta aura vajrAvarta nAmA dhanuSa Ajakalake dhanuSa nahIM the kintu bahuta prAcIna the, gadA, hala Adi zastroMse sahita the, devoMse adhiSThita the tathA supaNaM aura uraga jAtike daityoMke kAraNa unakI ora dekhanA bhI sambhava nahIM thaa| phira bhI rAma-lakSmaNane unheM car3hA diyA aura rAmane vaha trilokasundarI kanyA prApta kara lI / / 20-21 / / isa samaya vaha kanyA devoMke dvArA bhI jabaradastI nahIM harI jA sakatI hai phira jo una dhanuSoMke nikala jAnese atyanta sArahIna ho gaye haiM aise hama logoMkI to bAta hI kyA hai // 22 // he kumAra ! yadi yaha kaho ki rAmake svayaMvarake pahale hI use kyoM nahIM hara liyA to usakA uttara yaha hai ki rAvaNakA jamAI rAjA madhu janakakA mitra hai so usake rahate hama kaise hara sakate the ? / / 23 / / isalie yaha saba jAnakara he kumAra ! svasthatAko prApta hoo, tuma to atyanta vinIta ho, jo kArya jaisA honA hotA hai use indra bhI anyathA nahIM kara sakatA // 24 // 1. caNDayAnaM m.| 2. dihaiva m.| 3. samapitA ma. / Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe tataH svayaMvarodantaM zrutvA bhAmaNDalo hiyaa| viSAdena ca saMpUrNaH kRccha cintAntaraM gataH // 25 // nirarthakamidaM janma vidyAdharatayA samam / yataH prAkRtavat kazcinna saMprApto'smi tAM priyAm // 26 // IrSyAkrodhaparItazca sabhAmAha hsnnsau| kAvaH khecaratA' bhItiM bhajatAM bhUmigocarAt // 27 // AnayAmyeSa satkanyAM svayaM nirjitya bhUcarAn / nyAsApahAriNAM kurve yakSANAM ca vinigraham // 28 // ityuktvAsau susannahya vimAnI viyadudgataH / purakAnanasaMpUrNa pRthivItalamaikSata // 29 // tato dRSTigatA tasya vidagdhaviSaye kramAt / mahIdhrasaMkaTe ramye nagare cAramasevite // 30 // dRSTaM mayA kadApyetaditi cintAmupAgataH / jAtismaratvamAsAdya samavApya sa mUrchanam // 31 // piturante tato nItaH sacivairAkulAtmakaiH / candanadravasiktAGgaH pramadAbhiH prabodhitaH // 32 // anyonyaM dattanetraM ca hasitvA tAmiraucyata / kumAra yuktametatte kAtaratvamanuttamam // 33 // adRSTvAvanicaryArtha nizzeSarahitatrapaH / gurUNAmagrato mohaM yatprApto'si vicakSaNa // 34 // bhaja khecaranAthAnAM kanyA devydhikprbhaaH| janajalyanakaM vyatha vRttaM sundara mA kRthAH // 35 // tato'sAvabravIdevaM brIDAzokanatAnanaH / dhigmayA ghanamohena viruddha cintitaM mahat // 36 // nocAnAmapi nAtyantamIdRzaM karma yujyate / aho karmabhiratyathamazubhairamiceSTitaH // 37 // ekasminnuSitaH kukSI kvApi sArdhamahaM tayA / duSkarmavigamAjjJAtA kathaMcit sAdhunA mayA // 38 // tatastaM zokamAreNa pIDitaM candravikramaH / aGkamAropya cumbitvA papraccha puruvismayaH // 39 // tadanantara svayaMvarakA vRttAnta sunakara bhAmaNDala lajjA aura viSAdase yukta hotA huA duHkhasAtha yaha vicAra karane lagA ki // 25 // aho! merA yaha vidyAdhara janma nirarthaka hai ki jisase maiM sAdhAraNa manuSyakI taraha usa priyAko prApta nahIM kara sakA // 26 / / IrSyA aura krodhase yakta hokara usane ha~sate hae sabhAse kahA ki jaba Apa loga bhamigocarIse bhI bhaya rakhate ho taba ApakA vidyAdhara honA kisa kAmakA ? // 27 / / maiM bhUmigocariyoMko jotakara svayaM hI usa uttama kanyAko le AtA hU~ tathA dhanuSarUpI dharoharakA apaharaNa karanevAle yakSoMkA nigraha karatA hU~ // 28 // aisA kahakara vaha taiyAra ho vimAnameM baiThakara AkAzameM jA ur3A / vahA~se usane pura aura vanase bharA pRthvItala dekhA ||29|| tadanantara usakI dRSTi aneka parvatoMse yukta vidagdha nAmaka dezameM apane pUrvabhavake manohara nagarapara par3I // 30 // yaha nagara maiMne kabhI dekhA hai-isa prakAra cintA karatA huA vaha jAtismaraNako prApta hokara mUcchita ho gayA // 31 / / tadanantara ghabar3Aye hue mantrI use pitAke samIpa le aaye| vahA~ striyoMne candanake dravase usakA zarIra sIMcakara use saceta kiyA / / 32 // striyoMne paraspara netrakA izArA kara tathA ha~sakara usase kahA ki he kumAra ! tumhArI yaha kAtaratA acchI nahIM / / 33 / / jo tuma buddhimAn hokara bhI bhUcaryAkA samasta prayojana binA dekhe hI gurujanoMke Age isa taraha mohako prApta hue ho // 34 // deviyoMse bhI adhika kAntiko dhAraNa karanevAlI vidyAdhara rAjAoMkI aneka kanyAe~ haiM so unheM tuma prApta hoo| he sundara ! isa taraha vyartha hI lokApavAda mata karo // 35 // tadanantara lajjA aura zokase jisakA mukha nIcA ho rahA thA aise bhAmaNDalane isa prakAra kahA ki mujhe dhikkAra ho, jo maiMne tIvra mohameM par3akara isa prakAra viruddha cintavana kiyA // 36 // aisA kArya to atyanta nIca kulavAloMko bhI karanA ucita nahIM hai| aho, mere atyanta azubha karmoMne kaisI ceSTA dikhAyI ? // 37|| maiMne usake sAtha eka hI udarameM zayana kiyA hai| Aja pApakarmakA udaya manda huA isalie kisI taraha use jAna sakA hU~ // 38 // tadanantara zokake bhArase pIr3ita bhAmaNDalako godameM rakhakara bahuta bhArI Azcaryase bharA candragati cumbana kara pUchane lagA 1. vAcaH khecaratA (?) m.| 2. tatparo bhUtvA / 3. rahitaM nayaH m.| 4. vicakSaNaH m.| Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ triMzattamaM parva bada putraka kiM nvetadIdazaM bhASitaM tvayA / so'vocattAta vaktavyaM caritaM zRNu mAmakam // 40 // pUrvajanmani vAsye'smin vidagdhe nagare nRpaH / abhUvaM pararASTrANAM dhvaMsako maNDitadhvaniH // 41 // sarvasyAmavanau khyAtaH satataM vigrahapriyaH / pAlako nijalokasya mahAvibhavasaMyutaH // 42 // hRtA tatra mayA jAyA viprasyAzubhakarmaNA / mAyayA'pAkRtazcAsau gataH kvApyatiduHkhitaH // 43 // tato'naraNyasenAnyA gamitastanuzeSatAm / paryaTan dharaNI kvApi prApto'smi munisaMzrayam // 44 // yatra trilokapUjyAnAM sarvajJAnAM mahAtmanAm / mataM magavatAM prAptamahatAM pAvanaM mayA // 45 / / tatra bAndhavabhUtasya guroH zAsanato mayA / anAmiSaM vrataM zuddhaM gRhItaM kSudrazaktinA // 46 // zAsanasya jinendrANAmaho mAhAtmyamuttamam / tathApi yanmahApApo nAvatIrNo'smi durgatim // 47 // ananyazaraNaravena vratena niyamena ca / samamanyena jIvena videhAkukSimAgamat // 48 // sukhena ca prasUtA sA kanyayA sahitaM 'tukam / kenApyapahRtazcAyaM gRdhraNa pizitaM yathA // 49 // nakSatragocarAtItaM tena nIto'smi puSkaram / asau nUnaM sa yasyAsau hRtA jAyA mayA purA // 50 // mArayAmIti tejoktvA bhUyaH kRtvAnukampanam / zanairasmi vimuktaH khAt kuNDalAbhyAmalaGakRtam // 51 // patan vIkSya tadA rAtrAvudyAne parame tayA / gRhItvA tAta datto'smi jAyAyai karuNAvatA // 52 // so'haM bhavatprasAdena tadaGke vRddhimAgataH / paraM vidyAdharatvaM ca kRtadurlaDitakriyaH // 53 // ityutvA virarAmAsau vismayaM ca jano gataH / hAkArabahulaM zabdaM kurvan kampitamastakaH // 54 // // 39 // ki he putra ! kaha, tUne aisA kathana kisalie kiyA ? isake uttarameM usane kahA ki he tAta! merA kahane yogya carita sunie // 40 // pUrvajanmameM maiM isI dezake vidagdha nagarameM dUsare dezoMko lUTanevAlA, samasta pRthivImeM prasiddha, yuddhakA premI, apanI prajAkI rakSA karanevAlA tathA mahAvibhavase saMyukta kuNDalamaNDita nAmakA rAjA thA // 41-42 / / vahA~ maiMne azubha karmake udayase eka brAhmaNakI strI harI aura brAhmaNako mAyApUrvaka tiraskRta kiyA jisase vaha atyanta duHkhI hokara kahIM calA gayA ||43 / / tadanantara rAjA anaraNyake senApatine merI saba sampatti harakara mere pAsa kevala merA zarIra hI rahane diyaa| anta meM anyanta daridra ho pRthivIpara bhaTakatA huA maiM kahIM muniyoMke AzramameM pahu~cA // 44 // vahA~ maiMne tInoM lokoMse pUjya, saba padArthoMko jAnanevAle tathA mahAn AtmAke dhAraka arahanta bhagavAnkA pavitra dharma prApta kiyA // 45 // aura samasta jIvoMke bAndhavabhUta zrI guruke upadezase niraticAra mAMsatyAga vrata dhAraNa kiyaa| maiM atyanta kSudra zaktikA dhAraka thA isalie adhika vrata dhAraNa nahIM kara sakA / / 46 / / aho ! jina zAsanakA bar3A mAhAtmya hai jo maiM mahApApI hokara bhI durgatiko prApta nahIM huA // 47 // zrI jinadharmakI zaraNa honese tathA vrata aura niyamake prabhAvase merA jIva kisI anya jIvake sAtha rAjA janakakI videhA rAnIke udarameM pahuMcA // 48|| rAnI videhAne sukhapUrvaka kanyAke sAtha eka putra utpanna kiyA so jisa prakAra gIdha mAMsake Tukar3eko hara letA hai usI prakAra kisIne usa putrako hara liyA // 49 / / vaha vyakti usa bAlakako nakSatroMse bhI adhika UMce AkAzameM le gyaa| yathArthameM vyakti vahI thA jisakI strI pahale maiMne harI thI // 50 // pahale to usane kahA ki maiM ise mAratA hU~ parantu phira dayA kara usane kuNDaloMse alaMkRta kara dhIrese AkAzase chor3a diyA // 51 // usa samaya tuma parama upavana meM vidyamAna the so rAtri meM tumane mujhe Uparase hI pakar3a liyA aura dayAlu hokara apanI rAnIke lie sauMpA // 52 // Apake prasAdase rAnIkI goda meM vaddhi prApta haA. utkRSTa vidyAoMkA dhAraka haA aura bahata hI lADapyArase merA pAlana haA // 53 // yaha kahakara bhAmaNDala cupa ho rahA tathA upasthita samasta loga 1. gamistuSazeSatAM ma. / 2. putraM 'tuk tokaM cAtmajaH prajA' ityamaraH / 3. gaganam / 2-8 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe imaM candragatiH zrutvA vRttAntamaticitritam / lokadharmataruM vandhyaM viditvA bhavabandhanam // 55 // "bhUtamAtramatiM tyaktvA sunizcityAtmakarmaNAm / paraM prabodhamAyAtaH saMvegaM ca sudurlabham // 56 // AtmIyaM rAjyamAdhAya tatra putre yathAvidhi / sarvabhUtahitasyAgAt pAdamUlaM tvarAnvitaH // 57 // bhagavAn sa hi sarvatra viSTape prathitAtmakaH / guNarazmisamUhena bhavyAnandavidhAyinA // 58 // mahendrodayAtaM tamabhyarcya praNipatya ca / stutvA ca bhAvato'vAdIdevaM mUrdhAhitAJjaliH // 59 // bhagavaMstvatprasAdena saMprApya jinadIkSaNam / tapovidhAtumicchAmi nirviNNo gRhavAsataH // 60 // evamastviti tenokte tAraM bheryaH " samAhitAH / bhAmaNDalaH paraM cakre mahimAnaM ca bhAvataH // 61 // kalaM pravaranArIbhirgItaM vaMzasvanAnugam / jagarja tUryasaGghAtaH karatAlasamanvitaH // 62 // zrImAn janakarAjasya tanayo jayatIti ca / ityuccairvandinAM nAdaH saMjajJe pratinAdavAn // 63 // tenodyAnasamutthena nAdena zrotrahAriNA / naktaM kRto vinItAyAM kRttanidro'khilo janaH // 64 // RSisaMbandhamudhvAnaM zrukhA jainAH pramodinaH / jAtA janA viSaiNNAzca mithyAdarzanapUritAH || 65 // romAJcArcitasarvAGgA visphuradvAmalocanA / sItA siktAmRteneva bubudhe dhvaninAmunA // 66 // acintayacca ko nveSa janako yasya nandanaH / jayatIti muhurnAdaH zrUyate'tyantamunnataH // 67 // kanakasyAgrajo rAjA mamApi janakaH pitA / jAtamAtrazca me bhrAtA hRto yaH kiM nvasau bhavet // 68 // 58 hAhAkAra karate tathA mastaka hilAte hue Azcaryako prApta hue ||24|| rAjA candragati yaha atyanta AzcaryakArI vRttAnta sunakara parama prabodha tathA atyanta durlabha saMvegako prApta huA / usane lokadharmaM arthAt strI-sevanarUpI vRkSako sukharUpI phalase rahita tathA saMsArakA bandhana jAnA, indriyoMke viSayoMmeM jo buddhi laga rahI thI usakA parityAga kiyA, Atma-kartavyakA ThIka-ThIka nizcaya kiyA, putra ke lie vidhipUrvaka apanA rAjya diyA aura bar3I zIghratA se sarvabhUtahita nAmaka munirAjake caraNamUlameM prasthAna kiyA / / 55-57 / / bhagavAn sarvabhUtahita bhavya jIvoMko Ananda denevAle guNarUpI kiraNoMke samUha se samasta saMsArameM prasiddha the || 58 || mahendrodaya nAmA udyAnameM sthita una sarvabhUtahita munirAjakI pUjA kara namaskAra kara tathA bhAvapUrvaka stuti kara hAtha jor3a mastakase lagAkara rAjA candragatine isa prakAra kahA ki he bhagavan ! maiM gRhavAsase virakta ho cukA hU~ isalie Apake prasAdase jinadIkSA prApta kara tapazcaraNa karanA cAhatA hU~ / / 59-60 / / ' evamastu' aisA kahanepara bhAmaNDalane bhAvapUrvaka parama prabhAvanA kI / jora-jora se bheriyAM bajane lagIM, uttama striyoMne bA~surIko dhvanike sAtha manohara gIta gAyA karatAlake sAtha-sAtha aneka vAdiyoMke samUha garjanA karane lage / 'rAjA janakakA lakSmIzAlI putra jayavanta ho rahA hai' bandIjanoMkA yaha joradAra zabda pratidhvani karatA huA gUMjane lagA / / 61 - 63 / / udyAnase uThe hue isa zrotrahArI zabdane rAtri ke samaya ayodhyAvAsI samasta logoMko nidrArahita kara diyA || 64 || RSiyoMse sambandha rakhanevAlI isa harSaMdhvaniko sunakara jaina loga parama harSako prApta hue aura mithyAdRSTi loga viSAdase yukta ho gaye || 65 || usa zabdako sunakara sItA bhI isa prakAra jAga uThI mAno amRta se ho sIMcI gayI ho, usake samasta aMga romAMcase vyApta ho gaye tathA usakA bAyA~ netra phar3akane lagA // 66 // vaha vicArane lagI ki yaha janaka kauna hai jisakA ki putra jayavanta ho rahA hai / yaha atyanta unnata zabda bAra-bAra sunAI de rahA hai || 67 || rAjA janaka kanakakA bar3A bhAI aura merA pitA hai / merA bhAI utpanna hote hI harA gayA thA so yaha vahI to nahIM hai ? || 68 // 1. vadhyaM ma / vandhyA ka / 2. bhUtamAtramati ma. / 3. yAtyanta ba. / 4. uccaiH / 5. nAraMbhe sa. ma. / dundubhayaH / 6. vaMzasvasAnugaM ma / 7 vipannAzca ma. / Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trizattama parva dhyAtveti sodarasnehasusaMplAvitamAnasA / muktakaNThaM rurodAsau paridevanakAriNI // 69 // tato rAmo'bhirAmAGgaH provAca madhurAkSaram / kasmAd rodiSi vaidehi bhrAtRzokena karditA // 70 // mavatyA yadyaso bhrAtA zvo jJAtAsmo na saMzayaH / athavAnyaH kvacit ko'pi paNDite zocitena kim // 71 // kAraNaM yadatikrAntaM mRtamiSTaM ca bAndhavam / hRtaM vinirgataM naSTaM na zocanti vicakSaNAH // 72 // kAtarasya viSAdo'sti dayite prAkRtasya ca / na kadAcidviSAdo'sti vikrAntasya budhasya ca // 73 // evaM tayoH samAlApaM dampatyoH kurvatoH kSapA / kRpayaiva gatA zIghraM jAtamaGgalanisvanA // 74 // tato dazarathaH kRtvA pratyaGgaM vastu sAdaraH / nagarIto viniSkrAntaH sasutaH sAGganAjanaH // 75 / / itazcetazca vistIrNA pazyan khecaravAhinIm / yayau sa vismayApannaH sAmantazatapUritaH // 76 / / IkSAMcakre ca devendrapuratulyaM vinirmitam / kSaNAdvidyAdharaiH sthAnaM tuGgaprAkAragopuram // 7 // patAkAtoraNaizcitraM ratnazca kRtamaNDanam / praviveza tadudyAnaM sAdhulokasamAkulam // 7 // natvA stutvA ca tatrAso guruM guNaguruM nRpaH / dadazodayane mAnozvandrayAnasya dIkSaNam / / 79 // nabhazvaraiH samaM pUjAM kRtvA sumahatIM guroH / ekapArzve niviSTo'sau sarvabAndhavasaGgataH // 8 // zrIprabhAmaNDalo'pyekaM pArzvamAzritya khecaraiH / samastaiH sahitastathI kiMcicchokamivodvahan // 8 // khecarA bhUcarAzcaite munayazcAntikaM sthitAH / zuzruvurguruto dharmamanagAraM tathetaram // 82 // caritaM niragArANAM zUrANAM zAntamIhitam / zivaM sudurlabhaM siddhaM sAraM kSudramayAvaham / / 83 // aisA vicAra kara bhAIke snehase jisakA mana vyApta ho rahA thA aisI sItA vilApa karatI huI galA phAr3akara rone lagI // 69 / / __ tadanantara sundara zarIrake dhArI rAmane madhura akSaroMmeM kahA ki vaidehi ! bhAIke zokase vivaza ho kyoM rahI ho // 70 // yadi yaha tumhArA bhAI hai to kala mAlUma kareMge isameM saMzaya nahIM hai aura yadi kahIM koI dUsarA hai to he paNDite ! zoka karanese kyA lAbha hai ? // 71 / / kyoMki jo catura jana haiM ve bIte hue, mare hue, hare hue, gaye hue athavA gume hue iSTajanakA zoka nahIM karate haiM / / 72 / / he vallabhe ! viSAda usakA kiyA jAtA hai jo kAtara hotA hai athavA buddhihIna hotA hai| isake viparIta jo zUravIra buddhimAn hotA hai usakA viSAda nahIM kiyA jAtA // 73 / / isa prakAra dampatIke vArtAlApa karate-karate rAtri bIta gayI so mAno dayAse hI zIghra calI gayI aura prAtaHkAla sambandhI maMgalamaya zabda hone lage // 4 // tadanantara rAjA dazaratha aMgasambandhI kArya kara Adarasahita putroM aura strIjanoMke sAtha nagarIse bAhara nikale // 75 // saikar3oM sAmanta unake sAtha the| ve jahA~-tahA~ phailI huI vidyAdharoMkI senAko dekhate hue Azcaryacakita hote jA rahe the // 76 // unhoMne kSaNa-bharameM hI vidyAdharoMke dvArA nirmita UMce koTa aura gopuroMse sahita indrapurIke samAna sthAna dekhA // 77 // tadanantara unhoMne patAkAoM aura toraNoMse citrita, ratnoMse alaMkRta evaM munijanoMse vyApta usa mahendrodaya nAmA udyAnameM praveza kiyA // 78 // vahA~ jAkara rAjA dazarathane guNoMse zreSTha sarvabhUtahita nAmA guruko kara tathA unakI stati kara saryodayake samaya rAjA candragatikA dIkSAmahotsava dekhA ||79|| unhoMne vidyAdharoMke sAtha gurukI bahuta bar3I pUjA kI aura usake bAda ve samasta bhAI-bandhuoMke sAtha eka ora baiTha gaye // 80|| kucha zokako dhAraNa karatA huA bhAmaNDala bhI samasta vidyAdharoMke sAtha eka ora Akara baiTha gayA // 81 // vidyAdhara aura bhUmigocarI gRhastha tathA munirAja sabhI loga pAsa-pAsa baiThakara gurudevase muni tathA gRhastha dharmakA vyAkhyAna suna rahe the // 82 / / gurudeva kaha rahe the ki muniyoMkA dharma zUravIroMkA dharma hai, atyanta zAnta dazArUpa hai, maMgalarUpa hai, atyanta 1. pAmarasya / 2. zUrasya / Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 padmapurANe bhavyajIvA yamAsAdya labhante saMzayojjhitam / samyagdarzanasaMpannA gIrvANendrasukhaM mahat // 84 // kecit kevalamAsAdya lokAlokaprakAzanam / lokaprAgbhAramAruhya majante nairvRtaM sukham // 85 // tiryagnarakaduHkhAgnijvAlAbhiH paripUritaH / saMsAro mucyate yena taM panthAnaM mahottamam ||86|| sarvaprANihito'vocanmandragarjitanisvanaH / prahlAdaM sarvacittAnAM janayanviditAkhilaH // 87 // saMdehatApavicchedi tadvacombu munIndrajam / karNAJjalipuTaiH pItaM prANibhiH prItamAnasaiH // 88 // tato dazaratho'pRcchat saMjAte vacanAntare / candrakIrteH khagendrasya vairAgyaM nAtha kiMkRtam ||89|| sItA tatra vizuddhAkSI jJAtumicchuH sahodaram / zuzrUSayA manazcakre vinItAtyantanizcalam ||10| zuddhAtmA bhagavAnUce zRNu rAjan vicitratAm / jIvAnAM nirmitAmetAM karmabhiH svayamarjitaiH // 91 // saMsAre suciraM bhrAntvA jIvo'yamatiduHkhitaH / karmAnileritaH prAptazcandreNa dyutimaNDalaH ||12| arpitaH puSpavatyai ca strIcintAkulatArakaH / svasAraM ca samAlokya gADhA kalpakamAgataH // 93 // janakaH kRtrimAzvena hRtazcApasvayaMvarA / jAtA videhajA cintAM parAM mAmaNDalo'gamat // 94 // asmaracca bhavaM pUrva mUcchitaH punarazvasIt / pRSTazcandreNa cAvocaditi pUrvamavakriyAm ||15|| bharatasthe vidagdhAkhye pure kuNDalamaNDitaH / adhArmiko'harat kAntAM piGgalasya manaHpriyAm // 96 // durlabha hai, siddha hai, sArarUpa hai aura kSudrajanoMko bhaya utpanna karanevAlA hai || 83 || isa munidharmako pAkara samyagdRSTi bhavyajIva niHsandeha svargakA mahAsukha prApta karate haiM ||84|| aura kitane hI eta-alokako prakAzita karanevAle kevalajJAnako prApta kara lokake agrabhAgapara ArUr3ha ho mokSakA sukha prApta karate haiM || 85|| tiyaMca aura naraka gatike duHkharUpI agnikI jvAlAoMse bharA huA yaha saMsAra jisase chUTatA hai vahI mArga sarvottama hai || 86 | aise mArgakA kathana una munirAjane kiyA thA / ve munirAja samasta prANiyoMkA hita karanevAle the, gambhIra garjanAke samAna svarako dhAraNa karanevAle the, samasta jIvoMke cittameM AhlAda utpanna karanevAle the tathA samasta padArthoMko jAnanevAle the ||87|| jinake citta prasannatAse bhara rahe the aise samasta logoMne sandeharUpI santApako naSTa karanevAle munirAjake vacanarUpI jalakA apane-apane karNarUpI aMjalipuTase khUba pAna kiyA ||88|| tadanantara jaba vacanoMmeM antarAla par3A taba rAjA dazarathane pUchA ki he nAtha ! vidyAdharoMke rAjA candragatikA vairAgya kisa kAraNa huA hai ? || 89 || vahIM pAsameM beThI nirmala dRSTikI dhAraka sItA apane bhAIko jAnanA cAhatI thI isalie zravaNa karanekI icchAse namra ho usane manako atyanta nizcala kara liyA ||10|| taba vizuddha AtmAke dhAraka bhagavAn sarvabhUtahita munirAja bole ki he rAjan ! apane dvArA arjita karmoMke dvArA nirmita jIvoMkI isa vicitratAko suno ||11|| karmarUpI vAyuse prerita huA yaha bhAmaNDalakA jIva dIrghakAla taka saMsArameM bhramaNa kara atyanta duHkhI huA hai / anta meM jaba bhAmaNDala paidA huA taba vaha rAjA candragatiko prApta huA / candragatine pAlana-poSaNa karaneke lie apanI puSpavatI bhAryAko sauNpaa| jaba yaha taruNa hokara strIviSayaka cintAko prApta huA taba apanI bahana sItAkA citrapaTa dekha atyanta vyathAko prApta huA ||92-93|| sItAkI ma~ganI karaneke lie mAyAmayI azvake dvArA rAjA janakakA haraNa huA antameM sItAkA dhanuSa-svayaMvara huA aura usane svayaMvarameM rAjA dazaratha ke putra rAmako vara liyA / isa ghaTanA se bhAmaNDala parama cintAko prApta huA || 94 || akasmAt ise pUrvaM bhavakA smaraNa huA, jisase yaha mUcchita ho gayA / saceta honepara rAjA candragatine isakA kAraNa pUchA taba vaha apane pUrvaM bhavakI vArtA isa prakAra kahane lagA ||15|| ki maiM bharata kSetrake vidagdhanAmA nagarameM kuNDala 1. nirvANasaMbandhi / 2. nirjita-jra / 3. mekAM ma / 4. bhAmaNDalaH / 5. gADhavyathAm / Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trizattamaM parva bAlenduhRtasarvasvo viSayAt sa niraakRtH| zramaNAzramamAsAdya prApa vratamanAmiSam // 17 // dharmyadhyAnagataH kRtvA kAlaM kaluSavarjitaH / janakasya videhAyAH sasahAyastanuM zritaH // 28 // araNyAt piGgalaH prApto dRSTvA zUnyakuTIrakam / koTarAnalajIrNAGgadAhaduHkhaM samAptavAn // 19 // 'yaddarza duHkhito'prAkSInnebAmbukRtadurdinaH / dRSTA syAt puNDarIkAkSI mametyunmattavibhrabhaH // 10 // hA kAnta iti kujaMzca vilApamakaroditi / prabhAdatI savitrI tAM tAtaM cakradhvajaM ca tam // 101 vibhUtimatituGgAM ca bAndhavAMzca sumAnasAn / parityajya mayi prItyA videzamali saGgatA // 102 // rUmAhArakuvastratvaM madartha sevitaM svayA / mAmutsRjya va yAtAsi sarvAvayavasundari // 103 / / khinno'sI dharaNI du:khaM bhrAntavA sagirikAnanAm / viyogavahninA dagdhaH sokaNThastapasi sthitaH // 104 // tato devatvamAsAdya cintAmevamupAgamat / tiryagyotiM kimetA sA kAntA samyaktvavarjitA // 105 / / svabhAvArjavasaMpannA bhUyo vA mAnuSI bhavet / jIvitAnte jinaM smRtvA kiM vA devatvamAgatA // 106 // iti dhyAyan vinizcitya stabdhadRSTiH prakopavAn / kAsau zatrurdurAtmeti jJAravA kukSisamAzritam // 10 // prasUtamekakaM kRtvA zAntaH karmaniyogataH / bAlaM mumoca jovehi vadan vidyAlaghUkRtam // 10 // maNDita nAmakA rAjA thA, maiM bar3A adharmI thA isalie maiMne usI nagara meM rahanevAle piMgala nAmaka brAhmaNakI manohara strIkA haraNa kiyA thA / 96 // maiM rAjA anaraNyake rAjyameM upadrava kiyA karatA thA isalie usake senApati bAlacandrane merI sarva sampadA chInakara mujhe dezase nikAla diyaa| antameM maiM bhaTakatA huA muniyoMke AzramameM pahuMcA aura vahAM maiMne anAmiSa arthAt mAMsatyAgakA vrata dhAraNa kiyA // 97 / / usake phalasvarUpa dharmadhyAnase sahita ho tathA kaluSatAse rahita hokara maiMne maraNa kiyA aura marakara rAjA janakakI rAnI videhAke garbha meM janma dhAraNa kiyaa| jisa strIkA maiMne haraNa kiyA thA bhAgyakI bAta ki vaha bhI usI videhAke garbhameM usI samaya Akara utpanna huI // 98 // piMgalane jaba jaMgalase lauTakara kuTiyA sUnI dekhI to use itanA tIvra duHkha huA ki mAno usakA zarIra koTarakI agnise jhulasa hI gayA ho // 99 // vaha usake binA pAgala-jaisA ho gayA, usake netroMse lagAtAra durdinakI bhA~ti A~suoMkI varSA hone lagI tathA duHkhI hokara vaha jo bhI dikhatA thA usIse pUchatA thA kyA tumane merI kamalalocanA priyA dekhI hai ? // 10 // vaha hA kAnte ! isa prakAra cillAtA huA vilApa karane lagA tathA kahane lagA ki tuma mujhameM prIti honeke kAraNa prabhAvatI mAtA, cakradhvaja pitA, vizAla vibhUti aura premase bhare bhAiyoMko chor3akara videzameM AyI thIM // 101-102 // tumane mere pIche rUkhA-sUkhA bhojana aura azobhanIya vastra grahaNa kiye haiM phira bhI he sarvAvayavasundari ! mujhe chor3akara tuma kahA~ calI gayI ho ? // 103 / / khedakhinna tathA viyogarUpI agnise jalA huA piMgala pahAr3oM aura vanoMse sahita pRthivImeM duHkhI hokara cirakAla taka bhaTakatA rahA / antameM tapa karane lagA parantu usa samaya bhI use strIko utkaNThA satAtI rahatI thI // 104 // tadanantara devaparyAyako pAkara vaha isa prakAra cintA karane lagA ki kyA merI vaha priyA samyaktvase rahita hokara tiryaMcayoniko prApta huI hai / / 105 / / athavA svabhAvase sarala honeke kAraNa punaH mAnuSI huI yA Ayuke anta samayameM jinendradevakA smaraNa kara deva paryAyako prApta huI hai ? // 106 / / aisA vicAra kara tathA saba nizcaya kara usane apanI dRSTi sthira kI tathA kupita hokara yaha vicAra kiyA ki ise apaharaNa karanevAlA duSTa zatru kahA~ hai ? kucha samayake vicArake bAda use mAlUma ho gayA ki vaha zatru bhI isIke sAtha videhA rAnIkI kukSimeM hI vidyamAna hai // 107|| rAnI videhAne bAlaka aura bAlikAko janma diyA so vairakA badalA leneke 1. yadartha m.| 2. rAmetyunmatta m.| 3. kUTAMzca m.| 4. svamAnasAn ba. / 5. -mapi ma. / - Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 padmapurANe jyotsnAkRtAhAsAyAM rAtrau prAptaH pataMstvayA / tadA smarasi kiM nedaM puSpavatyai samarpitaH // 109 / / prApto bhavatprasAdena vidyaadhrvidhirmyaa| nUnaM mAtA videhA me sA ca sItA sahodarI // 110 // ityukta vismayaM prAptA sarvA vaidyAdharI sabhA / candrAyaNazca saMvigno nyasya bhAmaNDale zriyam / / 11 / / mAtA pitA ca te vatsa duHkhaM zokena tiSThati / tayonatrotsavaM yacchetyevamuktvA samAgataH // 12 // jAtasya niyato mRtyustato garmasthitiH punaH / iti bhIto bhavAdeSa candraH prAvrajyamAptavAn // 113 // atrAntare videhAjaH' saMzayaM paripRcchati / snehazcandrAyaNAdInAM mayi kasmAta paraH prabho // 114 // tataH sarvahito'vocannibodha dyutimaNDala / yathA pitA ca mAtA ca tava pUrvamave sthitau / / 115 // dArugrAme tu vipro'bhUd vimucistasya bhAminI / anukozAtibhUtizca tanayaH sarasA snuSA // 116 / / UryA mAtrA sahaprAptaH kayAnAkhyo'nyadA dvijaH / aharat sarasAM sAraM dhanamantargataM ca yat / / 117 // atibhUtizca taddhatoH zokI babhrAma medinIm / tato niSpuruSe gehe zeSaM svamapi luNThitam // 118 // vimucirdakSiNAkAGkSI dezAntaragataH purA / zrutvA kulakuTaM bhagnaM nivRttastvarayAnvitaH // 19 // jIrNavastrAvazeSAGgAmanukozAM suvihvalAm / sAntvayitvA tayA sArdhamuryA cAnveSTumudyataH / / 120 // prajAbhiH pRthivIpRSThe kathyamAnaM samantataH / avadhijJAnakara nAvamAsitam / / 121 // lie vaha deva bAlakako uThA le gayA parantu karmodayase usake pariNAma zAnta ho gaye jisase usane usa bAlakako laghuparNI vidyAse laghu kara 'jIte raho' ina zabdoMkA uccAraNa kara AkAzase chor3A // 108 / / jisameM cA~danI aTTahAsa kara rahI thI aisI rAtrimeM AkAzase par3ate hue usa bAlakako Apane pakar3A thA aura apanI rAnI puSpavatIke lie sauMpA thaa| kyA yaha Apako smaraNa nahIM hai ? // 109 // maiMne Apake prasAdase vidyAdharapanA prApta kiyaa| yathArthameM videhA merI mAtA hai vaha sItA merI bahana hai // 110 // bhAmaNDalake aisA kahanepara vidyAdharoMkI samasta sabhA Azcaryako prApta huI tathA candragati saMsArase bhayabhIta ho bhAmaNDalake lie rAjyalakSmI sauMpakara tathA yaha kahakara yahAM calA AyA ki he vatsa ! tere mAtA-pitA zokake kAraNa duHkhase raha rahe haiM so unake netroMko Ananda pradAna kr||111-112|| tadanantara jo utpanna hotA hai usakA maraNa avazya hotA hai aura jisakA maraNa hotA hai vaha garbhameM sthita hotA hai, aisA vicArakara candragati saMsArase bhayabhIta ho vairAgyako prApta huA // 113 / / isI bIcameM bhAmaNDalane sarvabhUtahita munirAjase pUchA ki he prabho ! candragati AdikA mujhapara bahuta bhArI sneha kisa kAraNa thA / / 114 / / inake uttarameM munirAjane kahA ki he bhAmaNDala ! tere mAtA-pitA pUrva bhavameM jisa prakAra the so kahatA hU~ suna // 115 // dArugrAmameM eka vimuci nAmakA brAhmaNa thaa| usakI strIkA nAma anukozA thA aura putrakA nAma atibhUti thaa| atibhUtikI strIkA nAma sarasA thA // 116 // kisI samaya usake ghara apanI UrI nAmaka mAtAke sAtha kayAna nAmakA eka brAhmaNa AyA so usane atibhUtikI strI sarasA tathA gharake bhItarakA sArabhUta dhana donoMkA haraNa kiyA arthAt sarasA aura dhanako lekara kahIM bhAga gayA // 117|| isa nimittase atibhUti bahuta duHkhI huA aura strIko khojameM pRthivIpara bhramaNa karane lgaa| idhara usake cale jAnese ghara puruSarahita ho gayA so bAkI bacA dhana bhI cora le gaye // 118|| vimuci brAhmaNa dakSiNAkI icchA karatA huA pahale hI dezAntara calA gayA thaa| vahA~ jaba usane sunA ki hamArA kula-paramparAse calA AyA ghara naSTa ho gayA hai taba vaha zIghra hI lauTakara vApasa AyA / / 119|| Akara usane dekhA ki usakI strI anukozA atyanta vihvala ho rahI hai aura usake zarIrapara jIrNa-zIrNa phaTe cithar3e ho zeSa raha gaye haiN| taba usane use sAntvanA dI aura kayAnakI mAtA UrIke sAtha putrako DhUMr3hane ke lie gayA / / 120 / / usane pRthivItalapara 1. bhAmaNDalaH / Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ triMzattama parva tamAcArya pariprAptaH pure sarvArinAmani / praSTuM kila mahAzoko naSTacittastuSAtmajaH // 122 // dRSTvA gaNezvarImRddhiM zrutvA ca vividhAM sthitim / tIvra saMvegamAsAdya vimucirmunitAM gataH // 123 / / pArve kamalakAntAyA AryAyA susamAhitA / samamUryAnukozApi pravrajya tapasi sthitA // 124 // trayo'pi te zumadhyAnAH kRtvA kAlamalolupAH / laukAntikaM gatA lokaM nityAlokamanAkulam // 125 / / atibhUtiprabhRtayo hiMsAvAdasya zaMsakAH / dveSakAH saMyatAnAM ca kudhyAnA durgatiM gatAH // 126 // mRgItvaM sarasA prAptA valAhakanagorasi / vyAghramItA cyutA yUthAnmRtA dAvAnalAhatA // 12 // jAtA manasvinIdevyAH sutA cittotsavAhvayA / duHkhadAnapravINasya prazamAt pApakarmaNaH // 128 // kayAnaH kramazo bhUtvA pArasIkaH kramelakaH / mRtvA piGgalanAmAbhUdhUmakezasya nandanaH // 129 // haMsastArAkSasarasi so'tibhUtiH kramAdabhat / zyenairviluptasarvAGgazcaityasya patito'ntake // 130 // adhyApyamAnaM guruNA yazomitraM punaH punaH / azrauSIdahatAM stotraM muktavAnatha jIvitam / / 131 // dazavarSasahasrAyuH kinnaro'bhUnagottare / vidagdhanagare cyutvA jAtaH kuNDalamaNDitaH // 132 // aharat piGgalaH kanyAM tathA kunnddlmnndditH| yadavAyaM purAvRttaH saMbandhaH parikIrtitaH // 133 // yo'sau vimucirityAsIt so'yaM candragatinRpaH / anukozA tu jAyAsya jAtA puSpavatI punaH // 13 // kayAno'yaM suro hartA sarasA hRdayotsavA / UrI jAtA videhA tu so'tibhUtiH pramAhvayaH / / 135 // bhramaNa karate hue logoMse sunA ki sarvAripura nAmA nagarameM eka AcArya hai jinhoMne apane avadhijJAnase isa jagatko prakAzita kara rakhA hai so vaha unase putrakI vArtA pUchaneke uddezyase unake pAsa gyaa| vimuci mahAzokase bharA thA aura putra tathA putravadhUkA patA na laganese atyanta duHkhI thA // 121-122 // vaha AcArya mahArAjakI tapaRddhi dekhakara tathA saMsArakI nAnA prakArakI sthiti sunakara tIvra vairAgyako prApta huA aura unhIMke pAsa dIkSA lekara muni ho gayA // 12 // vimucikI strI anukozA aura kayAnakI mAtA UrI ina donoM brAhmaNiyoMne bhI kamalakAntA nAmaka AryikAke pAsa dIkSA lekara tapa dhAraNa kara liyA // 124 // vimuci, anukozA aura UrI ye tInoM prANI mahAnispRha, dharmadhyAnase marakara nirantara prakAzase yukta tathA AkulatArahita brahmaloka nAmaka svargameM utpanna hue // 125 / / atibhUta tathA kayAna donoM hI hiMsA dharmake samarthaka tathA muniyoMse dveSa rakhanevAle the| isalie khoTe dhyAnase marakara durgatimeM gaye // 126 // atibhUtikI strI sarasA balAhaka nAmaka parvatakI talahaTImeM mRgI huI so vyAghrase bhayabhIta ho mRgoMke jhuNDase bichur3akara dAvAnalameM jala marI // 127 // tadanantara duHkha dene meM pravINa pApakarmake zAnta honese manasvinI devIke cittotsavA huI // 128 // aura kayAna marakara kramase ghor3A tathA U~Ta huaa| phira marakara dhUmrakezakA putra piMgala huA // 129 / / atibhUti bhavabhramaNa kara kramase tArAkSa nAmaka sarovarake tIrapara haMsa haA so kisI samaya zyena arthAt bAja pakSiyoMne isakA samasta zarIra noMca DAlA jisase ghAyala hokara jinamandirake samIpa par3A // 130 // vahA~ guru yazomitra nAmaka ziSyako bAra-bAra arhanta bhagavAnkA stotra par3hA rahe the use sunakara haMsane prANa chor3e // 131 / / usake phalasvarUpa vaha nagottara nAmaka parvatapara daza hajAra varSakI AyuvAlA kinnara deva huA aura vahA~se cyuta hokara vidagdhanagarameM rAjA kuNDalamaNDita huA // 132 / / pUrvabhavake saMskArase cittotsavA kanyAkA piMgalane apaharaNa kiyA aura usake pAsase kuNDalamaNDita rAjAne apaharaNa kiyaa| ina sabakA jo pUrvabhavakA sambandha thA vaha pahale kahA jA cukA hai // 133 / / inameM jo vimuci brAhmaNa thA vaha candragati rAjA huA, usakI anukozA nAmakI jo strI thI vahI puSpavatI nAmakI phirase strI huI // 134 / / kayAna apaharaNa karanevAlA deva huA, sarasA cittotsavA huI, UrI videhA aura atibhUti bhAmaNDala huA // 135 / / Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe andrata tato dazarathaH zrutvA taM vRttAntamazeSataH / bhAmaNDalaM samAzliSya vASpapUrNanirIkSaNaH // 136 // tamUrdhAno jAtaromodagamA bhRzam / AnandavASpalolAkSA sabhAyAmabhavaJjanAH // 137 // udagIrNamAnanenaiva prItyA taM vIkSya sodaram / mRgIva rudatI snehAdhAvotabAhukA / / 138 // hA bhrAtaH prathama dRSTo mayAdyAsItizabdiI / tamAzliSya ciraM sotA ruditvA dhRtimAgatA // 139 / / saMbhASitaH sa rAmeNa saMbhramAliGgitazviram / lakSmaNena tathAnyena bandhulokena sAdaram / / 140 / / nasaskRtya muni zreSTaM tataH khecarabhacarAH / udyAnAt pramadApUrNA nirIyuH suvirAjitAH // 141 // bhAmaNDalena saMmantrya drutaM dazaratho dadau / lekhaM janakarAjasya nItaM gaganayAyinA / / 12 / / preSitaM mAnumArgeNa tasya haMsataM varam / yAnaM vidyAdharairvI rairbhUribhiH parivAritam / / 143 // prabhAmaNDalamAdAya tato bhUtyAtikAntayA / tuSTo dazaratho'yodhyAM 'sutrAmasadRzo'vizat // 144 // akSINasarvakozo'sAvupacAraM paraM nRpaH / prIto bhAmaNDale cakre sarvalokasamanvitaH // 145 // ramye suvipule tuGge vApyudyAna vibhUSite / gRhe dazarathoddiSTe tasthau bhAmaNDalaH sukham // 146 / / dAridrayAnmocito lokaH paramotsavajanmanA / dAnena vAnchitAdhikyaM prAptena dharaNItale // 14 // gatvA pavanavegena janako lekhahAriNA / sahasA varddhito diSTyA puvAgamanajanmanA / / 148 / / pravAcya cArpitaM lekhaM sudRDhapratyayaH param / pramodaM janakaH prApa romAJcArcitavigrahaH // 149 // bhadra kiM kimayaM svapnaH syAjAgratpratyayo'thavA / ehi Dhaukasva Dhaukasva tAvattvAdya pariSvaje // 150 // tadanantara isa samasta vRttAntako sunakara jinake netra A~suoMse bhara gaye the aise rAjA dazarathane bhAmaNDalakA AliMgana kiyA // 136 // usa samaya sabhAmeM jitane loga baiThe the sabhIke mastaka Azcaryase cakita raha gaye, sabhIke zarIrameM bahuta bhArI romAMca nikala Aye aura sabhIke netra Anandake A~suoMse caMcala ho uThe // 137 / / mukhakI AkRti hI jise prakaTa kara rahI thI aise bhAIko bar3e premase dekhakara sItA snehavaza mRgIkI taraha rotI huI, bhujAeM Upara uThA daur3I aura he bhAI ! maiM tujhe Aja pahale hI pahala dekha rahI hU~, yaha kahakara usase lipaTa gayI aura cirakAla taka rudana kara dhairyako prApta huI / / 138-139|| rAma, lakSmaNa tathA anya bandhuoMne bhI sahasA uThakara bhAmaNDalakA AliMgana kiyA tathA Adarasahita usase vArtAlApa kiyA // 140 // tadanantara una zreSTha munirAjako namaskAra kara saba vidyAdhara aura bhUmigocarI manuSya upavanase bAhara nikle| usa samaya ve harSase paripUrNa the tathA atyanta suzobhita ho rahe the // 141|| bhAmaNDalake sAtha salAha kara rAjA dazarathane zIghra hI AkAzagAmI vidyAdharake hAtha rAjA janakake pAsa patra bhejA // 142 // bhAmaNDalakA uttama vimAna AkAza-mArgase A rahA thA, haMsoMke dvArA dhAraNa kiyA gayA thA tathA bahuta-se vidyAdhara vIra use ghere hue the // 143 // tadanantara bhAmaNDalako lekara rAjA dazarathane indrake samAna bar3I vibhUtise ayodhyAmeM praveza kiyA // 144 / / akSINa kozake dhanI rAjA dazarathane bhAmaNDalake Anepara prasanna ho saba logoMke sAtha milakara bar3A utsava kiyA // 145 / / bhAmaNDala rAjA dazarathake dvArA batAye hue ramaNIya, vizAla, U~ce tathA vApI aura bagIcAse suzobhita mahalameM sukhase ThaharA // 146 // usa paramotsavake samaya rAjA dazarathane itanA adhika dAna diyA ki pRthvItalake daridra manuSya icchAse adhika dhana pAkara daridratAse mukta ho gaye / / 147 / / udhara pavanake samAna zIghragAmI patravAhaka vidyAdharane putrake AgamanakA samAcAra sunAkara rAjA janakako sahasA harSita kara diyA // 148|| rAjA janaka diye hue patrako bA~cakara tathA usakI satyatAkA dRr3ha vizvAsa kara parama pramodako prApta hue| unakA sArA zarIra harSase romAMcita ho gayA / / 149 / / ve usa vidyAdharase pUchane lage ki he bhadra ! kyA yaha svapna hai ? athavA 1. indratulyaH / 2. sudRr3haH pratyayaH ma. / 3. tAvat + tvA + ady| Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ triMzattama parva ityuktvAnandavASpeNa tarattArakalocanaH / sAkSAtputramiva prApta lekhahAraM sa saSvaje // 15 // nagnatAparihAreNa dehasthaM vastrabhUSaNam / sasaMbhramaM dadau tasmai mudA 'nRttamivAcaran // 152 // sameti bandhuloko'sya yAvaddiSTyAmivarddhakaH / tAvattadyAnamAyAtaM chAdayadgaganaM rucA // 153 // apRcchattasya vRttAntamatRptazca punaH punaH / uktaM vidyAdharaistasya yathAvadativistaram // 154 // tato yAnaM samAruhya samastaibandhubhiH samam / nimeSeNa pariprApto vinItA tUryanAditAm // 155 // avatIryAmbarAdAzu putramAliGgya nirbharam / sukhamIlitanetro'sau kSaNaM mUrchAmupAgataH // 156 // pravudhya ca vizAlena cakSuSA vASpavAriNA / AsecanakamaikSiSTa tanayaM pANinA spRzan // 157 // mAtA taM mUrchitA dRSTvA pariSvajya prabodhinI / Acakranda sukAruNyaM tirazcAmapi kurvato // 15 // parivanamavaM ca cakra putraka hA katham / hRto'si jAtamAtrastvaM kenApyuttamavairiNA // 159 // tvadIkSAcintayA deho dagdho'yaM vhnitulyyaa| bhavadarzanatoyena cirAnnirvApito'dya me // 16 // dhanyA puSpavatI sustrI yA te'GgAni zaizave / krIDatA dhUsarANyake nihitAni sucumbitam // 16 // candanena viliptasya kumasthAsakAJcitam / dadhataH zezavaM dRSTaM kaumAraM te tayA vapuH // 162 // netrAbhyAmasramutsRjya stanAbhyAM ca payazciram / suputrasaGgamAnandaM videhA paramaM gatA // 163 // jAgRta dazAmeM honevAlA pratyakSa jJAna hai, Ao, Ao maiM tumhArA AliMgana karU~ // 150|| itanA kahakara Anandake A~suoMse jinake netroMkI putaliyA~ caMcala ho rahI thIM aise rAjA janakane usa patravAhaka vidyAdharakA aisA AliMgana kiyA mAno sAkSAt putra hI A gayA ho // 151 / / unhoMne isa harSase nRtya karate hue kI taraha usa vidyAdharake lie apane zarIrapara sthita samasta vastrAbhUSaNa de diye / zarIrapara kevala utane hI vastra zeSa rahane diye jisase ki ve nagna na dikheM // 152 / / harSakI vRddhi karanevAle rAjA janakake bandhuvarga jabataka ikaTThe hote haiM tabataka apanI kAntise AkAzako AcchAdita karatA huA bhAmaNDalakA vimAna vahA~ A pahu~cA // 153 // rAjA janakane atRpta ho bAra-bAra bhAmaNDalakA vRttAnta pUchA aura vidyAdharoMne saba vRttAnta jyoMkA-tyoM bar3e vistArase kahA / / 154 // tadanantara rAjA janaka samasta bhAI-bandhuoMke sAtha vimAnapara ArUr3ha ho nimeSa mAtrameM ayodhyA jA phuNce| usa samaya ayodhyA turahIke madhura zabdase zabdAyamAna ho rahI thI // 15 // AkAzase zIghra hI utarakara unhoMne putrakA gAr3ha AliMgana kiyaa| AliMganajanya sukhase unake netra nimIlita ho gaye aura kSaNa bhara ke lie ve mUrchAko prApta ho gaye // 156 / / saceta honepara unhoMne jinase azru-jala jhara rahA thA aise vizAla locanoMse tRptikara putrakA avalokana kiyA tathA hAthase usakA sparza kiyA / / 157 / / mAtA videhA bhI putrako dekhakara tathA AliMgana kara harSAtirekase mUcchita ho gayI aura saceta honepara aisA rudana karane lagI ki jisase tiryaMcoMko bhI dayA utpanna ho rahI thI // 158 / vaha vilApa karane lagI ki hAya putra! tU utpanna hote hI kisI vikaTa vairIke dvArA kyoM apahRta ho gayA thA ? // 159|| merA yaha zarIra agnike samAna tere dekhaneko cintAse aba taka jalatA rahA hai| Aja cirakAlake bAda tere darzanarUpI jalase zAnta huA hai // 160 // puSpavatI bar3I hI dhanya aura bhAgyazAlinI uttama strI hai jisane ki bAlya avasthAmeM krIr3Ase dhUladhUsarita tere aMga apanI godameM rakhe haiM tathA candanase lipta aura kezarake tilakase suzobhita tere mukhakA cumbana kiyA hai evaM zaizava avasthAko dhAraNa karanevAle tere kumArakAlIna zarIrako dekhA hai / / 161-162 / / mAtA videhAke netroMse A~sU aura stanoMse cirakAla taka dUdha nikalatA rahA / 1. vRttmivaa-m.| 2. yAvadvidyAbhivardhakaH m.| 3. tUryanoditAM kh.| 4. 'tadAsecanakaM tRpternAstyanto Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 padmapurANe arhacchAsanadevIva jRmbhairAvatanAmani / sA tatra locane kRtvA tasthau magnA sukhAmbudhau // 164 // mAsamAtramuSitvAto bandhusaGgamamodinA / padmo mAmaNDalenoce vinayaM bibhratA param // 165 // vaidehyAH zaraNaM deva tvamevottamabAndhavaH / chande'syA vartatAM yena no yAtyudvegameSakA // 166 // svasAraM ca samAliGgya snehAdenAM suceSTitAm / upAdizadasau bhUyo bhUyaH pravaramAnasaH // 167 // mAtAkiGgayAgadat sItAM sute zvasurayoH priye / parivarge ca tatkuryAH zlAghyatAM yena gacchasi // 168 // sarvAnAmantrya vinyasya kanake mithilezitAm / gRhItvA pitarau yAtaH sthAnaM bhAmaNDalo nijam // 169 // indravajrA vIkSasva mAhAtmyamidaM kRtasya dharmasya pUrva magadhAdhirAja / vidyAdharendro yadavApi bandhuH sItA ca patnI guNarUpapUrNA // 170 // upajAtiH adhiSThate devagaNaizca cApe sakaMkaTe sIragadAdiyukte / labdhe surairapyatidurlabhe ye padmena lakSmInilayazca bhRtyaH // 171 // upendravajrA idaM jano yaH suvizuddhacetAH zRNoti mAmaNDalabandhuyogam / abhISTayogAnarujazcirAya raviprabho'sau labhate zubhAtmA // 172 // ityArSe raviSeNAcArya prokte padmacarita bhAmaNDalasamAgamAbhidhAnaM nAma triMzattamaM parva // 30 // vaha uttama putrakA saMga pAkara parama Anandako prApta huI || 163 || jisa prakAra airAvata kSetrameM jRmbhA nAmakI jinazAsanakI sevaka devI rahatI hai usI prakAra vaha bhAmaNDalapara dRSTi lagAkara arthAt use dekhatI huI sukharUpI sAgara meM nimagna hokara rahane lagI || 164 || tadanantara eka mAsa taka ayodhyA meM rahane ke bAda bhAI-bandhuoMke samAgamase prasanna evaM parama vinayako dhAraNa karanevAle bhAmaNDala ne zrIrAma se kahA ki || 165 || he deva ! sItAke Apa hI zaraNa ho aura Apa hI isake sarvottama bAndhava ho / Apa isake hRdaya meM isa prakAra vidyamAna rahe ki jisase yaha udvegako prApta na ho // 166 // utkRSTa hRdayake dhAraka bhAmaNDalane uttama ceSTAoMse suzobhita bahanakA snehavaza AliMgana kara use bAra-bAra upadeza diyA || 167 || mAtA videhAne bhI sItAkA AliMgana kara kahA ki beTI ! tU apane sAsa-sasurako priya ho, tathA parijanake sAtha aisA vyavahAra kara ki jisase prazaMsAko prApta ho / 168 / / tadanantara bhAmaNDala saba logoMse pUchakara tathA mithilAkA rAjya kanakalie sauMpakara mAtA-pitAko sAtha le apane sthAnapara calA gayA || 169|| gautamasvAmI rAjA zreNikase kahate haiM ki he magadhezvara ! pUrvaM bhavameM kiye hue dharmakA yaha mAhAtmya dekho / dharmake mAhAtmyase hI rAmane vidyAdharoMkA rAjA bhAmaNDala - jaisA bandhu prApta kiyA, guNa tathA rUpase paripUrNa sItA jaisI patnI prApta kI tathA devoMke samUhase adhiSThita kavaca, hala, gadA Adise yukta evaM devoMke dvArA durlabha dhanuSa prApta kiye| lakSmIkA bhANDAra lakSmaNa jaisA sevaka prApta kiyA // 170 - 171 // jo manuSya atyanta vizuddha hRdayase bhAmaNDalake isa iSTa samAgamako sunatA hai sUryake samAna prabhAko dhAraNa karanevAlA vaha zubhAtmA manuSya cirakAla taka iSTajanoMke sAtha samAgama aura Arogyako prApta hotA hai // 172 // isa prakAra AnAma se prasiddha raviSeNAcArya dvArA kathita padmacarita meM bhAmaNDalake samAgamakA varNana karanevAlA tIsavA~ parva samApta huA ||30|| 0 1. bibhrataM ma / 2. suceSTitaM ma / Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekatriMzattama parva uvAca zreNiko bhUpaH sabandhuranaraNyajaH / imAM vibhUtiM saMprApya cakre kiM gaNanAyaka // 1 // purAtanaM ca vRttAntaM rAmalakSmaNayostayoH / tavaiva viditaM sarva tanno brUhi mahAyazaH // 2 // iti pRSTo mahAtejA jagAda munipuGgavaH / niravayaM tathA tattvaM yathA sarvajJabhASitam // 3 // svasaMzayamazeSajJa rAjA dshrtho'nydaa| praNamya sAdhumaprAkSIta sarvabhUtahitaM hitam // 4 // mayA janmAni bhUrINi pariprAptAni yAni tu / vedmayekamapi no teSAM tatsarva viditaM tvayA // 5 // tAnyahaM jJAtumicchAmi bhagavannucyatAmiti / mavatprasAdato mohaM nirAkartumahaM yaje // 6 // zrotuM samudyatasyaivaM bhavAn dazarathasya tu / sarvabhUtahitaH sAdhuridaM vacanamabravIt // 7 // zRNu rAjan pravakSyAmi yanmAM pRcchasi sanmate / tvayA paryaTya saMsAre matirAsAditA yathA // 8 // na tvayaikena saMsAro bhrAnto'nyairapi saMsRtaH / cinvAnaH karmabhiH karma duHkhasaMjanano mahAn // 9 // asmin jagattraye rAjan jantUnAM svahitaiSiNAm / sthitayastitra uddiSTA uttamAdhamamadhyamAH // 10 // 'abhAvyI ca tathA bhAvyI saiddhI ca gatiSUttamA / punarAvRttinimuktA kalyANI jinadezitA // 11 // seyaM siddhagatiH zuddhA sanAtanasukhAvahA / indriyavraNarogAtarmohenAndhairna dRzyate // 12 // athAnantara rAjA zreNikane gautamasvAmIse pUchA ki he gaNanAyaka ! iSTajanoMse sahita, rAjA anaraNyake putra rAjA dazarathane isa vibhUtiko pAkara kyA kiyA ? // 1 // he mahAyazake dhAraka ! rAma aura lakSmaNakA purAtana vRttAnta Apako hI vidita hai isalie vaha saba vRttAnta mujhase kahie // 2 // isa prakAra pUche gaye mahAtejasvI munirAjane kahA ki he rAjan ! inakA jaisA vRttAnta sarvajJadevane kahA hai vaisA kahatA hU~ tU suna / / 3 / / ve kahane lage ki kisI samaya rAjA dazarathane samasta padArthoM ko jAnanevAle sarvabhUtahita nAmaka hitakArI munirAjako praNAma kara unase apanA saMzaya pUchA // 4 // unhoMne kahA ki he svAmin ! maiMne bahuta-se janma dhAraNa kiye haiM para maiM unameM se eka bhI bhavako nahIM jAnatA jaba ki Apake dvArA saba vidita haiM // 5 // he bhagavan ! maiM unheM jAnanA cAhatA hU~ so khie| Apake prasAdase moha naSTa karaneke lie maiM ApakI pUjA karatA hU~ // 6 // isa prakAra bhavAntara sunaneke lie udyata rAjA dazarathase sarvabhUtahita muni nimnAMkita vacana kahane lage // 7 // unhoMne kahA ki he rAjan ! suna / he sadbuddhike dhAraka ! tumane jo pUchA hai vaha saba maiM kahU~gA! tumane isa saMsArameM samantAt bhramaNa kara jisa prakAra sadbuddhi prApta kI hai vaha saba maiM nivedana karUMgA // 8 // duHkha denevAle isa mahAn saMsArameM kevala tumane hI bhramaNa nahIM kiyA hai kintu karmoMkA saMcaya karanevAle anya logoMne bhI karmodayase isameM bhramaNa kiyA hai // 9 // he rAjan ! isa jagattrayameM apanA hita cAhanevAle prANiyoMkI dazAe~ uttama, madhyama aura jaghanyake bhedase tIna prakArakI vaNita kI gayI haiM / / 10 / unameM se abhavya jIvakI dazA jaghanya hai, bhavyakI madhyama hai aura siddhoMkI uttama hai| jinendrabhagavAnne siddhagatiko punarAgamanase rahita tathA kalyANakAriNI batalAyA hai // 11 // yaha siddhagati zuddha hai tathA sanAtana sukhako denevAlI hai| indriyarUpI vraNaroga 1. dazarathaH / 2. vihitaM ma. / 3. samudyatasyaiva ma. / 4. pUrvaparyAyAn / 5. sNsrnnvissyiikRtH| 6. abhavyasyeyam abhAvyI / 7. bhavyasyeyaM bhaavii| 8. siddhAnAmiyaM saiddhii| Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe zraddhAsa gahInAnAM hiMsAdiSvanivartinAm / caturgatikasaMvartA gatirupatamorajAH // 13 // amavyAnAM tiH kliSTA vinaashprivrjitaa| bhavyAnAM tu parijJeyA gatinirvRtimAvinI // 14 // dharmAdidravyaparyantaM lokAlokamazeSataH / pRthivIprabhRtIna kAyAnAzritAzcetanAbhRtaH // 15 // jIvarAzirananto'yaM vidyate nAsya sNkssyH| dRSTAntaH sikatAkAzacandrAdityakarAdikaH // 16 // 'anAdyamantanirmuktaM trailokyaM sacarAcaram / svakarmanicayopetaM nAnAyonikRtATanam // 17 // siddhAH siddhayanti setsyanti kAle'ntaparivarjite / jinadRSTena dharmaNa naivAnyena kathaMcana // 18 // yaH saMdehakalaGkena nicitaH pApakarmaNA / amAvitasya dharmeNa kA tasya zraddadhAnatA // 19 // kutaH zraddhAvimuktasya dharmo dharmaphalAni ca / atyanta duHkhamajJAnaM samyaktvarahitAtmanAm // 20 // atyugrakarmanirmokai vaSTitAnAM samantataH / mithyAdharmAnuraktAnAM svAhitAddUra vartinAm // 21 // senApure'tha dIpinyA upAstirnAma bhAvanaH / sA ca mithyAbhimAnena paripUrNA nirargalam // 22 // "azraddadhAnA saMraMmamatsarakSveDadhAriNI / durbhAvA satataM sAdhunindanAsaktazabdikA // 23 // prayacchati svayaM nAnnaM yacchantaM nAnumanyate / nivArayati yatnena vidyamAnaM sumUryapi // 24 // se pIr3ita tathA mohase andhe manuSya ise nahIM dekha sakate haiM // 12 // jo manuSya zraddhA aura saMvegase rahita haiM tathA hiMsAdi pA~ca pApoMse nivRtta nahIM haiM unako caturgatimeM bhramaNa karAnevAlI gati arthAt dazA hotI hai| unakI yaha gati atyanta ugra tamoguNa aura rajoguNase yukta rahatI hai // 13 // abhavya jIvoMkI gati atizaya duHkhapUrNa tathA vinAzase rahita hai aura bhavya jIvoMkI gati mokSa prApta karanevAlI hai arthAt abhavya jIva sadA caturgatimeM hI bhramaNa karate haiM aura bhavya jIvoMmeM kinhIMkA nirvANa bhI ho jAtA hai||14|| jahA~ taka dharmAdharmAdi dravya pAye jAte haiM use loka kahate haiM aura bAkI samasta AkAza aloka kahalAtA hai| saMsArake samasta prANI pRthivI Adi SaTkAyako dhAraNa karanevAle haiM / / 15 / / yaha jIvarAzi ananta hai| isakA kSaya nahIM hotA hai| isake lie bAlUke kaNa, AkAza athavA candramA, sUrya AdikI kiraNeM dRSTAnta haiM arthAt jisa prakAra bAlUke kaNoMkA anta nahIM hai, AkAzakA anta nahIM hai aura candra tathA sUrya kI kiraNoMkA anta nahIM hai usI prakAra jIvarAzikA bhI anta nahIM hai / / 16|| cara-acara padArthoM arthAt trasa-sthAvara jIvoMse sahita ye tInoM loka anAdi, ananta hai, svakIya karmoM ke samUhase sahita haiM tathA nAnA yoniyoMke jIva inameM bhramaNa karate rahate haiM / / 17 / / Aja taka jitane siddha hue haiM, jo vartamAnameM siddha ho rahe haiM aura jo ananta kAla taka siddha hoMge ve jinendradevake dvArA dekhe hue dharmake dvArA hI hoMge anya kisI prakArase nahIM // 18 // jo pApakarmake kAraNa saMzayarUpI kalaMkase vyApta hai tathA dharmakI bhAvanA arthAt saMskArarahita hai usake samyagdarzana kaise ho sakatA hai ? // 19 // jo manuSya zraddhAse rahita hai usake dharma aura dharmake phala kahA~se prApta ho sakate haiM ? jinakI AtmA samyagdarzanase rahita hai, jo atyanta ugra karmarUpI kA~calIse saba orase veSTita haiM, jo mithyA dharmameM anurakta haiM aura jo Atmahitase dUra rahate haiM una prANiyoMko atyanta duHkha denevAlA ajJAna hI prApta hotA hai // 20-21 // athAnantara hastinApura nagarameM eka upAsti nAmakA gRhastha thaa| usakI dIpinI nAmakI strI thii| vaha dIpinI mithyA abhimAnase pUrNa thI, zraddhAse rahita thI, krodha tathA mAtsaryarUpI viSako dhAraNa karanevAlI thI, duSTa bhAvoMse yukta thI, usake zabda sadA sAdhuoMkI nindA karane meM tatpara rahate the| vaha na kabhI svayaM kisIko AhAra detI thI aura na dete hue kisI dUsarekI 1. anAdimanta- ma. / 2. asaMskRtasya dharmabhAvanArahitasyeti yAvata / 3. vijJAnaM m.| 4. nirmoke veSTitAnAM ma. / 5. duHkhavartinAM / 6. gRhasthaH iti / 7. azraddhAnAt m.| Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekatriMzattama parva evamAdimahAdoSA kutIrthaparibhAvitA / kAlametyAbhramaddhIme niSpAre mavasAgare // 25 // upAstirdehi dehIti samabhyasyAkSaradvayam / puNyakarmAnubhAvena pure'ndrakapurAhaye // 26 // suto'bhUd bhedradhAriNyorbhAgyavAn bahubAndhavaH / dhAraNo nAmatastasya patnI nayanasundarI // 27 // dezakAlaprapannebhya sAdhubhyaH zuddhamAvataH / datvAsau pAraNAM samyakkAle saMtyajya vigraham // 28 // videhe dhAtakIkhaNDe meroruttarataH kurau / bhuktvA palyatrayaM bhogaM samArUDhastriviSTapam // 29 // cyuto'taH puSkalAvatyAM nagayAM nandighoSataH / vasudhAyAM samutpanno nAmato nandivardhanaH // 30 // nandighoSo'nyadA dharma zrutvodyAnaM prabuddhavAn / nandivardhanamAdhAya pRthivIparipAlane // 31 // yazodharamuneH pAzrve pravajya sumahattapaH / kRtvA svarga samArUDhastanuM tyaktvA yathAvidhi / / 32 // gRhidharmasamAsako namaskAraparAyaNaH / pUrvakoTI mahAbhogAn bhuktvA zrInandivardhanaH // 33 // saMnyAsena tanuM tyaktvA prayAtaH paJcamaM divam / tatazcyuto videhe'smin girirAjasya pazcime // 34 // khyAte zazipure sthAne vijayArddhanagotame / sUryajayo'mavada vidyallatAyAM ratnamAlinaH // 35 // anyadA siMhanagaraM ratnamAlI mahAbalaH / prasthito vigrahaM katu' yatrAsau vajralocanaH // 36 // rathaiH pramAsvarairdivyaiH padAtigajavAjimiH / nAnAzasvakRtadhvAntaiH sAmantaiH sumahAbalaiH // 37 // anumodanA karatI thii| yadi koI dAnAdi satkAryoM meM pravatta hotA thA to use vaha prayatnapUrvaka manA karatI thii| ityAdi aneka mahAdoSoMse yukta thI aura kutIrthakI bhAvanAse yukta thii| isa prakAra samaya vyatIta kara vaha bhayaMkara tathA pArarahita saMsAra sAgarameM bhramaNa karane lagI / / 22-25 / / isake viparIta upAsti 'dehi' 'dehi' arthAt 'deo' 'deo' ina do akSaroMkA acchI taraha abhyAsa kara-atyadhika dAna dekara puNya karmake prabhAvase andrakapuranAmA nagarameM madranAmA gRhastha aura usakI dhAriNInAmA strIke dhAraNa nAmakA bhAgyazAlI evaM aneka bandhujanoMse yukta putra huaa| usakI nayanasundarI nAmakI strI thI // 26-27 // vaha yogya deza tathA kAlameM prApta hue sAdhuoMke lie zuddhabhAvase AhAra detA thaa| jisake phalasvarUpa antameM samAdhipUrvaka zarIrakA tyAga kara dhAtakIkhaNDadvIpa sambandhI videha kSetrameM meru parvatakI uttara dizAmeM vidyamAna kurukSetrameM Arya huaa| vahA~ tIna palya taka bhoga bhogakara svargameM utpanna huA // 28-29 // vahA~se cyuta hokara puSkalAvatI nagarImeM rAjA nandighoSa aura vasudhA rAnIke nandivardhana nAmakA putra huA // 30 // eka dina rAjA nandighoSa utkRSTa dharma zravaNa kara prabodhako prApta huA aura nandivardhanako pRthivI-pAlanakA bhAra sauMpa yazodhara munirAjake samIpa dIkSA lekara mahAtapa karane lgaa| tathA antameM vidhipUrvaka zarIra tyAga kara svarga meM utpanna huA // 31-32 // idhara nandivardhana gRhasthakA dharma dhAraNa karane meM lIna evaM paMca-namaskAra mantrakI ArAdhanA karane meM tatpara thaa| vaha eka karor3a pUrva taka mahAbhogoMko bhoga kara tathA saMnyAsase zarIra chor3akara paMcama svargameM gyaa| vahA~se cyuta hokara isI videha kSetrameM sumeru parvatake pazcimakI ora vijayA parvatapara sthita zazipuranAmA nagarameM rAjA ratnamAlI aura rAnI vidyullatAke sUryaMjaya nAmakA putra huA / / 33-35 // ___athAnantara eka samaya mahAbalavAn rAjA ratnamAlI yuddha karaneke lie usa siMhapura nagarakI ora calA jahAM ki rAjA vajralocana rahatA thA // 36 / / vaha dedIpyamAna sundara ratha, paidala senA, hAthI, ghor3e tathA nAnA prakArake zastroMse andhakAra utpanna karanevAle atyanta balavAn 1. candrapurAhvaye ma. / 2. bhadranAmA puruSaH, tasya dhAriNI nAmnI strI tayoH / 3. prayatnebhyo ma. / 4. svargam / 5. pRthulAvatyAM j.| 6. sumeroH / Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe taM daSToSThaM dhanuHpANiM kavacAvRtavigraham / 'dagdhukAmamaristhAnaM krodhAdAgneyavidyayA // 38 // rathAgrArUDhamAyAntaM veginaM mISaNAkRtim / namasthaM sahasA kazcidamaro'bhidadhAviti // 39 // ratnamAlin kimArabdhamidaM saMraMbhamutsRja / vibudhyasva vadAmyeSa vRttAntaM tava pUrvakam // 40 // ihAsId bhArate vAsye mAMsAdo'dhamakarmakRt / gAndhAryA bhUtiruvIbhRdupamanyuH purohitaH // 41 // sAdhoH kamalagarmasya zrutvA vyAkaraNaM ca saH / nAcarAmi punaH pApamiti vratamupAdade // 42 // paJcapalyopamaM svarge tenAyuH samupArjitam / upamanyUpadezerne bhasmasAdAvamAhRtam // 43 // muJcate sukRtaM cAsAvavaskandena cAribhiH / prapatya hiMsitaH sAkamupamanyu'purodhasA // 44 // purohito gajo jAto yuddhe'sau jarjarIkRtaH / saMprApya jApyamaprAptamitarairduHkhamAjanaiH // 45 // punastatraiva gAndhAyA~ bhUtiputrasya dhImataH / devyAM yojanagandhAyAM putro'bhUdarisUdanaH // 46 // dRSTvA kamalagabhaM ca pUrva janma samasmarat / pravrajyAsau tato mRtvA zatAre'haM suro'bhavam // 47 // sa tvaM bhUtimRgo jAto mandAraNye darAkRtiH / akAmanirjarA tasya dAvadagdhasya bhakunA // 48 // kambojena satAkAri yattvayA karma dAruNam / ''kliJjAkhyena mRtastvAsIccharkarAnarakaM gataH // 49 // 'mayA snehAnubandhena tatastvaM saMprabodhitaH / ayamuDhatya jAto'si rakhamAlI khagezvaraH // 50 // sAmantoMse sahita thA // 37|| jo krodhake kAraNa oMTha DaMsa rahA thA, jisake hAthameM dhanuSa thA, jisakA zarIra kavacase AcchAdita thA, jo AgneyavidyAse zatrukA sthAna jalAnA cAhatA thA, jo rathake agrabhAgapara ArUr3ha thA, jo vegazAlI thA evaM bhayaMkara AkArakA dhAraka thaa| aise usa ratnamAlIko AkAzameM sthita dekha sahasA kisI devane isa prakAra kahA // 38-39 // ki he ratnamAlin ! tUne yaha kyA Arambha kara rakhA hai ? krodhako chor3a aura smaraNa kara, maiM terA pUrva vRttAnta kahatA huuN||40|| ___ 'isI bharata kSetrakI gAndhArInAmA nagarImeM eka bhUti nAmakA rAjA thaa| upamanyu usake purohitakA nAma thA / rAjA aura purohita donoM hI mAMsabhojI tathA nocakArya karanevAle the||41|| eka bAra kamalagarbhanAmA munikA vyAkhyAna sunakara rAjA bhUtine vrata liyA ki aba maiM aise pApakA AcaraNa phira kabhI nahIM karUMgA // 42 // isa vratake prabhAvase usane itane puNyakA saMcaya kiyA ki usase svargako pA~ca palya pramANa AyukA bandha ho sakatA thA, parantu upamanyu purohitake upadezase usakA yaha saba puNya bhasma-bhAvako prApta ho gayA arthAt naSTa ho gyaa| usane usa puNyabhAvako chor3a diyaa| uso samaya zatruoMne AkramaNa kara purohitake sAtha-sAtha use mAra DAlA / / 43-44 // purohitakA jIva marakara hAthI huA so yuddhameM ghAyala ho anya duHkhI jIvoMko jisakA milanA durlabha thA aise paMca namaskAra mantrako pAkara usI gAndhArIke rAjA bhUtike buddhimAn putrakI yojanagandhA nAmA strIke arisUdana nAmakA putra huA ||45-46 // kamalagarbha munirAjake darzana kara arisadanako pUrva janmakA smaraNa ho AyA jisase virakta hokara usane dIkSA le lI aura marakara zatAra nAmaka gyArahaveM svarga meM deva huaa| isa taraha maiM vahI purohitakA jIva deva hU~ aura tU rAjA bhUtikA jIva marakara mandAraNyanAmA vanameM mRga huA so vahA~ dAvAnalameM jalakara usane akAmanirjarA kI usake phalasvarUpa vaha klija nAmakA nIca puruSa huaa| usa paryAyameM tUne jo dAruNa kArya kiye-tIvra pApa kiye unake phalasvarUpa tU zarkarAprabhA nAmaka dUsare naraka gayA / / 47-49|| tadanantara snehake saMskArase maiMne vahA~ jAkara tujhe sambodhA jisake prabhAvase nikalakara tU yaha 1. dagdhuM kAmaM 'tuM kAmamanasorapi' iti malopaH / dagdhakAma ma. / 2. jagAda / 3. vyAkhyAnam / 4. upamanyUpadezena vrataM tyaktam / 5. upamanyuH purodhasA ma. / 6. jayya ma. / 7. zatArasvarge / 8. bhuutinaamnRpH| 9. dAvadagdhosya ma., kh.| 10. nIcapuruSeNa / 11. klijAkhye vane mRtaH san zarkarAnAmanarakaM prAptaH / 12. mahA- ma. / Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 71 ekatriMzattama parva paryAptAni na kiM tAni duHkhAnItyuditazca saH / sUrya jayasutaM rAjye nidhAya kulanandanam // 51 // vRttAntazravaNAttasmAtparaM nirvedamIyuSA / sUryajayena sahitaM satkarmodayacetasA // 52 // ratnamAlI punarnAnAdurgatitrastamAnasaH / yayau zaraNamAcArya saumyaM tilakasundaram // 53 // sUryajayastapaH kRtvA mahAzukramupAgamat / cyuto'naraNyarAjarSeH suto dazaratho'bhavat // 54 // svalpena sukRtena svamupAstipramukhairbhavaiH / nyagrodhabIjavavRddhiM saMprApto'si zubhodayAt // 55 // nandivardhanakAle te nandighoSapitA ca yaH / so'haM graiveyakAd bhraSTaH sarvabhUtahito'bhavam // 56 // yo bhUtirupamanyuzca tAvetau tadvazAnugau / janako kanakazceti jAtau sukRtacetasA // 57 // saMsAre na paraH kazcinnAtmIyaH kazcidajasA / saiSA zubhAzubhairjantorudvartaparivartanA // 58 // udAhRtamidaM zrutvA vinIto vItasaMzayaH / anaraNyasuto jAtaH prabuddhaH saMyamonmukhaH // 59 // sarvAdarasametazca saMpUjya caraNau guroH / praNamya ca vizuddhAmA praviveza sukozalam // 6 // evaM ca mAnase cakre sArvabhUmIzvaraM padam / padmAya sudhiye datvA sAdhavIyAM zraye gatim // 61 // dharmAtmA susthiro rAmastrisamudrAM vasundharAm / anupAlayituM zakko bhrAtRmiH parivAritaH // 62 // cintayatyevamevAsmin rAjyamohaparAGmukhe / muktyarthAhitacetaske zrImaddazarathe nRpe // 63 // tirodhAnaM gatA kvApi svacchajyotsnApaTA zarat / candrAsyAhimabhIteva sarIruhanirIkSaNA // 6 // prAptaH prAleyasaMpAta vicchAyIkRtanIrajaH / hemanto jaDavAtena vyAkulIkRtaviSTapaH // 65 // ratnamAlI vidyAdhara huA hai / / 50 / / tUne kyA ve duHkha nahIM pAye haiM ?' isa prakAra devake kahate hI ratnamAlIkA mana nAnA durgatiyoMse bhayabhIta ho gyaa| isa vRttAntake sunanese ratnamAlIkA putra sUryaMjaya bhI parama vairAgyako prApta ho gayA isalie usa puNyAtmAke sAtha hI sAtha rAjA ratnamAlI, sUryaMjayake putra kulanandako rAjya dekara tilakasundaranAmA prazAnta AcAryako zaraNameM pahu~cA // 51-53 / / tadanantara sUryaMjaya tapakara mahAzukra svargameM gayA aura vahAMse cyuta hIkara rAjarSi anaraNyake dazaratha nAmakA pUtra haa||54|| sarvabhUtahita mani kahate haiM ki ta thoDe hI paNyake dvArA upAsti Adi bhavoMmeM vaTabIjakI taraha zubhodayase vRddhiko prApta huA hai // 55 // tU rAjA dazaratha upAstikA jIva hai aura nandivardhanakI paryAyameM jo terA pitA nandighoSa thA vaha tapa kara greveyaka gayA aura vahA~se cyuta hokara maiM sarvabhUtahita huA hU~ // 56 // tathA usake anukUla rahanevAle jo bhUti aura upamanyuke jIva the ve puNyake prabhAvase kramazaH rAjA janaka evaM kanaka hue haiM / / 57 / / vAstavameM isa saMsArameM na to koI para hai aura na apanA hai| zubhAzubha karmoMke kAraNa jIvakA yaha janma-maraNarUpa parivartana hotA rahatA hai // 58 / isa prakAra pUrvabhavakA vRttAnta suna anaraNyakA putra rAjA dazaratha pratibodhako prApta huA tathA saba prakArakA saMzaya chor3a vinIta ho saMyama dhAraNa karaneke sammukha huA // 59|| sampUrNa Adarake sAtha usane guruke caraNoMkI pUjA kI, unheM praNAma kiyA aura tadanantara nirmala hRdaya ho nagarameM praveza kiyA / / 60 / usane manameM vicAra kiyA ki yaha mahAmaNDalezvarakA pada buddhimAn rAmake lie dekara maiM munivrata dhAraNa karU~ // 61 // dharmAtmA tathA sthira cittakA dhAraka rAma apane bhAiyoMke sAtha jisake pUrva, pazcima tathA dakSiNameM tIna samudra haiM aisI isa bharata kSetrakI pRthvIkA pAlana karane meM samartha hai // 62 // isa prakAra rAjyake mohase vimukha aura muktike lie citta dhAraNa karanevAle rAjA dazaratha aisA vicAra kara rahe the ki usI samaya nirmala cAMdanI hI jisakA vastra thI, candramA hI jisakA mukha thA aura kamala hI jisake netra the aisI zaraRturUpI strI himase Darakara hI mAno kahIM jA chipI // 63-64 // aura lagAtAra himake par3anese jisane kamaloMko kAntirahita kara diyA thA tathA zItala vAyuse jisane samasta saMsArako 1. kAlena ma. / 2. tAvantau m.| 3. mAdhavIyA (?) m.| 4. saMghAto vicchaayii-m.| Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe sphuTitAdharapAdAntAH pRSThanyastapaTaccarAH / dantavINAkRtasvAnA rUkSavyAkulamUrdhajAH // 66 // tittiracchadanacchAyakroDajaGghA vibhAvasoH / satatAsevanAt kukSipUraNAcUnacetasaH // 67 // zarIracchAyayA tulyAH prapakvatrapuSatvacaH / durgahinIvacaHzasvairatyantaM taSTamAnasAH // 68 // kASTAdyAnayanAsaktA divAbhAskaratApitAH / kuThArAdidharAH skandhau dadhAnAH kiNakarkazau // 69 // zAkAmlakhalakAdyantaparipUrita kukSayaH / duHkhaM nayanti taskAlaM duSkuTISu dhanojjhitAH // 7 // varaprAsAdayAtAstu zItasaGgamahAribhiH / saMvItAGgA varairvasvaidhupAmodAnubandhibhiH // 71 // SaDasaM svAdusaMpannaM hemarukmAdipAtragam / bhuJjAnAH suramisnigdhamAhAraM nijalIlayA // 72 // kuDakumapraviliptAGgA asitAgurudhUpitAH / akSINadhana nizcintA gavAkSakRtavIkSaNAH // 73 // gItanRtyAdisaMprAptA vinodaM paramaM sadA / mAlyabhUSaNasaMpannAH subhASitakathodyatAH // 74 // vinItAbhiH kalAjJAmiH surUpAmiH samaM narAH / krIDanti varanArIbhiH tadA puNyAnubhAvataH // 75 / / puNyena labhyate saukhyamapuNyena ca duHkhitAH / karmaNAmucitaM lokaH sarva phalamupAznute // 76 // tadA dazaratho bhIto bhRzaM saMsAravAsataH / nivRtyAliGganAkAGkSI virakto bhogavastutaH // 7 // dvAHsthamAjJApayaminyastajAnukaraM drutam / bhadrAhvaya svasAmantAn mantribhiH sahitAniti // 78 // niyujyAtmasamaMdvAre zAsanaM tena tatkRtam / AgatAste namaskRtya ythaasthaanmvsthitaaH||79|| vyAkula banA diyA thA aisA hemanta kAla A pahu~cA // 65 // jinake oTha tathA pairoMke kinAre phaTa gaye the, jo pIThapara purAne cithar3e dhAraNa kiye hue the, jinake danta vINAke samAna zabda kara rahe the, jinake mastakake bAla rUkhe tathA bikhare hue the, nirantara agnike tApanero jinakI goda tathA jA~ce tItarake paMkhake samAna maTamailI ho gayI thIM, jinakA citta peTa bharanekI cintAse duHkhI rahatA thA, jo zarIrakI kAntise pake hue apuSaphalake valkalake samAna zyAmavarNa the, duSTa bhAryAka vacanarUpI zastroMse jinakA hRdaya chila gayA thA, jo lakar3I Adike lAne meM lage rahate the, jo dinabhara sUrya ke dvArA tapAye jAte the, jo kulhAr3I Adi hathiyAroMko dhAraNa karate the tathA jo bhaTTa par3a jAnese kaThora kandhoMko dhAraNa karate the tathA jo zAkabhAjI Adise peTa bharate the, aise nirdhana manuSya jIrNa-zIrNa kuTiyoMmeM usa hemanta kAlako bar3e kaSTase vyatIta karate the // 66-70 // aura inase viparIta jo akSINa dhanake kAraNa nizcinta the ve uttamottama mahaloM meM rahate the, zItake samAgamako haranevAle tathA dhapakI sugandhise sUvAsita utkRSTa vastroMse unake zarIra Dhake rahate the. svarNa tathA cAMdI Adike pAtrameM rakhe hae, chaha rasake svAdiSTa, sugandhita tathA snigdha AhArako lIlApUrvaka grahaNa karate the, unake zarIra kezarase lipta tathA kAlAgurukI dhUpase suvAsita rahate the, unake netra jharokhoMko ora jhAMkA karate the, ve gIta, nRtya Adi parama vinodako prApta hote rahate the, mAlA tathA AbhUSaNoMse yukta rahate the, subhASitoMke kahane meM tatpara rahate the aura vinIta, kalAnipuNa tathA sundara rUpakI dhAraka uttama striyoMke sAtha puNyodayase krIr3A karate the // 71-75 / / AcArya kahate haiM ki isa saMsArameM puNyase sukha prApta hotA hai aura pApase duHkha milatA hai| prANI apane karmoMke anurUpa hI saba prakArakA phala prApta karate haiM // 76|| tadanantara usa samaya saMsAravAsase atyanta bhayabhIta rAjA dazaratha, muktirUpI strIke AliMganakI AkAMkSA karate hue bhogavastuoMse virakta ho gaye / / 77|| jisane pRthivIpara ghuTane aura hasta Tekakara namaskAra kiyA thA aise dvArapAlako unhoMne tatkAla AjJA dI ki he bhadra ! mantriyoMse sahita apane sAmantoMko bulA lAo // 78|| dvArapAlane dvArapara apane hI samAna dUsare puruSako 1. naSTa-kha. / 2. kASThAdAnayatAzaktyA ma. / 3. tatkAlaM m.| 4. duHkhino bhAvo duHkhitaa| 5. muktikAntAzleSaNAbhilASI / 6. bhogavastuna- kha., ja., ba. / Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 73 ekatriMzattamaM parva nAthAjJApaya kiM kRtyamiti coktena bhabhRtA / vinItA jagade saMsat pravrajAmIti nizcitam / / 80 // tatastanmantriNo'vocana gaNyamAnAzca paarthivaaH| nAtha kiM kAraNaM jAtaM matAvasyAM tavAdhunA // 8 // jagAdAsau samakSaM monanvetatsakalaM jagat / zuSkaM tRNamivAjalaM dahyate mRtyuvahninA // 82 // agrAhyaM yadabhavyAnAM bhavyAnAM grahaNocitam / surAsuranamaskArya prazasya zivasaukhyadam / / 83 // triloke prakaTaM sUkSma vizuddhamupamojjhitam / zrutaM tanmunito jainaM zrutamadya mayAcirAt / / 84 // paramaM sarvabhAganAM samyaktvamatinirmalam / gurupAdaprasAdena prApto'haM vartma nirvRteH // 85 // nAnAjanmamahAvatA moharakasamAkulAm / kutarkagrAhasaMpUrNAM mahAduHkhormisaMtatAm // 86 // mRtyukallolasaMyuktAM kudRSTijalanirbharAm / samAkrandamahArAvAM vidharmajavavAhinIm / / 87 / / bhavApagAM mama smRtvA narakAmbhodhigAminIm / pazyatAGgAni kampante vitrAsena samantataH / / 88 // vRthAvocata mA kiMcidAtmAnaM mohitA bhRzam / tamasaH prakaTe deze kutaH sthAna ravI sati / / 8 / / abhiSiJcata me putraM prathama rAjyapAlane / tvaritaM yena nirvighnaM pravizAmi tapovanam // 10 // // ityukte nizcitaM jJAtvA mahArAjasya mantriNaH / sAmantAzca paraM zokaM prAptA vinatamastakAH // 11 // likhanto bhUmimaGgulyA vASpAkulanirIkSaNAH / kSaNena niSpramIbhUtAstasthumaunaM samAzritAH // 12 // prANezaM nizcitaM zrutvA nirgranthavratasaMzrayam / ekIbhUtaM zucaM prAptaM sarvamantaHpuraM param // 13 // niyukta kara rAjAjJAkA pAlana kiyaa| sAmanta aura mantrIgaNa Akara tathA namaskAra kara yathAsthAna baiTha gaye // 79|| unhoMne rAjAse kahA ki he nAtha! AjJA dIjie, kyA kArya hai ? taba rAjAne vinayase bharI sabhAse kahA ki maiMne nizcaya kiyA hai ki 'dIkSA dhAraNa karUM' // 8 // tadanantara mantriyoM tathA gaNyamAna-pramukha rAjAoMne kahA ki he nAtha ! isa samaya ApakI aisI baddhike utpanna hone meM kyA kAraNa hai ? // 81|| taba rAjAne kahA ki aye! yaha samasta saMsAra sukhe taNake samAna nirantara mRtyurUpI agnise jala rahA hai isa bAtako Apa pratyakSa dekha rahe haiM / / 82 / / Aja maiMne abhI-abhI munirAjake mukhase jinendrapraNIta usa zAstrakA zravaNa kiyA hai ki jise abhavya jIva grahaNa nahIM kara sakate, jo bhavya jIvoMke grahaNa karaneke yogya hai, sura aura asura jise namaskAra karate haiM, jo prazasta hai, mokSasukhako denevAlA hai, tIna lokameM prakaTa hai, sUkSma hai| vizuddha hai tathA upamAse rahita hai / / 83-84|| samasta bhAvoMmeM samyaktva bhAva ho utkRSTa tathA nirmala bhAva hai, yahI muktikA mArga hai| guru caraNoMke prasAdase Aja maiMne use prApta kiyA hai / / 85 / / jisameM nAnA janmarUpI baDe-baDe bha~vara uTha rahe haiM, jo moharUpI kIcaDase bharI hai, katakarUpI magaramacchoMse vyApta hai, mahAduHkharUpI taraMgoMse yukta hai, mRtyurUpI kalloloMse sahita hai, mithyAtvarUpI jalase bharI hai, jisameM rudanarUpI bhayaMkara zabda ho rahA hai, jo vidharma arthAt mithyAdharmarUpI vegase baha rahI hai tathA narakarUpI samudra ke pAsa jA rahI hai, aisI saMsArarUpI nadIkA smaraNa kara dekho| bhayase mere aMga saba orase kampita ho rahe haiM / / 86-88|| Apa loga mohake vazIbhUta ho vyartha hI kucha mata kahie arthAt mujhe rokie nahIM kyoMki prakaTa sthAnameM sUryake vidyamAna rahate andhakArakA nivAsa kaise ho sakatA hai ? |89|| Apa loga mere prathama putrakA zIghra hI rAjyAbhiSeka kIjie jisase maiM nirvighna ho tapovanameM praveza kara sakU~ // 20 // aisA kahanepara mahArAjakA dRr3ha nizcaya jAnakara mantrI tathA sAmantavaga parama zokako prApta hue| sabhIke mastaka nIce ho rahe // 91 // ve aMgulose bhUmiko khodane lage, unake netra AsuoMse vyApta ho gaye aura sabhI kSaNabharameM prabhAhIna ho cupacApa baiTha rahe // 92 / / 'prANanAtha nizcitarUpase nirgrantha vratako dhAraNa karanevAle haiM' yaha sunakara 1. zaMsat ma. (?) / 2. na tvetat m.| 3. mAM m.| 4. jJAtvA m.| Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 padmapurANe vinodAn prastutAnmuktvA vASpapUritalocanAH / bhUSaNasvanabhUyiSThaM ruruduH pramadAGganAH // 9 // pitaraM tAdRzaM dRSTvA bharataH pratibuddhavAn / acintayadaho kaSTaM duzchedyaM snehabandhanam // 15 // avyApAreNa tAtasya kimetena prabodhinaH / cintA rAjyagatA kAsya pravrajyA kartumicchataH / / 16 / / ApRcchayA na me kiMcitkAryamAzu vizAmyaham / tapovanaM mahAduHkhasaMsArakSayakAraNam / / 97 / / dehenApi kimetena vyAdhigehena nAzinA / bAndhaveSu tu kAvasthA svakarmaphalabhogiSu // 28 // janturekaka evAyaM bhavapAdapasaMkule / mohAndho duHkhavipine kurute parivartanam / / 99 // tataH kalAkalApajJA bharatasyegistAdibhiH / kekayA cintitaM jJAtvA dadhAnA zokamuttamam / / 100 // kathaM me na bhaved bhartA na ca putro guNAlayaH / etayoriNe kurve kamupAyaM sunizcitam // 10 // evaM cintAmupetAyAH paramaM vyAkulAtmanaH / tasyA varo'bhavaccitte gatvA ca tvaritaM tataH // 102 // prItyA paramayA dRSTvA sAvaSTambha narAdhipam / jagAdArdhAsane sthitvA tejasA puruNAnvitA / / 103 / / sarveSAM bhUbhRtAM nAtha patnInAM ca purastvayA / manISitaM dadAmIti yaduktAhaM prasAdinA // 10 // varaM saMprati taM yaccha mahyaM satyasamujjvalA / dAnena te'khilaM lokaM kIrtibhraMmati nirmalA // 105 / / tato dazaratho'vocada ahi tvaM dakSiNAM priye / prArthayasva yadiSTaM te yacchAmyeSa varAzaye // 10 // samasta antaHpura ekatrita ho parama zokako prApta huA // 93|| striyoMne jo vinoda prArambha kara rakhe the unheM chor3akara A~suoMse netra bhara liye tathA AbhUSaNoMkA atyadhika zabda karatI huI ve rudana karane lagIM / / 94 // pitAko virakta dekha bharata bhI pratibodhako prApta huaa| vaha vicAra karane lagA ki aho ! yaha snehakA bandhana bar3A kaSTakArI tathA du:khase chedane yogya hai // 95 / / vaha socane lagA ki samyakjJAnake prApta hae pitAko isa avyApAra arthAta nahIM karane yogya cintAse kyA prayojana hai ? jaba ye dIkSA hI lenA cAhate haiM taba inheM rAjyako cintA kyoM honI cAhie? // 96 // mujhe kisIse pUchanekI koI AvazyakatA nahIM hai, maiM to tIvra duHkhase bhare saMsArake kSayakA kAraNa jo tapovana hai usameM zIghra hI praveza karatA hU~ // 97 // rogoMke gharasvarUpa isa nazvara zarIrase bhI mujhe kyA prayojana hai ? phira bhAI-bandhu jo apane-apane karmakA phala bhoga rahe haiM unase kyA prayojana ho sakatA hai ? // 98 // mohase andhA huA yaha prANI akelA hI janmarUpI vRkSoMse vyApta isa duHkhadAyI aTavImeM bhramaNa karatA rahatA hai / / 99 // tadanantara kalAoMke kalApako jAnanevAlo kekayI ceSTAoMse bharatakA abhiprAya jAnakara atyadhika zoka karane lagI // 100 / vaha socane lagI ki bhartA aura guNI putra donoM hI mere nahIM ho rahe haiM arthAt donoM hI dIkSA dhAraNa karaneke lie udyata haiN| ina donoMko rokaneke lie maiM kisa nizcita upAyakA avalambana karUM? // 101 // isa prakAra cintAko prApta tathA atyanta vyAkula hRdayako dhAraNa karanevAlI kekayAke mana meM zIghra hI svIkRta vara mA~ganekI bAta yAda A gayo // 102 / / vaha apane vicAroMmeM dRr3ha rAjA dazarathake pAsa bar3I prasannatAse gayI aura bahuta bhArI tejake sAtha arddhAsanapara baiThakara bolI ki he nAtha ! Apane usa samaya prasanna hokara samasta rAjAoM aura patniyoMke sAmane kahA thA ki 'jo tU cAhegI dUMgA' / so he nAtha ! isa samaya vaha vara mujhe diijie| satyadharmake kAraNa ujjvala tathA nirmala jo ApakI koti hai. vaha dAnake prabhAvase samasta saMsArameM phaila rahI hai / / 103-105 / / tadanantara rAjA dazarathane kahA ki he priye ! tU apanA abhiprAya btaa| he utkRSTa abhiprAyako dhAraNa karanevAlI priye ! jo tujhe iSTa ho so maaNg| abhI detA 1. tAvasya ma. / 2. -rekakayA vAyaM ma. / 3. kIrtisamujjvalA ma. / 4. raktatvAdIkSaNAM ja., kha., ba. / Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekatriMzattama parva ityukte muJcatI vAppamavocajjJAtanizcayA / kathaM nAtha tvayA cetaH kRtaM niSThuramIdRzam // 107 // vada kiM kRtamasmAbhiyenAsi tyaktumudyataH / nanu jIvitamAyattamasmAkaM tvayi pArthiva // 10 // atyantaM durdharoddiSTA pravrajyA jinasattamaiH / kathamAzrayituM buddhistAmadya bhavatA kRtA // 109 // devendrasadRza gairidaM te lAlitaM vapuH / kathaM vakSyati jIveza zrAmaNyaM vividhaM param // 110 // evara dAsau kAnte sattvasya ko bharaH / vAJchitaM vada kartavyaM svayaM yAsyAmi sAMpratam // 111 // ityuktA likhatI kSoNI pradezinyA natAnanA / jagAda nAtha putrAya mama rAjyaM pradIyatAm // 112 // tato dazaratho'vocatpriye kAsminnapanapA / nyAsastvayA mayi nyastaH sAMprataM gRhyatAmasau // 113|| evamastu zucaM maJca nirRNo'haM tvayA kRtH| kiM vA kadAciduktaM te mayA janitamanyathA // 11 // padmaM lakSaNasaMyuktamAhUya ca kRtAnatim / Uce vinayasaMpannaM kiMcidvigatamAnasaH // 115 / / vatsa pUrva raNe ghore klaapaargyaanyaa| kRtaM kekayayA sAdhu sArathyaM mama dakSayA // 116 // tadA tuSTena patnInAM mUbhRtAM ca puro mayA / manISitaM pratijJAtaM nItaM nyAsatvametayA // 117 // dehi putrasya me rAjyamiti taM yaacte'dhunaa| kimapyAkRtamApannA nirapekSA manasvinI // 118 // pratijJAya tadedAnIM dadAmyasyai na cenmatam / pravrajyAM bharataH kuryAt sNsaaraalmbnojjhitH||19|| iyaM ca putrazokena kuryAt prANavisarjanam / bhramecca mama loke'sminnakIrtirvitathodbhavA // 120 // huuN||106|| rAjAke isa prakAra kahanepara jisane usakA nizcaya jAna liyA thA aisI kekayI A~sU DAlatI huI bolI ki he nAtha ! Apane aisA kaThora citta kisa kAraNa kiyA hai ? batAie, hama logoMne aisA kauna-sA aparAdha kiyA hai ki jisase Apa hama logoMko chor3aneke lie udyata hue haiN| he rAjan ! Apa to yaha jAnate hI haiM ki hamArA jIvana Apake adhIna hai / / 107-108 // jinendrabhagavAnke dvArA kahI huI dIkSA atyanta kaThina hai use dhAraNa karanekI Aja Apane buddhi kyoM kI ? // 109 / / he prANavallabha ! ApakA yaha zarIra indrake samAna bhogoMse pAlita huA hai so atyanta kaThina nAnA prakArakA munipanA kaise dhAraNa karegA? ||110 // kekayIke isa prakAra kahanepara rAjA dazarathane kahA ki priye ! samarthake lie kyA bhAra hai ? tU to kevala apanA manoratha batA! jo mujhe karanA hai use maiM aba avazya hI prApta hoU~gA // 111 / / patike isa prakAra kahane para pradezinInAmA aMgulise pRthivIko khodatI huI kekayIne mukha nIcA kara kahA ki he nAtha ! mere putrake lie rAjya pradAna kIjie // 112 / / taba dazarathane kahA ki he priye ! isameM lajjAkI kyA bAta hai ? tumane apanI dharohara mere pAsa rakha chor3I thI so isa samaya jaisA tuma cAhatI ho vaisA hI ho| zoka chor3o, Aja tumane mujhe RNamukta kara diyaa| kyA kabhI maiMne tumhArA kahA anyathA kiyA hai ? // 113-114 / / usI samaya unhoMne uttama lakSaNoMse yukta namaskAra karate hue vinayI rAmako bulAkara kucha khinna cittase kahA / / 115 // ki he vatsa! kalAkI pAragAminI isa catura kekayIne pahale bhayaMkara yuddha meM acchI taraha mere sArathikA kAma kiyA thaa||116|| usa samaya santuSTa hokara maiMne patniyoM tathA rAjAoMke sAmane pratijJA kI thI 'jo yaha cAhe so hU~ / parantu usa samaya isane vaha vara mere pAsa nyAsarUpameM rakha chor3A thA // 117 / / aba kisIkI apekSA nahIM rakhanevAlI yaha tejasvinI kisI khAsa abhiprAyase usa varako isa prakAra mAMga rahI hai ki 'mere putrake lie rAjya dIjie' // 118 // usa samaya pratijJA kara isa samaya yadi isake lie isakI icchAnurUpa vara nahIM detA hU~ to saMsArake Alambanase unmukta hokara bharata dIkSA le legA // 119|| aura yaha putrake zokase prANa chor3a degI tathA asatya vyavahArake kAraNa utpanna huI merI apakIrti 1. mAyAta ma. / 2. cakSyati ma. (?) / 3. likhitaM ma. / Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 padmapurANe maryAdA na ca nAmeyaM yadvihAyAgraja kSamam / rAjyalakSmIvadhUsaGgaM kanIyAn prApyate sutaH // 12 // bharatasyAkhile rAjye datte sa tvaM salakSmaNaH / va gacchetparamaM tejo dadhAnaH kSanagocaram // 12 // tadahaM vatsa no vedmi kiM karomIti 'paNDita / atyantaduHkhavegorucintAvArtAntarasthitaH // 123 // tataH padmo jagAdevaM bibhradvinayamattanam / sadbhAvaprIticetaskaH pAdanyastanirIkSaNaH // 124 // tAta rakSAtmanaH satyaM tyajAsmatparicintanam / zakrasyApi zriyA kiM meM tvayyakIrtimupAgate // 15 // jAtena nanu putreNa taskartavyaM gRhaiSiNA / yena no pitarau zokaM kaniSThamapi gacchataH // 126 // punAti trAyate cAyaM pitaraM yena zokataH / etatputrasya putratvaM pravadanti manISiNaH / / 127 // sabhAnurajanI yAvatkadheyaM vartate tayoH / tAvadbhavaM nihanmIti kaThorIkRtamAnasaH / / 128 // saudhAdavataranvegAllokahAkAranAditaH / niruddho bharataH pitrA snehaviklavacetasA / / 129 / / upavizyAGkamAropya pariSvajya sacumbitan / iti cAbhidadhe bhUmau tiSThAsuvaMzagaH pituH // 130 // rAjyaM pAlaya vatsa tvamahaM yAmi tapovanam / sa jagI na bhaje rAjya prAnajyaM tu karomyaham / / 131 / bhaja tAvatsukhaM putra sAraM manujajanmanaH / navena vayasA kAntaH vRddhaH saMpravajiSyasi // 132 // ityukte'midadhe tAta kiM mohayasi mAM vRthA / mRtyuH pratIkSate daiva bAlaM taruNameva vA / / 133 // gRhAzrame mahAvatsa zrayate dharmasaMcayaH / azakyaH kunaraiH katu kurute rAjyasaMgataH / / 13 / / isa saMsArameM sarvatra phaila jAvegI / / 120 // sAtha hI yaha maryAdA bhI nahIM hai ki samartha bar3e putrako chor3akara choTe putrako rAjya-lakSmIrUpI strIkA samAgama prApta karAyA jAye ||121jb bharatake lie samasta rAjya de diyA jAyegA taba kSatriya-sambandhI parama tejako dhAraNa karanevAle tuma lakSmaNake sAtha kahA~ jAoge? yaha maiM nahIM jAnatA huuN| tuma paNDita-nipuNa puruSa ho| ataH batAo ki isa duHkhapUrNa bahuta bhArI cintAko bAtake madhyameM sthita rahanevAlA maiM kyA karU~ ? // 122-123 / / tadanantara uttama abhiprAyake kAraNa jinakA citta atizaya prasanna thA aura jo apanI dRSTi pairoM para lagAye hue the aise rAmane uttama vinayako dhAraNa karate hae isa prakAra kahA ki he pitAjI! Apa apane satya-vratakI rakSA kIjie aura merI cintA choddie| yadi Apa apakItiko prApta hote haiM to mujhe indrako lakSmIse bhI kyA prayojana hai ? // 124-125 / / nizcayase utpanna hue tathA gharakI icchA rakhanevAle putrako vahI kArya karanA cAhie ki jisase mAtA-pitA kiMcit bhI zokako prApta na hoM // 126 / / jo pitAko pavitra kare athavA zokase usakI rakSA kare yahI putrakA putrapanA hai, aisA vidvAn loga kahate haiM / / 127|| idhara jabataka pitA-putrake bIca sabhAko anurakta karanevAlI yaha kathA cala rahI thI tabataka 'maiM saMsArako naSTa karUM' aisA dRr3ha nizcaya kara bharata mahalase nIce utara pdd'aa| yaha dekha loga hAhAkAra karane lge| pitAne snehase duHkhI citta hokara use rokaa| vaha pitAkA AjJAkArI thA ataH rukakara sAmane pRthivIpara khar3A honA cAhatA thA; parantu pitAne use godameM baiThAkara usakA AliMgana kiyA, cumbana kiyA aura isa prakAra kahA ki 'he putra ! tU rAjyakA pAlana kara / maiM tapovanake lie jA rahA huuN'| isake uttarameM bharatane kahA ki maiM rAjyako sevA nahIM karU~gA, maiM to dIkSA dhAraNa kara rahA hU~ // 128-131 // yaha sunakara pitAne kahA ki he putra ! abhI tU navIna vayase sundara hai ataH manuSya-janmakA sArabhUta jo sukha hai usakI upAsanA kr| pIche vRddha honepara dIkSA dhAraNa karanA // 132 // pitAke isa prakAra kahanepara bharatane kahA ki he pitAjI ! mujhe vyartha hI kyoM mohita kara rahe ho| mRtyu bAlaka athavA taruNakI pratIkSA nahIM karatI // 133 // isake uttarameM pitAne kahA ki he putra ! gRhasthAzramameM bhI to dharmakA saMcaya sunA jAtA hai| 1. pIDitaM m.| 2. sadbhAvaH prIti -ba. / 3. bhavaMti hanmIti ma. (?) / 4. sthAtumicchuH / . Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekatriMzattama parva 77 ityukte'bhidadhe tAta hRSIkavazavartinaH / kAmakrodhAdipUrNasya kA muktirgRhasevinaH // 135 / / munInAM vatsa keSAMcidbhavenaikena jAyate / naiva muktistato dharma kuru samanyavasthitaH // 136 // ityuko'bhidadhe tAta yadyapyevaM tathApi kim / gRhadharmaNa tasmin hi muktyabhAvaH sunizcitaH // 137 // api cAnukramAnmuktina mamAnyasya socitA / garuDaH kiM pataGgAnAM vegena sadRzo bhavet / / 138 // kArciSA paraM dAI vajantaH kutsitA narAH' / jihvAdhamAGgakAryANi kurvate.na ca nirvRtiH // 139 // nikSipyate hi kAmAgnau mogasarpiryathA yathA / nitarAM vRddhimAyAti tApakRtsa tathA tathA // 140 // bhuktvA bhogAn durutpAdAn dUrakSA kSaNabhaginaH / niyataM durgatiM yAti pApAt paramaduHkhadam // 14 // anumanyasva mAM tAta nitAntaM jansamIrukam / karomi vidhinAraNye taponivRttikAraNam / / 142 / / atha gehe'pi labhyeta zreyo janaka naiva'tam / tvameva kuruSe kasmAdasya tyAgaM mahAmate // 143 / / tAryate duHkhato yasmAttapazcAbhyanumodate / etattAtasya tAtatvaM pravadanti vicakSaNAH // 14 // jIvitaM vanitAmiSTaM pitaraM mAtaraM dhanam / bhrAtaraM ca parityajya yAti jIvo'yamekakaH // 145 // suciraM devabhoge'pi yo na tRpto hatAzakaH / sa kathaM tRptimAgacchenmanuSyamavabhogakaiH // 146 // pitA tadvacanaM zrutvA dRSTaromA pramodataH / jagAda vatsa dhanyo'si vibuddho bhavyakesarI // 14 // yadyapi kSudra manuSya ise nahIM kara sakate haiM para jo uttama puruSa haiM ve to rAjya pAkara bhI karate hI haiM // 134 / / pitAke isa prakAra kahanepara bharatane kahA ki he pitAjI ! jo indriyoMke vazIbhUta hai tathA kAma-krodhAdise paripUrNa hai aise gRhasevI manuSyakI mukti kaise ho sakatI hai ? // 135 // isake uttarameM pitAne kahA ki he vatsa ! eka bhavameM mukti kinhIM virale hI muniyoMko prApta hotI hai| adhikAMza maniyoMko mukti nahIM miltii| isalie gharameM rahakara hI dharma dhAraNa karo // 136 // pitAke isa prakAra kahanepara bharatane kahA ki he pitAjI! yadyapi aisA hai tathApi gRhasthAzramase kyA prayojana hai ? kyoMki usase muktikI prApti nahIM hotI yaha bilakula nizcita hai // 137 // aura dUsarI bAta yaha hai ki merI mukti anukramase nahIM hogii| maiM to isI bhavase prApta kruuNgaa| anukramase honevAlI mukti dUsare hIke yogya hai| kyA garur3a vegase anya pakSiyoMke samAna hotA hai ? // 138 // kSudra manuSya kAmarUpI jvAlAse parama dAhako prApta hote hue jihvA aura sparzana indriyasambandhI kArya karate haiM para unase unheM santoSa prApta nahIM hotA // 139 // kAmarUpI agnimeM jyoMjyoM bhogarUpI ghI DAlA jAtA hai tyoM-tyoM vaha atyanta vRddhiko prApta hotI hai aura santApako utpanna karatI hai // 140 // prathama to ye bhoga bar3I kaThinAIse prApta hote haiM phira inakI rakSA karanA kaThina hai| ye dekhate-dekhate kSaNa-bharameM naSTa ho jAte haiM aura inako bhoganevAlA vyakti pApake kAraNa niyamase parama duHkha denevAlI durgatiko prApta hotA hai / / 141 // he pitAjI ! maiM saMsArase atyanta bhayabhIta ho cukA hU~ isalie mujhe anumati diijie| jisase meM vanameM jAkara vidhipUrvaka mokSakA kAraNa jo tapa hai use kara sakU~ / / 142 / / he pitAjI ! yadi mokSa-sambandhI sukha gharameM bhI mila sakatA hai to phira Apa hI isakA tyAga kyoM kara rahe haiM ? Apa to mahAbuddhimAn haiM // 143 / / jo putrako duHkhase tAre aura tapakI anumodanA kare yahI tAtakA tAtapanA hai aisA vidvAn loga kahate haiM // 144 // yaha jIva Ayu, strI, mitrAdi iSTajana, pitA, mAtA, dhana aura bhAI Adiko chor3akara akelA hI jAtA hai / / 145|| jo abhAgA cirakAla taka devoMke bhoga bhoganepara bhI santuSTa nahIM ho sakA vaha manuSya bhavake tuccha bhogoMse kisa prakAra santoSa prApta kregaa?||146|| pitA dazaratha bharatake ukta vacana sunakara gadgada ho gye| harSase unake zarIrameM romAMca 1. varA: m.| 2. bhogarUpaM ghRtam / 3. nirvANasaMbandhi / Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ papapurANe tathApi dhIra no bhaGgaH kadAcitpraNayasya me / tvayA kRto vinItAnAM bhavAn hi zirasi sthitaH // 148 // zRNu sArathyatuSTena mayAjI' jIvasaMzaye / pratijJAtaM jananyAste vAJchitaM nRpasAkSikam // 149 // RNatAM taJciraM nItamadyAhaM yAcito'nayA / rAjyaM prayaccha putrasya mameti bahumAnataH / / 150 // sa tvaM niSkaNTakaM tAta rAjyaM zakropamaM kuru / asatyasaMdhA kIrtima mAbhramInikhilaM jagat // 15 // iyaM ca tava zokena parameNAmitApitA / mAtA mriyeta saukhyena satataM lAlitAGgikA // 152 na karoti yataH pAtaM pitroH shokmhoddhau| apatyatvamapatyasya tadvadanti sumedhasaH // 153 // tataH padmo'pi tatpANI gRhItvaivamabhASata / premanirbharayA pazyan dRSTyA madhuranisvanaH / / 154 // tAtena bhrAtaruktaM yatko'nyastadgaditaM kSamaH / nahi sAgararatnAnAmupapattiH saraso bhavet // 15 // vayastapo'dhikAre te jAyate'dyApi nocitam / kuru rAjyaM pituH kIrtirudyAtu zazinirmalA // 156 // iyaM ca zokatatAGgA mAtA yayAti paJcatAm / na tadyuktaM mahAmAge nandane tvAdRze sati // 157 / / pituH pAlayitaM satyaM tyajAmo'pi vayaM tanum / kathaM tvaM tu kRtaM prAjJaH zriyaM na pratipadyase // 158 // nadyAM girAvaraNye vA tatra vAsaM karomyaham / tatra kazcinna jAnAti kuru rAjyaM yathepsitam // 159 // bhAgaM sarva parityajya panthAnamapi saMzritaH / na karomi pRthivyAM te kAMcitpIDAM guNAlayaH // 160 // mAzvasIdIrghamuSNaM ca muJca tAvadbhavAdbhayam / kuru vAkyaM pituH kSoNI rakSa nyAyaparAyaNaH // 16 // nikala aaye| ve bole ki he vatsa ! tU dhanya hai, sacamuca hI tU pratibodhako prApta huA hai aura tU uttama bhavya hai / / 147 / / phira bhI he dhIra ! tUne kabhI bhI mere snehakA bhaMga nahIM kiyaa| tU vinayI manuSyoMmeM sarvazreSTha hai // 148 // suna, eka bAra yuddhameM mere prANoMkA saMzaya upasthita huA thaa| usa samaya terI mAtAne sArathikA kArya kara merI rakSA kI thii| usase santuSTa hokara maiMne aneka rAjAoMke samakSa pratijJA kI thI ki 'yaha jo kucha cAhegI vaha dUMgA' / / 149 / / mere Upara isakA yaha bahuta purAnA RNa thA so isane Aja mujhase mAMgA hai| isane bar3e sammAnake sAtha kahA hai ki mere putrake lie rAjya dIjie // 150 / / isalie he putra ! tU indra ke samAna yaha niSkaNTaka rAjya kara jisase asatya pratijJAke kAraNa merI akIrti samasta saMsArameM bhramaNa nahIM kare // 151 // aura jisakA zarIra sukhase nirantara pAlita huA hai aisI yaha terI mAtA isa mahAzokase duHkhI hokara prANa chor3a degI / / 152 / / apatya arthAt putrakA apatyapanA yahI hai ki jo mAtA-pitAko zokarUpI mahAsAgarameM nahIM girane detA hai aisA vidvajjana kahate haiM // 153 / / tadanantara premapUrNa dRSTise dekhate hue rAmane bhI usakA hAtha pakar3akara madhura zabdoMmeM isa prakAra kahA ki he bhAI ! pitAjIne jo kahA hai vaha dUsarA kona kaha sakatA hai ? so Thoka hI hai kyoMki samudrake ratnoMkI utpatti sarovarase nahIM ho sakatI / / 154-155 // abhI terI avasthA tapa karaneke yogya nahIM hai| isalie rAjya kara jisase pitAkI candramAke samAna nirmala kIti phaile // 156 // jisakA zarIra zokase santapta ho rahA hai aisI yaha terI mAtA tere samAna bhAgyazAlI patrake rahate hae yadi maraNako prApta hotI hai to yaha ThIka nahIM hogA // 157 // pitAke satyakI rakSA karaneke lie hama zarIrako bhI chor3a sakate haiN| phira tU buddhimAn hokara bhI lakSmIko kyoM nahIM prApta ho rahA hai ? // 158 // maiM kisI nadIke kinAre, parvata athavA vanameM vahA~ nivAsa karU~gA jahA~ koI jAna nahIM sakegA isalie tU icchAnusAra rAjya kara // 159 // he guNoMke Alaya ! maiM apanA saba bhAga chor3a mArgakA hI Azraya le rahA huuN| maiM pRthvIpara tujhe kucha bhI pIr3A nahIM pahu~cAU~gA // 160 // isalie lambI aura garama sA~sa mata le, saMsArakA bhaya chor3a, pitAkI bAta 1. yuddhe, mayAsI m.| 2. prApito'nayA m.| 3. asatyasaMdhAna- m.| 4. mahAbhoge kha. / 5. bhogaM ma. / Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekatriMzattama parva ikSvAkUNAM kulaM zrImadbhaSayAmalavibhramam / asyantavipulaM bhrAtaH zazI grahakulaM yathA // 16 // bhrAjate trAyamANaH san vAkyaM taripatRkasya yat / labdhavarNaridaM bhrAtuotRtvaM parikIrtitam // 163 // ityuktvA bhAvataH pAdau zirasA bhUtalaspRzA / pituH praNamya tatpAzrvAnnirgato lkssmnnaanvitH||164|| atrAntare nRpo mUchoM saMprApto'pi na kenacit / jJAtaH stambhasamAyuktavapuH pustasamAkRtiH // 165 // sa tUrNa dhanurAdAya gatvA naravA ca mAtaram / ApRcchaya tAM ca gacchAmi tAvadanyamahImiti // 166 // sakhItvaM mUrchayA tasyA duHkhajJAnanivAraNAt / kSaNaM kRtaM pariprAptasaMjJA cAnAkulekSaNA // 167 // Uce'parAjitA' hA tvaM vatsa va prasthito'si mAm / kasmAttyajasi sacceSTa kSiptvA zokamahodadhau // 168 // manorathazataiH putra tvaM prApto durlabho mayA / prAroha iva zAkhAyA mAturAlambanaM sutaH / / 169 / / paridevanamevaM tAM kurvantI hRdayaGgamam / jagAda praNataH padmo mAtRmaktiparAyaNaH // 17 // amba mA gAda viSAdaM tvaM dakSiNasyAmahaM dizi / nirUpya saMzrayaM yogyaM neSyAmi tvAM visaMzayama vAtena pRthivI dattA jananIvaradAnataH / maratAyeti te 'karNajAhaM nUnamupAgatam // 172 // ante tasyA mahAraNye vindhyAdau malaye'thavA / anyasmin cArNavasyAnte pazya mAtaH kRtaM padam / / 173 / / mayi sthite samIpe'smin loke bhAskarasaMmate / AjJezvaryamayI kAntibharatendona jAyate // 17 // tataH prarudatI mAtA jgaadaatyntduHkhitaa| putraM vinatamAzliSya snehakAtaralocanA // 175 / / mAna aura nyAyameM tatpara rahakara pRthvIkI rakSA kara // 161 / / he bhAI ! jisa prakAra candramA grahoMke samUhako alaMkRta karatA hai usI prakAra tu ikSvAkuoMke isa lakSmIsampanna, nirmala evaM atyanta vizAla kulako alaMkRta kara // 162 / / jo pitAke vacanakI rakSA karatA huA dedIpyamAna hotA hai vahI bhAIkA bhAIpana hai aisA vidvAnoMne kahA hai / / 163 / / itanA kahakara rAma pRthvItalakA sparza karanevAle zirase bhAvapUrvaka pitAke caraNoMmeM praNAma kara lakSmaNake sAtha unake pAsase cale gaye // 164 / isI bIcameM yadyapi rAjA dazaratha mUrchAko prApta ho gaye to bhI kisIko isakA patA nahIM calA kyoMki ve jisa khambhAse Tikakara baiThe hue the mUrchA ke samaya bhI putaleke samAna usI khambhAse Tike baiThe rahe // 165 / / rAma zIghra hI dhanuSa uThAkara mAtAke pAsa gaye aura praNAma kara pUchane lage ki maiM anya pRthvI arthAt dezAntarako jAtA hU~ // 166 / / rAmakI bAta sunakara mAtAko mUrchA A gayI so mAno duHkhakA jJAna rokakara usane sakhIkA kArya kiyaa| tadanantara kSaNabharake bAda jaba maja dara haI tathA caitanya prApta haA taba A~khoMmeM A~sa bharakara mAtA aparAjitA ( kausalyA ) bolI ki hAya vatsa ! tU kahA~ jA rahA hai ? he uttama ceSTAke dhAraka putra! tU mujhe zokarUpI mahAsAgarameM DAlakara kyoM chor3a rahA hai ? // 167-168 // he putra! tU bar3A durlabha hai, saikar3oM manorathoMke bAda maiMne tujhe pAyA hai| jisa prakAra zAkhAkA Alambana prAroha arthAt pAyA hotA hai usI prakAra mAtAkA Alambana putra hotA hai // 169 / / isa prakAra hRdayameM cubhanevAlA vilApa karatI huI mAtAko praNAma kara mAtRbhakti meM tatpara rahanevAle rAmane kahA ki mAtA! tuma viSAdako prApta mata hoo| maiM dakSiNa dizAmeM yogya sthAna dekhakara tumheM le jaauuNgaa| isameM kucha bhI saMzaya nahIM hai / / 170-171 / / "pitAne, kekayI mAtAko varadAna deneke kAraNa pRthvI bharatake lie de dI hai' yaha samAcAra nizcita hI Apake karNamUla taka A gayA hogA // 172 / / aba yaha pRthivI jahA~ samApta hotI hai usake antameM kisI mahAaTavImeM, vindhyAcalameM, malayaparvatapara athavA samudra ke nikaTa kisI anya dezameM he mAtA! apanA sthAna banAUMgA // 173 / / sUryake samAna jabataka maiM isa dezake samIpa hI rahU~gA tabataka bharatarUpI candramAkI AjJA aizvayaMse sampanna nahIM ho skegii||174|| tadanantara jo atyanta duHkhI thI aura jisake netra snehase kAtara ho uThe the aisI mAtA 1. kauzalyA, raamjnnii| 2. karNayormUlamiti karNajAham / Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 padmapurANe tanayAdyaiva me gantumucitaM bhavatA samam / kathaM tvAhamapazyantI prANAn dhArayituM kSamA // 176 // pitA nAtho'thavA putraH kulakhINAM trayI gatiH / pitAtikAntakAlo me nAtho dIkSA samutsakaH // 177 // jIvitasya tvamevaikaH sAMprataM me'valambanam / tvayApi rahitA sAhaM vada gacchAmi kAM gatim // 178 // so'vocadupalairamba kSitiratyantakarkazA / bhavatyA viSamA padbhyAM gantuM sA zakyate katham / / 179 / / tasmAdekaka evAhaM vidhAya sukhamAzrayam / yAnena kenacinneSye bhavantIM tyajanaM kutaH // 180 // yathA spRzAmi te mAtaH pAdAveSa tathA dhruvam / AgamiSyAmi netuM tvAM suJca kAryavicakSaNe // 181 // evamukte vimuktaH san parisAndhya subhASitaiH / punazca pitaraM prAptaprabodhaM praNipatya saH || 182 // zeSaM mAtRjana navA parisAndhya subhASitaiH / aviSaNNamahAcetAH sarvanyAyavicakSaNaH ||183 // AtRbandhupariSvaGgaM kRtvA saMbhASaNaM tathA / 'sItAyAH sadanaM prAptaH premanirbharamAnasaH // 184 // priye tvaM tiSTha cAtraiva gacchAmyahaM purAntaram / tato jagAda sAdhvI sA yatra tvaM tatra cApyaham // 185 / / mantriNo nRpatIn sarvAn parivargaM ca sAdaram / ApRcchacchekava ge'pi 'bhASaNAlA patAkulaH // 186 // prItyA saMvardhitaM bhUyaH kRtAliGganamAdRtam / mitravargaM savASpAkSaM punaruktaM nyavartayat // 187 // snigdhena cakSuSA pazyan pradhAnAntrAjivAraNAn / niragacchatpiturgehAnmandara sthiramAnasaH // 188 // rotI huI, namrIbhUta putrakA AliMgana kara bolI ki he putra ! merA Aja hI tere sAtha calA jAnA ucita hai kyoMki tujhe binA dekhe maiM prANa dhAraNa karaneke lie kaise samartha ho sakU~gI ? / / 175-176 / / pitA, pati athavA putra ye tIna hI kulavatI striyoMke AdhAra haiN| inameM mere pitA to apanA samaya pUrA kara cuke haiM aura pati dIkSA leneke lie utsuka haiM isa prakAra isa samaya mere jIvanakA AdhAra eka tU hI hai so yadi tU bhI mujhe chor3a rahA hai to batA maiM kisa dazAko prApta hoU~ / / 177-178 / / yaha suna rAmane kahA ki he mAtA ! pRthvI pattharoMse atyanta kaThora hai Apa isa U~cI-nIcI pRthvIpara pairoMse kisa prakAra cala sakogI ? // 179 // isalie maiM abhI akelA hI jAtA hU~ phira sukhakArI koI sthAna ThIka kara kisI yAnake dvArA Apako vahA~ le jAU~gA ataH ApakA chor3anA kaise huA ? || 180 || he mAtA ! maiM Apake caraNoMkA sparza kara kahatA hU~ ki maiM Apako le jAneke lie avazya hI AU~gA / he kAryaMke samajhane meM nipuNa mAtA ! isa samaya mujhe chor3a de || 181 || rAmake aisA kahanepara mAtAne unheM chor3a diyA aura aneka hitakArI vacana kahakara unheM sAntvanA dI | aba taka pitA dazaratha prabodhako prApta ho cuke the isalie rAmane punaH pAsa jAkara unheM praNAma kiyA || 182|| aparAjitAke sivAya anya mAtAoMko namaskAra kara aneka madhura vacanoMse unheM sAntvanA dI, bhAI-bandhuoMkA AliMgana kara unake sAtha madhura sambhASaNa kiyA aura tadanantara jinakA udAra hRdaya viSAdase rahita thA, tathA jo sarvaM prakArake nyAyameM nipuNa the aise rAma hRdayako premase bharakara sItAke mahalameM pahu~ce || 183-184|| rAma bole ki - 'he priye ! tuma yahIM para raho maiM dUsare nagarako jAtA hU~' / tadanantara usa pativratAne eka hI uttara diyA ki 'jahA~ Apa raheMge vahIM maiM bhI rahU~gI || 185 || isake pazcAt rAmane samasta mantriyoMse, rAjAoMse tathA parivAra ke anya logoMse bar3e Adarake sAtha pUchA / nagara meM jo buddhimAn manuSya the unake sAtha bar3I tatparatA se vArtAlApa kiyA || 186 | | isa samaya prItivaza bahuta-se mitra ikaTThe ho gaye the jo bAra-bAra AliMgana kara rahe the, Adarase bhare hue the tathA jinake netra A~suoMse vyApta the / rAmane aneka bAra kahakara unheM vApasa lauTAyA || 187 // tadanantara jinakA mana meru parvatake 1. tvaM ma / 2. parisAntvA ma / 3 gatvA ma., jJAtvA ka, kha / 4. jAnakInyastavistArilocanaprazrayAnvitaH ma., ja., ka., kha. eSu pustakeSu ito'gre 'priye tvaM tiSTha' ityAdizloko nAstyeva / 5. ccheSavarge'pi ma. / 6. bhISaNAllApa ma / 7. mArataM ma / Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekatriMzattamaM parva ADuDhaukan drutaM cAru sAmantA vAjivAraNam / pamena na gRhotAste paramanyAyavedinA / / 189 / / videzagamanodyuktaM dRSTvA taM jAnakI bhRzam / zrImadaMzukasaMvItA vikasatpadmalocanA / / 19 / / praNamya zvasuraM zvazrUrApRcchaya ca suhRjanam / vinItAnuyayau nAthaM paulomIva surAdhipam // 19 // dRSTA tamudyataM gantaM sneha nimaramAnasaH / lakSmaNo'cintayat krodhaM vahannayanalakSakam // 192 // anyAyamIdRzaM katu kathaM tAtena vAnchitam / svArthasaMsaktanityAzaM dhika straiNamanapekSitam // 193 // aho mahAnubhAvo'yaM jyAyAn puruSasattamaH / munerapIdRzaM svAntaM duSkaraM jAtu jAyate // 19 // kimadyaiva karomyanyAM sRSTimutsRjya durjanAn / bharatasya balAdAho karomi vimukhAM zriyam // 195 // vidhAturadya sAmarthya bhanajmi ciramUrjitam / niruddhaya pAdayojyeSThaM karomi zrIsamutsukam // 196 // na yuktamathavA cittaM jAtakrodhAnugasya me / krodhaH karoti mohAndhamapi dIkSAmupAzritam // 197 / / kimanena vicAreNa kRtenAnucitena me / jyeSThastAtazca jAnAti sAMpratAsAMprataM bahu // 198 // sitakIrtisamutpattirvidhAtavyA hi naH pituH / tUSNImevAnugacchAmi jyAyAnsaM sAdhukAriNam // 199 // prazamayya svayaM kopamityAdAya zarAsanam / praNamyApRcchaya cAzeSaM janaM gurupurassaram // 20 // mahAvinayasaMpanno mArgayogyakRtAkRtiH / lakSmInilayavakSaskaH padmasyAnupadaM yayau // 201 // pitarau parivargeNa sahitau tanayAnvitau / varSA iva kurvANau tau dhArAminayanAmbhasA // 202 // samAna sthira thA aise rAma, mukhya-mukhya ghor3oM tathA hAthiyoMko snehapUrNa dRSTise dekhate hue pitAke gharase bAhara nikala par3e // 188 / / yadyapi sAmanta loga zIghra hI sundara ghor3e aura hAthI le Aye parantu parama nyAyake jAnanevAle rAmane unheM grahaNa nahIM kiyA // 189 / / patiko videzagamanake lie udyata dekha, jisake zarIrapara sundara vastrakA AvaraNa thA, jisake netra phUle hue kamalake samAna the aisI sItA bhI, sAsa-zvasUrako praNAma kara tathA mitrajanoMse pUchakara, jisa prakAra indrANI indrake pIche calatI hai usI prakAra rAmake pIche calane lagI // 190-191 / / tadanantara jisakA citta snehase bharA haA thA aise lakSmaNane jaba rAmako jAte hae dekhA to netroMmeM chalakate hue krodhako dhAraNa karatA huA vaha cintA karane lagA ki aho! pitAjI aisA anyAya kyoM karanA cAhate haiM ? jisameM nirantara svArtha sAdhanakI hI AzA lagI rahatI hai tathA jisameM dUsarekI kucha bhI apekSA nahIM kI jAtI aise strI svabhAvako dhikkAra ho // 192-193|| aho ! bar3e bhAI rAma mahAnubhAva haiM tathA puruSoMmeM atyanta zreSTha haiN| inake samAna durlabha hRdaya to munike bhI jaba kabhI hI hotA hai // 194 // kyA durjanoMko chor3akara Aja hI dUsarI sRSTi raca DAlU~ yA balapUrvaka lakSmIko bharatase vimukha kara dU~ ? // 195 / / maiM Aja vidhAtAkI balavatI sAmarthyako naSTa karatA hU~ aura caraNoMmeM par3akara bar3e bhAIko lakSmImeM utsuka karatA hU~ // 196 // athavA krodhake vazIbhUta ho mujhe aisA vicAra karanA ucita nahIM hai kyoMki krodha dIkSA dhAraNa karanevAle muniko bhI mohase andhA banA detA hai / / 197 / / mujhe isa anucita vicAra karanese kyA prayojana hai ? kyoMki bar3e bhAI rAma tathA pitA hI 'yaha kArya ucita hai athavA anucita' yaha acchI taraha jAnate haiM // 198 // hameM pitAkI ujjvala kIrti hI utpanna karanI cAhie ataH maiM cupacApa uttama kArya karanevAle bar3e bhAIke hI sAtha jAtA huuN||199|| isa prakAra lakSmaNa svayaM hI krodha zAnta kara, dhanuSa lekara tathA pitA Adi samasta janoMse pUchakara bhI rAmake pIche calane lgaa| usa samaya lakSmaNa mahAvinayase sampanna thA, mArgake yogya usakI veSabhUSA thI, tathA usakA vakSaHsthala lakSmIkA ghara thA // 200-201 / / usa samayakA dRzya bar3A hI karuNa thaa| sItAke sAtha rAma-lakSmaNa Age bar3he jAte the aura mAtA-pitA parivAra tathA zeSa do putroMke sAtha dhArA-pravAha A~suoMse mAno varSA kara 1. cArUn m.| 2. sAmantAn ma. / 3. nayanalakSaNam ma. / 4. durjanAt ma, / 5. matha ma. / 6. prazAmya ma. / 2-11 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe parisAntvanasUribhyAM prAptAbhyAM nizcayaM param / kRcchrAnnivartitau tAbhyAM praNipatya punaH punaH // 203 // nivartyamAnabandhUnAM samUhenAnvitAvimau / rAjagehAdviniSkrAntI devAviva surAlayAt // 20 // vartate kimidaM mAtaH kasyedaM matamIdRzam / abhAgyeyaM purI kaSTamathavA sakalA mahI // 205 / / yAmo'nena samaM duHkhametAbhyAM saha gamyate / mahAzaktAvimau kRcchAdharaNIdharagahvarAt // 206 // pazya sItA kathaM yAti nAthenaiSAnumoditA / asyAH suvihitaM sarva patibhrAtA kariSyati // 207 // aho paramadhanyeyaM jAnakI ruupshaalinii| vinayAMzukasaMvItA martAraM yAnugacchati // 20 // asmAkamapi nArINAmeSaiva bhavatAd gatiH / udAharaNabhUteyaM bhartRdevatayoSitAm // 209 / / pazya mAtaramujjhitvA netrAmbuplAvitAnanAm / eSa lakSmIdharo gantumudyukto jyAyasA samam // 210 // aho prItiraho maktiraho zaktiraho kSamA / aho vinayasaMmAraH zrImato'sya virAjate // 211 // bharatasya kimAkUtaM kRtaM dazarathena kim / rAmalakSmaNayoreSA kA manISA vyavasthitA // 212 // kAlaH karmezvaro daivaM svabhAvaH puruSaH kriyA / niyatirvA karotyevaM vicitraM kaH samIhitam // 213 // vartate'nucitaM bADhaM va gatA sthAnadevatA / evamAdistadA jajJe dhvanirjanasamUhataH // 21 // kumArAbhyAM samaM gantumutsuke sakale jane / purI zUnyagRhA jAtA naSTAzeSasamutsavA / / 215 / / puSpaprakarasaMpUrNAH samastA dvArabhUmayaH / picchalatvaM samAnItAH zokapUrNajanAzrubhiH / / 216 / / rahe the // 202 // paranta donoM bhAI daDha nizcayako prApta the aura sAntvanA dene meM atyanta nipuNa the isalie unhoMne bAra-bAra caraNoMmeM girakara mAtA-pitAko baDI kaThinAIse vApasa kiyA // 203 / / unhoMne bhAI-bandhuoMko bahuta lauTAyA phira bhI ve lauTe nhiiN| antameM jisa prakAra svargase deva bAhara nikalate haiM usI prakAra donoM bhAI rAjamahalase bAhara nikale // 204|| 'he mAtA! yaha kyA ho rahA hai ? yaha aisA kisakA mata thA ? arthAt kisake kahanese yaha saba huA hai ? yaha nagarI bar3I abhAgina hai athavA nagarI hI kyoM samasta pRthivI abhAgina hai / / 205 / / aba hama inake sAtha hI caleMge, inake sAtha rahanese saba duHkha dUra ho jaayegaa| ye donoM hI duHkharUpI parvatakI guhAse uddhAra karane meM atyanta samartha haiM / / 206 // dekho, yaha sItA kaisI jA rahI hai ? padine ise sAtha calaneko anumati de dI hai| devara isakA saba kAma ThIka kara degA // 207 // aho! jo vinayarUpI vastrase AvRta hokara patike pIche-pIche jA rahI hai aisI yaha rUpavatI jAnakI atyanta dhanya hai-bar3I bhAgyavatI hai / / 208 // hamArI striyoMkI bhI aisI hI gati ho| yaha pativratA striyoMke lie udAharaNasvarUpa hai // 209 / / aho ! dekho, jisakA mukha A~suoMse bhIga rahA hai aisI mAtAko chor3akara yaha lakSmaNa bar3e bhAIke sAtha jAneke lie udyata huA hai / / 210|| aho! isa lakSmaNakI prIti dhanya hai, bhakti dhanya hai, zakti dhanya hai, kSamA dhanya hai aura vinayakA samUha dhanya hai / / 211|| bharatakA kyA abhiprAya thA? aura rAjA dazarathane yaha kyA kara diyA? rAma-lakSmaNake bhI yaha kauna-sI buddhi utpanna huI hai ? // 212 // yaha saba kAla, karma, Izvara, daiva, svabhAva, puruSa, kriyA athavA niyati hI kara sakatI hai| aisI vicitra ceSTAko aura dUsarA kona kara sakatA hai ? |213 / / yaha saba bar3A anucita ho rahA hai| isa sthAnake devatA kahA~ gaye' ? usa samaya logoMkI bhIr3ase isa prakArake zabda nikala rahe the // 214|| usa samaya samasta loga rAma-lakSmaNake sAtha jAneke lie utsaka ho rahe the isalie nagarIke samasta ghara sUne ho gaye the tathA nagarIkA samasta utsava naSTa ho gayA thA / / 215 / / samasta gharoMke daravAjoMkI jo bhUmiyAM pahale phUloMke samUhase vyApta rahatI thIM ve usa samaya zokase bhare 1. vrata m.| 2. nAthenAnumoditA ma. (?) / 3. vicitrakasamohitam m.| 4. devatAH ma., kha. / Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekatriMzattamaM parva 83 janasyotsAryamANasya 'varUthinyo narottamaiH / vIcayaH sAgarasyeva vikSobhyante mahAnilaiH // 217 // bhaktibhiH pUjyamAno'pi saMbhASaNasamudyataH / dAkSiNyaparamaH padmo mene vighnaM pade pade // 218 // asakta iva taM draSTumasamaasamIdRzam / mandaM mandAMzusaGghAto ravirastamupAgamat // 219 // raviNA divasasyAnte tyaktAH sarvamarIcayaH / jyeSThacakradhareNeva saMpado muktimicchatA // 220 // dadhAnA paramaM rAgamucitAmbarayoginI / anviyAya raviM saMdhyA sItA dAzarathiM yathA // 221 // tato vizeSavijJAnavidhvaMsanavidhAyinA / rAmavajyodbhaveneva tamasA vyAtataM jagat // 222 // anuprayAtukAmasya katu lokasya vaJcanam / sasItau tAvarezasya sthAna prAptau kSapAmukhe // 223 // bhavAntakasya bhavanaM nityAlaMkRtapUjitam / candanAmbho'nuliptakSma tridvAraM tuGga-toraNam // 22 // darpaNAdivibhUSaM tatsasItau sapradakSiNam / praviSTAvanapekSau tau yathAvidhi vizAradau // 225 // tRtIye tu jano dvAre pratihAreNa rudhyate / karmaNA mohanIyena zivamicchan kudRSTivat // 226 // sthApayitvA dhanurvama puNDarIkanibhekSaNI / jinendravadanaM dRSTvA tau varAM timAgatau // 227 // maNipIThasthitaM saumyaM pralambitabhujadvayam / zrIvatsamAsuroraskaM vyaktanizzeSalakSaNam // 228 // manuSyoMke AMsuoMse paMkila arthAt kardamayukta ho gayI thIM / / 216 / / jisa prakAra mahApavanase samudrakI lahareM kSobhako prApta hotI haiM usI prakAra uttama manuSyoMke dvArA dUra haTAye gaye logoMkI paMktiyAM kSobhako prApta ho rahI thIM // 217 / / loga pada-padapara bhaktivaza rAmakI pUjA karate the aura bhaktivaza unake sAtha vArtAlApa karaneke lie udyata hote the so atyanta sarala prakRtike dhAraka rAma use vighna mAnate the // 218 // tadanantara dhIre-dhIre jisakI kiraNeM manda par3a gayI thIM aisA sUrya asta ho gayA so aisA jAna par3atA thA mAno vaha isa anucita kAryako dekhaneke lie asamartha honese hI asta ho gayA thA // 219|| jisa prakAra muktikI icchA karanevAle prathama cakravartI bharatane saba sampattiyAM chor3a dI thIM usI prakAra dinake anta meM sUryane saba kiraNeM chor3a dIM // 220 // jisa prakAra parama rAga utkRSTa premako dhAraNa karanevAlI tathA ucita-ambara arthAta yogya vastrase sazobhita sItA rAmake pIche jA rahI thI usI prakAra parama rAga arthAt utkRSTa lAlimA aura ucita-ambara arthAt abhyasta AkAzake samAgamako prApta sandhyA sUryake pIche jA rahI thI // 221 / / tadanantara vastuoMke vizeSa jJAnako naSTa karanevAle andhakArase samasta jagat vyApta ho gayA so aisA jAna par3atA thA mAno rAmake jAnese utpanna zokase hI vyApta ho gayA ho // 222 / / tatpazcAt pIche calaneke lie utsuka manuSyoMko dhokhA deneke lie sItA sahita ve donoM kumAra sAyaMkAlake samaya arahanAtha bhagavAnke mandira meM pahu~ce // 223 / / saMsArako naSTa karanevAle jinendra bhagavAnkA vaha mandira sadA alaMkRta rahatA thA, loga usakI nirantara pUjA karate the, candanake jalase vahA~kI bhUmi lipta rahatI thI, usameM tIna daravAje the, UMcA toraNa thA aura darpaNAdi maMgala dravyoMse vaha vibhUSita rahatA thaa| so atizaya buddhimAn tathA anyakI apekSAse rahita rAma-lakSmaNane sItAke sAtha pradakSiNA dekara usa mandirameM vidhipUrvaka praveza kiyA // 224-225 // do daravAje taka to saba manuSya cale gaye parantu tIsare daravAjepara dvArapAlane unheM usa prakAra roka diyA jisa prakArako mokSakI icchA karanevAle mithyAdaSTiko mohanIya karma roka detA hai // 226 / / kamalake samAna netroMko dhAraNa karane vAle rAma-lakSmaNa, apane dhanuSa tathA kavaca eka ora rakha bhagavAna ke darzana kara parama santoSako prApta hue // 227 // tadanantara jo maNimayI caukIpara virAjamAna the, saumya the, jinakI donoM 1. paGktayaH / virUpiNyo m.| 2. prathamacakravatinA bharatena / 3. to + arezasya = aranAthasya sthAna mandiram / 4. candanAmbhojaliptakSma / Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 padmapurANe saMpUrNacandravadanaM vibuddha kamalekSaNam / asmaryamANanirmANabimbamaSTAdazaM jinam // 229 // praNamya sarvabhAvena samabhyarcya ca sAdarau / sthito tatra vibhAvaryAM cintayantau suhRjjanam // 230 // tatra tAvuSitau jJAtvA mAtaraH putravatsalAH / etya vASpAkulAH snehAt pariSvajya punaH punaH // 231 // putrAbhyAM saha saMmantrya darzane tRptivarjitAH / dolArUDhasamAtmAno' jagmudarzarathaM punaH // 232 // sarvAsAmeva zuddhInAM manaHzuddhiH prazasyate / anyathAliGgyate'patyamanyathAliGgyate patiH // 233 // tatastA guNalAvaNyarUpaveSamahodayAH / jagmurmadhuravAdinyaH priyaM mandaranizcalam // 234 // kulapotaM nimajjantaM priya zokamahArNave / saMdhAraya sasaumitriM vinivartaya rAghavam // 235 // sosvocanna mamAyattaM jagadvAtra vikArikam / pramANaM cenmadIyecchA sukhamevAstu jantuSu // 236 // janmamRtyujarAvyAdhairmAsma kazcidvivAdhyatAm / nAnA karmasthitau tvasyAM ko nu zocati kovidaH // 237 // paryAptirnAsti mRSTAnAmiSTAnAM darzaneSu vA / bAndhavAnAM sukhAnAM ca jIvitasya dhanasya ca // 238 // asamAptendriyasukhaM kadAcitsthitisaMkSaye / pakSI vRkSamitra tyaktvA dehaM janturgamiSyati // 239 // 'putravatyo bhavatyo'tra nivartayata satsutau / 'upabhuGadhvaM suvizrabdhAH putrabhogodayadyutim // 240 // tyaktarAjyAdhikAro'haM nivRttaH pApaceSTitAt / mavAdutraM bhayaM prAptaH karomi caritaM muneH || 241 // bhujAe~ nIce kI ora laTaka rahI thIM, jinakA vakSaHsthala zrIvatsake cihnase suzobhita thA, jinake samasta lakSaNa spaSTa dikhAI dete the, jinakA mukha pUrNa candramAke samAna thA, jinake netra vikasita kamalake samAna the, aura jinake pratibimbakI racanA bhulAyI nahIM jA sakatI thI / aise aThArahaveM aranAtha jinendrako sarva bhAva arthAt mana-vacana-kAyase praNAma kara tathA unakI pUjA kara Adarase bhare hue rAma-lakSmaNa mitrajanoMkI cintA karate hue rAtrike samaya usI mandirameM sthita rahe // 228 - 230 // putravatsala mAtAoMko jaba patA calA ki rAma-lakSmaNa ara- jinendrake mandira meM Thahare haiM taba ve tatkAla daur3I aayiiN| usa samaya unake netra AMsuoMse vyApta the / unhoMne bAra-bAra putroMkA AliMgana kiyA aura bAra-bAra unake sAtha mantraNA -- salAha kii| unheM putroMko dekhate-dekhate tRpti hI nahIM hotI thI aura saMkalpa-vikalpake kAraNa unakI AtmA hiMDole para car3hI huI ke samAna caMcala ho rahI thI / antameM ve punaH rAjA dazarathake pAsa calI gayIM ||231-232 // AcAryaM kahate haiM ki saba zuddhiyoM meM manakI zuddhi hI sabase prazasta hai / strI putra aura pati donoMkA AliMgana karatI hai parantu pariNAma pRthak-pRthak rahate haiM ||233 // tadanantara guNa-lAvaNyarUpa veSa Adi mahAabhyudayako dhAraNa karanevAlI cAroM miSTavAdinI rAniyA~ meruke samAna nizcala patike pAsa gayIM aura bolIM ki he vallabha ! zokarUpI samudra meM DUbate hue isa kularUpI jahAjako roko aura lakSmaNa sahita rAmako vApasa bulAo ||234-235|| isake uttara meM rAjA dazarathane kahA ki yaha vikArarUpa jagat mere AdhIna nahIM / merI icchAnusAra yadi kAma ho to maiM to cAhatA hU~ ki samasta prANiyoM meM sadA sukha hI rahe || 236 || janma, jarA aura maraNarUpI vyAdhoMke dvArA kisIkA ghAta nahIM ho parantu karmoM kI sthiti nAnA prakArakI hai ataH kona vivekI zoka kare ||237|| bAndhavAdika iSTa padArthoMke dekhane meM kisIko tRpti nahIM hai sAMsArika sukha, dhana aura jIvanake viSaya meM bhI kisIko santoSa nahIM hai || 238 // kadAcit indriyasukhakI pUrNatA na ho aura Ayu samApta ho jAve to yaha prANI jisa prakAra pakSI eka vRkSako chor3akara dUsare vRkSapara calA jAtA hai usI prakAra eka zarIrako chor3akara dUsare zarIrako prApta ho jAtA hai || 239 || Apa loga putravAlI haiM arthAt Apake putra haiM isalie guNI putroMko loTA lo aura nizcinta hokara putrabhogakA abhyudaya bhogo || 240 || maiM to rAjyakA adhikAra chor3a cukA hU~, isa 1. dolArUDhamivAtmAno ma / 2. putravantyo ma / 3. bhavantyo ma / 4. upayuktaM ma / Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekatriMzattamaM parva AryAgIticchandaH evaM nizcitacitto dazarathanRpatissamapramaudAsInyam / bheje ravisamatejAH sakalakumAvAmilASadoSavimuktaH // 24 // ityAce raviSeNAcAryaprokta padmacarite dazarathapravrajyAbhidhAnaM nAmakatriMzattama parva // 31 // pApapUrNa ceSTAse nivRtta ho gayA hU~ aura saMsArase tIvra bhaya prApta kara cukA hU~ isalie munivrata dhAraNa karU~gA / / 241 / / isa prakAra jinhoMne apane cittameM dar3ha nizcaya kara liyA thA, jo sUryake samAna tejasvI the aura jo samasta mithyAbhAvoMkI abhilASArUpI doSase rahita the aise rAjA dazarathane saba prakArako udAsInatA dhAraNa kara lI / / 242 // isa prakAra ArSanAmase prasiddha raviSeNAcAryake dvArA kathita pabhacaritameM rAjA dazarathake vairAgyakA varNana karanevAlA ikatIsavA~ parva samApta huA // 3 // Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzattamaM parva atha tatra kSaNaM nokhA nidrAntau dhRtakakaTau / ardharAtre mahAdhvAnte nizzabde zAntamAnave // 1 // vidhAya jAnakI madhye jinaM natvA sakArmuko / suveSau prasthitau dIpaiH pazyantAviva kAminaH // 2 // kazcit suratakhinnAGgo bAhupAravartinIm / kRtvA prANasamA nidrAmatigADhAM niSevate // 3 // kRtvAparAdhakaH pUrva kopinI kazcidaGganAm / pratyAyayatyalokena zapathena punaH punaH // 4 // aparo mAnamutsRjya kAntayA smarataptayA / kRtakaM kopamAyAtaH suvAgbhiH parisAvyate // 5 // suratAyAsakhinnAGgA dehe ksycidnggnaa| lInA tattvamiva prAptA gADhAM nindrA niSevate // 6 // navasaGgamanAM kazcijjAyAM vimukhavartinIm / kRcchAt prastAvamAnIya sammASayati saMmadI // 7 // kasmaicitpUrvavaiguNyaM kathayatyaGganAkhilam / aparo vedayatyasmai visrabdhaH kRtamAnanaH // 8 // kazcit paragRhaM prApto dhUrtaH saGkucitAGgakaH / udvAsayati mArjAraM vAtAyanakRtasthitim // 9 // aparaH kRtasaMketAM zUnyadevakulAntare / kulaTAmAkulIbhUto muhurutthAya vIkSate // 10 // cirAdupagataM kazcid ghanaroSAbhisArikA / tADayatyuttarIyeNa badhvA mekhalayA khalam // 11 // amisArikayA sAkamanyaH prApya samAgamam / zuno'pi padazabdena yAti trAsamanuttamam // 12 // athAnantara rAma-lakSmaNa usa mandirameM kahIM kSaNa eka nidrA lekara ardharAtrike samaya jaba ghora andhakAra phaila rahA thA, logoMkA zabda miTa gayA thA, aura manuSya zAnta the taba jinendra bhagavAnko namaskAra kara kavaca dhAraNa kara tathA dhanuSa uThAkara cle| ve sItAko bIcameM karake cala rahe the| donoM hI uttama veSake dhAraka the tathA dIpaka hAthameM liye the jisase aise jAna par3ate the mAno maNDapAdi sthAnoMmeM kAmI janoMko dekha hI rahe the // 1-2 // unhoMne dekhA ki jisakA zarIra sambhogase khinna ho rahA hai aisA koI puruSa apanI prANavallabhAko bhujArUpa paMjarake madhya rakhakara atyanta gAr3ha nidrAkA sevana kara rahA hai / / 3 / / aparAdha karanevAle kisI puruSane pahale to apanI strIko kupita kara diyA aura pIche bAra-bAra jhUThI zapathake dvArA use vizvAsa dilA rahA hai ||4|| koI eka puruSa kRtrima kopakara pRthak baiThA hai aura usakI strI kAmase uttapta ho use madhura vacanoMse zAnta kara rahI hai||5|| saratake zramase jisakA zarIra khinna ho rahA thA aisI koI strI patike zarIrameM isa taraha lIna hokara gAr3ha nidrA le rahI hai jisa taraha ki mAno vaha patike sAtha abhedako hI prApta ho cukI ho // 6 // koI eka puruSa lajjAke kAraNa vimukha baiThI navor3hA patnIko bar3I kaThinAIse anukUla kara harSapUrvaka usake sAtha vArtAlApa kara rahA hai // 7 // koI eka strI apane patike lie usake dvArA pahale kiye hue saba aparAdha batA rahI hai aura vaha use manAkara nizcintatAse usakA samAdhAna kara rahA hai / / 8 / / koI eka dhUtaM puruSa apane zarIrako saMkucita kara dUsareke ghara pahuMcA hai aura vahA~ jharokhemeM baiThe bilAvako vahA~se haTA rahA hai // 9 // kisI puruSane apanI kulaTA premikAko sUne. maThameM AnekA saMketa diyA thA para usane Ane meM vilamba kiyA isalie vaha vyAkula ho bAra-bAra uThakara use dekha rahA hai // 10 // kisI abhisArikAkA premI derase AyA thA isalie vaha atyanta kupita ho use mekhalAse bAMdhakara uttarIya vasvase pITa rahI hai // 11 // aura koI eka manuSya abhisArikAke sAtha samAgama prApta kara kutteke - 1. viti kAminaH ma. / 2. kRtAparAdhakaH ja. / Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzattama parva iti 'nirvRhadezeSu maNDapeSu ca kAminAm / zRNvantau vIkSamANau ca vRttAntaM jagmatuH zanaiH // 13 // avadvAreNa nirgatya purItaH pazcimena tau| Azrito mArgayogena dakSiNI dakSiNAM dizam // 14 // triyAmAnte tato'spaSTe sAmantA vegavAhinaH / rAghaveNa samaM gantumutsukA bhaktinirbharAH // 15 // yathAzruti parijJAya bandhuvaJcanakAriNaH / samIpaM rAmadevasya prApurmantharagAminaH // 16 // te cakSurgocarIkRsya sametau rAmalakSmaNau / mahAvinayasaMpannAH padbhyAmeva DuDhaukire // 17 // praNipatya ca bhAvena sakrama saMbabhASire / yAvattAvanmahAsainyaM tadgaveSArthamAyayau // 18 // prazazaMsuzca te sItAmiti nirmalacetasaH / vayamasyAH prasAdena rAjaputrau samAgatAH // 19 // ayAsyadyadi naitAbhyAM samameSA sumantharA / tataH kathamiva prApsyAmetau pavanaraMhasau // 20 // iyaM naH susatI mAtA paramapriyakAriNI / etasyAH sadRzI nAnyA prazastAsti kSitAviha // 21 // tau sItAgaticintasvAnmandamandaM narottamau / gavyUtimAtramadhvAnaM sukhayogena jagmatuH // 22 // sasyAni baharUpANi pazyantI kSitimaNDale / sarAMsi karamyANi tarUMzca gaganaspRzaH // 23 // ApUryamANaparyantau vegavadbhirnarAdhipaiH / ghanAgame nadairgaGgAkAlindIpravahAviva // 24 // grAmakheTamaTambeSu ghoSeSu nagareSu ca / lokena pUjitau vIrau mojanAdibhiruttamau // 25 / / kecidadhvajakhedena sAmantA vrajatostayoH / pazcAdajJApayitvaiva nivRttA jJAtanizcayAH // 26 // bhI pairakI AhaTa sunakara atyadhika bhayako prApta ho rahA hai / / 12 / / isa prakAra bAhya jharokhoM aura maNDapoMmeM kAmIjanoMko dekhate tathA unake vRttAntako sunate hae rAma aura lakSmaNa dhIre-dhIre jA rahe the // 13 / / ve atizaya sarala the aura ve nagarIke pazcima dvArase bAhara nikalakara Age milanevAle mArgase dakSiNa dizAkI ora cale gaye // 14 // idhara jaba bhaktise bhare tathA rAmake sAtha jAneke lie utsuka sAmantoMko kAnoMkAna yaha patA calA ki rAma to bandhujanoMko dhokhA dekara cale gaye haiM taba ve prAtaHkAla honeke pUrva jaba kucha-kucha a~dherA thA vegase ghor3e daur3Akara manthara gatise calanevAle rAmake pAsa jA pahu~ce / / 15-16|| jaba unheM sAtha-sAtha calanevAle rAma-lakSmaNa netroMse dikhane lage taba ve mahAvinayase yukta ho paidala hI calane lage // 17 // sAmanta loga bhAvapUrvaka praNAma kara jabataka unake sAtha yathAkramase vArtAlApa karate haiM tabataka unheM khojaneke lie bar3I bhArI senA vahAM A pahuMcI // 18 // atyanta nirmala cittake dhAraka sAmanta loga sItAkI isa prakAra stuti karane lage ki hama loga isake prasAdase hI rAjaputroMko prApta kara sake haiM / / 19 / / yadi yaha inake sAtha dhIre-dhIre nahIM calatI to hama pavanake samAna vegazAlI rAjaputroMko kisa taraha prApta kara sakate ? // 20 // yaha mAtA atyanta satI tathA hama sabakA bahuta bhArI bhalA karanevAlI hai| isa pRthivIpara isake samAna dUsarI pavitra strI nahIM hai // 21 // manuSyoMmeM uttama rAma lakSmaNa sItAkI gatikA dhyAna kara gavyUti pramANa mArgako hI sukhase taya kara pAte the // 22 // ve pRthivImaNDalapara nAnA prakArake dhAna, kamaloMse suzobhita tAlAba aura gaganacumbI vRkSoMko dekhate hue jA rahe the / / 23 // jisa prakAra varSARtumeM gaMgA aura yamunAke pravAha aneka nadiyoMse milate rahate haiM usI prakAra rAma-lakSmaNake paryanta bhAga bhI aneka vegazAlI rAjAoMse milate rahate the // 24 // grAma, kheTa, maTamba, ghoSa tathA nagaroMmeM loga una uttama vIroMkA bhojanAdi sAmagrIke dvArA satkAra karate the / / 25 / / donoM hI bhAI Age bar3ha rahe the, aura sAmanta loga mAgaMke khedase duHkhI ho rahe the| jaba unheM isa bAtakA dRr3ha jJAna ho gayA ki rAma-lakSmaNa loTanevAle nahIM haiM taba ve unase kahe binA hI lauTa gaye // 26 // bhaktimeM tatpara rahanevAle kitane 1. gavAkSapradezeSu / 2. vIkSyamANo m.| 3. vRttAnto ma. / 4. laghunA dvAreNa, apahAreNa (?) ma. / 5. vegavannirjarAdhipaH m.| 6. ghanAgame nadI gaMgA m.| Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 padmapurANe apare trapayA kecidbhItyAnye bhaktitatparAH / atrajan vinayAt padbhyAM datvA duHkhasya mAnasam // 27 // tato harigajavrAtasaGkulArAvabhairavAm / 'pariyAtrAravIM prAptau lIlayA rAmalakSmaNau // 28 // tasyAM bahulazarvaryAM tulyadhvAntAM mahAnagaiH / nimnagAM zarvarImetau zavarAzritarodhasAm // 29 // tasyA rodhasi vizramya nAnAsvAduphalocite / 'kAMzcinnyavartayadbhUpAn padmaH supratibodhanaH // 30 // mahatApi prayatnena nivRttA nApare nRpAH / padmena sahitaM gantuM kila saJjAtanizcayAH // 31 // gataste nimnagAM dRSTvA mahAnIlAvabhAsinIm / caNDavegormisaMghAtanirmitodaranizcitAm // 32 // unmajjatprabalagrAhakRtakallolasaGkulAm / vIcImAlAsamAghAtanipatanmRdurodhasam // 33 // mahAdvikandarAsphAla pratisUtkAranAdinIm / udvartamAnamInAGgasphuradbhAskararociSam // 34 // udvRttanakrasUtkArajAtadUragazIkarAm / uDDIyamAnanizzeSa bhayapUrNa patatragAm // 35 // saMtrAsakampamAnAGgA jagU * rAmaM salakSmaNam / samuttAraya nAthAsmAnapi padmaprasAdavAn // 36 // bhRtyAnAM bhaktipUrNAnAM prasAdaM kuru lakSmaNa / devi te kurute vAkyaM jAnaki brUhi lakSmaNam // 37 // evamAdi gadantaste kRpaNA bahu tAM nadIm / DuDhaukire prasasruzca nAnAceSTAvidhAyinaH // 38 // tatastAn rAghavo'vocadvizrabdho rodhasi sthitaH / adhunA vinivartadhvaM bhadrA bhImamidaM vanam ||39|| asmAbhiH saha yuSmAkamiyAnevaiSai saGgamaH / eSA nadyavadhirjAtA bhavatautsukya varjitA // 40 // I hI sAmanta lajjAse aura kitane hI bhayase apane manako duHkhI kara vinayapUrvaka unake sAtha paidala cala rahe the ||27|| tadanantara rAma-lakSmaNa lIlApUrvaka pariyAtrA nAmakI usa aTavImeM pahu~ce jo ki siMha aura hastisamUhake ucca zabdoMse bhayaMkara ho rahI thI ||28|| usa aTavI meM bar3e-bar3e vRkSoMse kRSNapakSakI nizAke samAna ghora andhakAra vyApta thA / vahIM, jisake kinAre aneka zabara arthAt bhIla rahate the aisI eka zarvarI nAmakI nadI thii| rAma lakSmaNa vahA~ pahu~ce ||29|| nAnA prakArake madhura phaloMse yukta usa nadI ke taTapara vizrAma kara rAmane samajhA-bujhAkara kitane hI rAjAoMko to vApasa lauTA diyA ||30|| para jinhoMne rAmake sAtha jAnekA nizcaya hI kara liyA thA aise anya aneka rAjA bahuta bhArI prayatna karanepara bhI nahIM lauTe ||31 // tadanantara jo nadI mahAnIla maNike samAna suzobhita ho rahI thI, atyanta vegazAlI laharoM ke samUhase jisakA madhya bhAga vyApta thA, jo ukharate hue balavAn magaramacchoMkI Takkara se utpanna honevAlI taraMgoMse vyApta thIM, laharoMke samUhake AghAtapara jisake komala kinAre usImeM TUTa-TUTakara gira rahe the, bar3e-bar3e parvatoMkI guphAoMmeM TakarAnese jisameM 'sU-sU' zabda ho rahA thA, jisameM Upara tairanevAlI machaliyoMke zarIra meM sUryakI kiraNeM pratibimbita ho rahI thIM, jisameM utpAta karanevAle nAkoMkI sutkArase jalake chIMTe dUra-dUra taka ur3a rahe the, aura jisake pAsase samasta pakSI bhayabhIta hokara ur3a gaye the aisI usa nadIko dekhakara saba sAmantoMke zarIra bhayase kA~pane lage / ve lakSmaNa sahita rAmase bole ki 'he nAtha ! hama logoM ko bhI nadIse pAra utaaro| he padma ! prasanna hoo, he lakSmaNa ! bhakti se bhare hue hama sevakoMpara prasannatA kro| he devi ! lakSmaNa tumhArI bAta mAnate haiM isalie inase kaha do || 32 - 37 // ityAdi aneka zabdoMkA uccAraNa karate hue ve dIna sAmanta usa nadImeM kUda par3e tathA nAnA prakArakI ceSTAe~ karate hue bahane lage ||38|| taba kinArepara nizcintatAse khar3e hue rAmane una sabase kahA ki he bhale puruSo! aba tuma lauTa jaao| yaha vana bahuta bhayaMkara hai ||39|| hama logoMke sAtha tumhArA 1. etannAmATavIM / 2. kAMzcitprAvartayad ma. / 3 mahIndra ma / 4. prAnte sUtkAra ma / 5. miyAneSaiva ma. / Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzattama parva tAtena bharataH svAmI sarveSAM vo niveditaH / visAdhvasAstamAvRtya tiSThata kSitipAlinaH // 4 // nataste punarityUcurnAthAsmAkaM bhavAn gatiH / prasAdaM kuru mA tyAkSIrasmAn kAruNyakovida // 42 // nirAzrayAkulIbhUtA svayeyaM rahitA prajA / vada kaM zaraNaM yAtu sadazaH kastavAparaH // 33 // vyAghrasiMhagajendrAdivyAla jAlasamAkule / vasAmo bhavatA sArdhamaraNye na vinA divi // 44 // na no nivartate cittaM pratiyAmaH kathaM vayam / mahattaratvametena hRSIkeSvarjitaM nanu // 45 // kilo gRheNa kiM mogaiH kiM dAraiH kiM nu bndhubhiH| bhavatA nararatnena muktAnAM pApakarmaNAm // 46 // krIDAsvapi tvayA deva vaJcitA smo na jAtucit / saMmAnenAdhunA kasmAjAto'syatyantaliSTharaH // 4 // ko'parAdho vadAsmAkaM bhavaccaraNareNunA / paramAM vRddhi metAnA makAnAM bhRtyavatsala // 18 // aho jAnaki lakSmIza racito'yaM ziroJjaliH / prasAdayatamIzaM naH prasAdI bhavatorayam // 49 // sItA lakSmIdharazcavamucyamAnI sudakSiNI / tasthatuH padmapAdAnanyastanetrI niruttarI // 10 // tataH padmo jagAdedaM bhavatAmuttaraM sphuTam / nivartadhvamayaM bhadrA yAto'smi sukhamAsyatAm // 5 // ityuvarathA nirapekSau tau paramotsAhasaGgatau / avataraturatyantagambhIrAM tAM mahApagAm / / 12 / / uttIrNaH saritaM padmo jAnakI vikacekSaNAm / kareNa sukhamAdAya padminImiva diggajaH / / 5 / / ambhovihAravijJAnabudhayoH sA tayordhanI / nAmidanI' babhUvoddhA krIDAmAcaratozviram // 54 // itanA hI samAgama thaa| aba hamAre aura tumhAre bIcameM yaha nadI sImA bana gayo hai isalie utsukatAse rahita hoo // 40 // pitAne tuma sabake lie bharatako rAjA banAyA hai so tuma saba nirbhaya hokara usIkI zaraNa meM rho||41|| ___ tadanantara unhoMne phira kahA ki he nAtha! hamArI gati to Apa hI haiM isalie he dayAnipuNa ! prasAda karo aura hama logoMko nahIM chor3o // 42 // tumhAre binA yaha prajA nirAdhAra hokara vyAkula ho rahI hai / Apa hI kaho kisakI zaraNa meM jAve ? Apake samAna dUsarA hai hI kaun?||43|| hama Apake sAtha vyAghra, siMha, gajendra Adi duSTa jIvoMke samUhase bhare hue vanameM raha sakate haiM para Apake binA svargameM bhI nahIM rahanA cAhate // 44 // hamArA citta hI nahIM lauTatA hai phira hama kaise lauTeM? yaha citta hI to indriyoMmeM pradhAna hai / / 45 / / jaba Apa-jaise nara-ratna hameM chor3a rahe haiM taba hama pApo jIvoMko gharase kyA prayojana hai ? bhogoMse kyA matalaba hai ? striyoMse kyA artha hai ? aura bandhuoMkI kyA AvazyakatA hai ? // 46 // he deva ! krIr3AoMmeM bhI kabhI Apane hama logoMko sammAnase vaMcita nahIM kiyA phira isa samaya atyanta niSThara kyoM ho rahe ho? ||47 // he bhatyavatsala ! hama loga Apake caraNoMkI dhUlise hI parama vRddhiko prApta hue haiN| batAie, hamArA kyA aparAdha hai ? // 48 // rAmase itanA kahakara unhoMne sItA aura lakSmaNako bhI sambodhita karate hue kahA ki he jAnaki ! he lakSmaNa ! maiM Apa donoMke lie hAtha jor3akara mastakapara lagAtA hU~, Apa hamAre viSaya meM svAmIko prasanna kIjie kyoMki ye Apa donoMpara prasanna haiM-ApakI bAta mAnate haiM / / 49 / / loga sItA tathA lakSmaNase isa prakAra kaha rahe the aura atyanta sarala prakRtike dhAraka ve donoM rAmake caraNakamaloMke Age dRSTi lagAye cupacApa khar3e the-'kyA uttara diyA jAye' yaha unheM sUjha nahIM par3atA thA / / 20 / / tadanantara rAmane kahA ki he bhadrapuruSo! Apa logoM ke lie yahI eka spaSTa uttara hai ki aba Apa yahA~se loTa jAie, maiM jAtA hU~, Apa loga apane ghara sukhase raheM / / 51 / / itanA kahakara kisIkI apekSA nahIM karanevAle donoM bhAI bar3e bhArI utsAhase usa atizaya gaharI mahAnadImeM utara par3e / / 52 / / jisa prakAra diggaja apane kara (sUDa ) meM kamalinIko lekara tairatA hai usI prakAra rAma vikasita netroMvAlI sItAko hAthameM lekara nadIko pAra kara rahe the / / 53 / / donoM hI 1. tanoti vartate m.| 2. lakSmaNa / 3. nAbhipramANajalA / 2-12 Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 90 padmapurANe tadAtizobhate sItA padmahastatalasthitA / sudhIrA zrIrivottuGgazatapatragRhasthitA // 55 // pAragaH sItayA sArdhaM lakSmaNena ca sa kSaNAt / vRkSairantardhimAyAtazcetastambhanavigrahaH ||56 || vipralApaM tataH kRtvA mahAntaM sAzrulocanAH / bhavanAbhimukhIbhUtAH kecitkRcchra eNa bhUbhRtaH // 57 // tadAzAnyastaneAstu kecitpu stamayA iva / tasthuH prApyApare mUrchA nipeturdharaNItale ||18|| vibodhya kecidatrocurdhika saMsAramasArakam / dhigbhogAnbhogiMbhogAbhAn bhaGgurAnbhItibhAvinaH ||59 // IdRzAmapi zUrANAM yatrAvastheyamIdRzI / tatra grahaNamasmAsu kimeraNDapraphalguSu // 60 // viyogamaraNavyAdhijarAjyasanabhAjanam / janabudbudanissAraM kRtaghnaM dhik zarIrakam // 61 // bhAgvavanto mahAsattvAste narAH zlAghyaceSTitAH / kavibhrUbhaGgurAM lakSmIM ye tiraskRtya dIkSitAH // 62 // iti nirvedamApannA bahavo narasattamAH / pravrajyAbhimukhIbhUtA babhramustatra rodhasi // 63 // athekSAMcakrire tuGgaM vizAlaM zubhamAlayam / parivItamatizyAmamahAnokaha mAlayA // 64 // anusasruzca taM nAnApuSpajAtisamAkulam / makarandarasAsvAdaguJjatsaMbhrAntaSaTpadam // 65 // dadRzuzca vivikteSu dezeSu samavasthitAn / sAdhUn svAdhyAyasaMsaktamAnasAn purutejasaH || 66 || krameNa tAnnamasyantaH zanairmastakapANayaH / vivizurjinanAthasya bhavanaM bhRzamujjvalam // 67 // ramyeSvadvinitambeSu kAnaneSu sakhtui ca / tatra kAle mahI prAyo bhUSitAsIjinAlayaiH // 68 // -krIr3A ke jJAna meM nipuNa the ataH cirakAla taka uttama krIr3A karate hue jA rahe the / unake lie vaha nadI nAbhi pramANa gaharI ho gayI thI || 54 || usa samaya rAmakI hathelIpara sthita dheyaMzAlinI sItA aisI suzobhita ho rahI thI mAno U~ce uThe hue kamalarUpI gharameM sthita lakSmI hI ho ||55 || isa prakAra jinakA zarIra cittako rokanevAlA thA aise rAma sItA aura lakSmaNake sAtha nadIko pAra kara kSaNa bharameM vRkSoMse antarhita ho gaye || 56 // tadanantara jinake netroMse A~sU jhara rahe the aise kitane hI rAjA bahuta bhArI vilApa kara apane bhavanakI ora unmukha hue ||57|| kitane hI loga usI dizA meM netra lagAye hue miTTI Adi putaloMke samAna khar3e rahe / kitane hI mUcchita hokara pRthivIpara gira par3e || 58 || aura kitane bodhako prApta hokara kahane lage ki isa asAra saMsArako dhikkAra hai tathA sAMpake zarIrake samAna bhaya utpanna karanevAle nazvara bhogoMko dhikkAra hai ||19|| jahA~ ina jaise zUra vIroMkI bhI yaha avasthA hai vahA~ eraNDake samAna niHsAra hama logoMkI to ginatI ho kyA hai ? ||60|| viyoga, maraNa, vyAdhi aura jarA Adi aneka kaSToMke pAtra tathA jalake babUleke samAna niHsAra isa kRtaghna zarIrako dhikkAra hai || 61 || uttama ceSTAke dhAraka jo manuSya vAnarakI bhauMhake samAna caMcala lakSmIko chor3akara dIkSita ho gaye haiM ve mahAzaktike dhAraka bhAgyavAn haiM ||62|| isa prakAra vairAgyako prApta hue aneka uttama manuSya dIkSA leneke sammukha ho nadI ke usI taTapara ghUmane lage // 63 // tadanantara unhoMne hare-bhare vRkSoMkI paMktise ghirA huA eka U~cA, vizAla tathA zubha mandira dekhA || 64 || mandirakA vaha sthAna nAnA prakArake puSpoMkI jAtiyoMse vyApta thA tathA makaranda rasake AsvAdase gU~jate hue bhramara vahA~ bhramaNa kara rahe the || 65 || una logoMne vahA~ ekAnta sthAnoM meM baiThe hue, svAdhyAyameM lIna tathA vizAla tejake dhAraka muniyoMko dekhA || 66|| mastakapara aMjali bAMdhakara saba logoMne unheM dhIre-dhIre yathAkramase namaskAra kiyA / tadanantara atyanta ujjvala jinamandira meM praveza kiyA ||67 || usa samaya bhUmi prAyaH kara parvatoM ke sundara nitamboM para, vanoMmeM tathA nadiyoMke taToMpara bane hue jinamandiroMse vibhUSita thI // 68 / / 1. mRdAdinimitA iva / 2. sarpaphaNAsadRzAn / 3. vivekeSu ma / Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzattamaM parva tatra kRtvA namaskAraM jinAnAM zubhra bhAvanAH / ratna saMbhavagambhIraM saMyatendra buDhaukire // 69 // praNamya zirasA tasya saMvegabharavAhinaH / nAthottAraya saMsArAdasmAditi babhASire // 70 // satyaketugaNozena tathAstviti kRtadhvanau / jammuste paramaM toSaM nirgatAH smo bhavAditi // 71 // vidagdho vijayo meruH krUraH saMgrAmalolupaH / zrInAgadamano dhIraH zaThaH zatrudamo dharaH // 72 // vinodaH kaNTakaH satyaH kaThoraH priyavardhanaH / evamAdyA nRpA dharmaM nairgranthyaM samazizriyan // 73 // sAdhanAni bhaTAsteSAM gRhIlyA nagarIM gatAH / drutamarpayituM dInAH putrAdInAM trapAnvitAH // 74 // aNuvratAni saMgRhya keciciyamadhAriNaH / ArAdhayitumudyuktA bodhibuddhivibhUSaNAH // 75 // samyagdarzanamAtreNa saMtoSamapare gatAH / zrukhAtivimalaM dharmaM jinAnAM jitajanmanAm // 76 // sAmantairbahubhirgatvA bharatAya niveditaH / vRttAnto susthitazcAyaM dhyAyan kimapi duHkhitaH // 77 // athAnaraNyarAjasya tanayaH suprabodhanaH / rAjyAbhiSiJcanaM kRtvA bharatasya sucetasaH ||78 // kiMcitpadmaviyogena saMtaptaM cittamudvahan / zokAmbhodhinimagnena parivargeNa vIkSitaH // 79 // kRta sAntvanamapyuccairvilapatsa samAkulam / antaHpuraM parityajya nagarIto vinirgataH // 80 // gurupUjAM parAM kRtvA dvAsaptatinRpAnvitaH / sarvabhUtahitasyAnte zizriye zramaNazriyA // 81 // athApyekavihArasya zubhaM dhyAnamabhIpsataH / mAnasaM putrazokena kaluSaM tasya janyate // 82 // anyadA yogamAzritya dadhyAvevaM vicakSaNaH / dhik snehaM bhavaduHkhAnAM mUlaM bandhamimaM mama // 83 // vahA~ ujjvala bhAvanAko dhAraNa karanevAle saba jinendra bhagavAnko namaskAra kara samudrake samAna gambhIra munirAja ke pAsa gaye || 69 || vahA~ jAkara vairAgyako dhAraNa karanevAle saba logoMne zira jhukAkara munirAjako namaskAra kiyA aura tadanantara yaha kahA ki he nAtha ! hama logoMko isa saMsAra sAgara se pAra kIjie // 70 // isake uttara meM muniyoMke adhipati satyaketu AcAryane jyoMhI 'tathAstu' yaha zabda kahA tyoMhI 'aba to hama saMsArase pAra ho gaye' yaha kahate hue saba loga parama santoSako prApta hue ||71 // vidagdha, vijaya, meru, krUra, saMgrAmalolupa, zrInAgadamana, dhIra, zaTha, zatrudama, dhara, vinoda, kaNTaka, satya, kaThora aura priyavardhana Adi aneka rAjAoMne digambara dIkSA dhAraNa kI / / 72-73 || inake jo sevaka the ve hAthI, ghor3A Adi senAko lekara unake putroMko sauMpane ke lie zIghra hI nagarakI ora gaye / usa samaya ve sevaka atyanta dIna tathA lajjAse yukta ho rahe the ||74|| samyagdarzana aura samyagjJAnarUpI AbhUSaNoMko dhAraNa karanevAle kitane hI loga aNuvrata grahaNa kara nirgranthamudrAke dhArakoM kI sevA karane ke lie udyata hue ||75 // tathA kitane hI loga saMsArako jItanevAle jinendra bhagavAnkA atyanta nirmala dharma zravaNa kara mAtra samyagdarzanase hI santoSako prApta hue ||76 || aneka sAmantoMne jAkara yaha samAcAra bharatake lie sunAyA so bharata kucha dhyAna karatA huA sukhase baiThA thA paraMtu yaha samAcAra suna du:khI huA ||77|| 91 athAnantara samyak prabodhako prApta hue rAjA dazaratha svastha cittako dhAraNa karanevAle bharatakA rAjyAbhiSeka kara rAmake viyogase kucha santapta cittako dhAraNa karate hue, sAntvanA denepara bhI jo atyanta vilApa kara rahA thA aise vyAkula antaHpurako chor3a nagarIse bAhara nikle| usa samaya zokarUpI sAgarameM DUbe hue parijana unakI ora nihAra rahe the ||78-80 // nagarIse nikalakara sarvabhUtahita nAmaka guruke samIpa gaye aura vahA~ bahuta bhArI gurupUjA kara bahattara rAjAoMke sAtha dIkSita ho gaye || 81|| yadyapi munirAja dazaratha ekAkI vihAra karate hue sadA zubha dhyAnakI icchA rakhate the tathApi putrazokake kAraNa unakA mana kaluSita ho jAtA thA // 82 // eka dina 1. sAgara iva gaMbhIrastam / 2. vAdinaH ma / 3. nidagdho ma / nirdagdha ka., kha. / 4. trapAcitAH ma. / 5. dazarathaH / Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe ananyajannasu ye dArA pitRbhrAtRsutAdayaH / ka gatAste mamAnAdau saMsAre gaNanojjhitAH // 8 // anekazo mayA prAptA vividhA viSayA divi / narakAnaladAhAzca saMprAptA bhogahetavaH // 45 // anyonyabhakSaNAdIni tiryaktve ca ciraM mayA / prAptAni duHkhazalyAni bahurUpAsu yoniSu // 86 // zrutAH saGgItanisvAnA vaMzavINAnugAminaH / bhUyazca paramAkrandAzcittadAraNakAriNaH // 87 // staneSvapsarasAM pANirlAlito netrahAriSu / punaH kuThAraghAtena durvRttena pRthakkRtiH // 18 // AsvAditaM mahAvIrImannaM surabhi SaDarasam / pusIsAdikalalaM punazca narakAvanau // 89 // vIkSitaM paramarUpaM sanodavaNakAraNam / punazcAtyantavitrAsakAraNaM dattavepathu // 20 // AghrAtaH e cirAmodo gandho muditaSaTpadaH / punazva pUtirasyantamudvAsitamahAjanaH // 91 // AziGgitA manazcoryo nAryoM lIlAvibhUSaNAH / punazca kUTazAlmalyaH tIkSNakaNTakasaGkaTAH // 12 // kiM na spRSTaM na kiM dRSTaM kiM na nAtaM na kiM zrutam / maharAsvAditaM kiM na bhave dAsena karmaNAm // 13 // na sA kSitirna tattoyaM nAsau vahnirna so'nilaH / dehatAM to na me prApto bhave saMkrAmatazviram // 14 // trailokye sana jIvo'sti yo na prAptaH sahasrazaH / pitrAditAM mama sthAnaM na tadyatroSito'smi na // 25 // adhravaM dehamogAdizaraNaM nAsti vidyate / saMsAro'yaM catu:sthAna eko'haM duHkhamukti // 16 // yogArUr3ha hokara buddhimAn dazaratha vicAra karane lage ki saMsAra sambandhI duHkhoMkA mUla kAraNa tathA mujhe bandhanameM DAlanevAle snehako dhikkAra hai / / 83 / / anya janmoMmeM jo mere strI, pitA, bhAI tathA putra Adi sambandhI the ve saba kahA~ gaye ? yathArthameM isa anAdi saMsArameM sabhI sambandhI itane ho cuke haiM ki unakI gaNanA nahIM kI jA sakatI / / 84 / / maiMne anekoM bAra svarga meM nAnA prakArake viSaya prApta kiye haiM aura bhogoMke nimitta narakAgnike santApa bhI sahana kiye haiM / / 85 / / tiryaMca paryAya meM maiMne cirakAla taka paraspara eka dUsarekA khAyA jAnA Adi duHkha uThAye haiN| isa prakAra nAnA yoniyoMmeM maiMne duHkharUpI aneka zalya prApta kiye // 86 // maiMne bAMsurI, vINA Adi madhura bAjoMkA anugamana karanevAle saMgItake zabda sune haiM aura hRdayako vidAraNa karanevAle tIvra rudanake zabda bhI aneka bAra zravaNa kiye haiM // 87 // maiMne apanA hAtha apsarAoMke sundara stanoMpara lar3AyA hai aura kabhI kuThArakI tIkSNa dhArAse usake Tukar3e-Tukar3e bhI kiye haiM / / 88|| maiMne mahAzakti vardhaka, sugandhita chaha rasoMse yukta AhAra grahaNa kiyA hai aura narakakI bhUmimeM rA~gA, sIsA AdikA kalala bhI bAra-bAra piyA hai / / 89|| manako dravIbhUta karanevAlA atyanta sundara rUpa dekhA hai aura atyanta bhayakA kAraNa tathA kampana utpanna karanevAlA ghRNita rUpa bhI aneka bAra dekhA hai / / 90 // jisakI suvAsa cirakAla taka sthita rahatI hai aisA bhramaroMko Anandita karanevAlA manohara gandha sUMghA hai aura jise dekhate hI mahAjana dUra haTa jAte haiM aisA tIvra durgandha utpanna karanevAlA sar3A kalevara bhI bAra-bAra sUMghA hai / / 91 // manako curAnevAlI tathA lIlArUpI AbhUSaNoMse suzobhita striyoMkA AliMgana kiyA hai aura tIkSNa kA~ToMse vyApta semarake mAyAmayI vRkSoMkA bhI bAra-bAra AliMgana kiyA hai / / 92 // karmokA dAsa banakara maiMne isa saMsArameM kyA nahIM kiyA hai ? kyA nahIM dekhA hai ? kyA nahIM sUMghA hai ? kyA nahIM sunA hai ? aura bAra-bAra kyA nahIM khAyA hai ? ||93 / / na vaha pathivI hai, na vaha jala hai, na vaha agni hai aura na vaha vAyu hai jo cirakAlase saMsArameM bhramaNa karate hue merI zarIra-dazAko prApta nahIM huA hai // 94|| tInoM lokoMmeM vaha jIva nahIM hai jo hajAroM bAra merA pitA Adi nahIM huA ho aura vaha sthAna bhI nahIM hai jahA~ maiMne nivAsa nahIM kiyA ho // 95|| zarIra bhoga Adi anitya hai, koI kisIkA zaraNa nahIM 1. vaMzavINA tu gAyinaH (?) ma. ! Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzattamaM patra azuceH kAyato'nyo'haM dvAramakSANi karmaNAm / saMvaro kAraNaM teSAM nirjarA jAyate tataH // 97 // loko vicitrarUpo'yaM durlabhA vodhiruttamA / svAkhyAto'yaM jinairdharmaH kRcchreNAdhigato mayA // 98 // dhyAnena munidRSTena vizuddhenaivasAdinA / ArtadhyAnamasau dhIraH krameNa niranInazat // 99 // yecchritaticchatra varastamberamAzritaH / mahAjiSu parAjigye zatrUnatyantamuddhatAn // 100 // viSamAdhikurvANaH parISahagaNAn bhRzam / zAntasteSveva dezeSu nirgrantho vijahAra saH // 101 // nAthe tathA sthite tasmin videze va gale'Ggaje / paraM sumitrayA satrA zokaM bheje'parAjitA // 102 // te dRSTvA duHkhite vADhamajasrAsrutalocane' | 'maratAmAM zriyaM mene bharato viSadAruNAm // 113 // athaivaM duHkhamApanne bhRzaM te vIkSya kekayA / pazcAdutpannakAruNyAt putramevamabhASata // 104 // putra rAjyaM tvayA labdhaM praNatAkhilarAjakam / padmalakSmaNanirmuktamalametanna zobhate // 105 // vinA tAbhyAM vinItAbhyAM kiM rAjyaM kA sukhAsikA / kA vA janapade zobhA tava kA vA suvRttA // 106 // rAjaputryA samaM bAlau ka tau yAtAM sukhaidhito / vimuktavAhanau mArge pASANAdibhirAkule // 107 // mAtarau duHkhite ete tayorguNasamudrayoH / virahe mApatAM mRtyumajastraparidevate // 108 // tasmAdAnaya tau kSipraM samaM tAbhyAM mahAsukhaH / suciraM pAlaya kSoNImevaM sarva virAjate // 109 // braja tAvattvamAruhya turaGgaM jAtaraMhasam / AvrajAmyahamapyeSA suputrAnupadaM tava // 110 // ityukto dhRtimAsAdya sAdhvevamiti sasvanaH / saMbhrAnto'zvasahasreNa bharatastatpathaM zritaH // 111 // 3 hai, yaha saMsAra caturgati rUpa hai, maiM akelA hI duHkha bhogatA hU~, yaha zarIra azuci hai tathA usase meM pRthak hU~, indriyA~ karmoM ke AnekA dvAra haiM, karmoMko roka denA saMvara hai, saMvarake bAda karmokI nirjarA hotI hai, yaha loka vicitra rUpa hai, uttama ratnatrayakI prApti honA durlabha hai, aura jinendra bhagavAn ke dvArA kahA huA yaha dharma maiMne bar3e kaSTase pAyA hai / / 96-98 || isa prakAra muniyoM ke dvArA anubhUta vizuddha dhyAnase dhIravIra dazaratha munine kramase pUrvokta ArtadhyAnako naSTa kara diyA ||19|| jinake Upara sapheda chatra phira rahA thA tathA jo uttama hAthIpara savAra the aise rAjA dazarathane pahale jina dezoM meM mahAyuddhoM ke bIca atyanta uddhata zatruoM ko jItA thA aba unhIM dezoMmeM ve atyanta zAnta nirgrantha muni hokara viSama pariSahoMko sahate hue vihAra kara rahe the ||100-101 // tadanantara patike muni ho jAne aura putrake videza cale jAnepara aparAjitA ( kauzalyA ) sumitrA ke sAtha parama zokako prApta huI ||102|| jinake netroMse nirantara azru jharate the aisI donoM vimAtAoM ko duHkhI dekhakara bharata, bharata cakravartIko lakSmI ke samAna vizAla rAjyalakSmIko viSa ke samAna dAruNa mAnatA thA || 103 // athAnantara isa taraha unheM atyanta dukhI dekha kekayIke manameM dayA utpanna huI jisase prerita hokara usane apane putra bharatase isa prakAra kahA ki he putra yadyapi tUne jisameM samasta rAjA namrIbhUta haiM aisA rAjya prApta kiyA hai tathApi vaha rAma aura lakSmaNake binA zobhA nahIM detA hai || 104 - 105 // niyamase bhare hue una donoM bhAiyoMke binA rAjya kyA hai ? dezako zobhA kyA hai ? aura terI dharmajJatA kyA hai ? || 106 // sukhapUrvaka vRddhiko prApta hue donoM bAlaka, binA kisI vAhanake pASANa Adi viSama mArga meM rAjakumArI sItAke sAtha kahIM bhaTakate hoMge ? // 107 // guNoM ke sAgarasvarUpa una donoMkI ye mAtAe~ atyanta duHkhI haiM, nirantara vilApa karatI rahatI haiM so unake viraha meM mRtyuko prApta na ho jAveM ||108 || isalie tU zIghra hI una donoMko vApasa le A / unhIM ke sAtha sukhapUrvaka cirakAla taka pRthivIkA pAlana kara / aisA karane se hI sabakI zobhA hogI || 109 || he suputra ! tU vegazAlI ghor3epara savAra hokara jA aura maiM bhI tere pIche hI AtI hU~ // 110 // mAtAke isa prakAra kahanepara bharata bahuta prasanna 1. - majasrAstritalocane ma / 2. bharatAbhizriyaM ma / 3 nApatAM ja. / Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 padmapurANe kRtvA purassarAn padmapArzvAt pratyAgatAnnarAn / pavanAzvasamArUDhaH sa yayau bhRzamutsukaH // 112 // prAptazca tAmaraNyAnImanekapaM kulAkulAm / nAnA vRkSAvRtAdityAM girigahvarabhISaNAm // 113 // bandhayitvA mahAvRkSairuDupAnI' susaMhatIH / tAM dhunImuttatArAsau kSaNena sahavAhanaH // 114 // ito dRSTAvito dRSTau puruSau saha yoSitA / iti pRcchansa zRNvaMzca jagAmAnanyamAnasaH // 115 // atha to paramAraNye vizrAntau sarasastaTe / sasItau marato'pazyat pArzvanyastazarAsanau / / 116 // prabhUtadivasaprAptaM tAbhyAM sItAvyapekSayA / SaDbhirdinaistamuddezaM bharataH pratipadmavAn // 117 // avatIrya turaGgAcca mArga locanagocaram / gatvA padbhyAM samAzliSya pAdau 'padmasya mUrcchitaH // 118 // tato vibodhitastena kRtvA saMbhASaNaM kramAt / mUrddhAJjalirjagAdaivaM padmaM vinatavigrahaH // 199 // viDambanamidaM kasmAnnAtha me bhavatA kRtam / paraM rAjyApadezena nyAya sarvasva kovida // 120 // AstAM tAvadidaM rAjyaM jIvitenApi kiM mama / bhavatA viprayuktasya guruceSTitakAriNA // 121 // uttiSTha svapurIM yAmaH prasAdaM kuru me prabho / rAjyaM pAlaya nizzeSaM yaccha me'tisukhAsikAm // 122 // bhavAmi chatradhAraste zatrughnamarAzritaH / lakSmaNaH paramo mantrI sarva suvihitaM nanu // 123 // pazcAttApAnalenAlaM saMtaptA jananI mama / tava lakSmIdharasyApi vartate zokakAriNI // 124 // bravItyevamasau yAvatkekayA tAvadAgatA / veginaM rathamAruhya sAmantazatamadhyagA // 125 // huaa| vaha 'sAdhu-sAdhu ThIka-ThIka' isa prakArake zabda kahane lagA tathA zIghra hI eka hajAra ghor3oM se yukta ho rAmake mArga meM cala par3A // 111 // vaha rAmake pAsase lauTakara Aye hue logoM ko Age kara bar3I utkaNThAse pavanake samAna zIghragAmI ghor3epara savAra hokara calA ||112|| tathA kucha hI samaya meM usa mahAaTavI meM jA pahu~cA jo hAthiyoMke samUhase vyApta thI, nAnA vRkSoMse jahA~ sUryakA praveza ruka gayA thA tathA jo parvata aura gatase atyanta bhayaMkara thI / / 113 || sAmane bhayaMkara nadI thI so vRkSoM ke bar3e-bar3e laTThoMse nAvoMke samUhako bA~dhakara unakA pula banA vAhanoM ke sAtha-sAtha kSaNa bharameM pAra kara gayA // 114 // vaha mArga meM milanevAle logoMse pUchatA jAtA thA ki kyA yahAM Apa logoMne eka strIke sAtha do puruSa dekhe haiM aura uttarako ekAgra manase sunatA huA Age bar3hatA jAtA thA || 15 || athAnantara jo saghana vanameM eka sarovarake tIrapara vizrAma kara rahe the tathA jinake pAsa hI dhanuSa rakhe hue the aise sItA sahita rAma-lakSmaNako bharatane dekhA // 116 // rAmalakSmaNa, sItAke kAraNa jisa sthAnapara bahuta dina meM pahu~ca pAye the bharata usa sthAnapara chaha dinameM hI pahu~ca gayA // 117 // vaha ghor3ese utara par3A aura jahA~se rAma dikha rahe the utane mArgameM paidala hI calakara unake samIpa pahu~cA tathA unake caraNoMkA AliMgana kara mUcchita ho gayA | | 118|| tadanantara rAmane saceta kiyA so kramase vArtAlApa kara namrIbhUta ho hAtha jor3a zirase lagAkara isa prakAra kahane lagA ki he nAtha ! rAjya dekara Apane merI yaha kyA viDambanA kI hai ? Apa hI nyAyake jAnanevAle atizaya nipuNa ho // 119 - 120 // uttama ceSTAoMke dhAraNa karanevAle Apase pRthak rahakara mujhe yaha rAjya to dUra rahe jIvanase bhI kyA prayojana hai ? || 121 || he prabho ! uTho, apanI nagarIko caleM, mujhapara prasannatA karo, samasta rAjyakA pAlana karo, aura mujhe sukhakI avasthA deo || 122 || maiM ApakA chatradhAraka hoU~gA, zatrughna camara DolegA aura lakSmaNa utkRSTa mantrI hogA, aisA karane se hI saba ThIka hogA || 123 || merI mAtA pazcAttAparUpI agnise atyanta santapta ho rahI hai tathA ApakI ora lakSmaNakI mAtA bhI nirantara zoka kara rahI haiM / / 124 // jabataka bharata isa prakAra kaha rahA thA tabataka saikar3oM sAmantoMke madhya gamana karanevAlI kekayI 1. hastisamUhayuktAm / 2. naukAnAM / 3. samUhAn / 4. nadIm / 5. padmAM ma. (?) / 6. rAmasya / Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzattama parva dRSTA paramazokena nirbharIkRtamAnasA / hAkAramukharA cetAvAliGgaya ruditA ciram // 126 // tato'srasaritazchede vipralApe'tikheditA / kramAsaMbhASaNaM kRtvA kekayaivamamASata // 127 // putrottiSTha purI yAmaH kuru rAjyaM sahAnujaH / nanu tvayA vihInaM me sakalaM vipinAyate // 128 // marataH zikSaNIyo'yaM tavAtyantamanISiNaH / straiNena naSTabuddha meM kSamasva duranuSThitam // 129 // tataH padmo jagAdevaM kiM na vetsi tvamambike / kSatriyA nanu kurvanti sakRkAryamananyathA // 13 // uktaM tAtena yatsatyaM tatkartavyaM mayA tvayA / bharatena ca duSkIrtirmAbhUdasya jagattraye // 131 // punazcovAca bharataM bhrAtarmA gA vicittatAm / zaGkase yadyanAcArAsAyaM sadanumodanAt // 132 // ityuktvA punarapyasya padmo rAjyAbhiSecanam / cakAra kAnane ramye samakSaM sarvabhUbhRtAm // 133 // praNamya kekayAM sAntvaM saMbhASya ca punaH punaH / bhrAtaraM ca pariSvajya prAhiNot so'tikRcchrata: // 134 // tau vidhAya yathAyogyamupacAraM ssiityoH| rAmalakSmaNayoryAtI mAtAputrau yathAgatam // 135 / / paridhvastAkhiladveSaM sarvaprakRtisaukhyadam / cakAra bharato rAjyaM prajAsu janakopamaH // 136 // rAjye tathAvidhe'pyasya tirnAbhUdapi kSaNam / dussahaM dadhamAnasya zokazalyaM manasvinaH // 137 // trikAlamaranAthasya vandArurbhogamandadhIH / yayau zrotuM ca saddhamaM caityamasyeyatI patiH // 138 // vegazAlI rathapara savAra ho vahA~ A pahu~cI // 125|| rAma lakSmaNako dekhakara isakA hRdaya bahuta bhArI zokase bhara gyaa| hA hA kAra karatI huI vaha donoMkA AliMgana kara cirakAla taka rotI rahI // 126 // tadanantara jo vilApa karatI-karatI atyanta khinna ho gayI thI aisI kekayI azrurUpI nadIkI dhArA TUTanepara kramase vArtAlApa kara isa prakAra bolI ki he putra ! uTho, nagarIko caleM, choTe bhAiyoMke sAtha rAjya karo, tumhAre binA mujhe yaha saba rAjya vanake samAna jAna par3atA // 127-128 // tama atizaya baddhimAna ho. yaha bharata tamhArI zikSAke yogya hai arthAta ise zikSA dekara ThIka karo, strIpanAke kAraNa merI vaddhi naSTa ho gayI thI ataH mere isa kukRtyako kSamA karo // 129 / / tadanantara rAmane kahA ki he mAtA! kyA tuma yaha nahIM jAnatI ho ki kSatriya svIkRta kAryako kabhI anyathA nahIM karate haiM--eka bAra kAryako jisa prakAra svIkRta kara lete haiM usI prakAra use pUrNa karate haiM / / 130 / / 'pitAkI apakIrti jagattrayameM na phaile' isa bAtakA dhyAna rakhanA Avazyaka hai // 131 // kekayIse itanA kahakara unhoMne bharatase kahA ki he bhAI ! tU vaicitya arthAt dvividhAko prApta mata ho| yadi tU anAcArase DaratA hai to yaha anAcAra nahIM hai kyoMki maiM svayaM isa kAryakI tujhe anumati de rahA hU~ // 132 // itanA kahakara rAmane manohara vanameM saba rAjAoMke samakSa bharatakA punaH rAjyAbhiSeka kiyA ||133 // tadanantara kekayIko praNAma kara sAntvanA dete hue bAra-bAra sambhASaNa kara aura bhAIkA AliMgana kara bar3e kaSTase sabako vApasa vidA kiyA // 134 / / isa prakAra mAtA aura putra arthAt kekayI aura bharata, sItA sahita rAma-lakSmaNakA yathAyogya upacAra kara jaise Aye the vese lauTa gaye // 135 / / ___ athAnantara bharata, pitAke samAna, prajApara rAjya karane lgaa| usakA rAjya samasta zatruoMse rahita tathA samasta prajAko sukha denevAlA thA // 136 / / tejasvI bharatane apane manameM asahanIya zokarUpI zalyako dhAraNa kara rahA thA isalie aise vyavasthita rAjyameM bhI use kSaNabharake lie santoSa nahIM hotA thA // 137 // vaha tInoM kAla aranAtha bhagavAnkI vandanA karatA thA, bhogoMse sadA udAsa rahatA thA aura samIcIna dharmakA zravaNa karaneke lie mandira jAtA thA 1. vipinamivAcarati / 2. vicintatAM m.| 3. 'saMkAsaya ghanArAtInnAyaM madanumodanAta' ba. / Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 padmapurANe tatrAcAryo dyutirnAma 'svaparAgamapAragaH / mahatA sAdhusaMghena satataM kRtasevanaH || 135 || agrato'vagrahaM tasya cakAra bharataH sudhIH / padmadarzanamAtreNa kariSye munitAmiti // 140 // kRtAvagrahamevaM tamuvAca bhagavAn dyutiH / kurvan mayUravRndAnAM tu dhIrayA girA // 141 // avya bho yAvadAyAti padmaH padmanirIkSaNaH / tAvadgRhasthadharmeNa bhavAptaparikarmakaH // 142 // atyantadussahA ceSTA nirgranthAnAM mahAtmanAm / parikarma vizuddhasya jAyate sukhasAdhanA // 143 // upariSTAt kariSyAmi kAle tapa iti bruvan / aneko mRtyumAyAti naro'tijaDamAnasaH // 144 // anarghyaratnasadRzaM tapo digvAsasAmiti / evamapyakSamaM vaktuM parastasyopamA kutaH // 145 // kanIyAMstasya dharmo'yamukto'yaM gRhiNAM jinaiH / aprasAdI bhavettasminirato bodhadAgini // 146 // yathA ratnAkaradvIpaM mAnavaH kazcidAgataH / ratnaM yatkiMcidAdatte yAtyasya tadanarghatAm ||147 || tathAsminniyamadvIpe zAsane dharmacakriNAm / ya eva niyamaH kazcid grahIto yAtyanarghatAm // 148 // ahiMsAratnamAdAya vipulaM yo jinAdhipam / bhaktyArcayatyasau nAke paramAM vRddhimaznute || 149|| satyadharaH sragmiryaH karoti jinArcanam / bhavatyAdeyavAkyo'sau sakIrtivyAptaviSTapaH // 158 // adattAdAnanirmukto jinendrAn yo namasyati / jAyate ratnapUrNAnAM "nidhInAM sa vibhurnaraH // 151 // yo ratiM paranArISu na karoti jinAzritaH / so'tha gacchati saubhAgyaM sarvanetramalimlucaH || 152 / / jinAnarcati yo bhaktyA kRtAvadhiparigrahaH / labhate'sAvatisphItAn lAbhAn lokasya pUjitaH // 153 // yahI isakA niyama thA || 138 || vahIM sva aura parazAstroMke pAragAmI tathA aneka muniyoMkA saMgha jinakI nirantara sevA karatA thA aise dyuti nAmake AcAryaM rahate the || 139 || unake Age buddhimAn bharatane pratijJA kI ki maiM rAmake darzana mAtrase munivrata dhAraNa karU~gA || 140|| tadanantara apanI gambhIra vANI se mayUrasamUhako nRtya karAte hue bhagavAn dyuti bhaTTAraka isa prakArako pratijJA karanevAle bharatase bole || 141 || ki he bhavya ! kamalake samAna netroMke dhAraka rAma jabataka Ate tabataka tU gRhastha dharmake dvArA abhyAsa kara le || 142 || mahAtmA nirgrantha muniyoMkI ceSTA atyanta kaThina hai para jo abhyAsake dvArA paripakva hote haiM unheM usakA sAdhana karanA sarala ho jAtA hai || 143 || 'maiM Age tapa karU~gA' aisA kahanevAle aneka jar3abuddhi manuSya mRtyuko prApta ho jAte haiM para tapa nahIM kara pAte haiM || 144 || 'nirgrantha muniyoMkA tapa amUlya ratnake samAna hai' aisA kahanA bhI azakya hai phira usakI anya upamA to ho hI kyA sakatI hai ? || 145 / / gRhasthoM ke dharmako jinendra bhagavAn ne munidharmakA choTA bhAI kahA hai so bodhiko pradAna karanevAle isa dharmameM bhI pramAdarahita hokara lIna rahanA cAhie || 146 || jaise koI manuSya ratnadvIpa meM gayA vahA~ vaha jisa kisI bhI ratnako uThAtA hai vahI usake lie amUlyatAko prApta ho jAtA hai isI prakAra dharmacakrakI pravRtti karanevAle jinendra bhagavAn ke zAsanameM jo koI isa niyamarUpI dvIpameM Akara jisa kisI niyamako grahaNa karatA hai vahI usake lie amUlya ho jAtA hai // 147 - 148 // jo atyanta zreSTha ahiMsArUpI ratnako lekara bhaktipUrvaka jinendradevakI pUjA karatA hai vaha svarga meM parama vRddhiko prApta hotA hai // 149 // jo satya vratakA dhArI hokara mAlAoMse bhagavAnkI arcA karatA hai usake vacanoM ko saba grahaNa karate haiM tathA ujjvala kIrti se vaha samasta saMsArako vyApta karatA hai || 150 // jo adattAdAna arthAt corIse dUra rahakara jinendra bhagavAnkI pUjA karatA hai vaha ratnoMse paripUrNaM nidhiyoM kA svAmI hotA hai || 151|| jo jinendra bhagavAn kI sevA karatA huA parastriyoMmeM prema nahIM karatA hai vaha sabake netroMko haraNa karanevAlA parama saubhAgyako prApta hotA hai / / 152 / / jo pari 1. svakIyaparakIyazAstrapAragAmI / 2. pratijJAm / 3 prAptAbhyAsaH / 4. svarge / 6. sarvajanamanoharaH / 5. nadInAM ma. (?) / Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzattamaM parva AhAradAnapuNyena jAyate bhoganirmaraH / videzamapi yAtasya sukhitA tasya sarvadA || 154 || abhItidAnapuNyena jAyate bhayavarjitaH / mahAsaMkaTayAto'pi nirupadravavigrahaH // 155 // jAyate jJAnadAnena vizAlasukhabhAjanam / kalArNavAmRtaM cAsau gaNDUSaM kurute naraH / / 156 / / yaH karoti vibhAvaryAmAhAra parivarjanam / sarvArambhapravRtto'pi yAtyasau sukhadAM gatim / / 157 / / vadanaM yo jinendrANAM trikAlaM kurute naraH / tasya bhAvavizuddhasya sarvaM nazyati duSkRtam // 158|| sAmodaibhUjalodbhUtaiH puSpairyo jinamarcati / vimAnaM puSpakaM prApya sa krIDati yathepsitam // / 199 / / bhAvapuSpairjinaM yastu pUjayatyatinirmalaiH / lokasya pUjanIyo'sau jAyate'syantasundaraH // 160 // dhUpaM yazcandanAzubhrAgurvAdiprabhavaM sudhIH / jinAnAM DhaukayatyeSa jAyate surabhiH suraH / / 161 / / yo jinendrAlaye dIpaM dadAti zubhabhAvataH / svayaMpramazarIro'sau jAyate surasadmani // 162 || chatracAmaralambuSapatAkAdarpaNAdibhiH / bhUSayitvA jinasthAnaM yAti vismayinIM zriyam // 163 // samAlabhya jinAn gandhaiH saurabhyavyAptadiGmukhaiH / surabhiH pramadAnando jAyate dayitaH pumAn / / 164 || abhiSekaM jinendrANAM kRtvA surabhivAriNA / abhiSekamavApnoti yatra yatropajAyate / / 165 || abhiSekaM jinendrANAM vidhAya kSIradhArayA / vimAne kSIradhavale jAyate paramadyutiH // 166 // dadhikumbhairjinendrANAM yaH karotyabhiSecanam / dadhyAbhakuTTame svarge jAyate sa surottamaH // 167 // sarpiSA jinanAthAnAM kurute yo'bhiSecanam / kAntidyutiprabhAvADhyo vimAnezaH sa jAyate // 168 // grahakI sImA niyata kara bhaktipUrvaka jinendra bhagavAnkI arcA karatA hai vaha atizaya vistRta lAbhako prApta hotA hai tathA loga usakI pUjA karate haiM || 153 || AhAra- dAnake puNyase yaha jIva bhoga-nirbhara hotA hai arthAt saba prakArake bhoga ise prApta hote haiM / yadi yaha paradeza bhI jAtA hai to vahA~ bhI use sadA sukha hI prApta hotA hai || 154 || abhayadAna ke puNyase yaha jIva nirbhaya hotA hai aura bahuta bhArI saMkaTa meM par3akara bhI usakA zarIra upadravase zUnya rahatA hai // 155 // jJAnadAna se yaha jIva vizAla sukhoMkA pAtra hotA hai aura kalArUpI sAgarase nikale hue amRtake kulle karatA hai // 156 // jo manuSya rAtrimeM AhArakA tyAga karatA haiM vaha saba prakAra ke Arambha meM pravRtta rahanepara bhI sukhadAyI gatiko prApta hotA hai // 157 // jo manuSya tInoM kAlameM jinendrabhagavAnkI vandanA karatA hai usake bhAva sadA zuddha rahate haiM tathA usakA saba pApa naSTa ho jAtA hai || 158 // jo pRthivI tathA jalameM utpanna honevAle sugandhita phUloMse jinendra bhagavAnkI arcA karatA hai vaha puSpaka vimAnako pAkara icchAnusAra krIr3A karatA hai || 159 || jo atizaya nirmala bhAvarUpI phUloM se jinendradevakI pUjA karatA hai vaha logoMke dvArA pUjanIya tathA atyanta sundara hotA hai ||16|| jo buddhimAn candana tathA kAlAguru Adise utpanna dhUpa jinendrabhagavAn ke lie car3hAtA hai vaha manojJa deva hotA hai || 161|| jo jinamandira meM zubha bhAvase dIpadAna karatA hai vaha svarga meM dedIpyamAna zarIrakA dhAraka hotA hai || 162 || jo manuSya chatra, camara, phannUsa, patAkA tathA darpaNa Adi dvArA jinamandirako vibhUSita karatA hai vaha AzcaryakAraka lakSmIko prApta hotA hai // 163 // jo manuSya sugandhise dizAoMko vyApta karanevAlI gandhase jinendrabhagavAnkA lepana karatA hai vaha sugandhise yukta, striyoMko Ananda denevAlA priya puruSa hotA hai || 164 || jo manuSya sugandhita jalase jinendrabhagavAn kA abhiSeka karatA hai vaha jahA~-jahA~ utpanna hotA hai vahA~ abhi ko prApta hotA hai || 165 || jo dUdhakI dhArAse jinendrabhagavAnkA abhiSeka karatA hai vaha dUdhake samAna dhavala vimAnameM uttamakAntikA dhAraka hotA hai || 166 || jo dahIke kalazoMse jinendrabhagavAn kA abhiSeka karatA hai vaha dahIke samAna phavAle svargaM meM uttama deva hotA hai || 167 || jo 1. ratyaM ma / 2. sugandhiyuktaH / 97 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe abhiSekaprabhAveNa zrRyante bahavo budhAH / purANe'nantavIryAdyA 'dhubhUlabdhAbhiSecanAH // 169 // bhaktyA valyupahAraM yaH kurute jinasamani / saMprApnoti parAM bhUtimArogyaM sa sumAnasaH / / 170 / / gItanartanavAditrairyaH karoti mahotsavam / jinasamanyasau svarge lamate paramotsavam // 17 // bhavanaM yastu jainendra nirmApayati mAnavaH / tasya bhogotsavaH zakyaH kena vaktuM sucetasaH / / 172 / / pratimA yo jinendrANAM kArayatyacirAdasau / surAsurottamasukhaM prApya yAti paraM padam / / 173 // vratajJAnatapodAryAnyupAttAni dehinaH / sarvaisviSvapi kAleSu puNyAni bhuvanatraye // 17 // ekasmAdapi jainendrabimbAda mAvena kAritAt / yatpuNyaM jAyate tasya na saMmAntyatimAtrataH / / 175 / / phalaM yadetaduddiSTaM svarge saMprApya jantavaH / cakravAditAM labdhvA yanmaya'tve'pi bhuJjate / / 176 / / dharmamevaM vidhAnena yaH kazcitprApya mAnavaH / saMsArArNavamuttIrya trilokAgre'vatiSThate / / 177 / / phalaM dhyAnAcaturthasya SaSTasyodyAnamAtrataH / aSTamasya tadArambhe gamane dazamasya tu // 178 // dvAdazasya tataH kiMcinmadhye pakSopavAsajam / phalaM mAsopavAsasya labhate caityadarzanAt / / 179 / / caityAGgaNaM samAsAdya yAti pANmAsikaM phalam / phalaM varSopavAsasya pravizya dvAramaznute // 18 // phalaM pradakSiNIkRtya bhuGkta varSazatasya tu / dRSTavA jinAsyamApnoti phalaM varSasahasrajam // 181 // anantaphalamApnoti stutiM kurvan svabhAvataH / nahi bhaktarjinendrANAM vidyate paramuttamam // 182 // karma maktyA jinendrANAM kSayaM bharata gacchati / kSINakarmA padaM yAti yasminnanupamaM sukham // 183 // ghIse jinadevakA abhiSeka karatA hai vaha kAnti, dyuti aura prabhAvase yukta vimAnakA svAmI deva hotA haiM // 168 // purANameM sunA jAtA hai ki abhiSekake prabhAvase anantavIrya Adi aneka vidvajjana, svargakI bhUmimeM abhiSekako prApta hue haiM / / 169 // jo manuSya bhaktipUrvaka jinamandirameM raMgAvali AdikA upahAra car3hAtA hai vaha uttama hRdayakA dhAraka hokara parama vibhUti aura Arogyako prApta hotA hai / / 170 // jo jinamandirameM gIta, nRtya tathA vAditroMse mahotsava karatA hai vaha svargameM parama utsavako prApta hotA hai // 171 / / jo manuSya jinamandira banavAtA hai usa sucetAke bhogotsavakA varNana kauna kara sakatA hai ? // 172 / / jo manuSya jinendra bhagavAnko pratimA banavAtA hai vaha zIghra hI sura tathA asuroMke uttama sukha prApta kara parama padako prApta hotA hai // 173 // tInoM kAloM aura tInoM lokoMmeM vrata, jJAna, tapa aura dAnake dvArA manuSyake jo puNya-karma saMcita hote haiM ve bhAvapUrvaka eka pratimAke banavAnese utpanna hue puNyakI barAbarI nahIM kara sakate // 174-175|| isa kahe hue phalako jIva svarga meM prApta kara jaba manuSya paryAyameM utpanna hote haiM taba cakravartI AdikA pada pAkara vahA~ bhI usakA upabhoga karate haiM // 176 / / jo koI manuSya isa vidhise dharmakA sevana karatA hai vaha saMsAra-sAgarase pAra hokara tIna lokake zikharapara virAjamAna hotA hai / / 177 / / jo manuSya jinapratimAke darzanakA cintavana karatA hai vaha velAkA, jo udyamakA abhilASI hotA hai vaha telAkA, jo jAnekA Arambha karatA hai vaha caulAkA, jo jAne lagatA hai vaha pA~ca upavAsakA. jo kacha dara pahu~ca jAtA hai vaha bAraha upavAsakA, jo bIcameM pahu~ca jAtA hai vaha pandraha upavAsakA, jo mandirake darzana karatA hai vaha mAsopavAsakA, jo mandirake A~gana meM praveza karatA hai vaha chaha mAsake upavAsakA, jo dvArameM praveza karatA hai vaha varSopavAsakA, jo pradakSiNA detA hai vaha sau varSake upavAsakA, jo jinendradevake mukhakA darzana karatA hai vaha hajAra varSake upavAsakA aura jo svabhAvase stuti karatA hai vaha ananta upavAsake phalako prApta karatA hai| yathArthameM jinabhaktise bar3hakara uttama puNya nahIM hai / / 178-182 / / AcArya dyuti kahate haiM ki he bharata! jinendradevako bhaktise karma kSayako prApta ho jAte haiM aura jisake karma kSINa 1. svargavasudhAprAptAbhiSekAH / 2. velopavAsasya / 3. dinatrayopavAsasya / 4. caturdinopavAsasya / Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAtriMzattama parva ityukte'tyantasadbhaktiH praNamya caraNau guroH / jagrAha bharato dharma sAgAraM suvidhAnataH // 184 // bahuzruto'tidharmajJo vinItaH zraddhayAnvitaH / vizeSato dadau dAnaM sa sAdhuSu yathocitam // 185 // samyagdarzanaratnaM sa hRdayena sadA vahan / cakAra vipulaM rAjyaM sAdhuceSTAparAyaNaH // 186 // pratApazcAnurAgazca samastAM tasya medinIm / babhrAma pratighAtena rahitAM guNavAridheH / / 187 / / adhyaddhaM tasya patnInAM zataM devIsamatviSAm / na tatrAsaktimAyAti 'zatapatraM yathAmbhasi / / 188 // upajAtiH cintAsya nityaM magadhAdhipAsIt kadA nu lapsye niragAradIkSAm / tapaH kariSyAmi kadA nu ghoraM saMgairvimukto viharan pRthivyAm / / 189 / / indravatrA dhanyA manuSyA dharaNItale te ye sarvasaGgAn parivajyaM dhIrAH / dagdhvAkhilaM karma tapobalena prAptAH padaM nivRtisaukhyasAram / / 190 / / upajAtiH tiSThAmi pApo bhavaduHkhamagnaH pazyannapIdaM kSaNikaM samastam / pUrvAhnadRSTo'tra jano'parAhe na dRzyate kazcidaho'smi mUDhaH // 191 // indravajrA vyAlAjjalAd vA viSato'nalAd vA vajrAd vimuktAdahitena zastrAt / zUlAd varAd vA maraNaM jano'yaM prApnoti dInAnanabandhumadhye / / 192 / / ho jAte vaha anupama sukhase sampanna parama padako prApta hotA hai / / 183 / / aisA kahanepara atyanta samIcIna bhaktise yukta bharatane guruke caraNoMko namaskAra kara vidhipUrvaka gRhastha dharma grahaNa kiyA // 184 / / aneka zAstroMkA jJAtA, dharmake marmako jAnanevAlA, vinayavAn aura zraddhA guNase yukta bharata aba sAdhuoMke lie vizeSa rUpase yathAyogya dAna dene lagA // 185|| uttama AcaraNake pAlanameM tatpara rahanevAlA bharata hRdayameM samyagdarzanarUpI ratnako dhAraNa karatA huA vizAla rAjyakA pAlana karatA thA // 186 / / guNoMke sAgarasvarUpa bharatakA pratApa aura anurAga donoM hI binA kisI rukAvaTake samasta pRthivImeM bhramaNa karate the / / 187 / / usake deviyoMke samAna kAntiko dhAraNa karanevAlI Der3ha sau striyA~ thIM phira bhI vaha unameM Asaktiko prApta nahIM hotA thaa| jisa prakAra kamala jalameM rahakara bhI usameM Asakta nahIM hotA hai usI prakAra vaha una striyoMke bIca rahatA huA bhI unameM Asakta nahIM thA // 188 // gautamasvAmI kahate haiM ki he zreNika ! bharatake manameM sadA yahI cintA vidyamAna rahatI thI ki maiM nirgrantha dIkSA kaba dhAraNa karUMgA aura parigrahase rahita ho pRthivIpara vihAra karatA huA ghora tapa kaba karUMgA ? // 189|| pRthivItalapara ve dhIra-vIra manuSya dhanya haiM jo sarva parigrahakA tyAgakara tathA tapobalase samasta karmoko bhasma kara santoSarUpI sukhase zreSTha mokSa padako prApta ho cuke haiM // 10 // eka maiM pApI hU~ jo samasta jagatko kSaNabhaMgura dekhatA huA bhI saMsArake duHkhameM magna huuN| isa saMsArameM jo manuSya pUrvAhna kAlameM dekhA gayA hai vahI aparAha kAlameM nahIM dikhAI detA phira bhI Azcarya hai ki maiM mUr3ha banA hU~ // 191 / / dIna hIna mukhako dhAraNa karanevAle bandhujanoMke bIcameM baiThA huA yaha prANI sarpase, jalase, viSase, agnise, vajrase, zatruke dvArA chor3e hue zastrase, 1. kamalam / 2. dIno nanu bandhumadhye m.| Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 padmapurANe upajAtiH bahuprakArairmaraNairjano'yaM pratarkyate duHkhasahasrabhAgI / 'kSArArNavasyeva taTe prasupto matto'tivegaprasRtormijAlaiH // 193 // vidhAya rAjyaM dhanapApadigdho hA kaM prapatsye narakaM tu ghoram / zarAsicakrAGganagAndhakAraM kiM vA nu tiryaktvamane kayonim / / 194|| labdhvApi jainaM samayaM yadetanmano madIyaM duritAnubaddham / karoti no nispRhatAmupetya vimuktidakSaM niragAradharmam // 195 // evaM ca cintAM satataM prapanno duSkarmavidhvaMsanahetubhUtAm / purANanirgranthakathAprasakto dadarza rAjA na raviM na candram // 196 // ityArSe raviSeNAcArya prokte padmacarite dazaratharAmabharatAnAM pravrajyAvana prasthAna rAjyAbhidhAnaM nAma dvAtriMzattamaM parva // 32 // O athavA tIkSNa zUlase maraNako prApta ho jAtA hai || 192 || yaha prANI aneka prakArake maraNoMse hajAroM prakAra ke duHkha bhogatA huA bhI nizcinta baiThA hai so aisA jAna par3atA hai mAno koI matta manuSya vegase phailanevAlI laharoMke samUhase nirbhaya ho lavaNasamudrake taTapara soyA hai // 193 // hAya hAya, maiM rAjyakara tIvra pApase lipta hotA huA jahA~ bANa, khaDga, cakra Adi zastra tathA zAlmalI Adi vRkSoM aura pahAr3oMke kAraNa ghora andhakAra vyApta hai aise kisa bhayaMkara narakameM par3egA athavA aneka yoniyoMse yukta tiryaMca paryAyako prApta hoU~gA ? || 194 || merA yaha mana jainadharmako pAkara bhI pApoMse lipta ho rahA hai tathA niHspRhatAko prApta kara mokSa prApta karAnemeM samarthaM munidharmako dhAraNa nahIM kara rahA hai || 195 || isa prakAra jo pApakarmake nAzameM kAraNabhUta cintAko nirantara prApta thA tathA jo prAcIna muniyoM kI kathA meM sadA lIna rahatA thA aisA rAjA bharata na sUryakI ora dekhatA thA na candramA kI ora // 196 // isa prakAra ArSa nAmase prasiddha, raviSeNAcArya viracita padmacarita meM rAjA dazarathako dIkSA, rAmakA vanagamana aura bharata ke rAjyAbhiSekakA varNana karanevAlA battIsavA~ parva samApta huA // 32 // - 1. lavaNasamudrasyeva, kSIrArNava- ma. / 2. kughoraM ma / 3. nmadAnmadIyaM ma. / Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayastriMzattamaM parva tato janopabhogyAnAM pradezAnAM samIpataH / ramaNIyAn pariprApa panastApasasaMzrayAn // 1 // tApasA jaTilAstatra nAnAvalkaladhAriNaH / susvAduphalasaMpUrNAH pAdapA iva bhUrayaH // 2 // vizAlapatrasanchannA maThakAH savitatardikAH / palAzodumbaraidhAnAM pUlikAbhiryutAH kvacit // 3 // akRSTapacyabIjena zuSyatA pUritAGgaNAH / vartayadbhiH suvizrabdhaiH romanthaM rAjitA mRgaiH // 4 // sajaTairvaTumiryuktA raTadbhiH satataM paTu / lalitocchritapuccheNa tArNakena kRtAjirAH // 5 // paThanirvizadaM yuktAH zArikAzukakauzikaH / vIrudhAM puSparamyANAM chAyAsu samavasthitaiH // 6 // kanyAmirghaTakaiH svAdu vAriNA bhrAtRtekSitaiH / pUrNAlabAlakairbAlastarubhi: kRtarAjanAH // 7 // phalairbahuvidhaiH puSpairvAsitaiH svAduvArimiH / sAdaraiH svAgatasvAnaH sArghadAnaistathAzanaiH // 4 // saMbhASaNaH kuTIdAnaiH zayanairmRdupallavaiH / tApasairupacAraiste pUjitA zramahAribhiH // 9 // AtitheyAH svabhAvena te hi sarvatra taapsaaH| rUpeSvevaM prakAreSu vizeSeNa suvRttayaH // 10 // uSitvA gacchatAM teSAM yayurmAgaNa tApasAH / pASANAnapi tadrapaM dravIkuryAt kimana zuSkapatrAzinastatra tApasA vAyupAyinaH / sItArUpahRtasvAnto tiM dUreNa tatyajuH // 12 // athAnantara rAma manuSyoMke upabhogake yogya sthAnoMse haTakara tapasviyoMke sundara AzramameM phuNce| vahA~ vRkSoMke samAna jaTila arthAt jaTAdhArI (pakSameM jar3oMse yukta ), nAnA prakArake valkaloMko dhAraNa karanevAle aura svAdiSTa phaloMse yukta bahuta-se tApasa rahate the // 1-2 // usa Azrama meM aneka maTha bane hue the jo vizAla pattoMse chAye the| sabake Age baiThaneke lie cabUtare the, jo eka ora kahIM rakhI huI palAza tathA UmarakI lakar3iyoMkI gaDDiyoMse sahita the // 3 // binA jote boye apane-Apa utpanna honevAle dhAna unake A~ganoMmeM sUkha rahe the tathA nizcintatAse romantha karate hue hariNoMse ve suzobhita the // 4 // nirantara jora-jorase raTanevAle jaTAdhArI bAlakoMse yukta gAyoMke bachar3e apanI sundara pUMcha Upara uThAkara una maThoMke AMganoMmeM caukar3iyAM bhara rahe the // 5 // phUloMse sundara latAoMkI chAyAmeM baiThakara spaSTa uccAraNa karanevAle totA, mainA tathA ulUka Adi pakSiyoMse ve maTha sahita the // 6 // kanyAoMne bhAI samajhakara ghar3oM dvArA madhura jalase jinakI kyAriyA~ bhara dI thIM aise choTe-choTe vRkSa una maThoMkI zobhA bar3hA rahe the / / 7 / una tapasviyoMne nAnA prakAra rake madhara phala. sagandhita puSpa. mIThA jala. Adarase bhare svAgatake zabda. arghake sAtha diye gaye bhojana, madhura sambhASaNa, kuTIkA dAna aura komala pattoMkI zayyA Adi thakAvaTako dUra karanevAle upacArase unakA bahuta sammAna kiyA / / 8-9 / / tApasa loga svabhAvase hI sarvatra atithisatkAra karane meM nipuNa the phira isa prakArake sundara puruSoMke milanepara to unakA vaha guNa aura bhI adhika prakaTa ho gayA thA // 10 // rAma-lakSmaNa vahA~ basakara jaba Age jAne lage taba ve tApasa unake mArgameM A gaye so ThIka hI hai kyoMki unakA rUpa pASANoMko bhI dravIbhUta kara detA thA phira auroMkI to bAta hI kyA thI ? // 11 // usa AzramameM jo tApasa rahate the unhoMne sundara rUpa kahAM dekhA thA? ve sUkhe patte khAkara tathA vAyukA pAna kara jIvana bitAte the isalie sItAkA rUpa dekhate hI 1. vitardikAsahitAH / 2. akRSTapacyamAnena m.| 3. bAlastarubhiH ma. / 4. kRtarAjana: ma. / 5. atithiSu sAdhavaH / Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 padmapurANe tAnUcustApasA vRddhAH sAntvavAcA punaH punaH / tiSThataM yadi nAsmAkamAzrame zRNutaM tataH // 13|| sarvAtithyasametAsvapyaTavISu vicakSaNI / vizrambhaM jAtu mA gAtAM nArISviva nadISviva // 14 // tApasapramadA dRSTA padmaM padmanirIkSaNam / lakSmaNaM ca jahaH sarva kartavyaM zUnyavigrahAH // 15 // kAzcidutkaNThayA yuktAstanmArgAhitalocanAH / vrajantyanyApadezena sudUraM vihvalAtmikAH // 16 // madhuraM bravate kAzcidbhavanto'smAkamAzrame / kiM na tiSThantu sarva naH kariSyAmo yathocitam // 17 // atItya trInitaH kozAnaraNyAnI janoNjhitA / mahAnokahasanchannA harizArdUlasaMkulA // 18 // samitphalaprasUnAthaM tApasA api tAM bhuvam / na vrajanti mahAmImAM darbhasUcIbhirAcitAm // 19 // citrakUTaH suduladhyaH pravizAlo mahIdharaH / bhavadbhiH kiM na vijJAtaH prakopaM yena gacchata // 20 // tApasyo'vazyamasmAbhirgantavyamiti coditaaH| kRcchaNa tAnyavartanta kurvANAstakathAM ciram // 21 // tataste bhUmahIdhrAgragrAvatAtasukarkazam / mahAtaruDhamArUDhavallIjAlasamAkulam // 22 // kSudatikruddhazArdUlanakhavikSetapAdapam / siMhAhata dvipodgIrNaraktavamauktikapicchalam // 23 // unmattavAraNaskandhataSTaskandhamahAtarum / kesaridhvanivitrastasamutkIrNakuraGgakam // 24 // suptAjagaranizvAsavAyupUritagahvaram / varAhayUthaprothAmaviSamIkRtapalvalam // 25 // mahAmahiSazRGgAgramagnavalmIkasAnukam / UrvIkRtamahAmogasaMcaragogibhISaNam // 26 // unakA citta harA gayA jisase unhoMne dhIrajako dUra chor3a diyA // 12 // vRddha tapasviyoMne zAnta vacanoMse unase bAra-bAra kahA ki yadi Apa loga hamAre AzramameM nahIM Thaharate haiM to bhI hamAre vacana sunie / / 13 / / yadyapi ye aTaviyA~ sarva prakArake Atithya-satkArase sahita haiM to bhI nAriyoM aura nadiyoM ke samAna inakA vizvAsa nahIM kiijie| Apa svayaM buddhimAn haiM / / 14 / / tapasviyoMkI striyoMne kamalake samAna netroMvAle rAma aura lakSmaNako dekhakara apane saba kAma chor3a diye| unakA sarva zarIra zUnya par3a gayA // 15 // utkaNThAse bharI kitanI hI vihvala striyAM unake mArgameM netra lagAkara kisI anya kAryake bahAne bahuta dUra taka calI gayIM // 16 / / koI striyAM madhura zabdoMmeM kaha rahI thIM ki Apa loga hamAre Azrama meM kyoM nahIM rahate haiM ? hama ApakA saba kArya yathAyogya rItise kara deMgI / / 17|| yahA~se tIna koza Age calakara manuSyoMke saMcArase rahita, bar3e-bar3e vRkSoMse bharI tathA siMha, vyAghra Adi jantuoMse vyApta eka mahAaTavI hai / / 18 / vaha atyanta bhayaMkara hai tathA DAbhakI sUciyoMse vyApta hai / IMdhana tathA phala-phUla lAneke lie tapasvI loga bhI vahA~ nahIM jAte haiM // 19 / / Age atyanta dulaMdhya tathA bahuta bhArI citrakUTa nAmakA parvata hai so kyA Apa jAnate nahIM haiM jisase krodhako prApta ho rahe haiM / / 20 / isake uttarameM rAma-lakSmaNane kahA ki he tapasviyo ! hama logoMko avazya hI jAnA hai| isa prakAra kahanepara ve bar3I kaThinAIse lauTI aura lauTatI huI bhI cirakAla taka unhIMkI kathA karatI rahIM // 21 // athAnantara unhoMne aise mahAvana meM praveza kiyA ki jo pRthivI aura parvatoMke agrabhAgake caTTAnoMke samUhase atyanta karkaza thA tathA bar3e-bar3e vRkSoMpara car3hI huI latAoMke samUhase jo vyApta thA / / 22 / / jahA~ bhUkhase atyanta kruddha hue vyAghra nakhoMse vRkSoMko kSata-vikSata kara rahe the| jo siMhoMke dvArA mAre gaye hAthiyoMke gaNDasthalase nikale rudhira tathA motiyoMkI kIcase yukta thA / / 23 / / jahA~ unnata hAthiyoMne apane skandhoMse bar3e-bar3e vRkSoMke skandha chIla diye the| jahA~ siMhoMkI garjanAse bhayabhIta hue mRga idhara-udhara daur3a rahe the // 24 / / jahA~ soye hue ajagaroMkI zvAsocchvAsa vAyuse guphAe~ bharI huI thiiN| tathA sUkara samUhake mukhake agrabhAgake AghAtase choTe-choTe jalAzaya U~ce-nIce ho rahe the||25|| bar3e-bar3e bhaiMsAoMke sIMgoMke agrabhAgase jahA~ vAmiyoM ke 1. mahad araNyam arnnyaanii| 2. vikRta- m.| 3. chinna / taTa- ma. / Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayastrizattamaM parva 103 tarakSukSatasAraGgarudhirabhrAntamakSikam / kaNTakAsaktapucchAgrapratAmyaccamarIgaNam // 27 // darpasaMpUritavAvinmuktasUcIvicitritam / viSapuSparajoghrANaghUrNitAnekajantukam // 28 // khanikhagasamullIDhataruskandhacyutadvam / udbhrAntagavayavAtabhagnapallavajAlakam // 29 // . 'nAnApakSikulakarakUjitapratinAditam / zAkhAmRgakulAkrAntacalatprAgmArapAdapam // 30 // tIvravegagirisrota zatanirdAritakSamam / vRkSApravisphuratsphItadivAkarakaroskaram // 31 // nAnApuSpaphalAkIrNa vicitrAmodavAsitam / vividhauSadhisaMpUrNa vanasasyasamAkulam // 32 // kvacinnIlaM kvacitpItaM kvacidraktaM harikvacit / pinjaracchAyamanyatra vivizurvipinaM mahat // 33 // tatra te citrakUTasya nirjhareSvaticAruSu / krIDanto darzayantazca sadastUni parasparam ||34||kulk(dvaadshbhiH) phalAni svAduhArINi svadamAnAH pade pade / gAyanto madhuraM hAri kinnarINAM trapAkaram // 35 // puSpairjalasthalodbhUtairbhUSayantaH parasparam / sugandhimivairaGga limpantastarusaMbhavaiH // 36 // udyAnamiva niryAtA vikasatkAntilocanAH / svacchandakRtasaMskArAH sattvalocanataskarAH // 37 // latAgRheSu vizrAntA muhurnayanahAriSu / kRtanAnAkathAsaGgAH kiMcinnarmavidhAyinaH // 38 // vajanto lIlayA yuktA nisargAdatiramyayA / paryaTanto vanaM cAru tridazA iva nandanam // 39 // pakSonaH paJcabhirmAsaistamuddezamatItya te / janaiH samAkulaM prApurdezamatyantasundaram // 40 // zikhara khuda gaye the tathA jo bar3e-bar3e phaNa U~ce uThAkara calanevAle sAMpoMse bhayaMkara thA // 26 / / jahA~ bher3iyoMke dvArA mAre gaye mRgoMke rudhirapara makkhiyAM bhina-bhinA rahI thIM aura kaTIlI jhAr3iyoMmeM pUMchake bAla ulajha jAnese jahAM camarI mRgoMke jhuNDa becaina ho rahe the // 27 // jo ahaMkArase bharI sehiyoMke dvArA chor3I huI sUciyoMse citravicitra thA tathA viSapuSpoMkI parAgake sUMghanese jahAM aneka jantu idhara-udhara ghUma rahe the / / 28 / / jahA~ geMDA, hAthiyoMke gaNDasthaloMke AghAtase khaNDita hue vakSoMke tanoMse pAnI jhara rahA thA tathA idhara-udhara daur3ate hue gavaya-samUhane jahAM vRkSoMke pallava tor3a DAle the / / 29 / / jahA~ nAnA pakSiyoMke samUhakI krUradhvani gUMja rahI thI tathA vAnara samUhake AkramaNase jahAM vRkSoMke UdhvaMbhAga hila rahe the // 30 // tIvra vegase bahanevAle saikar3oM pahAr3I jharanoMse jahA~ pRthivI vidoNaM ho gayI thI tathA vRkSoMke agrabhAgapara jahAM sUryako kiraNoMkA samUha dedIpyamAna hotA thA // 31 // jo nAnA prakArake phUloM aura phaloMse vyApta thA, vicitra prakArakI sugandhise suvAsita thA, nAnA oSadhiyoMse paripUrNa thA, aura jaMgalI dhAnyoMse yukta thA / / 32 / / jo kahIM nIlA thA. kahIM pIlA thA, kahIM lAla thA, kahIM harA thA, aura kahIM piMgala varNa thA // 33 / / ve tInoM mahAnubhAva vahA~ citrakUTake sundara nijharoMmeM krIr3A karate, sundara vastue~ paraspara eka dUsareko dikhAte, svAdiSTa manohara phala khAte, pada-padapara kinnariyoMko lajjita karanevAlA hRdayahArI madhura gAna gAte, jala tathA sthalameM utpanna hue puSpoMse paraspara eka dUsareko bhUSita karate aura vRkSoMse nikale hue sugandhita dravase zarIrako lipta karate hue isa prakAra bhramaNa kara rahe the mAno udyAnakI saira karane ke lie hI nikale hoN| unake sundara netra vikasita ho rahe the, ve icchAnusAra zarIrakI sajAvaTa karate the tathA prANiyoMke netroMkA apaharaNa karate the // 34-37 // ve bAra-bAra netroMko haraNa karanevAle nikuMjoMmeM vizrAma karate the, nAnA prakArako kathAvArtA karate the aura taraha-tarahakI krIr3Ae~ karate the // 38 // svabhAvase hI atyanta sundara lIlAke sAtha gamana karate hue ve usa sundara vanameM isa prakAra bhramaNa kara rahe the jisa prakAra ki nandana vanameM deva / / 39 // isa prakAra eka pakSa kama pA~ca mAsameM ve usa sthAnako pAra kara manuSyoMse bhare hue atyanta sundara avantI deza meM phuNce| 1. nAnApakSi kulaM krUrakUjitaM pratinAditaM m.| 2. nirdhAritakSayaM ma. / Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe goghaNTArava saMpUrNa nAnAsasyopazobhitam / avantIviSayaM sphItaM grAmapattanasaMkulam // 41 // mArga tatra kiyantaM cidatikramya janojjhitam / viSayaikAntamApuste pRthaM svAkAradhAriNaH // 42 // chAyAM nyagrodhajAM zrivA vizrAntAste parasparam / jaguH kasmAdayaM dezo dRzyate janavarjitaH // 43 // sasyAni kRSTapacyAni dRzyante'trAtibhUrizaH / udyAnapAdapAcaitye phalaiH puSpaizca zobhitAH // 44 // puNDrekSuvATasaMpannA grAmAstuGgAvanisthitAH / sarAMsyacchinnapadmAni yuktAni vividhaiH khagaiH ||45 || adhvAyaM ghaTakairbhagnaiH zakaTaizca vizaGkaTaH / karaNDaiH kuNDakairdaNDaiH kuNDikAbhiH kaTAsanaiH // 46 // vikIrNAstaNDulA bhASA mudgAH sUryAdayastathA / vRddhokSoyaM mRto jIrNagoNyasyopari tiSThati // 47 // dezo'yamativistIrNaH zobhate na janojjhitaH / atyantaviSayAsaGgo yathA dIkSAsamAzritaH // 48 // tato'tyantamRdusparze niSaNNaM ratnakambale | dezodvAsakRtAlApaM rAma pArzvasthakArmukam ||49|| padmagarbhalAmAbhyAM pANibhyAM pUjitehitA / dvAgvizramayituM saktA sItA premAmbudIrghikA ||50 || utsArya coralagnAM tAM sAdarakramakovidaH / saMvAhayitumAsakto lakSmaNo jyAyasoditaH // 51 // nirUpaya kvacittAvad grAmaM nagarameva vA / ghoSaM vA lakSmaNa kSipraM zrAnteyaM hi prajAvatI // 52 // tato'nyasyAtituGgasya vRkSasyordhvasamAzritaH / dRzyate kiMcidatreti padmenocyata lakSmaNaH // 53 // so'vocaddeva pazyAmi rUpaparvatasaMnibhAn / zAradAbhrasamuttuGgaH zRGgajAlairvirAjitAn // 54 // 104 vaha deza gAyoMkI garadanoMmeM ba~dhe ghaNTAoMke zabda se paripUrNa thA, nAnA prakAra ke dhAnyase suzobhita thA, vistRta thA aura grAma tathA nagaroMse vyApta thA |40-41|| tadanantara sundara AkArako dhAraNa karanevAle ve tInoM, kitanA hI mArga ullaMghakara eka atizaya vistRta aise sthAna meM pahuMce jise manuSya chor3akara bhAga gaye the ||42|| eka vaTa vRkSakI chAyA meM baiThakara vizrAma karate hue ve paraspara kahane lage ki yaha manuSyoMse rahita kyoM dikhAI detA hai ? ||43|| yahA~ anekoM dhAnake pake kheta dikhAI de rahe haiM, bagIcoM ke ye vRkSa phaloM aura phUloMse suzobhita haiM ||44 // U~cI bhUmipara base gA~va pauMDoM aura IkhoMke bAgoMse yukta haiM, jinake kamaloM ko kisI ne tor3A nahIM hai aise sarovara nAnA prakAra ke pakSiyoMse yukta haiM ||45 // yaha mArga phUTe ghar3oM, gAr3iyoM, piTAroM, kUr3oM, kuNDikAoM aura caTAI Adi AsanoMse vyApta hai ||46|| yahA~ cAvala, ur3ada, mUMga tathA sUpa Adi bikhare hue haiM aura idhara yaha bUr3hA baila marA par3A hai tathA isake Upara phaTI purAnI gona ladI huI hai || 47|| yaha itanA bar3A deza manuSyoMse rahita huA ThIka usa taraha zobhita nahIM hotA jisa prakAra ki koI dIkSA lenevAlA sAdhu viSayoMkI Asakti meM par3akara zobhita nahIM hotA ||4|| tadanantara dezake Ujar3a honekI carcA karate hue rAma atyanta komala sparzavAle ratnakambalapara baiTha gaye aura pAsa hI unhoMne apanA dhanuSa rakha liyA || 49 || jo prazasta ceSTAkI dhAraka aura premarUpI jalakI mAno vApikA hI thI aisI sItA kamalake bhItarI dalake samAna komala hAthoMse zIghra hI rAmako vizrAma dilAne arthAt unake pAdamardana karaneke lie taiyAra huI ||50 || taba AdarapUrNaM kramako jAnanevAlA lakSmaNa, bar3e bhAIkI AjJA prApta kara jA~ghoMse lagI sItAko alaga kara svayaM pAdamardana karane lagA || 51|| rAmane lakSmaNase kahA ki he bhAI! terI yaha bhAvaja bahuta thaka gayI hai isalie zIghra hI kisI gA~va, nagara athavA ahIroMko bastIko dekho // 52 // taba lakSmaNa eka bar3e vRkSakI zikharapara car3hA / rAmane usase pUchA ki kyA yahA~ kucha dikhAI detA hai ? // 53 // lakSmaNane kahA ki he deva ! jo cA~dIke parvata ke samAna haiM, zarad Rtuke bAdaloMke samAna U~ce 1. cAru ma / Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 105 trayastrizattamaM parva prAgbhArasiMhakarNasthajinabimbopalakSitAn / prAsAdAn paramodyAnAn precaladdhavaladhvajAn // 55 // grAmAMzcAyatavApImiH sasyaizca kRtaveSTanAn / nagarANi ca gandharvapurairbibhranti tulyatAm // 56 // dRSTigocaramAtre tu saMnivezAH subhUrayaH / dRzyante na punaH kazcideko'pyAlokyate janaH // 57 // samaM kiM parivargeNa vinaSTAH syuriha prajAH / upAnItAH kimu mlecchairvanditvaM krUrakarmabhiH // 54 // ekastu puruSAkAro dRzyate cAtidUrataH / sthANuna puruSo'yaM tu nanu caiSa calAkRtiH // 59 / / yAtyepa kimutAyAti pazyAmyAgacchatItyam / tAvadAyAtu mArgeNa jAnAmyenaM vizeSataH // 60 // ayaM mRga ivodvigno drutamAyAti mAnavaH / rUkSorddhamUrdhajo dIno malopahatavigrahaH // 6 // kUrcAcchAditavakSasko vasAnazcIrakhaNDakam / sphuTitAGaghri sravatsvedo darzayan pUrvaduSkRtam // 12 // AnayamasitaH kSipramiti pajhena bhASitaH / avatIrya gatastasya savismaya ivAntikam // 63 // dRSTA taM puruSo hRSTaromA vismayapUritaH / vilambitagatiH kiMcidakaroditi mAnase // 64 / / samAkampita vRkSo'yamavatIrya samAgataH / kimindro varuNo daityaH kiM nAgaH kinnaro naraH // 65 // baivasvataH zazAGko nu vahnivaizravaNo nu kim / bhAskaro nu bhuvaM prAptaH ko'yamuttamavigrahaH // 66 // iti dhyAyan mahAbhItyA mukulIkRtya locane / nizceSTAvayavI bhUmau papAtAvyaktacetanaH // 6 // uttiSThottiSTa bhadra tvaM mA bhaiSIriti bhASitaH / pratyAgatatito lakSmaNenAntikaM guroH // 6 // zikharoMse suzobhita haiM, jo uparitana agra bhAgapara jina-pratimAoMse sahita haiM, uttamottama bagIcoMse yukta haiM tathA jinapara sapheda dhvajAe~ phaharA rahI haiM aise jinamandiroMko dekha rahA hU~ // 54-55 // lambI-caur3I vApikAoM tathA dhAnake hare-bhare khetoMse ghire gAMva aura gandharvanagaroMkI tulanA dhAraNa karanevAle nagara bhI dikhAI de rahe haiN| isa prakAra bahuta bhArI vasatikAe~ dikhAI de rahI haiM parantu unameM AdamI eka bhI nahIM dikhAI detA // 56-57|| kyA yahAMkI prajA apane samasta parivArake sAtha naSTa ho gayI hai athavA krUra karma karanevAle mlecchoMne use bandI banA liyA hai ? // 58 // bahuta dUra, eka puruSa-jaisA AkAra dikhAI detA hai jo ThUTha nahIM hai puruSa hI mAlUma hotA hai kyoMki . usakI prakRti caMcala hai / / 59 / / parantu yaha jA rahA haiM yA A rahA hai isakA patA nahIM cltaa| kucha dera taka gaurase dekhaneke bAda lakSmaNane kahA ki 'yaha A rahA hai' yahI jAna par3atA hai, acchA, mArgapara Ane do tabhI ise vizeSatAse jAna sakU~gA // 60|| lakSmaNane phira dekhakara kahA ki yaha puruSa mRgake samAna bhayabhIta hokara zIghra hI A rahA hai, isake zirake bAla rUkhe tathA khar3e haiM, dIna hai, isakA zarIra mailase dUSita hai, pasInA jhara rahA hai aura pUrvopArjita pApa karmako dikhA rahA hai // 61-62 / / rAmane lakSmaNase kahA ki ise zIghra hI yahA~ bulaao| taba lakSmaNa nIce utarakara Azcaryake sAtha usake pAsa gayA // 63 // lakSmaNako dekhakara usa puruSako romAMca uTha aaye| vaha Azcaryase bhara gayA aura apanI gati kucha dhImI kara manameM isa prakAra vicAra karane lagA // 64|| ki yaha jo vRkSako kampita karanevAlA nIce utarakara AyA hai so kyA indra hai ? yA varuNa hai ? yA daitya hai ? yA nAga hai ? yA kinnara hai ? yA manuSya hai ? yA yama hai ? yA candramA hai ? yA agni hai ? yA kubera hai ? yA pRthivIpara AyA sUrya hai ? athavA uttama zarIrakA dhArI kauna hai ? // 65-66 / / isa prakAra vicAra karate-karate usake netra mahAbhayase banda ho gaye, zarIra nizceSTa par3a gayA aura vaha mUcchita hokara pRthivIpara gira par3A // 67|| yaha dekha lakSmaNane kahA ki bhadra ! uTha-uTha, Dara mata / kucha dera bAda jaba caitanya huA taba lakSmaNa use rAmake pAsa le gayA // 68 // 1. pracalaccaladadhvagAn ba. / 2. yamaH / 3. jyeSThabhrAtuH / 2-14 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANa tataH saumyAnanaM rAmamabhirAmaM samantataH / dRSTvA kAntisamudrasthaM cakSurutsavakAriNam // 69 / / sItayA zobhitaM pArzvavartinyAtivinItayA / mumoca puruSaH sadyaH kSudhAdijaparizramam // 7 // nanAma cAJjaliM kRtvA zirasA spRSTabhUtalaH / chAyAyAM mava vizvasta iti cokta upAvizat // 71 // apRcchattaM tataH padmaH kSaranniva girAmRtam |.aagto'si kuto bhadra ko vA kiMsaMjJako'pi vA // 72 // so'vocad dUrataH sthAnAcchIraguptiH' kuTumbikaH / dezo'yaM vijanaH kasmAditi pRSTo'vadat punaH / / 73 / / siMhodara iti khyAto devo'styujayinIpatiH / pratApapraNatodArasAmantaH surasaMnibhaH // 74 // dazAGgapuranAtho'sya vajrakarNazrutirmahAn / atyantadayito bhRtyaH kRtAnekAdbhutakriyaH // 75| maktvA tribhuvanAdhIzaM bhagavantaM jinAdhipam / nirgranthAMzca namaskAraM na karotyaparasya saH // 76 // sAdhuprasAdatastasya samyagdarzanamuttamam / pRthivyAM khyAtimAyAtaM devena kimu na zrutam // 77 // prasAdaH sAdhunA tasya kRtaH kathamitIrataH / lakSmIdharakumAreNa padmAbhiprAyasUriNA / / 78 // uvAca pathiko deva samAsAt kathayAmyaham / prasAdaH sAdhunA tasya yathAyamupapAditaH // 79 // anyadA vajrako'yaM dazAraNyasamAzritAm / prAvizat sattvasaMpUrNAmaTavIM mRgayodyataH // 8 // janmanaH prabhRti krUraH khyAto'yaM viSTape'khile / hRSIkavazago mUDhaH sadAcAraparAGmukhaH / / 81 // lomasaMjJAsamAsaktaH sUkSmatattvAndhacetanaH / bhogodbhavamahAgarvapizAcagrahadUSitaH / / 8 / / tena ca bhramatA tatra karNikAravanAntare / duSTaH zilAtale sAdhurdadhAnaH zamamuttamam // 83 // parityaktAvRtiISme samAptaniyamasthitiH / vihaMga iva nizzaGkaH kesarIva mayojjhitaH // 44 // . tadanantara jinakA mukha saumya thA, jo sarva prakArase sundara the, mAno kAntike samudrameM hI sthita the, netroMko utsava pradAna karanevAle the, aura pAsameM baiThI huI atizaya namra sItAse suzobhita the aise rAmako dekhakara usa puruSane kSudhA Adise utpanna hue zramako zIghra hI chor3a diyA // 69-70 // usane hAtha jor3a mastakase bhUmikA sparza karate hue namaskAra kiyA tathA 'chAyA meM vizrAma kara' isa prakAra kahe jAnepara vaha baiTha gayA // 71 / / tadanantara rAmane vANIse mAno amRta jharAte hue usase pUchA ki he bhadra ! tU kahA~se A rahA hai aura terA kyA nAma hai ? // 72 // usane kahA ki maiM bahuta dUrase A rahA hU~ aura sIragupti merA nAma hai| 'yaha deza manuSyoMse rahita kyoM hai ?' isa prakAra rAmake pUchanepara vaha punaH kahane lagA // 73 // ki jisane apane pratApase bar3ebar3e sAmantoMko namrIbhUta kara diyA hai tathA jo devoMke samAna jAna par3atA hai aisA siMhodara nAmase prasiddha ujjayinI nagarIkA rAjA hai / / 74 / / dazAMgapurakA rAjA vajrakaNaM jisane ki aneka Azcaryajanaka kArya kiye haiM isakA atyanta priya sevaka hai / / 75 / / vaha tIna lokake adhipati jinendrabhagavAn aura nigraMntha muniyoMko chor3akara kisI anyako namaskAra nahIM karatA hai // 76|| 'sAdhuke prasAdase usakA uttama samyagdarzana pRthivImeM prasiddhiko prApta huA hai' yaha kyA Apane nahIM sunA ? // 77 // isI bIcameM rAmakA abhiprAya jAnanevAle lakSmaNane usase pUchA ki he bhAI ! sAdhune isapara kisa taraha prasAda kiyA hai ? so to batA // 78|| isake uttarameM usa pathikane kahA ki he deva ! sAdhune jisa taraha isapara prasAda kiyA yaha maiM saMkSepase kahatA hU~ // 79 // eka samaya zikAra khelane ke lie udyata huA vajrakaNaM dazAraNyapurake samIpameM sthita jIvoMse bharI aTavI meM praviSTa huA // 80 // yaha vajrakarNa janmase hI lekara samasta saMsArameM atyanta krUra prasiddha thA, indriyoMkA vazagAmI thA, mUrkha thA, sadAcArase vimukha thA, lobha arthAt parigraha saMjJAmeM Asakta thA, sUkSma tattvake vicArase zUnya thA, aura bhogoMse utpanna mahAgavaMrUpI pizAca grahase dUSita thA ||81-82 / / usa aTavImeM ghUmate hue usane kanera vanake bIca meM zilApara vidyamAna uttama zAntike dhAraka eka sAdhu dekhe / / 83 // una 1. kSIragupti: m.| halavAhakaH / 2. cetasaH ma. / . Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayastrazattamaM parva sa grAvabhiH karairbhAnoratitaptaH samantataH / abhyAkhyAnazataistIvra durjanasyeva sajjanaH ||85|| azvArUDhaH sa taM dRSTvA kRtAntasamadarzanaH / ratnaprabhavagambhIraM paramArthanivezanam // 86 // pApaghAtakaraM sarvabhUtakAruNyasaGgatam / kuntapANiruvAcaivaM bhUSitaM zramaNazriyA // 87 // atra kiM kriyate sAdho so'vocadvitamAtmanaH / anAcaritapUrvaM yajjanmAntarazateSvapi // 88 // jagAda vihasan bhUbhRdanayA khalvavasthayA / na kiMcidapi te saukhyaM kIdRzaM hitamAtmanaH ||89 // mukta lAvaNyarUpasya kAmArtharahitasya ca / acelasyAsahAyasya kIdRzaM hitamAtmanaH // 90 // snAnAlaMkArarahitaiH parapiNDopajIvibhiH / bhavAdRzairnaraiH kIdRk kriyate hitamAtmanaH // 11 // dRSTvA taM kAmabhogAtaM dayAvAn saMyato'vadat / hitaM pRcchasi kiM svaM mAM chinnAzApAzabandhanam // 92 // indriyairvaJcitAn pRccha hitopAyabahiSkRtAn / 'mohenAtyantavRddhena bhrAmyante ye mavAmbudhau // 93 // hantA savasahasrANAmAtmAnarthaparAyaNaH / yAtyeSa narakaM ghoramavazyaM naSTacetanaH // 94 // nUnaM tvayA na vijJAtA ghorA narakabhUmayaH / utthAyotthAya pApeSu yasparAM kuruSe ratim // 95 // pRthivyaH santi saptAdho narakANAM sudAruNAH / sudurgandhAH suduSprekSAH sudusparzAH sudustarAH // 96 // tIkSNAskI saMkIrNA nAnAyantrasamAkulAH / kSuradhArAdvisaMyuktAstapta lohatalAdhikAH // 97 // vAdyavAkrAntA mahAdhvAntA mahAbhayAH / asipatravanacchannA mahAkSAranadIyutAH // 98 // sAdhuke Upara kisI prakArakA AvaraNa nahIM thA, ve ghAmameM baiThakara apanA niyama pUrNa kara rahe the, pakSI ke samAna niHzaMka aura siMhake samAna nirbhaya the || 84 || jisa prakAra durjanake atyanta tIkhe saikar3oM kuvacanoMse sajjana santapta hotA hai usI prakAra ve sAdhu bhI nIce pattharoM aura Uparase sUryakI kiraNoMke dvArA saba orase santapta ho rahe the || 85 || jo yamarAjake samAna dikhAI detA thA aise vajrakarNane ghor3epara car3he car3he, samudrake samAna gambhIra, paramArthake jJAtA, pApoMkA vinAza karanevAle, samasta prANiyoM kI dayAse yukta evaM zramaNa lakSmIse vibhUSita sAdhuse bhAlA hAthameM lekara kahA ||86-87 / ] ki he sAdho ! yaha kyA kara rahe ho ? sAdhune uttara diyA ki jo pichale saikar3oM janmoM meM bhI nahIM kiyA jA sakA aisA AtmAkA hita karatA hU~ // 88 // rAjA vajrakaNaMne ha~sate hue kahA ki isa avasthA meM to tumheM kucha bhI sukha nahIM hai phira AtmAkA hita kaisA ? || 89 // jisakA lAvaNya aura rUpa naSTa ho gayA hai, jo kAma aura arthase rahita hai, jisake zarIrapara eka bhI vastra nahIM hai tathA jisakA koI bhI sahAyaka nahIM usakA Atmahita kesA ? ||10|| snAna tathA alaMkArase rahita evaM parake dvArA pradatta bhojanapara nirbhara rahanevAle Apa-jaise logoM ke dvArA Atmahita kisa prakAra kiyA jAtA hai ? || 11 || kAmabhogase pIr3ita rAjA vajrakarNako dekhakara dayAlu munirAja bole ki tU AzApAzarUpI bandhanako tor3anevAle mujhase hita kyA pUcha rahA hai ? unase pUcha ki jo indriyoMke dvArA Thage gaye haiM, hitake upAyoMse dUra haiM aura atyanta bar3he hue mohase jo saMsAra sAgara meM bhramaNa kara rahe haiM || 92 - 93|| yaha jo tU hajAroM prANiyoMkA ghAta karanevAle, AtmA ke anarthaM karane meM tatpara evaM sad-asake vicArase rahita hai so avazya hI bhayaMkara naraka meM par3egA ||94 || jo tU uTha uThakara pApoMmeM parama prIti kara rahA hai so jAna par3atA hai ki tUne bhayaMkara narakakI pRthiviyoMko aba taka jAnA nahIM hai ||25|| isa pRthivIke nIce narakoMkI sAta pRthiviyA~ haiM jo atyanta bhayaMkara haiM, atyanta durgandhase yukta haiM, jinakA dekhanA atyanta kaThina hai, jinakA sparza karanA atyanta duHkhadAyI hai, jinakA pAra karanA atyanta duHkhakAraka hai ||96 || lohe ke tIkSNa kA~ToMse vyApta haiM, nAnA prakArake yantroMse yukta haiM, kSurAkI dhArAke samAna paine parvatoMse yukta haiM, jinakA tala bhAga tape hue lohese bhI adhika duHkha-dAyI hai ||97|| jo rorava 1. abhyAkhyAta ma. / 2. modenA ma / 3. pAzeSu ma. / 107 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 padmapurANe pApakarmaparikliSTaigajairiva niraGkazaiH / tatra duHkhasahasrANi prApyante puruSAdhamaH // 99 // bhavantameva pRcchAmi tvAdRzai viSayAturaiH / kriyate pApasaMsaktaiH kIdRzaM hitamAtmanaH // 10 // indriyaprabhavaM saukhyaM kiMpAmsadRzaM katham / ahanyahanyupAdAya manyase hitamAtmanaH // 10 // hitaM karotyaso svasya bhUtAnAM yo davAparaH / dIkSito gRhayAto vA budho nirmalamAnasaH // 102 // kRtaM tairAtmanaH zreyo ye mahAvatatatparAH / athavANuvratairyuktAH zeSA duHkhasya bhAjanam // 10 // paralokAdi haitastvaM kRtvA sukRtamuttamam / ihaloke'dhunA pA amI nirAgasaH kSadvA barAkAH kSitizAyinaH / anAthA lolanayanA nityodvignA vane mRgAH // 105 // AraNyatRNapAnIyakRtavigrahadhAriNaH / anekaduHkhasaMchannAH pUrvaduSkRtamoginaH // 106 // rAtrAvapi na vindanti nidrAM cakitacetasaH / sAdhvAcArairna yuktaM te kulajaihi situM naraiH // 107 // ato bravImi rAjaMstvAM yadIcchasyAtmano hitam / tridhA hiMsAM parityajya kurvahiMsA prayatnataH // 108 // urddharityupadezoccairyadAsau pratibodhitaH / tadA praNatimAyAtaH phalairiva mahIruhaH // 109 // uttIrya prasRtaH septerjAnupIDitabhUtalaH / praNanAmottamAGgena susAdhaM racitAaliH // 11 // nirIkSya saumyayA dRSTayA tamevaM cAbhyanandayat / ilAdhyo'yaM vIkSitaH siddho munistyaktaparigrahaH // 111 // zakuntayo mRgAzcAmI dhanyA vananivAsinaH / zilAtalaniSaNNaM ye pazyantImaM samAhitam // 112 // atidhanyo'hamapyadya muktaH pApena krmnnaa| yadetaM trijagadvandya prAptaH sAdhusamAgamam // 113 // Adi viloMse yukta haiM, mahAandhakArase bharI haiM, mahAbhaya utpanna karanevAlI haiM, asipatra vanase AcchAdita haiM aura atyanta khAre jalase bharI 'nadiyoMse yukta haiM // 98 // jo pApa kAryoMse saMklezako prApta hote rahate haiM tathA jo hAthiyoMke samAna niraMkuza arthAt svacchanda rahate haiM aise nIca puruSa una pRthiviyoMmeM hajAroM duHkha prApta karate haiM // 99 / / maiM Apase hI pUchatA hU~ ki tumhAre samAna viSayoMse pIr3ita tathA pApoMmeM lIna manuSya AtmAkA kaisA hita karate haiM ? // 100 // kiMpAka phalake samAna jo indriyajanya sukha hai use pratidina prApta kara tU AtmAkA hita mAna rahA hai // 101 / / are! AtmAkA hita to vaha karatA hai jo prANiyoMpara dayA karane meM tatpara rahatA ho, vivekI ho, nirmala abhiprAyakA dhAraka ho, muni ho athavA gRhastha ho // 102 // AtmAkA kalyANa to unhoMne kiyA hai jo mahAvrata dhAraNa karane meM tatpara rahate haiM athavA jo aNuvratoMse yukta hote haiM, zeSa manuSya to duHkhake hI pAtra haiM // 103 / / tU paralokameM uttama puNya kara yahA~ AyA hai aura aba isa lokameM pApa kara durgatiko jAyegA // 104 // ye vanake niraparAdhI, kSudra, dayanIya mRga; jo anAtha haiM, caMcala netroMke dhAraka haiM, nirantara udvigna rahate haiM, jaMgalake tRNa aura pAnIse bane zarIrako dhAraNa karate haiM, aneka duHkhoMse vyApta haiM, pUrva bhavameM kiye pApako bhoga rahe haiM aura bhayabhIta honeke kAraNa jo rAtrimeM bhI nidrAko nahIM prApta hote haiM; uttama AcArake dhAraka kulIna manuSyoMke dvArA mAre jAneke yogya nahIM haiM // 105-107|| isalie he rAjan ! maiM tujhase kahatA hU~ ki yadi tU apanA hita cAhatA hai to mana-vacana-kAyase hiMsA chor3akara prayatnapUrvaka ahiMsAkA pAlana kara // 108|| isa prakAra hitakArI upadezAtmaka vacanoMse jaba rAjA sambodhA gayA taba vaha phaloMse vRkSake samAna namratAko prApta ho gayA // 109 // vaha ghor3ese utarakara paidala calane lagA tathA pRthivIpara ghuTane Teka, hAtha jor3a, zira jhukAkara usane una uttama munirAjako namaskAra kiyA // 110 // saumya dRSTise darzana kara unakA isa prakAra abhinandana kiyA ki aho ! Aja maiMne parigraha rahita prazaMsanIya tapasvI munirAjake darzana kiye // 111 // vanameM nivAsa karanevAle ye pakSI tathA hariNa dhanya haiM jo zilAtalapara virAjamAna ina dhyAnastha munikA darzana karate haiM // 112 / / Aja jo 1. paralokAdihetuM svaM / 2. azvAt / Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayastrazattamaM parva bandhusnehamayaM bandhaM chitvA jJAnanakhairayam / kesarIva viniSkrAntaH prabhuH saMsArapaJjarAt // 114 // anena sAdhunA pazya vazIkRtamanoripum / nAgnyopakArayogena zIlasthAnaM prapAtyate // 115 // ahaM punaratRptAtmA tAvadasmin gRhAzrame / aNuvratavidhau ramye karomi paramAM dhRtim // 116 // iti saMcintya jagrAha tasmAtsAdhogRhasthitim / cakArAvagrahaM caivaM bhAvaplAvitamAnasaH // 117 // devadevaM jinaM muktvA paramAtmAnamacyutam / nirgranthAMzca mahAbhAgAnna namAmyaMparAniti // 118 // prItivardhanasaMjJasya munestasya mahAdaraH / cakAra mahatIM pUjAmupavAsaM samAhitaH // 119 // upAsInasya cAkhyAtaM paramaM sAdhunA hitam / yatsamArAdhya mucyante saMsArAd mavyadehinaH // 120 // sAgAraM niragAraM ca dvidhA cAritramuttamam / sAvalambaM gRhasthAnAM nirapekSaM khavAsasAm // 121 // darzanasya vizuddhizca tapojJAnasamanvitA / prathamAdyanuyogAzva prasiddhA jinazAsane // 122 // suduSkaraM vigehAnAM cAritramavadhArya saH / punaH punarsaMtiM cakre'NuvrateSveva pArthivaH // 123 // nidhAnateneva prAptaM bibhradanuttamam / dharmyadhyAnamasau buddhvA paramAM dhRtimAgataH // 124 // nitAnta krUrakarmAyamupazAnto mahIpatiH / iti pramodamAyAtaH saMyato'pi vizeSataH // 125 // gate sAdhau tapoyogyaM sthAnaM sukRtasatriNi / vibhUtyA parayA yuktaH sukAbhaH sukhatarpitaH // 126 // vihitAtithisaMmAno'paredyuH kRtapAraNaH / praNamya caraNau sAdhoH svasthAnamavizannRpaH // 127 // 109 maiM tribhuvanake dvArA vandanIya isa sAdhu samAgamako prApta huA hU~ so dhanya ho gayA hU~, pApa karmase chUTa gayA hU~ ||13|| ye prabhu siMhake samAna jJAnarUpI nakhoMke dvArA bandhuoMke sneharUpI bandhanako chor3akara saMsArarUpI piMjar3e se bAhara nikale haiM // 114 // dekho, ina sAdhuke dvArA manarUpI zatruko vaza kara nagnatAke upakArase zIla sthAnakI kisa prakAra rakSA kI jA rahI hai ? ||115|| kintu merI AtmA abhI tRpta nahIM huI hai / ata: maiM isa gRhasthAzramameM rahakara ramaNIya aNuvratake pAlana meM hI santoSa dhAraNa karatA hU~ | 116 || isa prakAra vicAra kara usane una munirAjase gRhastha dharma aMgIkAra kiyA aura bhAvase plAvita mana hokara isa prakAra pratijJA kI ki maiM devAdhideva tathA guNoMse acyuta paramAtmA jinendradeva aura udAra abhiprAyake dhAraka nirgrantha muniyoMko chor3akara anya kisI ko namaskAra nahIM karUMgA ||117-118 / / isa prakAra usane bar3e Adarase una prItivardhana munirAjakI bar3I bhArI pUjA kI aura sthiracitta hokara usa dinakA upavAsa kiyA // 119 // samIpameM baiThe hue rAjA vajrakaNako munirAjane usa parama hitakA upadeza diyA ki jisakI ArAdhanA kara bhavya prANI saMsArase mukta ho jAte haiM ||120 | unhoMne kahA ki uttama caritrake do bheda haiM- eka sAgAra aura dUsarA angaar| inameM se pahalA cAritra bAhya vastuoMke Alambanase sahita hai tathA gRhasthoMke hotA hai aura dUsarA cAritra bAhya vastuoMkI apekSAse rahita hai tathA AkAzarUpI vastrake dhAraka muniyoMke hI hotA hai // 121 // unhoMne yaha bhI batAyA ki tapa tathA jJAnake saMyogase darzana meM vizuddhatA utpanna hotI hai / sAtha hI sAtha unhoMne jinazAsana meM prasiddha prathamAnuyoga AdikA varNana bhI kiyA || 122 // | yaha saba sunaneke bAda bhI rAjAne nirgrantha muniyoMkA caritra atyanta kaThina samajhakara aNuvrata dhAraNa karanekA hI bAra-bAra vicAra kiyA || 123|| yaha jAnakara rAjA parama santoSako prApta huA ki mujhe utkRSTa dharma dhyAna kyA prApta huA mAno kisI nirdhanako uttama khajAnA hI mila gayA || 124 || atyanta krUra kArya karanevAlA yaha rAjA zAnta ho gayA hai yaha dekha munirAja bhI bahuta harSako prApta hue || 125 / / tadanantara puNyarUpI yajJake dhAraka munirAja tapake yogya dUsare sthAnapara cale gaye aura rAjA parama vibhUtise yukta ho vahIM rahA AyA / use uttama lAbhakI prApti huI thI isalie sukhase santRpta thA / 126|| dUsare 1. pratijJAM / 2. samIpasthitasya / 3. digambarANAm / 4. munInAm / Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 padmapurANe vahan paramamAvena vajrakarNaH sadA gurum / babhUva vItasaMdehazcintAmevamupAgataH // 128 // bhRtyo bhUtvA vipuNyo'haM siMhodaramahIbhRtaH / akRtvA vinayaM bhogAn kathaM seve 'nikAriNaH // 129 // iti cintayatastasya prasannenAntarAtmanA / vidhinA preryamANasya matirevaM samudgatA // 130 // kArayAmyUmikAM svArNI suvatasvAmivimbinIm / dadhAmi dakSiNAGguSThe tAM namaskAramAginIm // 131 // ghaTitA sA tatastena pANibhAsurapIThikA / pinaddhA cAtihRSTena nayapravaNacetasA // 132 // sthitvA siMhodarasyAgre kRtvAGgaSThaM puraH kRtii| pratimAM tAM mahAbhAgo namasyati sa saMtatam // 133 // randhravinyastacittena vairiNA kathite'nyadA / vRttAnte'tra paraM kopaM pApaH siMhodaro'gamat // 13 // mAyayAhvayayaccainaM dazAGganagarasthitam / vadhArthamudyato mAnI matto vikramasaMpadA // 135 / / bRhadagatitanUjastu praguNenaiva cetasA / pravRtto'zvazatenAsya vinIto gantumantikam // 136 // daNDapANiruvAcaikaH pIvarodAravigrahaH / kuGkamasthAsakodAsI tamAgatyaivamuktavAn // 137 // yadi bhogazarIrAbhyAM suniviNNo'si pArthiva / tata ujayinI gaccha nocenno gantumarhasi // 138 // kruddhaH siMhodaro yatte vadhaM kartuM samudyataH / anamaskAradoSeNa kuru rAjannabhIpsitam // 139 // evaM sa gadito dadhyo kenApyeSa durAtmanA / mAtsaryahatacittena bhedaH kartamamIpsitaH // 11 // taM visarpanmadAmodaM kiMcitkhedamupAgatam / so'pRcchatko'si kiMnAmA kuto vAsi samAgataH // 14 // dina atithikA satkAra kara usane pAraNA kI aura phira munirAjake caraNoMko praNAma kara apane nagarameM praveza kiyA // 127 // athAnantara jo parama bhakti-bhAvase guruko sadA hadayameM dhAraNa karatA thA tathA jise kisI prakArakA sandeha nahIM thA aisA rAjA vajrakarNa isa prakAra cintA karane lagA // 128 // ki maiM puNyahIna, rAjA sihodarakA sevaka hokara yadi usakI vinaya nahIM karatA hU~ to vaha damana karegAdaNDa devegA taba isa dazAmeM bhogoMkA sevana kisa prakAra karU~gA / / 129|| isa prakAra cintA karatekarate bhAgyase prerita rAjA vajrakarNako apanI svaccha antarAtmAse yaha buddhi utpanna huI // 130 // ki maiM munisuvrata bhagavAnkI pratimAse yukta eka svarNakI aMgUThI banavAkara dAhine hAthake aMgUThAmeM dhAraNa karU~ to merA namaskAra usIko kahalAvegA // 131 / / isa prakAra vicArakara usa nItinipuNa rAjAne, jisakI pIThikA hAthameM suzobhita thI aisI aMgUThI banavAyI aura atyanta harSita hokara dhAraNa kI // 132 // aba vaha buddhimAn, rAjA siMhodarake Age khar3A hokara tathA aMgUTheko Age kara sadA usa pratimAko namaskAra karane lagA // 133 // kisI eka dina chidrAnveSI vairIne yaha samAcAra siMhodarase kaha diyA jisase vaha pApI parama kopako prApta huA // 134 // tadanantara parAkramarUpI sampadAse matta mAnI siMhodara usakA vadha karaneke lie udyata ho gayA aura usane dazAMgapurameM rahanevAle vajrakarNako chalase apane yahA~ bulAyA / / 135 / / bRhadgatikA putra vajrakarNa sarala citta thA isalie vaha sau ghur3asavAra sAtha le usake pAsa jAneke lie taiyAra ho gyaa| usI samaya jisake hAtha meM lAThI thI, jisakA moTA tathA U~cA zarIra thA aura jo kezarake tilakase suzobhita ho rahA thA aisA eka puruSa Akara usase isa prakAra bolA ||136-137 // ki he rAjan ! yadi tuma bhoga aura zarIrase udAsIna ho cuke ho to tuma ujjayinI jAo anyathA jAnA yogya nahIM hai // 138|| he rAjan ! tuma sihodarako namaskAra nahIM karate ho isa aparAdhase vaha kruddha hokara tumhArA vadha karane ke lie taiyAra huA hai| ataH jaisI ApakI icchA ho vaisA karo // 139 // usa puruSake aisA kahanepara vajrakaNaMne vicAra kiyA ki kisI IrSyAlu duSTa manuSyane bheda karanA cAhA hai arthAt mujhameM aura siMhodarameM phUTa DAlokA udyoga kiyA hai| isa prakAra vicArakara usane 1. dmnkrtuH| Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayastrizattama parva 111 kathaM vA tava mantro'yaM vidito'tyantadurgamaH / etadbhadra samAcakSva jJAtumicchAmyazeSataH // 142 // so'vocat kundanagare vaNigdhanaparAyaNaH / samudrasaGgamo nAmA yamunA tasya bhAsinI // 143 // vidhujjvAlAkule kAle prasUtA jananA ca mAm / bandhubhividyadaGgAkhyA mayi tena niyojitA // 14 // kramAcca yauvanaM bibhradavantInagarImimAm / Agato'smyarthalAbhAya yukto vANijyavidyayA // 145 // vezyAM kAmalatAM dRSTA kAmabANena taadditH| na rAtrau na divA yAmi nivRtiM paramAkulaH // 146 // ekAM rAtri vasAmIti tathA kRtasamAgamaH / prItyA dRDhataraM baddho yathA vAgurayA mRgaH // 147 // janakena mamAsaMkhyairyadandairarjitaM dhanam / tanmayAsya suputreNa SaDbhirmAsaivinAzitam // 148 // padma dvirephavat saktaH kAmatadgatamAnasaH / sAhasaM kurute kiM na mAnavo yoSitAM kRte // 149 // anyadA sA puraH sakhyA nindantI kuNDalaM nijam / zrutA mayeti mAreNa kiM karNasyAmunA mama // 150 // dhanyA sA zrIdharA devI mahAsaubhAgyabhAvinI / yasyAstagAjate karNe manojJaM ratnakuNDalam // 15 // cintitaM ca mayA taccedapahRtya sakuNDalam / AzAM na pUrayAmyasyAstadA kiM jIvitena me // 152 // tato jihISayA tasya dayitaM prohya jIvitam / gato'haM bhavanaM rAjJo rajanyA tamasAvRtaH // 153 // pRcchantI zrIdharA tasya mayA siMhodaraM zrutA / nidrA na labhase kasmAnnAthodvigna ivAdhunA // 15 // so'vocahevi nidrA me kuto vyAkulacetasaH / na mArito ripuryAvannamaskAraparAGmukhaH // 155 // jise atyadhika harSa ho rahA thA tathA jo kicita khedako prApta thA aise usa datase pUchA ki ta kauna hai ? kahA~se AyA hai ? // 140-141 / / aura isa durgama mantrakA tujhe kaise patA calA hai ? he bhadra ! yaha kaha / maiM saba jAnanA cAhatA hU~ // 142 / / . vaha bolA ki kundanagarameM dhanasaMcaya karanemeM tatpara eka samudrasaMgama nAmaka vaizya rahatA thaa| usakI strIkA nAma yamunA thaa| maiM unhIMkA putra huuN| cUMki merI mAtAne mujhe usa samaya janma diyA jo bijalIkI jvAlAoMse vyApta rahatA hai isalie bandhujanoMne merA vidyudaMga nAma rakhA // 143-144 // kramase yauvanako dhAraNa karatA huA maiM vyApArakI vidyAse yukta ho dhanopArjana karaneke lie isa ujjayinI nagarImeM AyA thA // 145 / / so yahA~ kAmalatA nAmaka vezyAko dekhakara kAmabANase tAr3ita huA jisase vyAkula hokara na dinameM cainako pAtA hU~ aura na rAtri meM // 146 // 'maiM eka rAta usake sAtha samAgama kara raha lU~' isa prItine mujhe isa prakAra atyanta majabUta bA~dha rakhA jisa prakAra ki jAla kisI hariNako bAMdha rakhatA hai // 147 // mere pitAne aneka varSoM meM jo dhana saMcita kiyA thA mujha supUtane use kevala chaha mAhameM naSTa kara diyA / / 148|| jisa prakAra bhramara kamalameM Asakta rahatA hai usI prakAra merA mana kAmase duHkhI ho usa vezyA meM Asakta rahatA thA so ThIka hI hai kyoMki yaha puruSa striyoMke lie kauna-sA sAhasa nahIM karatA hai ? // 149 / / eka dina maiMne sunA ki vaha vezyA sakhIke sAmane apane kuNDalako nindA karatI huI kaha rahI hai ki kAnoMke bhArasvarUpa isa kuNDalase mujhe kyA prayojana hai ? vaha mahAsaubhAgyakA upabhoga karanevAlI zrIdharA rAnI dhanya hai jisake kAnameM vaha ratnamayI manohara kuNDala zobhita hotA hai / / 150-151 / / maiMne sunakara vicAra kiyA ki yadi maiM usa uttama kuNDalako curAkara isakI AzA pUrNa nahIM karatA hU~ to merA jIvana kisa kAma kA ? // 152 / / tadanantara usa kuNDalako apaharaNa karanekI icchAse maiM apane priya jIvanakI upekSA kara rAtrike samaya andhakArase AvRta hokara rAjAke ghara gayA / / 153 / / vahA~ maiMne rAnI zrIdharAko siMhodarase yaha pUchatI huI sunA ki he nAtha ! Aja nIMdako kyoM nahIM prApta ho rahe ho tathA udvigna-se kyoM mAlUma hote ho ? // 154 // usane kahA ki he devi ! jabataka maiM namaskArase vimukha rahanevAle zatru vajrakarNako nahIM mAratA hU~ 1. varSeH / 2. bhAginI m.| Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe apamAnena dagdhasya vyAkulasyArNacintayA / ajitapratyanIkasya viTAkrAntAbalasya ca // 156 // sazalyasya daridrasya mIrozca bhavaduHkhataH / nidrA kRpAparIteva sudUreNa palAyate // 157 // nihantAsmi na cedenaM namaskAraparAGmukham / vajrakarNaM tataH kiM me jIvitena hataujasaH // 158 // tatoshaM kulizeneva hRdaye kRtatADanaH / rahasyaratnamAdAya tyaktvA kuNDalazemuSIm // 159 // dharmodyatamanaskasya satataM sAdhusevinaH / bhavato'ntikamAyAto jJAtvA kuru nivartanam // 160 // nAgairaJjanazailAbhaiH prakSaradgaNDabhittibhiH / saptibhizca mahAvegairbhaTaiHzca kavacAvRtaiH // 161 // tadAjJAnayA mArgoM niruddho'yaM puro'khilaH / sAmantaiH paramaM krUrairbhavantaM hantumudyataiH // 162 // prasAdaM kuru gacchAzu pratIpaM dharmavatsala / patAmi pAdayoreSa tava madvacanaM kuru // 163 // artha pratyeSi no rAjan tataH pazyaitadAgatam / dhUlIpaTala saMcchannaM paracakraM mahAratram // 164 // tAvatparAgataM dRSTvA sAdhanaM kulizazravAH / sameto vidyudaGgena nivRtto vegivAhanaH // 165 // pravizya ca puraM durga sudhIraH pratyavasthitaiH / vidhAya vaJcitArodhaM sAmantAzcAvatasthire // 166 // praviSTaM nagaraM zrutvA vajrakarNaM ruSA jvalan / siMhodaraH samAyAtaH sarva sAdhanasaMyutaH // 167 // purasyAtyantadurgatvAt sAdhanakSayakAtaraH / na sa tadgrahaNe buddhiM cakAra sahasA nRpaH // 168 // samAvAsya samIpe ca svaritaM prAhiNonnaram / vajrakarNaM sa gatveti babhANAtyantaniSThuram // 169 // 112 tabataka merA citta vyAkula hai ataH nidrA kaise A sakatI hai ? || 155 || jo apamAnase jala rahA ho, RNakI cintAse vyAkula ho, jo zatruko nahIM jIta sakA ho, jisakI strI viTapuruSake cakrameM par3a gayI ho, jo zalyase sahita daridra ho tathA jo saMsAra ke duHkha se bhayabhIta ho aise manuSyase dayAyukta hokara hI mAno nidrA dUra bhAga jAtI hai || 156 - 157 / / yadi maiM namaskArase vimukha rahanevAle isa vajrakarNako nahIM mAratA hU~ to mujha nistejako jIvanase kyA prayojana hai ? || 158 || tadanantara yaha sunakara jisake hRdayameM mAno vajrakI hI coTa lagI thI aisA maiM isa rahasya - rUpI. ratnako lekara aura kuNDalakI bhAvanA chor3akara Apake pAsa AyA hU~ kyoMki ApakA mana sadA dharmaM meM tatpara rahatA hai tathA Apa sadA sAdhuoMkI sevA karate haiM / he nAtha ! yaha jAnakara Apa loTa jAie, ujjaina mata jAie / 159 - 160 | usakI AjJA pAkara nagarakA yaha samasta mArga, jinake gaNDasthalase mada jhara rahA hai aise aMjanagirike samAna AbhAvAle hAthiyoM, mahAvegazAlI ghor3oM, kavacoMse AvRta yoddhAoM tathA Apako mAraneke lie udyata krUra sAmantoMse ghirA huA hai / / 161- 162 || ataH he dharmavatsala ! prasanna hoo, zIghra hI ulaTA vApasa jAo, maiM Apake, caraNoMmeM par3atA hUM | Apa merA vacana mAno || 163 / / he rAjan ! yadi Apako vizvAsa nahIM ho to dekho, dhUlike samUhase vyApta tathA mahA' kala-kala zabda karatA huA yaha zatrukA dala A pahu~cA hai / / 164|| itanemeM zatrudalako AyA dekha vajrakarNa vidyudaMgake sAtha vegazAlI ghor3ese vApasa loTA || 165 || aura apane durgama nagara meM praveza kara dhIratA ke sAtha yuddhakI taiyArI karatA huA sthita gyaa| bar3e-bar3e sAmanta gopuroMko rokakara khar3e ho gaye || 166 // tadanantara vajrakarNako nagarameM praviSTa suna, krodhase jalatA huA siMhodara apanI sarva senAke sAtha vahA~ AyA || 167 // vajrakarNaMkA nagara atyanta durgama thA / isalie senAke kSayase bhayabhIta ho rAjA siMhodarane usapara tatkAla hI AkramaNa karanekI icchA nahIM kI / / 168 / / kintu senAko samIpa hI ThaharAkara zIghra hI eka dUta bhejA / vaha dUta vajrakaNake pAsa jAkara bar3I niSThuratA se 1. RNasaMbandhicintayA / 2. bhavadukhitaH ma / 3. vizvAsaM no karoSi / 4. vajrakarNaH ma. / 5. samavasthitaH ma. / 6. pratolIrodhaM / . Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayastrizattama parva 113 jinazAsanavargeNa sadAvaSTabdhamAnasaH / aizvaryakaNTakastvaM me jAtaH sadbhAvavarjitaH // 17 // kuTumbabhedane dakSaH zramaNairduviceSTitaiH / protsAhito gato'syetAmavasthAM nayavarjitaH // 17 // bhujhe dezaM mayA dattamahantaM ca namasyati / aho te paramA mAyA jAteyaM duSTacetasaH // 172 // AgacchAzu mamAbhyAzaM praNAmaM kuru saMmatiH / anya thA pazya' yAto'si mRtyunA saha saMgatam // 173 // tatastadvacanAdgatvA dUto'vadadidaM punaH / evaM vajrezruti tha bravIti kRtanizcayaH / / 174 // nagaraM sAdhanaM koSaM gRhANa viSayaM vibho / dharmadvAraM sabhAryasya yaccha me kevalasya vA // 175 // kRtA mayA pratijJeyaM muJcAsyenAM mRto'pi na / draviNasya bhagavAn svAmI zarIrasya tu no mama // 176 // ityukto'dhyaparityaktakrodhaH siMhodaraH puraH / kRtvA rodhamimaM dezamudaivAsayadujjvalam // 177 // idaM te kathitaM deva dezodvAsanakAraNam / gacchAmi sAMprataM zUnya prAmadhAnamito'ntikam // 178 // tasmin vimAnatulyeSu dahyabhAneSu sadmasu / madIyA duSkuTI dagdhA tRNakASThavinirmitA // 179 // tatra gopAyitaM sUpaM ghaTaM piTharameva ca / AnayAmi kugahinyA preritaH karavAkyayA // 18 // gRhopakaraNaM bhUri zUnyagrAmaMpu labhyate / Anayasva tvameveti sA tu mAM bhASate muhaH // 18 // athavAtyantamevedaM tayA meM janitaM hitam / deva ko'pi bhavAn iSTo mayA yena sukarmaNA // 182 // ityukte karuNAviSTaH pathika vIkSya duHkhitam / padmo'sme ratnasaMyuktaM dadau kAJcanasUtrakam // 183 // pratItaH praNipatyAsau tadAdAya svarAnvitam / pratiyAto nijaM dhAma babhUva ca nRpopamaH // 184 // bolA // 169 / / ki jina zAsanake vargase jisakA mana sadA ahaMkArapUrNa rahatA hai tathA jo samIcIna bhAvoMse rahita hai aisA tU mere aizvaryakA kaNTaka bana rahA hai / / 170 // kuTumboMke bhedana karanemeM catura, tathA khoTI ceSTAoMse yukta muniyoMke dvArA protsAhita hokara tU isa avasthAko prApta huA hai, svayaM nItise rahita hai // 171 / / mere dvArA pradatta dezakA upabhoga karatA hai aura arahantako namaskAra karatA hai| aho, tujha duSTa hRdayako yaha bar3I mAyA // 172 / / tU suvuddhi hai ataH zIghra hI mere pAsa Akara praNAma kara anyathA dekha, abhI mRtyake sAtha samAgamako prApta hotA hai ||173|| tadanantara vajrakarNakA uttara le dUtane vApasa jAkara siMhodarase kahA ki he nAtha ! nizcayako dhAraNa karanevAlA vajrakarNa isa prakAra kahatA hai ki he vibho! nagara, senA, khajAnA aura deza saba kucha le lo para bhAryA sahita kevala mujhe dharmakA dvAra pradAna kIjie arthAt merI dharmArAdhanAmeM bAdhA nahIM DAlie // 174-175 / / maiMne jo yaha pratijJA kI hai ki maiM arahanta deva aura nirgrantha guruko chor3a anya kisIko namaskAra nahIM karU~gA so marate-marate isa pratijJAko nahIM chor3eM gaa| Apa mere dhanake svAmI haiM zarIrake nahIM // 176 / / itanA kahanepara bhI siMhodarane krodha nahIM chor3A aura nagarapara gherA DAlakara tathA Aga lagAkara isa dezako ujAr3a diyA va! maiMne Apase isa dezake ujaDa honekA kAraNa kahA hai aba yahA~ pAsa hI apane ujar3e gA~vako jAtA hU~ // 178 / / usa gA~vameM vimAnake tulya jo acche-acche mahala the ve jala gaye aura unake sAtha tRNa tathA kASThase nirmita merI TUTI-phUTI kuTiyA bhI jala gayI // 179|| usa kuTiyA meM eka jagaha sUpA ghaTa tathA maTakA chipAkara rakhe the so duSTa vacana bolanevAlI strIse prerita ho unheM lene jA rahA hU~ // 180 // 'sUne gA~voMmeM ghara-gRhasthIke bahuta-se upakaraNa mila jAte haiM isalie tU bhI unheM le A' isa prakAra vaha bAra-bAra mujhase kahatI rahatI hai / / 181 / / athavA usane merA yaha bahuta bhArI hita kiyA hai ki he deva ! puNyodayase maiM Apake darzana kara sakA 182 / / isa prakAra usa pathikako duHkhI dekha dayAse svayaM duHkhI hote hue rAmane usake lie apanA ratnajaTita svarNasUtra de diyA / / 183 / / 1. pazya jAto'si mRtyunA sahasaMgataH ja., b.| 2. vjrkrnnH| 3. janarahitamakarot / 2-15 Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 padmapurANe athAvocattataH padmo'lakSmaNAya divAkaraH / naidAgho yAvadatyantaM dussahatvaM na gacchati // 185 // tAvaduttiSTha gacchAvaH purasyAsyAntikaM bhuvam / jAnakIyaM tRSAzrAntA kurvAhAravidhi drutam // 186 // evamityudite yAtAM dazAGganagarasya te / samIpe candrabhAsasya caityAlayamanuttamam // 187 // tasmin sajAnakIrAmaH praNamyAvasthitaH sukham / tadAhAropalambhAya lakSmaNaH sadhanugataH // 188 // vizan siMhodarasyAsau zibiraM rakSimAnavaiH / niruddhaH kRta nisvAnaiH samIraNa ivAdimiH // 189 // imakairdukulotpannaH kiM virodhena me samam / iti saJcitya yAto'sau nagaraM tena paNDitaH // 19 // gopuraM ca samAsIdadanekabhaTarakSitam / yasyopari sthitaH sAkSAdvajrakarNaH prayatnavAn // 191 // cire tasya bhRtyAstaM kastvametaH kuto'pi vA / kimarthaM veti so'vocadAtprApto'nna lipsayA // 192 // tatastaM bAlakaM kAntaM dRSTA vismayasaMgataH / Agaccha praviza kSipramiti vajrazravA jagau // 193 // tatastuSTaH prayAto'sau samIpaM kulizazrateH / vinItaveSasaMpanno vIkSitaM sAdaraM naraiH // 194 // jagAda vajrakarNazca naramAptamayaM drutam / annaM prasAdhitaM mahyaM mojyatAM racitAdaraH // 195 // so'vocannAtra bhujhe'hamiti me gururantike / tamAdau bhojayAmyannaM nayAmyasyAhamantikam // 196 // evamastviti saMbhASya nRpo'nnamatipuSkalam / adIdapad varaM tasmai cArucyaJjanapAnakam // 15.7 // lakSmIdharastadAdAya gato dviguNaraMhasA / bhuktaM ca taiH krameNaitattRptiM ca paramAM gatAH // 198 / / vaha pathika use lekara tathA vizvAsapUrvaka unheM praNAma kara apane ghara vApasa lauTa gayA aura rAjAke samAna sampanna ho gayA / / 184|| athAnantara rAmane kahA ki he lakSmaNa ! yaha grISmakAlakA sUrya jabataka atyanta duHsaha avasthAko prApta nahIM ho jAtA hai tabataka uTho isa nagarake samIpavartI pradezameM cleN| yaha jAnakI pyAsase pIr3ita hai isalie zIghra hI AhArakI vidhi milAo / / 185-186 / / isa prakAra kahanepara ve tInoM dazAMganagarake samIpa candraprabha bhagavAnke uttama caityAlayameM pahu~ce / / 187|| vahA~ jinendradevako namaskAra kara sItA sahita rAma to usI caityAlayameM sukhase Thahara gaye aura lakSmaNa dhanuSa lekara AhAra prAptike lie nikalA // 188|| jaba vaha rAjA siMhodarakI chAvanI meM praveza karane lagA taba rakSaka puruSoMne jorase lalakArakara use usa taraha rokA jisa taraha ki parvata vAyuko roka lete haiM // 189 / / 'ina nIca kalI logoMke sAtha virodha karanese majhe kyA prayojana hai' aisA vicArakara yaha buddhimAn lakSmaNa nagarako ora gayA // 190 // jaba vaha aneka yoddhAoMke dvArA surakSita usa gopura dvArapara pahuMcA jisapara ki sAkSAt vajrakarNa bar3e prayatnase baiThA thA / / 191 / / taba usake, bhRtyoMne kahA ki tuma kauna ho? kahA~se Aye ho? aura kisalie Aye ho? isake uttarameM lakSmaNane kahA ki maiM bahuta dUrase anna prApta karanekI icchAse AyA hU~ // 192|| tadanantara usa bAlakako sundara dekha Azcaryacakita ho vajrakarNane kahA ki Ao, zIghra praveza karo // 193 / / tatpazcAt santuSTa hokara lakSmaNa vinIta veSameM vajrakaNake pAsa gyaa| vahA~ saba logoMne use bar3e Adarase dekhA // 194|| vajrakaNaM ne eka Apta puruSase kahA ki jo anna mere lie taiyAra kiyA gayA hai yaha ise zIghra hI Adarake sAtha khilAo // 195 / / yaha suna lakSmaNane kahA ki maiM yahA~ bhojana nahIM kruuNgaa| pAsa hI . mere guru agraja Thahare hue haiM pahale unheM bhojana karAU~gA isalie maiM yaha anna unake pAsa le jAtA hU~ // 196 // 'evamastu-aisA hI ho' kahakara rAjAne use uttamottama vyaMjana aura peya padArthose yukta bahuta bhArI anna dilA diyA // 197 / / lakSmaNa use lekara dUne vegase rAsake pAsa gayA / sabane use yathAkramase khAyA aura khAkara parama tRptiko prApta hue / / 198 // 1. lakSmaNo'yaM m.| 2. jAtA m.| 3. rakSyamAnasa: ma. / 4. niruddhakRtinisvAnaH ma. / 5. dramakai: ma.. Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayastrizattama parva 115 tatastuSTo'vadat padmaH pazya lakSmaNa bhadratAm / vajrakarNasya yenedaM kRtaM paricayAd vinA // 199 // jAmAgre'pi susaMpannamIdRgannaM na dIyate / pAnakAnAmaho zaityaM vyaJjanAnAM ca mRSTatA // 20 // anenAmRtakalpena nAnnena mArgajaH / naidAgho'pahRtaH sadyaH zramo'smAkaM samantataH // 20 // candrabimbamivAcUrNya zAlayo'mI vinirmitAH / dhavalatvena vibhrANA mArdavaM minnasikthakAH // 202 // dugdhveva dIdhitIrindoH kRtametacca pAnakam / nitAntamacchatAyuktaM sauramAkRSTaSaTpadam // 203 // ghRtakSIramidaM jAtaM kalpadhenustanAdiva / rasAnAmIdRzI vyaktiya'JjaneSu sudustarA // 204 // aNuvratadharaH sAdhurvarNitaH pathikena saH / atithInAM karotyanyaH saMvibhAgaM ka Idazam // 205 // zuddhAtmA zrUyate so'yamananyapraNatiH sudhIH / bhavArtisathanaM nAtha jinendraM yo namasyati // 206 // IdRkzIlaguNopeto yadyeSo'smAkamagrataH / tiSThatyarAtinA ruddhastato no jIvitaM vRthA // 207 // aparAdhavimuktasya sAdhusevArpitAtmanaH / samastAzcAsya sAmantA ekanAthAvirodhinaH // 208 // todyamAnamimaM nUnaM siMhodarakubhUbhRtA / bharato'pi na zaknoti rakSituM nRtanezataH // 209 // tasmAdanyaparitrANarahitasyAsya saMmateH / kSipraM kuru paritrANaM vraja siMhodaraM vada // 210 // idaM vAcyamidaM vAcyamiti kiM zikSyate bhavAn / utpannaH prajJayA sAkaM prabhayeva mahAmaNiH // 21 // guNoccAraNasavIDaH kRtvA zirasi zAsanam / yathAjJApayasItyuktvA praNamya premadAnvitaH // 212 // tadanantara rAmane santuSTa hokara kahA ki he lakSmaNa ! vajra karNakI bhadratA dekho jo isane paricayake binA hI yaha kiyA hai / / 199 / / aisA sundara bhojana to jamAIke lie bhI nahIM diyA jAtA hai / aho ! peya padArthoM kI zItalatA aura vyaMjanoMkI madhuratA to sarvathA Azcarya utpanna karanevAlI hai // 200 / isa amRta tulya annake khAnese hamArA mArgase utpanna huA garmIkA. samasta zrama eka sAtha naSTa ho gayA hai // 201 // jo komalatAko dhAraNa kara rahe haiM, jinakA eka-eka sIta alaga-alaga hai, aura jo saphedIke kAraNa aise jAna par3ate haiM mAno candramAke bimbako cUrNa kara hI banAye gaye haiM aise ye dhAnake cAvala haiM // 202 / / jo atyanta svacchatAse yukta hai tathA jo apanI sugandhise bhramaroMko AkRSTa kara rahA hai aisA yaha pAnaka, jAna par3atA hai candramAkI kiraNoMko duhakara hI banAyA gayA hai / / 203 / / yaha ghI aura dUdha to mAno kAmadhenuke stanase hI utpanna huA hai anyathA vyaMjanoMmeM rasoMkI aisI vyaktatA kaThina hI hai / / 204|| pathikane yaha ThIka hI kahA thA ki vaha satpuruSa aNuvratoMkA dhArI hai anyathA atithiyoMkA aisA satkAra dUsarA kauna karatA hai ? // 205 // jo saMsArako pIDAko naSTa karanevAle jinendra bhagavAnko namaskAra karatA hai unake sivAya kisI dUsareko namaskAra nahIM karatA aisA vaha buddhimAn zuddha AtmAkA dhAraka sunA jAtA hai / / 206 / / aise zIla aura guNoMse sahita honepara bhI yadi yaha hama logoMke Age zatruse ghirA rahatA hai to hamArA jIvana vyartha hai / / 207|| yaha aparAdhase rahita hai, apane Apako sadA sAdhuoMkI sevAmeM tatpara rakhatA hai tathA isake samasta sAmanta apane isa advitIya svAmIke anukUla haiM / / 208|| duSTa rAjA siMhodarake dvArA pIr3ita hue isa vajrakarNakI rakSA karaneke lie bharata bhI samartha nahIM hai kyoMki vaha abhI navIna rAjA hai / / 209 // isalie anya rakSakoMse rahita buddhimAnkI rakSA zIghra hI karo, jAo aura siMhodarase kaho // 210 // 'yaha kahanA, yaha kahanA' yaha tumheM kyA zikSA dI jAye kyoMki jisa prakAra mahAmaNi prabhAke sAtha utpanna hotA hai usI prakAra tuma bhI prajJAke sAtha hI utpanna hue ho / / 211 / / athAnantara apane guNoMkI prazaMsA suna jise lajjA utpanna ho rahI thI aisA lakSmaNa rAmako 1. asmAkam / 2. harSAnvitaH / Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 padmapurANe vinItaM dhArayan veSamanupAdAya kArmukam / prayAto syasaMpanno lakSmaNaH kampitakSitiH // 23 // dRSTvA saMrakSakaiH pRSTaH katarasya pumAn bhavAn / so'vocad bharatasyAhameto dUtasya karmaNA // 24 // krameNAtItya ziviraM bhUri prApto nRpAspadam / avizadvedito dvAHsthai sadaH siMhodarasya saH // 215 // praspaSTamiti covAca manyamAnastRNaM nRpam / jyeSThabhrAtRvacovAhaM siMhodara 'nibodha mAm // 216 // AjJApayatyasau devo bhavantamiti sadguNaH / yathA kila kimatena virodhena vihetunA // 217 / / tataH siMhodaro'vAdInmanaH karkazamadvahan / dRta vratAM vinItezamiti madvacanAd bhavAn // 218 / / yathA kilAvinItAnAM kRtyAnAM vinyaahRtii| kurvanti svAmino yatnaM virodhaH ko'tra dRzyate // 219 // vajrako durAtmAyaM mAlI naikRtikaH paraH / pizunaH krodhanaH zudraH suhRnnindAparAyaNaH // 220 // Alasyopahato mUDho vAyugrahagRhItadhIH / vinayAcAra nirmukto durvidagdho durIhita: // 22 // etaM muJcantvamI doSA damena maraNena vA / tamupAyaM karomyasya svairamatrAsyatAM tvayA // 222 // tato lakSmodharo'vocat kimatra pratyurUttaraiH / kurute'yaM hitaM yasmAt kSamyatAM sarvamasya tat // 223 // ityuktaH prakaTakrodhaH saMdhidUraparADa / siMhodaro'vadattAraM vIkSya sAmantasaMhatim // 224 // na kevalamasau mAnI hatAramA vajrakarNakaH / tatkAryavAgchayA prApto bhavAnapi tathAvidhaH // 225 // pASANenaiva te gAtramidaM dRta vinirmitam / na nAmamopadaNyayeti durbhRtyaH kozalApateH / / 226 / / AjJA zirodhArya kara 'jaisI ApakI AjJA' yaha kahakara tathA praNAma kara harSita hotA huA claa| vaha usa samaya vinIta veSako dhAraNa kara rahA thA, dhanuSa sAthameM nahIM le gayA thA, vegase sampanna thA aura pRthvIko kapAtA huA jA rahA thA / / 212--213 / / rakSaka puraSoMne dekhakara usase pUchA ki Apa kisake AdamI haiM ? isake uttarameM lakSmaNane kahA ki maiM rAjA bharatakA AdamI hU~ aura dUtake kAryase AyA hU~ // 214 // krama-kramase bahuta bar3I chAvanIko ulaMgha kara vaha rAjAke nivAsasthAnameM pahu~cA aura dvArapAloMke dvArA khabara dekara rAjA siMhodarakI sabhAmeM praviSTa huA / 215 // vahA~ jAkara rAjAko tRNake samAna tuccha samajhate hue usane spaSTa zabdoMmeM isa prakAra kahA ki he siMhodara ! tU mujhe bar3e bhAIkA sandezavAhaka samajha // 216|| uttama guNoMko dhAraNa karanevAle rAjA bharata Apako isa prakAra AjJA dete haiM ki isa niSkAraNa vairase kyA lAbha hai ? // 217|| tadanantara kaThora manako dhAraNa karanevAlA siMhodara bolA ki he dUta ! tU merI orase ayodhyAke rAjA bharatase isa prakAra kaho ki avinIta sevakoMko vinayameM lAneke lie svAmI prayatna karate haiM isameM kyA virodha dikhAI detA hai ? // 218-219 / / yaha vajrakarNa duSTa hai, mAnI hai, mAyAvI hai, atyanta nIca hai, krodhI hai, kSudra hai, mitrakI nindA karanemeM tatpara hai, Alasyase yukta hai, mUr3ha hai, vAyu athavA kisI pizAcane isakI buddhi hara lI hai, yaha vinayAcArase rahita hai, paNDitammanya hai, aura duSTa ceSTAoMse yukta hai| ye doSa ise yA to damanase chor3a sakate haiM yA maraNase; isalie isakA upAya karatA hU~ isa viSayameM Apa cupa baiThie // 220-222 / / tadanantara lakSmaNane kahA ki isa viSayameM adhika uttaroMse kyA prayojana hai ? cU~ki yaha sabakA hita karatA hai ataH isakA yaha saba aparAdha kSamA kara diyA jAye ||223 / / lakSmaNake isa prakAra kahate hI jisakA krodha ubala par3A thA, aura jo sandhise vimukha thA aisA siMhodara apane sAmantoMkI ora dekha garajakara bolA ki na kevala yaha duSTa vajrakaNaM hI mAnI hai kintu usake kAryako icchAse AyA huA yaha dUta bhI vaisA hI mAnI hai / / 224-225 / / are dUta ! jAna par3atA hai terA yaha zarIra pASANase hI banA hai ayodhyApatikA yaha duSTa bhRtya, raMcamAtra bhI namratAko prApta nahIM hai-arthAt isane bilakula bhI 1. nRpAdhama b.| 2. maayo| 3. prcurottraiH| 4. namanama nAmaH tam / Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayastrazattamaM pava tatra deze narA nUnaM sarva eva bhavadvidhAH / sthAlIpulAkadharmeNa parokSaM jJAyate nanu // 227 // ityukte kopamAyAtaH kiMcillakSmIdharo'vadat / sAmyahetorahaM prApto na te kartuM namaskRtim // 228 // bahunA hire saMkSepataH zRNu / pratIccha sandhimadyaiva maraNaM vA samAzraya // 229 // ityukte pariSatsarvA paraM kSobhamupAgatA / nAnAprakAradurvAkyA nAnAceSTAvidhAyinI // 230 // AkRSya cchurikAM ke cihnistrizAnapare bhaTAH / vadhArthamudyatAstasya kopakampitamUrtayaH // 231 // veganirmuktahuGkArAH parasparasamAkulAH / te taM samantato barmazakA iva parvatam // 232 // ara aidset kriyAlApaNDitaH / cikSeSa caraNAghAtairdUraM tAn vihvalAn samam // 233 // jaghAna jAnunA kAMzcitkUrpareNAparAva zraman / kazvinmuSTiprahAreNa cakAra zatazarkarAn // 234 // kacepu kAMzvidApya nipAla dharaNItale / pAdenAcUrNayat kAMzcidasaghAtairapAtayat / / 235|| kAMzcidanyonyaghAtena paricUrNitamastakAn / cakAra jaGghayA kAMzcidaraM prAptavimUrchanAn // 236 // evamekAkinA tena paripatsA tathAvidhA / mahAbalena vidhvaMsaM nItA bhayasamAkulA // 237 // evaM vidhvaMsayan yAvaniSkrAnto bhavanAjiram / tAvadyeodhazatairanyaiH lakSmaNaH pariveSTitaH || 238 | ! sAmantairatha sandarvAraNaiH saptibhI rathaiH / parasparavisardena babhUvAkulatA parA // 239 // nAnAzastraka reveSu lakSmyAliGgitavigrahaH / cakAra ceSTitaM vIraH zRgAleSviva kesarI || 240 // namaskAra nahIM kiyA ||226|| sacamuca hI usa deza ke saba loga tere hI jaise haiM jisa prakAra baTaloIke do-cAra sItha jAnanese saba sIthoMkA jJAna ho jAtA hai usI prakAra tere dvArA vahA~ke saba logoMkA parokSa jJAna ho rahA hai || 227|| 117 siMhadarake isa prakAra kahanepara kucha krodhako prApta huA lakSmaNa bolA ki maiM sAmyabhAva sthApita karane ke lie yahA~ AyA hU~ tujhe namaskAra karaneke lie nahIM ||228|| siMhodara ! isa viSaya meM bahuta kahane se kyA ? saMkSepase suna, yA to tU sandhi kara yA Aja hI maraNakA Azraya le ||229|| yaha kahate hI samasta sabhA parama kSobhako prApta ho gayI, nAnA prakArake durvacana bolane lagI tathA nAnA prakArakI ceSTAe~ karane lagI || 230|| jinake zarIra krodhase kA~pa rahe the aise kitane hI yodhA churI khIMcakara aura kitane hI yodhA talavAreM nikAlakara usakA vadha karaneke lie udyata ho gaye || 231|| jo vegase huMkAra chor3a rahe the tathA jo paraspara atyanta vyAkula aise una yoddhAoMne lakSmaNako cAroM orase usa prakAra ghera liyA jisa prakAra ki macchara kisI parvatako ghera lete haiM ||232 || zIghratA se kArya karane meM nipuNa dhIra-vIra lakSmaNane jo pAsameM nahIM A pAye the aise una yoddhAoMko caraNoMkI capeTa se vihvala kara eka sAtha dUra pheMka diyA || 233 || zIghratAse ghUmate hue lakSmaNane kitane hI logoM ko ghuTanoMse, kitane hI logoMko kohanIse, aura kitane hI logoMko muTThiyoM ke prahArase zatakhaNDa kara diyA arthAt eka-ekake sau-sau Tukar3e kara diye || 234|| kitane hI logoMke bAla khIMcakara tathA pRthivIpara paTakakara unheM pairoMse cUNaM kara DAlA aura kitane ho logoM ko kandheke prahArase girA diyA || 235|| kitane hI logoMko paraspara bhir3Akara unake zira eka dUsareke zirakI coTase cUrNa kara DAle aura kitane hI logoMko jaMghAke prahArase mUcchita kara diyA || 236|| isa prakAra mahAbalavAn eka lakSmaNane siMhodara kI usa sabhAko bhayabhIta kara vidhvasta kara diyA || 237 // isa prakAra sabhAko vidhvasta karatA huA lakSmaNa jaba bhavana se bAhara AMgaNa meM nikalA taba saikar3oM anya yoddhAoMne use ghera liyA || 238|| tadanantara yuddhake lie taiyAra khar3e hue sAmantoM, hAthiyoM, ghor3oM aura rathoMke dvArA utpanna parasparakI dhakkAdhUmIse bahuta bhArI AkulatA utpanna ho gayI ||239 || hAthoM meM nAnA prakArake zastra dhAraNa karanevAle una sAmantoMke sAtha vIra Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 padmapurANe tato'nekapamAruhya 'prAvRSeNyaghanAkRtim / svayaM siMhodaro rorbu lkssmiinilymudytH||241|| tAsman raNaziroyAte kiIcaLyamupAgatAH / dUragAH punarAjagmuH sAmantA lakSmaNaM prati / / 242 // ghanAnAmiva saGghAste babrastaM zazinaM yathA / vAtUla iva tAneSa tUlarAzInivAkirat // 243 / / udAramaTakAminyo gaNDavinyastapANayaH / jagurAkulatAmAjaH pravilolavilocanAH // 244 // pazyatenaM mahAmImaM sakhyaH puruSamekakam / veSTitaM bahubhiH karairasAMpratamidaM param // 24 // anyAstatrocire ko'pi kenAyaM paribhUyate / pazyatAnena vikrAntA bahavo vihvalIkRtAH // 246 / / AstRNAnamatho dRSTvA lakSmaNo'bhimukhaM balam / vihasya vAraNastambha mahAntamudamUlayat // 247 / / tataH sarabhasastatra sAndrahukAramISaNaH / jajambhe lakSmaNaH kakSe yathoccarAzuzukSaNiH // 248 // vismito gopurAgrastho dazAGganagarAdhipaH / pArzvavartibhirityUce sAmantairvikacekSaNaiH // 249 / / ko'pyeSa puruSo nAtha pazya sehodaraM balam / bhagnadhvajarathacchatraM karoti paramadyutiH // 250 / / eSa khaDgadhanucchAyamadhyavartI suvihvalaH / Avarta iva nikSipto bhrAmyatImAhitodaraH // 251 / / itazvetazca vistIrNametatsainyaM palAyate / etasmAstrAsamAgatya siMhAn mRgakulaM yathA // 252 / / vadantyanyonyamatraite sAmantA dUravartinaH / avatAraya sannAhaM maNDalAyo vimucyatAm // 253 // lakSmaNa aisI ceSTA karane lagA jaisI ki zRgAloMke sAtha siMha karatA hai // 240 // tadanantara varSA Rtuke meghake samAna AkArako dhAraNa karanevAle hAthIpara savAra hokara siMhodara svayaM lakSmaNako rokaneke lie udyata huA / / 241 // jo sAmanta pahale dUra bhAga gaye the ve siMhodarake raNAgrameM Ate hI kucha-kucha dhairya dhAraNa kara phirase vApasa A gaye / / 242 // jisa prakAra meghoMke jhuNDa candramAko gherate haiM usI prakAra una sAmantoMne lakSmaNako gherA parantu jisa prakAra tIvra vAyu ruIke Dherako ur3A detI hai usI prakAra usane una sAmantoMko ur3A diyA-dUra bhagA diyA // 243 / / jinhoMne gAloMpara hAtha lagA rakhe the, jo atyanta AkulatAko prApta thIM, tathA jinake netra bhayase caMcala ho rahe the aisI uttama yoddhAoMkI striyA~ parasparameM kaha rahI thIM ki he sakhiyo! isa mahAbhayaMkara puruSako dekho| isa ekako bahutase krUra sAmantoMne ghera rakhA hai yaha atyanta anucita bAta hai // 244-245 // unhIMmeM kucha striyAM isa prakAra kaha rahIM thIM ki yadyapi yaha akelA hai phira bhI ise kauna paribhUta kara sakatA hai ? dekho, isane aneka yoddhAoMko capeTakara vihvala kara diyA hai // 246 / / athAnantara sAmane senAko ikaTrI hotI dekha lakSmaNane haMsakara hAthI bA~dhanekA eka bar3A khambhA ukhAr3A // 247 / / aura jisa prakAra vanameM joradAra agni vRddhiMgata hotI hai usI prakAra saghana huMkAroMse bhayaMkaratAko prApta karatA huA lakSmaNa usa senApara vegase TUTa par3A / / 248|| dazAMgapurakA rAjA vajrakarNa gopurake agrabhAga para baiThA-baiThA isa dRzyako dekha Azcaryase cakita ho gyaa| jinake netra harSase vikasita ho rahe the aise samIpavartI sAmantoMne usase kahA ki he nAtha! dekho. parama tejako dhAraNa karanevAlA yaha koI puruSa sihodarakI senAko naSTa kara rahA hai| usane usakI senAke dhvaja, ratha tathA chatra Adi sabhI tor3a DAle haiM // 249-250 // talavAroM aura dhanuSoMkI chAyAke bIca khar3A huA yaha siMhodara, atyanta vihvala ho bhaMvara meM par3e hue ke samAna idhara-udhara ghUma rahA hai / / 251 // jisa prakAra siMhase bhayabhIta hokara mRga samUha idhara-udhara bhAgatA phiratA hai usI prakAra siMhodarakI senA isase bhayabhIta hokara idhara-udhara bhAgatI phiratI hai // 252 // ye dUra khar3e hue sAmanta paraspara kaha rahe haiM ki kavaca utAra do, talavAra chor3a do, dhanuSa pheMka do, 1. prAvRSeNa m.| 2. jAte m.| 3. agniH / 4. siMhodaraH / Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayastrizattamaM parva 119 kArmukaM kSipa muJcAzvaM vAraNAdavatIryatAm / gadAM nirasya gartAyAM mAkArSIravamunnatam / / 254 / / Alokya zastrasaGghAtaM zrutvA vA ramasAnvitaH / ko'pyeSa puruSo'smAkamApaptadatidAruNaH // 255 / / apasarpAmuto dezAdehi mArgamaho bhaTa / vAraNaM sArayaitasmAkimatra stambhito'si te // 256 // ayaM prApto'yamAyAto duHsUta syandanaM tyaja / turaGgAzvodaya kSipraM ghAtitA smo na saMzayam // 257 // evamAdikRtAlApAH kecirasaGkaTamAgatAH / parityajya maiTAkalpamete paNDakavat sthitAH // 257 / / kimeSa ramate yuddhe ko'pi tridazasaMmavaH / vidyAdharo tu vAnyasya kasyeyaM zaktirIdRzI // 259 / / kAlo nAma yamo vAyuH ko'pi loke prakIya'te / so'yaM kimu maveccaNDo vidyuddaNDacalAcalaH // 26 // kRtvedamIdRzaM sainyaM punareSa kariSyati / kimityevaM mano'smAkaM nAtha zaGkAmupAgatam // 26 // "nirIkSasvainamutpatya saMgrAme romaharSaNe / siMhodaraM samAkRSya vihvalaM varavAraNAt // 262 // gale tadaMzukenaiva prAdhvaMkRtyaM suvismitaH / eSa yAti puraHkRtvA balIvadaM yathA vazam // 263 // evamuktaH sa tarUce svasthA bhavata mAnavAH / devAH zAnti kariSyanti kimatra bahucintayA // 264 // sthitA "mUrddhasa hANAM dazAGganagarAGganAH / paraM vismayamApannA jagurevaM parasparam // 265 // sakhi pazyAsya vIrasya ceSTitaM paramAdbhutam / yenakena narendro'yamAnIto'zukabandhanam // 266 / / aho kAntiramadhyeyaM dhutizcAtizatAnvitA / aho zakti riyaM ko'yaM bhavet puruSasattamaH // 267 // bhUto'yaM bhavitA vApi puNyavatyAH suyoSitaH / patiH kasyAH prazastAyAH samastajagatIzvaraH // 268 // siMhodaramahiSyo'tha vRddhabAlasamanvitAH / rudatyaH pAdayoH peturlakSmaNasyAtivilavAH // 269 / / ghor3A chor3a do, hAthIse nIce utara jAo, gadA gaDDhe meM girA do, U~cA zabda mata karo, zastroMkA samUha dekhakara yaha atizaya bhayaMkara puruSa vegase kahIM hamAre Upara na A par3e; isa sthAnase haTa jAo, are bhaTa ! rAstA de, hAthIko yahA~se dUra haTA, cupacApa kyoM khar3A hai ? are duSTa sArathi ! dekha, yaha AyA, yaha AyA, ratha chor3a, ghor3e jaldI bar3hA, mAre gaye isameM saMzaya nahIM, ityAdi vArtAlApa karate hue, saMkaTa meM par3e kitane hI yoddhA, yoddhAoMkA veSa chor3akara napuMsakoMke samAna eka ora sthita haiM / / 253-258|| kyA yuddha meM yaha koI deva krIr3A kara rahA hai athavA vidyAdhara, vAyu nAmakA koI vyakti saMsArameM prasiddha hai so kyA yaha vahI hai ? yaha atyanta tIkSNa aura bijalIke samAna caMcala hai / / 259-260 // senAko isa prakAra naSTa-bhraSTa karake aba yaha Age kyA karegA? he nAtha! isa prakAra hamArA mana zaMkAko prApta ho rahA hai / / 261 // dekho, romAMcakArI yuddhameM uchalakara bhayabhIta siMhodarako hAthIse khIMcakara usIke vastrase gale meM bA~dha liyA hai aura yaha bailakI taraha vaza kara use Age kara Azcaryase cakita hotA huA A rahA hai / / 262-263 / / isa prakAra sAmantoMke kahanepara vajrakarNane kahA ki he mAnavo! svastha hoo, deva zAnti kareMge, isa viSayameM bahuta cintA karanese kyA lAbha hai ? // 264|| mahaloMke zikharoMpara baiThI dazAMganagarakI striyA~ parama Azcaryako prApta ho paraspara isa prakAra kaha rahI thIM // 265 / / ki he sAthI ! isa vIrakI parama adbhuta ceSTA dekho jisane akele hI isa rAjAko vastrase bAMdha liyA // 266 / / dhanya isakI kAnti, dhanya isakA atizaya pUrNa teja, aura dhanya isakI zakti / aho! yaha uttama puruSa kauna hogA ? // 267 / / yaha kisa bhAgyazAlinI guNavatI strIkA pati hai ? athavA Age hogA? yaha samasta pRthivIkA svAmI hai / / 268 / / / athAnantara vRddha aura bAlakoMse sahita siMhodarakI rAniyA~ bhayase atyanta vihvala ho rotI 1. mA patadatidAruNaH ma. / 2. apasA m.| 3. yodhaveSam / 4. napuMsakavat sthitAH / 5. bhavezcandro (?) m.| 6. tvayeda- m.| 7. nirIkSasva+enam / 8. baddhvA / 9. paraH kRtvA ja., kh.| 10. vajakarNaH / 11. hANAM prAsAdAnAM mUrddhasu pRSTheSu / Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 padmapurANe ucuzca deva muJcainaM martRbhikSAM prayaccha naH / adya prabhRtibhRtyo'yaM tavAjJAkaraNodyataH // 270 // so'vovat pazyatodAraM dumakhaNDamimaM puraH / atra nItvA durAcArametamuralambayAmyaham // 271 / / karuNaM bahu kurvantyaH punaH sAJjalayo'vadan / ruSTo'si yadi devAsmAn jahi nirdhAryatAmayam / / 272 / / prasAdaM kuru mA duHkhaM darzaya priyasaMbhavam / nanu yoSitsu kAruNyaM kurvanti puSottamAH 1273 / / puro mokSyAmi sevadhvaM svasthatAmityasau vadan / yayau caityAlayaM yatra sasIto rAghavaH thitaH // 274 / / avocallakSmaNaH panaM so'yaM vjrshrterriH| AnIto'syAdhunA deva kRtyaM vadatu yanmayA / / 275 / / tataH siMhodaro mUrnA karakur3amalayoginA / papAta vepamAnAGgaH pAsya kramapabhayoH / / 276 / / jagAda cana deva tvAM vedmiko'sIti kAntimAn / pareNa tejasA yukto mahIdhrapatisannibhaH // 27 // mAnavo bhava devo vA gambhIrapuruSottama / atra kiM bahubhiH proktarahamAjJAkarastatha // 278 / / gRhNAtu rucitastubhyaM rAjya mindrAyudhazruti: / ahaM tu pAdazuzrUSAM karomi satataM tava / / 249 // dhabhikSAM prayaccheti yoSito'pyasya pAdayoH / rudatyaH praNipatyocuH kurvantyaH karuNaM bahu // 28 // devi straiNAtvamasmAkaM kAruNyaM kuru zobhane / ityuditvA ca sItAyAH patitAstAH kramAbjayoH // 28 // tataH siMhodaraM padmo jagAda vinatAnanam / kurvan vApISu haMsAnAM meghanAdodbhavaM bhayam // 282 / / zahAyudhazratiyatte bravIti kuru tattadhoH / evaM te jIvitaM manye prakAro'nyo na vidyate // 283 / / AhUto'tha hitaiH pummiH kRtadRSTyAdivardhanaH / vajrarNaH parIvArasahitazcaityamAgamat / / 284 // sa triH pradakSiNIkRtya mUrdhapANijinAlayam / stutvA nanAma candrAmaM bhaktihRSTastanUruhaH // 285 / / haI lakSmaNake caraNoMmeM A par3I / / 269 / / ve bolI ki he deva ! ise chor3o, hamAre lie patikI bhikSA deo, Ajase yaha ApakA AjJAkArI bhRtya hai / / 270 / / lakSmaNane kahA ki dekho yaha sAmane UMcA vRkSakhaNDa hai vahA~ le jAkara isa durAcArIko usapara laTakAU~gA // 271 / / tadanantara bahuta karuNa rudana karatI tathA bAra-bAra hAtha jor3atI huI bolI ki he deva ! yadi ruSTa ho to hama logoMko mAro aura ise chor3a do // 272 / / prasannatA karo, haga logoMko patikA duHkha na dikhaao| uttama puruSa striyoMpara dayA karate hI haiM / / 273 / / taba lakSmaNane kahA ki acchA Age calakara chor3a deMge Apa loga svasthatAko prApta hoo| isa prakAra kahatA huA lakSmaNa usa caityAlayameM gayA jahA~ ki sItA sahita rAma Thahare hue the // 274 / / vahA~ jAkara lakSmaNane rAmase kahA ki yaha vajrakarNakA zatru hai ise maiM le AyA huuN| aba he deva ! jo karanA ho so AjJA karo // 275|| taba jisakA zarIra kA~pa rahA thA aisA siMhodara hAtha jor3a mastakase lagA rAmake caraNakamaloMmeM girA // 276 / / aura bolA ki he deva ! Apa kauna haiM ? yaha maiM nahIM jaantaa| Apa kAntimAn haiM, utkRSTa tejase yukta haiM aura sumeruke samAna sthira haiM / / 277 // he gambhIra puruSottama ! Apa manuSya raho cAhe deva ! isa viSayameM bahuta kahanese kyA? maiM ApakA AjJAkArI sevaka hU~ / / 278 / / vajrakarNa Apako rucatA hai so vaha yaha rAjya grahaNa kare maiM to sadA Apake caraNoMkI zuzrUSA hI karatA rahU~gA // 279 / / siMhodarakI striyA~ bhI atyanta karuNa vilApa karatI huI, rAmake caraNoMmeM praNAma kara bolIM ki hamAre lie patikI bhikSA dIjie // 280 // 'he devi ! tuma to syo ho ataH he zobhane ! hamapara dayA karo' isa prakAra kahakara ve sItAke caraNakamaloMmeM bhI par3I / / 281 // tadanantara vApikAoMmeM sthita haMsoMko meghadhvanise honevAlA bhaya utpanna karate hue rAmane nIcA mukha kara baiThe hue siMhodarase kahA / / 282 // ki he sudhI! tUjhe vajra karNa jo kahe so kara ! isI taraha terA jIvana raha sakatA hai aura dUsarA upAya nahIM hai / / 283 / / tadanantara jisakI bhAgya-vRddhi ho rahI thI aisA vajrakarNa hitakArI puruSoMke dvArA bulAyA gayA jo parivAra sahita usa caityAlayameM AyA / / 284 // usane hAtha 1. saMgamaM m.| 2. vjrkrnnH| 3. ptibhikssaaN| 4. kRtadRSTAbhivardhana: ma. / Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayastrazattamaM parva 121 tatazca vinayI gatvA stutvA tau bhrAtarau kramAt / apRcchad vapurArogyaM sItAM ca vidhikovidaH // 286 // bhadra te kuzalenAdya kuzalaM naH samantataH / iti taM rAghavo'vocannitAntaM madhuradhvaniH // 287 // saGkatheyaM tayoryAvad vartate zumalIlayoH / cAruveSo'tha sainyena vidyudaGgaH samAgataH // 288 // sa tayoH praNatiM kRtvA stutvA ca kramapaNDitaH / samIpe vajrakarNasya saMniviSTaH pratApavAn // 289 // vidyudaGgaH sudhI so'yaM vajrakarNasuhRtvaraH / iti zabdaH samuttasthau tadA sadasi mAMsalaH // 290 // punazca rAghavo'vocat kRtvA smitasitaM mukham / vajrakarNa ! samIcInA tava dRSTiriyaM parA // 291 // kumataistava dhIreSA manAgapi na kampitA / utpAtavAtasaMghAtaiH mandarasyeva cUlikA // 292 // mamApi sahasA dRSTvA na te mUrdhAyamAnataH / aho paramidaM cAru tava zAntaM viceSTitam // 293 // athavA zuddhatatvasya kimu puMso'sti dustaram / dharmAnurAgacittasya samyagdRSTervizeSataH // 294 // praNamya trijagadvandhaM jinendraM paramaM zivam / tuGgena zirasA tena kathamanyaH praNamyate // 295 // makarandarasAsvAdalebdhavarNo madhuvrataH / rAsabhasya padaM pucche pramatto'pi karoti kim // 296 // buddhimAnasi dhanyo'si dudhAsyAsannabhavyatAm / candrAdapi sitA kIrtistava bhrAmyati viSTape // 297 // vidyudaGgo'pyayaM mitraM paraM te viditaM mayA / manyo'yamapi yaH sevAM tava kartuM samudyataH // 298 // sadbhUtaguNakIrteratha lajjAmupAgataH / kiMcinnatAnano'vocacchunAzIrAyurdhazravAH // 299 // annAvasIdato deva prAptasya vyasanaM mahat / saJjAto'si mahAbhAga tvaM me paramabAndhavaH // 300 // 3 jor3a taka lagA jinAlayakI tIna pradakSiNAe~ dIM phira bhaktise romAMcita ho candraprabha bhagavAnnamaskAra kiyA || 285 // tatpazcAt vidhi-vidhAna ke jAnakAra vajrakarNane vinayapUrvaka jAkara rAma-lakSmaNa donoM bhAiyoMkI kramase stuti kI aura sItAse zarIra-sambandhI Arogya pUchA // 286 // tadanantara rAmane atyanta madhura dhvanimeM usase kahA ki he bhadra ! Aja to terI kuzalase hI hama sabako kuzala hai // 287 // / isa prakAra zubhalIlAke dhAraka rAma aura vajrakarNake bIca jabataka yaha vArtAlApa calatA hai tabataka sundara veSakA dhAraka vidyudaMga senAke sAtha vahA~ A pahu~cA ||288 || kramake jAnane meM paNDita pratApI vidyudaMga rAma-lakSmaNako praNAma kara vajrakaNake pAsa A baiThA // 289 // usI samaya sabhA meM yaha joradAra zabda gU~jane lagA ki yaha buddhimAn vidyudaMga vajrakaNaMkA parama mitra hai ||290|| tadanantara rAmane manda hAsyase mukhako dhavala kara vajrakarNaMse kahA ki he vajrakaNaM ! terI yaha dRSTi atyanta zreSTha hai || 221|| jisa prakAra meruparvatakI cUlikA, pralayakAlako vAyuke AghAta se kampita nahIM hotI, usI prakAra terI yaha buddhi mithyA matoMse raMcamAtra bhI kampita nahIM huI // 292 // mujhe dekhakara bhI terA yaha mastaka namrIbhUta nahIM huA so terI yaha ceSTA atyanta manohara tathA zAnta hai || 293 // athavA zuddha tattvake jAnakAra puruSako kyA kaThina hai ? khAsakara dharmAnurAgI samyagdRSTike manuSyako ||294 || jisa unnata zirase tIna lokake dvArA vandanIya parama kalyANasvarUpa jinendrabhagavAnko namaskAra kiyA jAtA hai usI zirase dUsare logoM ko kaise praNAma kiyA jAye ? // 295 // makaranda rasake AsvAdanameM nipuNa bhauMrA unmatta honepara bhI kyA gadhekI pU~chapara apanA sthAna mAtA hai ? || 296 || tuma buddhimAn ho, dhanya ho, nikaTa bhavyapanA dhAraNa kara rahe ho aura candramAse bhI adhika dhavala tumhArI kIrti saMsArameM bhramaNa kara rahI hai ||297|| mujhe mAlUma hai ki yaha vidyudaMga bhI tumhArA mitra hai / so yaha bhI bhavya hai jo ki tumhArI sevA karaneke lie udyata rahatA hai || 298|| athAnantara yathArthaM guNoMke kathanase jo lajjAko prApta thA tathA jisakA mukha kucha nIcekI ora jhuka rahA thA aisA vajrakaNaM bolA ki he deva ! yadyapi Apako yahA~ rahate bahuta kaSTa huA hai 1. sumero / 2. nipuNaH / 3. bhramaraH / 4. vajrakarNaH / 5. meM tvaM ma. / 2-16 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 padmapurANe niyamastvatprasAdena mamAyaM jIvato'dhunA / pAlito mama bhAgyena tvamAnIto narottamaH // 301 // vadannevamasA Uce rakSmaNena vicakSaNaH / vadAbhirucitaM yatte kSipraM saMpAdayAmyaham // 302 // so'vocat suhRdaM prApya bhavantamatidurlabham / na kiMcidasti loke'sminnidaM tu pravadAmyaham // 303 // tRNasyApi na vAJchAmi pIDAM jinamatAzritaH / ato vimucyatAmeSa mama siMhodaraprabhuH // 304 // ityukta lokavaktrebhyaH sAdhukAraH samudyayau / prAptadveSe'pi pazyAyaM matiM dhatte zubhAmiti // 305 // apakAriNi kAruNyaM yaH karoti sa sjnH| madhyo kRtopakAre vA prItiH kasya na jAyate // 306 // evamastviti bhASitvA lakSmaNena tayoH kRtA / hastagrahaNasaMpannA prItiH samayapUrvikA // 307 // ujjayinyA dadAvadhaM vajrakarNAya zuddhadhIH / siMhodaro hRtaM pUrva viSayodvAsane ca yat // 308 // caturaGgasya dezasya gaNikAnAM dhanasya ca / vimAgaM samabhAgera nijasyApyakarodasau // 309 // vAhadgataprasAdena tAM vezyAM tacca kuNDalam / lebhe senAdhipatyaM ca vidyudaGgaH suvizrutaH // 310 // vajrakarNastataH kRtvA rAmalakSmaNayoH parAm / pUjAmAnAyayakSipramaSTau duhitaro varAH // 311 // sajAyo dazyate jyAyAniti tAstena daukitAH / lakSmIdharaM kRtodAravibhUSAvinayAnvitAH // 312 // nRpAH siMhodarAdyAzca daduH paramakanyakAH / evaM sannihitaM tasya kumArINAM zatatrayam // 313 // DhaukitvA vajrakarNastAH samaM siNhodraadibhiH| jagAda lakSmaNaM deva tavaitA vanitA iti // 314 // to bhI he mahAbhAga ! Apa mere parama bAndhava hue haiM / / 299-300 / isa samaya mere jIvita rahate hue mere isa niyamakA pAlana Apake hI prasAdase huA hai aura mere bhAgyase hI Apa puruSottama yahAM padhAre haiM // 301 / / isa prakAra kahate hue buddhimAn vajrakarNase lakSmaNane kahA ki jo terI abhilASA ho vaha kaha maiM zIghra hI pUrNa kara dUM // 302 / / yaha sunakara vajrakarNane kahA ki Apa-jaise atyanta durlabha mitrako pAkara isa saMsArameM kucha bhI durlabha nahIM hai| ataH maiM yaha prArthanA karatA hU~ ki maiM jinamatakA dhAraka honese yaha nahIM cAhatA hU~ ki tRNako bhI pIr3A ho| isalie yaha merA svAmI rAjA siMhodara chor3a diyA jAye ||303-304|| vajrakarNake itanA kahate hI logoMke mukhase 'dhanya-dhanya' zabda nikala pdd'aa| dekho yaha bhadra puruSa zatruke Upara bhI zubha buddhi dhAraNa kara rahA hai // 305 // apakArIke Upara jo dayA karatA hai vahI sajjana hai| vaise madhyastha athavA upakAra karanevAlepara kise prema utpanna nahIM hotA // 306 // tadanantara 'evamastu' kaha lakSmaNane hAtha milAkara tathA kabhI zatrutA nahIM kareMge, isa prakAra zapatha dilavAkara donoMkI mitratA karA dI // 307 // nirmala buddhike dhAraka siMhodarane ujjayinIkA AdhA bhAga tathA dezako ujAr3a karate samaya jo kucha pahale harA thA vaha saba vajakarNake lie de diyA // 308 / / apanI caturaMga senA, deza, gaNikA tathA dhanakA bhI usane barAbara-barAbara AdhA bhAga kara diyA // 309 // jinabhaktike prasAdase atizaya prasiddha vidyudaMgane bhI vaha vezyA, vaha ratnamayI kuNDala aura senApatikA pada prApta kiyA // 310 // tadanantara vajrakaNaMne rAma-lakSmaNakI parama pUjA kara zIghra ho apanI ATha putriyA~ bulavAyIM / / 311 / / cUMki bar3e bhAI rAma strIse sahita dikhAI dete the isalie usane uttama AbhUSaNoMko dhAraNa karanevAlI tathA vinayase yukta apanI putriyA~ lakSmaNako vyAha dIM // 312 / / inake sivAya siMhodara Adi rAjAoMne bhI uttamottama kanyAe~ diiN| isa taraha saba milAkara lakSmaNako tIna sau kanyAe~ prApta huI // 313 // una sabako khar3I kara vajrakarNane siMhodara Adi rAjAoMke sAtha lakSmaNase kahA ki he deva ! ye ApakI striyA~ haiM / / 314 // 1. jIvitAdhanA ka., kha., j.| 2. pAlitA k.| 3. bhAgena m.| 4. zucizrutaH m.| 5. 'tava jyAyAn jyeSTho bhrAtA rAmaH sajAyo savallabho dRzyate atastvamapi sajAyA bhava' iti nirdizya tena tA duhitaro lakSmaNaM prApitA iti bhaavH| | Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trayastrizattamaM parva 123 lakSmIdharastato'vocad dArasaGgaM karomyaham / na tAvanna kRtaM yAvat padaM bhujabalArjitam // 315 // padmazca tAnuvAcaivaM nAsmAkaM vasatiH kacit / bharatasyAdhirAjye'smin deze svargatalopame // 316 // dezAn sarvAn samullaGghaya kariSyAmyAlayaM tataH / Azritya candanagiri dakSiNArNavameva vA // 317 // ekA velAmiha tato jananyau netumutsuke / AgantavyaM mayAvazyaM drAgayodhyAmanena vA // 318 // kAle tatraiva neSyante kanyakA api bho nRpAH / ajJAtanilayasyAsya kIdRzo dArasaMgrahaH // 319 // ekamukte kumArINAM tavRndaM zuzubhe na ca / AkulaM paGkajavanaM himavAtAhataM yathA // 320 // priyasya virahe prANAn tyakSyAmo yadi tatpunaH / avApsyAmaH kuto'nena samAgamarasAyanam // 321 // prANAMzca dhArayantInAM kaitavaM manyate janaH / dayate ca samiddhena mano virahavahninA // 322 // sumahAna bhRgurekatra vyAghro'nyatrAtidAruNaH / aho kaSTa kamAdhAraM vrajAmo'tyantadussahAH // 323 // athavA virahavyAghra saMgamAzayavidyayA / saMstambhya dhArayiSyAmaH zarIramiti sAMpratam // 324 // evaM vicintayantIbhiH sArdha tAmimahIbhRtaH / gatA yathAgataM kRtvA rAmAdInAM yathocitam // 325 // sacceSTAH pUjyamAnAstAM pitRvargaNa kanyakAH / nAnAvinodanAsaktAstasthustadgatamAnasAH // 326 // AnAyitaH pitA bhUtyA sabandhudezamAtmanaH / vidyudaGgena cakre ca paramaH saGgamotsavaH // 327 // parame'tha nizIthe 'te natvA caityAlayAttataH / zanairnirgatya pAdAbhyAM svecchayA sudhiyo yayuH // 328 // caityAlayaM pramAte taM dRSTvA zUnyaM jano'khilaH / rahitAzeSakartavyo vitAnahRdayasthitaH // 329 // tadanantara usake uttarameM lakSmaNane kahA ki maiM jabataka apane bAhubalase ajita sthAna prApta nahIM kara letA hU~ tabataka strI samAgama nahIM karUMgA // 315 // rAmane bhI unase isI prakAra kahA ki abhI hamArA kahIM nizcita nivAsa nahIM hai| svargake samAna bharatake. rAjyameM jo deza haiM una sabako pAra kara hama malayagiri athavA dakSiNa samudrake pAsa apanA ghara bnvaaveNge| vahA~ utkaNThAse bharI apanI mAtAoMko le jAnese lie eka bAra hama athavA lakSmaNa avazya hI ayodhyA aaveNge| he rAjAo! usI samaya ApakI ina kanyAoMko le aaveNge| tumhIM kaho jisake rahanekA ThikAnA nahIM usakA strI-saMgraha kaisA ? // 316-319 // isa prakAra kahanepara vaha kanyAoMkA samUha tuSAra vAyuse Ahata kamalavanake samAna Akula hotA huA zobhita huA // 320 / / kanyAe~ vicAra karane lagI ki yadi hama patike virahameM prANa chor3a degI to phira isake sAtha samAgamarUpI rasAyanako kaise prApta kara sakeMgI? // 321|| aura yadi prANa dhAraNa karatI haiM to loga kapaTa mAnate haiM tathA dedIpyamAna virahAnalase mana jalatA hai // 322 // aho ! eka ora to bar3I bhArI DhAlU caTTAna hai aura dUsarI ora atyanta nirdaya vyAghra hai| ataH atyanta dukhase bharI huI hama kisa AdhArako prApta hoM ? // 323 // athavA isa samaya hama samAgamakI abhilASArUpI vidyAse viraharUpI vyAghrako kIlakara zarIra dhAraNa kareMgI // 324|| isa prakAra vicAra karatI huI una kanyAoMke sAtha rAjA loga rAma AdikA yathocita satkAra kara jaise Aye the vaise cale gaye // 325 // jinakI uttama ceSTA thI, pitRvarga jinakA nirantara satkAra karatA thA aura jo nAnA prakArake vinodameM Asakta thIM aisI kanyAeM lakSmaNameM mana lagAkara raha gayIM // 326 // tadanantara vidyudaMgane bhAI-bAndhavoMse sahita pitAko bar3e ThATa-bATase apane dezameM bulAyA aura pahu~canepara unake samAgamakA bahuta bhArI utsava kiyA // 327 // ___athAnantara buddhimAn rAma-lakSmaNa sItAke sAtha-sAtha ghanaghora AdhI rAtake samaya bhagavAnko namaskAra kara cupake-cupake caityAlayase nikalakara icchAnusAra paidala cale gaye // 328 // prabhAta honepara caityAlayako zUnya dekha saba loga apanA-apanA kartavya bhUlakara zUnya hRdaya ho gaye // 329 / / 1. rAmAdayaH / 2. zUnyahRdayaH / Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 padmapurANe samaM kulizakarNena jAtA prItiranuttarA / siMhodarasya sanmAnagatyAgamanavardhitA // 330 // mandAkrAntAvRttam svairaM svairaM janakatanayAM tau ca saMcArayantau sthAyaM sthAyaM vikaTasarasAM kAnanAnAM taleSu / pAya pAyaM rasamabhimataM svAdubhAjAM phalAnAM krIDaM krIDaM surasavacanaM cAruceSTAsametam // 331 // prAptau nAnAracanabhavanottuGgazRGgAbhirAmaM ramyodyAnAvatatavasudhaM caityasaMvAtapUtam / 'nAkacchAyaM satatajanitAtyutsavodArapauraM zrImatsvAnaM ravisamarucikhyeAtimatkUvarAkhyam // 332 // ityArSe raviSeNAcAryaprokte padmacarite vajrakarNopAkhyAnaM nAma trayastriMzattamaM parva // 33 // siMhodarakI vajrakarNake sAtha jo uttama prIti utpanna huI thI vaha pArasparika sammAna tathA AnevRddhiko prApta huI ||330|| gautamasvAmI kahate haiM ki rAma-lakSmaNa-sItAko dhIre-dhIre usakI ' icchAnusAra calAte hue, vizAla sarovaroMse yukta vanoMke madhya meM Thaharate hue, svAdiSTa phaloMkA icchita rasa pIte hue, tathA uttama vacana aura sundara ceSTAoMke sAtha krIr3A karate hue, kUvaranAmaka usa dezameM pahu~ce jo nAnA prakArake bhavanoMke UMce-UMce zikharoMse sundara thA, jisakI vasudhA manohara udyAnoMse vyApta thI, jo mandiroMke samUhase pavitra thA, svargake samAna kAntivAlA thA, jahA~ke nagaravAsI loga nirantara honevAle utsavoMse utkRSTa the, jo zrImAnoMke zabdase yukta thA tathA sUryake samAna kAnti aura prasiddhise yukta thA ||331-332 // isa prakAra ArSa nAma se prasiddha, raviSeNAcArya racita padmacarita meM vajrakarNaM kA varNana karanevAlA taiMtIsavA~ parva samApta huA // 33 // 1. svargasadRzam / 2. savikhyAti ma., ba. Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catustriMzattamaM parva parama sundare tatra phalapuSpabharAnate / guJjabhramarasaMghAte mattakokilanAdite // 1 // kAnane sItayA sAkamagrajanmA sthitaH sukham / antikAM salilArthI tu lakSmaNaH sarasIM gataH // 2 // atrAntare surUpAnyo netrataskaravibhramaH / eko'pi sarvalokasya hRdayeSu samaM vasan // 3 / / mahAvinayasaMpannaH kAntinirjharaparvataH / varavAraNamArUDhazcArupAdAtamadhyagaH // 4 // tAmeva sarasI ramyA krIDanAhitamAnasaH / prAptaH kalyANamAlAkhyo janastannagarAdhipaH // 5 // mahataH sarasastasya dRSTvA taM tIravartinam / nIlotpalacayazyAma lakSmaNaM cArulakSaNam // 6 // tADitaH kAmabANena sa jano'tyantamAkulaH / manuSyamabravIdekamayamAnIyatAmiti // 7 // gatvA kRtvAJjalIdakSaH sa tamevamabhASata / ehyayaM rAjaputraste prasAdAt saMgamicchati // 8 // ko doSa iti saMcintya dadhAnaH kautukaM param / jagAma lIlayA cAA samIpaM tasya lakSmaNaH // 9 // uttIrya sa jano nAgAt padmatulyena paanninaa| kare lakSmaNamAlambya prAvizad gRhamAmbaram // 10 // ekAsane ca tenAtipratItaH sahitaH sthitH| apRcchacca sakhe kastvaM kuto vA samupAgataH // 11 // so'vocada viprayogAnme jyeSTho duHkhena tiSThati / tAvannayAmi tasyAnnaM kathayiSyAmi te tataH // 12 // tataH zAlyodanaH sUpa upadaMzanavaM ghRtam / apUpA ghanabandhAni vyaanAni payo dadhi // 13 // athAnantara jo phala aura phUloMke bhArase nata ho rahA thA, jahAM bhramaroMke samUha gUMja rahe the aura jahA~ matta kokilAeM zabda kara rahI thIM aise atyanta sundara vanameM rAma to sukhase virAjamAna the aura lakSmaNa pAnI leneke lie samIpavartI sarovarameM gaye // 1-2 // isI avasarameM jo atyanta sundara rUpase sahita thA, jisake vibhrama netroMko curAnevAle the, jo eka honepara bhI sarva logoMke hRdayameM eka sAtha nivAsa karatA thA, mahAvinaya sampanna thaa| kAntirUpI nirjharake utpanna honeke lie parvatasvarUpa thA, uttama hAthIpara savAra thaa| manohara paidala sainikoMke bIca cala rahA thA, jisakA mana krIDA karane meM lIna thaa| jisakA kalyANamAlA nAma thA tathA jo usa nagarakA svAmI thA, aisA eka puruSa usI sarovarameM krIr3A karaneke lie AyA // 3-5|| so usa mahAsarovarake taTapara vidyamAna, nIla kamaloMke samUhake samAna zyAma aura sundara lakSaNoMse yukta lakSmaNako dekha vaha manuSya kAmabANase tAr3ita hokara atyanta Akula ho gyaa| phalasvarUpa usane apane eka AdamIse kahA ki isa puruSako le Ao // 6-7|| vaha catura manuSya jAkara tathA hAtha jor3akara lakSmaNase isa prakAra bolA ki 'Aie, yaha rAjakumAra prasannatAse Apake sAtha milanA cAhatA hai' ||8|| 'kyA doSa hai' isa prakAra vicArakara parama kautukako dhAraNa karate hue lakSmaNa sundara lIlAse usake pAsa gaye / / 9 / / tadanantara vaha rAjakumAra hAthIse utarakara tathA kamalake samAna komala hAthase lakSmaNako pakar3a apane vastra nirmita tambUmeM bhItara calA gayA ||10|| vahA~ atyanta vizvasta ho eka hI Asanapara lakSmaNake sAtha sukhase baitthaa| kucha samaya bAda usane lakSmaNase pUchA ki he sakhe ! tama kauna ho? aura kahA~se Aye ho ? // 12 // lakSmaNane kahA ki mere viyogase mere baDe bhAI daHkhI hoMge isalie maiM pahale unake pAsa bhojana le jAtA hU~ pazcAt tumhAre lie saba samAcAra kahU~gA // 12 // athAnantara zAlike cAvaloMkA bhAta, dAla, tAjA ghRta, pue, ghevara, nAnAprakArake vyaMjana, dUdha, dahI, aneka prakArake pAnaka, zakkara aura khA~Dake laDDU, pUr3iyAM, kacaur3iyAM, sAdhAraNa pUr3iyAM, 1. rAmaH / 2. dRSTA ma. / 3. vastranirmitam / 4. upadezanavaM ma. / 5. 'dhevara' iti prasiddhAni / Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 padmapurANe pAnakAni vicitrANi zarkarAkhaNDamodakAH' / zakulyo ghRtapUrNAni pUrikA guDapUrNikAH // 14 // vastrAlaMkAramAlyAni lepanaprabhRtIni ca / amatrANi ca citrANi hastamArjanakAni ca // 15 // sarvametat sabhAsannapuruSaiH sumahAjacaiH / mAbinAnAyitaM tena janenAntikamAtmanaH // 16 // antaraGgaH pratIhAro janasya vacanAt tataH / gatvA sItAnvitaM padmaM praNamyaivamabhASata // 17 // amanmin vastramavane nAtA te deva titi / etajagaranAthazva vijJApayati sAdaraH // 18 // prasAdaM kuru tacchAyA zotaleyaM manoharA / tasmAdiyantamadhyAnaM svecchayA gantumarhatha / / 19 / / hatyake sItayA sAdhaM jyotsnayeva nizAkaraH / pannaH samAyayo bibhran mattadviradavibhramam // 20 // darAdeva samAlokya lakSmaNena sasaM tataH / abhyutthAnaM cakArAsya janaH pratyudgatiM tathA // 21 // sItayA sahitastasthau padmo'tyantavarAsane / arghadAnAdisanmAnaM prAptazca janakalpitam // 22 // tataH karmaNi nirvate svairaM snAnAzanAdike / samutsAkhilaM lokamAtmA nItasturIyatAm / / 23 / / dataH pitaH sakAzAnme prApta ityupadezanaH / prayatnaparamaM kazyAM pravizyAnanyagocarAm // 24 // nAnApraharaNAn vIrAn niyujya dvAri bhUyasaH / praviSTo yo'tra badhyo'sau mameti kRtabhASaNaH // 25 // sadbhAvajJApane lajAM dUrIkRtya sumAnasaH / vyapATayadalau teSAM samakSaM kaJcukaM janaH // 26 // svargAdiva tapo'paptat kA'pyasau varakanyakA / upayAteva pAtAlAt kiMcillajjAnatAnanA // 27 // tatkAntyA bhavanaM liptaM lagnAnalamivAbhavat / udyotamiva candreNa lajjAsmitasitAMzubhiH // 28 // gaDamizrita pUr3iyA~, vastra, alaMkAra, mAlAeM, lepana AdikI sAmagrI, nAnAprakArake bartana aura hAtha dhonekA sAmAna, yaha saba sAmagrI nikaTavartI zIghragAmI puruSa bhejakara usane apane pAsa maMgavA lI // 13-16 / / tadanantara usakI AjJA pAkara antaraMga dvArapAla vahA~ gayA jahAM sItA sahita rAma virAjamAna the, so unheM praNAma kara vaha isa prakAra bolA ||17|| ki he deva ! usa tambameM Apake bhAI virAjamAna haiM vahIM isa nagarakA rAjA bhI vidyamAna hai so vaha Adarake sAtha prArthanA karatA hai ki cUMki isa tambUko chAyA zItala tathA manako haraNa karanevAlI hai isalie prasanna hoie aura itanA mArga svecchAse calakara Apa yahA~ padhArie // 18-19|| pratihArIke itanA kahane para matta hAthIkI zobhAko dhAraNa karate hue rAmacandra sItAke sAtha kala par3e usa samaya ve aise jAna par3ate the mAno cAMdanIke sahita candramA hI hoM // 20 // rAmako dUrase hI Ate dekha rAjakumArane lakSmaNake sAtha khar3e hokara tathA kucha Age jAkara unakA svAgata kiyA ||21|| rAma sItAke sAtha atyanta utkRSTa Asana para virAjamAna hae tathA rAjakumArake dvArA pradatta aghaMdAna Adi sammAnako prApta hae / / 22 / / tadanantara icchAnusAra snAna, bhojana Adi samasta kArya samApta honepara rAjakumArane anya saba logoMko dUra kara diyaa| vahA~ rAma, lakSmaNa, sItA tIna aura cauthA rAjakumAra ye hI cAra vyakti raha gaye / / 23 / 'mere pitAke pAsase dUta AyA hai' aisA kahatA huA vaha rAjakumAra prayatnapUrvaka sajAye hue eka dUsare kamare meM gyaa| vahA~ usane nAnA prakArake zastra dhAraNa karanevAle aneka yoddhAoMko dvArapara niyukta kara yaha Adeza diyA ki yahA~ jo koI praveza karegA vaha mere dvArA vadhya hogA / / 24-25 // tadanantara yathArtha bhAvake prakaTa karane meM jo lajjA thI use dUra kara usa sucetAne rAma, lakSmaNa aura sItAke sAmane bIcakA AvaraNa phAr3a DAlA // 26 // tatpazcAt AvaraNake dUra hote hI aisA lagane lagA mAno svargase hI koI uttama kanyA noce Akara par3I hai| athavA pAtAlase hI nikalI hai| usa kanyAkA mukha lajjAke kAraNa kucha namrIbhUta ho rahA thA / / 27 / / usakI 1. modakAn m.| 2. pAtrANi / 3. samAsannapuruSaiH ka., kh.| samahAjapaH m.| 5. ityupadezataH ka., kha., prasannaH paramo -m.| 6. madhyo'sau sameti ma., kh.| Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catustrizatamaM parva 127 chekahaMsAzciraM trastAzcakSuSI samacUkucan / lakSmIriva sthitA sAkSAt zrIrivojjhitapaGkajA // 29 // gRhaM plAvitumArabdhAmiva lAvaNyavAridhI / utkIrNAmiva ravAnAM rajasA kAJcanasya vA // 30 // kallolA iva nirjagmuH stanAbhyAM kAntivAriNaH / taraGgA iva saMjAtA madhye trivalirAjite // 31 // 'caNDAtakaM samudbhidya jaghanasya ghanaM mahaH / nirjagAmAparaM chAtaM jImUtaM zazino yathA // 32 // suciraM prathitaM loke 'caJcalatvAyazomalam / gRhajImUtavartinyA nidhItamiva vidhutA // 33 // atyantasnigdhayA tanvyA romarAjyA virAjitA / nitambAjAtayA haimAn mahAnIlatviSA yathA // 34 // tato'sau sahasAmuktanararUpA sulocanA / daukitA jAnakI tena ratizrIriva lajayA // 35 // ante lakSmaNastatra pariSvako manobhuvA / avasthAM kAmapi prApaJcalamantharalocanaH // 36 // tato vizuddhayA buddhayA padmastAmityabhASata / dadhAnA vividhaM veSaM kA tvaM krIDasi kanyake / / 37 // tato'zaMkena saMvIya gAtraM pravarabhASiNI / jagAda deva ! vRttAntaM zRNu sadbhAvavedinam // 38 // bAlikhilya iti khyAtaH purasyAsya patiH sudhIH / sadAcAraparo nityaM munivallokavatsalaH // 39 // pRthivIti priyA tasya garbhAdhAnamupAgatA / mlecchAdhipatinA cAsau gRhItaH saMyuge nRpaH // 40 // kAntise lipta huA kapar3ekA tambU aisA dIkhane lagA mAno usameM Aga hI laga gayI ho tathA lajjAse yukta manda musakAnakI kiraNoMse lipta honepara aisA jAna par3ane lagA mAno usameM candramAkA hI prakAza phaila gayA ho // 28 // use dekha, catura haMsoMne cirakAla taka bhayabhIta ho apane netra saMkucita kara liye| vaha kanyA aisI jAna par3atI thI mAno kamalako chor3akara sAkSAt lakSmI hI vahA~ A baiThI ho // 29 / / usakI kAntise vaha ghara aisA mAlUma hotA thA mAno saundaryake sAgara meM usane tairanA hI zurU kiyA ho athavA ratnoM aura svarNakI parAgase mAno AcchAdita hI kiyA gayA ho // 30 // usake stanoMse aisA jAna par3atA thA mAno kAntirUpI jalake kallola hI nikala rahe hoM aura tribalise zobhita madhyabhAgameM aisA lagatA thA mAno taraMgeM hI uTha rahI hoM // 3 // jisa prakAra meghake patale AvaraNako lA~ghakara candramAkA prakAza bAhara phaTa par3atA hai usI prakAra laeNhagAko bhedakara usake nitambasthalakA saghana teja vAhara phUTa par3A thA // 32 // vaha ghara, eka meghake samAna jAna par3atA thA aura usameM baiThI huI vaha kanyA bijalIke samAna pratibhAsita hotI thii| aisA lagatA thA ki lokameM caMcalatAke kAraNa bijalIke yazameM jo mala cirakAlase lagA huA thA usane use bilakula hI dho DAlA thA // 33 // vaha svarNanirmitakI taraha dedIpyamAna nitambasthalase utpanna mahAnIlamaNike samAna zyAma, atyanta cikanI evaM patalI romarAjise suzobhita thI // 34 // tadanantara jisane sahasA puruSakA veSa chor3a diyA thA tathA jisake netra atyanta sundara the, aisI vaha kanyA sItAke pAsa A baiThI jisase vaha usa prakAra suzobhita hone lagI jisa prakArakI lajjAse ratikI zrI suzobhita hotI hai // 35 / / lakSmaNa usake pAsa hI baiThe the, so kAmase yukta ho kisI anirvacanIya avasthAko prApta he| usa samaya unake caMcala netra dhIre-dhIre cala rahe the // 36 // tadanantara nirmala vuddhise yukta rAmane usase isa prakAra kahA ki he kanye ! vividha veSako dhAraNa karanevAlI tU kauna hai ? jo isa taraha kor3A karatI hai ? // 37|| usake uttarameM madhura bhASaNa karanevAlI kanyAne vastrase zarIra DhaMkakara kahA ki he deva ! sadbhAvako sUcita karanevAlA merA vRttAnta sunie / // 38 // isa nagarakA svAmI 'bAlikhilya' isa nAmase prasiddha hai jo atizaya buddhimAn, muniyoM ke samAna nirantara sadAcArakA pAlana karanevAlA aura logoMke sAtha sneha karanevAlA hai // 39 // usakI priyAtA nAma pRthiyI hai| jisa samaya pRthivI garbhAdhAnako prApta huI usI samaya rAjA bAlakhilyakA 1. 'laha~gA' iti prasiddha strIvastram / 2. caJcalavAyasImalaM (?) ma. / 3. 9cyA m.| 4. rati zrIriva ma Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 padmapurANe uktaM ca svAminA tasya siMhodaramahIbhRtA / putrazced mavitA garne kartA rAjyamasAviti // 41 // tato'haM pApinI jAtA mantriNA vasubuddhinA' / siMhodarAya pauMsnena kathitA rAjyakAGkSayA // 42 // nItA kalyANamAlAkhyAM jananyA rahitArthikAm / prAyo mAGgalike loko vyavahAre pravartate // 43 // mantrI mAtA ca me vetti kanyeyamiti nAparaH / iyantaM kAlamadhunA bhavantaH puNyavIkSitAH // 44 // duHkhaM tiSTati me tAtaH prAptazcArakavAsitAm / siMhodaro'pi no saktastasya katu vimocanam // 45 // yadA draviNaM kiMciddeze samupajAyate / tanmlecchasvAmine sarva prepya te durgamIyuSe // 46 / / viyogAdhinAtyantaM tapyamAnA mamAmbikA / jAtA kalAvazapeva candramUrtirgataprabhA // 47 // ityuktvA duHkhabhAreNa pIDitAzeSagAtrikA / sadyo vicchAyatAM prAptA muktakaNThaM ruroda sA // 48 // atyantayadhurairvAkyaiH padmanAzvAsitA tataH / sItayA va nidhAyAtra kurvantyA mukhadhAvanam / / 45 // sumindAlU nunA coktA zucaM visRja sundari / kuru rAjyamanenaiva veSeNocitakAriNI // 50 // kAme kAMzciTAtIkSasva divasAn dhairyasaGgatAn / mlecchena grahaNaM kiM me pitaraM pazya mocitam // 51 // ityuko paramaM toSaM tAle mukta ivAgatA / samullasitasarvAGgA kanyakA dhutipUritA // 52 // tatra te kAnane ramye vicitrAlApavibhramAH / devA iva sukhaM tasthuH svacchandA divasatrayam // 53 // tataH saptajane kAle rajanyAM rAmalakSmaNau / sasItau randhramAzritya niSkrAntau kAnanAlayAt / / 54 / / mleccha rAjAke sAtha yuddha huA, so yuddhameM mleccha rAjAne use pakar3a liyA // 40 // rAjA siMhodara bAlakhilyake svAmI haiM so unhoMne kahA ki bAlakhilyakI rAnI garbhavatI hai yadi usake garbhameM patra hogA to rAjya karegA / / 41 / / tadanantara durbhAgyase putra na hokara maiM pApinI putrI utpanna huI parantu vasubuddhi mantrIne rAjyakI AkAMkSAse siMhodarake lie putra utpanna hone kI khabara dI / / 42 / / mAtAne merA kalyANamAlA yaha arthahIna nAma rakhA, so ThIka hI hai kyoMki loga prAyaH maMgalamaya vyavahArameM hI pravRtta hote haiM / / 43 // abataka mantrI aura merI bhAtA hI jAnatI hai ki yaha kanyA hai dUsarA nhiiN| Aja puNyodayase Apa logoMke darzana hue // 44 // bandIgRhake nivAsako prApta hue hamAre pitA bahuta kaSTameM haiN| siMhodara bhI unheM chur3Aneke lie samartha nahIM hai // 45|| isa dezameM jo kucha dhana utpanna hotA hai vaha saba dugaMkI rakSA karanevAle mleccha rAjAke lie bheja diyA jAtA hai / / 46 / / viyogarUpI agnise atyanta santApako prApta huI merI mAtA sUkhakara kalA mAtrase avaziSTa candramAke samAna kAntihIna ho gayI hai / / 47|| itanA kahakara duHkhake samAna bhArase jisakA samasta zarIra pIr3ita ho rahA thA aisI vaha kalyANamAlA zIghra hI kAnti rahita ho gayI tathA galA phAr3akara rone lagI // 48 // tadanantara rAmane atyanta madhura zabdoMmeM use sAntvanA dI; sItAne godameM baiThAkara usakA maMha dhoyA aura lakSmaNane kahA ki he sundari ! zoka chor3o, isI veSase rAjya karo, tuma ucita kArya kara rahI ho // 49-50 // he zubhe ! he kalyANarUpiNI! dhairya ke sAtha kucha dina taka pratIkSA kro| mere lie mleccharAjakA pakar3anA kaunasI bAta hai ? tuma zIghra hI apane pitAko chUTA dekhogI / / 51 / / isa prakAra kahanepara use itanA santoSa huA mAno pitA chUTa hI gayA ho| usa kanyAke samasta aMga harSase ullasita ho uThe aura vaha kAntise bhara gayI // 52 // tadanantara usa manohara vanameM nAnA prakArakA vArtAlApa karate hue ve saba tIna dina taka devoMke samAna svatantra ho sukhase rahe // 53 / / tatpazcAt rAtrike samaya jaba saba loga so gaye taba sItA sahita 1. subuddhinA m.| ca sabuddhinA ka., kha.1 2. rahitArthikaM m.| 3. prApto m.| 4. prekSyate m.| 5. supUjane m.| Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catustrizattamaM parva 529 vibuddhA tAnapazyantI kanyA vyAkulamAnasA / hAkAramukharA zokaM paramaM samupAgatA // 55 // mahApuruSayuktaM te stenayitvA mano mama / gantuM nidrAsametAyA nighRNeti manasvinI // 56 // kRcchrAnniyamya zokaM ca varavAraNavartinI / pravizya kUvaraM tasthau pUrvavaddInamAnasA // 57 // tataH kalyANamAlAyA rUpeNa vinayena ca / hRtacittAH krameNate prApurmakalanimnagAm // 5 // uttIrya vihitakrIDAstAM sukhena manoharAn / bahan dezAnatikramya prAptA vindhyamahATavIm // 59 // vartmanA / prayAntaH pathikaigopaiH kInAzaizca nivAritAH // 6 // kvaci sAlAdibhirvRkSalatAliGgitamUrtibhiH / tadvanaM zomate'tyantaM svAmodaM nandanaM yathA // 61 // kvaciddAvena nirdagdhaprAntasthitamahIruham / na zobhate yathA gotraM duSputreNa kalaGkitam // 62 // athAnocat tataH sItA karNikAravanAntare / vAmato'yaM sthito dhvAkSo mUni kaNTakinastaroH // 63 // vApamAno muhaH karaM kalahaM kathayatyaram / anyo'pi kSIravRkSastho jayaM zaMsati vAyasaH // 64 // tasmAt tAvat pratIkSetAM muhUrta kalahAt param / jayo'pi naiva me citte pratibhAtyatisundaraH // 65 // tataH kSaNaM bilambyaitau prayAtau punarudyatau / tadeva ca punarjAtaM nimittaM nikaTe'ntare // 66 // bravatyA api sItAyA avakarNya vacastataH / pravRttau gantumane ca mlecchAnAM sainyamudgatam // 6 // to nirIkSyaiva nirmItAvAyAntau varakAmukau / kSaNenaikena tatsainyaM kAndizIkaM palAyitam // 6 // rAma-lakSmaNa chidra pAkara vanake usa tambUse bAhara nikala gaye // 54 / / jAganepara jaba kanyAne unheM nahIM dekhA taba usakA mana bahuta hI vyAkula huaa| vaha hAhAkAra karatI huI parama zokako prApta huI // 55 / / vaha manasvinI mana hI mana yaha kaha rahI thI ki he mahApuruSa ! merA mana curAkara tathA mujhe sotI chor3a kyA tumheM jAnA ucita thA? tuma bar3e nirdaya ho // 56 / / antameM bar3e duHkhase zokako rokakara tathA uttama hAthIpara savAra ho usane kUbara nagarameM praveza kiyA aura vahA~ pahaleke samAna dIna hRdayase vaha nivAsa karane lagI // 57 // athAnantara kalyANamAlAke rUpa aura vinayase jinake citta hare ho gaye the aise rAma, sItA tathA lakSmaNa krama-kramase narmadA nadIko prApta hue // 58|| krIr3A karate hue usa nadIko pAra kara tathA aneka sundara dezoMko ullaMghana kara ve vindhyAcalako mahAaTavIM meM pahu~ce // 59 // ve bar3I bhArI senAke saMcArase khude hae mArgase jA rahe the, isalie mArgameM calanevAle gvAloM tathA halavAhakoMne unheM rokA ki isa mAgase Age na jAo para ve ruke nahIM // 60 // bahuta bhArI sugandhise bharA huA yaha vana kahIM to latAoMse AliMgita sAgauna Adike vRkSoMse nandanavanake samAna atyanta suzobhita hai aura kahIM dAvAnalake kAraNa samIpa sthita vRkSoMke jala jAnese kuputrake dvArA kalaMkita gotrake samAna suzobhita nahIM hai, isa prakAra kahate hue ve Age bar3ha rahe the // 61-62 // tadanantara kucha Age bar3hanepara sItAne kahA ki dekho, kanera vanake bIca meM bAyIM ora kaMTIle vRkSakI coTIpara baiThA kauA bAra-bAra krUra zabda kara rahA hai so 'zIghra hI kalaha honevAlI hai' yaha kaha rahA hai aura idhara kSIra vRkSapara baiThA dUsarA koA 'hama logoMkI vijaya hogI' yaha sUcita kara rahA hai // 63-64|| isalie Apa loga muhUrtamAtra pratIkSA kara leM kyoMki kalahAntara jaya prApta karanA bhI mere manameM bahuta acchA nahIM jaMcatA // 65 // tadanantara kSaNa-bhara vilamba kara ve punaH Age gaye to kucha hI antara para vahI nimitta phira huA // 66 / / yadyapi sItA kaha rahI thI phira bhI usakA kahA anasunA kara rAma-lakSmaNa Age bar3hate gye| kucha dUrI para unheM mlecchoMkI senA milI, so uttama dhanuSake dhAraka tathA nirbhaya rAma-lakSmaNako Ate dekha vaha senA bhayabhIta ho kSaNa-bharameM bhAga 1. nidrAM sametAyAM m.| 2. narmadA / 3. parikSaNena (?) m.| 4. hlibhiH| 5. nirdagdhaM prAnta m.| 6. kaNTakitastarI m.| 7. zabdaM kurvan / 8. paraH ma. / 2-17 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 padmapurANe avagatya tatastasmAt sannahyAnye samAgatAH / prAvRDameghasamAnena te'pi hAsena nirjitaaH||65|| tataste'tyantavitrastA mlecchAH ptitkaarmukaaH| kurvantaH paramaM rAvaM gatvA patye nyavedayan // 70! tato'sau paramaM krodhaM vahazcApaM ca dAruNam / nirjagAma mahAsainyaH zastrasantamasAvRtaH // 7 // kAkonadA iti khyAtA mlecchAste dharaNItale / dAruNAH sarvamAMsAdo darjayAH pArthivairapi // 72 // tairAvRtAM dizaM prekSya puro dhanakulAsitaiH / dhanurAropayat kopaM kiMcilakSmIdharo bhajana // 73 / / tathA cAsphAlitaM sarvavanamAkampitaM yathA / jvarazca vanasaravAnAM jajJe prakaTavepathuH / / 74 // saMdadhAnaM zaraM vIkSA lakSmaNaM trastacetasaH / babhramuzcakratAM prAptA mlecchA nizcakSaSo yathA / / 5 / / tataH sAdhvasasaMpUrNo mlecchAnAmadhipo bhRzam / avatIrya sthAdetI praNamya racitAJjaliH // 76 / / anavIdasti kauzAmbI nagarI prathitA prabhuH / AhitAgnijistatra nAmnA vizvAnalaH zuciH / / 7 / / pratisaMdhyeti tejAyA jAto'haM tanayastayoH / raudrabhUtiriti khyAtaH zastradyatakalAnvitaH // 78" bAlyAt prabhRti duSkarmanityAnuSThAnakovidaH / prAptazcaurye kadAcicca zUle bhettumabhIpsitaH // 79 // dhaninaikena tatrAhaM zraddadhAnena sAdhunA / mocito vepamAnAGgaH tyaktvA dezamihAgataH // 8 // prAptaH karmAnubhAvena kAkonadajanezatAm / bhraSTastiSTAmi sadvRttAt pazubhiH samatAM gataH // 8 // iyantaM yasya me kAlaM sainyAkhyA api pArthivAH / cakSaSo gocarIbhAvamAsan zaktA na sevitum / / 82 / / so'haM darzanamAtreNa kRto devena viklvH| dhanyo'smi vIkSitau yena bhavantau puruSottamau // 83 / / gayI // 67-68 // tadanantara bhAgatI senAse samAcAra jAnakara dUsare mleccha taiyAra ho sAmane Aye parantu varSAkAlIna meghake samAna zyAma lakSmaNane unheM ha~sate-ha~sate parAjita kara diyA // 69 / / tadanantara jo atyanta bhayabhIta the, jinhoMne dhanuSa chor3a diye the aura jo jorase cillA rahe the aise una mlecchoMne jAkara apane svAmIse nivedana kiyA / / 70 / / taba parama krodha aura bhayaMkara dhanuSako dhAraNa karatA huA mlecchoMkA svAmI niklaa| bar3I bhArI senA usake sAtha thI aura vaha zastrarUpI andhakArase AcchAdita thA // 71 // ve mleccha pRthivIpara 'kAkonada' isa nAmase prasiddha the, atyanta bhayaMkara the, saba jantuoMkA mAMsa khAnevAle the aura rAjAoMke dvArA bhI durjeya the |72 / / jaba lakSmaNane dekhA ki AgekI dizA meghasamUhake samAna zyAmavarNa mlecchoMse AcchAdita ho rahI hai taba unhoMne kucha kupita ho dhanuSakI DorI car3hA lI / / 73 / / aura usa prakArase usakA AsphAlana kiyA ki samasta vana kA~pa uThA tathA jaMgalI jAnavaroMko ka~paka~pI utpanna karanevAlA jvara utpanna ho gayA // 74 // lakSmaNako DorIpara bANa car3hAte dekha jinakA citta bhayabhIta ho gayA thA aise ve mleccha netrahInake samAna cakrAkAra ghUmane lage // 75 // tadanantara atyanta bhayase bharA mlecchoMkA svAmI rathase utarakara hAtha jor3atA huA inake pAsa AyA aura praNAma kara bolA ki eka kauzAmbI nAmakI prasiddha nagarI hai, nirantara agnimeM homa karanevAlA vizvAnala nAmakA pavitra brAhmaNa usakA svAmI hai| vizvAnalakI strIkA nAma pratisandhyA hai| maiM unhIM donoMkA putra hU~, raudrabhUti nAmase prasiddha hU~, zastra tathA jueke kalAkA pAragAmI huuN||76-78|| maiM bAlya avasthAse hI nirantara khoTe kArya karane meM nipuNa thaa| kisI samaya corIke aparAdhameM pakar3A gayA aura mujhe zUlIpara car3hAnekA nizcaya kiyA gayA / / 79|| zUlIkA nAma sunate hI merA zarIra kA~pa uThA tava vizvAsa rakhanevAle eka bhale dhanikane jamAnata dekara mujhe chur3avA diyaa| tadanantara deza chor3akara maiM yahA~ A gayA / / 80 // karmoke prabhAvase ina kAkonada mlecchoMkI svAmitAko prApta ho gayA hU~ tathA sadAcArase bhraSTa ho pazuoMke samAna yahA~ rahatA huuN||81|| itane samaya taka bar3I-bar3I senAoMse yukta rAjA bhI jisake dRSTigocara honeke lie samartha nahIM ho sake usa mujhako Apane 1 meghasamUhavatkRSNaiH / 2. yajjAyA m.| 3. dhvaninakena ma. / Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catustrizattamaM parva 131 zAsanaM yacchatAM nAthau kiM karomi yathocitam / zirasA pAduke kiM vA vahe pAvanapaNDite // 4 // 'dindhyo'yaM nidhibhiH pUrNo vryossicchtaistthaa| bhujiSyamicchatAM devau mAmato nibhRtaM param / / 85 // ityuktvA praNatiM kurvan punarAti parAM gataH / papAta vihvalo bhUmau chinnamUlastaruryathA // 86 / / kaSTAvasthAM tataH prAptaM tamevaM rAghavo'vadat / kRpAlatApariSvaktavIrakalpamahAtaruH // 8 // uttiSThottiSTa mA bhaiSIrvAlikhilyaM vindhanam / kRtvA''naya drutaM prApya saMmAnaM paramaM sudhIH / / 88 // tasyaivAbhimato bhUtvA sacivaH sajanAnvitaH / vihAya saMgatiM mlecchairviSayasya hito'bhavat // 85 / / etat cet kurupe sarvamanyathAtvavivarjitam / tataste vidyate zAntirayeva mriyase'nyathA // 10 // evaM pramo karomIti kRtvA praNatimAdRtaH / mahArathasutaM gatvA mumoca vinayAnvitaH // 11 // abhyaGgodvartya susnAtaM bhojayitvA svalaM kRtam / Aropya syandane netumArebhe taM tadantikam // 12 // sa dadhyau nIyamAnaH san vismayaM paramaM gataH / ito'pi gahanAvasthA prAyo me'dya bhaviSyati // 13 // kAyaM mleccho mahAzatraH kukarmAtyantanirdayaH / va cAyamatisaMmAno na manye'dyAsudhAraNam // 14 // iti dInabhanA gacchan sahasA padmalakSmaNI / dRSTA parAM tiM prApto'vatIrya sanamaskRtiH // 95 / / abravIt tau yubA nAthAvAgatAvatisundarau / mama puNyAnumAvena mukto yenAsmi bandhanAt // 9 // gaccha kSiyaM nijaM dhAma labhasvAbhISTasaMgamam / tatra nau jJAsyasItyukta bAlikhilyaH sudhogataH // 17 // dRSTimAtrase hI dIna kara diyaa| maiM dhanya hU~ jisase puruSoMmeM uttama Apa mahAnubhAvoMke darzana kiye // 82-83 / / he nAtha ! AjJA dIjie maiM kyA yogya sevA karUM ? kyA pavitra karane meM nipuNa ApakI pAdukAe~ zirapara dhAraNa karUM? // 84 // yaha vindhyAcala nidhiyoM tathA uttamottama saikar3oM striyoMse paripUrNa hai isalie he deva ! mujhase kisI acche bhAro rAjasvakI icchA prakaTa karo // 85|| itanA kahakara praNAma karatA huA vaha punaH parama pIDAko prApta huA aura vihvala ho kaTe vRkSake samAna bhUmipara gira par3A / / 86 // tadanantara jo vorajanoM ke lie dayArUpI latAse AliMgita kalpavRkSake samAna the aise rAma duHkhamaya avasthAko prApta hue mleccha rAjAse isa prakAra bole ki he subuddhi ! uTha-uTha, Dara mata, bAlikhilyako bandhanarahita kara tathA uttama sammAnako prApta karAkara zIghra hI yahA~ lA / / 87-88 / / usokA iSTa mantrI ho sajjanoMkI saMgati kara aura mlecchoMkI saMgati chor3a, dezakA hitakArI ho / / 89 / / yadi tU yaha saba kAma ThIka-ThIka karatA hai to usase tujhe zAnti prApta hogI anyathA Aja hI mArA jAyegA // 90 // 'he prabho! aisA hI karatA hU~' isa prakAra kahakara usane bar3e Adarase rAmako praNAma kiyA aura vinayake sAtha jAkara mahArathake pUtra bAlikhilyako chor3a diyA // 21 // tadanantara jise tela-ubaTana lagAkara acchI taraha snAna karAyA gayA thA aura bhojana karAkara jise alaMkAroMse alaMkRta kiyA gayA thA aise bAlikhilyako rathapara baiThAkara vaha rAmake pAsa le jAneke lie udyata huA / / 92 / / jo isa taraha Adarake sAtha lAyA jA rahA thA aisA bAlikhilya parama Azcarya ko prApta huA aura mana hI mana socatA jAtA thA ki prAya: aba merI avasthA isase bhI gahana hogI / / 13 / / kahA~ to yaha kukarma karanevAlA atyanta nirdaya mahAvairI mleccha ? aura kahA~ yaha bhArI sammAna ? jAna par3atA hai ki Aja prANa nahIM baceMge // 14 // isa prakAra bAlikhilya dIna citta hokara jA rahA thA ki sahasA rAma-lakSmaNako dekhakara vaha parama santoSako prApta huaa| usane rathase utarakara namaskAra karate hue kahA ki he nAtha ! mere puNyodayase atizaya sundara rUpako dhAraNa karanevAle Apa donoM mahAnubhAva padhAre haiM isIlie maiM bandhanase mukta huA hN||95-96|| rAma-lakSmaNane usase kahA ki zIghra hI apane ghara jAo aura iSTajanoMke sAtha 1. bandhyo'yaM ja., b.| 2. hito'bhavat (?) ma.. 3. bAlakhilyaM m.| 4. susnAnaM ma. / Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ papapurANe 532 kRtvA sunibhRtaM bhRtyaM tasya vizvAnalAigajam / yAtau sItAnvitau sveSTaM kRtinI rAmalakSlagau // 18 // vAlikhilyastu saMprAptaH samaM raudravibhUtinA / svapurasyAntikAM kSoNI smaran bAndhavaceSTitam // 99 / / pratyAsannaM tataH kRtvA vibhUtyA parayAnvitam / pitaraM niragAttuSTA purAt kalyANamAlinI / / 10 / / pratItAM sanamaskArAM tAM samAghrAya mastake / nijayAne punaH kRtvA praviSTaH kuvaraM nRpaH // 10 // pRthivI mahiSI toSasaJjAtapulakA kSaNAt / purAtanI tarnu bheje kAntisAgaravartinIm // 102 // siMhodaraprabhRtayo nRpA prabhRtayo'khilAH / guNaiH kalyANamAlAyAH paramaM vismayaM gatAH / / 103 / / upajAtivRttam yadraudrabhUtiH suciraM vicinaM samAjayacauryaparAyaNaH svam / anekadezaprabhavaM vizAlaM tavAlikhilyasya gRha viveza / / 104 // jAte'sya vAgvartini raudrabhUnI vazIkRtamlecchasudurgabhUmau / siMhodaro'pi pratipannazaGkaH snehaM sasaMmAnamalaMcakAra // 10 // so'yaM samAsAya parAM vibhUti prasAdato rAghavasattamasya / mahArathI prANasamAsameto raviryathaivaM zaradA rarAja // 106 / / ityA raviSeNAcAryaprokta padmacarite vAlikhilyopAkhyAnaM nAma catustrizattamaM parva // 24 // samAgama prApta kro| vahAM pahuMcanepara tuma hama logoMko jAna skoge| isa prakAra kahanepara buddhimAn bAlikhilya apane ghara calA gayA // 97 / / / tadanantara vizvAnalake putra raudrabhUtiko bAlikhilyakA nizcala mitra banAkara atizaya kuzala rAma-lakSmaNa sItAke sAtha apane iSTa sthAnako cale gaye / / 98 // bAndhavajanoMkI ceSTAkA smaraNa karatA huA bAlikhilya, raudrabhUtike sAtha jaba apane nagarako samIpavartI bhUmimeM pahuMcA taba nikaTavartI pitAko parama vibhUtise yuktakara putrI kalyANamAlinI santuSTa ho usakA satkAra karaneke lie nagarase bAhara nikalI // 99-100 // tadanantara namaskAra karatI huI putrIko pahacAnakara rAjA bAlikhilyane usakA mastaka suMghA phira apane rathapara baiThAkara kUbara nagarameM praveza kiyA / / 10 / / bAlikhilyakI rAnI pathivIke zarIrameM harSAtirekase romAMca nikala Aye aura vaha kAntirUpI sAgarameM vartamAna apane purAne zarIrako kSaNa-bharameM punaH prApta ho gayI // 102 / / siMhodara Adi samasta rAjA kalyANamAlAke guNoMse parama Azcaryako prApta hue // 103 / / raudrabhUtine cirakAla taka corImeM tatpara rahakara nAnA dezoMmeM utpanna jo vividha prakArakA vizAla dhana ikaTThA kiyA thA vaha saba bAlikhilyake gharameM praviSTa huA // 104|| jaba mlecchoMkI sudurgama bhUmiko vaza karanevAlA raudrabhUti bAlikhilyakA AjJAkArI ho gayA taba zaMkAko prApta huA siMhodara bhI sammAnasahita usake sAtha bahuta sneha karane lagA // 105 / / isa prakAra mahArathI bAlikhilya rAma-lakSmaNake prasAdase parama vibhUtiko pAMkara apanI prANapriyAse isa taraha suzobhita hone lagA jisa taraha ki zaradRtuse sUrya suzobhita hotA hai / / 106 / / isa prakAra ArSa nAmase prasiddha raviSeNAcArya viracita padmacaritameM bAlikhilyakA varNana karanevAlA cauMtIsavA~ parva samApta haA // 34 // 1. mAdhAya ma. / 2. dhanam, 3. vazIkRte mleccha ma. / Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcatriMzattamaM parva 5 atha te tridazAbhikhyAH kAnanaM nandanopamam / viharantaH sukhaM prAptA dezamatyantamujjvalam ||1 // madhye yasya nadI bhAti prasiddhajalavAhinI / tApIti vizrutA nAnApakSivargAnunAditA ||2|| araNye tatra nistoye sItA'tyantazramAnvitA / jagAda rAghavaM nAtha kaNThazoSo mamottamaH // 3 // yathA bhavazataiH khinno madhyo darzanamarhataH / vAJchatyevamahaM tIvratRSNayA''kulitA jalam ||4|| ityuktvA vAryamANApi niSaNNA sutaroradhaH / rAmeNa jagade devi viSAdaM mAgamaH zubhe ||5|| Asanno'yaM mahAgrAmo dRzyate vikaTAlayaH / uttiSThAzu prayAmo'tra ziziraM vAri pAsyati // 6 // evamukte tathA svairaM svairaM prasthitayA samam / prAptau tAvaruNagrAmaM mahAdhana kuTumbikam // 7 // AhitAgnirdvijastatra kapilo nAma vizrutaH / gehe tasyAvatIrNau tau yathAkramamupAgate // 8 // atrAgnihotrazAlAyAmapanIya zramaM kSaNam / tadbrAhmaNyA jalaM dattaM papau sItA suzItalam ||9|| yAvat tiSThanti te tatra dvijastAvadaraNyataH / vilvAzvatthapalAzaivobhAravAhI samAgataH // 10 // dAvAnalasamaM yasya mAnasaM nityakopinaH / kAlakUTaviSaM vAkya mulukasadRzaM mukham // 11 // kamaNDaluzikhAkUrca vAlasUtrAdibhiH param / tribhrANaH kuTilaM veSamucchavRttiM bhajan kila // 12 // dRSTvA tAn kupito'tyantabhrukuTIkuTilAnanaH / uvAca brAhmaNI vAcA takSanniva sutIkSNayA // 13 // athAnantara devoMke samAna zobhAko dhAraNa karanevAle ve tInoM, nandana vanake samAna sundara vanameM sukhase vihAra karate hue eka aise atyanta ujjvala dezameM pahu~ce, jisake madhya meM prasiddha jalako bahAne vAlI, pakSI samUhase zabdAyamAna tApI nAmakI prasiddha nadI suzobhita hai // 1-2 // vahA~ke nirjala vana meM jaba sItA atyanta thaka gayI taba rAmase bolI ki nAtha ! merA kaNTha bilakula sUkha gayA hai ||3|| jisa prakAra saikar3oM janma dhAraNa karanese khedako prApta huA bhavya barahanta bhagavAn ke darzana cAhatA hai usI prakAra tIvra pipAsAse Akulita huI maiM jala cAhatI hU~ ||4|| itanA kahakara vaha rokanepara bhI eka uttama vRkSake nIce baiTha gyii| rAmane kahA ki he devi ! he zubhe ! viSAdako prApta mata hoo ||5|| yaha pAsa hI bar3e-bar3e mahaloMse yukta bar3A bhArI grAma dikhAI de rahA hai, uTho, zIghra hI caleM, vahIM zItala pAnI pInA ||6|| isa prakAra kahanepara dhIre-dhIre calatI huI sItAke sAtha calakara ve donoM, jahAM aneka dhanika kuTumba rahate the, aise aruNa grAma meM pahuMce ||7|| vahA~ pratidina homa karanevAlA eka kapila nAmakA brAhmaNa rahatA thA so ve donoM yathA kramase prApta hue, usIke ghara utare ||8|| yahA~ yajJa zAlA meM kSaNa-bhara vizrAma kara sItAne usakI brAhmaNI ke dvArA diyA zItala jala piyA ||9|| ve saba vahA~ Thahara hI rahe the ki itanemeM bela, pIpala aura palAzakI lakar3iyoM kA bhAra liye brAhmaNa jaMgalase vApasa A pahuMcA || 10|| nirantara krodha karanevAle usa brAhmaNakA mana dAvAnalake samAna thA, vacana kAlakUTake samAna the, aura mukha ullUke sadRza thA || 11 | vaha hAthameM kamaNDalu liye thA, usane zirapara bar3I coTI rakha chor3I thI, mukhapara lambI-caur3I dAr3hI bar3hA lI thI aura kandhepara yajJopavItakA sUtra dhAraNa kiyA thA, ina saba cIjoMse vaha atyanta kuTila veSako dhAraNa kara rahA thA tathA uJcha vRttise apanI jIvikA calAtA thA ||12|| unheM dekhate hI usakA krodha umar3a par3A, usakA mukha bhauMhoMse atyanta kuTila ho gayA aura vaha brAhmaNIse isa prakAra bolA, mAno tIkSNa vacanoMse use chIla hI rahA ho // 13 // 1 ityuktA ma / 2. pazyati ma. / Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ papapurANe ayi pApe kimityeSAmiha dattaM pravezanam / prayacchAmyadya te duSTe bandhaM gorapi dussaham // 14 // pazyeme nistrapA pRSTAH ke'pi pAMzulapANDukAH / agnihotrakuTI pApA kurvantyupahatAM mama // 15 // tataH sItA'bravIt padmamAryaputra kukarmaNaH / asyedamAspadaM dagdhaM paramAkrozakAriNaH // 16 // varaM puSpaphalacchannaH pAdapairupazobhite / sarobhizcAtivimalaiH padmAdipihitairvane // 17 // sAraGgaruSitaM sAdha krIDadbhirnijayecchayA / zrUyate nedRzaM tatra nitAntaM paruSaM vacaH // 18 // asmin rAghava nAkAme deze dhnsmujjvle| samasto niSThuro loko grAmavAsI vizeSataH // 19 // viprasya rUkSayA vAcA kSobhito'sau tato'khilaH / grAmaH samAgato dRSTvA teSAM rUpaM suropamam // 20 // abravIda brAhmaNakAnte' pathikAH kSaNamekakam / tiSThantu kimime doSaM kurvanti vinayAnvitAH // 21 // tato nirbhatsya sakalaM taM lokaM kopalohitaH / babhASe to dvijaH prApa sArameyo gajAviva // 22 // niSkrAmata paraM gehAnmadIyAdapavitrakau / evamAdivacoghAtairlakSmImAn kupitastataH // 23 // UrdhvapAdamadhogrIvaM kRtvA taM brAhmaNAdhamam / abrahmaNyaM prakUjantaM zoNitAruNalocanam // 24 // bhramayitvA kSitI yAvadAsphAlayitumudyataH / rAmeNa vAritastAvaditi kAruNyadhAriNA // 25 // saumitre kimidaM klIbe prArabdhaM bhavatedazam / mAritena kimetena jIvaghetena te nanu // 26 // muJcainaM tvaritaM kSudraM yAvatprANena mucyate / ayazaH parametasmillabhyate kevalaM mRte // 27 // zramaNA brAhmaNA gAvaH pazustrIbAlavRddhakAH / sadoSA api zUrANAM naite vadhyAH kiloditAH // 28 // . usane kahA ki he pApini ! tUne inheM yahA~ praveza kyoM diyA hai ? arI duSTe ! maiM Aja tujhe pazuse bhI adhika duHsaha bandhanameM DAlatA hU~ // 14 // dekha, jinakA zarIra dhUlise dhUsara ho rahA hai, aise ye nirlajja, pApI, DhITha vyakti merI yajJazAlAko dUSita kara rahe haiM // 15 // tadanantara sItAne rAmase kahA ki he Aryaputra ! isa kukarmA tathA atizaya apazabda kahanevAle isa brAhmaNakA yaha adhama sthAna chor3o // 16 / / phUloM aura phaloMse AcchAdita vRkSoM tathA kamala Adise yukta atyanta nirmala sarovaroMse suzobhita vanameM svecchAse sAtha-sAtha kror3A karanevAle hariNoMke sAtha nivAsa karanA acchA, jahA~ isa prakArake atyanta kaThora zabda sunAI nahIM par3ate // 17-18 // he rAghava ! svargake samAna AbhAvAle isa atizaya sundara dezameM samasta loga niSThura haiM aura khAsakara grAmavAsI to atyanta niSThura haiM hI / / 19 / / brAhmaNake rUkSa vacanoMse kSobhako prApta huA samasta gA~va unakA devatulya rUpa dekhakara vahA~ A gayA // 20 // gA~vake logoMne kahA ki he brAhmaNa ! yadi ye pathika tere makAnameM eka ora kSaNa-bharake lie Thahara jAte haiM to kyA doSa utpanna kara deMge? ye saba bar3e vinayI jAna par3ate haiM // 21 // usane krodhase lAla hokara saba logoMko DA~Tate hue, rAma-lakSmaNase kahA ki tuma loga apavitra ho, ata: mere gharase niklo| brAhmaNakA rAma-lakSmaNake prati roSa dikhAnA aisA hI thA jaisA ki koI eka kuttA do hAthiyoMke prati roSa dikhAtA hai unheM dekhakara bhoMkatA hai| tadanantara usake isa prakArake vacana sambandhI AghAtase lakSmaNako krodha A gyaa| ve rudhirake samAna lAla-lAla netroMke dhAraka tathA amAMgalika apazabda bakanevAle usa nIca brAhmaNako UrdhvapAda aura adhogrIva kara ghumAkara jyoM hI pRthivIpara pachAr3aneke lie udyata hue tyoM hI karuNAke dhArI rAmane unheM yaha kahate hue rokA ||22-25 // ki he lakSmaNa ! tuma isa becAre dona prANIpara yaha kyA karane jA rahe ho? yaha to jIvita rahate hue bhI mRtakake samAna hai, isake mAranese kyA lAbha hai ? // 26 / / jabataka yaha niSprANa nahIM hotA hai tabataka isa kSudrako zIghra hI chor3a do| isake maranepara kevala apayaza hI prApta hogA // 27 // muni, brAhmaNa, gAya, pazu, strI, bAlaka aura vRddha ye sadoSa honepara bhI zUravIroMke dvArA badhya 1. brAhmaNa kAntAM m.| 2. lolalohitaHma / Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcatriMzattamaM parva ityuktvA mocayitvA taM kRtvA lakSmaNamagrataH / sItayA'nugato rAmaH kuTIrArigAttataH // 29 // dhig- dhig nIcasamAsaGgaM durvacaH zrutikAraNam / manovikAra karaNaM mahApuruSavarjitam // 30 // varaM tarutale zIte' durgame vipine sthitam / parityajyAkhilaM granthaM vihRtaM bhuvane varam // 31 // varamAhAramutsRjya maraNaM sevituM sukham / avajJAtena nAnyasya gRhe kSaNamapi sthitam // 32 // kUlepu saritAmadreH kukSiSvatyantahAripu / sthAsyAmo na punarbhUyaH pravekSyAmaH khalAlayam // 33 // * nindannevaM khalAsaGgamabhimAnaM paraM vahan / nirgatya grAmataH padmo vanasya padavIM zritaH // 34 // ghanakAlastataH prApto nIlayannakhilaM namaH / paTugarjitasaMtAnapratinAditagahvaraH // 35 // grahanakSatrapaTalamupaguhya samantataH / sarAvavidyududyotaM jahAseva namaHsphuTam // 36 // grISmaDAmarakaM ghoraM samutsArya ghanAghanaH / jagarja vidyudaGgulyA 'proSitAniva tarjayan // 37 // nabhosndhakAritaM kurvan dhArAbhinIMlatoyadaH / abhiSektuM samArebhe sItAM gaja iva zriyam // 38 // timyantaste tato'bhyarNaM pRthunyagrodhapAdapam / upasatruH puro gehasamAnaskandhamunnatam // 39 // "ibhakarNo gaNasteSAmabhibhUto'tha tejasA / gatvA svAminamityUce natvA vindhyarvanAzritam // 40 // Agatya nAkataH ke'pi madIye nAtha sadmani / sthitA yaistejasaivAhaM tasmAdvAsito drutam // 41 // tadvavacanaM smitvA vinAyakapatiH samam / vadhUbhiH prasthito gantuM nyagrodhaM varalIlayA // 42 // 135 nahIM haiM, aisA kahA gayA hai ||28|| itanA kahakara rAmane use chur3AyA aura lakSmaNako Age kara ve sItA sahita usa brAhmaNakI kuTiyAse bAhara nikala Aye ||29|| 'jo durvacana sunanekA kAraNa hai, manameM vikAra utpanna karanevAlA hai aura mahApuruSa jise dUrase hI chor3a dete haiM aisI nIca manuSyoM kI saMgatiko dhikkAra hai ||30|| zIta Rtuke samaya durgama vanameM vRkSake nIce baiThA rahanA acchA hai, samasta parigraha chor3akara saMsAra meM bhramaNa karate rahanA acchA hai aura AhAra chor3akara sukhapUrvaka mara jAnA acchA hai parantu tiraskAra ke sAtha dUsareke ghara meM eka kSaNa bhI rahanA acchA nahIM hai || 31 - 32 || 'hama nadiyoMke taToM aura parvatoMkI atizaya manohara guphAoMmeM raheMge parantu aba phira durjanoM gharameM praveza nahIM kareMge' isa prakAra durjana saMsargakI nindA karate tathA parama abhimAnako dhAraNa karate hue rAmane gA~vase nikalakara vanakA mArga liyA ||33-34 // tadanantara samasta AkAzako nIlA karatA aura tIvra garjanAke samUhase guphAoMko pratidhvanita karatA huA varSA kAla AyA || 35 // usa samaya graha aura nakSatroMke paTalako saba ora se chipAkara kar3akatI huI bijalIke prakAzake bahAne AkAza aisA jAna par3atA thA mAno ha~sa hI rahA ho ||36|| grISma kAlake bhayaMkara vistArako dUra haTAkara megha garaja rahA thA aura bijalIrUpI aMgulI dvArA aisA jAna par3atA thA mAno pravAsI manuSyoMko DAMTa hI dikhA rahA ho ||37|| dhArAoM ke dvArA AkAzako andhakArayukta karatA huA zyAmala megha, sItAkA abhiSeka karaneke lie usa taraha taiyAra huA jisa taraha hAthI lakSmIkA abhiSeka karaneke lie taiyAra hotA hai ||38|| tadanantara ve bhIgate hue eka nikaTavartI aise vizAla vaTavRkSake nIce pahu~ce ki jisakA skandha gharake samAna surakSita thA tathA jo atyanta U~cA thA ||39|| athAnantara unake tejase abhibhUta huA ibhakarNaM nAmakA yakSa, vindhyAcala ke vana meM rahanevAle apane svAmI ke pAsa jAkara tathA namaskAra kara isa prakAra bolA ki he nAtha! svargase Akara koI aise tIna mahAnubhAva mere gharameM Thahare haiM jinhoMne apane jase abhibhUta kara mujhe zIghra hI gharake bAhara kara diyA hai || 40-41 || ibhakarNake vacana sunakara manda hAsya karatA huA yakSarAja, apanI 1. sIte ma., ba. / 2. bhAve ktaH, viharaNamityarthaH / 3. sevite ma / 4. nindanneva ma. / 5. preSitAmiva ma. / 6. ibhakarNanAmadheyo yakSaH / 7. bhUto'pi ba., ma. / 8. vindhyamupAzritam / Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 padmapurANe adhIzvaraH sa yakSANAM mhaavibhvsNgtH| ramyakAnanasaMsaktaH krIDanpUtanasaMjJakaH // 43 // dUrAdeva ca tI dRSTvA mahArUpo gaNAdhipaH / prayujyAvadhimajJAsI balanArAyaNAviti // 44 // tatastadanumAvena vAtsalyena ca bhUyasA / kSaNena nagarI teSAM tena ramyA vinirmitA // 45 // tataste sukhasaMpalaM suptAH kila sucAruNA / pramAte gItazabdena prabodhaM samupAgatAH // 46 / talpe'vasthitamAtmAnamapazyan ratnarAjite / prAsAdaM ca mahAramyaM bahubhUmikamujjvalam .47 // dehopakAraNavyagraM parivarga ca sAdaram / nagaraM ca mahAzabdazAlagopurazobhitam // 48 // teSAM mahAnubhAvAnAM dRSTe'smin sahasA pure / na mano vismayaM prApa taddhi adaviceSTitam // 19 // azeSavastusaMpannAstatra te cAruceSTitAH / avasthAnaM sukhaM cakruramarA iva bhoginaH // 50 // yathAdhipena rAmasya purI yasmAt prakalpitA / tato mahItale khyAtiM gatA rAmapuroti sA // 51 // pratIhArA maTAH zUrA amAtyAH 'saptayo gajAH / paurAzca vividhAstasyAmayodhyAyAmivAmavan // 5 // kuzAgranagarezo'yaM gaNinaM pRSTavAniti / tayornAtha tathAbhUto sa dvijaH kimu ceSTitaH // 53 // uvAca ca gaNasvAmI zRNu zreNika sa dvijaH / prayAtaH prAtarutthAya dAtrahasto vanasthalIm // 54 // bhramaMzca samidAdyarthamakasmArcalocanaH / nAtidUre purI pRthvImapazyad vismitAnanaH // 55 // asitAmiH sitAbhizca patAkAbhirvirAjitAm / zaranmeghasamAnaizva bhavanairatimAsuraiH // 56 // puNDarIkAtapatreNa madhye samapalakSitam / mahAprAsAdamekaM ca kailAsasyeva zAvakam // 57 // triyoMke sAtha lIlApUrvaka usa vaTavRkSake pAsa jAneke lie calA // 42 // yakSoMkA vaha adhipati mahAvaibhavase yukta thA, ramya vanoMmeM krIr3A karatA A rahA thA aura 'pUtana' nAmase sahita thA // 43 // yakSarAjane atyanta sundara rUpake dhAraka rAma-lakSmaNako dUrase hI dekha avadhijJAna jor3akara jAna liyA ki ye balabhadra aura nArAyaNa haiM ||44|| tadanantara unake prabhAva evaM bahata bhArI vAtsalyase usane unake lie kSaNa-bharameM eka sundara nagarIkI racanA kara dI // 45 // tatpazcAt ve vahA~ sukhase soye aura prAtaHkAla atizaya manohara saMgItake zabdase prabodhako prApta hue // 46 // unhoMne apane Apako ratnoMse suzobhita zayyApara avasthita dekhA, aneka khaNDakA atyanta maNIya ujjvala mahala dekhA, Adarake sAtha zarIrakI sevA karane meM vyagra sevakoMkA samUha dekhA aura mahAzabda, prAkAra tathA gopuroMse zobhita nagara dekhA // 47-48 // sahasA isa nagarako dIkhanepara una mahAnubhAvoMkA mana Azcaryako prApta nahIM huA so ThIka hI hai kyoMki yaha saba camatkAra kSudra ceSTA thI // 49 // sundara ceSTAoMko dhAraNa karanevAle rAma, sItA aura lakSmaNa samasta vastuoMse yukta ho devoMke samAna bhoga bhogate hue usa nagarImeM sukhase rahane lage // 50 // cU~ki vaha nagarI yakSarAjane rAmake lie banAyI thI isalie mahItalapara rAmapurI isI nAmase prasiddhiko prApta huI // 51 / / dvArapAla, bhaTa, zaravIra, mantrI, ghor3e,hAthI tathA nAnA prakArake nagaravAsI jisa prakAra ayodhyAmeM the usI prakAra isa rAmapurImeM bhI the // 52 // tadanantara rAjA zreNikane gautama svAmIse pUchA ki he nAtha ! rAma-lakSmaNake sAtha usa prakAra vyavahAra karanevAle usa kapila brAhmaNakA kyA hAla huA? so kahie // 53 // taba gautama svAmI bole ki he zreNika ! suna, vaha brAhmaNa prabhAta kAla uThakara tathA ha~siyA hAthameM lekara vanakI ora calA // 54 // vaha indhana AdikI prAptike lie idhara-udhara ghUma rahA thA ki akasmAt hI dRSTi Upara uThAnepara usane eka vizAla nagarI dekhii| dekhakara usakA mukha Azcaryase cakita ho gayA // 55 // vaha nagarI sapheda tathA anya raMgoMkI aneka patAkAoM aura zarad Rtuke meghoMke samAna atizaya dedIpyamAna bhavanoMse suzobhita thI / / 56|| nagarIke madhyameM sapheda kamalarUpI chatrase sahita eka bar3A bhavana thA jo aisA jAna par3atA thA mAno kailAsakA 1. ashvaaH| 2. rAjagRhanagarAdhipaH shrennikraajH| 3. samidAbhyarNa-ma. / Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcaviMzattama parva 137 acintayaJca dyaureSA aTavyAsInmRgAzritA / yasyAM samitkuzAdyathaM duHkhaM paryaTipaM sadA // 54 // akasmAt seyamuttuGgaGgamAlopazobhitaiH / ratnaparvatasaMkAzairvirAjati purI gRhaiH // 59 // sarAMsyamUni ramyANi padmAdipihitAni ca / dRzyante yAni no pUrva mayA dRSTAni jAtucit // 6 // udyAnAni suramyANi sevitAni janai zam / dRzyante devadhAmAni lakSitAni mahAdhvajaiH // 6 // vAraNaH satimirgobhirmahiSImizca saGkaTA / asyopakaNThadharaNI ghaNTAdisvanapUritA // 62 // kimeSA nagarI nAkAdavatIrNA mavediha / pAtAlAdudgatAhosvit kasyApi zubhakarmaNaH // 63 // svapdamevaM nu pazyAmi mAyeyaM vata kasyacit / kima gandharvanagaraM pittavyAkulito'smi kim // 64 // 'upAliGgamidaM kiM syAt prAyeNAsyAntikasya me / iti saMcintayan prApto vivAdaM paramaM dvijaH // 65 // dRSTvA ca pramadAmekAM nAnAlaMkAradhAriNIm / apRcchadupasRtyeyaM bhadre kasya purItyasau // 66 // sA jagau jAtu padmasya purIyaM kiM na te zrutA / yasya lakSmIdharo bhrAtA sItA ca prANavallamA // 17 // etat pazyasi yad vipra puryA madhye mahAgRham / zaradanasamacchAyamatrAsau puruSottamaH // 6 // loko durlamadarzana sarvonenAtidurvidhaH / yacchatA vAJchitaM dravyaM janitaH pArthivopamaH // 69 / / vipro'vocadupAyena kena pazyAmi sundari / padmaM sadbhAvataH pRSTA nivedayitumarhasi // 7 // ityuktvA samidhAbhAraM nikSipya bhuvi sAJjaliH / papAta pAdayostasyAH sA kasya na manoharA // 1 // baccA ho ho / / 57 / / yaha saba dekha, vaha brAhmaNa vicAra karane lagA ki kyA yaha svarga hai ? athavA mRgoMse sevita vahI, aTavI hai ? jisameM maiM indhana tathA kuzA Adike lie nirantara duHkhapUrvaka bhaTakatA rahatA thA // 58|| yaha nagarI U~ce-U~ce zikharoMkI mAlAse zobhAyamAna, tathA ratnamayI parvatoMke samAna dIkhanevAle bhavanoMse akasmAt hI suzobhita ho rahI hai / / 59 / / yahAM kamala Adise AcchAdita jo ye manohara sarovara dikhAI de rahe haiM ve maiMne pahale kabhI nahIM dekhe // 60 // yahA~ manuSyoMke dvArA sevita suramya udyAna aura bar3I-bar3I dhvajAoMse yukta mandira dikhAI par3ate haiM // 61| isa nagarakI nikaTavartI bhUmi, hAthiyoM, ghor3oM, gAyoM aura bhaiMsoMse saMkIrNa tathA ghaNTA Adike zabdoMse pUrNa hai // 62 // kyA yaha nagarI yahA~ svargase avatIrNa huI hai ? athavA kisI puNyAtmAke prabhAvase pAtAlase nikalI hai / / 63 / / kyA maiM aisA svapna dekha rahA hU~ ? athavA yaha kisIkI mAyA hai ? yA gandharvakA nagara hai ? athavA maiM svayaM pittase vyAkulita ho gayA hU~ ? // 64 // athavA kyA merA nikaTa kAlameM maraNa honevAlA hai so usakA cihna prakaTa huA hai ? isa prakAra vicAra karatA huA vaha brAhmaNa atyadhika vivAdako prApta huA // 65 / / usI samaya use nAnA alaMkAra dhAraNa karanevAlI eka strI dikhI so usake pAsa jAkara usane pUchA ki he bhadre ! yaha kisakI nagarI hai ? // 66 // usane kahA ki yaha rAmakI nagarI hai, kyA tumane kabhI sunA nahIM ? una rAmakI ki lakSmaNa jinake bhAI haiM aura sItA jinakI prANapriyA hai // 67 / / he brAhmaNa ! nagarIke bIca meM jo yaha zarad Rtuke meSake samAna kAntivAlA bar3A bhavana dekha rahe ho isImeM ve puruSottama rahate haiM // 68 / / jinakA darzana atyanta durlabha hai, aise ina puruSottamane mana vAJchita dravya dekara sabhI daridra manuSyoMko rAjAke samAna banA diyA hai // 69 / / brAhmaNane kahA ki he sundari! maiM kisa upAyase rAmake darzana kara sakatA hU~ ? maiM tumase sadbhAvase pUcha rahA hU~ ataH batalAneke yogya ho // 70 // itanA kahakara usa brAhmaNane IndhanakA bhAra pathivI para rakha diyA aura svayaM hAtha jor3akara usa strIke caraNoMmeM gira par3A, so ThIka hI hai kyoMki vaha strI kisakA mana nahIM haratI thI ? ||71 / / / 1. upaliGga ka. / upAliGgaM maraNacihnama iti TippaNapustake TippaNI / 2. atidaridraH / 2-18 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 padmapurANe tato'sau kRpayA''kRSTA sumAyA nAma yakSiNI / jagAda vipraM paramaM tvayedaM sAhasaM kRtam // 72 // asyAH puraH samAsanAM kathaM tvaM bhuvmaagtH| ArakSakairalaM ghorenanaM nazyati vIkSitaH // 73 // asyA dvAratrayaM puryAH duSpravezaM surairapi / azUnyaM sarvadA vorai rakSakaiH suniyAmakaiH // 7 // siMhavAraNazArdUlatulyavaktramahojjvalaiH / ebhirvibhISitA mRtyu mAnuSA yAntyasaMzayam // 75 // pUrvadvAramado yattu tasya pazyasi yAn bahiH / prAsAdAnantikAnetAn balAkAcchAdanacchavIn // 76 // gaNitoraNaramyeSu vividhadhvajarAjiSu / arhatAmindravandhAnAmamISu 'pratiyAtanAH // 7 // sAmAyikaM puraskRtya tAsAM yaH stavanaM naraH / namo'rha siddhanisvAnapUrva paThati bhAvataH // 78 // gurUpadezayukto'sau smygdrshnrkssitH| vizatIndrakakubadvAraM hanyate tvanamaskRtiH // 79 // aNuvatadharo yo nA guNazIlavibhUSitaH / taM rAmaH parayA prItyA vAJchitena samacati // 8 // tatastasyA vacaH zrutvA dvijo'lAvamRtopamam / jagAma paramaM harSa labdhvopAyaM dhanAgame // 8 // namaskAraM ca kRtvA'syA bhUyo bhUyastuti tathA / romAJcArcitasarvAGgaH paramAdbhutabhAvitaH // 82 // munezcAritrazUrasya gatvAsanaM kRtAJjaliH / praNamya zirasA'pRcchadaNuvratadharakriyAm // 83 // tatastena samuddiSTaM dharma sadmanivAsinAm / sa jagrAhAnuyogAMzca zuzrAva caturaH sudhIH // 8 // dhanalomAmibhUtasya dharma zuzrUSato'sya saH / grahaNe paramArthasya pariNAmamupAgataH // 85 // avagamya tato dharma dvijo'vocat sumAnasaH / nAtha te'dyopadezena cakSurunmIlitaM mama // 86 // tadanantara dayAse AkRSTa huI usa sumAyA nAmakI yakSIne brAhmaNase kahA ki tUne yaha bar3A sAhasa kiyA hai // 72 // tU isa nagarIko samIpavartI bhUmimeM kaise A gayA ? yadi bhayaMkara paharedAra tujhe dekha lete to tU avazya hI naSTa ho jAtA // 73 // isa nagarIke tIna dvAroMmeM to devoMko bhI praveza karanA kaThina hai kyoMki ve sadA siMha, hAthI aura zArdUlake samAna mukhavAle tejasvI, vIra tathA kaThora niyantraNa rakhanevAle rakSakoMse azUnya rahate haiN| ina rakSakoMke dvArA DaravAye hue manuSya niHsandeha maraNako prApta ho jAte haiM / / 74-75 / / inake sivAya jo vaha pUrva dvAra tathA usake bAhara samIpa hI bane hue bagalAke paMkhake samAna kAntivAle sapheda-sapheda bhavana tU dekha rahA hai ve maNimaya toraNoMse ramaNIya tathA nAnA dhvajAoMkI paMktise suzobhita jina-mandira haiN| unameM indroMke dvArA vandanIya arahanta bhagavAnkI pratimAeM haiM jo manuSya sAmAyika kara tathA 'ahaMt siddhebhyo namaH' arthAt 'arahanta tathA siddhoMko namaskAra ho' isa prakAra kahatA huA bhAva pUrvaka una pratimAoMkA stavana par3hatA hai tathA nirgrantha gurukA upadeza pAkara samyagdarzana dhAraNa karatA hai vahI usa pUrvadvArameM praveza karatA hai| isake viparIta jo manuSya pratimAoMko namaskAra nahIM karatA hai vaha mArA jAtA hai / / 76-79 / / jo manuSya aNuvratakA dhArI tathA guNa aura zolase alaMkRta hotA hai, rAma use bar3I prasannatAse icchita vastu dekara santuSTa karate haiM // 8 // / tadanantara usake amRta tulya vacana sunakara tathA dhana prAptikA upAya prAptakara vaha brAhmaNa parama harSako prApta huA ||8|| usakA samasta zarIra romAMcoMse suzobhita ho gayA tathA usakA hRdaya atyanta adbhuta bhAvoMse yukta ho gyaa| vaha usa strIko namaskAra kara tathA bAra-bAra usakI stuti kara cAritra pAlana karane meM zUra-vIra munirAjake pAsa gayA aura aMjali bA~dha zirase praNAma kara usane unase aNuvrata dhAraNa karanevAloMko kriyA pUcho // 82-83 tadanantara usa catura buddhimAna brAhmaNane munirAjake dvArA upadiSTa gRhastha dharma aMgIkRta kiyA tathA anuyogoMkA svarUpa sunA / / 84 // pahale to vaha brAhmaNa dhanake lobhase abhibhUta hokara dharma zravaNa karanA cAhatA thA para aba vAstava dharma grahaNa karaneke bhAvako prApta ho gayA // 85 / / munirAjase dharmakA svarUpa jAnakara jisakA hRdaya 1. pratibimbAH / Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcatrizatamaM parva 139 tRSArteneva sattoyaM chAyevAzrayakAkSiNA / kSudhArteneva miSTAnnaM rogiNeva subheSajam // 87 // duSpathapratipannena vatmavepsitadezagam / yAnapAtramivAmmodhI vyAkulena nimajatA // 8 // mayedaM zAsanaM jainaM sarvaduHkhavinAzanam / 'labdhaM mavatprasAdena durlabhaM puruSAdhamaiH // 89 // trailokye'pi na me kazcidbhavatA vidyate samaH / yenAyamIdRzo mArgo darzito jinadezitaH // 10 // ityuktvA zirasA pAdau vnditvaajliyoginaa| guruM pradakSiNIkRsya dvijaH sa bhavanaM gataH // 11 // jagAda vAtihRSTastA prasannavikacekSaNaH / dayite paramAzcarya guroradya mayA zrutam / // 12 // zrutaM tava na tatpitrA janakenAtha vA pituH / kiM vA'tra bahumiH proktairgotreNApi na te zrutam // 13 // dRSTaM brAhmaNi yAtena yadaraNyaM mayAdbhutam / tadgurorupadezena nedAnI vismayAya me // 9 // kiM kiM mo brAhmaNa brUhi dRSTaM kiMvA tdayA zrutam / ukto'vocanna zaknomi harSAtkathayituM priye // 15 // AdareNAnuyuktazca kautukinyA punaH punaH / vipro'vocata zRNvAyeM yanmayA zrutamadbhutam // 16 // samidartha prayAtena vanaM tasya samIpataH / dRSTA purI mayA ramyA yatrAsId gahanaM vanam // 17 // tadAsanne mayA caikA dRSTA nArI vibhUSitA / nUnaM sA devatA kApi manoharaNabhASitA // 18 // pRSTA ca sA mayAkhyAtaM tayA rAmapuroti ca / dadAti zrAvakebhyo'tra kila rAmo mahadvanam // 11 // atyanta zuddha ho gayA thA, aisA vaha brAhmaNa bolA ki he nAtha ! Aja Apake upadezase to mere netra khula gaye haiM / / 86 / / jisa prakAra pyAsase pIr3ita manuSyako uttama jala mila jAya, Azrayako icchA karanevAle puruSako chAyA mila jAya, bhUkhase pIr3ita manuSyako miSThAnna mila jAya, rogIke lie uttama auSadhi mila jAya, kamArgameM bhaTake haeko icchita sthAna para bhejanevAlA mArga mila ja aura bar3I vyAkulatAse samudrameM DUbanevAloMko jahAja mila jAya, usI prakAra Apake prasAdase sarva duHkhoMko naSTa karanevAlA yaha jaina zAsana mujhe prApta huA hai| yaha jaina zAsana nIca manuSyoMke lie sarvathA durlabha hai / / 87-89 // cUMki Apane yaha aisA jina pradarzita mArga mujhe dikhalAyA hai isalie tIna lokameM bhI Apake samAna merA hitakArI nahIM hai // 90 / / isa prakAra kahakara tathA aMjalibaddha zirase munirAjake caraNoMmeM namaskAra kara pradakSiNA detA huA vaha brAhmaNa apane ghara calA gayA // 21 // tadanantara jisake netra kamalake samAna vikasita ho rahe the tathA jo atyanta harSase yukta thA aisA vaha brAhmaNa ghara jAkara apanI strIse bolA ki he priye ! Aja maiMne garuse parama Aucarya sunA hai // 92 / / aisA parama AzcayaM ki jise tere pitAne, pitAke pitAne athavA bahuta kahanese kyA tere gotra bharane nahIM sunA hogA / / 13 / / he brAhmaNi ! vanameM jAkara jo adbhuta bAta maiMne dekhI thI aba vaha guruke upadezase Azcarya karanevAlo nahIM rahI / / 14 / / brAhmaNIne kahA ki he brAhmaNa ! tumane kyA-kyA dekhA hai aura kyA-kyA sunA hai ? so kho| brAhmaNIke isa prakAra kahane para brAhmaNa bolA ki he priye ! maiM harSake kAraNa kahaneke lie samartha nahIM hU~ // 95 / / tadanantara kautukase bharo brAhmaNIne jaba Adarake sAtha bAra-bAra pUchA taba vaha vipra bolA ki he Arya ! jo Azcarya maiMne sunA hai vaha suna / / 16 / / maiM lakar3iyAM lAneke lie jaMgala gayA thA so usake samIpa hI jahA~ saghana vana thA vahA~ eka manohara nagarI dikhI / / 97 / / maiMne usa nagarIke pAsa eka AbhUSaNoMse vibhUSita strI dekhii| jAna par3atA hai ki manohara bhASaNa karanevAlI vaha koI devI hogI / / 98 / / maiMne usase pUchA to usane kahA ki yaha rAmapurI nAmakI nagarI hai, yahAM rAjA rAmacandra zrAvakoMke lie bahuta bhArI 1. labdhopAyaM ma. / 2. yoginaH ma / 3. kvApi m.| Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe I tato gatvA mayA sAdhorjinendravacanaM zrutam / AtmA me tarpitastena kudRSTiparitApitaH // 100 // suna samAzritya tapyante sudhiyastapaH / tyaktvA parigrahaM sarvaM muktyAliGganalAlasAH // 101 / / so'haMddharmo mayA labdhastrailokyaikamahAnidhiH / amI yato bahirbhUtAH klizyante tvanyavAdinaH // 102 // yathAbhUto munerdharmaH zruto dharmeNa tAdRzaH / brAhmaNyai kathitaH sarvo malavarjitacetasA // 103 // brAhmaNI vinizamyaitaM suzarmA vAkyamabravIt / mayApi tvatprasAdena labdho dharmo jinoditaH // 104 // vidheH pazya mayA yogaM mohAd viSaphalArthinA / vIcchenApi khayA labdhamannAmarasAyanam ||105 mayAsInmandadhI bhAjA maNirhastagato yathA / nijAGgaNagataH sAdhurapamAnamupAhRtaH // 106 // upavAsaparizrAntazramaNaM taM nirambaram / nirAkRtyAnnavelAyAM mArgo'nyasyaiva vIkSitaH // 109 // arhantaM samatikramya pAkazAsanavanditam / jyotiSkavyantarAdInAM zirasA praNatiH kRtA // 108 // ahiMsAnirmalaM sAramarhaddharmarasAyanam / ajJAnAt samatikramya viSamaM bhakSitaM viSam // 109 // mAnuSadvIpamAsAdya tyaktvA sAdhuparIkSitam / dharmaratnaM kutaH kaSTaM vibhItakaparigrahaH // 110 // sarvamakSapravarteSu divArAtrau ca bhojiSu / atrateSu vizIleSu dattaM phalavivarjitam // 111 // yaM kilAtithivelAyAmAgataM vibhayocitam / yo nArcayati durbuddhistasya dharmo na vidyate // 112 // parivyaktotsavatithiH sarvasvaikAntanispRhaH / niketarahitaH so'yamatithiH zramaNaH smRtaH // 113 // yeSAM na bhojanaM haste nApyAsannaparigrahaH / te tArayanti nirgranthAH pANipAtrapuTAzinaH // 114 // 140 dhana dete haiM ||19|| tadanantara maiMne munirAjake pAsa jAkara jinendra bhagavAn ke vacana sune usase AtmA jo ki mithyA darzana se saMtapta thI atyanta santuSTa ho gayI ||100|| muktike AliMgana kI lAlasA rakhanevAle buddhimAn muni jisa dharmakA Azraya le samasta parigrahakA tyAgakara tapa karate haiM vaha arahantA dharmaM maiMne prApta kara liyaa| vaha dharma tInoM lokoMkI mahAnidhi hai, isase bahirbhUta jo anyavAdI haiM ve vyartha hI kleza uThAte haiM // 101-102 // tadanantara usa dharmAtmAne munirAjase jaisA vAstavika dharmaM sunA thA vaha saba zuddha hRdayase usane brAhmaNI ke lie kaha diyA || 103 | use suna suzarmA brAhmaNI brAhmaNase bolI ki maiMne bhI tumhAre prasAdase jinendra pratipAdita dharma prApta kara liyA hai || 104 || 'merA yaha bhAgyakA yoga to dekho ki jo mohavaza viSaphalakI icchA kara rahe the tathA jise tadviSayaka raMcamAtra bhI icchA nahIM thI aise tumane arhantakA nAmarUpI rasAyana prApta kara liyA || 105 || jisa prakAra kisI mUrkhake hAthameM maNi A jAya aura vaha tiraskAra kara use dUra kara de usI prakAra mujha mUrkhake gRhAMgaNa meM sAdhu Aye aura maiMne unakA apamAnakara unheM dUra kara diyA || 106 || usa dina AhArake samaya upavAsase khinna digambara muni ghara Aye so unheM haTAkara maiMne dUsare sAdhukA mAgaM dekhA || 107|| jinheM indra bhI namaskAra karatA hai aise ahaMntako chor3akara maiMne jyotiSI tathA vyantarAdika devoMko zira jhukA-jhukAkara namaskAra kiyA // 108 // arhanta bhagavAnkA dharmarUpI rasAyana ahiMsAse nirmala tathA sArabhUta hai so use chor3akara maiMne ajJAna vaza viSama viSakA bhakSaNa kiyA hai ||109 || bar3e khedakI bAta hai ki maiMne manuSya dvIpako pAkara sAdhuoM dvArA parIkSita dharmaMrUpI ratna to chor3a diyA aura usake badale baher3A aMgIkAra kiyA ||110 // jo indriyoM ke viSayoMmeM pravRtta haiM, rAta dina icchAnusAra khAte haiM, vrata rahita haiM tathA zIlase zUnya haiM, aise sAdhuoM ke lie maiMne jo kucha diyA vaha saba niSphala gayA // 111 // jo durbuddhi manuSya AhAra ke samaya Aye hue atithikA apanI sAmarthya ke anusAra sanmAna nahIM karatA hai - use AhAra Adi nahIM detA hai usake dharma nahIM hai | 112 || jisane utsavako tithikA parityAga kara diyA hai, jo sarva prakAra ke parigrahase bilakula niHspRha hai tathA gharase rahita hai aisA sAdhu hI atithi kahalAtA hai // 113 // | jinake 1. yat samAzritya ma / 2. vigatA icchA yasya sa tena / 3. indravanditaM / Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcatriMzattamaM parva 141 svazarIre'pi nissaMgA ye lubhyanti na jAtucit / te niSparigrahA jJeyA muktilakSaNabhUSitAH // 115 // evamudgatasadRSTiH kudRSTimalavarjitA / suzarmA zuzubhe pathyau bharaNIva budhe param // 116 // pAdamUle tato nItvA gurostasyaiva sAdaram | aNuvratAni sAmodA brAhmaNI tena lambhitA // 117 // vijJAya kapilaM raktaM paramaM jinazAsane / kulAnyAzIviSoprANi viprANAM bhejire zamam // 118 // munisuvratanAthasya saMprApya sudRDhaM matam / babhUvuH zrAvakAstItrA Ucuzcaiva subuddhayaH // 119|| karmabhAragurUbhUtA mAno tAnitamastakAH / stokena narakaM ghoraM na yAtA smaH pramAdinaH // 120 // ajJAtamidamaprAptaM janmAntarazateSvapi / jinendrazAsanaM brahma kRcchrAt prAptaM sunirmalam // 121 // dhyAnAzuzukSiNAviddhe manaRtviksamAhitAH / svakarmasamidho bhAvasarpiSA juhumo'dhunA / / 122 / / iti kecit samAdhAya manaH saMveganirbharAH / viraktAH sarvasaMgebhyo babhUvuH zramaNottamAH / / 123 / / sAgAradharmaraktastu kapilaH paramakriyaH / kadAcid brAhmaNomUce sadabhiprAyavartinIm // 124 // kAnte rAmapurIM kiM no vrajAmo'dya tamUrjitam / vizuddhaceSTitaM draSTuM rAmaM rAjIvalocanam / / 125 / / AzAparAyaNaM nityamupAyagatamAnasam / dAridryavAridhau magnamAdhUnaM kukSipUraNe // 126 // janamuttArayatyeSa kila bhavyAnukampakaH / iti kIrtirbhramatyasya nirmalAhlAdakAriNI // 127 // uttiSThaivaM gRhANaivaM priye puSpakaraNDakam / karomyahamapi skandhe sukumAramimaM zizum ||128|| hAthameM na bhojana hai na jo apanA pAsa parigraha rakhate haiM tathA jo hastarUpI pAtrameM bhojana karate haiM aise nirgrantha sAdhu hI saMsAra-samudrase pAra karate haiM ||114 || jo apane zarIrameM bhI niHspRha haiM tathA jo kabhI bAhya viSayoMmeM nahIM lubhAte aura mukti ke lakSaNa arthAt cihna svarUpa digambara mudrAse vibhUSita rahate haiM unheM nirgrantha jAnanA cAhie' / / 115 || isa prakAra jise samyagdarzana utpanna huA thA tathA jo mithyA darzanarUpI mala se rahita thI aisI suzarmA nAmakI brAhmaNI pati ke sAtha budha grahake sAtha bharaNI nakSatrake samAna suzobhita ho rahI thI / / 116 || tadanantara usa brAhmaNane harSaMse brAhmaNIko unhIM guruke pAdamUlameM le jAkara tathA Adara sahita namaskAra kara aNuvrata grahaNa karAye // 117 // jo pahale AzIviSa sAMpake samAna atyanta ugra the aise brAhmaNoMke kula, kapilako jinazAsanameM anurakta jAnakara zAntibhAvako prApta ho gaye // 118 // unameM jo subuddhi the ve munisuvrata bhagavAn kA atyanta sudRr3ha mata prApta kara zrAvaka ho gaye tathA isa prakAra bole ki hama loga karmoMke bhArase vajanadAra the, ahaMkArase hamAre mastaka Upara uTha rahe the aura hama nirantara pramAdase yukta rahate the parantu aba jinadharmake prasAdase bhayaMkara narakameM nahIM jAveMge // 119-120 || isa jinazAsanako hamane saikar3oM janmoMmeM bhI nahIM jAnA, na prApta kiyA kintu Aja atizaya nirmala yaha jinazAsana rUpI brahma bar3e kaSTase prApta kiyA hai // 121 aba hama manarUpI hotAke sAtha milakara bhAvarUpI ghIke sAtha apanI karmarUpI samidhAoM ko dhyAnarUpI dedIpyamAna agnimeM homeMge || 122 || isa prakAra manako sthira kara saMvegase bhare hue kitane hI brAhmaNa sarvaparigrahase virakta ho uttama muni ho gaye ||123 || parantu kapila zrAvakadharma meM Asakta rahakara ho uttama AcaraNa karatA thaa| eka dina vaha uttama abhiprAya rakhanevAlI brAhmaNI se bolA ||24||ki he priye ! Aja hama loga, atizaya balavAn, vizuddha ceSTAke dhAraka tathA kamalake samAna netroMse yukta una zrIrAmake darzana karaneke lie rAmapurI kyoM nahIM caleM ? || 125 // ve bhavya jIvoMpara anukampA karanevAle haiM tathA jo nirantara AzAmeM tatpara rahatA hai, jisakA mana nirantara dhanopArjanake upAya juTAnemeM hI lagA rahatA hai, jo daridratArUpI samudrameM magna hai, aura peTa bharanA bhI jise kaThina hai aise daridra manuSyakA ve uddhAra karate haiM, isa prakAra AnandadAyinI 1. yAtAH sma ma. ja. / 2. kamalalocanam / 3. janmadaridram / iti ja pustake TippaNam / Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 paMpapurANe evamuktvA tathA kRtvA dampatI saMpadAnvitau / svazaktyA gantumudyaktI zuddhaveSavibhUSitau // 129 // vajatozca tayorunA uttasthuH pannagAH pathi / daMSTrAkarAlavaktrAzca vetAlAstArahAsinaH // 130 // evamAdIni vastUni bhISaNAnyavalokya tau| niSkampahRdayau bhUtvA stutimetAmupAgatau // 13 // namastrilokavanyebhyo jinebhyaH satataM tridhA / uttIrNabhavapakebhyo dAtRbhyaH paramaM zivam // 132 // etayoH stuvatorevaM viditvA jinamaktitAm / bhejire prazamaM yakSAstau ca prAsau jinAlayam / / 133 // tato namo niSadyAyA ityuktvA racitAJjalI / kRtvA pradakSiNaM stotramudacIcaratAmidam // 13 // durgatiduHkhadam / bhavantaM zaraNaM nAtha cireNa samupAgataH // 135 // caturmiviMzatiM yuktAmakSarANAM mahAtmanAm / utsarpiNyavasarpiNyovande bhUtabhaviSyatAm // 136 // paJcasvairAvatAkhyeSu bharatAkhyeSu paJcasu / jinAnamAmi vAsyeSu tAnnamAmi jinAstridhA // 137 // yaiH saMsArasamudrasya kRte taraNatAraNe / trikAlaM sarvavAsyeSu tAnnamAmi jinAMstridhA / / 138 // munisuvratanAthAya tasmai bhagavate namaH / trailokye zAsanaM yasya suvizuddhaM prakAzate / / 139 / / iti kRtvA stuti jAnumastakaspRSTabhUtalau / nematustau jinaM maktyA parihRSTatanUruhau / / 140 // tato'sI kRtakartavyo rakSaH saumyaiH priyaMvadaiH / anujJAtaH samaM pasnyA draSTaM halina mudyayau // 141 // rAjamArga disaMkAzAn prAsAdAn vimalasviSaH / brAhmaNyai darzayan yAti divyanArIsamAkulAn // 142 // unakI nirmala kIti sarvatra phaila rahI hai / // 126-127 // he priye ! uTho, yaha phUloMkA piTArA tuma le lo aura maiM isa sukumAra bacceko kandhepara rakha letA hU~ // 128 // isa prakAra kahakara tathA vaisA hI kara harSase bhare donoM dampatI jAneke lie tatpara hue| apanI zaktike anusAra ve nirmala veSase vibhUSita the // 129|| jaba ve cale to unake mAgameM ugra sarpa phaNA tAnakara khar3e ho gaye tathA jinake mukha DA~DhoMse vikarAla the aura jo jora-jorase haMsa rahe the aise vetAla mArgameM Ar3e A gaye // 130 / parantu ina saba bhayaMkara vastuoMko dekhakara bhI unake hRdaya niSkampa rhe| ve nizcala citta hokara yahI stuti par3hate jAte the ki // 131 // 'jo triloka dvArA vandanIya haiM, jo bhayaMkara saMsArarUpI kardamase pAra ho cuke haiM tathA jo utkRSTa mokSa pradAna karanevAle haiM aise jinendra bhagavAnko mana, vacana, kAyase sadA namaskAra ho' // 132 / / isa prakAra stuti karate hue una donoMkI jinabhaktiko jAnakara yakSa zAnta ho gaye aura ve rAmapurIke jinAlayameM pahuMca gaye // 133 / / tadanantara 'bhagavAnkI vasatikAke lie namaskAra ho' yaha kahakara donoMne hAtha jor3e aura pradakSiNA dekara donoM hI yaha stuti par3hane lage // 134 // he nAtha! mahAdurgatike duHkha denevAle laukika mArgako chor3akara hama cirakAlake bAda Apako zaraNameM Aye haiM / / 135|| utsarpiNI aura avasarpiNIke vartamAna tathA bhUta-bhaviSyat sambandhI tIrthaMkaroMkI caubIsIko hama namaskAra karate haiN| pAMca bharata aura pAMca airAvata kSetroMmeM jo tIrthakara haiM, ho cuke haiM athavA hoMge una sabako hama mana, vacana, kAyase namaskAra karate haiM / / 136-137 // jo saMsAra samudrase svayaM pAra hue haiM tathA jinhoMne dUsaroMko pAra kiyA hai aise samasta kSetroM sambandhI tIthaMkaroMko hama trikAla namaskAra karate haiM // 138|| una munisuvrata bhagavAnko namaskAra ho jinakA nirmala zAsana tInoM lokoMmeM prakAzamAna ho rahA hai // 139 / / isa prakAra stutikara ghuTanoM aura mastakase pRthivItalakA sparza karate hue unhoMne jinendra bhagavAnko namaskAra kiyaa| usa samaya bhaktike kAraNa una donoMke zarIrameM romAMca uTha rahe the||140|| tadanantara vandanAkA kArya pUrNa kara cukaneke bAda zAnta tathA madhurabhASI rakSakoMne jise AjJA de dI thI aisA kapila brAhmaNa apanI loke sAtha rAmake darzana karaneke lie calA // 14 // vaha, rAjamArgameM parvatoMke samAna U~ce, nirmala kAntike dhAraka, tathA divya striyoMse bhare jo 1. rAmam / 2. dvisaMkAzAn ma. / Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcaviMzattama parva 143 Uce ca kundasaMkAzaH sarvakAmaguNAnvitaiH / rAjate bhavanairyasya purIyaM svargasannibhA // 13 // tasyaitadbhavanaM bhadre prAntaprAsAdaveSTitam / abhirAmasya rAmasya puryA madhye virAjate // 144 // bruvanniti mahAhRSTaH sa viveza ca tadgRham / dRSTvA ca lakSmaNaM dUrAbhRzamAkulatAM gataH / / 145|| dadhyau saMjAtakampazca so'yamindIvarapramaH / vyathito durvidagdho'haM citrayena tadAvadhaiH // 146 // karNayoratiduHkhAni bhASitAni mahAkhale / tAni kRtvA tadA pApe jiddhe nissara sAmpratam // 14 // kiM karomi va gacchAmi vivaraM pravizAmi kim / asmin zaraNahInasya bhaveccharaNamadya kaH // 14 // avasthito'yamatreti yadi me vidito bhavet / samullaGghayottarAmAzAM dezatyAgaH kRto mavet / / 149 // evamudvegamApanno vihAya brAhmaNI dvijaH / prapalAyitumudyukto lakSmaNena vilokitaH // 150 // smitvA ca sa jagAdAyaM kuto vipraH smaagtH| vanasaMvardhitAleva kimityAkulatAmitaH // 15 // samAzvAsamimaM nItvA drutamAnaya taM dvijam / pazyAmastAvadetasya ceSTitaM kimayaM vadet // 152 / / na bhettavyaM na bhettavyaM nivartasveti coditaH / adhigamya samAzyAsaM nivRttaH skhalitakramaH // 153 // upasRtya mayaM tyaktvA prasRto dhavalAmbaraH / puSpAJjalistayoragre sthitvA svastItyazabdayat / / 154 // tato labdhAsanAsIno nikaTasthAGgano dvijaH / RgbhiH stavanadakSAmirastauSIda rAmalakSmaNau // 155 / / tataH padmo jagAdevaM tAM naH kRtvA vimAnatAm / vada sAmpratamAgatya kasmAt pUjayasi dvijaH // 156 // so'bravInna mayA jJAtaM tvaM pracchannamahezvaraH / mohAdvimAnitastena bhasmacchanna ivAnilaH // 157 // mahala milate the uheM apanI strIke lie dikhAtA jAtA thA // 142 / / usane strIse kahA ki he bhadre ! kundake samAna ujjvala tathA sarva manorathoMko pUrNa karanevAle guNoMse sahita, bhavanoMse jinakI yaha svarga tulya nagarI suzobhita ho rahI hai una manohara rAmakA yaha bhavana samIpavartI. anya mahaloMse ghirA kaisA sundara jAna par3atA hai ? ||143-144 / / isa prakAra kahate hue usa atizaya harSita brAhmaNane rAmake bhavanameM praveza kiyaa| vahA~ vaha dUrase hI lakSmaNako dekhakara atyanta AkulatAko prApta huA // 145 / / usake zarIrameM kaiMpakaMpI chUTane lgii| vaha vicAra karane lagA ki nIla kamalase samAna prabhAvAlA yaha vahI puruSa hai jisane usa samaya mujha mUrkhako nAnA prakArake vadhase dukhI kiyA thA // 146|| usakI bolatI banda ho gyii| vaha mana hI mana apanI kahane lagA he mahAduSTe ! he pApe ! usa samaya to tUne kAnoMke lie atyanta duHkhadAyI vacana kahe aba cupa kyoM hai ? bAhara nikala // 147 / / vaha mana hI mana vicAra karane lagA ki kyA karU~ ? kahA~ jAU~ ? kisa bilameM ghusa jAU~ ? Aja mujha zaraNahInakA yahA~ kauna zaraNa hogA? // 148 // yadi mujhe mAlUma hotA ki yaha yahAM ThaharA hai to maiM uttara dizAko lAMghakara deza tyAga hI kara detA // 149 // isa prakAra udvegako prApta huA vaha brAhmaNa, brAhmaNIko chor3a bhAganeke lie taiyAra huA hI thA ki lakSmaNane use dekha liyA // 150 / / ha~sakara lakSmaNane kahA ki yaha brAhmaNa kahA~se AyA hai ? jAna par3atA hai ki isakA poSaNa vanameM ho huA hai, yaha isa taraha AkulatAko kyoM prApta huA hai ? // 151 / / sAntvanA dekara usa brAhmaNako zIghra hI lAo hama isakI ceSTAko dekheMge tathA suneMge ki yaha kyA kahatA hai ? // 152 // 'nahIM DaranA cAhie, nahIM DaranA cAhie, lauTo', isa prakAra kahanepara vaha sAntvanAko prApta kara lar3akhar3Ate pairoM vApasa lauTA // 153 / / / tadanantara zveta vastrako dhAraNa karanevAlA vaha brAhmaNa pAsa jAkara nirbhaya ho rAma-lakSmaNake sammukha gayA tathA aMjalimeM puSpa rakhakara unake sAmane khar3A ho 'svasti' zabdakA uccAraNa karane lagA // 154 // tadanantara jo prApta hue Asanapara baiThA thA aura pAsa hI jisakI strI baiThI thI aisA vaha brAhmaNa stavana karane meM samartha RcAoMke dvArA rAma-lakSmaNakI stuti karane lagA // 155 // stutike bAda rAmane kahA ki he brAhmaNa ! usa samaya hamalogoMkA vaisA tiraskAra kara aba isa samaya Akara pUjA kyoM kara rahe ho so to batAo // 156 // brAhmaNane kahA, he deva ! Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ papurANe sthitireSA jagannAtha loke sthAvarajaGgame / dhanavAn pUjyate nityaM yathAdityo himAgame // 15 // adhunA tvaM mayA jJAtaH so'si nAnyaH kadAcana / draviNAnIha pUjyante na bhavAn padma pUjyate // 159 // nityamarthayutaM deva mAnayanti janA janam / tyajantyarthaparityaktaM niSprayojanasauhRdam // 16 // yasyArthAstasya mitrANi yasyArthAstasya bAndhavAH / yasyArthAH sa pumAlloke yasyArthAH sa ca paNDitaH // 16 // arthena vigrahInasya na mitraM na sahodaraH / tasyaivArthasametasya paro'pi svajanAyate // 16 // so'rtho dharmeNa yo yuktaH sadharmo yo dayAnvitaH / sA dayA nirmalA jJeyA mAMsaM yasyAM na bhujyate // 163 // mAMsAzanAnnivRttAnAM sarveSAM prANadhAriNAm / anyA mUlena saMpannA prazasyante nivRttayaH // 16 // rAjan vicitrarUpo'yaM loko mAnuSalakSitaH / mAdRzo jJAyate naiva yathAbhUto'tra yo janaH // 165 / / AstAM tAvadbhavAnatra vandyate ye mavadvidhaiH / parAbhavaM vimUDhebhyo labhante te'pi sAdhavaH // 166 // pUrva sanatkumArAkhyaH kiM te jJAto na cakrabhRt / maharddhayaH surA yasya rUpaM draSTumihAgatAH // 167 / / so'pi zrAmaNyamAsAdya saMprAptaH paribhUtatAm / paryaTanna kacillebhe bhikSAmAcArakovidaH // 16 // vanaspatyupajIvinyA tarpitaH so'nyadA muniH / paJcAzcaryaguNaizvaryamAdade vijaye pure // 169 // subhUmazcakrabhRd bhUtvA kara kaTakabhAsvaram / keyUrabhUSitabhujo vadarArthamaDhaukayat // 17 // vadaraM naikamapyasmai niHsvo'sAvadadAttataH / anamijJo vizeSasya vizeSa kamavAptavAn / / 17 // maiMne nahIM jAnA thA ki Apa pracchanna mahezvara ho isIlie bhasmase AcchAdita agnike samAna mohavaha mujhase ApakA anAdara ho gayA // 157 / / he jagannAtha ! carAcara vizvako yahI rIti hai ki zIta Rtu meM sUryake samAna dhanavAnkI hI sadA pUjA hotI hai // 158|| yadyapi isa samaya meM jAnatA hU~ ki Apa vahI haiM anya nahIM phira bhI ApakI pUjA ho rahI hai so he padma ! yahA~ yathArthameM dhanakI hI pUjA ho rahI hai ApakI nahIM // 159|| he deva ! loga nirantara dhanavAn manuSyakA hI sanmAna karate haiM aura jisake sAtha mitratAkA prayojana jAtA rahA hai aise dhanahIna manuSyako chor3a dete haiM // 160 / / jisake pAsa dhana hai usake mitra haiM, jisake pAsa dhana hai usake bAndhava haiM, jisake pAsa dhana hai lokameM vaha puruSa hai aura jisake pAsa dhana hai vaha paNDita hai / / 161 / / jaba manuSya dhanarahita ho jAtA hai taba usakA na koI mitra rahatA hai na bhaaii| para vahI manuSya jana-dhanasahita ho jAtA hai to anya loga bhI usake AtmIya bana jAte haiM ||162 / / dhana vahI hai jo dharmase sahita hai, dharma vahI hai jo dayAse sahita hai aura nirmala dayA vahI haiM jisameM mAMsa nahIM khAyA jAtA // 163 / / mAMsa bhojanase dUra rahanevAle samasta prANiyoMke anya tyAga cUMki mUlase sahita rahate haiM isalie hI unakI prazaMsA hotI hai / / 164 / / he rAjan ! yaha manuSya loka vicitra hai isameM mere jaise logoMko to koI jAnatA hI nahIM hai / / 165 / / athavA ApakI bAta jAne dIjie Apa jaise loga jinakI vandanA karate haiM ve sAdhu bhI mukhaM puruSoMse parAbhava prApta karate haiM // 166 / / kyA Apa nahIM jAnate ki pahale eka aise sanatkumAra cakravartI ho gaye haiM jinakA rUpa dekhane ke lie bar3I-bar3I RddhiyoMko dhAraNa karanevAle deva Aye the parantu ve bhI munipada dhAraNakara parAbhavako prApta hue| AcAra-zAstrake jAnane meM nipuNa ve munirAja bhramaNa karate rahe parantu unheM kahIM bhikSA nahIM milI / / 167-168 // phira anya samaya vijayapura nagarameM vanaspatise AjIvikA karanevAlI eka strIne AhAra dekara unheM santuSTa kiyA aura paMcAzcaryarUpI guNoMkA aizvayaM prApta kiyA / / 169 / / jinako bhujA bAjUbandase vibhUSita thI aise subhUmane cakravartI hokara apanA valayavibhUSita hAtha verake lie bar3hAyA parantu yaha daridra hai yaha samajhakara unake lie kisIne eka vera bhI nahIM diyA so ThIka hI hai 1. paJcAzcayaM jaguzcarya ma. / Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcatriMzattama parva ayamanyazca vivazo janaiH svakRtabhogibhiH / na yo'vagamyate tatra na sa tatra jano'ryate // 172 // na kRtA mandabhAgena ksmaadbhyaagtkriyaa| tadA mayeti me'dyApi tapyate mAnasaM bhRzam // 17 // rUpamevamalaM kAntaM yuSmAkamavalokayan / bhRzaM kruddho'pi ko nAma na yayAvativismayam // 17 // evamuktvA zucA prastaM rudantaM kapilaM girA / zumayAsAntvayad rAmaH suzarmANaM ca jAnakI // 15 // tato hemaghaTAmbhobhiH kiGkare rAghavAjJayA / kapilaH zrAvakaH prItyA snApitaH saha bhAryayA // 176 // paramaM mojitazcAnnaM vastra ratnazca bhUSitaH / subhUridhanamAdAya jagAma nijamAlayam // 177 // janAnAM vismayakara sarvopakaraNAnvitam / bhogaM yadyapi yAto'yaM tathApi savicakSaNaH // 178 // sanmAnavizikhairviddho daSTo guNamahoragaiH / upacArahatAramAsau tiM na labhate dvijaH // 179 / / dadhyau cAhaM purA yA skandhanyastaindhabhArakaH / yathA zoSitadehaH sa tRSito'tyantadurvidhaH // 18 // grAme tatraiva jAto'smi pazya yakSAdhipopamaH / rAmadevaprasAdena cintAduHkhavivarjitaH // 18 // AsInme zIrNapatitamanekacchidrajarjaram / kAkAdyazacisaMliptaM gRhaM gomavavarjitam // 12 // adhunA dhenumiAptaM bahuprAsAdasaMkulam / rAmadevaprasAdena prAkAraparimaNDalam / / 183 // hA mayA puNDarIkAkSI bhrAtarau gRhmaagtii| nirma itau vinA doSaM tau mRgAGkanimAnanau // 18 // kyoMki vizeSako nahIM jAnanevAlA manuSya kisI vizeSako kaba prApta huA hai ? // 170-171 / / yaha athavA aura koI sabhI loga, svakRta karmako bhoganevAle manuSyoMse vivaza haiN| jisa manuSyakA jahAM jJAna nahIM vahA~ usakI arcA nahIM hotii||172|| mujha mandabhAgyane usa samaya ApakI Atithya. kriyA kyoM nahIM kI? yaha vicArakara Aja bhI merA mana atyanta santApako prApta hai // 173 / / Apake atizaya sundara rUpako dekhanevAlA manuSya ho atyanta Azcaryako prApta nahIM hotA kintu Apake prati atyanta krodha prakaTa karanevAlA puruSa bhI aisA kona hai jo atyanta Azcaryako prApta nahIM huA ho // 174 / / isa prakAra kahakara vaha kapila brAhmaNa zokAkrAnta ho rone lagA, taba rAmane zubha vacanoMse use sAntvanA dI aura sItAne usakI strI suzarmAko samajhAyA // 175 / / tadanantara rAmakI AjJAse kiMkaroMne bhAryA sahita kapila zrAvakako suvarNa ghaToMmeM rakhe hue jalase prItipUrvaka snAna karAyA // 176 / / utkRSTa bhojana karAyA aura vastra tathA ratnoMse use alaMkRta kiyaa| tadanantara vaha bahuta bhArI dhana lekara apane ghara vApasa gayA // 177|| yadyapi vaha buddhimAn brAhmaNa, logoMko AzcaryameM DAlanevAle tathA sarva prakArake upakaraNoMse yukta bhogopabhogake padArthoM ko prApta huA thA, to bhI cUMki vaha sammAnarUpI bANoMse viddha thA, guNarUpI mahAsarpose DasA gayA thA aura sevAzuzrUSAke kAraNa usakI AtmA daba rahI thI, isalie vaha santoSako prApta nahIM hotA thaa| bhAvArtha-rAmane tiraskArake badale usakA satkAra kiyA thA, apane aneka guNoMse use vazIbhUta kiyA thA aura snAna, bhojana, pAna Adi sevA-zuzrUSAse use sukhI kiyA thA isalie vaha rAtadina isI zokameM par3A rahatA thA ki dekho kahAM to maiM duSTa ki jisane inheM eka rAta ghara bhI nahIM Thaharane diyA aura kahA~ ye mahApuruSa jinhoMne isa prakAra hamArA upakAra kiyA ? // 178-179 // vaha vicAra karane lagA ki maiM pahale jisa gAMvameM itanA adhika daridra thA ki kandhepara lakar3iyoMkA gaTThA rakhakara bhUkhA-pyAsA durbala zarIra idhara-udhara bhaTakatA thA Aja usI gAMvameM maiM rAmake prasAdase yakSarAjake samAna ho gayA hU~ tathA saba cintA aura duHkhoMse chUTa gayA huuN||180-181|| pahale merA jo ghara jIrNa-zIrNa hokara gira gayA thA, aneka chidroMse jarjara thA, kAka Adi pakSiyoMkI azucise lipta thA tathA jisameM kabhI gobara bhI nahIM lagatA thA, vahI ghara Aja zrIrAmake prasAdase aneka gAyoMse vyApta hai, nAnA mahaloMse saMkIrNa tathA prAkAra-koTase ghirA huA hai // 182-183 / / hAya, bar3e "1. jAto'yaM m.| 2. dRSTo ma. / Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 padmapurANe yadagrISmAtapataptAGgau samaM devyA vinirgatau / tanme pratiSThitaM zalyaM hRdaye pracalat sadA // 185 / / tAvanme nAsti duHkhasyache do yAvadidaM gRham / parityajya nirArambhaH pravra jipyAmmasaMzayam // 186 / / upalabhyAsya vairAgyaM bandhuvargaH sasaMbhramaH / dhArAmirutsasarjAstraM dInaH sAkaM suzarmaNA / / 187 / / nirIkSya svajanaM vipro nirmagnaM zokasAgare / apekSApetayA buddhyA nirjagAda zivotsukaH // 188 // vicitrasvajanasnehairatyuttuGgamanorathaiH / mUDho'yaM dahyate lokaH kiM na jAnItha bho janAH // 189 / / iti saMvegamApannaH priyAM duHkhena mUcchitAm / vihAya bandhulokaM ca bahuviklavakAriNam / / 19 / / aSTAdaza sahasrANi dhenUnAM sitatejasAm / ratnapUrNa ca bhavanaM dAsIyoSitsamAkulam / / 191 / / suzarmAyAM samAropya tanayaM draviNaM tathA / babhUva kapilaH sAdhunirArambho nirambaraH // 192 / / sahyAnandamateH ziSyaH supratItastapodhanaH / cakAra gurutAM tasya guNazIlamahArNavaH // 153 / / viyoginIvRttam vijahAra mahAtapAstataH kapilazcArucaritravIvadhaH / paramArthaniviSTamAnasaH zramaNazrIparivItavigrahaH // 19 // ya idaM kapilAnukIrtanaM paThati prahvamatiH zRNoti vA / upavAsasahasrasaMbhavaM labhate'sau ravibhAsuraH phalam / / 195 // ityarpe raviSeNAcAryaprokta padmacarite kapilopAkhyAnaM nAma paJcatrizattamaM parva // 35 // gha. khedakI bAta hai ki maiMne kamalake samAna netroMke dhAraka tathA candratulya mukhase suzobhita, ghara Aye hue una donoM bhAiyoMkA aparAdhake binA hI tiraskAra kiyA / / 184 // grISma Rtuke AtApase jinake zarIra santapta ho rahe the aise donoM bhAI devI arthAt sItAke sAtha gharase bAhara nikale, vaha mere hRdayameM sadA zalyakI taraha gar3A huA caMcala ho uThatA hai / / 185 / / niHsandeha mere duHkhakA anta tabataka nahIM ho sakatA hai jabataka ki meM ghara chor3akara nirArambha hI dIkSA nahIM le letA hai||186|| tadanantara kapilake vairAgyakA samAcAra jAnakara isake ghabaDAye hae dIna-hIna suzarmA brAhmaNIke sAtha azrudhArA bahAne lage // 187 // mokSa prApta karane meM utsuka kapila, apane parijanako zokarUpI sAgarameM nimagna dekha nirapekSa buddhise bolA ki he mAnavo! bar3e-bar3e manorathoMse yukta kuTumbI janoMke vicitra snehase mohita huA yaha prANI nirantara jalatA rahatA hai, yaha kyA tuma nahIM jAnate ? ||188-189 / / isa prakAra saMvegako prApta huA kapila brAhmaNa duHkhase mUcchita strI tathA bahuta duHkhakA anubhava karanevAle bandhujanoMko chor3akara, aThAraha hajAra sapheda gAyeM, ratnoMse paripUrNa tathA dAsa-dAsiyoMse yukta bhavana, putra aura samasta dhana suzarmA brAhmaNIke lie sauMpakara Arambha rahita digambara sAdhu ho gayA // 190-192 // sahyAnandamatike ziSya tathA guNa aura zIlake mahAsAgara atizaya tapasvI muni, usake guru hue the arthAt unake pAsa usane dIkSA lI thI // 193 // tadanantara jo nirmala cAritrarUpI kA~varako dhAraNa karate the, jinakA mana sadA paramArthameM lagA rahatA thA, aura jinakA zarIra nirgrantha vrata rUpI lakSmIse AliMgita thA aise mahAtapasvI kapila munirAja pRthivI para vihAra karane lage // 194 // gautama svAmI kahate haiM ki jo manuSya ahaMkAra rAhata ho kapilakI isa kathAko par3hatA athavA sunatA hai vaha sUryake samAna dedIpyamAna hotA huA eka hajAra upavAsakA phala prApta karatA hai / / 195 / / isa prakAra ArSa nAmase prasiddha, raviSeNAcArya racita padmacaritameM kapilakA varNana karanevAlA paitIsavA~ parva samApta huA // 34 // ..bhAnAti bho janaH / 2. dhIradhIH ma., b.| Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SatriMzattamaM parva tato'nukramataH kAle vikAlapratime gate / ghorAndhakArasaMruddha vidyuccakitabhISaNe // 1 // jAtAyAM suprasannAyAM zaradi prItinirbharaH / Uce yakSAdhipaH padmaM prasthAtuM kRtamAnasam // 2 // kSantavyaM deva yatkiMcidasmAkamiti duSkRtam / vidhAtuM zakyate kena yogyaM sarva bhavAdRzAm // 3 // ityukta rAmadevo'pi tamUce guhyakAdhipam / tvayApi nikhilA svasya kSantavyA paratantratA // 4 // sutarAM tena vAkyena jAtaH sattamabhAvanaH / yakSANAmadhipo natvA saMmASya vipulakriyam // 5 // hAraM svayaMpramAbhikhyaM dadau padmAya so'dbhutam / udyadinakarAkAre haraye maNikuNDale // 6 // cUDAmaNiM sukalyANaM sItAyai bilasatpramam / mahAvinodadakSAM ca vINAmopsitanAdinIm // 7 // svecchayA teSu yAteSu yakSarAjaH purIkRtAm / mAyAM samahararikaMciddadhAnaH zokitAmiva // 8 // baladevo'pi kartavyakaraNAcca sasaMmadaH / amanyata pariprAptamudAraM zivamAtmanaH // 9 // paryaTanto mahIM svairaM nAnArasaphalAzinaH / vicitrasaMkathAsaktAH ramamANAH surA iva // 10 // ullaGdhya sumahAraNyaM dvipasiMhasamAkulam / janopabhuktamuddezaM vaijayantapuraM gatAH // 11 // tato'stamAgate sUrye dikcakre tamasAvRte / nakSatramaNDalAkoNe saMjAte gaganAGgaNe // 12 // aparottaradigmAge kSudralokabhayAvahe / yathAbhirucite deze te puro nikaTe sthitAH / / 13 / / athAtra nagare rAjA prasiddhaH pRthivIdharaH / indrANI mahiSI tasya yoSidguNasamanvitA // 14 // tadanantara ghora andhakArase vyApta aura bijalIkI camakase bhISaNa varSA kAla, duSkAlake samAna jaba krama-kramase vyatIta ho gayA tathA svaccha zarad Rtu A gayI taba rAmane vahA~se prasthAna karanekA vicAra kiyaa| usI samaya yakSoMkA adhipati Akara rAmase kahatA hai ki he deva ! hamArI jo kucha truTi raha gayI ho vaha kSamA kIjie kyoMki Apa-jaise mahAnubhAvoMke yogya samasta kArya karaneke lie kauna samartha hai ? // 1-3 // yakSAdhipatike aisA kahanepara rAmane bhI usase kahA ki Apa bhI apanI samasta paratantratAko kSamA kIjie arthAt Apako itane samaya taka merI icchAnusAra jo pravRtti karanI par3I hai usake lie kSamA kIjie // 4 // rAmake isa vacanase yakSAdhipa atyanta prasanna huaa| usane bahuta kAla taka vArtAlApa kara namaskAra kiyA, rAmake lie svayaMprabha nAmakA adbhuta hAra diyaa| lakSmaNake lie ugate sUryake samAna dedIpyamAna do maNimaya kuNDala diye, aura sItAke lie mahAmAMgalika dedIpyamAna cUr3AmaNi tathA mahAvinoda karane meM samathaM evaM icchAnusAra zabda karanevAlI vINA dI // 5-7 // tadanantara jaba ve icchAnusAra vahAMse cale gaye taba yakSarAjane kucha zokayukta ho apanI nagarI sambandhI mAyA sameTa lI // 8 // idhara rAma bhI kartavya kArya karanese harSita ho aisA mAna rahe the ki mAno mujhe utkRSTa mokSa hI prApta ho gayA hai / / 9 / / athAnantara svecchAnusAra pRthivImeM vihAra karate, nAnA rasake svAdiSTa phala khAte, vicitra kathAe~ karate aura devoMke samAna ramaNa karate hae ve tInoM. hAthI aura siMhoMse vyApta mahAvanako pAra kara manuSyoMke dvArA sevita vaijayantapurake samIpavartI maidAnameM pahu~ce // 10-11 // tadanantara jaba sUrya asta ho gayA, dizAoMkA samUha andhakArase AvRta ho gayA. aura AkAzarUpI AMgana nakSatroMke samUhase vyApta ho gayA taba ve kSudra manuSyoMko bhaya utpanna karanevAle pazcimottara digbhAgameM nagarake samIpa hI kisI icchita sthAnameM Thahara gaye // 12-13 // athAnantara isa nagarakA 1. varSAkAle / 2. lakSmaNAya / Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 padmapurANe tanayA vanamAleti tayoratyantasundarI / bAlyAt prabhRti sA raktA lakSmaNasya guNazruteH // 15 // zrutvAnaraNyaputrasya pravrajyAsamaye vcH| rakSituM kvApi niryAtaM rAma lakSmaNasaMyutam // 16 // dhyAtvendranagarezasya bAlamitrAya sUnave / sundarAyAtiyogyAya pitRbhyAM sA nirUpitA // 17 // taM ca vijJAya vRttAntaM hRdayasthitalakSmaNA / virahAbhayamApannA cintAmevamupAgatA // 18 // aMzukena varaM kaNThaM viveSTayAsajya pAdape / mRtyaM prAptAsmi nAnyena puruSeNa samAgamam // 19 // vidhicchalena kenApi gavAraNyaM dinakSaye / dhravamadhava yAsyAmi mRtyaM vighnavivarjitam // 20 // prayAhi bhagavan bhAno saMpreSaya nizAM drutam / kRtAJjaliriyaM dInA pAdayoH prapatAmi te // 21 // zarvarI bhaNyatAM yAtvA kAGkSantI duHkhamAginI / saMvatsarasamaM vetti dina dAyAsyatAmiti // 22 // iti saMcitya sA bAlA gate'staM tigmatejasi / sopavAsA samAsAdya pitRbhyAmanumodanam // 23 // pravaraM rathamAruhya sakhIjanasamAvRtA / jagAma parayA lamyA vanadevI kilArcitum // 24 // yasyAM rAtrau vanoddeze yatra te prathamaM sthitAH / tasyAmeva tamevaiSA gatA daivaniyogataH // 25 // araNyadevatApUjA tasmin kila vinirmitaa| suptazca sakalo loko nirAzaGkaH kRtakriyaH // 26 // 'nizzabdapadanikSepAttato vanamRgIva sA / niSkramya zivirAt tasmAt pratasthe mayavarjitA // 27 // tatastasyAH samAghrAya gandhaM paramasaurabham / evaM sUnuH sumitrAyA dadhyau saMmadamudvahan / // 28 // jyotIrekheva kApyeSA mUrtiratropalakSyate / kumAryA zreSThayA bhAgyamanayA kulajAtayA // 29 // rAjA pRthivIdhara nAmase prasiddha thA usakI rAnIkA nAma indrANI thA jo ki striyoMke yogya samasta guNoMse sahita thI // 14 / / una donoMke vanamAlA nAmakI atyanta sundarI putrI thI, vanamAlA bAlya avasthAse hI lakSmaNake guNa zravaNa kara unameM anurakta thI // 15 / / isake mAtA-pitAne sunA ki rAma apane pitA dazarathake dIkSA leneke samaya kathita vacanoMkA pAlana karaneke lie lakSmaNake sAtha kahIM cale gaye haiM taba unhoMne indra nagarake rAjAke bAlamitra nAmaka atyanta yogya sundara putrake lie vanamAlA denekA nizcaya kiyA // 16-17 // jisake hRdaya meM lakSmaNa vidyamAna the aisI vanamAlAne jaba yaha samAcAra sunA to vaha virahase bhayabhIta ho isa prakAra cintA karane lagI ||18|| ki vastrase kaNTha lapeTa vRkSapara laTakakara bhale hI mara jAU~gI parantu anya puruSake sAtha samAgamako prApta nahIM hoU~gI / / 19 / / maiM kisI kAryake bahAne sAryakAlake samaya vana meM jAkara Aja hI nirvighna rUpase mRtyu prApta karUMgI / / 20 / / he bhagavan sUrya ! Apa jAo aura rAtriko jaldI bhejo| maiM atizaya dIna ho hAtha jor3akara Apake caraNoMmeM par3atI huuN| jAkara rAtrise kaho ki tumhArI AkAMkSA karatI huI yaha duHkhinI dinako varSake samAna samajhatI hai isalie jaldI jAo // 21-22 / / isa prakAra vicArakara upavAsa dhAraNa karanevAlI vaha bAlA, sUryAsta honepara mAtA-pitAkI AjJA prApta kara uttama rathapara savAra ho sakhI janoMke sAtha vaibhavapUrvaka vanadevIkI pUjA karaneke lie gayI // 23-24 // bhAgyakI bAta ki jisa rAtrimeM tathA vanake jisa pradezameM rAma, sItA aura lakSmaNa pahalese jAkara Thahare the usI rAtrimeM usI sthAnapara vanamAlA bhI A pahuMcI // 25 // vahA~ usane vanadevatAkI pUjA kii| tadanantara jaba saba loga apanA-apanA kArya pUrA kara niHzaMka ho so gaye taba jisake paira rakhanekA bhI zabda nahIM ho rahA thA aisI vanamAlA vanakI mRgIkI nAIM usa zivirase nikala nibhaMya ho Age calI / / 26-27 / / tatpazcAt vanamAlAke zarIrase nikalanevAlI atyanta manohara sugandhako sUMghakara harSita ho lakSmaNa isa prakAra vicAra karane lage // 28 // ki 'yahAM koI jyotikI rekhAke samAna mUrti dikhAI par3atI hai, ho sakatA hai ki vaha koI ucca 1. rakSitaM ka., kh.| 2. nirjAtaM j.| 3. niHzabdavananikSepAmato ma. / Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SatrizattamaM parva mahatA zokabhAreNa paripIDitamAnasA / apazyantI paraM du:khavAraNopAyamunmanAH // 30 // ajAtacintitA nUnameSAtmAnaM jighAMsati / pazyAmi tAvadetasyAzceSTAmantarhito bhavan // 31 // iti saMcitya nizabdo bhUtvA vaTataroradhaH / tasthau kalpamasyeva tridazaH kautakAnvitaH // 32 // tameva pAdapaM sApi prAptA haMsavadhUgatiH / nateva stanamAreNa candravaktrA tanUdarI // 33 // lakSmaNastA tathAbhUtAM dRSTAcintayaduktibhiH / vebhi tAvadimA samyaka kutaH kRtyaM bhaviSyati // 34 // aMzukenAmbuvarNana kRtvA pAzaM tu kanyakA / jagAdevaM girA yogimanoharaNayogyayA // 35 // etattarunivAsinyaH zRNutAho sudevatAH / bhavatIbhyo namAmyeSAM prasAdaH kriyatAM mayi // 36 // vAcyo madvacanAdevaM bhavantIbhiH prayatnataH / kumAro lakSmaNo dRSTvA vane'smin vicaran dhruvam // 37 // yathA svadvirahe bAlA vanamAlA suduHkhitA / svayi mAnasamAropya pretalokamupAgatA // 38 // aMzukena samAlambya svaM sA nyagrodhapAdape / tvanimittamasUn tanvo syajantyasmAbhirIkSitA // 39 / / evamukkaM svayA nAtha yadi me nAtra janmani / samAgamaH kRto'nyatra prasAdaM kartumarhasi // 40 // evaM nigadya zAkhAyAM samarpayati pAzakam / saMbhrAntazca samAliGagya saumitriridamatra vIt // 41 // ayi mugdhe sukaNThe'smin majhujAliGganocite / kasmAdaMzukapAzo'yaM tvayA sumukhi sajjyate // 42 // ahaM sa lakSmaNo muJca pAzaM paramasundari / yathAzrutaM nirIkSasva na cetpratyeSi bAlike // 4 // ityuktvA pAzametasyAH karAt sAntvanakovidaH / jahAra lakSmaNaH phenapujaM tAmarasAdiva // 44 // kulIna zreSTha kumArI ho // 29|| bahuta bhArI zokake bhArase isakA mana pIr3ita ho rahA hai aura duHkha dUra karanekA dUsarA upAya nahIM dekhatI huI yaha becaina ho rahI hai / / 30 // nizcita hI yaha manacAhI vastuke na milanese AtmaghAta karanA cAhatI hai ataH chipakara isakI ceSTA dekhatA hU~ // 31 // isa prakAra vicArakara kautuka-bhare lakSmaNa cupacApa vaTavRkSake nIce usa prakAra khar3e ho gaye jisa prakAra ki kalpavRkSake nIce koI deva khar3A hotA hai // 32 // tadanantara jisakI cAla haMsoke samAna thI, : jo stanoMke bhArase jhukI huI-sI jAna par3atI thI, jisakA mukha candramAke samAna thA tathA jisakA udara atyanta kRza thA aisI vanamAlA bhI usI vRkSake nIce pahuMcI // 33 // use usa prakArakI dekha lakSmaNane vicAra kiyA ki isake zabdoMse ThIka-ThIka mAlUma to karUM ki ise kisase kArya hai ? // 34 // tadanantara jalake samAna svaccha varNavAle vanase phAMsI banAkara vaha kanyA yogiyoMkA bhI mana haraNa karane meM samartha vANIse isa prakAra kahane lagI ki aho, isa vRkSake nivAsI devatAo! sunie, maiM Apake lie namaskAra karatI haiM, Apa majhapara prasannatA kIjie // 35-36 / / kamAra lakSmaNa vanameM avazya hI vicaraNa karate hoMge so unheM prayatnapUrvaka dekhakara Apa loga merI orase unase kaheM // 37 // ki tumhAre virahameM kumArI vanamAlA atyanta dukhI hokara tathA tumhIMmeM mana lagAkara mRtyulokako prApta huI hai / / 38 // vaTavRkSapara kapar3ese apane Apako TAMgakara tumhAre mimitta prANa chor3atI huI usa kRzAMgoko hamane dekhA hai // 39 // aura yaha kaha gayI hai ki he nAtha! yadyapi mere isa janmameM Apane samAgama nahIM kiyA hai to anya janmameM prasannatA karaneke yogya ho // 40 // itanA kahakara vaha jyoM hI zAkhApara phAMsI bAMdhatI hai tyoMhI ghabar3Aye hue lakSmaNane usakA AliMgana kara yaha kahA ki he mUrkhe ! yaha kaNTha to merI bhujAke AliMganake yogya hai, he sumukhi ! tU isameM yaha vastra kI phAMsI kyoM sajA rahI hai ? // 41-42 // maiM vahI lakSmaNa hU~, he parama sundari ! yaha phA~sI chor3o, he bAlike ! yadi tujhe vizvAsa na ho to jaisA suna rakhA ho vaisA dekha lo / / 43 / / isa prakAra kahakara sAntvanA dene meM nipuNa lakSmaNane jisa prakAra koI 1. prasAdaM ma. / Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 papurANe tato'sau apayA yuktA dRSTvA mantharacakSuSA / lakSmaNaM netracaureNa rUpeNa parilakSitam // 45 // paraM vismayamApanA cintAmevamupAgatA / ISadvepathunA yuktA navasaMgamajanmanA // 46 // kimayaM vanadevIbhiH prasAdo janito mama / kAruNyamupayAtAmiH saMdezavacanaiH param // 47 // so'yaM yathAzrato nAthaH saMprApto daivayogataH / mavedyena mama prANAH prayAnto vinivAritAH // 48 // iti saMcintayantI sA kiMcitprasvedadhAriNI / lakSmIdharasamAzleSaM labdhvAtyantamarAjata / / 49 / / tato mRdumahAmodakusumodArasaMstare / prabuddho rAghavazcakSurlakSmaNArthamudIrayan // 50 // apazyaMzca samutthAya papraccha janakAtmajAm / pradeza lakSmaNo devi naitasmin dRzyate kutaH // 51 // pradoSe saMstaraM kRtvA so'smAkaM puSpapallavaiH / AsIdanatidUrasthaH kumAro hyatra nekSyate // 52 // nAtha vAhvAyatAM tAvaditi tasyAM kRtadhvanau / kramAdatyuccayA vAcA vaco vyAhRtavAniti // 53 / / eyAgaccha va yAto'si madra lakSmaNa lakSmaNa / prayaccha vacanaM tAta tvaritaM bAlakAnuja // 54 // ayamAyAmi deveti dasvAsmai saMbhramI vacaH / vanamAlAsameto'sau jyeSThasyAntikamAgataH // 55 / / ardharAtre tadA spaSTe nizAnAthaH samuthayo / vavau kumudagarmAptervAyuH sAmodazItalaH // 56 / / tataH pallavakAntAbhyAM hastAbhyAM racitAJjaliH / aMzukAvRtasarvAGgA apAvinamitAnanA // 57 // jJAtanizzeSakartavyA bibhrANA vinayaM param / bAlAvandata rAmasya sItAyAzca kramadvayam // 58 // sadvitIyaM tato dRSTA sItA lakSmaNamabravIt / kumAra saha candreNa samavAyastvayA kRtaH // 59 / / kathaM jAnAsi devIti ponokA jagAda sA / ceSTayA deva jAnAmi zRNu tulyapravRttayA // 6 // kamalase phenako dUra karatA hai usI prakAra usake hAthase phAMsI chIna lI // 44 // tadanantara netroMko curAnevAle rUpase suzobhita lakSmaNako manthara dRSTise dekhakara vaha kanyA lajjAse yukta ho gyii||45|| navasamAgamake kAraNa kucha-kucha kA~patI huI vanamAlA parama Azcaryako prApta ho isa prakAra vicAra karane lagI // 46 // ki kyA mere sandeza vacanoMse parama dayAlatAko prApta haI vanadevi hI mujhapara yaha prasannatA kI hai ? // 47 // jinhoMne mere nikalate hue prANa roke haiM aise ye prANanAtha devayogase hI yahA~ A pahu~ce haiM // 48 // isa prakAra vicAra karatI aura kucha-kucha pasInAko dhAraNa karatI huI vanamAlA lakSmaNakA AliMgana pAkara atyadhika suzobhita ho rahI thI // 49 // tadanantara idhara komala tathA mahAsugandhita phUloMkI utkRSTa zayyApara par3e rAmako jaba nidrA haTI to unhoMne lakSmaNako ora dRSTi DAlI / lakSmaNako na dekhakara ve uThe aura sItAse pUchane lage ki devi! yahAM lakSmaNa kyoM nahIM dikhAI detA ? ||50-51|| sAyaMkAlake samaya to vaha phUla tathA pattoMse hamArI zayyA kara yahIM pAsameM soyA thA para aba yahA~ dikhAI nahIM de rahA hai / / 52 / / sItAne uttara diyA ki he nAtha ! AvAja dekara bulaaie| taba rAmane yathAkramase uccavANImeM isa prakAra zabda kahe ki he lakSmaNa ! tU kahA~ calA gayA, Ao-Ao, he tAta ! he bAlaka ! he anuja ! kahA~ ho, zIghra AvAja deo // 53-54 // rAmakI AvAja suna lakSmaNane har3abar3Akara uttara diyA ki deva ! yaha AtA huuN| isa prakAra uttara dekara ve vanamAlAke sAtha agrajake samIpa A pahu~ce // 55 // usa samaya spaSTa hI AdhI rAta thI, candramAkA udaya ho cakA thA aura kUmadoMke garbhase milakara sugandhita tathA zItala vAyu baha rahI thI // 56 / / tadanantara jisane kamalake samAna sundara hAthoMse aMjali bA~dha rakhI thI, vastrase jisakA savaM zarIra AvRta thA, lajjAse jisakA mukha namrIbhUta ho rahA thA, jo samasta kartavyako jAnatI thI tathA parama vinayako dhAraNa kara rahI thI aisI vanamAlAne Akara rAma tathA sItAke caraNayugalako namaskAra kiyA / / 57-58 / / tadanantara lakSmaNako strI sahita dekha sItAne kahA ki he kumAra ! tumane to candramAke sAtha mitratA kara lI // 59|| rAmane sotAse kahA ki he devi ! tuma kisa prakAra jAnatI ho ? isake uttara meM sItAne kahA ki he deva ! . Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SatriMzattamaM parva 151 jyotsnayA sahitazcandro yasmin kAle samAgataH / lakSmIdharo'pi tatraiva sahito bAlayAnayA // 6 // yathA jJApayasi spaSTamevametaditi bruvan / lakSmIdharo'ntike tasthau hiyA kiMcinatAnanaH // 62 // utphulla netrarAjIvAH pramodArpitacetasaH / prasannavaktratArezAH suzIlA vismayAnvitAH // 63 // kathAmiH smitayuktAmiH yAtAbhiH sthAnayuktatAm / te tatra tridazacchAyA naSTanidrAH sukhaM sthitAH // 64 // sakhyo'tra vanamAlAyAH samaye bodhamAgatAH / zayanIyaM tathA zUnyaM dadRzusvastamAnasAH // 65 // tato'zrupUrNanetrANAM gaveSavyAkulAtmanAm / tAsAM hAkArazabdena prabodhaM bhejire bhaTAH // 66 // upalabhya ca vRttAntaM sannajhArUDhasaptayaH / zUrAH padAtayazcAnye kuntakArmukapANayaH // 7 // dizaH sarvAH samAstIrya dadhAvubhrAntamAnasAH / motiprItisamAyuktAH samIrasyeva zAvakAH // 68 / / tataH kairapi te dRSTAH sametA vnmaalyaa| niveditAzca zeSasya janasya javavAhanaiH // 69 // jJAtanizzeSavRttAntaistairalaM saMmadAnvitaiH / pRthivIdhararAjasya kRtaM diSTayAbhivardhanam // 70 // upAyArambhamuktasya tavAdya nagare prabho / jagAma prakaTImAvaM mahAratnanidhiH svayam // 7 // papAta nabhaso vRSTivinA meghasamudbhavAt / parikarmavinirmuktaM sasya kSetrAt samudgatam // 72 // jAmAtA lakSmaNo'yaM te vartate nikaTe purH| jIvitaM hAtumicchantyA saMgato vanamAlayA // 73 // padmazca sItayA sAkaM paramo bhavataH priyaH / zacyeva sahito devendro'yamatra virAjate // 7 // vadatAmiti bhRtyAnAM vacanaiH priyazaMsimiH / sukhanirjharacetasko mumUrcha nRpatiH kSaNam // 75 // maiM samAna pravRtta ceSTAse jAnatI hU~ sunie // 60 // jisa samaya candramA candrikA arthAt cAMdanIke sAtha AyA usI samaya lakSmaNa bhI isa bAlAke sAtha AyA hai isase spaSTa hai ki isakI candramAke sAtha mitratA hai // 61 / / jaisA Apa samajha rahI haiM bAta spaSTa hI aisI hai isa prakAra kahate hue lakSmaNa lajjAse kucha natAnana ho pAsa hI meM baiTha gaye // 62 / / isa taraha jinake netrakamala vikasita the, jo Anandase vibhora the, jinake mukharUpI candramA atyanta prasanna the, jo suzIla the, AzcayaMse sahita the, devoMke samAna kAntike dhAraka the tathA jinakI nidrA naSTa ho gayI thI aise ve saba, sthAnakI anukUlatAko prApta mandahAsya yukta kathAe~ karate hue vahA~ sukhase virAjamAna the // 63-64 / / yahAM samayapara jaba vanamAlAkI sakhiyA~ jAgI to zayyAko sUnI dekha bhayabhIta ho gayIM // 65 // tadanantara jisake netra AMsuoMse vyApta the tathA jo vanamAlAkI khojake lie chaTapaTA rahI thIM aisI una sakhiyoMkI hAhAkArase yoddhA jAga uThe // 66 // tathA saba samAcAra jAnakara taiyAra ho kucha to ghor3oMpara ArUr3ha hue aura kucha bhAle tathA dhanuSa hAthameM le paidala hI calaneke lie taiyAra hue // 67 // isa prakAra jinake citta ghabar3A rahe the, jo bhaya aura prItise yukta the tathA jo zIghra gatimeM vAyuke baccoMke samAna jAna par3ate the aise yoddhA samasta dizAoMko AcchAdita kara daur3e // 68 // tadanantara kitane hI yoddhAoMne vanamAlAke sAtha baiThe hue una sabako dekhA aura dekhakara zIghragAmI vAhanoMse calakara zeSajanoMke lie isakI khabara dI // 69 / / tadanantara samasta samAcArako ThIka-ThIka jAnakara jo atyadhika harSita ho rahe the aise kucha yoddhAoMne pRthivIdhara rAjAke lie bhAgyavRddhikI sUcanA dI // 70 / / unhoMne kahA ki he prabho ! upAyArambhase rahita honepara bhI Aja rameM svayaM hI mahAratnoMkA khajAnA prakaTa huA hai||7|| Aja AkAzase binA meke hI varSA paDI hai tathA jotanA, bakheranA Adi kriyAoMke binA hI khetase dhAnya utpanna huA hai // 72 // ApakA jAmAtA lakSmaNa nagarake nikaTa hI vartamAna hai tathA prANa chor3anekI icchA karanevAlI vanamAlAke sAtha usakA milApa ho gayA hai / / 73|| sItA sahita rAma bhI jo ki Apako atyanta priya haiM indrANI sahita indrake samAna yahIM suzobhita ho rahe haiM / / 74 / isa prakAra kahanevAle bhRtyoMke priya sUcaka vacanoMse jisake hRdayameM sukhakA jharanA phUTa par3A thA aisA rAjA pRthivIpara harSAti Apake Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 papapurANe tataH prabuddhacittena paraM pramadamIyuSA / dattaM bahudhanaM tebhyaH smitazuklamukhendunA // 76 / / acintayacca hI sAdhu saMjAtaM duhiturmama / anizcitagatiH prApto yadayaM sumanorathaH // 7 // sarveSAmeva jIvAnAM dhanamiSTasamAgamaH / jAyate puNyayogena yaccAramasukhakAraNam // 78 // yojanAnAM zatenApi paricchike zrutAntare / iSTo muhUrtamAtreNa labhyate puNyamAgimiH // 79 // ye puNyena vinirmuktAH prANino duHkhamAginaH / teSAM hastamapi prAptamiSTavastu palAyate // 8 // araNyAnAM gire ni viSame pathi sAgare / jAyante puNyayuktAnAM prANinAmiSTasaMgamAH // 8 // iti saMcintya jAyAyai taM vRttAntamazeSataH / utthApyAkathayattoSAdakSaH kRcchanirgataiH // 82 // punaH punarapRcchat sA sumukhI svpnshngkyaa| saMjAtanizcayAdApa svasaMvedyAM sukhAsikAm / / 83 // tato rAmAdharacchAye samupati divAkare / premasaMpUrito rAjA sarvabAndhavasaMgataH // 84 // // varavAraNamAruhya dhutyA paramayA yutH| pratasthe paramaM draSTumussukaH priyasaMgamam // 45 // mAtA ca vanamAlAyAH putrairaSTAmiranvitA / Aruhya zivikA ramyA priyasya padavIM zritA // 86 // anantaraM nRpAdezAt kazipuH pracuraM hitam / gandhamAlyAdivAzeSamanIyata manoharam // 87 // tato dUrAt samAlokya saMphullakSaNapakrajam / avatIrya gajAda rAjA duDhauke rAmamAdarI // 8 // pariSvajya mahAprItyA sahitaM lakSmaNena tam / apRcchat kuzalaM kRSTirjAnakI ca sumAnasaH // 8 // mammmmmm mmmmmmmmmmmm rekase kSaNa-bharake lie mUcchita ho gayA // 75 / / tadanantara saceta honepara jo parama harSako prApta thA tathA jisakA mukharUpI candramA manda musakAnase dhavala ho rahA thA aise rAjAne una bhRtyoMke lie bahuta bhArI dhana diyA // 76 / / vaha vicAra karane lagA ki aho, merI putrIkA bar3A bhAgya hai ki jisase usakA yaha anizcita manoratha svayaM hI pUrNa ho gayA // 77 // samasta jIvoMko dhana, iSTakA samAgama tathA jo bhI Atma-sukhakA kAraNa hai vaha saba puNya yogase prApta hotA hai / / 78|| jisake bIcameM sau yojanakA bhI antara prasiddha hai vaha iSTa vastu puNyAtmA jIvoMko muhartamAtrameM prApta ho jAtI hai / / 79|| isake viparIta jo prANI puNyase rahita haiM ve nirantara dukhI rahate haiM tathA unake hAthameM AyI huI bhI iSTa vastu dUra ho jAtI hai / / 80 // aTaviyoMke bIcameM, pahAr3akI coTIpara viSama mArga tathA samudrake madhya meM bhI puNyazAlI manuSyoMko iSTa samAgama prApta hote rahate haiM // 81 / / isa prakAra vicArakara usane strIko uThAyA aura usake lie harSAtirekake kAraNa kaSTase nikalanevAle vacanoMke dvArA saba samAcAra kahA / / 82 / / usa sumukhIne 'kahIM svapna to nahIM dekha rahI hU~' isa AzaMkAse bAra-bAra pUchA aura utpanna hue nizcayase vaha svasaMvedya sukhako prApta huI // 83 // tadanantara jaba strIke oThake samAna lAla-lAla kAntiko dhAraNa karanevAlA sUrya udita ho rahA thA taba premase bharA, sarva bandhujanoMse sahita, parama kAntise yukta aura parama priya samAgama dekhaneke lie utsuka rAjA pRthivIdhara uttama hAthIpara savAra ho calA // 84-85|| AThoM putroMse sahita vanamAlAko mAtA bhI manohara pAlakIpara savAra ho patike mArga meM calI / / 8 / / isake pIche rAjAkI AjJAnusAra sevakoMke dvArA atyadhika hitakArI vastra tathA gandha, mAlA Adi samasta manohara padArtha le jAye jA rahe the / / 87|| tadanantara dUrase hI vikasita netrakamaloMke dhArI rAmako dekhakara rAjA pRthivIdhara hAthose utarakara Adarake sAtha unake pAsa pahu~cA ||88|| tatpazcAt vidhi-vidhAnake vettA tathA zuddhahRdayake dhAraka rAjAne bar3e premase rAma-lakSmaNakA AliMgana kara unase tathA sItAse kuzala samA 1. vidhivedo| Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zataparva "taddeSyapi tayoH pRSTvA kSemaM susnigdhalocanA / nikhilAcAraniSNAtA jAnakIM pariSasvaje // 90 // upacAro yathAyogyaM tayostairapi nirmitaH / AcAryakaM hite? yAtA vastunyatra pratiSThitam // 91 // atraNumRdaGgAdisahito gItaniHsvanaH / kSubdhArNavasamo jajJe vandivRndAnunAditaH // 92 // utsavaH sa mahAJjAtaH pUjitAkhilasaMgataH / nRtyalokakramanyAsAdatikampitabhUtalaH // 93 // dizastUryaninAdena pratizabdasamanvitAH / cakruH parasparAlApamiva saMmada nirmarAH // 94 // zanaiH prasannatAM yAte tasminnatha mahotsave / zarIrakarma taiH sarvaM kRtaM snAnAzanAdikam ||15|| tataH saptidvipArUDhaM sAmanta zataveSTitau / sAraGgopamapAdAtamahAcakraparicchadau // 96 // puraHpravRttasotsAha rAjasthapRthivIdharau / vidugdhasUtalokena kRtamaGgalanisvanau // 97 // hArarAjitavakSaskAvanagha zukadhAriNau / haricandanadigdhAGgAvArUDhau rathamuttamam // 98 // nAnAratnAMzu saMparkasamudbhUtendra kArmukau / zazAGkabhAskarAkArAvazakyaguNavarNanau // 99 // sauzAnadevAmI jAnakIsahitau puram / kurvANau vismayaM tuGgaM praviSTau rAmalakSmaNau // 100 // varamAlAdharau gandhabaddhaSaTpadamaNDalau / saMpUrNacandravadanau vinItAkAradhAriNau // 101 // yakSeNeva kRte tasmillakAme puTabhedane / remAte paramaM bhogaM bhujAnau nijayecchayA // 102 // cAra pUchA || 89 || jisake netroMse sneha Tapaka rahA thA tathA jo saba prakArakA AcAra jAnane meM nipuNa thI aisI rAnIne bhI rAma-lakSmaNase kuzala pUchakara sItAkA AliMgana kiyA ||10|| una sabane bhI rAjA-rAnIkA yathAyogya satkAra kiyA so ThIka hI hai kyoMki ve isa viSaya meM atizaya nipuNatA ko prApta // 91 // tadanantara jo vINA, bAMsurI, mRdaMga Adike zabdase sahita thA, jo kSobhako prApta hue samudrakI tulanA dhAraNa kara rahA thA aura jisameM vandIjanoMke dvArA uccArita virudAvalIkA nAda gU~ja rahA thA aisA saMgItakA zabda hone lagA ||12|| jisameM Aye hue samasta iSTajanoMkA satkAra ho rahA thA, tathA nRtya karanevAle manuSyoMke caraNa nikSepase jisameM bhUtala kA~pa rahA thA aisA vaha mahAn utsava sampanna huA ||23|| turahIke zabdase jinameM pratidhvani gU~ja rahI thI aisI dizAe~ harSase ota-prota ho mAno paraspara vArtAlApa hI kara rahI thIM // 94 // athAnantara dhIre-dhIre jaba vaha mahotsava zAnta huA taba unhoMne snAna, bhojana Adi zarIra sambandhI saba kAryaM kiye ||15|| 113 tadanantara jo hAthI-ghor3oMpara baiThe hue saikar3oM sAmantoMse ghire the, mRgatulya paidala sipAhiyoMkA bar3A dala jinake sAtha thA, utsAhase bharA rAjA pRthivIdhara jinake Age-Age cala rahA thA, catura vandIjana jinake Age maMgala dhvani kara rahe the, jinake vakSaHsthala hAroMse suzobhita the, jo Maa art kiye hue the, jinake zarIra haricandanase lipta the, jo uttama rathapara savAra the, jinake nAnA ratnoMkI kiraNoMke samparka se indradhanuSa uTha rahe the, candra aura sUryake samAna jinake AkAra the, jinake guNoMkA varNana karanA azakya thA, sodharmaM tathA aizAnendrake samAna jinakI kAnti thI, jo atyadhika Azcarya utpanna kara rahe the, jinake galemeM varamAlAe~ par3I thIM, sugandhike kAraNa jinake Asa-pAsa bhramaroMne maNDala bA~dha rakhe the, jinake mukha candramAke samAna the tathA jo vinIta AkArako dhAraNa kara rahe the aise rAma-lakSmaNane nagarameM praveza kiyA // 96- 101 // jisa prakAra pahale, yakSake dvArA nirmita nagara meM icchAnusAra bhoga bhogate hue ve ramaNa karate the usI prakAra rAjA pRthivIdharake nagarameM bhI ve icchAnusAra utkRSTa bhoga bhogate hue ramaNa karane 1. taddevyApi ma / 2. hito yAtA ja / 3. nRtyaloka ma / 4. sammadanirjharAH ma. / 2-20 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 papurANe puSpitAgrAvRttam iti vanagahanAnyapi prayAtAH sukRtasusaMskRtacetaso mnussyaaH| atiparamaguNAnupAzrayante ravirucayaH sahasA padArthalAmAn // 103 // ityArSe raviSeNAcAryaprokta padmapurANe-padmAyane vanamAlAbhidhAnaM nAma SaTatriMzattama parva // 36 // lage // 102 / / gautama svAmI kahate haiM ki jinake citta puNyase susaMskRta haiM tathA jo sUryake samAna dIptike dhAraka haiM aise manuSya saghana vanoMmeM pahuMcakara bhI sahasA utkRSTa guNoMse yukta padArthoMko prApta kara lete haiM / / 103 / / isa prakAra ArSa nAmase prasiddha, raviSeNAcArya kathita pacaritameM vanamAlAkA varNana karanevAlA chattIsavA~ parva samApta huA // 36 // Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatriMzattamaM parva 'panyadAtha sukhAsInaM samudIritatatkatham / rAghavAlaMkRtAsthAnaM rAjAnaM pRthivIdharam // // irAdhvaparikhimnAGgo lekhavAhaH samAyayau / praNamya ca samAsIno drutaM lekha 'samArpayat // 2 // gRhItvAsau tato rAjJA bAyanAmakalakSitaH / lekhakAyArpitaH sAdhu sandhivigrahavedine // 3 // sa vimucyAnuvAcyainaM cAyito rAjacakSuSA / lipicucurvidhau cArurityavAcayaduccagIH // 4 // svastisvastilakodAraprabhAvamatikarmaNe / zrImate natarAjAnAmativIryAya zarmaNe // 5 // zrInandyAvartanagarAmagarAja ivosthitaH / khyAtaH paJcamahAzabdaH zastrazAstravizAradaH // 6 // rAjAdhirAjatAzliSTaH pratApavazitAhitaH / anuraJjitasarvakSamaH samudyadbhAskaratiH // 7 // ativIryaH samasteSu kartavyeSu mhaanyH| rAjamAnaguNaH zrImAna tivIryaH kSitIzvaraH // 8 // AjJApayati nagare vijaye pRthivIdharam / akSarailekhasaMkrAntaiH kuzalapraznapUrvakam // 9 // yathA me kecidetasmin sAmantA dhrnniitle| sakoSavAhanAste me vatante pArzvavartinaH // 10 // AyAnbahuvidhA mlecchAzcaturaGgasamanvitAH / nAgAzAstrakarA vAkyamarcanti samabhUtayaH // 11 // varAjananagAmAnAM kariNAmaSTamiH zataiH / samIrazAvatulyAnAM sahasrairvAjinAM tribhiH / / 12 / / mahAmogo mahAtejA madguNAkRSTamAnasaH / rAjA vijayazArdUlaH so'dya prApto mamAntikam / / 13 // athAnantara eka dina rAjA pRthvIdhara sabhAmaNDapameM sukhase virAjamAna the, pAsa hI meM rAma bhI sabhAko alaMkRta kara rahe the tathA unhIMse sambandha rakhanevAlI kathA cala rahI thI ki itanemeM dUra mArgase Aneke kAraNa jisakA zarIra khinna ho rahA thA aisA eka patravAhaka AyA aura rAjAko praNAma kara baiThaneke bAda usane zIghra hI eka patra samarpita kiyA // 1-2 // vaha patra jise diyA jAnA thA usake nAmase aMkita thaa| rAjAne patravAhakase patra lekara sandhivigrahako acchI taraha jAnanevAle lekhaka (munzI) ke lie sauMpa diyA // 3 // vaha lekhaka saba lipiyoMke jAnane meM nipuNa thA, rAjAke netra dvArA sammAna prApta kara usane vaha patra kholaa| eka bAra svayaM bAMcA aura phira ucca svarase isa prakAra bAMcakara sunAyA ||4|| usameM likhA thA ki jo indrake samAna udAra prabhAvakA dhAraka tathA buddhimAn hai, lakSmImAn hai tathA namrIbhUta rAjAoMke lie sukha denevAlA hai aisA rAjA ativIrya svastirUpa hai, maMgalarUpa hai / / 5 / / jo nagarAja arthAt sumeruke samAna (udAra) hai, mahAyazakA dhArI hai, zastrameM nipuNa hai, rAjAdhirAjapanAse AliMgita hai, jisane apane pratApase zatruoMko vaza kara liyA hai, jisane samasta pRthivIko anuraMjita kara liyA hai, ugate hue sUryake samAna jisakI kAnti hai, jo atizaya parAkramI hai, samasta kAryoM meM mahAnItijJa hai, aura jisase aneka guNa zobhAyamAna ho rahe haiM aisA zrImAn ativIrya rAjA nandyAvartapurase vijayanagarameM vartamAna rAjA pRthivIdharako lekha meM likhita akSaroMse kuzala samAcAra pUchatA huA AjJA detA hai ki isa pRthivItalapara mere jo sAmanta haiM ve khajAnA aura senAke sAtha mere pAsa haiM // 6-10 // jinake hAthameM nAnA prakArake zastra dedIpyamAna hai. tathA jo eka sadRza vibhUtike dhAraka haiM aise mleccha rAjA apanI-apanI caturaMga senAke sAtha yahAM A gaye haiM / / 11 / / jo mahAbhogI aura mahApratApI haiM tathA jisakA mana hamAre guNoMse AkarSita hai aisA rAjA vijayazArdUla bhI aMjanagirike samAna AbhAvAle ATha sau 11. samarpayat ma. / 2. bAhanAmAkUlakSitaH ma. / 3. sAdhuH sandhi m.| 4. vApito ma., kha / 5. iva sthitaH kh.| Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe mRgadhvajo raNormizca kalabhaH kesarI tathA / aGgA mahIbhRtaH SamiramI karaTinAM zataiH || 14 || pratyekaM paJcabhiH saptisahasraizca samAvRtAH / prAptAH kRtamahotsAhA nayapaNDitabuddhayaH ||15|| utsAhayan chalodvRttaM nayazAstravizAradam / paJcAlAdhipamAtmArthakAriNaM jJAtakAraNam // 16 // dviradAnAM sahasreNa tairyayUnAM ca saptabhiH / pauNDrakSmApatirAlInaH pratApaM paramaM vahan ||17|| sAdhanena tadagreNa saMprApto magadhAdhipaH / pUryamANo nRpairvAho raivo nadazatairiva // 18 // sahastrairAgato'STAmidantinAM jaladaviSAm / azvIyena sukezazca durlabhAntena vajraTak // 19 // subhadro mubhizca sAdhubhadrazce nandanaH / tulyA vajradharasyaite saMprAptA yavanAdhipAH // 20 // avAryavIryasaMprAptaH siMhavIryo mahIpatiH / vAGgaH siMharathazcetau mAtulau balazAlinau ||21|| padAtibhI rathairnAgaiH sthUrIpRSThaiH pratiSThitaiH / vatsasvAmI samAyAto mAridattotibhUribhiH // 22 // AmvaSTaH proSThilo rAjA sauvIro dhIramandiraH / prAptau durvedasaMkhyena sAdhanenAnvitAvimau // 23 // ete'nye ca mahAsattvA rAjAnaH zrutazAsanAH / akSauhiNIbhirAyAtA dazabhistridazopamAH // 24 // amobhiranuyAto'haM prasthito bharataM prati / tvAmudIkSe yato lekhadarzanAnantaraM tataH ||25|| AgantavyaM tvayA prItyA kAryAprekSitayA tathA / pazyAmo'tyAdareNa tvAM yathA varSa kRSIvalAH // 26 // evaM ca vAcite lekhe na yAvatpRthivIdharaH / kiMcidUce sumitrAyAH sUnustAvadabhASata // 27 // 156 so hAthiyoM aura vAyuke putra ke samAna capala tIna hajAra ghor3oMke sAtha Aja hamAre pAsa A gayA hai // 12-13 // bahuta bhArI utsAhake denevAle tathA nIti-nipuNa buddhike dhAraka jo mRgadhvaja, raNomi, kalabha aura kesarI nAmake aMgadezake rAjA haiM ve bhI pratyeka chaha sau hAthiyoM tathA pAMca hajAra ghor3oMse samAvRta ho A pahu~ce haiM // 14- 15 // jo chalapUrNa yuddha karanemeM nipuNa hai, nItizAstrakA pAragAmI hai, prayojana siddha karanevAlA hai tathA yuddhakI saba gatividhiyoMkA jAnakAra hai aise paMcAla dezake rAjAko utsAhita karatA huA pauNDradezakA parama pratApI rAjA, do hajAra hAthiyoM aura sAta hajAra ghor3oMke sAtha A gayA hai / / 16 - 17 // jisa prakAra revA nadIke pravAhameM saikar3oM nadiyA~ Akara milatI haiM isI prakAra jisameM anya aneka rAjA A-Akara mila rahe haiM aisA magadha dezakA rAjA bhI pauNDrAdhipati se bhI kahIM adhika senA lekara AyA hai ||18|| vajrako dhAraNa karanevAlA rAjA sukeza, meghake samAna kAntiko dhAraNa karanevAle ATha hajAra hAthiyoM aura jisakA anta pAnA kaThina hai aisI ghor3oMkI senAke sAtha A pahu~cA hai // 19 // jo indrake samAna parAkramake dhArI haiM, aise subhadra, munibhadra, sAghubhadra aura nandana nAmaka bhavanoMke rAjA haiM ve bhI A gaye haiM ||20|| jo avAryaM vIryaM se sampanna hai, aisA rAjA siMhavIyaM, tathA vaMga dezakA rAjA siMharatha ye donoM mere mAmA haiM so bahuta bhArI senAse suzobhita hote hue Aye haiM // 21 // vatsa dezakA rAjA mAridatta bahuta bhArI padAti, ratha, hAthI aura uttamottama ghor3oMke sAtha AyA hai ||22|| ambaSTha dezakA rAjA proSTi aura suvIra dezakA svAmI dhIramandira ye donoM asaMkhyAta senAke sAtha A pahu~ce haiM ||23|| tathA inake sivAya jo aura bhI mahAparAkramI evaM devoMkI upamA dhAraNa karanevAle anya rAjA haiM ve merI AjJA zravaNa kara senAoMke sAtha A cuke haiM ||24|| ina saba rAjAoMko sAtha lekara maiMne ayodhyAke rAjA bharatake prati prasthAna kiyA hai, so tumhArI pratIkSA kara rahA hai, ataH tumheM patra dekhane ke bAda turanta hI yahA~ AnA caahie| tumhArI mujhameM prIti hI aisI hai ki jisase Apa dUsare kAryake prati dRSTi bhI nahIM DAleMge / jisa prakAra kisAna varSAko bar3e Adarase dekhate haiM, usI prakAra hama bhI tumheM bar3e Adara se dekhate haiM || 25-26 // isa prakAra patra bA~ce jAnepara rAjA pRthivIdhara 1. azvAnAm / 2. sAnubhadrasya nandana ma / Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 157 saptatriMzattama parva ativIya tathAbuddhau bharatasya viceSTitam / tava kIdRgiti jJAtaM 'bhadrasya dUtasya te // 28 // evaM vAyugatiH pRSTo jagAda nikhilaM mama / viditaM rAjacaritamantaraGgo hyayaM paraH // 29 // icchAmi vizadaM zrotumityukte punarabravIt / zRNu cittaM samAdhAya bhavatazcetkutUhalam // 30 // zrutabuddhiriti khyAto dUtaH zrutavizAradaH / prahitaH svAminAsmAkaM gatvA bharatamabravIt // 3 // dUto'smi zakratulyasya praNatAkhilabhUbhRtaH / ativIrya narendrasya nayanyAsamanISiNaH // 32 // saMprApya sAdhvasaM yasmAnnarakesariNaH param / bhajante ripusAraGgA na nidrA vasatiSvapi // 33 // vinItA pRthivI yasya caturambhodhimekhalA / AjJA pANigRhIteva kurute paripAlitA // 34 // AjJApayatyasau devo bhavantamiti saskriyaH / varNarmadAsyavinyastairjitAtmA samantataH // 35 // yathA maja samAgasya bhRsyatAM bharata drutam / ayodhyAM vA parityajya bhaja pAramudanvataH // 36 // tataH krodhaparItAGgaH zatrughnazcaNDayA giraa| jagAda niSpratIkAro dAvAnala ivotthitaH // 37 // bhajatyeva tathA devo bharatastasya bhRtyatAm / yathA saMjAyate yuktamidaM tAvatprabhASitam // 38 // vinItAM ca parityajya saciveSu prabhudhuvam / yAtyevodenvataH pAraM vazIkurvan kumAnavAn // 39 // vacastvAM jJApayAmIti nitarAM tasya nocitam / rAsabhasya yathA mattavAraNadhipagarjitam // 40 // sUcayasyathavA tasya mRtyumetadvacaH sphuTam / utpAtabhUtameto vA sa nUnaM vAyuvazyatAm // 41 // jabataka kucha nahIM kaha pAye ki tabataka usake pahale hI lakSmaNa ne kahA ki he bhadra ! he samIcIna buddhike dhAraka dUta ! tujhe mAlUma hai ki rAjA ativIryake usa taraha ruSTa hone meM bharatakI kaisI ceSTA kAraNa hai arthAt ativIrya aura bharatameM virodha honekA kyA kAraNa hai ? // 27-28 // isa prakAra lakSma nepara usa vAyagati nAmaka datane kahA ki maiM cU~ki rAjAkA atyanta antaraMga vyakti haiM ataH mujhe saba mAlama hai // 29 // isake uttara meM lakSmaNane kahA ki to maiM sunanA cAhatA hai| isa prakAra kahe jAnepara vAyugati dUta bolA ki yadi Apako kutUhala hai to citta sthira kara sunie maiM kahatA hU~ // 30 // usane kahA ki eka bAra hamAre rAjA ativIryane zrutabuddhi nAmakA nipuNa dUta bharatake pAsa bhejA, so usane jAkara bharatase kahA ki jo indrake samAna parAkramI hai| jise samasta rAjA namaskAra karate haiM tathA jo nayake prayoga karane meM atyanta nipuNa hai aise rAjA ativIryakA maiM dUta huuN||31-32|| jo manuSyoMmeM siMhake samAna hai tathA jisase bhayabhIta hokara zatrurUpa mRga apanI vasatikAoMmeM nidrAko prApta nahIM hote // 33 // cAra samudra hI jisakI kaTimekhalA hai, aisI samasta pRthivI strIke samAna bar3I vinayase jisako AjJAkA pAlana karatI hai, jo uttama kriyAoMkA AcaraNa karanevAlA hai tathA saba orase jisakI AtmA atyanta baliSTha hai. aise rAjA pathivIpara mere mukha meM sthApita kiye hue akSaroMse Apako AjJA dete haiM ki he bharata ! tU zIghra hI Akara merI dAsatA svIkRta kara athavA ayodhyA chor3akara samudrake usa pAra bhAga jA // 34-36 // tadanantara jisakA zarIra krodhase vyApta ho rahA thA tathA uThI huI dAvAnalake samAna jisakA pratikAra karanA kaThina thA aisA zatrughna tIkSNa vANIse bolA ki are dUta ! rAjA bharata usakI bhRtyatAko usa taraha abhI hAla svIkRta karate haiM ki jisa taraha usakA yaha kahanA ThIka siddha ho jAya ? ayodhyA chor3anekI bAta kahI so abhyudayako dhAraNa karanevAle rAjA bharata ayodhyAko mantriyoMpara chor3a kSudra manuSyoMko vaza karaneke lie abhI hAla samudrake pAra jAte haiM // 37-39 / / parantu maiM tujhase kaha rahA hU~ ki jisa prakAra madonmatta hAthIke prati gadhekI garjanA ucita nahIM jAna par3atI, usI prakAra bharatake prati tere svAmIkI yaha garjanA bilakula hI ucita nahIM hai / / 4 / / athavA usake yaha vacana spaSTa hI usakI mRtyuko sUcita karate haiM / jAna par3atA hai ki vaha utpAtarUpI 1. bhadrAsya dUta sanmate ja. / bhadrasya itasya te ma. (?) / 2. yAtyevonnataH ma. / Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 papurANe vairAgyAdathavA tAte tapovanamupAgate / narendreNa samAviSTo graheNa khalaveSTitaH // 42 // yadyapyupazamaM yAtastAtAgnimuktikAmyayA / tathApi nirgatastasmAtsphuliGgastaM dahAmyaham // 43 // siMhe karIndrakolAlapaGkalohitakesare / zAnte'pi zAvakastasya kurute karipAtanam // 4 // ityuktvA dahyamAnoruveNukAntArabhISaNam / jahAsa tejasAsthAnaM asamAnaH ivAkhilam // 45 // jagAda ca kudUtasya tAvadasya vidhIyatAm / khalIkAro'lpavIryasya satyaMkAra iva drutam // 46 // ityukta pAdayodUM to gRhItvA kupitai TaiH / sArameya ivAgasvI hanyamAnaH kRtadhvaniH // 47 // AkRSTo nagarImadhyaM yAvanmuktazca duHkhitaH / dagdho durvacanaidhUlIdhUsaro niragAttataH // 48 // tataH sAgaragambhIraH paramArthavizAradaH / apUrva durvacaH zrutvA kiMcitkopamupAgataH / / 49 / / kekayAnandanaH zrImAnsupramAnandanAnvitaH / vininopurariM puryA niryAtaH sacivAnvitaH // 50 // zrutvA taM mithilAdhIzaH kanakaH purusAdhanaH / prApa siMhodarAdyAzca rAjAno bhaktitatparAH // 51 // cakreNa mahatA yukto bharataH prasthitastataH / nandyAvata prajA rakSan piteva nyAyakovidaH // 52 // ativIryo'pi dUtena khalIkArapradarzinA / paramaM krodhamAnItaH kSubdhAkUpAramISaNaH // 53 // maratAyAgnirociSNurgantuM saMvidadhe matim / sAmantaveSTitaH sarvaiH kRtAnekamahAmRtaH // 54 // tato lalATamAgena yuvacandrAkRtiM zritaH / vanamAlApituH saMjJAM kRtvA svairaM balo'vadat // 55 // bhUtase grasta hai athavA vAyurogake vazIbhUta hai // 41 // athavA vairAgyake yogase pitA rAjA dazarathake tapovanake lie cale jAnepara duSToMse ghirA tumhArA rAjA grahase AkrAnta ho gayA hai // 42 // yadyapi mokSakI AkAMkSAse pitArUpI agni zAnta ho cukI hai tathApi maiM usa agnise nikalA huA eka tilagA hU~, so tere rAjAko abhI bhasma karatA hU~ / / 43 / / bar3e-bar3e hAthiyoMke rudhirarUpI paMkase jisakI garadanake bAla lAla ho rahe the aise siMhake zAnta ho jAnepara bhI usakA baccA hAthiyoMkA vighAta karatA hI hai / / 44 // isa prakAra jalate hue bAMsoMke bar3e vanake samAna bhayaMkara vacana kahakara tejase samasta sabhAko grasatA huA zatrughna jorase ha~sA // 45 // aura bolA ki bayAneke samAna alpavIyaM (ativIrya) ke isa kudutakA tiraskAra zIghra hI kiyA jAye // 46 // zatruke isa prakAra kahate ho krodhase bhare yoddhAoMne usa dUtake donoM paira pakar3akara use ghasITanA zurU kiyA jisase vaha pITe jAnevAle aparAdhI kutteke samAna kAya-kAya karane lagA // 47 // isa taraha nagarIke madhya taka ghasITakara use chor3a diyaa| tadanantara duHkhI durvacanoMse jalA aura dhUlise dhUsara huA vaha dUta vahA~se calA gayA // 48 // tadanantara jo samudrake samAna gambhIra the, paramArthake jAnanevAle the tathA jo dUtake pUrvokta apUrva vacana sunakara kucha krodhako prApta hue the aise zrImAn rAjA bharata, zatrughna bhAI aura mantriyoMko sAtha le. zatrakA pratikAra karaneke lie nagarose bAhara nikale // 49-50 / vaha sunakara mithilAkA rAjA kanaka bar3I bhArI senA lekara bharatase A milA tathA bhaktimeM tatpara rahanevAle siMhodara Adi rAjA bhI A pahu~ce / / 11 / / isa prakAra jo pitAke samAna prajAkI rakSA karate the, tathA jo nyAya-nItimeM nipuNa the aise rAjA bharata bar3I bhArI senAse yukta ho nandyAvarta nagarakI ora cale // 52 // udhara apane apamAnako dikhAnevAle dUtane jise atyanta kupita kara diyA thA, jo kSobhako prApta hue samudrake samAna bhayaMkara thA, jo agnike samAna damaka rahA thA tathA aneka bar3e-bar3e AzcaryapUrNa kArya karanevAle sAmanta jise ghere the aise rAjA ativIryane bhI bharatake prati car3hAI karanekA nizcaya kiyA // 53-54 // tadanantara lalATase taruNa candramAko AkRtike dhAraNa karane 1. narendrazA samAviSTo narendro sa samA ma., j.| 2. aparAdhI / 3. kRti : zritaH ma. / Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 159 saptatriMzattama parva yuktamevAtivIryasya bharate kartumIdRzam / pituryana samo bhrAtA jyeSTho'sAvapamAnitaH // 56 // AgacchAmyahamityuktvA lekhavAha mahIdharaH / pratipreSyAkaronmantraM rAmeNa pRthivIdharaH // 57 / / ativIryo'tidurvArazchadmanA taM vrajAmyaham / evaM mahIdhareNokta padyo vizrabdhamabravIt // 58 // ajJAtairidamasmAmiH sAdhanIyaM prayojanam / tato na mahatA kRtyaM saMrambheNa tu pArthivaH // 51 // tiSTha svamiha kurvANaH suprayuktamahaM tava / putrajAmAtRmiH sArdhamantaM tasya vrajAmyareH // 10 // ityuktvA rathamAruhya paraM sArabalAnvitaH / mahIdharasateH sAkaM sasIto lakSmaNAnvitaH / / 6 / / nandyAvartapurI rAmo gantaM pravavRte javI / prAptazcAvasthitastasya purasya nikaTe'ntare // 6 // tanukRtye kRte tatra saMbandhitanayaiH saha / rAmalakSmaNayomantraH sItAyAzcetyavartata // 63 // jagAda jAnakI nAtha bhavataH sannidhau mama / vaktaM naivAdhikAro'sti kiM tArA zAnti bhAskare // 6 // tathApi deva bhASe'haM preritA hitakAmyayA / jAto vaMzalatAto'pi maNiH saMgRhyate nanu // 65 // ativIryo'tivIryo'yaM mahAsAdhanasaMgataH / krarakarmA kathaM zakyo jetaM maratabhUbhRtA // 66 // aMtastagnirjaye tAvadupAyAzcintyatAM drutam / sahasArabhyamANaM hi kArya vrajati saMzayam // 6 // triloke'pyasti nAsAdhyaM bhavato lakSmaNasya vA / kiMtu prastutamatyaktvA samArabdhaM prazasyate // 6 // tato lakSmIdharo'vocatkimevaM devi bhASase / pazya zvo nihitaM pApamaNuvIyaM mayA raNe // 19 // rAmapAdarajaHpUtaziraso me surairapi / na zakyate puraH sthAtuM kSudravIrye tu kA kathA // 7 // vAle rAmane vanamAlAke pitA rAjA pRthivIdharako saMketa kara svecchAnusAra kahA ki jisane pitAke samAna bar3e bhAIko apamAnita kiyA hai aise bharatapara ativIryakA aisA karanA ucita hI hai / / 55-56|| tadanantara 'maiM abhI AtA hU~' isa prakAra kahakara rAjA pRthivIdharane dUtako to vidA kiyA aura rAmake sAtha baiThakara isa prakAra salAha kI ki 'ativIryakA nirAkaraNa karanA sarala nahIM hai isalie maiM chalase jAtA hU~' / rAjA pRthivIdharake isa prakAra kahanepara rAmane vizvAsapUrvaka kahA ki hama logoMko yaha kArya ajJAta rUpase cupacApa karanA yogya hai ataH he rAjan ! bar3e ADambarakI AvazyakatA nahIM hai // 57-59 // Apa sucAru rUpase apanA kAma karate hue yahIM rahie maiM Apake putra tathA jaMvAIke sAtha zatruke sammukha jAtA hai||60|| isa prakAra kahakara rAma, lakSmaNa aura sItAke sAtha rathapara savAra ho zreSTha senA sahita rAjA pRthivIdharake putroMko sAtha le nandyAvataMpurIkI ora cale tathA vegase calakara nagarIke nikaTa jAkara Thahara gaye // 61-62 / / vahAM snAna, bhojana Adi zarIra sambandhI kArya kara cukaneke bAda rAma, lakSmaNa tathA sItAkI pRthivIdharake putroMke sAtha nimna prakAra salAha huI // 63 / / salAhake bIca sItAne rAmase kahA ki he nAtha ! yadyapi Apake samIpa mujhe kahanekA adhikAra nahIM hai kyoMki sUryake rahate hue kyA tArA zobhA dete haiM ? // 64|| tathApi he deva ! hitako icchAse prerita ho kucha kaha rahI hU~ so ThIka hI hai kyoMki vaMzakI latAse utpanna huA maNi bhI to grAhya hotA hai // 65 // sItAne kahA ki yaha ativIrya, atyanta balavAn, bar3I bhArI senAse sahita tathA krUratApUrNa kArya karanevAlA hai so bharatake dvArA kaise jItA jA sakatA hai ? // 66 / / ataH zIghra hI usake jItanekA upAya socie kyoMki sahasA prArambha kiyA huA kArya saMzayameM par3a jAtA hai // 67|| yadyapi tIna lokameM bhI aisA kArya nahIM hai jo Apa tathA lakSmaNake asAdhya ho kintu jo kArya prakRta kAryako na chor3akara prArambha kiyA jAtA hai vahI prazaMsanIya hotA hai / / 68|| tadanantara lakSmaNane kahA ki he devi! aisA kyoM kahatI ho, tuma kala hI aNuvIyaM ( ativIrya) ko raNameM mere dvArA marA huA dekha lenA / / 69 // rAmakI caraNa-dhUlise jisakA zira pavitra hai aise mere sAmane deva bhI khar3e honeke lie samartha nahIM haiM phira aNuvIryakI to 1. atastaM nirjaye m.| Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 padmapurANe na yAvadathavA yAti mAnurastaM kutUhalI / vIkSyatAM tAvadadhaiva kSudravIryasya paJcatAm // 7 // yuvagarvasamAdhmAtA saMbandhitanayA api / etadeva vaco'muJcapratizabdamivonnatam // 72 // tataH pabho nivAryatA bhramaGgena mahAmanAH / abravIlakSmaNaM dhairyAdabdhiM gaNDaSaya niva // 73 // yuktamuktamalaM tAta jAnakyA vastu puSkalam / sphuTIkRtaM tu nAtyantamatyAsAdanamItayA // 7 // asyAH zRNu yadAkUtamativIryo baloddhataH / maratena sa no zakyo vazIkatu raNAjire // 75 // mAgo na bharatastasya dazamo'pi bhvtytH| tasya dAvAnalasyAyaM kiM karoti mahAgajaH // 76 // dantibhizca samRddhasya samRddho'pi turaGgamaH / bharato naiva zakto'sya tathA vindhyasya kesarI // 7 // maratasya jaye nAtra saMzayo'pi samIkSyate / ekAntastu kuto vApi syAjantupralayastathA // 78 // kaSTamekakayorjAte virodhe kAraNaM vinA / pakSadvayaM manuSyANAM jAyate vivazakSayam // 79 // durAtmanAtivIryaNa bharate ca vazIkRte / jAyate raghugotrasya kalakaH pazya kIdRzaH // 8 // nekSyate saMdhirapyatra zatrughnena ca mAninA / zaizavena kRtaM doSaM zatrAvatyuddhate zRNu // 8 // vibhAvaryA tamisrAyAM kilAvaskandadAyinA / raudrabhUtisametena zatrughnena cariSNunA // 42 // nidrAvazIkRtAn vIrAn bahUn kRtvA mRtakSatAn / hastinazca durArohAn pragaladAnanijharAn // 43 // catuHSaSTisahasrANi vAjinAM vAtaraMhasAm / zatAni sapta cemAnAmajanAdrisamasviSAm // 44 // bAhyasthAni purasyAsya nItAni divasaisvibhiH / maratasyAntikaM kiM te na zrutAni janA syataH // 85 / / bAta hI kyA hai ? // 70 // athavA kutUhalase bharA sUrya jabataka asta nahIM hotA hai tabataka Aja hI aNuvIryakI mRtyu dekha lenA // 71 // taruNa lakSmaNake gavase phUle rAjA pRthivIdharake putroMne bhI pratidhvanike samAna yahI joradAra zabda kahe // 72 // tadanantara dhairyase samudrako kulleke samAna tuccha karanevAle mahAmanA rAmane bhrakuTike bhaMgase pRthivIdharake putroMko rokakara lakSmaNase kahA ki he tAta ! sItAne saba bAta bilakula ThIka kahI hai kevala rahasya khula na jAye isase bhayabhIta ho khulAsA nahIM kiyA hai // 73-74|| usakA jo abhiprAya hai vaha suno| yaha kaha rahI hai ki cUMki ativIrya balase uddhata hai ataH bharatake dvArA raNAMgaNameM vaza karaneke yogya nahIM hai / / 75 // bharata usake dazaveM bhAga bhI nahIM hai vaha dAvAnalake samAna hai ataH yaha mahAgaja usakA kyA kara sakatA hai ? ||76 / / yadyapi bharata ghor3oMse samRddha hai para ativIyaM hAthiyoMse samRddha hai ata: jisa prakAra siMha vindhyAcalakA kucha nahIM kara sakatA usI prakAra bharata bhI ativIryakA kucha nahIM kara sakatA // 77 // vaha bharatako jIta legA isameM kucha bhI saMzaya nahIM hai athavA do meM se kisIkI jIta hogI para usase prANiyoMkA vinAza to hogA hI // 78 // jaba binA kAraNa hI do vyaktiyoMmeM paraspara virodha hotA hai taba donoM pakSake manuSyoMkA vivaza hokara kSaya hotA hI hai // 79 // aura yadi duSTa ativIyaMne bharatako vaza kara liyA to phira dekho raghuvaMzakA kaisA apayaza utpanna hotA hai ? // 8 // isa viSayameM sandhi bhI hotI nahIM dikhatI kyoMki mAnI zatrughnane lar3akapanake kAraNa atyanta uddhata zatruke bahuta doSaaparAdha kiye haiM suno, raudrabhUtike sAtha milakara zatrughnane andherI rAtameM chApA mAra-mArakara usake bahuta-se nidrAnimagna vIroMko tathA jinapara car3hanA kaThina thA aura jinase madake nirjhara jhara rahe the aise bahuta-se hAthiyoMko maaraa| pavanake samAna vegazAlI cauMsaTha hajAra ghor3e aura aMjanagirike samAna AbhAvAle sAta sau hAthI jo ki isake nagarake bAhara sthita the, tIna dina taka curAkara bharatake pAsa le gayA so kyA logoMke muMhase tumane sunA nahIM haiM? // 81-85 // 1. mRtyum / 2. zakyo'sya / 3. vivazaH kSayam / 4. lokamukhAt / Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatriMzattamaM parva vRSTvA kaliGgarAjastAn gADhazalyAn bahUnnRpAn / jIvena ca vinirmuktAna hRtaM jJAsvA ca sAdhanam / / 8 / / saMprAptaH paramaM krodhamapramattaH samantataH / vairiniryAtanaM kRtvA buddhau raNamudIkSyate // 87 // daNDopAyaM parityajya bharato mAninAM varaH / hetaM tamirjaye nAnyaM prayukta buddhimAnapi // 88 // atha tvaM sAdhayasyeyaM kenaitanna pratIyate / zaktiste prabhavettAta tIvAMzorapi yAtane // 89 / / kiMvayaM vartate'traiva pradeza bharato'dhunA / nirgasya ca tathAyuktaM prakaTIkaraNaM nanu // 10 // ajJAtA eva ye kArya kurvanti puruSAdbhutam / te'tizlAghyA yathAsyantaM nivRSya jaladA gatAH // 9 // iti mantrayamANasya rAmasya matirudgatA / ativIryagrahopAye tato mantraH samApitaH // 12 // pramAdarahitastatra kRtapravarasaMkathaH / sukhena zarvarI nItvA rAmaH svajanasaMgataH // 13 // AvAsAnnirgato'pazyadAryikAjanalakSitam / jinendramavanaM maktyA praviveza ca sAJjaliH // 9 // namaskAraM jinendrANAM vidhAyAryAjanasya ca / sakAze varadharmAyA gaNapAlyAH sazastrikAm // 95 / / sthApayitvA kRtI sItAM kRtvAtmAnaM ca 'varNinIm / strIveSadhAribhiH sAdha surUpairlakSmaNAdibhiH // 16 // kRtvA pUjAM jinendrANAM bahumaGgalabhUSitAm / narendrabhavanadvAraM pratasthe lIlayAnvitaH // 17 // surendragaNikAtulyaM vIkSya taM varNinI janam / sarvaH paurajano lagnaH pazcAdgantaM savismayaH // 9 // sarvalokasya netrANi manAMsi ca suceSTitAH / harantyastA nRpAgAraM prAptA dvAri sumaNDanAH // 99 / / kaliMgAdhipati ativIryane jaba dekhA ki bahuta-se rAjAoMko gaharI zalya lagI huI hai tathA kitane hI rAjA niSprANa ho gaye haiM aura sAtha hI bahuta-sI senAkA apaharaNa huA hai taba vaha parama krodhako prApta huaa| aba vaha saba orase sAvadhAna hai aura buddhimeM vairIse badalA lenekA vicAra kara raNakI pratIkSA kara rahA hai / / 86-87|| bharata mAniyoM meM zreSTha hai tathA buddhimAn bhI isalie vaha usake jItane meM eka yuddharUpI upAyako chor3akara anya upAya prayogameM nahIM lAnA cAhatA // 88 // yadyapi tuma ise ThIka kara sakate ho yaha kise pratIta nahIM hai ? athavA he tAta ! isakI bAta jAne do tujhameM to sUryako bhI girAnekI zakti hai kintu bharata isI pradezameM vidyamAna hai arthAt yahA~se bahuta hI nikaTa hai so isa samaya usa taraha ayodhyAse nikalakara prakaTa honA ucita nahIM hai / / 89-90 // jo loga ajJAta rahakara manuSyoMko AzcaryameM DAla denevAlA bhArI upakAra karate haiM ve cupacApa barasakara gaye hue rAtrike meghoMke samAna atyanta prazaMsanIya haiM // 9 // isa prakAra salAha karate-karate rAmako, ativIryake vaza karanekA upAya sujha AyA aura usake bAda salAhakA kAma samApta ho gayA // 22 // athAnantara AtmIyajanoMke sAtha mile hue rAmane, pramAdarahita ho uttamottama kathAe~ kahate hue sukhase rAtri vyatIta kI // 93 // dUsare dina Derese nikalakara rAmane AryikAoMse sahita jinamandira dekhA so hAtha jor3akara bar3I bhaktise usameM praveza kiyA // 94|| bhItara praveza kara jinendra bhagavAn tathA AryikAoMko namaskAra kiyaa| vahAM AryikAoMkI jo varadharmA nAmakI gaNinI thI usake pAsa sItAko rakhA tathA sItAke pAsa hI apane saba zastra chodd'e| tadanantara atizaya catura rAmane apane ApakA nRtyakAriNIkA veza banAyA aura sAtha hI atyanta sundara rUpako dhAraNa karanevAle lakSmaNa Adine bhI striyoMke veSa dhAraNa kiye // 95-96 / / tatpazcAt jinendra bhagavAnkI maMgalamayI pUjA kara saba logoMke sAtha rAmane lIlApUrvaka rAjamahalake dvArakI ora prasthAna kiyA // 97 // indranataMkIkI tulanA karanevAlI una nataMkiyoMko dekhakara Azcaryase bhare samasta nagaravAsI unake pIche laga gaye // 98 // tadanantara uttama ceSTAoM aura sundara AbhUSaNoMko dhAraNa karanevAlI ve nRtyakAriNI saba logoMke netra aura manako haratI huI rAjamahalake dvArapara pahuMcIM // 19 // 1. nRtyakAriNIm / 2. tulyaM vIkSituM vaNinoM janaH ma. / 2-21 Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paprapurANe 162 te caturvizatirbhaktyA jinendrA bhaktitatparaiH / vanyante'smAbhirityevaM tevAtevA dhvani puraH // 10 // kRtvA purANavastUni gAtumusphullalocanAH / gammIrabhAratItAnAsaktAzcAraNayoSitaH // 101 // dhvanimazrutapUrva taM zrutvA tAsAM narAdhipaH / AjagAma guNAkRSTaH kASThabhAra ivodake // 102 // tato recakamAdAya lalitAGgavivartanam / nRpasyAmimukhImAvaM jagAma varavartanI // 103 / / sasmitAlokitaistasyA vigaladdhRsamudgamaiH / gamakAnugataiH kampaistanabhArasya hAriNaH // 104 // mantharaizcArusaMcArairjaghanasya ghanasya ca / tathA bAhulatAhAraiH sulolakarapallavaiH // 105 / / pAdanyAsailaghuspRSTavimuktadharaNItalaiH / Azu saMpAditaH sthAnaiH kezapAzavivartanaH // 106 // trikasya balanarmAgagAtrasaMdarzitAtmamiH / kAmabANairimarlokaH sakalaH samatADyata // 107 // mUrchanAbhiH svaraimaryathAsthAnaM niyojitaiH / nartakI sA jagau valgu parilInasakhIsvaram // 10 // yatra tatra samuddeze nartakI kurute sthitim / tatra tatra sabhA sarvA nayanAni prayacchati // 109 // tasyA rUpeNa caDhUMSi svareNa zravaNendriyam / manAMsi tavayenApi vaddhAni sadaso dRDham // 110 // utphuktamukharAjIvA sAmantA dAnatatparA / babhUvurniralaMkArA saMvyAnAmbaradhAriNaH // 11 // 'AtodyAnugataM nRtyaM tattasyAstridazAnapi / vazIkurvIta kaivAsthA suhareSvanyajantuSu // 112 // tadanantara jinake netrakamala vikasita the tathA jo bhAratIkI gambhIra tAna khIMcane meM Asakta thIM aisI una nRtyakAriNI striyoMne 'bhaktimeM tatpara rahanevAlI hama saba caubIsa tIrthaMkaroMko bhaktipUrvaka namaskAra karatI haiM', yaha kahakara saba prathama 'tevA-levA' yaha avyakta dhvani kI phira purANoMmeM pratipAdita vastuoMkA gAnA zurU kiyA // 100-101 / / una nRtyakAriNiyoMkI azrutapUrva dhvani sunakara guNoMse khiMcA rAjA ativIrya unake pAsa isa taraha A gayA jisa taraha ki pAnImeM guNa arthAt rassIse khiMcA kASThakA bhAra khIMcanevAleke pAsa AtA hai // 102 / / tadanantara phirakI lekara sundara aMgoMko mor3atI hue zreSTha nataMkI rAjAke sammukha gayI // 103 / / vahAM usakA manda-manda musakAnake sAtha dekhanA, bhauMhoMkA calAnA, vijJa manuSya ho jise samajha pAte the aise sundara stanoMkA kaMpAnA, dhImI-dhImI sundara cAlase calanA, sthUla nitambakA maTakAnA, bhujArUpa latAoMkA calAnA, uttama lIlAke sAtha hastarUpI pallavoMkA kirAnA, jinameM zIghratAse sparza kara pRthivItala chor3a diyA jAtA thA aise paira rakhanA, zIghratAse natyakI aneka mudrAoMkA badalanA, kezapAzakA calAnA, kaTikI asthikA hilAnA, tathA nAbhi Adi zarIrake avayavoMkA dikhalAnA Adi kAmake bANoMse samasta manuSya tAr3e gaye the||104-107|| vaha nartakI, jinakA yathAsthAna prayoga kiyA gayA thA aisI mUcchanAoM, svaroM tathA grAmoM-svaroMke samUhase sakhiyoMke svarako apane svarameM milAkara bahuta sundara gA rahI thI // 108 // vaha nRtyakAriNI jisa-jisa sthAnameM ThaharatI thI sArI sabhA usI-usI sthAnameM apane netra lagA detI thI // 109 / / sArI sabhAke netra usake rUpase, kAna madhura svarase aura mana, rUpa tathA svara donoMse majabUta ba~dha gaye the // 110 // jinake mukhakamala vikasita the aise sAmanta loga una nataMkiyoMko puraskAra dete-dete alaMkArarahita ho gaye the unake zarIrapara kevala pahananeke vastra hI bAkI raha gaye the // 111 // gautama svAmI kahate haiM ki he zreNika ! gAyana-vAdanase sahita usa nRtyakAriNIkA vaha nRtya devoMko bhI vaza kara sakatA thA phira jinakA harA jAnA sarala 1. tevA tevA ityanukaraNazabdam / 2. nAnAzaktyAzcAraNa m.| 3. spaSTa m.| 4. vivartane ma. / 5. imaiH iti chaandsikpryogH| 6. ca saddeze m.| 7. saMkhyAnAM varadhAriNI m.| 8. AtAyyAnugaM (?) ma. / 1. samareSvanya kha. Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatriMzattamaM parva vidhAya vRSabhAdInAM caritasya prakIrtanam / saMkSepeNa vazIkRtya samitiM sakalAM bhRzam // 113 // saMgItena samudyuktA rAjAnamiti nartakI / dadhAnA paramAM dIptimupAlabdhuM sudussaham // 114 // ativIryaM kimetatte duSTaM vyavasitaM mahat / nayahInamidaM vastu tenAtra tvaM niyojitaH // 115 // kimiti svavinAzAya kekayAnandanastvayA / zAntacetAH zRgAlena kesarIva prakopitaH / / 116 // evaM gate'pi bibhrANaH paramaM vinayaM drutam / saMprasAdaya taM gavA yadi te jIvitaM priyam // 117 // jAtA vizuddhavaMzeSu varakrIDanabhUmayaH / mAbhUvan vidhavA bhadra tavaitA varayoSitaH // 118 // etAstvayA parityaktA vimuktAzeSabhUSaNAH / dhruvaM purA na zobhante tArAcandramasA yathA // 119 // nivartaya dutaM cittamazubhadhyAnatatparam / uttiSTha vraja nirmANo namasya bharataM sudhIH // 120 // evaM kuru na cedevaM kuruSe puruSAdhama / tato'dyaiva vinaSTo'si saMzayo'tra na vidyate // 121 // jIvasyevAnaraNyasya pautre rAjyaM samIhase / cakAsati ravau pApalakSmIrdoSAkarasya kA // 122 // patitasyAdya no rUpe maraNaM te samudgatam / zalabhasyeva mUDhasya duSpakSasya priyadyuteH // 123 // devena bharatenAmA garuDena mahAtmanA / ' alagadadhimo bhUtvA pratispardhanamicchati / / 124 / / tato nirbhartsanaM svasya bharatasya ca zaMsanam / nizamya saMsadA sAkamabhUttAmrekSaNo nRpaH / / 125 / / viraktA ca sabhAtyantaparaM rUkSitamAnasA / jughUrNArNavaveleva taraGgasamAkulA // 126 // bAta thI aise anya manuSyoMkI to bAta hI kyA thI ? ||11|| isa taraha saMkSepase RSabha Adi tIrthaMkaroMke caritrakA kIrtana kara jaba usa nartakIne samasta sabhAko atyanta vazIbhUta kara liyA taba vaha saMgItase parama dIptiko dhAraNa karatI huI rAjAko isa prakArakA asahya ulAhanA deneke lie tatpara huI / / 113 - 114 // usane kahA ki he ativIryaM ! yaha terI atizaya duSTa ceSTA kyA hai ? terA yaha kArya nItise rahita hai, kisane tujhe isa kArya meM lagAyA hai ? ||115|| jisa taraha zRgAla siMhako kupita karatA hai usa taraha tUne zAnta citta bharatako apanA nAza karaneke lie isa taraha kyoM kupita kiyA hai ? | | 116 || itanA saba honepara bhI yadi tujhe apanA jIvana pyArA hai to zIghra hI parama vinayako dhAraNa karatA huA jAkara bharatako prasanna kara // 117 // he bhadra ! vizuddha, kulameM utpanna tathA uttama krIr3AkI bhUmisvarUpa terI ye striyA~ vidhavA na hoM // / 118|| tujhase rahita honepara jinane samasta AbhUSaNa chor3a diye haiM aisI ye uttama striyA~ candramAse rahita tArAoMke samAna nizcita hI zobhita nahIM hoMgI // 119 // isalie azubha dhyAna meM jAnevAle apane cittako zIghra hI loTA, uTha, jA aura mAnarahita ho bharatako namaskAra kara / tU buddhimAn hai ||120 || ataH aisA kara / he adhama puruSa ! yadi tU aisA nahIM karatA hai to Aja hI naSTa ho jAyegA isameM saMzaya nahIM hai // 121 // anaraNyake potA bharatake jIvita rahate hIM tU rAjya cAhatA hai so sUryake dedIpyamAna rahate candramAko kyA zobhA hai ? || 122 || jisa prakAra kAntike lobhI tathA kamajora paMkhoMvAle mUrkha zalabhakA maraNa A pahu~catA hai usI prakAra hama logoMke rUpapara Asakta tathA khoTe sahAyakoMse yukta tujha mUr3hakA Aja maraNa A pahu~cA hai // 123 || tU jalake sA~pake samAna tuccha hokara bhI garur3ake samAna jo mahAtmA rAjA bharata haiM unake sAtha IrSyA karanA cAhatA hai || 124|| tadanantara nRtyakAriNIke mukhase apanA tarjana aura bharatakI prazaMsA sunakara rAjA ativIryaM sabhAke sAtha lAla-lAla netroMkA dhAraka ho gayA arthAt krodhavaza usake netra lAla ho gaye // 125 / / jisakA mana atyanta rUkSa ho gayA thA, jisakA prema samApta ho cukA thA aura jo bhrakuTirUpo taraMgoM se vyAkula thI aisI sArI sabhA samudrako velAke samAna kSobhako prApta huI || 126 || 1. sanmati ma. / 2. mupalabdhuM ma / 3. mAna-rahitaH / 4. alagardo jalavyAlaH / 5. paruSakSatamAnasA ma. / 163 Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 padmapurANe ativIryo ruSA kampo yAvajjagrAha sAyakam / tAvadutpatya nartakyA savilAsakRtabhramam / / 127 // maNDalAgraM samAkSipya vIkSamANeSu rAjasu / jIvagrAhaM viSaNNAtmA kezeSu jagRhe dRDham // 128 // udyamya nartako khaDgaM pazyantI nRpasaMhatim / jagAdAvinayI yo'tra sa me vadhyo visaMzayam / / 129 // parityajyAtivIryasya pakSaM vinayamaNDanAH / bharatasya drutaM pAdau namata priyajIvitAH // 130 // marato jayati zrImAn guNasphItAMzumaNDalaH / dshsyndnvNshendulokaanndkrH paraH // 13 // lakSmIkumudatI yasya vikAsaM bhajate tarAm / dviSattapananirmuktA kurvataH paramAdbhutam // 132 // ujagAma tato lokavaktrebhya iti nisvaraH / aho vRttamidaM citramindrajAlopamaM mahat // 133 // yasya cAraNakanyAnAmidamIdagviceSTitam / bharatasya svayaM tasya zaktiH zakraM jayedapi // 134 // na viznaH sa kimasmAkaM Rddho nAthaH kariSyati / athavA sapraNAmeSu devo yAsyati mArdavam // 135 / / tataH kariNamAruhya rAghavaH sAtivIyakaH / sahitaH parivargeNa yayau jinavarAlayam // 136 // avatIrya gajAttatra pravizya pramadAnvitaH / cakre sumahatI pUjAM kRtamaGgalanisvanaH // 137 // varadharmApi sarveNa saMghena sahitAparam / rAghaveNa sasItena nItA tuSTena pUjanam // 138 // ativIryo'tra pabhena lakSmaNAya samarpitaH / tasyAsau vadhamudyuktaH kartumaucyata' sItayA // 139 // mAvIvadho'sya lakSmIman kandharAM niSThurAzaya / kezeSu mAgRhIrgADhaM kumAraM bhaja saumyatAm / / 140 // ko doSaH karmasAmarthyAdyadAyAntyApadaM nraaH| rakSyA eva tathApyete dadhatAmatisAdhutAm // 14 // krodhase kA~pate hue ativIyaMne jyoMhI talavAra uThAyo tyoMhI nataMkIne vilAsapUrvaka vibhrama dikhAte hue uchalakara talavAra chIna lo aura saba rAjAoMke dekhate-dekhate ativIryako jIvita pakar3akara majabUtIse usake keza bAMdha liye ||127-128 // nataMkIne talavAra uThAkara rAjAoMkI ora dekhate hue kahA ki yahAM jo bhI avinaya karegA vaha niHsandeha mere dvArA hogA // 129 / / yadi Apa logoMko apanA jIvana pyArA hai to ativIryakA pakSa chor3akara vinayarUpo AbhUSaNase yukta ho zIghra hI bharatake caraNoMmeM namaskAra karo // 130 // jo lakSmIse yukta hai, guNa hI jisakI vistRta kiraNoMkA samUha hai, jo logoMko parama AnandakA denevAlA hai, jisakI lakSmIrUpI kumudinI zatrurUpI sUryase nirmukta hokara parama vikAsako prApta ho rahI hai tathA jo atyanta Azcaryajanaka kArya kara rahA hai aisA dazarathake vaMzakA candramA bharata jayavanta hai // 131--132 // tadanantara logoMke mukhase isa prakArake zabda nikalane lage ki aho! yaha bar3A Azcarya hai, yaha to bahuta bhArI indrajAlake samAna hai / / 133 / / jisakI nRtyakAriNiyoMkI yaha aisI ceSTA hai usa bharatakI zaktikA kyA ThikAnA ? vaha to indrako bhI jIta legA // 134 / / na jAne vaha rAjA bharata kapita hokara hamArA kyA karegA? athavA praNAma karanevAloMpara vaha avazya hI mArdavabhAvako prApta hogA // 135 / / tadanantara rAma ativIryako pakar3a hAthIpara savAra ho apane parijanake sAtha jinamandira gaye // 136 // vahAM unhoMne hAthIse utarakara bar3e harSase mandirake bhItara praveza kiyA aura maMgalamaya zabdoMkA uccAraNa kara bar3I bhArI pUjA kI / / 137 / / mandira meM sarvasaMghake sAtha jo varadharmA nAmakI gaNinI ThaharI huI thIM rAmane sItAke sAtha santuSTa hokara unakI bhI uttama pUjA kI ||138|yhaaN rAmane ativIryako lakSmaNake lie sauMpa diyA aura ve usakA vadha karaneke lie udyata hue taba sItAne kahA ki he lakSmIdhara ! niSThura abhiprAyake dhArI ho isakI grIvA mata chedo aura na jorase isake keza hI pkdd'o| he kumAra ! saumyatAko prApta hoo // 139-140|| isa becArekA kyA doSa hai ? yadyapi manuSya karmokI sAmayaMse Apattiko prApta hote haiM tathApi sajjanatAko dhAraNa karanevAle manuSya unakI rakSA hI karate haiM // 141 / / 1. sahitaH ma. / 2. bhaNitaM / 3. sAdhunA ma. / Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptatriMzattamaM parva itaro'pi khIkatu sAdhUnAM nocito janaH / kimutAyaM narezAnAM sahasrANAM prapUjitaH // 142 // kurvenaM muktakaM bhadra bhavatAyaM vazIkRtaH / jAnAnaH svasya sAmathyaM kvAnugacchati sAMpratam / / 143 / / gRhItvA samayenAsya sanmAnamupalambhitAH / vimucyante punarbhUyo maryAdeyaM cirantanI // 144 // ityukto mastake kRtvA kararAjIvakuDmalam / jagAda lakSmaNo devi yadbravISi tathaiva tat // 145 // AstAM svAmini te vAkyAttAvadasya vimocanam / surANAmapyamuM pUjyaM kurvIyaM tvatprasAdataH // 146 // evaM prazAntasaMrambhe sadyo lakSmIdhare sthite / ativIryo vibuddhAtmA stutvA padmamabhASata // 147 // sAdhu sAdhu tvayA citraM kRtamIdRgviceSTitam / kadAcidapyanutpannA mamAdya matirudgatA // 148 // vimuktahAramukuTaM dRSTvA taM karuNAnvitaH / vizrabdhaM rAghavo'vocat saumyAkAraparigrahaH || 149 || mA vajIraGga dainyaM tvaM dhatsva dhairyaM purAtanam / mahatAmeva jAyante saMpado vipadanvitAH / / 150 / / na cAtra kAcidApatte naMdyAvarte kramAgate / bharatasya vazo bhUtvA kuru rAjyaM yathepsitam / / 151|| ativIryastato'vocanna me rAjye'dhunA spRhA / rAjyena me phalaM dattamadhunAnyatra sajjyate // 152 // AsInmayA kRtA vAMchA himavatsAgarAvadhi / jetuM vasundharA yena bibhratA mAnamuttamam // 153 // so'haM svamAnamunmUlya bhUtvA sAravivarjitaH / kuryAM praNatimanyasya kathaM puruSatAM dadhat // 154 // SaTkhaNDA 'yairapi kSoNI pAliteyaM mahAnaraiH / na tRptAste'pyahaM grAmaH paJcabhistu kimetakaiH // 155 // janmAntarakRtasyAsya balitAM pazya karmaNaH / chAyAhAnimahaM yena rAhuNendurivAhRtaH // 156 // jo sajjana puruSa haiM unheM sAdhAraNa manuSyako bhI duHkhI karanA ucita nahIM hai phira yaha to hajAroM rAjAoMkA pUjya hai isakI bAta ho kyA hai ? // 142 // he bhadra ! ise Apane vaza kara hI liyA hai ataH ise chor3a do / apanI sAmarthyako jAnatA huA yaha aba kahA~ jAyegA ? // 143 // prabala zatruoM ko pakar3akara tadanantara sandhike anusAra sammAna kara unheM chor3a diyA jAtA hai yaha cirakAlakI maryAdA hai // 144 // 165 sItA isa prakAra kahanepara lakSmaNane hastakamala jor3a mastakapara lagAte hue kahA ki he devi ! Apa jo kaha rahI haiM vaha vaisA hI hai // 145 // he svAmini, ApakI AjJAse isakA chor3anA tara rahA ise Apake prasAdase aisA kara sakatA hU~ ki yaha devatAoMkA bhI pUjya ho jAye // 146 // isa prakAra zIghra hI lakSmaNake zAnta honepara pratibodhako prApta huA ativIryaM rAmakI stuti kara kahane lagA || 147 || ki Apane jo yaha adbhuta ceSTA kI so bar3A bhalA kiyaa| merI jo buddhi kabhI utpanna nahIM huI vaha Aja utpanna ho gayI // 148 // itanA kaha usane hAra aura mukuTa utArakara rakha diye / yaha dekha saumya AkArako dhAraNa karanevAle dayAlu rAmane vizvAsa dilAte hue kahA ki he bhadra ! tU dInatAko prApta mata ho, pahale jaisA dhairyaM dhAraNa kara, vipattiyoMse sahita sampadAe~ mahApuruSoMko hI prApta hotI haiM // 149 - 150 / aba mujhe koI Apatti nahIM hai ! isa kramAgata nandyAvartanagarameM bharatakA AjJAkArI hokara icchAnusAra rAjya kara // 151 // tadanantara ativIryaMne kahA ki aba mujhe rAjyakI icchA nahIM hai / rAjyane mujhe phala de diyA hai / aba dUsare hI avasthA meM laganA cAhatA hU~ // 152 // utkaTa mAnako dhAraNa karate hue maiMne himavAnse lekara samudra takakI sArI pRthivI jItane kI icchA kI tho so maiM apane mAnako ukhAr3akara niHsAra ho gayA hU~ aba maiM puruSatvako dhAraNa karatA huA anyako namaskAra kaise kara sakatA hU~ ? / / 153 - 154 / / jina mahApuruSoMne isa chahakhaNDakI rakSA kI hai ve bhI santoSako prApta nahIM hue phira ina pAMca gAMvoMse kaise santuSTa ho sakatA hU~ ? // 155 // janmAntara meM kiye hue isa karmakI balavattA 1. itaro ye ma. / 2. nandyAvarte kramAgate ma., nandyAvartakamAgate kha. / Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe mAnuSyakamidaM jAtaM sAramuktaM mayAdhunA / surANAmapi vArteSA kimanyatrAbhidhIyatAm // 157 // so'haM punarbhavAdbhIrustvayA saMpratibodhitaH / tathAvidhAM maje ceSTAM yayA muktiravApyate // 158 // ityuktvA kSamayitvA taM parivargasamanvitam / gatvA kesarivikrAnto muniM zrutidharazrutim || 159|| karAbjakuDmalAGkena vidhAya zirasA natim / jagAda nAtha vAJchAmi dIkSAM daigambarImiti / / 160 / AcAryeNaivamityukte parityajyAMzukAdikam / kezaluJcaM vidhAyAsau mahAvratadharo'bhavat / / 161 / / AtmArthaniratastyaktarAgadveSaparigrahaH / vijahAra kSitiM dhIro yatrAstamitavAsyasau / / 162 || krUrazvApadayukteSu gahaneSu vaneSu saH / cakAra vasatiM nirbhIrgahvareSu ca bhUbhRtAm // 163 // upajAtiH vimuktanizzeSaparigrahAzaM gRhItacAritrabharaM suzIlam / 166 nAnAtapaH zoSitadehamuddhaM mahAmuniM taM namatAtivIryam // 164 // ratnatrayApAditacArubhUSaM digambaraM sAdhuguNAvataMsam / saMprasthitaM yogyavaraM vimuktermahAmuni taM namatAtivIryam // 165 // idaM paraM ceSTitamAtivIryaM zRNoti yo yazca sudhIradhIte / prApnoti vRddhiM sadaso'pi madhye raviprabho'sau vyasanaM na lokaH // 166 // ityAe~ ra viSeNAcAryaprokte padmacarite'tivIryaniSkramaNAbhidhAnaM nAma saptatriMzattamaM parva // 37 // to dekho ki jisa prakAra rAhu candramAko kAntirahita kara detA hai usI prakAra isane mujhe kAntirahita - nisteja kara diyA || 156 || jisa manuSya paryAyake lie deva bhI carcA karate haiM auroMkI to hI kyA hai usa manuSya paryAyako maiMne aba taka niHsAra khoyA // 157 // aba maiM dUsarA janma dhAraNa karane se bhayabhIta ho cukA hU~ isalie Apase pratibodha pAkara yaha ceSTA karatA hU~ ki jisase mukti prApta hotI hai / / 158 / / isa prakAra kahakara parijana sahita rAmase kSamA karAkara siMhake samAna zUravIratAko dhAraNa karatA huA ativIyaM zrutidhara munirAjake pAsa gayA aura aMjaliyukta zirase namaskAra kara bolA ki he nAtha ! maiM daigambarI dIkSA dhAraNa karanA cAhatA hU~ // 159-160 / / 'evamastu' isa prakAra AcAryaMke kahate hI vaha vastrAdi tyAgakara tathA keza loMcakara mahAvratakA dhArI ho gayA // 161 // AtmAke artha meM tatpara, tathA rAga-dveSa Adi parigrahase rahita hokara vaha dhIra-vIra pRthivImeM vihAra karane lagA / vihAra karate-karate jahA~ sUrya asta ho jAtA thA vahIM vaha Thahara jAtA thA // 162 // siMha Adi duSTa jAnavaroMse yukta saghana vanoM tathA parvatoMkI guphAoM meM vaha nirbhaya hokara nivAsa karatA thA // 163 // jisane samasta parigrahakI AzA chor3a dI thI, jisane cAritrakA bhAra dhAraNa kiyA thA, jo uttama zIlase yukta thA, nAnA prakAra ke tapase jisane apanA zarIra sukhA diyA, tathA jo svayaM zubha rUpa thA una mahAmuni ativIryako namaskAra karo // 164 // samyagdarzana, samyagjJAna aura samyak cAritrarUpI manohara AbhUSaNoMse jo sahita the, dizAe~ hI jinake ambara -- vastra the, muniyoMke aTThAIsa mUla guNa hI jinake AbharaNa the, jinhoMne karmarUpI zatruoM ko haraneke lie prasthAna kiyA thA, aura jo mukti ke yogya vara the una mahAmuni ativIryako namaskAra karo // 165 // | gautama svAmI kahate haiM ki he zreNika ! ativIryaM munike isa utkRSTa caritako jo buddhimAn sunatA hai athavA par3hatA hai vaha sabhAke bIca buddhiko prApta hotA hai tathA sUryake samAna prabhAko dhAraNa karatA huA kabhI kaSTa nahIM pAtA ||166 || isa prakAra ArSa nAmase prasiddha, raviSeNAcArya kathita padmacarita meM rAjA ativIrya kI dIkSAkA varNana karanevAlA saiMtIsavA~ parva samApta huA ||37|| Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTatriMzattamaM parva atha padmo'tivIryasya tanayaM nayakovidaH / vijayasyandanAmikhyamabhyaSiJcatpituH pade // 1 // darzitAzeSavitto'sAvaravindAtanUbhuvam / svasAraM ratisAlAkhyAM lakSmaNAya nyavedayat // 2 // evamastvityamISTAyAM ' tasyAM pajhena lakSmaNaH / lakSmImivAGkamAyAtAM jJAtvA sapramado'bhavat // 3 // tataH kRtvA jinendrANAM pUjAM vismayadAyinIm / iyAya vijayasthAnaM lakSmaNAdyanvito balaH // 4 // dIkSAM zrutvAtivIryasya natakIgrahahetukAMm / zatrughnaM hAsasadhvAnaM niSidhya bharato'vadat // 5 // ativIryo mahAdhanyastasya kiM bhadra hAsyate / tyaktvA yo viSayAn kaSTAna para zAntimupAzritaH // 6 // prabhAvaM tapasaH pazya tridazeSvapi durlabham / muniyoM ripurAsInnaH saMprApto'sau praNamyatAm // 7 // zlAghAmityativIryasya yAvakurvan sa tiSThati / vijayasyandanastAvatprAptaH sAmantamadhyagaH // 8 // praNamya maratAyAsau sthitaH saMkathayA kSaNam / jyAyasI ratimAlAyA nAmnA vijayasundarIm // 9 // upaninye zubhAM kanyAM nAnAlaMkAradhAriNIm / kozaM ca vipulaM sAraM sAdhanaM ca prasannadRk // 10 // kanyAmekAmupAdAya kekayAnandanastataH / tasyaivAnumataM sarva sthitireSA mahAtmanAm // 11 // kautukotkalikAkIrNamAnaso'tha mahAjavaiH / azvaiH pravavRte draSTumativIrya digambaram // 12 // kvAsau mahAmuniH kvAsAviti pRcchansubhAvanaH / eSo'yamityamuM bhRtyaiH kathyamAnamiyAya saH // 13 // athAnantara nyAyake vettA zrIrAmane ativIryake putra vijayarathakA usake pitAke padapara abhiSeka kiyA // 1 // usane apanA saba dhana dikhAyA aura mAtA aravindAkI putrI apanI ratnamAlA nAmaka bahana lakSmaNake lie denI kahI so rAmane use 'evamastu' kahakara svIkRta kiyaa| ratnamAlAko pA, mAno lakSmI hI godameM Ayo hai, yaha jAnakara lakSmaNa adhika prasanna hue // 2-3 / / tadanantara lakSmaNa Adise sahita rAma, jinendra bhagavAnkI AzcaryadAyinI pUjA kara rAjA pRthvIdharake vijayapura nagara vApasa Aye // 4 // nartakIke pakar3aneke kAraNa rAjA ativIryane dIkSA dhAraNa kI hai yaha sunakara zatrughna hAsya karane lagA so bharatane manA kara kahA // 5 / / ki he bhadra ! jo kaSTakArI viSayoMko chor3akara parama zAntiko prApta huA hai aisA ativIrya mahAdhanya hai| usakI tU kyA haMsI karatA hai ? // 6 // jo devoMke lie bhI durlabha hai aisA tapakA prabhAva dekha / jo hamArA zatru thA aba muni honepara vaha hamAre namaskAra karane yogya guru ho gayA / / 7 / isa prakAra ativIryako prazaMsA karatA haA bharata jabataka baiThA thA tabataka aneka sAmantoMke sAtha vijayaratha vahA~ A paha~cA // 8 // vaha bharatako praNAma kara uttama vArtA karatA huA kSaNa bhara baitthaa| tadanantara usane ratimAlAko bar3I bahana vijayasundarI nAmakI zubha kanyA jo ki nAnA alaMkAroMko dhAraNa kara rahI thI bharatake lie samarpita kii| sAtha hI bar3I prasanna dRSTise bahuta bhArI khajAnA aura uttama senA bhI pradAna kI // 9-10 // tadanantara usa advitIya kanyAko pAkara bharata bahuta prasanna huaa| usane vijayarathakI icchAnukUla saba kArya svIkRta kiyA so ThIka hI hai kyoMki mahApuruSoMko yahI rIti hai // 11 // athAnantara jisakA mana kautuka aura utkaNThAse vyApta thA aisA bharata mahAvegazAlI ghor3oMse ativIrya manirAjake darzana karaneke lie calA ||12|| vaha uttama bhAvanAse sahita thA tathA pUchatA jAtA thA ki ve mahAmuni kahA~ haiM ? aura sevaka kahate jAte the ki ye Age virAjamAna haiM // 13 // 1. svIkRtAyAm / 2. saharSo'bhUt / 3. rAmaH / 4. kaSTAM ka., kha. / Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 papurANe tato viSamapASANanivahAsyantadurgamam / nAnAgumasamAkIrNa kusumAmodavAsitam // 14 // tajjJena kathitaM ramyaM parvataM zvApadAkulam / ArurohAvatIryAzvAdvinItAkAramaNDitaH // 15 // roSatoSavinirmuktaM prazAntakaraNaM vibhum / zilAtalaniSaNNaM tamekasiMhamivAbhayam // 16 // ativIryamuni dRSTA sughoratapasi sthitam / zumadhyAnagatAtmAnaM jvalantaM zramaNazriyA // 17 // utphullanayano lokaH sarvo hRSTatanUruhaH / vismayaM paramaM prApto nanAma racitAJjaliH // 18 // kRtvAsya mahatIM pUjA bharataH zramaNapriyaH / praNamya pAdayorUce bhaktyA vinatavigrahaH // 19 // nAtha zUrastvamevaikaH paramArthavizAradaH / yeneyaM durdharA dIkSA ghRtA jinavaroditA // 20 // vizuddhakulajAtAnAM puruSANAM mahAtmanAm / jJAtasaMsArasArANAmIdRgeva viceSTitam // 21 // manuSyalokamAsAdya phalaM yadamivAnchayate / tadupAttaM tvayA sAdho vayamatyantaduHkhinaH // 22 // kSantavyaM duritaM kiMcidyadasmAbhistvayIhitam / kRtArtho'si namastubhyaM prAptAyAtipratIkSyatAm // 23 // ityuktvA sAJjaliM kRtvA mahAsAdhoH pradakSiNAm / avatIrNaH kathAM maunI kurvANo dharaNIdharAt // 24 // sthUrIpRSThaM samAruhya pUryamANaH shsrshH| sAmantaiH prasthito'yodhyA vibhavAmbhodhimadhyagaH // 25 // mahAsAdhanasAmantamaNDalasyAntare sthitaH / zuzubhe'sau yadhA jambUdvIpo'nyadvIpamadhyamaH // 26 // ka gatAstA nu nartakyaH kRtalokAnurajanAH / svajIvite'pi vilomA vidadhuryA mayi priyam // 27 // tadanantara jo UMce-nIce pASANoMke samUhase atyanta durgama thA, nAnA prakArake vRkSoMse vyApta thA, phUloMkI sugandhise suvAsita thA, aura jaMgalI jAnavaroMse yukta thA aise jAnakAra sevakoMke dvArA batAye hue parvatapara bharata car3hA aura ghor3ese utarakara vinIta veSase zobhita hotA huA ativIrya munirAjake darzanake lie claa| // 14-15 // ve munirAja harSa-viSAdase rahita the, zAnta indriyoMke dhAraka the. vibha the. zilAtalapara virAjamAna the. eka siMhake samAna nirbhaya the. ghora tapameM sthita the, zubha dhyAnameM lIna the aura munipanekI lakSmIse dedIpyamAna the // 16-17 / / munirAjake darzana kara saba logoMke netra vikasita ho gaye aura sabake zarIrameM harSase romAMca nikala aaye| sabhIne parama Azcaryako prApta ho aMjali jor3akara unheM namaskAra kiyA // 18 // jise muni bahuta priya the aise bharatane una munirAjakI bar3I bhArI pUjA kI, caraNoMmeM praNAma kiyA aura phira bhaktise natazarIra hokara isa prakAra kahA ki he nAtha! jisane yaha jinendra-pratipAdita kaThina dIkSA dhAraNa ko hai aise eka Apa hI zUravIra ho tathA Apa hI paramArthake jAnanevAle ho // 19-20 // vizuddha kulameM utpanna tathA saMsArake sArako jAnanevAle mahApuruSoMkI aisI hI ceSTA hotI hai / / 21 / / manuSya loka pAkara jisa phalakI icchA kI jAtI hai he sAdho! vaha phala Apane pA liyA para hama atyanta dukhI haiM / / 22 / / he nAtha ! hama logoMse Apake viSayameM jo kucha aniSTa-pAparUpa ceSTA huI hai use kSamA kiijie| Apa kRtakRtya haiM, atizaya pUjyatAko prApta hue Apake lie hamArA namaskAra hai / / 23 / / isa prakAra mahAmunirAja ativIryase kahakara tathA aMjali sahita pradakSiNA dekara unhIMse sambandha rakhanevAlI kathA karatA huA bharata parvatase nIce utarA // 24 // tadanantara hajAroM sAmanta jisake sAtha the tathA jo vibhavarUpI samudrake bIcameM gamana kara rahA thA aisA bharata hastinIke pRSThapara savAra ho ayodhyAke lie vApasa calA // 25|| baDI bhArI senA aura sAmantoMke bIcameM sthita bharata aisA suzobhita ho rahA thA mAno anya dvIpoMke madhya meM sthita jambUdvIpa hI ho // 26 / / bharata prasanna cittase isa prakAra vicAra karatA jAtA thA ki jinhoMne apane jIvanakA bhI lobha chor3akara hamArA iSTa kiyA aisI logoMko anuraMjita karanevAlI ve nartakiyA~ kahAM gayI hoMgI? // 27 // rAjA 1. vasthitam ma. / 2. duHkhitAH m.| 3. atipUjyatAm / 4. munisaMbandhinIm / 5. hastinIpRSTham / Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTatriMzattamaM parva puraH kRtvAtivIryasya mahIyAM paramAM stutim / nartakImiH kRtaM karma citrametadaho param // 28 // strINAM kuto'thavA zaktirIdazI vissttpe'khile| jinazAsanadevIminametadanuSThitam // 29 // cintayanAyamityAdi suprasannena cetasA / jagAma dharaNIM pazyannAnAsasyasamAkulAm // 30 // vyAptAzeSajagatkIrtiH prabhAvaM paramaM dadhat / sazatrughno vivezAsau vinItA paramodayaH // 31 // sAkaM vijayasundaryA tasthau tatra ratiM bhajan / sulocanApariSvakto yathA jaladanisvanaH // 32 // AnandaM sarvalokasya kurvANI rAmalakSmaNau / kaMcitkAlaM pure sthitvA pRthivIdharabhabhRtaH // 33 // jAnakyA saha saMmanya kartavyAhitamAnasau / bhUyaH prasthAtumudyuktau samuddezamabhIpsitam // 34 // vanamAlA tato'vocallakSmaNaM cArulakSaNA / savASpe bibhratI netre tarattaralatArake // 35 // avazyaM yadi moktavyA mandabhAgyAhakaM tvayA / puraiva rakSitA kasmAnmamUrSantI vada priya // 36 // saumitriragadad bhadre viSAdaM mA gamaH priye / atyalpenaiva kAlena punaremi varAnane // 37 // samyagdarzanahInA yAM gatiM yAnti suvibhrame / bajeyaM tAM punaH kSipraM na cedemi tavAntikam // 30 // narANAM mAnadagdhAnAM sAdhunindanakAriNAm / ziye pApena lipye'haM yadi nAyAmi te'ntikam // 39 // rakSitavyaM piturvAkyamasmAmiH prANavallabhe / dakSiNodanvataH kUlaM gantavyaM nirvicAraNam // 40 // malayopasyakAM prApya kRtvA paramamAlayam / neSyAmi bhavatImetya varoru dhRtimAtraja // 41 // samayaiH sAntvayitveti vanamAlAM subhASitaiH / bheje lAgalinaH pAzva sumitraakukssisNbhvH||42|| ativIryake sAmane hamArI parama stuti kara una nartakiyoMne jo kAma kiyaa| aho! vaha bar3e AzcaryakI bAta hai // 28 // athavA samasta saMsArameM striyoMkI aisI zakti kahA~ hai ? nizcayase yaha kAyaM jinazAsanako deviyoMne kiyA hai|' tadanantara jo nAnA prakArake dhAnyase yukta pRthivIko dekha rahA thA, jisakI kIrti samasta saMsArameM vyApta thI, jo parama prabhAvako dhAraNa kara rahA thA aura jo utkRSTa abhyudayase yukta thA aise bharatane zatrughnake sAtha ayodhyAmeM praveza kiyA // 29-31 // vahA~ vijayasundarIke sAtha prItiko dhAraNa karatA huA bharata sulocanA sahita meghasvara ( jayakumAra ) ke samAna sukhase rahane lagA // 32 // athAnantara saba logoMko Ananda utpanna karate hue rAma-lakSmaNa kucha samaya taka to rAjA pRthivIdharake nagarameM rahe phira jAnakIke sAtha salAha kara AgekA kArya nizcita karate hue icchita sthAnapara jAneke lie udyata hue // 33-34 / / tadanantara jo sundara lakSaNoMse yukta thI aura AMsuoMse bhIge caMcala kanInikAoMvAle netra dhAraNa kara rahI thI aisI vanamAlA lakSmaNase bolI ki he priya ! yadi mujha mandabhAgyAko tumheM avazya hI chor3anA thA to pahale hI maranese kyoM bacAyA thA so kaho // 35-36 / / taba lakSmaNane kahA ki he bhadre ! he priye ! he varAnane ! viSAdako prApta mata hoo| maiM bahuta hI thor3e samaya bAda phira A jAU~gA / / 37 / / he uttama vilAsoMko dhAraNa karanevAlI priye! yadi maiM zIghra hI tumhAre pAsa vApasa na AU~ to samyagdarzanase hona manuSya jisa gatiko prApta hote haiM usI gatiko prApta ho // 38 // he priye ! yadi maiM tumhAre pAsa na AU~ to sAdhuoMkI nindA karanevAle ahaMkArI manuSyoMke pApase lipta hoU~ // 39 // he prANavallabhe! hameM pitAke vacanakI rakSA karanI hai aura binA kucha vicAra kiye dakSiNa samudrake taTa jAnA hai / / 40 // vahA~ malayAcalako upatyakAmeM jAkara uttama bhavana banAUMgA aura phira tumheM le jaauuNgaa| he sundara jA~ghoMvAlI priye ! taba taka dhairya dhAraNa karo / / 41 / / isa prakAra uttama zabdoMse yukta zapathoMke dvArA vanamAlAko zAnta kara lakSmaNa rAmake pAsa jA pahuMce // 42 / / 1. ayodhyAm / 2. jayakumAraH, meghasvara iti tasyaivAparaM nAma / 3. malayApatyakAM m.| 4. mAvata m.| 5. zapathaiH / samagreH m.| 2-22 Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 padmapurANe tataH suptajane kAle viditau tau na kenacit / nirgatya nagarAdgantuM pravRttau saha sItayA // 43 // prabhAte tadvinirmukta puraM dRSTvAkhilo janaH / paramaM zokamApannaH kRcchreNAdhArayattanum // 44 // vanamAlA gRhaM dRSTvA lakSmaNena vivarjitam / samayeSa samAlambya jIvitaM zokinI sthitA // 45 // viharantau tataH kSoNI lokavismayakAriNau / mumudAte mahAsattvau sasItau rAmalakSmaNau // 46 // yuvatyujjvalavallInAM manonayanapallavAn / tAvanaGgatuSAreNa dahantAvATatuH zanaiH // 47 // kasya puNyavato gotrametAbhyAM samalaMkRtam / sujAtA jananI saikA loke yetAvajIjanat // 48 // dhanyeyaM vanitaitAbhyAM samaM yA carati kSitim / IdRzaM yadi devAnAM rUpaM devAstataH sphuTam // 49 // kataH samAgatAvetau bajato vA ka sundarau / vAJchataH kimimau kA sRSTirIdagiyaM katham // 50 // sakhyo'nena pathA dRSTau puNDarIkanirIkSaNau / brajantau sahitau nAryA kvaciJcandranibhAnanau // 51 // yadimau zobhinau mugdhe manuSyAvathavA surau / tatkimarthaM tvayA zoko dhAryate gatalajayA // 52 // ayi muDhe na puNyena nitAntaM bhUriNA vinA / labhyate suciraM draSTumevaMvidhanarAkRtiH // 53 // nivartasva bhaja svAsthyaM srastaM vasanamuddhara / mA naiSIrlocane khedamatimAtraprasArite // 54 // netramAnasacaurAbhyAM dRSTAbhyAmapi bAlike / niSThurAbhyAM kimetAbhyAM kAbhyAmapi tiM maja // 55 // ityAdyAlApasaMsaktaM kurvANAvabalAjanam / remAte zuddhacittau tau svecchAvihatikAriNau // 56 // nAnAjanapadAkINoM paryaTya dhariNImimau / kSemAJjalisamAkhyAnaM saMprAptau parama puram // 57 // udyAne nikaTe tasya 'jaladotkarasaMnibhe / avasthitAH sukhenaite yathA saumanase surAH // 58 // tadanantara jaba saba loga so gaye taba kisIke binA jAne hI rAma lakSmaNa aura sItAke sAtha nagarase nikalakara Ageke lie cala par3e // 43 // jaba prabhAta huA taba nagarako unase rahita dekha samasta jana parama zokako prApta hue tathA bar3e kaSTase zarIrako dhAraNa kara sake // 44 // vanamAlA bhI gharako lakSmaNase rahita dekha bahuta zokako prApta huI tathA lakSmaNake dvArA kI huI zapathoMkA Azraya le jIvita rahI // 45 // tadanantara mahAn dhairyake dhAraka rAma-lakSmaNa pRthvIpara vihAra karate hue parama Anandako prApta hue| unheM dekha logoMko Azcarya utpanna hotA thaa||46|| ve taruNa strIrUpI ujjvala latAoMke mana aura netrarUpI pallavoMko kAmarUpI tuSArase jalAte hue dhIre-dhIre vihAra karate the // 47 // he sakhi ! ina donoMne kisa puNyAtmAkA kula alaMkRta kiyA hai ? vaha kaunasI bhAgyazAlinI mAtA hai jisane ina donoMko janma diyA hai ? // 48 // yaha strI dhanya hai jo inake sAtha pRthvI para vihAra kara rahI hai| yadi aisA rUpa devoMkA hotA hai to nizcita hI ye deva haiM // 49 // ye sundara puruSa kahA~se Aye haiM ? kahA~ jA rahe haiM ? aura kyA karanA cAhate haiM inako yaha se ho gyii?||50|| jinake netra kamalake samAna tathA makha candramAke tulya hai aise do puruSa eka strIke sAtha isa mArgase jA rahe the so he sakhiyo ! tumane dekhe // 51 // he mugdhe ! ye atizaya suzobhita vyakti manuSya hoM athavA deva, tU nilaMjja hokara zoka kisa lie dhAraNa kara rahI hai ? // 52 // ayi mUrkhe! aise manuSyoMkA rUpa bahuta bhArI puNyake binA cirakAla taka dekhaneko prApta nahIM hotA // 53 / / isalie lauTa jA, svastha ho, nIce khisake hue vastrako sa~bhAla aura atyadhika pasAre hue netroMko kheda mata prApta karA // 54!! arI bAle ! netra aura manako curAnevAle ina kaThora puruSoMke dekhanese kyA prayojana hai ? dhIraja dhara // 55 // isa prakAra strIjanoMko vArtAlApa karanemeM tatpara karate hue zuddhacittake dhAraka ve donoM svecchAse vihAra kara rahe the // 56 // isa prakAra nAnA dezoMse vyApta pRthivImeM vihAra karate hue ve kSemAMjali nAmake parama sundara nagarameM pahuMce // 57|| usa nagarake nikaTa hI ve meghasamUhake samAna sundara eka udyAnameM sukhapUrvaka isa prakAra Thahara gaye 1. meghasamUhasadRze / Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTatriMzattamaM parva 171 annaM varaguNaM bhuktvA lakSmaNenopasAdhitam / mAdhvIkaM sItayA sArdhamasevata halAyudhaH // 59 // 'prAsAdagirimAlAbhistato hRtanirIkSaNaH / lakSmaNaH padmato'nujJAM prApya prazrayayAcitAm // 60 // dadhAnaH pravaraM mAlyaM pItAmbaradharaH zubhaH / svairaM kSemAJjaliM dRSTaM pratasthe cAruvibhramaH // 6 // nAnAlatopagUDhAni kAnanAni vraannysau| saritaH svacchatoyAzca zubhrAbhrasamasaikatAH // 62 // vicitradhAturaGgAzca parikrIDanaparvatAn / devadhAmAni tuGgAni kUpAn vApIH sabhAH prapAH // 63 / / lokaM ca vividhaM pazyan dRzyamAnaH savismayam / viveza nagaraM dhIro nAnAvyApArasaMkulam // 64 // zRNu zRNvati tatrAyaM pradhAnavizikhAgatam / azRNotpaurataH zabdamiti vizrabdhabhASitam // 65 // puruSaH ko'nvasau loke yo muktAM rAjapANinA / zakti prasahya zUrendro jitapadmo gRhISyati // 66 // svarge rAjya dadAmoti rAjA cetpratipadyate / tathApi nAnayA kRtyaM kathayA zaktiyAtayA // 67 // jAtazcAbhimukhaH zakteH prANazca parivarjitaH / kiM kariSyati kanyAsya rAjyaM vA tridazAlaye // 6 // samastebhyo hi vastubhyaH priyaM jagati jIvitam / tadarthamitarat sarvamiti ko nAvagacchati // 69 // zrutvaivaM kautukI kaMcidatha papraccha mAnavam / bhadra ! kA jitapadmayaM yadartha bhASate janaH // 7 // so'vocanmRtyukanyAsAvatipaNDitamAninI / kiM na te viditA sarvalokavikhyAtakIrtikA // 7 // etannagaranAthasya rAjJaH taH / kanakAbhAsamutpannA duhitA guNazAlinI // 72 // yato'nayA jitaM padmaM kAntyA vadanajAtayA / padmA ca sarvagAtreNa jitapadmoditA tataH / / 73 / / jisa prakAra ki saumanasa vanameM deva Thahara jAte haiM // 58 // vahA~ lakSmaNake dvArA taiyAra kiyA uttama bhojana grahaNa kara rAmane sItAke sAtha dAkhoMkA madhura peya diyA / / 59|| tadanantara bar3e-bar3e mahalarUpI parvatoMkI paMktiyoMse jinake netra hare gaye the aise lakSmaNa vinayapUrvaka rAmase AjJA prApta kara icchAnusAra kSemAMjali nagara dekhaneke lie cle| usa samaya ve uttama mAlAe~ aura pItavastra dhAraNa kiye hue the tathA sundara vilAsase sahita the // 60-61 / / nAnA latAoMse AliMgita uttamottama vanoM, svaccha jalase bharI tathA zuklameghoMke samAna ujjvala taToMse zobhita nadiyoM, nAnA prakArakI dhAtuoMse raMga-biraMge krIr3A-parvatoM, U~ce-U~ce jinamandira, kuoM, vApikAoM, sabhAoM, pAnIyazAlAoM aura aneka prakArake manuSyoMko dekhate hue unhoMne nAnA prakArake vyApAra-kAryoMse yukta nagarImeM bar3I dhIratAse praveza kiyaa| loga unheM bar3e Azcaryasa dekha rahe the // 62-64 / jaba ye nagarake pradhAna mArga meM pahuMce taba unhoMne kisI nagaravAsIse nizcintatApUrvaka kahA huA yaha zabda sunA // 65 // vaha kisIse kaha rahA thA ki are suno-suno, saMsArameM aisA kauna zUravIra puruSa hai jo rAjAke hAthase chor3I huI zaktiko sahakara 'jitapadmA' kanyAko grahaNa karegA? // 66 / / yadi rAjA yaha bhI kahe ki maiM svargakA rAjya detA hU~ to bhI zaktise sambandha rakhanevAlI isa kathAse kyA prayojana hai ? // 67 / / yadi koI zakti jhelane ke lie sammukha huA aura prANoMse rahita ho gayA to yaha kanyA aura svargakA rAjya usakA kyA kara legA ? // 68 // saMsArameM samasta vastuoMse jIvana hI pyArA hai aura usIke lie anya saba prayatna hai yaha kauna nahIM jAnatA hai ? // 69 / / athAnantara isa prakArake zabda sanakara lakSmaNane kotakavaza kisI manuSyase pUchA ki he bhadra ! yaha jitapadmA kauna hai ! jisake lie loga isa prakAra vArtA kara rahe haiM / / 70 / / isake uttarameM usa manuSyane kahA ki jisakI kIrti samasta saMsArameM vyApta hai tathA jo apane Apako ati paNDita mAnatI hai aisI isa kAlakanyAko kyA tuma nahIM jAnate ? |71|| yaha isa nagarake rAjA zatrudamanako kanakAbhA rAnIse utpanna guNavatI putrI hai / / 72 / / cUMki isane mukhako kAntise kamalako 1. prasAda-kha. / 2. etannAmadheyAM kanyAM / Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 padmapurANe navayauvanasaMpannA kalAlaMkAradhAriNI / puMso'pi tridazAn dveSTi manuSyeSu kathAtra kA // 7 // uccArayati no zabdamapi pulliGgavartinam / vyavahAraH samasto'syAH puruSArthavivarjitaH // 75 // adaH pazyasi kailAsasadRzaM mavana varam / atra tiSThatyasau kanyA shtsevnlaalitaa||76|| zakti yaH pANinA muktAM pitrAsyAH sahate naraH / vRNute tamiyaM dagdha-samIhA kRcchazAlinI // 77 // lakSmIdharaH samAkarNya sakopasmayavismayaH / dadhyau sA kIdRzI nAma kanyA yaivaM samIhate // 7 // duSTaceSTAmimAM tAvatkanyAM pazyAmi garvitAm / aho punarabhiprAyaH prauDho'yamanayA kRtaH // 79 // / dhyAyanniti mahotI rAjamArgaNa cAruNA / vimAnAmAn mahAzabdAn prAsAdAnvidhupANDurAn // 8 // dantino jaladAkArAMsturaMgAMzcalacAmarAn / balamInRtyazAlAMzca pazyan mantharacakSuSA // 1 // nAnAni!hasaMpannaM vicitradhvajazomitam / zubhrAbhrarAzisaMkAzaM prApa zabUMdamAlayam // 42 // mAsvadbhaktizatAkINaM tuGgaprAkArayojitam / dvAraM tasya DuDhauke'sau zakracApAmatoraNam // 8 // zastrivRndAvRte tasminnAnopAyanasaMkule / nirgacchadbhirvizanizca sAmantairatisaMkaTe // 84 // dvAHsthena pravizanneSa babhASe saumyayA girA / kastvamajJApito bhadra vizasi kSitipAlayam // 85 // so'vocavaSTumicchAmi rAjAnaM gaccha vedaya / svapade'nyamasau kRtvA gatvA rAjJe nyavedayat // 86 // didRkSustvAM mahArAja pumAnindIvarapramaH / rAjIvalocanaH zrImAn saumyo dvAre'vatiSThate / / 87 // athavA sarva zarIrase lakSmIko jIta liyA hai isalie yaha jitapadA kahalAtI hai / / 73 / / navayauvanase sampanna tathA kalArUpI alaMkAroMko dhAraNa karanevAlI yaha kanyA puMvedadhArI devoMse bhI dveSa karatI hai phira manuSyoMkI to bAta hI kyA hai ? |74 / / jo zabda vyAkaraNako dRSTise puMliMga hotA hai yaha usakA bhI uccAraNa nahIM karatI hai| isakA jitanA bhI vyavahAra hai vaha saba puruSoMke prayojanase rahita hai / / 75 / / sAmane jo kailAsa parvatake samAna bar3A bhavana dekha rahe ho usImeM yaha saikar3oM prakArakI sevAoMse lAlita hotI huI rahatI hai // 76|| jo manuSya isake pitAke hAthase chor3I huI zaktiko sahana karegA use hI yaha varegI aisI kaThina pratijJA isane le rakhI hai / / 77 // yaha sunakara lakSmaNa krodha, garva aura Azcaryase yukta ho vicAra karane lage ki vaha kanyA kaisI hogI jo isa prakArakI ceSTA karatI hai / / 78 / / duSTa ceSTAse yukta tathA garvase bharI isa kanyAko dekhU to shii| aho! isane yaha bar3A kaThora abhiprAya kara rakhA hai // 79 // isa prakAra vicAra karate hue lakSmaNa mahAvRSabhakI nAI sundara cAlase calakara manohara rAjamArgameM Age bddh'e| vahAM ve vimAnake samAna AbhAvAle tathA candramAke samAna dhavala uttamottama bhavanoM, meghoMke samAna hAthiyoM, caMcala camaroMse suzobhita ghor3oM, chapariyoM aura nRtyazAlAoMko dhImI dRSTise dekhate jAte the // 80-81 / / tadanantara jo nAnA prakArake niyU~hoMse yukta thA, raMgabiraMgI dhvajAoMse suzobhita thA, tathA jo safeda ghAvalIke samAna thA aise rAjA zatraMdamake mahalapara pahuMce // 82 // mahalakA dvAra saikar3oM dedIpyamAna belabUToMse sahita thA, U~ce prAkArase yukta thA, aura indradhanuSake samAna raMga-biraMge toraNoMse suzobhita thA // 83 // tadanantara jo zastradhArI paharedAroMke samUhase AvRta thA, nAnA prakArake upahAroMse yukta thA aura jahA~ bAhara nikalate tathA bhItara praveza karate hue sAmantoMkI bar3I bhIr3a laga rahI thI aise dvArameM lakSmaNa praveza karane lage to dvArapAlane saumyavANIse kahA ki he bhadra ! tU kauna hai jo binA AjJA hI rAjamahala meM praveza kara rahA hai / / 84-85 / / taba lakSmaNane kahA ki maiM rAjAke darzana karanA cAhatA hU~ so rAjAko khabara de do| yaha suna apane sthAnapara dUsareko niyukta kara dvArapAlane bhItara jAkara rAjAse nivedana kiyA ki // 86 // he mahArAja ! jo Apake darzana karanA cAhatA hai, 1. mohokSaNa na. / mahokSeti ma. 'mahAvaSagatiH' iti 'ja' pustake ttippnnii| Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTatriMzattama parva 173 amAtyavadanaM vIkSya rAjAvocadvizatviAte / tataH sutaH sumitrAyAH pratIhArodito'vizat // 8 // taM dRSTvA sundarAkAraM sugambhIrApi sA sabhA / samudramUrtivarakSobhaM gatA zItAMzudarzane / / 89 / / praNAmarahitaM dRSTvA vikaTAMsaM subhAsuram / kiMcidvikRtacetaskastamapRcchadariMdamaH // 10 // kutaH samAgataH kastvaM kimartha kva kRtazramaH / tato lakSmIdharo'vocat prAvRSeNyadhanadhvaniH // 11 // bAyo'haM bharatasyApi mahIhiNDanapaNDitaH / vidvAn sarvatra te bhaTakataM duhiturmAnamAgataH / / 12 / / amagnamAnazRGgeyaM duSTakanyAgavI tvayA / poSilA sarvalokasya vartate duHkhadAyinI // 13 // so'vocad yo mayA muktAM zakaHzakti pratIkSitum / ko'sau nu jitapamAyA mAnasya dhvaMsako bhavet // 14 // uvAca lakSmaNaH zaktyA grahaNaM me kimekayA / zaktIH paJca vimaJca tvaM mayi zaktyA samastayA // 95 / / vivAdo garSiNorevaM pravRtto yaavdetyoH| gavAkSA viniDAstAvapihitA vanitAnaH // 9 // parityakta naradveSA dRSTvA lakSmaNapuGgavam / niyaMhasthA jitAmsojA saMjJAdAnAdavArayat // 17 // dakSabaddhAJjaliM bhImaM saumitririti saMjJayA / cakAra jAtavodhA tAM mA bhaiSIriti saMnadI // 28 // jagAda ca kimadyApi kAtara tvaM pratIkSase / visundhAriMdamAmikhya zakti zakti nivedaya // 19 // ityuktaH kupito rAjA baddhvA parikaraM dRDham / jvalatpAvakasaMkAzAM dAkkimekAmagAdadau // 10 // pratIcchecchasi matu cedityuktvA bhRkuTIM dadhat / vaizAkha sthAnakaM kRtvA tAM mumoca vidhAnavida // 10 // jisakI prabhA nIla kamalake samAna hai, jisake netra kamaloMke samAna suzobhita haiM tathA jo atyanta saumya hai aisA eka zobhAsampanna puruSa dvAra para khar3A hai // 87|| mantrIke mukhakI ora dekha rAjAne kahA ki 'praveza kre'| tadanantara dvArapAlake kahane para lakSmaNane bhItara praveza kiyA // 8 // yadyapi vaha sabhA gambhIra thI to bhI jisa prakAra candramAko dekhakara samudra kSobhako prApta hotA hai usI prakAra vaha sabhA bhI sundara AkArake dhAraka lakSmaNako dekhakara kSobhako prApta ho gayI / / 8 / / praNAmarahita, vizAla kandhoMke dhAraka tathA atizaya dedIpyamAna lakSmaNako dekhakara jisakA hRdaya kucha-kucha vikRta ho rahA thA aise rAjA zabUMdamane pUchA ki tu kahAMse AyA hai ? kauna hai ? aura kisa lie AyA hai ? isake uttarameM varSA Rtuke medhake samAna gambhIra dhvaniko dhAraNa karanevAle lakSmaNane kahA / / 90-91 // ki maiM rAjA bharatakA sevaka hU~, pRthvIpara ghUmane meM nipuNa hU~, saba viSayoMkA paNDita hU~ aura tumhArI putrIkA mAna bhaGga karaneke lie AyA haiM |92 // jisake mAnarUpI sIMga abhagna haiM aisI jo duSTa kanyArUpI marakanI gAya tumane pAla rakkhI hai vaha saba logoMko duHkha denevAlI hai // 93 / / rAjA zava'damane kahA ki jo mere dvArA chor3I huI zaktiko sahana karane meM samartha hai aisA vaha kauna puruSa hai jo jitapadmAkA mAna khaNDita karane vAlA ho // 94 // lakSmaNane kahA ki maiM eka zaktiko kyA grahaNa karU~? tu pUrI sAmarthya ke sAtha majhapara pA~ca zaktiyAM chor3a / / 15 / / yahAM jaba taka donoM ahaMkAriyoMke bIca isa prakArakA vivAda cala rahA thA vahA~ taba taka rAjamahalake saghana jharokhe striyoMke mukhoMse AcchAdita ho gaye !96 // jitapadmA bhI lakSmaNako dekha mohita ho gayI aura puruSoMke sAtha dveSako chor3akara chaparI para A baiThI tathA izArA dekara lakSmaNako manA karane lagI // 97 / / taba harSase bhare lakSmaNane bhayabhIta tathA hAtha jor3akara baiThI huI jitapadmAko izArA dekara jatAyA ki bhaya mata karo / / 98|| aura rAjAse kahA ki are kAtara! aba bhI kyA pratIkSA kara rahA hai ? zazRMdama nAma rakhe phiratA hai zakti chor3a aura parAkrama dikhA // 99 / / isa prakAra kahane para rAjAne kupita ho acchI taraha kamara kasI aura jalatI huI agnike samAna eka zakti uThAyI // 100 // tadanantara 'yadi maranA hI cAhatA hai to le jhela' yaha kahakara bhauMhako dhAraNa karanevAle vidhi-vidhAnake jJAtA rAjAne AlIr3ha Asanase khar3A hokara vaha gadA 1. na. ma., ja. / 2. zaktinAmakazastram / 3. parAkramam / 4. pratIkSecchasi m.| Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 padmapurANe 'ayatneneva sA tena dhRtA dakSiNapANinA / vartikAgrahaNe ko vA bahumAno garutmataH // 102 // dvitIyetarahastena kakSAbhyAM ve suvibhramaH / zuzubhe subhRzaM tAmizcaturdanta iva dvipaH // 103 // saMkruddhamogimogomAM saMprAptAmatha paJcamIm / dantAgrAbhyAM dadhau zakti pezImiva mRgAdhipaH // 104 // tato devagaNAH svasthA vavRSaH puSpasaMhatim / nanatastADayAMzcakrardandamIzca tsvnaaH||105|| pratIcchAriMdamedAnI zakti tvamiti lakSmaNe / kRtazabde paraM prApa sAdhvasaM sakalA janaH // 106 // tamakSatatanaM dRSTA lakSmInilayavakSasam / vismito'riMdamo jAtastrapAvanamitAnanaH // 10 // jitapadmA tata: prApa smitacchAyAnatAnanA / lakSmIdharaM samAkRSTA rUpeNAcaritena ca // 108 // dhRtazaktaH samIpe'sya sA tanvI zuzubhetarAm / kulizAyudhapAvasthA zacIvaM vinatAnanA // 10 // navena saMgamenAsyA hRdayaM tasya kampitam / yamAsIt kampitaM jAtu saMgrAmeSu mahatsvapi // 110 // purastAtanarezAnAM kanyayA lakSmaNA vRtaH / vibhidyApanapApAlI tadbharanyastanetrayA // 11 // sadyo vinayanamrAGgo rAjAnaM lakSmaNo'bravIt / mAmakAhasi me kSantuM zaizavAdurviceSTitam // 112 // bAlAnAM pratikUlena karmaNA vacasApi vA / bhavadvidhA sugambhIrA naiva yAnti vikAritAm // 113 // tataH zatraMdamo'pyenaM sapramodaH sasaMbhramaH / stambaramakarAmAbhyAM karAbhyAM pariSaSvaje // 114 // uvAca ca pariklinnagaNDAMzcaNDAn gajAn kSaNAt / yo'jaiSaM bhImayuddheSu bhadra so'haM svayA jitaH // 115 // chor3a dI // 101 / / lakSmaNane binA kisI yatnake hI dAhine hAthase vaha zakti pakar3a lI so ThIka hI hai kyoMki baTerake pakar3ane meM garuDakA kauna-sA bar3A mAna hotA hai ? ||102 / / dUsarI zakti dUsare hAthase tathA tIsarI cauthI zakti donoM bagaloMmeM dhAraNa kara pulakate hue lakSmaNa unase cAra dA~toMko dhAraNa karanevAle airAvata hAthIke samAna atyadhika suzobhita ho rahe the // 103 // athAnantara atyanta kupita sAMpakI phaNakI nAI jo pA~cavIM zakti AyI use lakSmaNane dA~toMke agrabhAgase usa prakAra pakar3a liyA jisa prakAra ki mRgarAja mAMsakI DalIko pakar3a rakhatA hai||104|| tadanantara AkAzameM khar3e devoMke samUha puSpa barasAne lage, nRtya karane lage tathA harSase zabda karate hue dundubhi bAje banAne lage // 105 // athAnantara 'zabUMdama ! aba tU merI zakti jhela' isa prakAra lakSmaNake kahanepara sabaloga atyanta bhayako prApta hue // 106 // rAjA zatrundama lakSmaNako akSata zarIra dekha vismayameM par3a gayA aura lajjAse usakA mukha nIcA ho gayA // 107 / / tadanantara manda musakAnakI chAyAse jisakA makha nIcekI ora ho rahA thA aisA jitapadmA rUpa tathA AcaraNase khicakara lakSmaNake pAsa AyI // 108 // zaktiyoMko dhAraNa karanevAle lakSmaNake pAsa vaha kRzAGgI, isa taraha atyanta suzobhita ho rahI thI jisa taraha ki vajrake dhAraka indrake pAsa khar3I natamukhI indrANI suzobhita hotI hai / / 109 // lakSmaNakA jo hRdaya bar3e-bar3e saMgrAmoMmeM bhI kabhI kampita nahIM huA thA vaha jitapadmAke nUtana samAgamase kampita ho gayA // 110 // tadanantara lajjAke bhArase jisake netra nIce ho rahe the aisI jitapadmAne pitA tathA anya aneka rAjAoMke sAmane lajjA chor3akara lakSmaNakA varaNa kiyA // 111 // tatkAla hI vinayase jisakA zarIra namrIbhUta ho rahA thA aise lakSmaNane rAjAse kahA ki he mAma ! lar3akapanake kAraNa maiMne jo khoTI ceSTA kI hai use Apa kSamA karaneke yogya haiM // 112 / / bAlakoMke viparIta kArya athavA viruddha vacanoMse Apa jaise mahAgambhIra puruSa vikAra bhAvako prApta nahIM hote // 113 / / tadanantara harSa aura saMbhramase sahita rAjA zadamane bhI hAthokI saMDake samAna lambI tathA supuSTa bhujAoMse lakSmaNakA AliMgana kiyA // 114|| aura kahA ki he bhadra ! jisa maiMne 1. ayanenaiva ma. / 2. bhogAnAM m.| 3. pratIkSA m.| 4. zacI vinamitAnanA ma. / Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTatriMzattamaM parva 175 vanyAnapi mahAnAgAn gaNDazailasamatviSaH / vimadIkRtavAnasmi so'yamanya ivAmavam // 116 // aho vIryamaho rUpaM sadRzAH zuma te guNAH / ahonuddhatatAtyantaM prazyazca tavAdbhutaH // 117 // bhASamANe guNAnevaM rAjJi saMsadyavasthite / lakSmIdharastrapAto'bhUt kvApi yAta iva kSaNam // 118 // atha labdhAmbudavAtaghoSabheryaH samAhatAH / rAjAdezAt samAdhmAtAH zaGkhAH saMzitavAraNAH // 119 // yatheSTaM dIyamAneSu dhaneSu paramastataH / Anando'vartatAzeSanagarakSomadakSiNaH // 120 // tato lakSmIdharo'vAci rAjJA puruSapuGgava / tvayA duhituricchAmi pANigrahaNamIkSitum // 121 // so'vocannagarasyAsya pradeze nikaTe mama / jyeSTastiSThati taM pRccha sa jAnAti yathocitam // 122 // tataH syandanamAropya jitapadmA salakSmaNAm / sadArabandhurabhyAzaM pratasthe tasya sAdaraH // 123 // tataH kSubdhApagAnAthanirghoSapratimadhvanim / zrutvA vokSya vizAlaM ca dhUlIpaTalamudgatam // 12 // jAnunyastamuhuHsastakarA kRcchaatsmutthitaa| sItA jagAda saMbhrAtA girA praskhalitA bhuhuH // 125 // kRtaM saumitriNA nUnaM rAghavoddhataceSTitam / AzeyamAkulAtyantaM dRzyate kRtyamAzrayaH // 126 // AzliSya jAnakI devi mA bhaiSIriti zabdayan / uttasthau rAdhavaH kSipraM dRSTiM dhanuSi pAtayan // 127 // tAvacca naravRndasya mahataH sthitamagrataH / sutAragItanisvAnamIkSAMcakre'GganAjanam / / 128 // krameNa gacchatazcAsya pratyAsattiM manoharAH vibhramAH samadRzyanta sudArAvayavosthitAH // 129 // nRtyantaM ca samAlokya tAranUpuraziJjitam / vizrabdhaH sItayA sAkaM padmaH punarUpAvizat // 130 // bhayaMkara yuddhoMmeM madasrAvI kupita hAthiyoMko kSaNabharameM jItA thA vaha maiM Aja tumhAre dvArA jItA gayA // 115 / / jisane gola kAlI caTTAnovAle parvatake samAna kAntike dhAraka bar3e-bar3e jaMgalI hAthiyoMko madarahita kiyA thA vaha maiM Aja mAno anya hI ho gayA huuN||116|| dhanya tumhArI anuddhatatA aura dhanya tumhArI adbhuta viny| aho zobhanIka ! tumhAre guNa tumhAre anurUpa hI haiM / / 117|| isa prakAra sabhAmeM baiThA rAjA zadama jaba lakSmaNake guNoMkA varNana kara rahA thA taba lakSmaNa lajjAke kAraNa aise ho gaye mAno kSaNabharake lie kahIM cale hI gaye hoM // 118 // athAnantara rAjAkI AjJAse meghasamUhako garjanAke samAna vizAla zabda karanevAlI bheriyAM bajAyI gayIM aura hAthiyoMkI ciMghAr3akA saMzaya utpanna karanevAle zaMkha phUMke gaye // 119 // icchAnusAra dhana diyA jAne lagA aura samasta nagarako kSobhita karanemeM samartha bahuta bhArI Ananda pravRtta huA / / 120 / / tadanantara rAjAne lakSmaNase kahA ki he zreSTha puruSa ! maiM tumhAre sAtha putrIkA pANigrahaNa dekhanA cAhatA hU~ // 121 / / isake uttarameM lakSmaNane kahA ki isa nagarake nikaTavartI pradezameM mere bar3e bhAI virAjamAna haiM so unase pUcho vahI ThIka jAnate haiM // 122 // ta sahita jitapadmAko ratha para baiThAkara striyoM tathA bhAI-bandhuoMse sahita rAjA za@dama bar3e Adarake sAtha rAmake samIpa calA / / 123 / / tadanantara kSobhako prApta hue samudrako garjanAke samAna joradAra zabda sunakara aura uThe hue vizAla dhulipaTalako dekhakara ghuTanopara bAra-bAra hAtha rakhatI huI sItA baDe kaSTase uThI aura ghabaDAkara skhalita vANImeM rAmase bolI ki he rAghava ! jAna paDatA hai lakSmaNane koI uddhata ceSTA kI hai| yaha dizA atyanta Akula dikhAI detI hai isalie sAvadhAna hoo aura jo kucha karanA ho so karo // 124-126 / / taba sItAkA AliMgana kara 'he devi ! bhayabhIta mata hoo' yaha kahate tathA zIghra hI dhanuSapara dRSTi DAlate hue rAma uThe / / 127 / / itanemeM hI unhoMne vizAla nara-samUhake Age uccasvarase maMgala gIta gAnevAlI striyoMkA samUha dekhA // 128 / / vaha striyoMkA samUha jaba krama-kramase pAsa AyA taba sundara striyoMke zarIrase utpanna honevAle manohara hAva-bhAva dikhAI diye / / 129 / / tadanantara jinake nUpuroMkI joradAra jhanakAra 1. zaMsita ma. Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 padmapurANe striyo maGgalahastAstaM savAlaMkArabhUSitAH / buDhokire'tihAriNyaH samadasphItalocanAH // 131 // rathAdutIrya padmAsyaH sahito jitapadmayA / patiH papAta padmAyAH padmasya caraNau drutam // 132 // padmasya prati kRtvA sItAyA api satrapaH / nivizya nAtinikaTe padmasya vinayI sthitaH // 133 // nRpAH zatrudamAdyAzca kramAtkRtvA namaskRtim / padmasya sahasItasya yathAsthAnamavasthitAH // 134 // tatra saMkathayA sthitvA kuzalapraznapUrvayA / kRte ca punarAnandanartane pArthivairapi // 135 // RdayA paramayA yuktaH sasItI lakSmaNI balaH / praviSTaH syandanArUDo nagaraM pramadAnvitaH / / 136 / / tatra lAvaNyakiJjalkayoSitkuvalayAkule | mahAprAsAdasarasi svanadbhUSaNapakSiNi // 137 // narebhakalamau satyavratasiMhadhvaneralam / vAsAn saMkucitasvAntI kumArazrIsamanvitau // 138 // zatrudamakRtacchandau kiMcitkAlaM mahAsukha / uSitau sarvalokasya cittAhlAdanadAyinI // 139 // jitapadma tato bhAtAM virahAdatiduHkhitAm / parisAntvya priyairvAkyairvanamAlAmivAdarAt || 140 | padmaH sItAnugo bhUtvA nizIthe svairanirgataH / yAto lakSmIdharo datvA paurANAmadhRtiM parAm ||341 // zArdUlavikrIDitam ye janmAntarasaMcitAdisukRtAH sarvAsumAjAM priyAH yaM yaM dezamupavrajanti vividhaM kRtyaM bhajantaH param / tasminsarvahR pIkasaukhyacaturasteSAM vinA cintayA mRSTAnnAdividhirbhavatyanupamo yo triSTape durlabhaH || 142 || phaila rahI thI aisI striyoMke samUhako nRtya karatA dekha rAma nizcinta ho sItA ke sAtha punaH baiTha gaye // 130 // athAnantara jinake hAthoMmeM maMgala dravya the, jo saba prakArake alaMkAroMse alaMkRta thIM, atizaya manohara thIM aura jinake netra madase phUla rahe the aisI striyA~ rAmake pAsa AyIM // 131 // kamalake samAna mukhako dhAraNa karanevAle lakSmaNa jitapadmA ke sAtha rathase utarakara zIghra hI rAmake caraNoMmeM jA par3e ||132|| tadanantara rAma aura sItAko praNAma kara lajAte hue lakSmaNa rAmase kucha dUra haTakara vinayapUrvaka baiTha gaye ||133 // zatrundama Adi rAjA bhI krama kramase rAma tathA sItAko namaskAra kara yathA sthAna baiTha gaye || 134|| kuzala samAcAra pUchakara saba vArtAlApa karate hue sukhase baiThe tathA rAjAoMne Ananda-nRtya kiyA // 135 // tadanantara parama sampadA se yukta tathA harSase bhare rAma lakSmaNa aura sItAne rathapara savAra ho nagarameM praveza kiyA || 136 || vahA~ rAjamahala meM pahu~ce / vaha rAjamahala eka sarovarake samAna jAna par3atA thA kyoMki saundaryaM rUpI kezarase yukta striyoM rUpI nIla kamaloMse vaha vyApta thA aura zabda karate hue AbhUSaNa rUpI pakSiyoMse yukta thA // 137 // satyavrata rUpI siMhakI garjanAke bhayase jinake citta atyanta saMkucita rahate the, jo kumAra lakSmI sahita the, rAjA zatrundama jinako icchAnusAra saba sevA karatA thA, jo mahA sukhase sahita the tathA jo samasta logoM ke cittako Ananda denevAle the aise nara zreSTha rAma lakSmaNa usa rAjamahala meM kucha samaya taka sukhase rahe ||138 - 139|| tadanantara rAma ardharAtrike samaya sItAke sAtha icchAnusAra rAjamahala se bAhara nikala par3e aura lakSmaNa bhI vanamAlA ke samAna virahase bhayabhIta atizaya duHkhI jitapadmAko priya vacanoM dvArA Adara pUrvaka sAntvanA de rAmake sAtha cle| ina sabake jAnese nagaravAsiyoMkA dhairyaM jAtA rahA / / 140-141 // gotamasvAmI kahate haiM ki he zreNika ! jinhoMne janmAntarameM bahuta 1. padmAyAH patiH = lakSmaNaH / 2. chitvA ma / 3. nikhilaprANinAm / Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTatriMzattamaM parva 177 mogairnAsti mama prayojanamime gacchantu nAzaMkhalA ityeSAM yadi sarvadApi kurute nindAmala dveSakaH / etaiH sarvaguNopapattipaTubhiryAto'pi zRGgaM gireH nityaM 'yAti tathApi nirjitaravirdIptyA janaH saMgamam // 143 // ityArSe raviSeNAcAryaprokta padmacarite jitapadmopAkhyAnaM nAmASTatriMzattamaM parva // 38 // bhArI puNyakA saMcaya kiyA hai aise sarva prANiyoMko priya puruSa, nAnA prakArake uttama kArya karate hue jisa-jisa deza meM jAte haiM uso-usI dezameM unheM vinA kisI cintAke samasta indriyoMke sukha dene meM nipuNa madhura AhAra AdikI saba aisI anupama vidhi milatI hai ki lokameM jo dUsaroMke lie durlabha rahatI hai // 142 // 'mujhe ina logoMse prayojana nahIM hai| ye duSTa nAzako prApta hoM, isa prakAra bhogoMse atizaya dveSa rakhanevAlA puruSa yadyapi sarvadA ina bhogoMkI nindA karatA hai aura inheM chor3akara parvatake zikharapara bhI calA jAtA hai to bhI apanI kAntise sUryako jItanevAlA puNyAtmA puruSa samasta guNoMkI prApti karAne meM samartha ina bhogoMke sAtha sadA samAgamako prApta hotA hai arthAt puNyAtmA manuSyako icchA na rahate hue bhI saba prakArakI sukha sAmagrI sarvatra milatI hai / / 143 / / isa prakAra ArSanAmase prasiddha, raviSeNAcArya kathita panacaritameM jitapanAkA varNana karanevAlA ar3atIsavA~ parva samApta huA // 38 // Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonacatvAriMzattama parva atha nAnAdumakSmAsu bahupuSpasugandhiSu / latAmaNDapayuktAsu sevitAsa sukhaM mRgaiH // 1 // devopanItanizzeSazarIrasthitisAdhanau / AyAta ramamANau tau sasItau rAmalakSmaNau // 2 // kvacidvidrumasaMkAzaM rAmaH kisalayaM laghu / gRhItvA kurute karNa jAnakyAH sAdhviti bruvan // 3 // sutarauM 'saMgatAM vallIM kvacidAropya jAnakIm / svairaM dolayataH pArzvavartinau rAmalakSmaNau // 4 // drumakhaNDe kvacid sthitvA nitAntaghanapallave / kathAbhiH suvidagdhAmiH kurutastadvinodanam // 5 // iyametadayaM vallI palAzaM tarurIkSyatAm / hAriNI hAri hArIti sItoce rAghavaM kvacit // 6 // kvacid bhramarasaMghAtaimukhasaurabhalolupaiH / kRcchAdarakSatAmetau rAjaputrI kadarthitAm // 7 // zanairviharamANo tau sasItau zubhavibhramau / kAnaneSu vicitreSu svarvaneSu surAviva // 8 // nAnAjanopabhogyeSu dezeSu nihitekssnnau| dhIrau krameNa saMprAptau puraM vaMzasthaladyutim // 9 // sudIrgho'pi tayoH kAlo gacchatoH sahasItayoH / puNyAnugatayo sIdapi duHkhalavapradaH // 10 // apazyatAM ca tasyAnte vaMzajAlAtisaMkaTam / nagaM vaMzadharAbhikhyaM mittveva bhuvamudagatam // 11 // chAyayA tuGgazRGgANAM yaH sandhyAmiva saMtatam / dadhAti nirjharANAM ca hasatIva ca zIkaraiH // 12 // nirgacchantI prajAM dRSTvA purAdatha sa ekakAm / rAmaH papraccha bhoH kasmAt trAso'yaM sumahAniti // 13 // athAnantara jinakI zarIra-sthitike samasta sAdhana devopanIta the, aise sItA sahita rAmalakSmaNa ramaNa karate hue vanako una bhUmiyoMmeM Aye jo nAnA prakArake vRkSoMse sahita thI, jinameM nAnA phaloMkI sugandhi phaila rahI thI, jo latAmaNDapoMse sahita thI tathA magagaNa jinameM sakhase nivAsa karate the // 1-2 // kahIM rAma, mUMgake samAna kAntivAle pallavako tor3akara tathA usakA karNAbharaNa banAkara 'yaha ThIka rahegA' isa prakAra kahate hue sItAke kAnameM pahinAte the, to kahIM kisI vRkSa para laTakatI latA para sItAko baiThAkara bagalameM donoM ora khar3e ho rAma-lakSmaNa use jhUlA jhulAte the // 3-4 // kahIM saghana pattoMvAle druma-khaNDameM baiThakara manohara-manohara kathAoMse usakA manovinoda karate the // 5 // kahIM sItA rAmase kahatI thI ki yaha manohara latA dekho, kahIM kahatI thI ki yaha manohara pallava dekho aura kahIM kahatI thI ki yaha manohara vRkSa dekho // 6 // kahIM mukhakI sugandhike lobhI bhramaroMke samUha sItAko pIr3ita karate the, so ye donoM bhAI bar3I kaThinAIse usakI rakSA karate the // 7 // jisa prakAra deva svargake vanoMmeM vihAra karate haiM usI prakAra zubha ceSTAoMke dhAraka donoM bhAI sItAko sAtha liye nAnA prakArake vanoMmeM dhIre-dhIre vihAra karate the // 8 // nAnA manuSyoMse upabhogya dezoMmeM dRSTi DAlate hue ve dhIra-vIra kramase vaMzasthAti nAmaka nagarameM pahu~ce / / 9 / / sItAke sAtha bhramaNa karate hue una puNyAnugAmI mahApuruSoMko yadyapi bahuta kAla ho gayA thA to bhI utanA bar3A kAla unheM aMzamAtra bhI duHkha denevAlA nahIM huA thA // 10 // __usa nagarake samIpa hI unhoMne vaMzadhara nAmakA parvata dekhA jo bAMsoMke samUhase atyanta vyApta thA, pRthivIko bhedakara hI mAno Upara uThA thA, U~ce-UMce zikharoMko kAntise jo mAno sadA sandhyAko dhAraNa kara rahA thA aura nirjharanoMke chIMToMse aisA jAna par3atA thA mAno haMsa hI rahA ho // 11-12 / unhoMne yaha bhI dekhA ki prajAke loga nagarase nikala-nikala kara kahIM anyatra 1. saMstutAm ba. / 2. iyaM hAriNI vallI, etat hAri palAzaM, ayaM hArI taruH / 3. svavaneSu ma. / 4. dhAro m.| Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonacatvAriMzattama parva 179 so'vocadadya divasastRtIyo vartate naraH / naktamuttiSThato'muSminnage nAdasya' mastake // 14 // dhvanirazrutapUrvo'yaM pratinAdI bhayAvahaH / kasyeti bahuvijJAnairna vRddharapi vedyate // 15 // saMkSubhyatIva bhUH sarvA nandantIva dizo daza / sarAMsi saMcarantIva nirmUlyanta ivAjripAH // 16 // rauravArAvaraudreNa ghanena dhvaninAmunA / zravaNau sarvalokasya tADya te'yodhanairiva // 17 // nizAgame kimasmAkaM vadhArthamayamudyataH / karoti krIDanaM tAvat ko'pi viSTapakaNTakaH // 18 // bhayena svanatastasmAdayaM loko nizAgame / palAyate prabhAte tu punareti yathAyatham // 19 // sAgraM yojanametasmAdatItyAnyonyabhASitam / zRNotyayaM janaH kiMcit prApnoti ca sukhAsikAm // 20 // nizamyoktamidaM sItA babhASe rAmalakSmaNau / vathamanyatra gacchAmo yatra yAti mahAjanaH // 21 // kAlaM dezaM ca vijJAya nAtizAstravizAradaiH / kriyate pauruSaM tena na jAtu vipadApyate // 22 // prahasyAvocatAmetAmudvignA janakAtmajAm / gaccha svaM yatra loko'yaM vrajatyalaghusAdhvase // 23 // anviSyantI prabhAte nau lokena sahitAmunA / amuSmin gaNDazailAnte gatamIrAgamiSyati // 24 // asmin mahIdhare ramye dhvaniratyantamISaNaH / kasyAyamiti pazyAmo vayamadyeti nizcayaH // 25 // prabhISyate varAko'yaM lokaH zizusamAkulaH / pazubhiH sahitaH svantamasya ko nu kariSyati // 26 // vaidehI sajvarevoce satataM bhavatorimam / hatuM me grahaM zaktaH kaH kulIragrahopamam // 27 // jA rahe haiN| taba rAmane kisI eka manuSyase pUchA ki he bhadra! yaha bahuta bhArI bhaya kisa kAraNase hai ? // 13 / / isake uttarameM usa manuSyane kahA ki isa parvatake zikhara para rAtrike samaya zabda uThate hue Aja tIsarA dina hai / / 14 / / jo zabda parvata para hotA hai vaha hamane pahale kabhI nahIM sunA, usakI pratidhvani sarvatra gUMja uThatI hai tathA vaha atyanta bhayaMkara hai| kisa vyaktikA zabda hai ? yaha bahuvijJAnI vRddha loga bhI nahIM jAnate haiM / / 15 / / isa zabdase mAno samasta pRthivI hila uThatI hai, dazoM dizAe~ mAno zabda karane lagatI haiM, sarovara mAno idhara-udhara phirane lagate haiM aura vRkSa mAno ukhar3ane lagate haiM // 16 // raudratAmeM narakake zabdakI tulanA karanevAle isa bhArI zabdase samasta logoMke kAna aise phaTe par3ate haiM mAno loheke ghanoMse hI tADita hote hoM / / 17|| jAna par3atA hai ki rAtrike samaya hama logoMkA vadha karaneke lie udyata huA yaha koI lokakA kaNTaka krIr3A karatA phiratA hai / / 18 / ye loga usa zabdake bhayase rAtri prArambha hote hI bhAga jAte haiM aura prabhAta hone para punaH vApisa A jAte haiM ||19|| yahA~se kucha adhika eka yojana calakara yaha zabda itanA halakA ho jAtA hai ki loga parasparakA vArtAlApa suna sakate haiM tathA kucha ArAma prApta kara sakate haiM' // 20 // yaha sunakara sItAne rAma-lakSmaNase kahA ki jahAM ye saba loga jA rahe haiM vahAM hama loga bhI carle / / 21 / / nItizAstrake jJAtA puruSa deza kAlako samajhakara puruSArtha karate haiM, isalie kabhI Apatti nahIM AtI // 22 // rAma-lakSmaNane ghabar3AyI huI sItAse ha~sakara kahA ki tujhe bahuta bhaya laga rahA hai isalie jahAM ye loga jAte haiM vahA~ tU bhI calI jA // 23 / / prabhAta honepara ina logoMke sAtha hama donoMko khojatI huI nirbhaya ho isa parvatake samIpa A jAnA // 24 // 'isa manohara parvata para yaha atyanta bhayaMkara zabda kisakA hotA hai ? yaha Aja hama dekheMge' aisA nizcaya kiyA hai // 25 // ye dIna loga bAla-baccoMse vyAkula tathA pazuoMse sahita haiM, isalie ye to bhayabhIta hoMge hI inakA bhalA kauna kara sakatA hai ? // 26 / / taba jaise jvara car3ha rahA ho aisI kAMpatI huI AvAjameM sItAne kahA ki hamezA ApalogoMkI haTha keMkar3ekI pakar3ake samAna vilakSaNa hI hai use dUra karaneke lie 1. nAdo'sya m.| 2. bhASitaH j.| 3. atibhyyukt| 4. sajvarA iva Uce / saharevoce ma. / Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 padmapurANe vadantI punarevaM sA padmanAbhasya pRSThataH / lakSmIdharakumArasya jagAmAvasthitA puraH // 28 // ArohantI giri devI prakhinnakramapaGkajA / rarAja zRGgamabdasya candrarekheva nirmalA // 29 // candrakAntendranIlAntaHsthitA puSpamaNerasau / zalAkevAbhavattasya parvatasya vibhUSaNam // 30 // bhRgupAtaparitrastAM vacidukSipya tAmimau / nayato'nyatra vizrabdhahastAlambanakovidau // 31 // viSamagrAvasaMghAtaM 'nistIrya trAsavarjitau / vistIrNanagamUrdhAnaM sasItau tAvapApatuH // 32 // atha saddhyAnamArUDhau pralambitamahAbhujau / sAdhayantau sudussAdhyAM pratimAM caturAnanAm // 33 // pareNa tejasA yuktAvabdhidhIrau nagasthirau / zarIracetanAnyatvavedinau mohavarjitau // 34 // jAtarUpadharau kAntisAgarau navayauvanau / saMyatI pravarAkArau dadRzuste yathoditau // 35 // dadhyuzca vismayaM prAptA yathA muktvAzumArjanam / nissAramIhitaM sarva saMsAre duHkhakAraNam // 36 // mitrANi draviNaM dArAH putrAH sarve ca bAndhavAH / sukhaduHkhamidaM sarva dharma ekaH sukhAvahaH // 37 // DuDhaukire ca bhaktyAjhyA mUrdhavinyastapANayaH / dadhAnAH paramaM toSaM vinayAnatavigrahAH // 38 // yAvaddadRzuratyupraivisphuradbhirmahAsvanaiH / minnAJjanasamacchAyaizcalajihvaH pRdAkumiH // 39 // samudyatAlakairbhImezvala niranizaM dhanaiH / nAnAvaNairatisthUlaiveSTitau vRzcikaizca tau // 40 // kauna samartha hai ? // 27 // aisA kahatI huI vaha rAmake pIche aura lakSmaNake Age khar3I ho calane lagI // 28 // jisake caraNakamala khedakhinna ho gaye the, aisI sItA pahAr3a para car3hatI huI isa prakAra suzobhita ho rahI thI mAno meghake zikhara para candramAkI nirmala rekhA hI hai // 29 // rAma aura lakSmaNake bIcameM khar3I sItA candrakAntamaNi aura nIlamaNike madhyameM sthita sphaTikamaNikI zalAkAke samAna parvatakA AbhUSaNa ho rahI thI // 30 // jahA~ kahIM sItAko gola caTTAnoMse nIce giranekA bhaya hotA thA vahAM ve donoM, use Upara uThAkara le jAte the aura jahA~ giranekA bhaya nahIM hotA thA vahA~ nizcintatApUrvaka hAthakA sahArA dekara le jAte the / / 31 / / isa prakAra UMcI-nIcI caTTAnoMkA samUha pArakara bhayase rahita rAma-lakSmaNa sItAke sAtha parvatake caur3e zikhara para jA pahu~ce // 32 // __athAnantara unhoMne Upara jAkara aise do muni dekhe jo uttamadhyAnameM ArUDha the, jinakI lambI bhujAe~ nIcekI ora laTaka rahI thIM, jo atyanta duHsAdhya caturmukhI pratimAko siddha kara rahe the, parama tejase yukta the, samudra ke samAna gambhIra the. parvatake samAna sthira the, zarIra aura AtmAkI bhinnatAko jAnanevAle the, mohase rahita the, digambara-mudrAko dhAraNa karanevAle the, kAntike sAgara the, nUtana tAruNyase yukta the, uttama AkArake dhAraka the aura Agamokta AcaraNa karanevAle the // 33-35|| Azcaryako prApta hue ve tInoM azubha karmoMke AzrayakA parityAga kara isa prakAra vicAra karane lage ki saMsArameM prANiyoMkI samasta ceSTAe~ niHsAra tathA duHkhake kAraNa haiM // 36|| mitra, dhana, strI, putra, aura bhAI-bandhu Adi sabhI sukha-duHkha rUpa haiM, eka dharma hI sukhakA kAraNa hai // 37 // tadanantara jo bhaktise yukta the, jinhoMne hAtha jor3akara mastaka para lagA rakkhe the, jo parama santoSako dhAraNa kara rahe the, aura vinayase jinake zarIra namrIbhUta ho rahe the, aise ve tInoM ukta munirAjoMke pAsa gaye // 38 // darzana karate hI unhoMne, jo atyanta bhayaMkara the, idhara-udhara cala rahe the, vikaTa zabda kara rahe the, masale hue aMjanake samAna kAntivAle the, tathA jinakI jIbheM lapalapA rahI thIM aise sA~poMse aura jinhoMne apanI pUMcha Upara uThA rakkhI thI, jo atyanta bhayaMkara the, rAta-dina eka-dUsarese saTakara cala rahe the, nAnA raMgake the, evaM bahuta moTe the, aise bicchuoMse 1, vistIrya ma. / 2. sarve'pi ka. / 3. sarpaH / 4. veSTitairvRzcikaizca ma. / Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonacatvAriMzattamaM parva 181 tathAvidhau ca tau dRSTvA rAmo'pi sahalakSmaNaH / sahasA trAsamAyAtau bheje stambhamiva kSaNam // 41 // vaidehI bhayasaMpannA bhartAraM pariSasvaje / mA bhaiSIriti tAmUce mayaM tyaktvA kSaNena saH // 42 // upasRtya tataH svairaM tAbhyAM pannagavRzcikAH / atyastA kArmukAgreNa muhuH kRtavivartanAH // 43 // athodvartya ciraM pAdau tayornirjharavAriNA / gandhena sItayA lipto cAruNA purumAvayA // 44 // AsannAnAM ca vallInAM kusumairvanasaurabhaiH / lakSmIdharArpitaiH zuklaiH pUritAntaramarcitau // 45 // tataste karayugmAbjamukulabhAjitAlikAH / cakruyogIzvarI bhaktyA vandanAM vidhikovidAH // 46 // vINAM ca saMnidhAyAGke vadhUmiva manoharAm / padmo'vAdayadatyuddhaM gAyan sumadhurAkSaram // 47 // anvagAyadimaM lakSmIlatAliGgitapAdapaH / vAko kilaravaH putraH kaikayyAstattvemAdaram // 48 // mahAyogezvarA dhIrA manasA zirasA girA / vandhAste sAdhavo nityaM surairapi suceSTitAH // 49 // upamAnavinirmuktaM yairavyAhatamuttamam / prAptaM tribhuvanakhyAtaM subhAgthairaha dakSaram // 50 // minnaM yaiAnadaNDena mahAmohazilAtalam / dInaM vidanti ye vizvaM dharmAnuSThAnavarjitam // 5 // gAyatorakSarANyevaM tayorgAnarvidhijJayoH / tirazcAmapi cetAMsi pariprAptAni mArdavam // 52 // tato viditanizzeSacArunartanalakSaNA / manojJAkalpasaMpannA hAramAlyAdibhUSitA // 53 // lIlayA parayA yuktA darzitAbhinayA sphuTam / cArubAhulatAmArA hAvabhAvAdikovidA // 54 // una donoM muniyoMko ghirA dekhA // 39-40 // ukta prakArake muniyoMko dekha, rAma bhI lakSmaNake sAtha sahasA bhayako prApta hue tathA kSaNa bharake lie nizcala raha gaye // 41 / / sItA bhayabhIta ho patise lipaTa gayI, taba rAmane kSaNa ekameM bhaya chor3akara sItAse kahA ki Daro mata // 42 // tadanantara rAma-lakSmaNane dhIre-dhIre pAsa jAkara jo dUra haTAnepara bhI bAra-bAra vahIM lauTakara Ate the aise sAMpa, bicchuoMko dhanuSake agrabhAgase dUra kiyA / / 43 / / ___ athAnantara bhaktise bharI sItAne nirjharake jalase dera taka una muniyoMke paira dhokara manohara gandhase lipta kiye // 44 / / tathA jo vanako sugandhita kara rahe the evaM lakSmaNane jo tor3akara diye the, aise nikaTavartI latAoMke phUloMse unakI khUba pUjA kI // 45 / / tadanantara aMjalirUpI kamalako bor3iyoMse jinake lalATa zobhAyamAna the tathA jo vidhi-vidhAnake jAnane meM nipuNa the aise una sabane bhaktipUrvaka munirAjako vandanA kI // 46 // atyanta uttama tathA madhura akSaroMmeM gAte hue rAmane manohara strIke samAna vINAko godameM rakhakara bajAyA // 47 // inake sAtha hI lakSmaNane bhI bar3e Adarase tattvapUrNa gAna gaayaa| usa samaya lakSmaNa, lakSmIrUpI latAse AliMgita vRkSake samAna jAna par3ate the aura unakA madhura zabda koyalako mIThI tAnake samAna mAlUma hotA thA // 48 // ve gA rahe the ki jo mahAyogake svAmI haiM, dhIra-vIra haiM tathA uttama ceSTAoMse sahita haiM, uttama bhAgyake dhAraka jina muniyoMne upamAse rahita, akhaNDita, tathA tIna lokameM prasiddha 'arhat' yaha uttama akSara prApta kara liyA haiM / jinhoMne dhyAnarUpI daNDake dvArA mahAmoharUpI zilAtalako tor3a diyA hai aura jo dharmAnuSThAna-dharmAcaraNase rahita vizvako dona samajhate haiM aise sAdhu devoMke dvArA bhI manase, zirase tathA vacanase vandanIya haiM / / 49-51 // mAnakI vidhiko jAnanevAle rAma-lakSmaNa java isa prakArake akSara gA rahe the taba tiryaMcoMke bhI citta komalatAko prApta ho gaye the // 52 // tadanantara jo samasta sundara nRtyoMke lakSaNa jAnatI tho, manohara beSabhUSAse yukta thI, hAra mAlA Adise alaMkRta thI, parama lIlAse sahita thI, spaSTarUpase abhinaya dikhalA rahI thI, jisakI bAhurUpI latAoMkA bhAra atyanta sundara thA, jo hAva-bhAva Adike dikhalAnemeM nipuNa thI, laya badalaneke samaya jisake sundara stanoMkA maNDala kucha Upara uThakara kampita ho rahA thA, jisake 1. bhrAjitalalATAH / 2. -mAcaran m.| Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 padmapurANe layAntaravazokampimanojJastanamaNDalA / nizabdacaraNAmbhojavinyAsA calitorukA // 55 / / giitaanugmsNpnnsmstaanggvicessttitaa| 'mandare zrIrivAnRtyajAnakI bhakticoditA // 56 / / upasargAdiva aste yAte'staM bhAskare ttH| sandhyAyAM cAnumArgeNa yAtAyAM calatejasi // 57 // nakSatramaNDalAloka nighnan nIlAbhrasaMnimam / vyApnuvAnaM dizaH sarvA gahanaM dhvAntamudgatam // 58 // janasyAzrAvi kasyApi dikSa saMkSobhaNaM param / sArAviNaM tathA citraM mindAnamiva puSkaram / / 5 / / vidyujjvAlAmukhailambairambudaivyAptamambaram / kvApi yAta ivAzeSo lokasvAsasamAkulaH / / 60 // alaMpratibhayAkArA daMSTrAlIkuTilAnanAH / aTTAhAsAn mahAraudrAn bhUtAnAM sasRjurgaNAH / / 6 / / kravyAdA virasaM resuH sAnalaM cAzivAH zivAH / sasvanurnanRturbhAmaM kalevarazatAni ca // 62 // mU?robhujajaGghAdInyaGgAni vavRSurghanAH / durgandhibhiH sametAni sthUlazoNitabindumiH // 63 // karavAlIkarA pharavigrahA dolitastanI / lamboSTI DAkinI nagnA dRzyamAnAsthisaMcayA // 64 // mAMsakhaNDAmamagnAkSI ziroghaTitazekharA / lalATaprasarojihvA pezIzoNitavarSiNI // 65 // siMhavyAghramukhaistaptaloha cakrAmalocanaiH / zUlahastairvidaSTauSThai kuTikuTilAlakaiH // 66 // rAkSasaiH paruSArAcairnRtyadbhiratisaMkulam / kampitAdrizilAjAlaM cukSoma vasudhAtalam // 67 // caraNa-kamaloMkA vinyAsa zabda rahita thA; jisakI eka jAMgha cala rahI thii| jisake zarIrakI samasta ceSTAe~ saMgIta zAstrake anurUpa thIM, tathA jo bhaktise prerita thI, aisI sItAne usa prakAra nRtya kiyA jisa prakAra ki jinendrake janmAbhiSekake samaya sumeru para zrI devIne kiyA thA // 53-56 / / tadanantara upasargase trasta hokara hI mAno jaba sUrya asta ho gayA aura usIke pIche caMcala tejako dhAraNa karanevAlI saMdhyA bhI jaba calI gayI taba nakSatra maNDalake prakAzako naSTa karanevAlA tathA nIla meghake samAna AbhAvAlA saghana andhakAra samasta dizAoMko vyApta karatA huA udita huA // 57-58 // usI samaya kisokA aisA vicitra zabda sunAI diyA jo dizAoMmeM parama kSobha utpanna karanevAlA thA tathA jo AkAzako bhedana karatA huA-sA jAna par3atA thA // 59 // jisake agrabhAgameM vijalIrUpI jvAlA prakAzamAna thI, aisI lambI dhana-ghaTAse AkAza vyApta ho gayA aura loka aisA jAna par3ane lagA mAno bhayase vyAkula ho kahIM calA hI gayA ho // 60 // jinake AkAra atyanta bhaya utpanna karanevAle the tathA jinake mukha dAr3hoMko paMktise kuTila the, aise bhUtoMke jhuNDa mahA bhayaMkara aTTahAsa karane lage // 61 // rAkSasa nIrasa zabda karane lage, amaMgala rUpa zRgAliyAM agni ugalatI huI zabda karane lagoM, saikar3oM kalevara bhayaMkara nRtya karane lage, // 62 / / megha, durgandhita khUnakI bar3I moTI bUMdoMse sahita mastaka, vakSaHsthala, bhujA tathA jaMghA Adi avayavoMkI varSA karane lage // 63 / / jo hAthameM talavAra liye thI jisakA zarIra atyanta krUra thA, jisake stana hila rahe the, jisake oTha atyanta lambe the, jo nagna thI, jisakI har3iyoMkA samUha pratyakSa dikhAI de rahA thA, jisakI phUTI AMkheM mAMsakhaNDake samAna thI, jisane naramuNDakA seharA pahina rakhA thA, jisakI jIbha UparakI ora uThakara lalATakA sparza kara rahI thI tathA jo mAMsa aura rudhirakI varSA kara rahI thI aisI DAkinI dikhAI dene lgii||64-65|| jinake mukha siMha tathA vyAghrake samAna. the, jinake netra tape hue loha cakrake sadRza the, jinake hAthameM zUla vidyamAna the, jo oMThako Daza rahe the, jinake lalATa bhauMhoMse kuTila the, jinakI AvAja atyanta kaThora thI, tathA jo nRtya kara rahe the aise rAkSasoMse bharA huA vahAMkA bhUtala 1. sumeruparvate, mandire kha., ja., m.| 2. nighnalIlAbhrasaMbhramaM, m.| 3. bhindantamiva m.| 4. AkAzam / 5. ivAzeSa AlokasvAsamAkula m.| 6. amaMgalabhUtAH / zRgAlyaH / Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonacatvAriMzattama parva 183 viceSTitamidaM vyartha nAjJAsiSTAM mahAmunI / tayohi 'jJAnakarmAntazukladhyAnamayaM tadA // 6 // tathAvidhaM tamAlokya vRttAntaM varabhItidam / saMhRtya jAnakI nRtyamAzliSyatkampinI patim // 69 // padmo jagAda tAM devi mA bhaiSIH zubhamAnase / upaguhya muneH pAdau tiSTha sarvabhayacchidau // 70 // ityuktvA pAdayoH kAntAM munerAsAdya lAgalI / lakSmIdharakumAreNa sAkaM sannAhamAzritaH // 71 // sajalAviva jImUtau garjitau tau mahApramau / nirghAtamiva muJcantau samAsphAlayatAM dhanuH // 72 // tatastau saMbhramI jJAtvA rAmanArAyaNAviti / suro vahniprabhAmikhyastirodhAnamupeyivAn // 73 // jyotirvare gate tasmin samastaM tadviceSTitam / sapadi pralayaM yAtaM jAtaM ca vimalaM nabhaH // 74 / / prAtihArye kRte tAbhyAmicchadbhyAM paramaM hitam / utpannaM kevalajJAnaM munipuGgavayoH kSaNAt // 75 / / caturvidhAstato devA nAnAyAnasamAzritAH / samAjagmuH prazaMsanto muditAstapasaH phalam // 76 // preNamya vidhinA tatra kRtvA kevalapUjanam / racitAJjalayo devA yathAsthAnamupAvizan // 7 // kevalajJAnasaMbhUtisamAkRSTasurAgamAt / doSAdinAtmakau kAlAvabhUtAM bhedavarjitau // 7 // bhUmigocariNo mastithA vidyAmahAbalAH / upaviSTA yathAyogyaM kRtvA kevalino maham // 79 // prasannamAnasau sadyaH kRtvA kevalipUjanam / praNamya sItayA sAkaM niviSTau rAmalakSmaNau // 8 // atha tatkSaNasaMbhUtaparamArhAsanasthitau / praNamya sAJjaliH padmaH papracchaivaM mahAmanI // 81 // kSobhako prApta ho gayA aura parvatakI caTTAneM hila uThIM // 66-67 // yaha saba ho rahA thA parantu una mahAmuniyoMko isa vyarthakI ceSTAkA kucha bhI bhAna nahIM thA, usa samaya unakA jJAnopayoga antaraMgameM zukladhyAna maya ho rahA thA athavA una mahAmuniyoMkA jJAna karmoMkA kSaya karanevAle zukladhyAnase tanmaya ho rahA thA // 68|| acche-acche puruSoMko bhaya utpanna karanevAlA aisA vRttAnta dekha sItA nRtya chor3a kAMpatI huI patise lipaTa gayI // 69 / / taba rAmane kahA ki he devi ! he zubha mAnase! bhayabhIta mata ho ! saba prakArakA bhaya dUra karanevAle muniyoMke caraNoMkA Azraya le baiTha jAo // 70 / / yaha kahakara rAmane sItAko munirAjake caraNoMke samIpa baiThAyA aura svayaM lakSmaNa kumArake sAtha, yuddhake lie taiyAra ho gaye // 7 // tadanantara sajala meghake samAna garajanevAle evaM mahA kAntike dhAraka rAma lakSmaNane apane-apane dhanuSa TaMkore so aisA jAna par3A mAno vajra hI chor3a rahe hoM // 72 // tadanantara 'ye balabhadra aura nArAyaNa haiM' aisA jAnakara vaha agniprabha deva ghabar3Akara tirohita ho gayA // 73 / / usa jyotiSI devake cale jAnepara usakI sabako saba ceSTAe~ tatkAla vilIna ho gayIM aura AkAza nirmala ho gayA // 74 // ___ athAnantara parama hitakI icchA karanevAle rAma-lakSmaNake dvArA pratihArIkA kArya sampanna honepara arthAt upasarga dUra kiye jAnepara donoM muniyoMkI kSaNabharameM kevalajJAna utpanna ho gayA // 75 / / tadanantara nAnA prakArake vAhanoMpara baiThe, harSase bhare tathA tapake phalakI prazaMsA karate hue cAroM nikAyake deva A paha~ce // 76 / / vahA~ vidhipUrvaka praNAmakara tathA kevalajJAnakI pUjAkara saba deva loga hAtha jor3e hue yathAsthAna baiTha gaye / / 77 / / usa samaya kevalajJAnako utpattise khice hue devoMkA samAgama honese rAta-dina rUpa kAla bhedase rahita ho gayA arthAt vahA~ rAta dinakA vyavahAra samApta ho gayA // 78 // bhUmigocarI manuSya tathA vidyArUpI mahAbalako dhAraNa karanevAle vidyAdhara-sabhI loga kevaliyoMkI pUjAkara yathAyogya sthAnapara baiTha gaye // 79 // prasanna cittake dhAraka rAma-lakSmaNa bhI sItAke sAtha zIghra hI kevaliyoMkI pUjAkara yathAsthAna baiTha gaye // 8 // __ athAnantara tatkSaNa utpanna hue paramottama siMhAsanoMpara virAjamAna kevalajJAnI mahA1. jJAnakarma = ityanotpAdikA kriyA, antaH Abhyantare iti TippaNIpustake / 2. ityuktvA m.| 3. vajram / 4. jyotirvAsam ma. / 5. jAtaM ma., ka. / 6. rAtridivasarUpo / 7. pUjAm / Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 pazmapurANe bhagavantau kRto naktaM kenAyaM vAmupadravaH / athavA svasya yuvayoridaM jAtaM hitaM param // 82 // trikAlagocaraM vizvaM vidantAvapi tau samam / giraM yomUcatuH (girAyAmUcatuH) sAmyapariNAmamitau kamAt nagaryA padminInAmni rAjA vijayaparvataH / guNasasyottamakSetraM bhAminI yasya dhAriNI / / 84 // amRtasvarasaMjJo'sya dUtaH zAstravizAradaH / rAjakartavyakuzalo lokavid guNavatsalaH // 85 // upayogeti bhAryAsya dvau tasyAM kukSisaMbhavau / udito muditAkhyazca vyavahAravizAradau // 86 // asau dUto'nyadA rAjJA prahito dUtakarmaNA / pravAsaM sevituM saktaH svAmiraktamatibhRzam // 87 // vasubhUtiH samaM tena sakhA tadbhaktajIvitaH / nirgatastariyAsaktiniSTho duSTena cetasA // 8 // suptaM tamasinA hatyA nivRttau nagarI punaH / janAyAvedayattena kilAhaM vinivartitaH // 89 // upayogA jagAdevaM jahi me tanayAvapi / vizrabdhaM yena tiSThAva iti vadhvA niveditam // 10 // tvaritaM coditAyAsau vRttAnto viniveditaH / sA hi tena samaM zvavyAH saMgaM jJAtavatI purA // 9 // brAhmaNyA vasubhUtezca ratikAryasamIya'yA / kathitaM tattathAbhUtaM paramAkulacittayA // 12 // babhUva coditasyApi saMdigdhaM viditaM purA / muditasya ca khaDgasya darzanAt sphuTatAM gatam // 13 // tato roSaparItena hataH saMnuditena saH / kudvijo mlecchatAM prApa karakarmaparAyaNaH // 14 // muniyoMko namaskArakara rAmane hAtha jor3a isa prakAra pUchA / / 81 // ki he bhagavan ! rAtrike samaya Apa donoM athavA apane hI Upara yaha upasarga kisane kiyA thA aura Apa donoMmeM paraspara ati sneha kisa kAraNa huA ? // 82 // yadyapi donoM mahAmuni trikAlaviSayaka samasta padArthoM ko eka sAtha jAnate the, to bhI sAmyapariNAmako prApta hue donoM mahAmuni divya dhvanimeM kramase bole // 83 / / unhoMne kahA ki-padminI nAmA nagarImeM rAjA vijayaparvata rahatA thaa| guNarUpI dhAnyakI utpattike lie uttama kSetrake samAna usakI dhAriNI nAmakI strI thii||84|| rAjA vijayaparvatake eka amRtasvara nAmakA dUta thA jo zAstrajJAnameM nipuNa thA, rAjakartavyameM kuzala thA, lokavyavahArakA jJAtA tathA guNoMmeM sneha karanevAlA thA / / 85 / / usakI upayogA nAmakI strI thI aura usake udarase utpanna hue udita tathA mudita nAmake do putra the| ye donoM hI putra vyavahArameM atyanta kuzala the / / 86 / / kisI samaya rAjAne amRtasvarako dUta sambandhI kAryase bAhara bhejA, so svAmIke kAryameM atyanta anurakta buddhiko dhAraNa karanevAlA amRtasvara pravAsake lie gayA ||87|| usake sAtha usIke bhojanase jIvita rahanevAlA vasubhUti nAmakA mitra bhI gyaa| vasubhUti atyanta duSTa cittakA thA tathA amRtasvarakI strImeM Asakta thA // 88 // vaha sote hue amRtasvarako talavArase mArakara nagarImeM vApisa lauTa AyA aura Akara usane logoMko batAyA ki amRtasvarane mujhe lauTA diyA hai / / 89|| amRtasvarakI strI upayogAne vasubhUtise kahA ki hamAre donoM putroMko bhI mAra DAlo jisase phira hama donoM nizcintatAse raha skeNge| sAsakA yaha kahanA usakI bahane jAna liyA isalie usane yaha saba samAcAra zIghra hI uditake lie batA diyA, yathArthameM vaha bahU 'sAsakA vasubhUtike sAtha saMgama hai' yaha pahalese jAnatI thI // 90-91 // vasubhUtiko khAsa strI usako isa ratikriyAse sadA ISyA rakhatI thI tathA usakA citta atyanta vyAkula rahatA thA isalie usa yaha samAcAra uditakI strIse kahA thA // 22 // uditako bhI pahalese kucha-kucha sandeha thA aura mudita bhI isa bAtako pahalese jAnatA thA phira vasubhUtike pAsa talavAra dekhanese saba bAta spaSTa ho gayo // 93 // tadanantara krodhase yukta hokara uditane use mAra DAlA jisase krUrakarmameM tatpara rahanevAlA vaha kubrAhmaNa mlecchaparyAyako prApta huA / / 9 / / 1. yuvayoH ja., k.| 2. giryaa| 3. uditmuditnaamdheyo| 4. churikyaa| 5. nivRttinagaroM ma. / 6. zvavyA ma. / 7. mRtvA ca ma. / Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonacatvAriMzattamaM pavaM anyadA prathitaH kSoNyAM gaNezo mativardhanaH / viharan padminIM prApa zramaNaH sumahAtapAH // 95 // anuddhareti vikhyAtA dharmyadhyAnaparAyaNA / mahattarA tadA cAsIdAryikA gaNapAlinI // 96 // vasantatilakAbhikhye tatrodyAne susundare / saMghena sahitastasthau caturbhedena sadbhuvi // 97 // adhodyAnasya saMbhrAntAH pAlakAH kiGkarA bhRzam / nRpaM vyajJApayannevaM bhUmivinyastapANayaH // 98 // agrato bhRguratyugraH zArdUlaH pRSThato nRpa / vada kaM zaraNaM yAmo nAzo naH sarvathoditaH // 99 // kiM kimiti thetyuktA nRpatinAgadan / nAthodyAnabhuvaM prApya zramaNAnAM gaNaH sthitaH // 100 // yadyenaM vArayAmo'taH zApaM dhruvamavApnumaH / na cette jAyate kopa iti naH saMkaTo mahAn // 101 // kalpodyAnasamacchAyamudyAnaM te prasAdataH / narendrakRtamasmAbhirapravezyaM pRthagjanaiH // 102 // naiva vArathituM zaktyAstapastejo'tidurgamAH / tridazairapi digvastrAH kimutAsmAdRzairjanaiH // 103 // mAbhaiSTa tato rAjA kRtvA kiGkarasAntvanam / udyAnaM prasthito yukto vismayenAtibhUriNA // 104 // RddhayA ca parayA yukto vandibhiH kRtanisvanaH / udyAnabhuvamAsIdat pratApaprakaTaH kSitIT // 105 // dadarza ca mahAbhAgAn vanareNusamukSitAn / muktiyogyakriyAyuktAn prazAntahRdayAn munIn // 106 // pratimAvasthitAn kAMzcit pralambitabhujadvayAn / SaSTASTamAdibhistIvarupavAsairvizoSitAn // 107 // 185 athAnantara kisI samaya munisaMgha ke svAmI mativardhana nAmaka mahAtapasvI AcAryaM pRthivIpara vihAra karate hue padminI nagarI Aye // 95 // usI samaya dharmaMdhyAnameM tatpara rahanevAlI, atizaya zreSTha aura AryikAoMke saMghakI rakSA karanevAlI anuddharA nAmakI gaNinI bhI vidyamAna thIM // 96 // caturvidha saMghase sahita mativardhana AcArya vahA~ Akara uttama bhUmise yukta vasantatilaka nAmaka udyAnameM Thahara gaye // 97 // tadanantara udyAnakI rakSA karanevAle kiMkara atyanta vyagra ho rAjAke pAsa pahu~ce aura pRthvIpara hAtha rakhakara isa prakAra prArthanA karane lage ki he nAtha! Age to bar3I U~cI DhAlU caTTAna hai aura pIche vyAghra hai batAie hama kisakI zaraNameM jAveM / hamArA to saba prakArase vinAza upasthita huA hai / / 98-99 || 'bhale Adamiyo ! kyA ? kyA ??, kyA kaha rahe ho' isa prakAra rAjAke kahanepara kiMkaroMne kahA ki he nAtha! muniyoMkA eka saMgha udyAnakI bhUmimeM Akara Thahara gayA hai // 100 // yadi isa saMghako hama manA karate haiM to nizcita hI zApako prApta hote haiM aura yadi nahIM manA karate haiM to Apako krodha utpanna hotA hai, isa prakAra hama logoM para bar3A saMkaTa A par3A hai // 101 // / he rAjan ! Apake prasAdase hama logoMne vaha udyAna kalpavRkSoMke udyAnake samAna banA rakhA hai, usameM sAdhAraNa-pAmara manuSya praveza nahIM kara sakate || 102 // jo tapake tejase atyanta durgama haiM aise nirgrantha muniyoMko deva bhI rokanemeM samartha nahIM haiM phira hamAre jaise manuSyoMkI bAta hI kyA hai ? // 103 // tadanantara 'bhayabhIta mata hoo' isa prakAra kiMkaroMko sAntvanA dekara bahuta bhArI AzcayaMse yukta huA rAjA udyAnakI ora calA || 104 || jo bahuta bhArI sampadAse yukta thA, bandIjana jisakI stuti karate jAte the, tathA jo atizaya pratApI thA, aisA rAjA calakara udyAnabhUmimeM pahu~cA // 105 // vahA~ jAkara usane mahAbhAgyavAn muniyoMke darzana kiye| ve muni vanakI dhUlise vyApta the, mukti ke yogya kriyAoMmeM tatpara the tathA atyanta prazAnta citta the // 106 // unameM se kitane hI muni donoM bhujAoMko nIcekI ora laTakAkara pratimAke samAna avasthita the, tathA velA-telA Adi kaThina upavAsoMse unake zarIra zuSka ho rahe the // 107 // 1. brUtetyuktvA nRpatinAgadaM ma / 2. pAmarajanaiH / pRthustanaiH (?) ma. 2- 24 Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 padmapurANe svAdhyAyaniratAnanyAn 'SaDanimadhuradhvanIn / tanivezitacetaskAn pANipAdasamAhitAn // 10 // avalokya munInitthaM bhegnagarvAGkuro'bhavat / avatIrya gajAd bhAvI nanAma jayaparvataH // 109 // krameNa praNaman sAdhUnAcArya samupAgataH / praNamya pAdayorUce bhoge sadbuddhimudvahan // 10 // narapradhAnadIptiste yatheyaM zubhalakSaNA / tathA kathaM na te bhogA ratAH pAdatalasthitAH // 11 // jagAda munimukhyastaM kA te matiriyaM tanau / sthAsnutAsaMgatAlIkA saMsAraparivardhinI // 12 // karibAlakakarNAntacapalaM nanu jIvitam / mAnuSyakaM ca kadalIsArasAmyaM vibhartyadaH // 113 // svapnapratimamaizvarya saktaM ca saha bAndhavaiH / iti jJAtvA ratiH kAtra cintyamAnAtiduHkhade // 11 // narakapratime ghore durgandhe kRmisaMkule / raktazleSmAdisarasi prabhUtAzucikardame // 115 / / upito'nekazo jIvo garbhavAse'tisaMkaTe / tathA na zaGkate mohamahAdhvAntasamAvRtaH / / 116 // dhigatyantAzuciM dehaM sarvAzubhanidhAnakam / kSaNanazvaramatrANaM kRtaghnaM mohapUritam / / 117 // snasAjAlakasaMzliSTamaticchAtatvagAvRtam / anekarogavihataM jarAgamajugupsitam // 118 // evaMdharmiNi dehe'smin ye kurvanti janA tim / tebhyazcaitanyamuktabhyaH svasti saMjAyate katham // 119 / / zarIrisArtha etasmin paralokapravAsini / maSNantaH prazamaM lokaM tiSThantIndriyadasyavaH // 12 // ramate jIvanRpatiH kumatipramadAvRtaH / avaskandena mRtyustaM kadaryayitumicchati // 12 // kitane hI svAdhyAyameM tatpara ho bhramaroMke samAna' madhuradhvanise gunagunA rahe the aura kitane hI svAdhyAyameM citta lagAkara padmAsanase virAjamAna the // 108 // isa prakArake muniyoMko dekhakara rAjAkA garvarUpI aMkura bhagna ho gayA tathA usane hAthIse nIce utarakara muniyoMko namaskAra kiyaa| rAjAkA nAma vijayaparvata thA // 109 // bhogoMmeM samIcIna buddhiko dhAraNa karanevAlA rAjA krama-kramase saba muniyoMko namaskAra karatA huA AcAryake pAsa pahuMcA aura unake caraNoMmeM praNAma kara isa prakAra bolA ki he narazreSTha ! tumhArI zubha lakSaNoMse yukta jaisI dIpti hai vaise bhoga Apake caraNatalameM sthita kyoM nahIM haiM ? // 110-111 // AcAryane uttara diyA ki tere zarIrameM yaha kyA buddhi hai ? terI vaha buddhi zarIrako sthira samajhanevAlI hai so jhUThI hai aura saMsArako bar3hAnevAlI hai // 112 // nizcayase yaha jIvana hastizizuke kAnoMke samAna caMcala hai tathA manuSyakA yaha jItavya kele ke sArakI sadRzatA dhAraNa karatA hai // 113 // yaha aizvayaM aura bandhujanoMkA samAgama svapnake samAna hai, aisA jAnakara isameM kyA rati karanA hai ? ina aizvarya AdikA jyoM-jyoM vicAra karo tyoM-tyoM ye atyanta duHkhadAyI hI mAlUma hote haiM // 114 // jo narakake samAna hai, atyanta bhayaMkara hai, durgandhise bharA hai, kIr3oMse yukta hai, rakta tathA kapha AdikA mAno sarovara hai, jahA~ atyanta azuci padArthoMkI kIca maca rahI hai tathA jo atyanta saMkIrNa hai aise garbhameM isa jIvane anekoM bAra nivAsa kiyA hai, phira bhI mahAmoharUpI andhakArase AvRta huA yaha prANI usase bhayabhIta nahIM hotA // 115-116 / jo sarva prakArake azuci padArthoMkA bhANDAra hai, kSaNa-bharameM naSTa ho jAnevAlA hai, jisakI koI rakSA nahIM kara sakatA, jo kRtaghna hai, mohase pUrita hai, nasoMke samUhase veSTita hai, atyanta patalI camase ghirA hai, aneka rogoMse khaNDita hai, aura bur3hApAke Agamanase nindita hai, aise isa zarIrako dhikkAra hai / / 117-118 // jo manuSya aise zarIrameM dhairya dhAraNa karate haiM, caitanya arthAt vicArAvicArakI zaktise rahita una manuSyoMkA kalyANa kaise ho sakatA hai ? ||119 // yaha AtmArUpI banajArA paralokake lie prasthAna kara rahA hai, so logoMko jabaradastI lUTanevAle ye indriyarUpI cora use rokakara baiThe haiM / / 120 // yaha jIvarUpI rAjA kubuddhirUpI strIse ghirakara krIr3A kara rahA 1. bhramaramadhuradhvanIn / svanAn kha., ma. / 2. rugla-ma. / 3. samupAgataM ma. / 4. aizvarye ma. / 5. kvAtra ma. / 6. satAM zubha-ma. / 7. vihitaM ma., kha. / 8. muSantaH ma., j.| 9. avaskandhena ma. / Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonacatvAriMzattama parva 187 mano viSayamArgeSu mattadviradavibhramam / vairAgyabalinA zakyaM rorbu jJAnAGkuzazritA // 122 // parastrIrUpasasyeSu bibhrANA lobhamuttamam / amI hRSIkaturagA dhRtamohamahAjavAH // 123 // zarIrarathamunmuktAH pAtayanti kuvarmasu / cittapragrahamatyantaM yogyaM kuruta tadRDham // 12 // namasyata jinaM bhaktyA smaratAnArataM tathA / saMsArasAgaraM yena samuttarata nizcitam // 125 // mohArikaNTakaM hitvA tapaHsaMyamahetibhiH / lokAgranagaraM prApya rAjyaM kuruta nirmayAH // 12 // jainaM vyAkaraNaM zrutvA sudhIvijayaparvataH / tyaktvA vipulamaizvarya babhUva munipuMgavaH // 127 / / tAvapi bhrAtarau tasmin zrutvA bhaktyA jinazrutim / pravrajya sutapomArau saMgatAvATaturmahIm / / 128 // saMmedaM ca vrajantau tAviSTanirvANavandanau / kathaMcinmArgato bhraSTAvaraNyAnIM samAzritau // 129 // vasubhaticareNAtha raudramlecchena vIkSitau / atikruddhena cAhUtau girAkrozakaThorayA~ // 130 // jighAMsantaM tamAlokya jyAyAnmuditamabravIt / mA bhaiSI taradya tvaM samAdhAnaM samAzraya // 131 // mleccho'yaM hantumudyukto dRzyate nau duraakRtiH| cirAbhyAsasamRddhAyA kSAnteradya vinizcayaH // 132 // pratyuvAca sa taM motiH kA nau jinavacasthayoH / nUnaM mUDhatayAsmAbhirapyayaM prApito vadham / / 133 / / evaM tau vihitAlApau savicAraM samAzritau / pratyAkhyAnaM zarIrAdeH pratimAyogamAgatau // 13 // samIpatAM ca saMprApto mleccho hantaM samudyataH / Alokya daivayogena senezana nivAritaH // 135 // rAmaH papraccha tenaitau vyApAdayitumIpsitau / senAdhipena nirmuktau rakSitau kena hetunA // 136 // hai aura mRtyu use acAnaka hI du:khI karanA cAhatI hai // 121 // viSayoMke mArgameM madonmatta hAthIke samAna daur3atA huA yaha mana jJAnarUpI aMkuzako dhAraNa karanevAle vairAgyarUpI balavAn puruSake dvArA hI rokA jA sakatA hai // 122 // jo zarIrarUpI dhAnyameM uttama lobhako dhAraNa kara rahe haiM tathA jo mahAmoharUpI vegako dhAraNa kara lambI caukar3I bhara rahe haiM aise ye indriyarUpI ghor3e zarIrarUpI rathako kumArgameM girA dete haiM, isalie manarUpI lagAmako atyanta dRr3ha karo // 123-124 // bhaktipUrvaka jinendra bhagavAnko namaskAra karo aura nirantara unhIMkA smaraNa karo jisase nizcayapUrvaka saMsAra-sAgarako pAra kara sako // 125 // tapa aura saMyamarUpI zastroMke dvArA mohazatrurUpI kaMTakako naSTa kara mokSarUpI nagarako prApta karo tathA nirbhaya hokara vahA~kA rAjya karo // 126 // isa prakAra nAcAryakA vyAkhyAna sanakara uttama baddhiko dhAraNa karanevAlA rAjA vijayaparvata vizAla vaibhavakA parityAgakara zreSTha muni ho gayA // 127 // dUtake putra donoM bhAI udita aura mudita bhaktipUrvaka jinavANI sunakara dIkSita ho gaye aura uttama tapako dhAraNa karate hue eka sAtha pRthivIpara vihAra karane lage // 128 // nirvANa kSetrakI vandanAkI abhilASA rakhate hue ve sammedAcalako jA rahe the, so kisI taraha mArga bhUlakara eka mahAaTavImeM jA pahuMce // 129 / / vasubhUtikA jIva marakara usI aTavImeM puSTamleccha huA thA, so usane dekhate hI atyanta Rddha hokara kaThora vANIse unheM bulAyA // 130 // use mAraneke lie utsuka dekha bar3e bhAI uditane maditase kahA ki he bhAI ! bhayabhIta mata ho, isa samaya samAdhi dhAraNa karo, citta sthira karo // 131 / / duSTa AkRtiko dhAraNa karanevAlA yA mleccha hama donoMko mArane ke lie tatpara dikhAI detA hai so hama logoMne cirakAlake abhyAsase jisa kSamAko samRddha banAyA hai Aja usakI parIkSAkA avasara hai||132|| muditane bar3e bhAIko uttara diyA ki jinendra bhagavAnke vacanoMmeM sthira rahanevAle hama logoMko bhaya kisa bAtakA hai ? nizcayase hama logoMne bhI isakA vadha kiyA hogaa||133|| isa prakAra vArtAlApa karate hue donoM bhAI vicArapUrvaka khar3e ho gaye aura zarIra Adise mamatA chor3a pratimA yogako prApta hue // 134 // tadanantara mAranekI icchA rakhatA haA vaha bhIla unake pAsa AyA parantu devayogase bhIloMke senApatine use dekha liyA jise manA kara diyA // 135 // yaha suna, rAmane kevalIse pUchA ki bhIla inheM kyoM mAranA 1. hetubhi: ma. / 2. vyAkhyAnaM / 3. sammodaM kha. / 4. krozakuThArayA ma. / Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 papapurANe kevalyA syAt samudbhUtA bhAratIti bhavAntare / surapaH karSakazcAstAM yakSasthAne sahodarau // 137 // lubdhakenAhRto jIvaH zakunti mamanyadA / tAbhyAM kAruNyayuktAbhyAM datvA mUlyaM vimocitaH // 138 // tato'sau zakuno mRtvA babhUva mlecchamapatiH / surapaH karSakazcaitAvudito muditastathA // 139 / / pakSImavanasau yasmAdetAbhyAM rakSitaM purA / tasmAt senApatibhUyo rarakSAsAvimau munI // 140 // 'lubdhako jIvamokSeNa vasubhatirdvijottamaH / saMjAto karmayogena manuSyabhavamuttamam // 141 // yadyathA nirmitaM pUrva tadyogyaM jAyate'dhunA / saMsAravAsasaktAnAM jIvAnAM gatirodRzI // 142 // kimadhItairihAnathaM grandharauzanasAdimiH / ekameva hi kartavyaM sukRtaM sukhakAraNam // 13 // niHsRtAvupasargAttau munI karmAnubhAvataH / nirvANasadanaM prAptAvakASTAM jinavandanAm // 14 // evaM tau cArudhAmAni paryaTya samayaM ciram / ratnatrayaM samArAdhya mRtvA svargamupAgatau / / 145 // nindhayoniSu paryaTya vasumatiH sukRcchrataH / manuSyatvaM samAsAdya tApasavratamAzritaH / / 146 // kRtvA bAlatapaH kaSTaM kAladharmeNa saMgataH / agniketuriti khyAtaH karo jyotiHsuro'bhavat // 17 // tathAsti bharatakSetre nAmnAriSTamahApuram / priyavrata iti khyAtaH purumogo'tra pArthivaH // 148 // mahAdevyAvubhe tasya yoSidguNasamanvite / kAJcanAbhA prasiddhakA padmAvatyaparoditA / / 149 / / cyutI to sundarI nAkAjAto padmAvatosatI / nAmnA ratnaratho'nyazca vicitrarathasaMjJakaH / / 15 / / utpanna: kanakAbhAyAM jyotidevaH paricyutaH / anundhara iti khyAtiM guNaste cAvaniM gatAH // 15 // rAjyaM putreSu nikSipya SaDdinAni jinAlaye / kRtasaMlekhanaH samyak svarga yAtaH priyavrataH / / 152 // cAhatA thA aura senApatine kisa kAraNase chur3Akara inakI rakSA kI // 136 // taba kevalI bhagavAnke mukhase isa prakArakI divyadhvani prakaTa huI ki bhavAntarameM yakSasthAna nAmaka nagarameM surapa aura karSaka nAmake do bhAI rahate the // 137 // eka dina eka zikArI kisI pakSIko pakar3akara usa gAMvameM AyA so dayAse yukta hokara surapa aura karSakane mUlya dekara use chur3A diyA // 138 // tadanantara vaha pakSI marakara mleccha rAjA huA aura surapa tathA kaSaMka marakara udita tathA mudita hue // 139 / / cUMki pakSI avasthAmeM ina donoMne pahale isakI rakSA kI thI isalie pakSIne bho senApati hokara ina donoM muniyoMkI rakSA kI // 140 // zikArIkA jAva marakara karmayogase uttama manuSya paryAya pAkara vasubhUti nAmakA brAhmaNa huA / / 141 / / yaha jIva pUrva bhavameM jaisA karatA hai isa bhavameM usake anurUpa hI utpanna hotA hai| saMsArI prANiyoMkI aisI hI dazA hai // 142 // yahA~ nirarthaka zakrAdi nirmita zAstroMke par3hanese kyA hotA hai ? sukhake kAraNabhUta eka puNyakA hI saMcaya karanA cAhie // 143 // puNyake prabhAvase upasargase nikale hue donoM muniyoMne nirvANa kSetra-sammedAcala pahu~cakara jinavandanA kI / / 144 / / isa prakAra aneka uttamottama sthAnoMmeM bhramaNa kara tathA cirakAla taka ratnatrayakI ArAdhanA kara marakara donoM muni svarga gye||145|| aura vasubhUti aneka khoTA yoniyomeM bhramaNa ka bar3I kaThinAIse manuSyabhavako prApta huA, so vahA~ usane tApasake vrata dhAraNa kiye / / 146 // tadanantara duHkhadAyI bAla tapakara vaha marA aura agniketu nAmakA duSTa jyotiSI deva huaa||147|| tadanantara isI bharatakSetrameM eka ariSTapura nAmA nagara hai jahA~ priyavrata nAmakA mahAbhogavAn rAjA rAjya karatA thA // 148 // usakI striyoMke guNoMse sahita do mahAdeviyA~ thIM eka kAMcanAmA aura dasarI pdmaavtii||149|| udita aura maditake jIva svargase cayakara rAnI padmAvatIke ratnaratha aura vicitraratha nAmake sundara putra hue // 150 // vasubhUtikA jIva jo jyotiSI deva huA thA vaha priyavrata rAjAkI dUsarI mahAdevI kAMcanAbhAke anundhara nAmakA putra huaa| pRthivIpara Aye hue tInoM putra apane guNoMse prasiddhiko prApta hue // 151 / / rAjA priyavrata putroMke Upara rAjya 1. kevalimukhAt / 2. ayaM zlokaH ka., kha., ja. pratiSu nAsti / Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonacatvAriMzattama parva 189 rAjJo'nyasya sutA nAmnA zrIprabhA zrIprabhava sA / labdhA ratnaratheneSTA kanakAmAGgajena ca // 153 // labdhA ratnarathenaiSA tato dveSamupAgataH / anundharo mahIM tasya vinAzayitumudyataH // 15 // tato ratnarathenAsau vicitrasyandanena ca / nirjitya samare paJca daNDAn prApya nirAkRtaH / / 155 // khalIkArAttataH pUrvajanmavairAcca kopataH / jaTAvalkaladhArI sa tApaso'bhUd viSAdhivat // 156 // bhuktvA rAjyaM ciraM kAlaM sodarau tu prbodhinau| pravrajya sutapaH kRtvA svargalokamupAgatau // 157 // tau mahAtejasau tatra sukhaM prApya surocitam / cyutau siddhArthanagare kSemaGkaramahIbhRtaH // 15 // utpannau vimalAkhyAyAM mahAdevyAM susundarau / dezabhUSaNa ityAdyo dvitIyaH kulabhUSaNaH // 159 // vidyArjanocitau tau ca krIDantau tiSThatI gRhe / nAmnA sAgaraghoSazca vidvAn bhrAmyannupAgataH // 160 // rAjJA ca saMgRhItasya tasya pArzve'khilAH kalAH / zikSitau tAvudAreNa vinayena samanvitau // 16 // 'svajanaM naiva tau kaMcijAnItastadgatAtmako / kartavyaM hi tayoH sarva vidyAzAlAgataM tadA // 162 // upAdhyAyena cAnItau sucirAt piturantikam / dRSTA yogyau narendraNa yathAkAma sa pUjitaH // 163 // AvayoH kila dArArtha pitrA saamntknykaaH| AnAyitA iti zrotrapathaM vArtA tayorgatA // 16 // tatastau parayA ityA bAhyAlI gantumabatau / vAtAyanasthitAM kanyAM purazomAmapazyatAm // 165 // tatsaMgamArthamanyonyaM mAnase'kurutAM vadham / tatazca vandino vaktrAditi zabdaH samutthitaH // 166 // chor3a jinAlayameM chaha dinakI uttama sallekhanA dhAraNa kara svarga gayA // 152 // athAnantara eka rAjAkI putrI zrIprabhA jo ki yathArthameM zrIprabhA arthAt lakSmIke samAta prabhAkI dhAraka thI, ratnarathane usase vivAha kara liyaa| isI putrIko kAMcanAbhAkA putra anundhara bhI cAhatA thaa| vaha dveSa rakhakara usakI bhUmiko ujAr3a karaneke lie udyata ho gayA // 153-154 // taba ratnaratha aura vicitrarathane use yuddha meM jItakara tathA pAMca prakArake daNDa dekara dezase nikAla diyA / / 155 / / anundhara isa apamAnase tathA pUrvabhava sambandhI barase kupita hokara jaTA aura balkalako dhAraNa karanevAlA viSavRkSake samAna tApasI ho gayA // 156|| - idhara ratnaratha aura vicitraratha donoM bhAI cirakAla taka rAjya bhogakara prabodhako prApta hae so dIkSA le uttama tapa dhAraNa kara svarga lokameM utpanna hue // 157 // mahAtejako dhAraNa karanevAle donoM bhAI vahA~ devoMke yogya uttama sukha bhogakara vahAMse cyuta hue aura siddhArtha nagarake rAjA kSemaMkarakI vimalA nAmaka mahAdevIke do sundara putra hue| prathama putrakA nAma dezabhUSaNa aura dUsare putrakA nAma kulabhUSaNa thA // 158-159 / / vidyA upArjana karanekI yogya avasthAmeM vartamAna donoM bhAI gharapara krIr3A karate rahate the| eka dina bhramaNa karatA huA eka sAgarasena nAmakA mahAvidvAn vahAM AyA, so rAjAne use rakha liyaa| utkRSTa vinayase yukta donoM bhAiyoMne usa vidvAnke pAsa samasta kalAeM sIkhIM // 160-161 / / donoM putroMkA vidyAmeM itanA citta lagA ki ve apane parivArake logoMko bhI nahIM jAnate the| yathArthameM unakA sampUrNa citta vidyA aura vidyAlayameM hI lagA rahatA thA // 162 / / upAdhyAya cirakAlake bAda pUtroMko nipUNa banAkara pitAke pAsa le gayA so pitAne putroMko yogya dekha upAdhyAyakA yathAyogya sammAna kiyA // 163 / / tadanantara pitAne hama donoMke vivAhake lie rAja-kanyAe~ bulavAyI haiM yaha samAcAra unake karNamArga taka pahu~cA // 164 // tadanantara parama kAntise yukta donoM bhAI eka dina nagarake bAhara jAneke lie udyata hue so unhoMne jharokhemeM baiThI nagarakI zobhAsvarUpa eka kanyA dekhI // 165 // usa kanyAkA samAgama prApta karaneke lie donoM hI bhAiyoMne apane manameM paraspara eka dUsareke vadha karanekA vicAra kiyaa| 1. svajanenaiva ma. / 2. vidyAzIlAgataM ba. / vidyAzAlagataM m.| Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 padmapurANe sAkaM vimalayA devyA zrImAn kSemakaro nRpaH / ciraM jayati yasyaitau tanayau tridazopamau // 167 // vAtAyanasthitaiSApi kanyakA kamalotsavA / jayati bhrAtarAveto yasyAzcAruguNotkaTI // 168 // tatastau tagiro jJAtvA sodaraiSAvayoriti / vairAgyaM paramaM prAptAviti cintAmupAgatau // 169 // dhidhidhigidamatyantaM pApamasmAbhirIhitam / aho mohasya dAruNyaM sodarA yena kAtitA // 17 // cintayitvA pramAdena duHkhamasmAkamIdRzam / kurvanti ye sadA kAya teSAM tvatyantasAhasam // 371 // asAro'yamaho'tyantaM saMsAro duHkhapUritaH / tatra nAmedRzA mAvA jAyante pApakarmaNAm // 172 // kuto'pyapuNyataH kSipraM cetano narakaM brajet / saMprApya bodhamasmAbhi sadvRttaM citramuttamam // 173 // iti saMcintya santyajya mAtaraM duHkhamUchitAm / snehAkulaM ca pitaraM dIkSAM degvAlesIM zritI // 174 // nabhoviharaNI labdhi prApya tau sutapodhanau / AMhiSAtAM jagannAnAjinatIrthAbhipUjitam // 375 // kSemakaranarezastu tacchokAnaladIpitaH / yugapatsakalaM tyaktvA''hAraM paJcatvamAgataH // 176 // bhavAdArabhya pUrvoktAt sa eva hi pitAvayoH / tena nau prati vAtsalyaM tasya nityamanuttamam // 177 // garuDAdhipatizcAsau jAtaH khyAto marutvataH / sundaro'dbhutavikrAnto mahAlocanasaMjJakaH // 178 // kSubdhaH svAsanakampena prayujyAvadhimUrjitaH / Agato'yaM sthito mAti vyantarAmarasaMsadi // 179 / / anundharastu viharaMstApasAcAratatparaH / kaumudInagarI yAtaH ziSyasaMghena veSTitaH // 18 // narezaH sumukhastatra ratavatyasya bhAminI / kAntA zatapradhAnatvaM prAptA paramasundarI // 18 // tadanantara vandIke mukhase usI samaya yaha zabda nikalA // 126 / / ki vimalA devIke sAtha vaha rAjA kSemaMkara sadA jayavanta rahe jisake ki devoMke samAna ye do putra haiM // 167 / / tathA jharokhemeM baiThI yaha kamalotsavA nAmakI kanyA bhI dhanya hai jisake ki sundara guNoMse utkaTa ye do bhAI haiM // 168|| tadanantara vandIke kahanese 'yaha hamArI bahana hai' aisA jAnakara parama vairAgyako prApta hue donoM bhAI isa prakAra vicAra karane lage ki // 169 // aho! hama logoMke dvArA icchita isa bhArI pApako dhikkAra hai, dhikkAra hai, dhikkAra hai / aho ! mohako dAruNatA dekho ki jisase hamane bahana hI kI icchA kI / / 170 // hama loga to pramAdase hI aisA vicAra kara duHkhI ho rahe haiM phira jo jAnabUjhakara sadA aisA kArya karate haiM unakA to bahuta bhArI sAhasa hI kahanA cAhie // 171 // aho! duHkhase bharA yaha saMsAra bilakula hI asAra hai jisameM pApo manuSyoMke aise vicAra utpanna hote haiM // 172 / / kisI pApake udayase sahasA kArya karanevAlA prANI naraka jA sakatA hai, para hama loga to samyagjJAna aura samyak cAritrako pAkara bhI naraka jAnA cAhate haiM, yaha bar3A Azcarya hai / / 173 / / aisA vicArakara duHkhase mUcchita mAtA aura snehase Akula pitAko chor3akara donoMne daigambarI dIkSA dhAraNa kara lI / / 174 / / uttama taparUpI dhanako dhAraNa karanevAle donoM muniyoMne AkAzagAminI Rddhi prApta kara jagatke nAnA tIrtha kSetroMmeM vihAra kiyA // 175 / / rAjA kSemaMkara usa zokAgnise dagdha hokara eka sAtha samasta AhAra chor3a mRtyuko prApta huA / / 176 / / rAjA kSemaMkara pahale kahe hue bhavase hI lekara hama donoMkA pitA hotA AyA hai isalie hama donoMke prati usakA nirantara bhArI sneha rahatA thA // 177 / / aba vaha marakara bhavanavAsI devoMmeM suparNa kumAra jAtike devoMkA adhipati, 'prasiddha, sundara, adbhuta-parAkramakA dhArI mahAlocana nAmakA deva huA hai / / 178 // vaha balI apane Asanake kampita honese kSubhita ho avadhijJAnake dvArA saba jAnakara yahA~ ApA hai tathA vyantara devoMkI sabhAmeM baiThA hai // 179 / / udhara tapasviyoMkA AcAra pAlana karane meM tatpara anundhara, ziSya samUhake sAtha vihAra karatA huA kaumudI nagarImeM AyA / / 180 // vahA~kA rAjA sumukha thA aura ' 1. -bhiH sadvRttazcittamuttamam ma. / 2. daigambarIm / 3. jaganmAnyAjinatIrthAbhipUjitAm ma. / 4. hAre ma. / 5. mRtyum / 6. sarvadArabhya m.| Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 191 ekonacatvAriMzattamaM parva avaruddhA ca sacceSTA madaneti vilAsinI / patAkA madaneneva jitvA lokamupArjitA // 182 // sAdhudattamane pAzca smygdrshnmaidsau| tatprApyetaratIrthAni tRNatulyAnyamanyata / / 183 / / tasyAH puro'tha rahasi kadAcidavadannRpaH / aho'sau tApasa: sthAnaM mahatAM tapasAmiti // 18 // tato madanayA'vAci kIdRgnAthedRzAM tpH| mithyAdRzAmavijJAnalokadambhanakAriNAm // 185 // tacchrutvA bhUpatistasyai kruddhaH sA cAgadat punaH / mA ruSaH pazya nAthemaM me'cirAtpAdavartinam // 186 // ityuktvA svagRhaM gatvA zikSayitvA manoharam / AtmajAM nAgadattAkhyAM preSayattApasAzramam // 187 // tasmai saikAntayAtAya yogasthAya suvibhramA / AsthitAmarakanyeva paramAkalpadhAriNI // 188 // vAteritAmbaravyAjAdUrUkANDamadarzayat / mArasyAntaHpurasthAnaM lAvaNyarasanirbharam // 189 // samAdhAnopadezena kuGkumadravapiJjaram / mAravAraNakummAbhaM tathA vakSasijadvayam // 190 // kusumagrahaNavyAjAt trastanIvirateham / nAmimaNDalamuttejaH kakSoddezaM ca sundarI // 19 // ajJAnayogametasya mittvA locanamAnase / apaptatAM pradezeSu teSu tasyAH subandhane // 192 // tADitaH smarabANaizca samutthAya samAkulaH / gatvA zanairapRcchattAM tvaM bAle kAna vartase / / 193 // saMdhyAkAle'tra ye kecit prANinaH bhadrakA api / AlayaM svaM niSevante nanu tvaM sukumArikA // 19 // sAbocanmadhurairvaNaH mindantI hRdayasthalIm / lIlayA bAhulatikAmunnayantI mukhaM prati // 19 // calanololpalacchAye dhArayantI vilocane / kiMcidanyamiva prAptA bahuvisphuritAgharA // 19 // ratavatI usakI strI thI jo saikar3o striyoMmeM pradhAna tathA parama sundarI thI // 181 // usI rAjAke uttama ceSTAko dhAraNa karanevAlI eka madanA nAmako vilAsinI ( vezyA) strI thI, jo aisI jAna par3atI thI mAno saMsArako jItakara kAmadevake dvArA prApta kI huI patAkA hI ho // 182 // usa madanAne sAdhudatta munike pAsa samyagdarzana prApta kiyA thA jise pAkara vaha anya dharmoko tRNake samAna tuccha mAnatI thI // 183 / / athAnantara kisI dina rAjAne madanAke sAmane kahA ki aho! yaha tApasa mahAtapoMkA sthAna hai // 184 // yaha suna madanAne kahA ki he nAtha ! ina mithyAdRSTi, ajJAnI tathA logoMko ThaganevAle logoMkA tapa kaisA ? // 185 // yaha suna rAjA usake lie kruddha huA para usane phira kahA ki he nAtha ! krodha mata kIjie tathA ise mere caraNoMmeM vartamAna dekhie // 186 / / yaha kahakara tathA ghara jAkara usane apanI nAgadattA nAmakI sundarI putrIko sikhAkara usa tApasake AzramameM bhejA // 187 / / ___ sundara hAvabhAva aura uttama veSa-bhUSAko dhAraNa karanevAlI nAgadattA devakanyAke samAna jAna par3atI thii| vaha ekAntameM yoga lekara baiThe hue usa tApasake pAsa jAkara khar3I ho gyii||188|| havAse hilate hue vastrake bahAne usane kAmadevake antaHpurake samAna, saundayaM rasase bhare apane UrU dikhAye // 189 // samAdhAnake bahAne kezarake dravase pIle tathA kAmadevake gaNDasthalakI tulanA dhAraNa karanevAle donoM stana prakaTa kiye // 190 // puSpa grahaNake bahAne nIvI DhIlI kara jaghana sthAna dikhAyA, dedIpyamAna nAbhibhaNDala aura sundara bagaleM bhI dikhalAyI // 191 / / usa tApasake netra aura mana ajJAnapUrNa yogakA bhedanakara usa nAgadattAke una-una pradezoMpara par3ane lage tathA vahIM bandhanase yukta ho gaye / .192 / / tadanantara kAmake bANoMse tAr3ita tapasvI atyanta vyAkula hotA huA uThakara usake pAsa gayA aura dhIre-se usase pUchane lagA ki he bAle! tU kauna hai ? aura yahA~ kahA~ AyI hai ? // 193 // isa sandhyAke samaya choTe-moTe prANI bhI apane ghara rahate haiM phira tU to atyanta sukumAra hai // 194 // nAgadattA madhuravoMse usakA hRdayasthala bhedatI, lolApUrvaka bhujalatAko mukhakI ora 1. samucchAya m.| Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 192 papapurANe zRNu nAtha ! dayAdhAra! zaraNAgatavatsala! / ambayA'haM vinA doSAdadya nirvAsitA gRhAt // 197 / / kASAyaprAvRtA cAhaM bhavadIyAmimAM sthitim / AcarAmi prasAdaM me kuru nAthAnumodanAt // 198 // zuzrUSAM bhavataH kRtvA divA naktaM ca saktayA / iha loko mayA labdhaH paralokazca jAyate // 199 // kiM taddharmArthakAmeSu na yadbhavati labhyate / nidhAnamasi kAmyAnAM mayA puNyena vIkSitaH // 20 // iti saMbhASite tasyAH vijJAya praguNaM manaH / smareNa dahyamAno'sAvabravIditi viklavaH // 201 // madre ko'haM prasAdasya prasIda svaM mamottame / bhajasva bhaktimeSo'haM yAvajIvaM karomi te // 202 / / ityuktvAliGgitaM kSipraM taM prasAritabAhukam / agadIt pANinA kanyA vArayantIti sAdarA // 203 // na vartate idaM katu kanyAhaM vidhivarjitA / pRccha me mAtaraM gatvA gRhe'smin dRzya toraNe // 20 // parA kAruNyayuktayaM bhavataH zemuSo yathA / etAM prasAdayAvazyaM tubhyameSA dadAti mAm // 205 // evamuktastayA sAkaM svarayA vyAkulakramaH / vezmAvizadvilAsinyAH savitaryastamAgate // 206 // 'manmathAkRSTaniHzeSahRSIkaviSayo hysau| kiMcidvetti sma nopAyaM vizanvArImiva dviSaH // 207 // na zRNoti smaragrasto na jighrati na pazyati / na jAnAtyaparasparza na bibheti na lajate // 208 // Azcarya mohataH kaSTamanutApaM prpdyte| andho nipatitaH kRpe yathA panagasevite // 209 / / vezyAcaraNayozcAsau kRtvA viluThitaM ziraH / yAcate kanyakAM pUrvasaMjJitazcAvizannRpaH // 21 // Upara uThAtI, caMcala nIla kamalake samAna kAntike dhAraka netroMko dhAraNa karatI, kucha-kucha dInatAko prApta hotI tathA adharoSThako bAra-bAra hilAtI huI bolI // 195-196 // ki he nAtha ! he dayAke AdhAra! he zaraNAgata vatsala ! sunie, Aja mero mAtAne mujhe aparAdhake binA hI gharase nikAla diyA hai // 197 // so he nAtha ! aba maiM geruA vastra dhAraNa kara ApakI isa vRttikA AcaraNa karUMgI, Apa anumati dekara mujhapara prasAda kIjie // 198 // rAta-dina ApakI sevA karanese merA yaha loka tathA paraloka donoM hI sudhara jAveMge // 199 // dharma, artha aura kAmameM aisA kauna padArtha hai jo Apake pAsa prApta na ho sake, Apa samasta manorathoMke bhANDAra haiM / puNyase hI Apake darzana hue haiM / / 200 / isa prakAra kahanepara usakA mana vazIbhUta jAna kAmase jalatA huA tApasa vyAkula hotA huA isa prakAra bolA // 201 // ki he bhadre ! prasAda karaneke lie maiM kauna hotA hU~ ? he uttama ! tumhIM mujhapara prasAda karo, svIkRta karo, maiM jIvana-paryanta tumhArI bhakti karUMgA // 202 // aisA kahakara usane AliMgana karaneke lie zIghra hI apanI bhujA pasArI taba Adarake sAtha use hAthase rokatI huI kanyAne kahA // 203 / / ki yaha karanA ucita nahIM hai, maiM kumArI kanyA hU~ jisakA toraNa dikhAI de rahA hai, aise isa gharameM jAkara merI mAtAse puucho||204|| ApakI buddhike samAna vaha parama dayAse yukta hai, use prasanna karo, vaha avazya hI mujhe tumhAre lie de degI // 205 / / isa prakAra nAgadattAke kahanepara vaha sUryAstake anantara aTapaTe paira rakhatA huA usake sAtha vezyAke ghara gayA // 206|| jisake samasta indriyoMke viSaya kAmase AkRSTa ho cuke the, aisA vaha tApasa vArI (bandhana ) meM praveza karanevAle hAthI ke samAna kucha bhI upAya nahIM jAnatA thA ||207 // so ThIka hI hai, kyoMki kAmase grasta manuSya na sunatA hai, na sUMghatA hai, na dekhatA hai, na dUsarekA sparza jAnatA hai, na DaratA hai aura na lajjita hI hotA hai // 208|| jisa prakAra andhA manuSya sA~poMse bhare kueMmeM girakara kaSTa aura santApako prApta hotA hai usI prakAra yaha kAmI manuSya mohavaza kaSTa aura santApako prApta hotA hai, yaha AzcaryakI bAta hai / / 209 / / tadanantara vaha tApasa vezyAke caraNoMmeM zira jhukAkara kanyAkI yAcanA karatA hai aura usI samaya pUrvasaMketAnusAra rAjA praveza karatA hai / / 210 / / 1. vittu vaH ma. / 2. vizAradA ma. / 3. pRcchAva ma. / 4. tatkathA-ma. / 5. vizatvArI ma. / dizanvArI kha. / 6. AcArya ma. ba. / Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonacatvAriMzatamaM parva 193 sthApito bandhayitvA'sau rAjJA naktaM samIkSitaH / khalIkAraM prabhAte ca prakaTaM prApitaH param // 27 // tato'pamAnanirdagdhaH paraM duHkhaM samudvahan / bhrAmyan mahIM mRtaH klezayoniSu bhramaNaM sthitaH // 12 // tataH karmAnubhAvena manuSyabhavamAgataH / dAridayapaGkanirmagnaM janAdaravivarjitam // 213 / / garbhastha eva caitasmin videza janako gataH / udvejitaH kuTumbinyA kalahakaravAkyayA // 214 // kumAre ca hRtA mAtA mlecchena viSayAhatau / duHkhaM ca paramaM prAptaH sarvabandhuvivarjitaH // 25 // tatastApasatAM prApya kRtvA bAlatapaH param / jyotirloka samAruhya nAmnA vahnimo'mapat // 216 // anantavIryanAmAtha kevalI sektiH suraiH / ityantevAsinA pRSTo dharmacintAgatAtmanA // 21 // munisuvatanAthasya tItha'smin bhavatA samaH / ko'nyo'nubhavitA bhavyo lokasyottarakAraNam // 218 // so'vocammayi nirvANaM gate'tra zramaNakSitau / dezabhUSaNa ityeko dvitIyaH kulabhUSaNaH // 219 / / bhavitArau jagatsArI kevalajJAnadarzinau / yo samAzritya loko'yaM tariSyati bhavArNavam // 26 // so'pi vahniprabhastasmAcchrutvA kevalino mukhAt / avasthAnaM nijaM yAto dudhyo kevalibhASitam // 22 // anyadAvadhinA jJAtvA yoginAviha nau girau / anantavIyasarvajJamithyAvAkyaM karomyaham // 22 // ekamusvAmimAnena parameNAtisohitaH / AgataH pUrvavaireNa katu paramupadravam // 223 // caramAgadharaM dRSTvA sa bhavantamatidrutam / surendra kopamItyA ca tirodhAnamupAgataH // 224 // nArAyaNasametena prAtihArya tvayA kRte / kevalajJAnamasmAkaM jAtaM ghAtiparikSaye // 225|| rAjAne use baMdhavAkara rAtri-bhara rakhA aura savere chAna-bInakara sabake samakSa usakA parama tiraskAra kiyA // 211 / / tadanantara apamAnase jalA tApasa parama duHkhako dhAraNa karatA huA pRthvIpara bhramaNa karatA rahA aura antameM marakara duHkhadAyI yoniyoMmeM bhaTakatA rahA / / 212 / / tadanantara karmoke prabhAvase manuSya bhavako prApta huA so daridratArUpI kIcar3ameM nimagna tathA logoMke Adararo rahita nIca kulameM utpanna huA / / 213 // jaba vaha garbhameM thA tabhI kalahake samaya krUra vacana kahanevAlI strIse udvigna hokara isakA pitA paradeza calA gayA thA // 214 // tathA jaba vaha bAlaka hI thA tabhI mlecchoMke dvArA dezapara AkramaNa honese isakI mAtA mara gyii| isa taraha sarva bandhuoMse rahita hokara vaha parama duHkhako prApta hotA rahA // 215 / / tadanantara tApasa hokara tathA kaThina bAlatapa kara jyautiSa lokameM agniprabha nAmaka deva huA // 216 // athAnantara eka samaya dharmakI cintAmeM jisakA mana laga rahA thA aise ziSyane devoMke dvArA sevita anantavIyaM nAmA kevalIse pUchA ki he nAtha! manisuvrata bhagavAnake isa tIrthameM Apake samAna aisA dUsarA kona bhavya hogA jo saMsAra samudrase pAra honekA kAraNa hogA // 217-218 // taba anantavIrya kevalIne uttara diyA ki mere mokSa cale jAne ke bAda muniyoMkI isa bhUmimeM eka dezabhUSaNa aura dUsarA kulabhUSaNa isa prakAra do kevalI hoMge / ye jagatke sArabhUta tathA kevalajJAna aura darzanake dhAraka hoNge| inakA Azraya lekara bhavyajIva saMsAra-sAgarase pAra hoMge // 219-220 // vaha agniprabhadeva kevaloke mukhase yaha sunakara tathA unhIMke kathanakA dhyAna karatA huA apane sthAnapara calA gayA // 221 / / eka dina avadhijJAnase vaha hama donoM muniyoM ko isa parvatapara vidyamAna jAnakara 'maiM anantavIrya sarvajJake vacana mithyA karatA haiN| isa prakAra kahakara tIna mohase mohita hotA haA pUrva vairake kAraNa parama upadrava karane ke lie yahAM AyA // 222-223 // so caramazarIrI Apako dekhakara tathA indrake krodhase bhayabhIta ho zIghra hI tirodhAnako prApta huA arthAt bhAga gayA // 224 // tuma balabhadra ho aura lakSmaNa nArAyaNa so isake sAtha tumane hamArA upasarga dUra kiyA ataH dhAtiyA karmokA kSaya honepara hameM kevalajJAna utpanna huA hai // 225 / / isa prakAra vaira karanevAle prANiyoMkI 1. dezAghAte sati / 2-25 Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 pApurANe iti gatyAgatIH zrutvA prANinAM vairakAriNAm / vairAnubandhamutsRjya svasthA bhavata jantavaH // 226 // mahApUtamiti zrutvA vacanaM kevalIritam / muhuH surAsurA nemustaM bhItA bhavaduHkhataH // 227 / / tAvacca garuDAdhIzaH paramaM saMpadaM zritaH / natvA kevalinaH pAdau zayakArpitAlikaH // 228 // Uce raghukulodyotaM vilasammaNikuNDalam / snigdhA prasArayan dRSTiM prematarpitamAnasaH // 229 // prAtihArya kRtaM yena tvayA matsutayoH param / tatastuSTo'smi yAcasva vastu yatte'bhirocate // 230 // kSaNaM cintAgataH sthitvA jagAda raghunandanaH / tvayAsuraprasannena smartavyA vayamApadi // 23 // sAdhusevAprasAdena phalametadupAgatam / aGgIkartavyamasmAbhirbhavadvAravinirgatam // 232 // evamastviti tenokte dadhmuH zaGkhAna divaukasaH / merya meghaninadAH sAnuvAdyAH samAhatAH // 233 / / sAdhupUrvamavaM zrutvA saMvegaM paramaM zritAH / prAvavrajurjanAH kecidanye'Nuna tamAzritAH 1234 // - induvadanAvRttam dezakulabhUSaNamuno nu jagadacyauM sarvabhavaduHkhamala sNgmvimusii| grAmapuraparvatamaTambapariramyAn babhramaturuttamaguNarupacintAgAn // 235 / / dezakulabhUSaNamahAmunima ye vRttamatipUtamidamatkaTasubhAvAH / travacasorviSayatAmupanayante te ravinibhA duritamAzu visRjanti // 236 // ityArSe raviSeNAcAryaprokta padmacarite dezakulabhUSaNopAkhyAnaM nAmaikonacatvAriMzattama parva // 39 // gati-Agatiko sunakara he prANiyo! parasparakA vaira chor3a svastha hoo arthAt AtmasvarUpameM lIna hoo // 226 / / isa prakAra kevalI bhagavAnke dvArA uccarita mahApavitra vacana sunakara saMsArake duHkhoMse bhayabhIta hue sura aura asuroMne unheM bAra-bAra namaskAra kiyA / / 227|| itane meM hI parama aizvaryako prApta suvarNa kumAroke patine hAtha jor3akara mastakase lagA kevalI gavAnke caraNakamalameM namaskAra kara dedIpyamAna maNimaya kuNDaloMke dhAraka rAmase khaa| usa samaya vaha garuDendra rAmakI ora snehapUrNa dRSTi DAla rahA thA tathA premase usakA mana santuSTa ho rahA thA // 228-229 / / usane kahA ki cUMki tumane hamAre putroMkI parama sevA kI hai isalie maiM tumapara prasanna hU~ tumheM jo vastu rucatI ho vaha mAMga lo // 230 // rAma kSaNa-bhara cintA karate hue cupacApa baiThe rhe| tadanantara bole ki he deva ! yadi prasanna ho to Apattike samaya hama logoMkA smaraNa rakhanA // 231 / / sAdhusevAke prasAdase hI yaha prApta huA ki Apa-jaise satpuruSoMke sAtha milApa huA tathA saMsArake dvArase nikalanekA mArga milA // 232 // aisA hI ho' isa prakAra garuDendra ke kahanepara devoMne zaMkha phUMke tathA aneka prakArake vAditroMke sAtha meghoMke samAna zabda karanevAlI bheriyA~ bajAyIM // 233 / / muniyoMke pUrvabhava sunakara parama saMvegako prAta hue kitane hI logoMne dIkSA dhAraNa kara lI aura kitane hI loga aNuvratoMke dhArI hue // 234 // jagatke dvArA pUjanIya tathA saMsArake samasta duHkharUpI malake samAgamase rahita dezabhUSaNa, kulabhUSaNa kevalI uttama guNoMse yukta grAma, pura, parvata tathA maTamba Adi ramaNIya sthAnoMmeM vihAra kara dharmakA upadeza dene lage // 235 / / gautama svAmI kahate haiM ki he zreNika ! jo dezabhUSaNa, kulabhUSaNa, mahAmuniyoMke isa atizaya pavitra caritrako uttama bhAvoMse yukta ho sunate haiM tathA kathana kara dUsaroMko sunAte haiM ve sUryake samAna dedIpyamAna hokara zIghra hI pApoMkA tyAga karate haiM / / 236 / / isa prakAra ArSanAmase prasiddha, raviNAcArya kathita padmacaritameM dezabhUSaNa, kulabhUSaNa kevalIkA vyAkhyAna karanevAlA unatAlIsavA~ parva samApta huA // 39 // 1. hastakamalApitabhAlaH / 2. bheryazva ma. / 3. zrotavacaso ma. / Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catvAriMzattamaM parva 1 6 zrutvA kevalinaH padmamantyevigrahadhAriNam / stutvA sajayanisvAnaM praNemuH sarvapArthivAH // 1 // vaMzasthalapurezana mahAcittaH suraprabhaH / salakSmaNaM sapatnIkaM padmanAbhamapUjayat ||2|| prAsAdazikharacchAyAdhavalIkRta puSkaram / nAvRNonnagaraM gantuM rAmo rAjJApi yAcitaH // 3 // vaMzAdvizikhare ramye himavacchikharopame / samavistIrNasadvarNaramaNIya zilAtale ||4|| nAnAvRkSalatAkIrNe nAnAzakuninAdite / sugandhAnilasaMpUrNa nAnApuSpaphalAkule ||5|| padmotpalavanADhyAmirvApIbhiratizobhite / sarvartusahitodyuktavasantakRta sevane // 6 // 'sajjitA paramA bhUmiH zuddhAdarzatalopamA / dazArdhavarNarajasA kalpitAnekamaktikA ||7|| kundAtimuktakalatA vakulAH kamalAni ca / yUthikA mallikA nAgA azokAzcArupallavAH // 8 // ete cAnye ca bhUyAMsazcArubhAsaH sugandhayaH / bhAvAramyavilAsAbhiH pramadAbhiH prakalpitAH // 9 // baddhvA parikaraM pugbhiH suvidagdhaiH susaMbhramaiH / maGgalAlApasaMpannaiH svAmibhaktiparAyaNaiH // 10 // meghakANDAni vastrANi nAnAcitradharANi ca / prasAritAni rudrANi vaijayantIzatAni ca // 11 // kiGkiNIjAlayuktAni muktAdAmazatAni ca / cAmarANi vicitrANi lambUSamaNipaTTikA // 12 // darpaNA budabudAvalyo viskuradbhAskarAMzavaH / nyastAnyetAni tuGgeSu toraNeSu dhvajeSu ca // 13 // avanau pUrNakalazAH sthApitA vidhisaMyutAH / haMsA iva niviSTAste virejurnalinIvane ||14|| athAnantara kevalI bhagavAn ke mukhase rAmako caramazarIrI jAnakara samasta rAjAoMne jayadhvani ke sAtha stuti kara unheM namaskAra kiyA || 1|| aura udAra cittake dhAraka vaMzasthalapura nagarake rAjA suraprabhane lakSmaNa tathA sItA sahita rAmakI bhakti kI || 2 || jo mahaloMke zikharoM kI kAntise AkAzako dhavala kara rahA thA aise nagara meM calaneke lie rAjAne rAmase bahuta yAcanA kI parantu unhoMne svIkRta nahIM kiyA ||3|| taba jo atizaya ramaNIya thA, himagirike zikharake samAna thA, jahA~ eka samAna lambe-caur3e acche raMgake manohara zilAtala the, jo nAnA vRkSoM aura latAoMse vyApta thA, nAnA pakSI jahA~ zabda kara rahe the, jo sugandhita vAyuse pUrNa thA, nAnA prakArake puSpoM aura phaloMse yukta thA, kamala aura utpalake vanoMse yukta vApikAoMse jo atyanta zobhita thA, tathA sava RtuoMke sAtha Akara vasanta Rtu jisakI sevA kara rahI thI, aise vaMzadhara parvatake zikhara para zuddha darpaNatalake samAna utkRSTa bhUmi taiyAra kI gayI / usa bhUmipara pA~ca varNakI dhUlise aneka citrAma banAye gaye the ||4-7 // aneka prakArake bhAvoMse ramaNIya ceSTAoMko dhAraNa karanevAlI striyoMne vahA~ usI paMcavarNakI parAgase kunda, atimuktakalatA, maulazrI, kamala, juhI, mAlatI, nAgakezara aura sundara pallavoMse yukta azoka vRkSa, tathA inake sivAya sundara kAnti aura sugandhiko dhAraNa karanevAle bahuta-se anya vRkSa banAye // 8-9 // catura, uttama ceSTAoMke dhAraka, maMgalamaya vArtAlApa meM tatpara aura svAmibhakti meM nipuNa manuSyoMne bar3I taiyArIke sAtha nAnA citroMko dhAraNa karanevAle bAdalI raMgake vastra phailAye, saikar3oM saghana patAkAe~ phaharAyIM // 10-11 // choTI-choTI ghaNTiyoMse yukta saikar3oM motiyoMkI mAlAe~, citra-vicitra camara, maNimaya phAnUsa, darpaNa, tathA jinapara sUrya kI kiraNeM prakAzamAna ho rahI thIM aise aneka choTe-choTe gole ye saba U~ce-U~ce toraNoM tathA dhvajAoM meM lagAye // 12-13 // pRthivIpara jahAM-tahAM vidhipUrvaka pUrNa kalaza rakhe gaye 1. caramazarIriNam / 2. gaganam / 3. AvRNonnagaraM kha. / 4. himavacchiziropame ma. / 5. dyukte ma. / 6. sarjitA ma / 7. saghanAni rudrANi ma. / Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 padmapurANe yatra yatra padanyAsaM karoti raghunandanaH / tatra tatrorupadmAni sthApitAni mahItale // 15 // zayanAnyAsanaiH sAkaM racitAni yatastataH / maNikAMcanacitrANi sukhasparzadharANyalam // 16 // salavaGgAditAmbUlaM pravarANyaMzukAni ca / mahAsugandhayo gandhA bhAsvantyAmaraNAni ca // 17 // sUdagehasametAni kandUzAlAzatAni ca / bahubhedAnnapUrNAni kRtayatnAni sarvataH // 18 // guDena sarpiSA danA bhUH kvacid mAti pkilaa| iti kartavyatAmAjA janenAdariNAnvitA // 19|| svAhAreNa kvacittaptAH pathikAH svecchayA sthitAH / prasAdayanti vizrabdhAH saMkathAbaddhagulmakAH // 20 // kacinnA zekharI bhAti madirAmattalocanaH / kvacit sImantinI gatA vakulAmodavAhinI // 21 // kvacinnATayaM kvacid gItaM kvacitsukRtasaMkathA / kvacit kAntaiH samaM nAryo ramante cAruvibhramAH / / 22 / / dattapraGkhalAH kacit smeraiH sakIlaiviTapuMgavaiH / vilAsinyo virAjante gIrvANagaNikopamAH // 23 // rAmalakSmaNayoryAni racitAni sasItayoH / krIDAdhAmAni kastAni naro varNayituM kSamaH // 24 // nAnAbhUSaNayuktAGgau sumAlyAmbaradhAriNau / yathepsitakRtAhArau zriyA paramayAnvitau // 25 // sItA cAkliSTasaubhAgyA duritAsaMgavarjitA / ramate tatra ceSTAmiH zAstradRSTAmirujjvalam // 26 // tatra vaMzagirau rAjan rAmeNa jagadindunA / nirmApitAni caityAni jinezAnAM sahasrazaH // 27 // mahAvaSTambhasustammA yuktavistAratuGgatAH / gavAkSahar2yAvalamIprabhRtyAkArazobhitAH // 28 // satoraNamahAdvArAH sazAlAH parikhAnvitAH / sitacArupatAkAThyA bRhaddhaNTAravAcitAH // 29 // the jo kamalinIke vanameM baiThe hue haMsoMke samAna suzobhita ho rahe the // 14|| zrIrAma jahAM-jahAM caraNa rakhate the vahA~-vahAM pRthivI talapara bar3e-bar3e kamala rakha diye gaye the||15|| jahAM-tahAM maNiyoM aura suvarNase citrita tathA atizaya sukhadAyaka sparzako dhAraNa karanevAle Asana aura soneke sthAna banAye gaye the||16|| lavaMga Adise sahita tAmbUla, uttama vastra, mahAsugandhita gandha aura dedIpyamAna AbhUSaNa jahAM-tahAM rakhe gaye the // 17 // jo saba orase nAnA prakArako bhojana-sAmagrIse yakta thIM tathA jinameM rasoI ghara alagase banAyA gayA thA aisI saikar3oM bhojanazAlAeM vahA~ nirmita kI gayI thIM // 18 // vahA~kI bhUmi kahIM gur3a, ghI aura dahIse paMkila (kIcase yukta) hokara suzobhita ho rahI thI to kahIM kartavya pAlana karanemeM tatpara Adarase yukta manuSyoMse sahita thI / / 19 / / kahIM madhura AhArase tRpta hue pathika apanI icchAse baiThe the to kahIM nizcintatAke sAtha goSThI banAkara eka dUsareko prasanna kara rahe the // 20 // kahIM sehareko dhAraNa karanevAlA aura madirAke nazAmeM jhUmate hue netroMse yukta manuSya dikhAI detA thA to kahIM maulazrIkI sugandhiko dhAraNa karanevAlI nazAse bharI strI dRSTigata hotI thii||21|| kahIM nATya ho rahA thA, kahIM saMgIta ho rahA thA, kahIM puNya carcA ho rahI thI, aura kahIM sundara vilAsoMse sahita striyAM patiyoMke sAtha krIr3A kara rahI thIM // 22 // kahIM musakarAte tathA lIlAse sahita viTa puruSa jinheM dhakkA de rahe the, aisI deva nartakiyoMke samAna vezyAeM suzobhita ho rahI thiiN||23|| isa prakAra sItA sahita rAma-lakSmaNake jo kor3Asthala banAye gaye the unakA varNana karaneke lie kauna manuSya samartha hai? // 24 // jinake zarIra nAnA prakArake AbhUSaNoMse sahita the, jo uttamottama mAlAe~ aura vastra dhAraNa karate the, jo icchAnusAra krIr3A karate the // 25 // aura akhaNDa saubhAgyako dhAraNa karanevAlI tathA pApake samAgamase rahita sItA vahA~ zAstra nirUpita cetAoMse ujjvala krIr3A karatI thii||26|| gautama svAmI kahate haiM ki he rAjan ! usa vaMzagiripara jagatke candra svarUpa rAmane jinendra bhagavAnkI hajAroM pratimAeM banavAyIM thiiN||27|| tathA jinameM mahAmajabUta khambhe lagavAye gaye the, jinakI caur3AI tathA UMcAI yogya thI, jo jharokhe, mahaloM tathA chaparI Adiko racanAse zobhita the, jinake bar3e-bar3e dvAra toraNoMse yukta the, jinameM aneka zAlAe~ nirmita thIM, jo parikhAse sahita the, safeda aura sundara patAkAoMse yukta the, bar3e-bar3e Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catvAriMzattamaM parva 197 mRdaGgavaMzamurajasaMgItottamanisvanAH / jhAjha rairAnakaiH zajabherIbhizca mahAravAH // 30 // satatAbdhaniHzeSaramyavastumahotsavAH / cirejuttatra rAmIyA jinaprAsAdapaGktayaH // 31 // rejire pratimAstatra sarvalokanamaskRtAH / paJcavarNA jinendrANAM sarvalakSaNabhUSitAH // 32 // anyadAtha mahIpAlarAmo rAjIvalocanaH / lakSmIdharasuvAcedaM kriyate kimataH param // 33 // iha saMpreritaH kAlaH sukhena parame girau / jinarItyasamutthAnA sthApitA kIrti rujjvalA // 34 // anena bhUbhRtA zreSTharupacArazataihatAH / atraiva 'yadi tiSThAmastadA kArya vinazyati // 35 // iha tAvadalaM bhogairiti cintayato'pi me / na muzati kSaNamapi pravarA bhogasantatiH // 36 // iha yat kriyate karma tatparatropabhujyate / purAkRtAnAM pujyAnAM iha saMpadyate phalam // 37 // asmAkamatra vasatAM bibhratAM sukhasaMpadam / amaM ye divasA yAnti na teSAM punarAgamaH // 38 / / nadInAM caNDavegAnAmAyuSo divasasya ca / yauvanasya ca saumitre yadagataM gatameva tat // 39 / / nadyAH karNaravAyAstu parato romaharSaNam / zrayate daNDakAraNyaM durgama kSiticAribhiH // 40 // 'mAratI na vizatyAjJA tasmin janapadojdiAte / tatrArNavataTa zrivA vidadhmaH kvacidAlayam // 4 / / yadAzapayasItyukta kumAreNa sasaMbhramam / surendra sadRzaM bhogaM bhuktvA te nirgatAtrayaH / / 42 / / anugatya sudUraM tau balopetaH surazmaH / kRcchrAgnivartitastAbhyAM zokI puramupAgataH / / 43 / / ghaNTAoMke zabdase vyApta the, jinameM mRdaMga, bAMsurI aura murajakA saMgItamaya uttama zabda phaila rahA . thA, jo jhAMjhoM, nagAr3oM, zaMkhoM aura bheriyoMke zabdase atyanta zabdAyamAna the aura jinameM sadA samasta sundara vastuoMke dvArA mahotsava hote rahate the aise rAmake banavAye jinamandiroMkI paMktiyA~ usa parvatapara jahA~-tahA~ suzobhita ho rahI thIM / / 28-31 / / una mandiroMmeM saba logoMke dvArA namaskRta tathA saba prakArake lakSaNoMse yukta paMcavarNako jinapratimAeM suzobhita thIM // 32 // athAnantara eka dina kamalalocana rAjA rAmacandrane lakSmaNase kahA ki aba Age kyA karanA hai ? // 33 / / isa uttama parvatapara samaya sukhase vyatIta kiyA tathA jinamandiroMke nirmANase utpanna ujjvala kIrti sthApita kI // 34 // isa rAjAko saikar3oM prakArako uttamottama sevAoMke vazIbhUta hokara yadi yahIM rahate haiM to saMkalpita kArya naSTa hotA hai // 35 // yadyapi maiM socatA hU~ ki mujhe ina bhogoMse prayojana nahIM hai to bhI yaha uttama bhogoMko santati kSaNa bharake lie bhI nahIM chor3atI hai // 36 // . ___ jo karma isa lokameM kiyA jAtA hai usakA upabhoga paralokameM hotA hai aura pUrva bhavameM kiye hue puNya karmokA phala isa bhavameM prApta hotA hai // 37 / / yahAM rahate tathA sukha-sampadAko dhAraNa karate hue hamAre jo ye dina bIta rahe haiM unakA phirase Agamana nahIM ho sakatA // 38 // he lakSmaNa ! tIvra vegase bahanevAlI nadiyoM, Ayuke dina aura yauvanakA jo aMza calA gayA vaha calA hI gayA phira lauTakara nahIM AtA // 39|| karNaravA nadIke usa pAra romAMca utpanna karanevAlA tathA bhUmigocariyoMkA jahA~ pahu~canA kaThina hai aisA daNDaka vana sunA jAtA hai / / 40 // dezoMse rahita usa vanameM bharatakI AjJAkA praveza nahIM hai isalie vahAM samudrakA kinArA prApta kara ghara banAveMge // 41 // 'jo AjJA ho' isa prakAra lakSmaNake kahanepara rAma-lakSmaNa aura sItA tInoM hI indra sadRza bhoga chor3akara vahA~se nikala gaye // 42 // vaMzasthavilapurakA rAjA suraprabha apanI senAke sAtha bahuta dUra taka unheM pahuMcAneke lie gayA / rAma-lakSmaNa use bar3I kaThinAIse lauTA ske| tadanantara zokako dhAraNa karatA huA vaha apane nagarameM vApasa AyA // 43 / / 1. hRdi ma. / 2. pravaro ma. / 3. bharata saMbandhinI / 4. taTAM cchutvA ma. (?) ! 5. bhuktvA ma. / Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe upajAtivRttam eSo'pi tuGgaH paramo mahIdhraH zrImannitambo bahudhAnusAnuH / vilampatIbhiH kakumAM samUhaM bhAsAcakAjjainagRhAvalIbhiH // 44 // rAmeNa yasmAtparamANi tasmin jainAni veimAni vidhApitAni / nirnaSTavaMzAdvivacAH sa tasmAdaviprabho rAmagiriH prsiddhH||45|| ityA raviSeNAcAryaprokta padmacarite rAmagiryapAkhyAnaM nAma catvAriMzattamaM parva // 40 // idhara jisakI mekhalAe~ zobhAse sampanna thIM, tathA jisake zikhara aneka dhAtuoMse yukta the aisA yaha U~cA uttama parvata dizAoMke samUhako lipta karanevAlI jinamandiroMkI paMktise atizaya suzobhita hotA thA // 44 // cUMki usa parvatapara rAmacandrane jinendra bhagavAnke uttamottama mandira banavAye the isalie usakA vaMzAdri nAma naSTa ho gayA aura sUryake samAna prabhAko dhAraNa karanevAlA vaha parvata 'rAmagiri ke nAmase prasiddha ho gayA // 45 // isa prakAra ArSa nAmase prasiddha, raviSeNAcArya viracita padmacaritameM rAmagirikA varNana karanevAlA cAlIsavA~ parva samApta huA // 10 // 1. acakAt zuzubhe / Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekacatvAriMzattama parva athAnaraNyanaptArau zrImantau sItayAnvitau / didRzaM dakSiNAmbhodhimAyAtAM 'sukhamAginau // 1 // puragrAmasamAkIrNAnatItya viSayAn bahUn / praviSTau tau mahAraNyaM nAnAmRgasamAkulam // 2 // yasminna vidyate panthAH sthAnaM nAryaniSevitam / pulindAnAmapi prAyo duzcaraM yanagAkulam / / 3 / / nAnAvRkSalatAkIrNa mahAviSamagahvaram / guhAndhakAragambhIraM vahannirjharanimnagam // 4 // krozaM krozaM zanaistatra gacchantau jAnakIvazAt / nirbhayau krIDanodyukto prAptau karNaravAM nadIm // 5 // yasyAstaTAni ramyANi tRNairyuktAni bhuuribhiH| samAnyAyatadezAni sparza bibhrati saukhyadam // 6 // anatyuccairghanacchAyaiH phalapuSpavibhUSitaiH / rejustadrumaistasyAH samIpadharaNIdharAH // 7 // vanametadalaM cAru nadI ceti nirUpya tau / ramye tatra tarucchAye'vasthitau sItayAnvitau // 8 // kSaNaM sthitvA'tiramyANi saikatAnyavagAhya ca / jalAvagAhanaM cakraste ramyakrIDayocitam / / 9 / / tato mRSTAni pakvAni phalAni kusumAni ca / yathecchamupabhuktAni taiH sukhaM kRtasaMkathaiH // 10 // tatra bhANDopakaraNaM sakalaM kekyiisutH| mRdAvaMzaH palAzaizca vividhairAzu nirmame / / 1 / / amISu svAdacArUNi phalAni surabhIni ca / vanajAni ca sasyAni rAjaputrI samaskarot // 12 // anyadAtithivelAyAM-gaganAGgaNacAriNau / pramApaTalasaMvItavigrahI cArudarzanau // 13 // athAnantara jinheM dakSiNa samudra dekhanekI icchA thI tathA jo nirantara sukha bhogate Ate the aise zrImAn rAma-lakSmaNa sItAke sAtha nagara aura grAmoMse vyApta bahuta dezoMko pAra kara nAnA prakArake mRgoMse vyApta mahAvana meM praviSTa hue // 1-2 // aise saghana vanameM praviSTa hue jisameM mArga hI nahIM sUjhatA thA, uttama manuSyoMke dvArA sevita eka bhI sthAna nahIM thA, vanacArI bhIloMke lie bhI jahA~ calanA kaThina thA, jo pavaMtoMse vyApta thA, nAnA prakArake vRkSa aura latAoMse saghana thA, jisameM atyanta viSama gataM the, jo guhAoMke andhakArase gambhIra jAna par3atA thA, aura jahA~ jharane tathA aneka nadiyA~ baha rahI thIM // 3-4 // usa vanameM ve jAnakIke kAraNa dhIre-dhIre eka koza hI calate the| isa taraha bhayase rahita tathA krIr3A karane meM udyata donoM bhAI usa karNaravA nadIke // jisake ki kinAre atyanta ramaNIya, bahata bhArI taNoMse vyApta, samAna, lambe-cauDe aura sukhakArI sparzako dhAraNa karanevAle the||6|| usa karNaravA nadIke samIpavartI parvata, kinAreke una vRkSoMse subhobhita the jo jyAdA U~ce to nahIM the para jinako chAyA atyanta ghanI thI tathA jo phala aura phUloMse yukta the // 7 // yaha vana tathA nadI donoM hI atyanta sundara haiM aisA vicArakara ve eka vRkSakI manohara chAyAmeM sItAke sAtha baiTha gaye // 8 // kSaNa-bhara vahA~ baiThakara tathA manohara kinAroMpara avagAhana kara ve sundara krIr3Ake yogya jalAvagAhana karane lage arthAt jalake bhItara praveza kara jalakrIr3A karane lage // 9 / / tadanantara paraspara sukhakArI kathA karate hue una sabane vanake pake madhura phala tathA phUloMkA icchAnusAra upabhoga kiyA // 10 // vahA~ lakSmaNane nAnA prakArako miTTI, bAMsa tathA pattoMse saba prakArake baratana tathA upayogI sAmAna zIghra hI banA liyA // 11 // ina saba baratanoMmeM rAjaputrI sItAne svAdiSTa tathA sundara phala aura vanako sugandhita dhAnake bhojana banAye // 12 // kisI eka dina atithi prekSaNa ke samaya sItAne sahasA sAmane Ate hue sugupti aura gupti 1. sukhabhoginau ma. / 2. sAmAnyAyata-ma. / 3. caitI nirUpito ma. / 4. mRdAvasaH ma. / Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 padmapurANa jJAnatritayasaMpannau mahAvrataparigrahau / pareNa tapasA yuktau duspRhAmutamAnasau // 14 // sopavAsinI vIrau guNyau zubhasamohitau / yacchantau nayanAnanda budhacandramasAviva // 15 // munI suguptAkhyAvAyAntau saMmukhaM bhuvaH / yathoktAcArasaMpannau sahasA sItayekSitau // 16 // tataH pramadasaMmAravikasanneva zobhayA / dayitAya tayA khyAtamiti romAMcitAGgayA ||17|| pazya pazya narazreSTha ! tapasA kRzavigraham / daigambaraM parizrAntaM madantayugalaM zubham // 18 // tat kvatapriye sAdhvi paNDite cArudarzane / nirgranthayugalaM dRSTaM bhavasyA guNamaNDane // 19 // yannirIkSya varArohe suciraM pApamarjitam / kSaNAt praNAzamAyAti janAnAM bhaktacetasAm // 20 // ityukte raghucandreNa sItovAca sasambhramA / imAvimAviti prItyA sa tadAbhUt samAkulaH // 21 // tato yugamitakSoNIdezavinyastalocanau / munI prazAntagamanau susamAhitavigrahau ||22|| abhyutthAnAbhiyAnAbhistuSTaH praNamanAdibhiH / dampatIbhyAM kRtAvetau puNyanirjharaparvatau // 23 // zucyaGgayA ca vaidehyA mahAzraddhAparotayA / pariviSTaM tayoH "zrAddhaM ramaNena sametayA ||24|| gavAmaraNyajAtAnAM mahiSINAM ca cAruNA / haibaGgavIna mizreNa payasA tatsamudbhavaiH // 25 // kharjUrairiGgudairAmrairnAlikerai rasAnvitaiH / badarAmlAtakAdyaizca vaidehyA suprasAdhitaiH // 26 // AhAryairvividhaiH 'zAstradRSTizuddhisamanvitaiH / pAraNAM cakraturgRddhAsaMbandhojjhitacetasau // 27 // nAma do muni dekhe / ve muni AkAzAMgaNa meM vihAra kara rahe the, kAntike samUhase unake zarIra vyApta the, ve bahuta hI sundara the, mati zruta-avadhi ina tIna jJAnoMse sahita the, mahAvratoMke dhAraka the, parama tapase yukta the, khoTI icchAoMse unake ma rahita the, unhoMne eka mAsakA upavAsa kiyA thA, ve dhIra-vIra the, guNoMse sahita the, zubha ceSTAke dhAraka the, budha aura candramAke samAna netroMko Ananda pradAna karate the aura yathokta AcArase sahita the ||13 - 16 // tadanantara harSaMke bhArase jisake netroMkI zobhA vikasita ho rahI thI tathA jisake zarIra meM romAMca uTha rahe the aisI sItAne rAmase kahA ki he narazreSTha ! dekho dekho, tapase jinakA zarIra kRza ho rahA hai tathA jo atizaya thake hue mAlUma hote haiM, aise digambara muniyoMkA yaha yugala dekho| / 17-18 || rAmane sambhramameM par3akara kahA ki he priye ! he sAdhvi ! he paNDite ! he sundaradarzane ! he guNamaNDane ! tumane nigrantha muniyoMkA yugala kahA~ dekhA ? kahA~ dekhA ? // 19 // | vaha yugala ki jisake dekhanese he sundari ! bhakta manuSyoM kA cirasaMcita pApa kSaNa bharameM naSTa ho jAtA hai ||20|| rAmake isa prakAra kahanepara sItAne sambhrama pUrvaka kahA ki 'ye haiM, ye haiM' / urA samaya rAma kucha AkulatAko prApta hue ||21|| tadanantara yuga pramANa pRthivImeM jinakI dRSTi par3a rahI thI, jinakA gamana atyanta zAntipUrNa thA aura jinake zarIra pramAdase rahita the, aise do muniyoMko dekhakara dampatI arthAt rAma aura sItAne uThakara khar3e honA, sammukha jAnA, stuti karanA, aura namaskAra karanA Adi kriyAoMse una donoM muniyoMko puNyarUpI nirjhara ke jharAneke lie parvatake samAna kiyA thA ||22-23|| jisakA zarora pavitra thA, tathA jo atizaya zraddhAse yukta thI aisI sItAne pati ke sAtha milakara donoM muniyoM ke lie bhojana parosA AhAra pradAna kiyA ||24|| vaha AhAra vanameM utpanna huI gAyoM aura bhaiMsoMke tAje aura manohara ghI, dUdha tathA unase nirmita anya mAvA Adi padArthoM se banA thA // 25 // khajUra, iMguda, Ama, nAriyala, rasadAra vera tathA bhilAmA Adi phaloMse nirmita thA // 26 // isa prakAra zAstrokta zuddhise sahita nAnA prakAra ke khAdya padArthoMse una muniyoMne pAraNA kI / una 1. nando ma. / 2. bhuvA ma., kha. / 3 vikazanneva ma / 4. yAnAbhistuSTaH praNayanAdibhiH ma, yAnAbhituSTi praNayanAdibhiH ba. / 5. bhojanaM / 6. dRSTitADitAH ma. / Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 201 ekacatvAriMzattama parva evaM ca paryupAsyaitau munI rAmaH priyAnvitaH / samastamAvasaMbhArakRtanirgranthamAnanaH // 28 // tAvadundubhayo nedurgagane'dRSTatADitAH / vatrau samoraNaH svairaM ghrANaraJjanakAraNam // 29 // sAdhu sAdhviti devAnAM madhuro nisvano'bhavat / vavarSa paJcavarNAni kusumAni nabhastalam // 30 // pAtradAnAnubhAvena divyA sakalavarNikA / pUrayantI nabho'paptadvasudhArA mahAdyutiH // 31 // athAtraiva vanoddeze gahanasya mahAtaroH / niSaNNo'gre mahAgRdhaH svecchayAvasthito'bhavat // 32 // sa dRSTvA'tizayopetau munI karmAnubhAvataH / bahUnAtmabhavAn smRtvA tattadaivamacintayan // 33 // manuSyabhAvasukaraM pramattena mayA purA / vivekinApi na kRtaM tapo dhigmAmacetanam // 34 // bhAva prataSyase kiM svamadhunA pApaceSTitaH / kasupAyaM karomyetAM kutsitAM yonimAgataH // 35 // anukUlAribhiH pApamitrazabdanadhAribhiH / preritena satA tyaktaM dharmaratnaM sadA mayA // 36 // subhUricaritaM pApamapakarNya gurUditam / mohadhvAntaparItena dahye yadadhunA smaran / 37 // na kiMcidatra bahunA cintitena prayojanam / gatiranyA na me loke vidyate duHkhasaMkSaye // 38 // etau prayAmi zaraNaM sAdhU sarvasukhAvahau / ito me paramArthasya prAptiH saMjAyate dhruvam // 30 // iti pUrvabhavaidhyAnAt paramaM zokamAgataH / darzanAcca mahAsAdhoH pramodaM tvarayAnvitaH // 40 // vidhUya pakSayugalamazrusaMpUrNalocanaH / papAta zAkhino mUrdhnaH prazrayAnvitavibhramaH // 4 // nAgAH siMhAdayo'pyatra nAdena mahatAmunA vidudruvurayaM duSTaH kathaM tu na khagAdhamaH // 42 // muniyoMke citta bhojana viSayaka gRdhratAke sambandhase rahita the // 27 // isa prakAra samasta bhAvoMse muniyoMkA sanmAna karanevAle rAma ina donoM muniyoMkI sevA kara sItAke sAtha baiThe hI the ki use samaya AkAzameM adRSTajanoMse tADita dundubhi bAje bajane lage, ghrANa indriyako prasanna karanevAla vAyu dhIre-dhIre bahane lagI, 'dhanya, dhanya' isa prakAra devoMkA madhura zabda hone lagA, AkAza pA~ca varNake phUla barasAne lagA aura pAtradAnake prabhAvase AkAzako vyApta karanevAlI, mahAkAntikI dhAraka, saba raMgoMkI divyaratna vRSTi hone lgii||28-31|| - athAnantara vanake isI sthAnameM saghana mahAvRkSake agrabhAgapara eka bar3A bhArI gRdhra pakSI svecchAse baiThA // 32 // so atizaya pUrNa donoM munirAjoMko dekhakara karmodayake prabhAvase use apane aneka bhava smRta ho uThe / vaha usa samaya isa prakAra vicAra karane lagA // 33 // ki yadyapi maiM pUrva paryAyameM vivekI thA to bhI maiMne pramAdI banakara manuSya bhavameM karane yogya tapazcaraNa nahIM kiyA ataH mujha avivekIko dhikkAra ho // 34 // he hRdaya ! aba kyoM santApa kara rahA hai ? isa samaya to isa kuyonimeM Akara pApa ceSTAoMmeM nimagna hU~ ataH kyA upAya kara sakatA hU~ ? // 35 // mitra saMjJAko dhAraNa karanevAle tathA anukUlatA dikhAnevAle pApI vairiyoMse prerita ho maiMne sadA dharmarUpI ratnakA parityAga kiyA hai // 36 / / moharUpI andhakArase vyApta hokara maiMne guruoMkA upadeza na suna jisa atyadhika pApakA AcaraNa kiyA hai use Aja smaraNa karatA huA hI jala rahA huuN||37|| athavA isa viSayameM bahuta vicAra karanese kucha bhI prayojana nahIM hai kyoMki duHkhoMkA kSaya karaneke, lie lokameM merI dUsarI gati nahIM hai-anya upAya nahIM hai| maiM to saba jIvoMko sukha denevAle inhIM donoM muniyoMkI zaraNako prApta hotA huuN| inase nizcita hI mujhe paramArthakI prApti hogI // 38-39 / / isa prakAra pUrvabhavakA smaraNa honese jo parama zokako prApta huA thA tathA mahAmaniyoMke darzanase jo atyadhika harSako prApta thA aisA zIghratAse sahita, azrupUrNa netroMkA dhAraka, evaM vinayapUrNaM ceSTAoMse sahita vaha gRdhra pakSI donoM paMkha phar3aphar3Akara vRkSake zikharase nIce AyA 1. nabhastale ma. / 2. zabdena dhAribhiH ma. / 3. meva dhyAnAt ma. / 2-26 Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 ramapurANe hA mAtaH pazyatAmuSya dhASTyaM gRdhrasya pApinaH / cintayitveti vaideyA kopAkulitacittayA // 43 // vAryamANo'pi yatnena kRtnisstthurshbdyaa| munipAdodakaM pakSI sotsAhaH pAtumudyataH // 44 // pAdodakapramAveNa zarIraM tasya tatkSaNam / ratnarAzisamaM jAtaM parItaM citratejasA // 45 // jAtau hemaprabhau pakSau pAdau vaiDUryasaMnibhau / nAnAratnacchavirdehazcancurvidrumavibhramA // 46 // tataH svamanyathAbhUtamavalokya susaMmadaH / vimuJcanmadhuraM nAdaM nartituM sa samudyataH // 47 // devadundubhinAdo'sAveva tasyAtisundaram / AtodyatvaM pariprAptaM svAM ca vANI sutejsH||48|| muJcannAnandanetrAmmazcakrIkRtya gurudvayam / zuzubhe kRtanRtyo'sau zikhI meghAgame yathA // 49 // vidhinA pAraNAM kRtvA munI kRtayathocitau / vaiDUryasadRze rAjannupaviSTau zilAtale // 50 // padmarAgAbhanetrazca pakSI saMkucitacchadaH / praNamya pAdayoH sAdhoH sukhaM tasthau kRtAJjaliH // 51 // kSaNAdagnimivAlokya jvalantaM tejasA khagam / padmo vikacapadmAkSo vismayaM paramaM gataH // 52 // praNamya pAdayoH sAdhaM guNazIlavibhUSaNam / apRcchaditi vinyasya muhunatre patatriNi // 53 // bhagavannayamatyantaM virUpAvayavaH purA / kathaM kSaNena saMjAto hemaratnacayacchaviH // 54 // azuciH sarvamAMsAdo gRddho'yaM duSTamAnasaH / niSadya pAdayoH zAntastava ksmaadvsthitH||55|| suguptizramaNo'vocad rAjan pUrvamihAbhavat / dezo janapadAkIrNo viSayaH sundaro mahAn // 56 // // 40-41 // yahA~ isa atyadhika kolAhalase hAthI tathA siMhAdika bar3e-bar3e jantu to bhAga gaye para yaha duSTa nIca pakSI kyoM nahIM bhaagaa| hA mAtaH ! isa pApI gRdhrakI dhRSTatA to dekho; isa prakAra vicArakara jisakA citta krodhase Akulita ho rahA thA tathA jisane kaThora zabdoMkA uccAraNa kiyA thA aisI sItAne yadyapi prayatnapUrvaka usa pakSoko rokA thA tathApi vaha bar3e utsAhase munirAjake caraNodakako pIne lagA / / 42-44 // caraNodakake prabhAvase usakA zarIra usI samaya ratnarAzike samAna nAnA prakArake tejase vyApta ho gayA // 45 // usake donoM paMkha suvarNake samAna ho gaye, paira nIla maNike samAna dikhane lage, zarIra nAnA ratnoMkI kAntikA dhAraka ho gayA aura coMca mUMgAke samAna dikhane lagI // 46 // tadanantara apane Apako anya rUpa dekha vaha atyanta harSita huA aura madhura zabda chor3atA huA nRtya karaneke lie udyata huA // 47 // usa samaya jo deva-dundubhikA nAda ho rahA thA vahI usa tejasvIkI apanI vANIse milatA-julatA atyanta sundara sAjakA kAma de rahA thA / / 48 / / donoM muniyoMkI pradakSiNA dekara harSAzrako chor3atA huA vaha nRtya karanevAlA gRdhra pakSI varSA Rtuke mayUrake samAna suzobhita ho rahA thA / / 49 / / gautama svAmI kahate haiM ki he rAjan ! jinakA yathocita satkAra kiyA gayA thA aise donoM munirAja vidhipUrvaka pAraNA kara vaiDUryamaNike samAna jo zilAtala thA usapara virAjamAna ho gaye // 50 // aura padmarAga maNike samAna netroMkA dhAraka gadhra pakSI bhI apane paMkha saMkucita kara tathA munirAjake caraNoMmeM praNAma kara aMjalI bAMdha sukhase baiTha gayA // 51 // vikasita kamalake samAna netroMko dhAraNa karanevAle rAma, kSaNabharameM tejase jalatI huI agnike samAna usa gRdhra pakSIko dekhakara parama Azcaryako prApta hue // 52 // unhoMne pakSIpara bAra-bAra netra DAlakara tathA guNa aura zIlarUpI AbhUSaNako dhAraNa karanevAle munirAjake caraNoMmeM namaskAra kara unase isa prakAra pUchA ki he bhagavan ! yaha pakSo pahale to atyanta virUpa zarIrakA dhAraka thA para aba kSaNa-bharameM suvarNa tathA ratnarAzike samAna kAntikA dhAraka kaise ho gayA? // 53-54|| mahAapavitra, saba prakArakA mAMsa khAnevAlA tathA duSTa hRdayakA dhAraka yaha gRdhra Apake caraNoM meM baiThakara atyanta zAnta kaise ho gayA hai ? // 55 / / tadanantara sugupti nAmaka munirAja bole ki he rAjan / pahale yahA~ nAnA janapadoMse vyApta 1. sundarI ma. / 2. tvAM ma. / 3. pAraNaM ma. / Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekacatvAriMzattamaM parva 203 pattanagrAmasaMvAhamaTambapuTabhedanaiH / ghoSadroNamukhAdyaizca saMnivezai virAjitaH // 5 // kaNakuNDalanAmAtra puramAsIn manoharam / tasminnayamabhUdAjA pratApaparamodayaH // 58 // caNDavikramasaMpanno bhagnazAnavakaNTakaH / daNDo mAnamayaH khyAto daNDako nAma sAdhanI // 59 // ghRtArthinA jalaM tena mathitaM raghunandana / dharmazraddhAparItena dhRtaH pApAgamo dhiyA // 6 // devI maskariNAM tasya'varivasyA parAbhavat / teSAmasAvadhIzena saMbhogaM samupAgatA // 6 // so'pi tasyAH paraM vazyastAmeva dizamAzrayat / strIcittaharaNoyuktAH kiM na kurvanti mAnavAH // 12 // niSkAntenAnyadA tena nagarAja sAdhurIkSitaH / pralambitabhujaH zrImAn dhyAnasaMruddhamAnasaH // 63 // kRSNasarpo mRtastasya digdhAGgo visslaalyaa| kaNThe nidhApitastena grAvadAruNacetasA // 64 // yAvadeSo'panIto na pradAturgama kenacit / tAvanna saMharedyogamiti dhyAtvA muniH sthitaH // 65 // atIte gaNarAtre ca punastenaiva vamanA / niSkrAman pArthivo'pazyattadavasthaM mahAmunim // 66 // Rjunaiva ca rUpeNa gatvA nikaTatAM bhRzam / apRcchadapanetAraM kimetaditi so'vadat // 67 // narendra pazya kenApi narakAvAsamArgiNA / yogasthasya munerasya kaNThe sarpaH samarpitaH // 6 // yasya sarpasya saMparkAda vigrahastha samudgatam / pratibimbaM zitikkinnaM durdarzamatimISaNam // 69 // muni niHpratikarmANaM dRSTvA rAjA tathAvidham / praNamyAkSamayadyAtAste ca sthAnaM yathocitam // 7 // tataH prabhRti sakto'sau katu maktimanuttamAm / nirambaramunIndrANAM vAritopadvakriyaH // 71 // eka bahuta bar3A sundara deza thA / / 56 / / jo pattana, grAma, saMvAha, maTamba, puTabhedana, ghoSa aura droNamukha Adi racanAoMse suzobhita thA // 57 / / isI dezameM eka karNakuNDala nAmakA manohara nagara thA jisameM yaha parama pratApI rAjA thaa| yaha tIvra parAkramase yukta, zatrurUpI kaNTakoMko bhagna karanevAlA, mahAmAnI evaM sAdhanasampanna daNDaka nAmakA dhAraka thA // 58-59|| he raghunandana! dharmakI zraddhAse yukta isa rAjAne pApapoSaka zAstrako samajhakara buddhipUrvaka dhAraNa kiyA so mAno isane ghRtakI icchAse jalakA hI manthana kiyA // 60 // rAjA daNDakakI jo rAnI thI vaha parivrAjakoMkI bar3I bhakta thI kyoMki parivrAjakoMke svAmIke dvArA vaha uttama bhogako prApta huI thI // 61 / / rAjA daNDaka rAnIke vazIbhUta thA isalie yaha bhI usI dizAkA Azraya letA thA, so ThIka hI hai kyoMki striyoMkA citta haraNa karane meM udyata manuSya kyA nahIM karate haiM ? // 62 / / eka dina rAjA nagarase bAhara nikalA vahA~ usane eka aise sAdhako dekhA jo apanI bhajAe~ nIce laTakAye hae the, vItarAga lakSmIse sahita the tathA jinakA mana ghyAnameM rukA huA thA // 63 / / pASANake samAna kaThora cittake dhAraka rAjAne una munike gale meM, viSamizrita lArase jisakA zarIra vyApta thA aisA eka marA huA kAlA sA~pa DalavA diyA // 64 // 'jabataka isa sAMpako koI alaga nahIM karatA hai tabataka maiM yogako saMkucita nahIM karU~gA' aisI pratijJA kara vaha muni usI sthAnapara khar3e rahe // 65 // tadanantara bahuta rAtriyA~ vyatIta ho jAneke bAda usI mArgase nikale hue rAjAne una mahAmuniko usI prakAra dhyAnArUr3ha dekhA // 66 // usI samaya koI manuSya munirAjake galese sAMpa alaga kara rahA thaa| rAjA munirAjako saralatAse AkRSTa ho unake pAsa gayA aura sA~pa nikAlanevAle manuSyase pUchatA hai ki 'yaha kyA hai ?' isake uttarameM vaha manuSya kahatA hai ki rAjan ! dekho, narakakI khoja karanevAle kisI manuSyane ina dhyAnArUr3ha munirAjake gale meM sA~pa DAla rakhA hai // 67-68 / jisa sAMpake samparkase inake zarIrakI AkRti zyAma, khedakhinna, durdarzanIya tathA atyanta bhayaMkara ho gayI hai // 69 / / kucha bhI pratikAra nahIM karanevAle muniko usI prakAra dhyAnArUr3ha dekha rAjAne praNAma kara unase kSamA mAMgI aura tadanantara vaha yathAsthAna calA gayA // 70|| usa samayase rAjA digambara muniyoMkI uttama bhakti karane meM tatpara ho gayA aura usane muniyoMke saba upadrava-kaSTa dUra kara 1. varivazyA ka., kha., ga. / 2. samupAgataH ma. / 3. liptazarIraH / 4. nagarAvAsa- m.| Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 padmapurANe devIviTaparivrAjA jJAtvAnyaviSayaM nRpam / idaM krodhaparItena vidhAtumabhivAnchitam // 72 // jIvitasnehamutsRjya paraduHkhAhitAtmakaH / nirgrantharUpamRdevyAH saMparkamabhajat punaH // 73 // jJAtvA tadIdRzaM karma rAjJAtikrodhamIyuSA / amAtyAdyupadezaM ca smRtvA nirgranthanindanam // 72 // karakarmabhiranyaizca preritaH zramaNAhitaiH / AjJApayan maharSINAM yantraniSpIDane narAn // 75 // gaNAdhipasameto'sau samUho'mbaravAsasAm / yantraniSpIDanairnItaH paJcatAM pApakarmaNA // 76 // bAhyabhUmigatastatra munirekaH samAvajan / ityavAryata lokena kenacit karuNAyatA // 7 // bho bho nirgrantha mAgAstvaM pUrvanairRnthyamAzrayan / yantreNApIDayase tatra dUtaM kuru palAyanam // 78 // yantreSu zramaNAH sarve rAjJA kruddhena pIDitAH / mAgAstvamapyavasthAM tAM rakSa dharmAzrayaM vapuH // 79 // tataH kSaNamasau saMdhamRtyuduHkhena zalyitaH / vajrastamma ivAkampastasthAkavyaktacetanaH // 8 // athAsya zataduHkhena preritaH zamagahvarAt / nirambaramahIdhrasya niragAt krodhakesarI // 81 // raktAzokaprakAzena nikhilaM tasya cakSuSaH / tejasA vihitaM vyoma saMdhyAmayamivAbhavat // 82 // kopena tapyamAnasya muneH sarvatra vigrahe / prasvedabindavo jAtAH pratibimbita viSTapAH // 83 // tataH kAlAnalAkAro bahulaH kuTilaH pRthuH / hAkAreNa mukhAttasya niragAt pAvakadhvajaH // 44 // anulagnazca tasyAgnirujjagAma nirantaram / kRtaM nabhastalaM yena nirindhanavidIpitam // 85 // diye / / 71 // rAnIke sAtha gupta samAgama karanevAle parivrAjakoMke aghipatine jaba rAjAke isa . parivartanako jAnA taba krodhase yukta hokara usane yaha karanekI icchA kI // 72 // dUsare prANiyoMko duHkha denemeM jisakA hadaya laga rahA thA aise usa parivrAjakane jIvanakA sneha chor3a nirgrantha munikA rUpa dhara rAnIke sAtha samparka kiyA // 73 // jaba rAjAko isa kAryakA patA calA taba vaha atyanta krodhako prApta huaa| mantrI Adi apane upadezameM nirgrantha muniyoMkI jo nindA kiyA karate the vaha saba isakI smatimeM jhalane lagA ||74|| usI samaya muniyoMse dveSa rakhanevAle anya duSTa bhI rAjAko prerita kiyA jisase usane apane sevakoMke lie samasta muniyoMko ghAnImeM pelanekI AjJA de dI // 75 / / jisake phalasvarUpa gaNanAyakake sAtha-sAtha jitanA muniyoMkA samUha thA vaha saba, pApI manuSyoMke dvArA ghAnImeM pilakara mRtyuko prApta ho gayA // 76|| usa samaya eka muni kahIM bAhara gaye the jo loTakara usI nagarIkI ora A rahe the| unheM kisI dayAlu manuSyane yaha kahakara rokA ki he nigrantha ! he digambaramudrAke dhArI! tuma apane pahalekA nirgranthaveSa dhAraNa karate hue nagarImeM mata jAo, anyathA ghAnImeM pela diye jAoge, zIghra hI yahA~se bhAga jAo // 77-78 / / rAjAne kraddha hokara samasta nirgrantha maniyoMko ghAnImeM pilavA diyA hai tuma bhI isa avasthAko prApta mata hoo, dharmakA Azraya jo zarIra hai usakI rakSA karo ||7|| tadanantara samasta saMghakI mRtyuke duHkhase jinheM zalya laga rahI thI aise ve muni kSaNa-bharake lie vrajake stambhako nAI akampa-nizcala ho gye| usa samaya unakI cetanA avyakta ho gayI thI arthAt yaha nahIM jAna par3atA thA ki jIvita hai yA mRta ? ||80 // adhAnantara una nirgrantha munirUpI parvatako zAntirUpI guphAse saikar3oM duHkhoMse prerita huA krodharUpI siMha bAhara nikalA ||81 // unake netrake azokake samAna lAla-lAla tejase AkAza aisA vyApta ho gayA mAnI usameM sandhyA hI vyApta ho gayI ho // 82 / / krodhase tape hue munirAjake samasta zarIrameM svedakI bUMdeM nikala AyIM aura unameM lokakA pratibimba par3ane lgaa||83|| tadanantara una munirAjane mukhase 'hA' zabdakA uccAraNa kiyA usIke sAtha mukhase dhuA~ nikalA jo kAlAgnike samAna atyadhika kuTila aura vizAla thA // 84 // usa dhuA~ke sAtha aisI hI nirantara agni nikalI ki jisane iMdhanake binA hI samasta 1. viTaparivAjI m.| 2. varavAsasAm ma. / 3. agniH / Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekacatvAriMzattamaM parva 205 ulkAbhirnu jagadvyAsaM jyotirdevAH patanti nu / mahApralayakAlo nu vahnidevA ju roSitAH // 86 // hA hA mAtaH kimetannu tApo'yamatidussahaH / cazcatpAvyate dIrghasaMdaMzairiva vegimiH // 8 // mUrtinirmuktamevaitadgaganaM kurute dhvanim / vaMzAraNyamivoddIptaM jIvitAkarSaNocitam // 48 // yAvadeva dhvaniloke vartate'tyantamAkulaH / valistAvadayaM dezamanayad bhasmazeSatAm // 19 // nAntaHpuraM na dezo na purANi na ca parvatAH / na nadyo nApyaraNyAni tadA na prANadhAriNaH // 10 // mahAsaMvegayuktana muninA ciramarjitam / krodhAgninAkhilaM dagdhaM tapo'nyat kimu ziSyatAm // 9 // yato'yaM daNDako dezaH aasiiinnddkpaarthivH| tenaiva vaninAdyApi daNDakaH parikIryate // 92 // kAle mahatyatikrAnte prAptAyAM cArutAM bhuvi / zute'tra pAdapA jAtAH parvatAzca sazinagAH // 53 // munestasya prabhAveNa surANAmapi bhItidam / vanametadamat kaiva vArtA vidyAbalAzritAm // 14 // pazcAdidaM samAkIrNa siMhena zaramAdibhiH / nAnAzakunivRndaizca sasyabhedaizca bhUribhiH // 22 // adyApyasyorudAvasya zrutvA zabdaM paraM mayam / vrajanti mAnavAH kampaM vRttAnte'nunibodhinaH // 96 / / saMsAre'ticiraM bhrAntvA daNDako duHkhapUritaH / ayaM gRdhatvamAyAto vane'tra ratimAgataH // 17 // dRSTvA sAtizayAveSa nau vane'tra samAgatau / pApasya karmaNo hAnyA prAptaH pUrvabhavasmRtim // 98 // yo'sau paramayA zaktyA yukto'bhUdaNDako nRpaH / so'yaM pazyata saMjAtaH kIdRzaH pApakarmami. // 19 // iti vijJAya virasaM phalaM kaTukakarmaNaH / kathaM na sajyate dharma duritAca virajyate // 10 // AkAzako dedIpyamAna kara diyA // 85 // kyA yaha loka ulkAoMse vyApta ho rahA hai ? yA jyotiSka deva nIce gira rahe haiM? yA mahA pralayakAla A pahu~vA hai? yA agnideva kRSita ho rahe haiM ? hAya mAtA! yaha kyA hai ? yaha tApa to atyanta duHsaha hai, aisA lagatA hai jaise vaigazAlI 'bar3I-bar3I saMDAsiyoMse netra ukhAr3e jA rahe hoM, yaha amUrtika AkAza hI ghora zabda kara rahA hai, mAto prANoMke sIMcane meM udyata bA~soMkA vana hI jala rahA hai, isa prakAra atyanta vyAkulatAse bharA yaha zabda jabataka lokameM gUMjatA hai tabataka usa agnine samasta dezako bhasma kara diyA // 86-89 / / usa samaya na antaHpura, na deza, na nagara, na parvata, na nadiyA~, na jaMgala aura na prANI hI zeSa raha gaye the||20|| mahAn saMvegase yukta munirAjane cirakAlase jo tapa saMcita kara rakhA thA yaha sabakA zabda krodhAgnimeM dagdha ho gayA-jala gayA phira dUsarI vastueM to bacatI hI kaise ? / / 21 / / yaha daNDaka deza thA tathA daNDaka hI yahA~kA rAjA thA isalie Aja bhI yaha sthAna daNDaka nAmase hI prasiddha hai / / 12 / / bahuta samaya bIta jAneke bAda yahA~kI bhUmi kucha sundaratAko prApta huI hai aura ye vakSa. parvata tathA nadiyA~ dikhAI dene lago haiM // 13 // una manike prabhAvase yaha vana devoMke lie bhI bhaya utpanna karanevAlA hai phira vidyAdharoMkI to bAta hI kyA hai ? // 94 // Age calakara yaha vana siMha-aSTApada Adi krUra jantuoM, nAnA prakArake pakSi-samUhoM tathA atyadhika jaMgalI dhAnyoMse yukta ho gayA // 9.5 / / Aja bhI isa banakI pracaNDa dAvAnalakA zabda sunakara manuSya pichalI ghaTanAkA smaraNa kara bhayabhIta hote hue kA~pane lagate haiM / / 96 // rAjA daNDaka bahuta samaya taka saMsArameM bhramaNa kara duHkha uThAtA rahA aba gRnaparyAyako prApta ho isa vanameM prItiko prApta huA hai / / 97 / / isa samaya isa dana Aye hue atizaya yukta hama donoMko dekhakara pApakarmakI mandatA honese yaha pUrvabhavake smaraNako prApta huA hai / / 98 // jo daNDaka rAjA pahale parama zaktise yukta thA vaha dekho, Aja pApakarmoke kAraNa kaisA ho gayA hai ? // 99 / / isa prakAra pApakarmakA nIrasa phala jAnakara dharmameM kyoM nahIM lagA jAye aura pApase kyoM nahIM virakta huA jAye ? ||100 // 1. zritA ma. / 2. sRjyate m.| Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 padmapurANaM dRSTAntaH parakIyospi zAnterbhavati kAraNam / asamaJjasamAtmIyaM kiM punaH smRtimAgatam // 101 // pakSiNaM saMyato'gAdInmA bhaiSIradhunA dvija / mA rodIryadyathA bhAvyaM kaH karoti tadanyathA // 102 // AzvAsaM gaccha vizrabdhaH kampaM muJca sukhI bhava / pazya ke maraNyAnI ka rAmaH sItayAnvitaH // 103 // avagraho'smadIyaH kva kva tvamAtmArthaM saMgataH / prabuddho duHkhasaMbodhaH karmaNAmidamIhitam // 104 // idaM karma vicitratvAd vicitraM paramaM jagat / anubhUtaM zrutaM dRSTaM yathaiva pravadAmyaham // 105 // pakSiNaH pratibodhArthaM jJAtvAkUtaM ca sIriNaH / suguptiravadat svasya sugupteH zamakAraNam // 106 // acalo nAma vikhyAto vArANasyAM mahIpatiH / giridevIti jAyAsya guNaratnavibhUSitA // 107 // trigupta iti vikhyAto guNanAmnAnyadA muniH / pAraNArthaM gRhaM tasyAH praviSTaH zuddhaceSTitaH // 108 // sa tayA paramAM zraddhAM dadhatyA vidhipUrvikAm / tarpitaH paramAnena svayaM vyApAramuktayA // 109 // samAptAzanakRtyaM ca pAdanyastottamAGgayA / papracchAnyApadezena svasya putrasamudbhavam // 110 // nAtha sAtizayo'yaM me gRhavAso bhaviSyati / kiM vA neti prasAdo'yaM kriyatAM nizcayArpaNam // 111 // 'vacogu itato bhitvA rAjJIbhaktyanurodhataH / tasyAzcArusamAdiSTaM muninA tanayadvayam // 112 // triguptasya munestasya samAdeze'nayat sutau / jAtI sugupsiguptAkhyau pitRbhyAM tau tataH kRtau // 113 // tau ca sarva kalAbhijJau kumArazrIsamanvitau / tiSThantau vividhairbhAvai ramamANau janapriyau // 114 // vRttAnto'yaM ca saMjAto gandharvaisyAM mahIpateH / purohitasya somasya priyAyAstanayadvayam // 115 // dUsarekA udAharaNa bhI zAntikA kAraNa ho jAtA hai phira yadi apanI hI khoTI bAta smaraNa A jAve to kahanA hI kyA hai ? || 101 || rAmase itatA kahakara munirAjane gRdhrase kahA ki he dvija ! aba bhayabhIta mata hoo, roo mata, jo bAta jaisI honevAlI hai use anyathA kauna kara sakatA hai ? // 102 // dhairyaM dharo, nizcinta hokara ka~paka~pI chor3o, sukhI hoo, dekho yaha mahA aTavI kahA~ ? aura sItA sahita rAma kahA~ ? || 103 || hamArA paDagAhana kahA~ ? aura AtmakalyANake lie duHkhakA anubhava karate hue tumhArA prabuddha honA kahA~ ? karmoMkI aisI hI ceSTA hai // 104 // karmokI vicitratAke kAraNa yaha saMsAra atyanta vicitra hai / jaisA maiMne anubhava kiyA hai, sunA hai, athavA dekhA hai vaisA hI maiM kaha rahA hU~ || 105 // pakSIko samajhAneke lie rAmakA abhiprAya jAna sugupti munirAja apanI dIkSA tathA zAntikA kAraNa kahane lage // 106 // unhoMne kahA ki vArANasI nagarI meM eka acala nAmakA prasiddha rAjA thA / usakI guNarUpI ratnoM se vibhUSita giri devI nAmakI strI thI // 107 // kisI dina trigupta isa sArthaka nAmako dhAraNa karanevAle tathA zuddha ceSTAoMke dhAraka munirAjane AhArake lie usake ghara praveza kiyA // 108 // so vidhipUrvaka parama zraddhAko dhAraNa karanevAlI giridevIne anya saba kArya chor3a svayaM hI uttama AhAra dekara unheM santuSTa kiyA || 109 || jaba munirAja AhAra kara cuke taba usane unake caraNoM meM mastaka jhukAkara kisI dUsareke bahAne apane putra utpanna honekI bAta pUchI // 110 // usane kahA ki he nAtha! merA yaha gRhavAsa sArthaka hogA yA nahIM ? isa bAtakA nizcaya karAkara prasannatA kIjie // 111 // tadanantara muni yadyapi tIna guptiyoMke dhAraka the tathApi rAnIkI bhaktike anurodhase vacanaguptiko tor3akara unhoMne kahA ki tumhAre do sundara putra hoMge // 112 // | tadanantara una trigupta munirAja ke kahe anusAra do putra utpanna hue so mAtA-pitAne unake 'sugupti' aura 'gupta' isa prakAra nAma rakhe // 113 // ve donoM hI putra sarvaM kalAoMke jAnakAra, kumAra lakSmIse suzobhita, aneka bhAvoMse ramaNa karate tathA logoMke atyanta priya the // 114 // usI samaya yaha dUsarA vRttAnta huA ki gandhavatI nAmakI nagarIke rAjAke soma nAmaka 1. rAmasya / 2. vANArasyAM ma / 3. nizcayArpaNo ma / 4. gandhAvatyAM ma. Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekacatvAriMzattamaM parva 207 suketuragniketuzca tayoH prItiranuttamA / suketuranyadA cAbhUt kRtadAraparigrahaH // 116 // AvayoradhunA bhrAtroH pRthak zayanametayA / kriyate jAyayAvazyamiti duHkhamupAgataH // 117 // suketuH pratibuddhaH san zubhakarmAnubhAvataH / anantavIryapAdAnte zramaNatvaM smaashritH||118|| agniketurviyogena bhrAturatyantaduHkhitaH / vArANasyAmabhUdugrastApaso dharmacintayA // 119|| zrutvA caivaMvidhaM taM ca bhrAtaraM snehabandhanaH / pratibodhayituM vAnchan suketurgantumudyataH // 120 // sa vrajan guruNAvAci suketo kathayiSyasi / vRttAntaM sodarAyemaM yenAsAvupazAmyati // 12 // ko'sau nAtheti tenokta gururevamudAharat / kariSyati tvayA sAkaM sa jalpaM duSmAvanaH // 122 // yuvayoH kurvatorjalpaM jAhvavImAgamiSyati / cArukanyA samaM strIbhistisRbhirgIravigrahA // 123 // divasasya gate yAme vicitrAMzukadhAriNI / emizvikairviditvA tAM mASitavyamidaM tvayA // 124 // dRSTvA tAM vakSyasIdaM tvaM jJAnaM cedasti te mate / vadaitasyAH kumAryAH kiM bhaviteti zubhAzubham // 125 // ajJAno'sau vilakSaHsaMstApasastvAM maNiSyati / bhavAn jAnAviti tvaM ca vakSyasyevaM sunizcitaH / / 126 // astyatra pravaro nAma vaiNijaH saMpadAnvitaH / tasyeyaM duhitA nAmnA rucireti prakIrtitA // 127 // tRtIye'hani paJcatvaM varAkIya prapatsyate / tato'jA kambaranAme vilAsasya bhaviSyati // 128 // vRkeNa mAritA meSI mahiSI ca tataH pituH / sAtulasya vilAsasya bhaviSyati zarIrajA / / 129 // evamastviti saMmASya praNamya pramadI gurum / suketuH kramataH prAptastApasAnAM niketanam // 130 // purohita thA usakI strIke suketu aura agniketu nAmake do putra the| una donoM hI putroMmeM atyadhika prema thA, usa premake kAraNa bar3e honepara bhI ve eka hI zayyApara sote the| samaya pAkara suketukA vivAha ho gyaa| jaba strI ghara AyI taba suketu yaha vicAra kara bahuta duHkhI huA ki isa strIke dvArA aba hama donoM bhAiyoMkI zayyA pathaka-pRthaka kI jA rahI hai // 115-117 // isa prakAra zabha karmake prabhAvase pratibodhako prApta ho suketu anantavIrya munike pAsa dIkSita ho gayA // 118 // bhAIke viyogase agniketu bhI bahuta duHkhI ho dharma saMcaya karanekI bhAvanAse vArANasI meM ugra tApasa ho gayA // 119 // snehake bandhanameM baMdhe suketune jaba bhAIke tApasa honekA samAcAra sunA taba vaha use samajhAneke artha jAneke lie udyata huA // 120 / / jaba vaha jAne lagA taba gurune usase kahA ki / he suketo! tuma apane bhAIse yaha vRttAnta kahanA jisase vaha zIghra hI upazAnta ho jAyegA // 12 // 'he nAtha ! vaha kauna sA vRttAnta hai' ? isa prakAra suketuke kahane para gurune kahA ki duSTa bhAvanAko dhAraNA karanevAlA terA bhAI tere sAtha vAda karegA // 122 // so jisa samaya tuma donoM vAda kara rahe hooge usa samaya gauravarNa zarIrako dhAraNA karanevAlI eka sundara kanyA tIna striyoMke sAtha gaMgA aavegii| vaha dinake pichale praharameM AvegI tathA vicitra vastrako dhAraNa kara rahI hogii| ina cihnoMse use jAnakara tuma apane bhAIse kahanA ki yadi tumhAre dharmameM kucha jJAna hai to batAo isa kanyAkA kyA zubha-azubha honevAlA hai ? // 123-125 // taba vaha ajJAnI tApasI lajjita hotA huA tumase kahegA ki acchA tuma jAnate ho to kho| yaha suna tuma nizcayase sudRr3ha ho kahanA ki isI nagarameM eka sampattizAlI pravara nAmakA vaizya rahatA hai yaha usIkI lar3akI hai tathA rA nAmase prasiddha hai // 126-127 // yaha becArI Ajase tIsare dina mara jAyegI aura kambara nAmaka grAmameM vilAsa nAmaka vaizyake yahA~ bakarI hogI / bher3iyA usa bakarIko mAra DAlegA jisase gADara hogI phira marakara usIke ghara bhaiMsa hogI aura usake bAda usI vilAsake putrI hogii| vaha vilAsa isa kanyAke pitAkA mAmA hotA hai // 128-129 / / 'aisA hI ho' isa prakAra kahakara tathA guruko praNAma kara harSase bharA suketu krama-kramase tApasoMke Azrama meM pahu~cA // 130 // 1. samAzritaM ma. / 2. vaNikputraH / 3. harSayuktaH / Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 padmapurANe guruNA ca yathAdiSTaM tAM dRSTvA tamudAharat / tathA vRttaM ca tatsarva yAtamagneH samakSatAm // 13 // tato'sau vidhurA nAmnA vilAsasya zarIrajA / yAcitA zreSThinA labdhA pravareNa manoharA // 132 // vivAhasamaye prApte pravarAya nyavedayat / agniketuryatheyaM taM duhitAsId bhavAntare // 133 / / vilAsAyApi te sarve bhavAstena niveditaaH| zrutvA tatkanyakA jAtA jAtismaraNakovidA // 13 // tataH pravramitaM vAJchAM sA saMvegaparAkarot / pravarazca vilAsena vyavahAra durAzayaH / / 135 // sabhAyAM piturasmAkaM pravare bhagatAM gate / ArthikAtvaminA kanyA zramaNatvaM ca tApasaH // 136 // vRtAntasIdazaM zrutvA vayaM vairAgyaritAH / sakAze'nantapIrthasya jainendravatamAzritAH / / 137 // eva mohaparIvAnAM prANinAmatibhUrizaH / jAyante kutsitAcArA bhavasaMtatidAyinaH // 138 // mAtApitRsahannivabhArthApatyAdikaM janaH / sukhaDaHkhAdikaM cAya pivata lamate bhave // 139 // tacchullA sutarAM pakSI mIto'bhUd bhavaduHkhataH / cakAra ca muhuHzabdaM dharmagrahaNavAnchayA // 140 // undha guruNA bhadra mA bhaiSIradhunA natam / gRhANa thena no bhUyaH prApyate duHkhasaMtatiH / / 141 // prazAnto bhada mA pIr3A' kArSIH sarvAsudhAriNAm / anRtaM steSatAM bhAyAM parakIyAM vivarjaya // 142 // ekAntabrahmacarya vA gRhovA satkSamAnvitaH / rAtribhuni parityajya mava zobhanaceSTitaH // 143 / / prayato'ti kSapAyAM ca jinendrAn vaha cetasA / upavAsAdikaM zaktyA sudhIniyamAcara / / 144 // gurune jisa prakAra kahA thA usI prakAra usa kanyAko dekhakara suketune apane bhAI agniketuse kahA aura vaha rAbakA saba vRttAnta usI prakAra agniketuke sAmane A gayA arthAt saca nikalA // 131 // tadanantara vaha kanyA jaba marakara cauthe bhavameM vilAsake vidhurA nAmakI putrI huI taba pravara nAmaka seThane usa sundarIko yAcanA kI aura vaha use prApta bhI ho gayI // 132 // jaba vivAhakA samaya AyA taba agniketune pravarase kahA ki yaha kanyA bhavAntarameM tumhArI putrI thI // 133 / / yaha kahakara urAne kanyAke vartamAna pitA vilAsake lie bhI usake ve saba bhava kaha sunaaye| una bhavoMko sunakara kanyAko jAtismaraNa ho gayA // 134 / / jisase saMsArase bhayabhIta ho usane dIkSA dhAraNa karane kA vicAra kara liyaa| idhara pravarane samajhA ki vilAsa kisI chalake kAraNa mere sAtha apanI kanyAkA vivAha nahIM kara rahA hai isalie dUSita abhiprAyako dhAraNa karanevAle pravarane hamAre pitAko sabhAmeM vilAsake viruddha abhiyoga calAyA parantu antameM pravarako hAra huI, kanyA AyikA pada ko prApta huI aura agniketu tApasa digambaramuni vana gayA // 135-136 // vRttAntako sunakara hamane bho virakta ho anantavIrya nAmaka manirAjake samIpa jinendra dIkSA dhAraNa kara lI // 137 / / isa prakAra mohI jovoMse saMsArako santatiko bar3hAnevAle aneka khoTe AcaraNa ho jAyA karate haiM / / 138 // yaha jIva apane kiye hue karmoke anusAra hI mAtA, pitA, snehI mitra, strI, putra tathA sukha-duHkhAdikako bhava-bhavameM prApta hotA hai // 139 / / yaha sunakara vaha gRdhra pakSI saMsAra sambandhI duHkhoMse atyanta bhayabhIta ho gayA aura dharma grahaNa karanekA iccha se bAra-bAra zabda karane lagA / / 140 // taba manirAjane kahA ki hai bhadra ! bhaya mata kro| isa samaya vrata dhAraNa karo jisase phira yaha duHkhokI santati prApta na ho / / 141 / / atyanta zAnta ho jAo, kisI bhI prANIko pIr3A mata pahu~cAo, asatya badhana, corI aura parastrIkA tyAga karo athavA pUrNa brahmacarya dhAraNa kara uttama kSamAse yukta ho rAtri bhojanakA tyAga karo, uttama cekSaoMse yukta hoo, bar3e prayatnase rAta-dina jinendra bhagavAnko hRdayameM dhAraNa karo, zaktyanusAra vivekapUrvaka upavAsAdi niyamoMkA AcaraNa karo, pramAdarahita hokara indriyoMko 1. pIDA ma. / 2. prAtAghri kSipAyAM ca ( ? ) m.| 3. bahucetasA ma. / Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 209 ekacatvAriMzattamaM parva indriyANyapramattaH sannutsukAnyAtmagocare / kuru yuktavyavasthAni sAdhUnAM bhaktitatparaH // 145 / / ityuktaH' sAJjaliH pakSI ziro vinamayanmuhuH / kurvANo madhuraM zabdaM jagrAha munimASitam / / 146 // zrAvako'yaM vinItAtmA jAto'smAkaM vinodakRt / ityuktvA sasmitA sItA taM karAbhyAM smspRsht||147|| sAdhubhyAmuktamityetaM rakSituM vo'dhunocitam / tapasvI zAntacitto'yaM kva vA gacchatu pakSabhRt // 148 // asmin sugahane'raNye krUrapANiniSevite / samyagdRSTeH khagasyAsya rakSA kAryA tvayA sadA // 149 // tato guruvacaH prApya sutarAM snehapUrNayA / sItayAnugRhIto'sau paripAlanacintayA // 150 // palla vasparzahastAbhyAM taM parAmRzatI satI / janakasyAGgajA reje vinatA garuDaM yathA / / 151 // nirgranthapuGgavAvemiH stutipUrva namaskRtau / bahUpakArisaMcArau yAtAvAtmocitaM padam / / 152 // namaH samutpatantau tau zuzubhAte mhaamunii| dAnadharmasamudrasya kallolAviva puSkalau // 153 // prabhinnaM vAraNaM tAvad vazIkRtya vanotthitam / Aruhya lakSmaNaH zrutvA dhvanimAgAt samAkulaH // 15 // ratnakAJcanarAziM ca dRSTvA parvatasaMnidhim / nAnAvarNapramAjAlasamudgatasurAyudham / / 155 // vikasannayanAmbhojamahAkautukapUritaH / kRto viditavRttAntaH padmana muditAtmanA / / 156 / / prApta bodhirasau pakSI nAyAsIttau vinA kvacit / nirgranthavacanaM sarva kurvannudyatamAnasaH // 15 // smaryamANopadeze'sau sItayANuvratAzrame / padmalakSmaNamArgeNa ramamANo'bhramanmahIm // 158 // vyavasthita kara AtmadhyAnameM utsuka karo aura sAdhuoMkI bhaktimeM tatpara hoo / / 142-145 / / munirAjake isa prakAra kahanepara gRdhra pakSIne aMjali bA~dha bAra-bAra zira hilAkara tathA madhura zabdakA uccAraNa kara munirAjakA upadeza grahaNa kiyA // 146 // 'vinIta AtmAko dhAraNa karanevAlA yaha zrAvaka hama logoMkA vinoda karanevAlA ho gayA' yaha kahakara manda hAsya karanevAlI sItAne usa pakSIkA donoM hAthoMse sparza kiyA // 147 / / tadanantara donoM muniyoMne rAma Adiko lakSya kara kahA ki aba Apa logoMko isakI rakSA karanA ucita hai kyoMki zAntacittako dhAraNa karanevAlA yaha becArA pakSI kahA~ jAyegA ? // 148|| krUra prANiyoMse bhare hue isa saghana vanameM tumheM isa samyagdRSTi pakSIkI sadA rakSA karanI cAhie / / 149 / / tadanantara guruke vacana prApta kara atizaya snehase bharI sItAne usake pAlanakI cintA apane Upara le use anugRhIta kiyA arthAt apane pAsa hI rakha liyA // 150 / / pallavake samAna komala sparzavAle hAthoMse usakA sparza karatI huI sItA aisI suzobhita ho rahI thI mAno garur3akA sparza karatI huI usakI mAM vinatA hI ho // 151 / / tadanantara jinakA bhramaNa aneka jIvoMkA upakAra karanevAlA thA aise donoM nirgrantha sAdha, rAma Adike dvArA stutipUrvaka namaskAra kiye jAnepara apane yogya sthAnapara cale gaye // 152 / / AkAzameM ur3ate hue ve donoM mahAmuni aise suzobhita ho rahe the mAno dAnadharmarUpI samudrako do bar3I lahareM hI hoM / / 153 // usI samaya eka madonmatta hAthIko vaza kara tathA usapara savAra ho lakSmaNa zabda sunakara kucha vyagra hote hue A pahu~ce // 154 // nAnA varNakI prabhAoMke samUhase jisameM indradhanuSa nikala rahA thA aisI parvatake samAna bahuta bar3I ratna tathA suvarNakI rAzi dekhakara jinake netrakamala vikasita ho rahe the tathA jo atyadhika kautukase yukta the aise lakSmaNako prasanna hRdaya rAmane saba samAcAra vidita karAyA // 155-156 // jise ratnatrayako prApti huI thI tathA jo munirAjake samasta vacanoMkA bar3I tatparatAse pAlana karatA thA aisA vaha pakSI rAma aura sItAke binA kahIM nahIM jAtA thA / / 157 / / aNuvratAzramameM sthita sItA jise bAra-bAra muniyoMke upadezakA smaraNa karAtI rahatI thI aisA vaha pakSI rAma-lakSmaNake mArgameM ramaNa karatA huA pRthvIpara bhramaNa 1. ityuktvA ma. / 2. ityuktA m.| 3. vAdhunocitaM m.| 2-27 Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 padmapurANe dharmasya pazyataudArya yadasminneva janmani / zAkapatropamo gRdhro jAtastAmarasopamaH // 159 // purA yo'nekamAMsAdo durgandho'bhUjjugupsitaH / so'yaM kAJcanakumbhAbhaHsuramiH sundaro'bhavat // 16 // kacid vahnizikhAkAraH kvacid vaiDUryasaMnimaH / kaciccAmIkaracchAyo harinmaNiruciH kvacit / / 16 / / rAmalakSmaNayoragre sthito'sau bahucATukaH / bubhuje sAdhu saMpannamannaM sItopasAdhitam // 16 // candanena sa digdhAGgo hemakiGkiNyalaMkRtaH / bibhrANaH zakunI reje ratnAMzujaTilaM ziraH // 16 // yasmAdaMzujaTAstasya virejU ratnahemajAH / jaTAyuriti tenAsAvAhRtastairatipriyaH / / 164 // jitahaMsagatiM kAntaM cAruvibhramabhUSitam / tamanyapakSiNo dRSTvA bhayavanto visismithuH // 165 // trisaMdhyaM sItayA sAkaM vndnaamkrodsau| bhaktiprabo jinendrAgAM siddhAnAM yoginAM tathA // 166 // tatra prIti mahAprAptA jAnakI karuNAparA / apramattA sadA rakSAM kurvantI dharmavatsalA / / 167 // upajAtivRttam AsvAdamAno nijayecchayAsau phalAni zuddhAnyamRtopamAni / jalaM prazastaM ca pibannaraNye babhava nityaM suvidhiH patatrI // 16 // satAlazabdaM janakAtmajAyA dharmAzrayoccAritagItikAyAm / kRtAnugotyAM patidevarAbhyAM nanata hRSTo ravirugjaTAyuH // 169 // ityArSe raviSeNAcAryaprokta padmacarite jaTAyUpAkhyAnaM nAmaikacatvAriMzattamaM parva // 41 // karatA thA // 158 // aho ! dharmakA mAhAtmya dekho ki jo pakSI isI janmameM zAkapatrake samAna niSprabha thA vahI kamalake samAna sundara ho gayA // 159|| pahale jo aneka prakArake mAMsako khAnevAlA, durgandhita evaM ghRNAkA pAtra thA vahI aba suvarNakalazameM sthita jalake samAna manojJa evaM sundara ho gayA // 160 // usakA AkAra kahIM to agnikI zikhAke samAna thA, kahIM nIlamaNike sadaza thA. kahIM svarNake samAna kAntise yakta thA aura kahIM hare maNike tulya thA // 16 // rAmalakSmaNake Age baiThA tathA aneka prakArake madhura zabda kahanevAlA vaha pakSI sItAke dvArA nirmita uttama bhojana grahaNa karatA thA // 162 // jisakA zarIra candanase lipta thA, jo svarNanirmita choTIchoTI ghaNTiyoMse alaMkRta thA tathA jo ratnoMkI kiraNoMse vyApta zirako dhAraNa kara rahA thA aisA vaha pakSI atyadhika suzobhita ho rahA thA / / 163 / / yatazca usake zarIra para ratna tathA svarNanirmita kiraNarUpI jaTAe~ suzobhita ho rahI thI isalie rAma Adi use 'jaTAyu' isa nAmase dulAte the| vaha unheM atyanta pyArA thA // 164 // jisane haMsakI cAlako jIta liyA thA, jo svayaM sundara thA aura sundara vilAsoMse jo yukta thA aise usa jaTAyuko dekhakara anya pakSI bhayabhIta hote hue Azcaryacakita raha jAte the // 165 / / vaha bhaktise namrIbhUta hokara tInoM sandhyAoMmeM sItAke sAtha arahanta, siddha tathA nirgrantha sAdhujoMko namaskAra karatA thA // 166 / / dharmase sneha karanevAlI dayAlu sItA bar3I sAvadhAnIse usakI rakSA karatI huI sadA usapara bahuta prema rakhatI thI // 167|| isa prakAra vaha pakSI apanI icchAnusAra zuddha tathA amRtake samAna svAdiSTa phaloMko khAtA aura jaMgalameM uttama jalako pItA huA nirantara uttama AcaraNa karatA thaa||168|| jaba sautA tAlakA zabda detI haI dharmamaya gItoMkA uccAraNa karatI thI aura pati tathA devara usake svara meM svara milAkara sAtha-sAtha gAte the taba sUryake samAna kAntiko dhAraNa karanevAlA vaha jaTAyu harSita ho nRtya karatA thA // 169 / / isa prakAra ArSanAmase prasiddha raviSeNAcArya kathita padmacaritameM jaTAyukA varNana karanevAlA ikatAlIsavA~ parva samApta huA // 41 // 1. sUryasamaprabhAdhArakaH / Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvicatvAriMzattama parva pAnadAnaprabhAveNa sasItau rAmalakSmaNau / ihaiva ratnahemAdi' saMpayuko babhUvatuH // 1 // tatazcApIkarAnekabhaktivinyAsasundaram / sustambhavedikAgarbhagRhasaMgatamunnatam // 2 // sthUlamuktAphalasragbhirvirAjatpavanAyanam / bubudAdarzalambUSakhaNDacandrAdimaNDitam // 3 // zayanAsanavAdivravastragandhAdipUritam / caturmirdhAraNaryuktaM vimAnapratima ratham // 4 // ArUDhA vicarantyete pratidhAtavivarjitAH / jaTAyusahitA ramye vane sattvavatAM nRNAm // 5 // kvaciddinaM kvacit pakSaM kacinmAsaM mnohre| yathepsitakRtakrIDAH pradeze te'vata sthire // 6 // nivAsamatra kurmo'tra kurma ityabhilASiNaH / mahokSanavazaSpecchA viceruste vanaM sukham // 7 // mahAniragambhIrAn kAMzciduccAvacAn bahUn / uttaGgapAdapAn dezAn jagmurulladhya te zanaiH // 8 // svecchayA paryaTantaste siMhA iva mayojjhitAH / madhyaM daNDakakakSasya praviSTA bhIruduHkhadam // 9 // vicitrazikharA yatra himAdrigirisaMnibhAH / ramyA nijharanadyazca muktAhAropamAH sthitAH // 10 // azvatthaistintiDIkAmirvadarIbhirvibhItakaiH / zirISaiH kadalailarakSoTaiH saralairdhayaiH // 11 / / kdmbaistilkailodhershokairniillohitaiH| jambUbhiH pATalAbhizca cUtairAmrAtakaiH zubhaiH // 12 // campakaiH karNikAraizca sAlaistAlaiH priyaGgubhiH / saptaparNaistamAlaizca nAgairnandibhirarjunaiH // 13 // kesaraizcandanaiparmajaihi gulakairvaTaiH / sitAsitairagurubhiH kundai rammAbhiriGgadaiH // 14 // pajhakairmucilindaizca kuTilaiH pArijAtikaiH / bandhUkaiH ketakIbhizca madhUkaiH khadiraistathA // 15 // athAnantara pAtradAnake prabhAvase sItA sahita rAma-lakSmaNa isI paryAyameM ratna tathA sabarNAdi sampattise yakta ho gaye // 1 // tadanantara jo svarNamayI aneka bela-baToMke vinya thA, jo uttamottama khambhoM, vedikA tathA garbhagRhase sahita thA, U~cA thA, jisake jharokhe bar3e-bar3e motiyoMkI mAlAse suzobhita the, jo choTe-choTe gole, darpaNa, phannusa, tathA khaNDacandra Adi sajAvaTakI sAmagrIse alaMkRta thA, zayana, Asana, vAditra, vastra tathA gandha Adise bharA thA, jisameM cAra hAthI jute the aura jo vimAnake samAna thA aise rathapara savAra hokara ye saba binA kisI bAdhAke jaTAyu pakSoke sAtha-sAtha dhairyazAlI manuSyoMke manako haraNa karanevAle vanameM vicaraNa karate the / / 2-5|| ve usa manohara vanameM icchAnusAra kor3A karate hue kahIM eka dina, kahIM eka pakSa aura kahIM eka mAha Thaharate the||6|| 'hama yahA~ nivAsa kareMge' 'yahA~ ThahareMge' isa prakAra kahate hae ve kisI bar3e bailakI nayI ghAsa khAnekI icchAke samAna vicaraNa karate the ||7|| jo bar3e-bar3e nirjharoMse gambhIra the tathA jinameM UMce-UMce vRkSa laga rahe the aise kitane hI U~ce-nIce pradezoMko pAra kara ve dhIre-dhIre jA rahe the |8|| siMhoMke samAna nirbhaya ho svecchAse ghUmate hue ve, bhIru manuSyoMko bhaya denevAle daNDaka vanake usa madhya bhAgameM praviSTa hue jahA~ himagirike samAna vicitra parvata the tathA motiyoMke hArake samAna sundara nirjhara aura nadiyA~ sthita thIM // 9-10 // jahA~kA vana, pIpala, imalI, bairI, baher3e, zirISa, kele, rAla, akSaroTa, devadAru, dhau, kadamba, tilaka, lodha, azoka, nIla aura lAla raMgako dhAraNa karanevAle jAmuna, gulAba, Ama, aMvADA, campA, kanera, sAgauna, tAla, priyaMgu, saptaparNa, tamAla, nAgakezara, nandI, kohA, bakaulI, candana, nIpa, bhojapatra, hiMgulaka, baragada, sapheda tathA kAlA aguru, kunda, rambhA, iMguA, padmaka, mucakunda, kuTila, 1. hemAbhi j.,kh.| hemAni ma. / 2. bhayojjhitAM m.| 3. rakoThaH m.| Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 pamapurANe madanairkhadirainimbaiH khajUraiichatrakaistathA / nAriGgairmAtuliGgIbhiDimIbhistathAsanaiH // 16 // nAlikeraiH kapitthazca rasairAmalakairvanaiH / zamIharItakImizca kovidArairagastibhiH // 17 // karajakuSTakAlIyairutkacairajamodakaiH / kakolatvaglavaGgIbhirmaricAjAtibhistathA // 18 // cavimirdhAtakIbhizca kurSakairatimuktakaH / pUgaistAmbUlavallImirelAmI raktacandanaiH // 19 // vetraiH zyAmalatAmizca meSazRGgaharidumiH / palAzaiH spandanaibilvaizvirabilvaiH samethikaiH // 20 // candanairarakaizca zAlmalIbIjakaistathA / ebhiranyaizca bhUrudbhistadaraNyaM virAjitam // 21 // sasyairbahuprakAraizca svayaMbhUtai rasottamaiH / puNDekSumizca vistIrNAH pradezAstasya saMkulAH // 22 // citrapAdapasaMghAtai nAvallIsamAkulaiH / azobhata vanaM vADhaM dvitIyabhiva nandanam // 23 // mandamArutanikSiptaH pllvairtikomlaiH| nanavATavI toSAta padmAdyAgamajanmanaH // 24 // vAyuto hriyamANena rajasAbhyutthiteva ca / AliliGge ca sadgandhavAhinA nityayAyinA // 25 // agAyadiva bhRGgANAM jhaGkAreNa manoharam / jahAseva sitaM ramyaM zailanisarazIkaraiH // 26 // jIvaMjIvakabheruNDahaMsasArasakokilAH / mayUrazyenakurarAH zukakauzikasArikAH // 27 // kapotabhRgarAjAzca bhAradvAjAdayastathA / aramanta dvijAstasmin prayukakalanisvanAH // 28 // kolAhalena ramyeNa tadanaM tena saMbhrami / jagAda svAgatamiva prAptakartavyadakSiNam // 29 // kutaH kiM rAjaputrIti kasminnAgaccha sAdhviti / itikomalabhAraNyA saMjajalpuriva dvijAH // 30 // sitAsitAruNAmbhojasaMchannairatinirmalaiH / saromirvIkSitumiva pravRttaM sukutUhalAt // 31 // phalabhAranauragrainanAmeva mhaadrm| mumocAnandanizvAsamiva sadgandhavAyunA // 32 // pArijAtaka, dupahariyA, ketakI, mahuA, khaira, mainAra, khadira, nIma, khajUra, chatraka, nAraMgI, bijaure, anAra, asana, nAriyala, kathA, rasoMda, AMvalA, zamI, haraDa, kacanAra, karaMja, kuSTa, kAlIya, utkaca, ajamoda, kaMkola, dAlacInI, lauMga, miraca, camelI, cavya, A~valA, kurSaka, atimuktaka, supArI pAna, ilAyacI, lAlacandana, beMta, zyAmalatA, meDhAsiMgI, haridru, palAza, teMdU, bela, cirola, methI candana, araDUka, sema, bIjasAra, inase tathA inake sivAya anya vRkSoMse suzobhita thA // 11-21 // usa vanake lambe-caur3e pradeza svayaM utpanna hue aneka prakArake dhAnyoM tathA rasIle pauMDoM aura IkhoMse vyApta the // 22 // nAnA prakArakI latAoMse yukta vividha vRkSoMke samUhase vaha vana ThIka dUsare nandanavanake samAna suzobhita ho rahA thA / / 23 / / manda-manda vAyuse hilate hue atyanta komala kisalayoMse vaha aTavI aisI jAna par3atI thI mAno rAma Adike Agamanase utpanna harSase nRtya hI kara rahI ho // 24 // vAyuke dvArA haraNa kI huI parAgase vaha aTavI Upara uThI huI-sI jAna par3atI thI aura uttama gandhako dhAraNa karanevAlI vAyu mAno usakA AliMgana kara rahI thI / / 25 / / vaha bhramaroMkI jhaMkArase esI jAna par3atI thI mAno manohara gAna hI gA rahI ho aura pahAr3I nirjharoMke ur3ate hue jalakaNoMse aise vidita hotI thI mAno zukla evaM sundara hAsya hI kara rahI ho // 26 // cakora, bheruNDa, haMsa, sArasa, kokilA, mayUra, bAja, kurara, totA, ulUka, mainA, kabUtara, bhRGgarAja, tathA bhAradvAja Adi pakSI manohara zabda karate hue usa aTavImeM krIr3A karate the ||27-28 / / pakSiyoMke usa madhura kolAhalase vaha vana aisA jAna par3atA thA mAno prApta kAryameM nipuNa honese saMbhramake sAtha sabakA svAgata hI kara rahA ho // 29 // kalarava karate hae pakSI komala vANIse mAno yahI kaha rahe the ki he sAdhvi ! rAjaputri ! tuma kahA~se A rahI ho aura kahA~ AyI ho // 30 // sapheda, nIle tathA lAla kamaloMse vyApta atizaya nirmala sarovaroMse vaha vana aisA jAna par3atA thA mAno kutUhalavaza dekhaneke lie udyata hI huA ho // 31 / / phaloMke bhArase jhuke hue agra bhAgoMse vaha vana aisA 1. aTavI nanarta iva / 2. jIvaMjIvazcakorakaH / 3. mahIdharaM m.| Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvicatvAriMzattamaM pathaM tataH saumanasAkAraM vanaM tadvIkSya rAghavaH / jagAda vikacAmbhojalocanAM janakAtmajAm ||33|| vallIbhirgulmakaiH stambaiH samAsannairamI nagAH / sakuTumbA ivAbhAnti priye yacchAtra locane // 34 // priyaGgulatikAM pazya saMgatAM vakulorasi / kAntasyeva varArohA zaGke nirbharasauhRdam // 35 // calatA pallaveneyaM saMpratyagreNa mAdhavI / parAmRzati sauhArdAdiva cUtamanuttarAt ||36|| chanda (?) ayaM madAlase kSaNaH karI kareNucoditaH / madhukara vighaTitadalanicayaH pravizati sIte kamalavanam ||37| upajAtiH vahannasau darpamudAramuccairvalmIkazRGgaM gavalIsunIlaH / lIlAnvito vajrasamena dhIraM bhinte viSANena lasatkhurAgraH ||38|| AryAcchandaH amumindranIlavarNaM vivarAnniyatidUratanubhAgam / pazya mayUraM dRSTvA pravizantamahiM bhayAkulitam // 39 // zArdUlavikrIDitam pazyAmuSya mahAnubhAvacaritaM siMhasya siMhekSaNe ramye'sminnacale guhAmukhagatasyArAdvikA sidyute / yaH zrutvA rathanAdamunnatamanA nidrAM vihAya kSaNaM vIkSyApAGgadRzA vijRmbhya zanakairbhUyastathaiva sthitaH // 40 // 213 jAna par3atA thA mAno bar3e Adarase rAma Adiko namaskAra hI kara rahA ho aura sugandhita vAyuse aisA suzobhita hotA thA mAno Anandake zvAsocchvAsa hI chor3a rahA ho ||32|| tadanantara saumanasa vanake samAna sundara vanako dekha-dekhakara rAmane vikasita kamala ke samAna khile hue netroMko dhAraNa karanevAlI sItAse kahA ki he priye ! idhara dekho, ye vRkSa latAoM tathA nikaTavartI gulmoM aura jhAr3iyoMse aise jAna par3ate haiM mAno kuTumba sahita hI hoM ||33-34 // vakula vRkSake vakSasthalase lipaTI huI isa priyaMgu latAko dekho| yaha aisI jAna par3atI hai mAno patike vakSaHsthalase lipaTI prema bharI sundarI hI ho ||35|| yaha mAdhavIlatA hilate hue pallavase mAno sauhArda ke kAraNa hI AmakA sparza kara rahI hai ||36|| he sIte ! jisake netra madase Alasa haiM, hastinI jise preraNA de rahI hai aura jisane kalikAoMke samUhako bhramaroMse rahita kara diyA hai aisA yaha hAthI kamala vanameM praveza kara rahA hai ||37|| jo atyadhika garvako dhAraNa kara rahA hai, jo lIlA sahita hai, tathA jisake khuroMke agrabhAga suzobhita haiM aisA yaha atyanta nIla bhaiMsA vajrake samAna sIMgake dvArA vAmIke ucca zikharako bheda rahA hai ||38|| idhara dekho, isa sA~pake zarIrakA bahuta kucha bhAga bila se bAhara nikala AyA thA phira bhI yaha sAmane indranIla maNike samAna nIlavarNavAle mayUrako dekhakara bhayabhIta ho phirase usI bila meM praveza kara rahA hai ||39|| he siMhake samAna netroMko dhAraNa karanevAlI tathA phailatI huI kAntise yukta priye ! isa manohara parvatapara guhA agrabhAgameM sthita siMhakI udAtta ceSTAko dekho jo itanA dRDha citta hai ki rathakA zabda sunakara kSaNa bharake lie nidrA chor3atA hai aura kaTAkSase usakI ora dekhakara tathA dhIrese jamuhAI 1. madAlase kSINaH ma. / 2. mahiSaH / 3. bhinne ma / 4. yacchrutvA ma. / Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 214 padmapurANe vasantatilakAvRttam nAnAmRgakSatajapAnasuraktavaktro dodhuraH kapilanetramarIcivaktraH / mUrdhopanItalasadujjvalavAlapuccho vyAghro nakhaiH khanati pAdapameSa mUle // 41 // mandAkrAntA antaH kRtvA zizugaNamime kAminIbhiH sametaM dUranyastapracalanayanA bhUrizaH sAvadhAnAH / kiMcidrvAgrahaNacaturAH prAntayAtAH kuraGgAH / pazyanti tvAM vipulanayanAlambinaH kautukena // 42 // AryAvRttam sundari pazya varAha daMSTrAntaralagnamustamunnatasattvam / abhinavagRhItapakaM gacchantaM mantharaM saghoNam // 43 // vaMzasthavRttam ayaM prayatnAdiva citritAGgako vinAtivaNe bahabhiH sulocane / majatyatikrIDanamarbhakaiH samaM vanaikadeze tRNabhAji citrakaH // 44 // dodhakavRttam zyenayuvaiSa laghubhramapakSo dUrata eva nirUpya samantAt / svApamitasya paraM zaramasya stenayati drutamAmiSamAsyAt // 45 // drutavilambitavRttam kamalajAlakarAjitamastakaH kakudamunnatamAcalitaM vahan / ayamudAttaravo'tra virAjate suramiputrapativaravibhramaH // 46 // lekara phira bhI usI taraha nirbhaya baiThA hai // 40 // idhara nAnA mRgoMkA rudhira pAna karanese jisakA mukha atyanta lAla ho rahA hai, jo ahaMkArase phala rahA hai, jisakA makha netroMkI pIlI-pIlI kAntise yukta hai, tathA camakIle bAloMse yukta jisakI pU~cha pIchese ghUmakara mastakake samIpa A pahu~cI hai aisA yaha vyAghra nAkhUnoMke dvArA vRkSake mUlabhAgako khoda rahA hai // 41 // jinhoMne striyoMke sAtha-sAtha apane baccoMke samUhako bIcameM kara rakhA hai, jinake caMcala netra bahuta dUra taka par3a rahe haiM, jo atyadhika sAvadhAna haiM, jo kucha-kucha dUrvAke grahaNa karane meM catura haiM aura kautuka vaza jinake netra atyanta vizAla ho gaye haiM aise ye hariNa samIpameM Akara tumheM dekha rahe haiM // 42 // he sundari ! dhIre-dhIre jAte hue usa varAha ko dekho, jisakI dADhoMmeM mothA laga rahA hai, jisakA bala atyanta unnata hai, jisane abhI hAla nayI kIcar3a apane zarIrameM lagA rakhI hai, tathA jisakI nAka bahuta lambI hai // 43 / / he sulocane ! prayatnake binA hI jisakA zarIra nAnA prakArake vargoMse citrita ho rahA hai aisA yaha cItA isa tRNabahula vanake ekadezameM apane baccoMke sAtha atyadhika krIr3A kara rahA hai / / 44 // idhara jisake paMkha jaldI ghUma rahe haiM aisA yaha taruNa vAja-pakSI dUrase hI saba ora dekhakara sote hue zarabhake makhase baDI zIghratAke sAtha mAMsako chIna rahA hai // 45 // idhara jisakA mastaka kamala jaisI Avartase suzobhita hai; jo kucha-kucha hilatI huI U~cI kA~daurako dhAraNa kara rahA hai, jo vizAla zabda kara rahA hai tathA jo uttama vibhramase sahita hai aisA yaha baila suzobhita 1. dakSaH ma. / 2. te nayati ma. / 3. matsyAt m.| 4. anaDvAn / Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvicatvAriMzattama parva 215 srakcchandaH kvacididamatighanavaranagakalitaM kvacidaNubahavidhatRNaparinicitam / kvacidapagatamayamRgapurupaTalaM kvacidatimayayutaruruditagahanam // 47 // caNDIcchandaH kvacidrumadaganapAtitavRkSaM kvacidabhinavatarujAlakayuktam / ghAcidali kurakalazaMkRtaramyaM kvacidatikhararavasaMbhRtakakSam // 48 // pramANikAvRttam kavihisAntasattvakaM vaciddhidhabdhasatvakam / kvacinniramvugahvaraM kvacidvisrastagahvaram // 49 // ___ toTakacchandaH aruNaM dhavalaM kapilaM hArataM balitaM nibhRtaM saravaM viravam / viralaM gahanaM subhagaM virasaM, taruNaM pRthukaM viSamaM susamam // 50 // idaM taddaNDakAraNyaM prasiddhaM dayite vanam / pazyAnekavidhaM karmaprapaJcamiva jAnaki // 51 // nago'yaM daNDako nAma zRGgAlIDhAmbarAGgaNaH / suvaktre yasya nAmnedaM daNDakAraNyamucyate // 52 // tujhyA zikharezvasya prabhayA dhAtujanmanA / raktayA puSpapadyeva prAvRtaM mAti puSkaram // 53 // asya gahvaradezeSu pazyauSadhimahAzikhAH / nirvAtasthapradIpAmA dUradhvastatamazcayAH // 54 // zAlinIcchandaH asminnuccairnirjharAH saMpatantastArArAvA praavsngghaatsktaaH| mukkAkArAn sIkarAnutsRjanto rAjantyete spaSTamAsAnukArAH // 55 // ho rahA hai // 46 // kahIM to yaha vana uttamottama saghana vRkSoMse yukta hai, kahIM choTe-choTe aneka prakArake tRgoMse vyApta hai, kahoM nirbhaya mRgoMke bar3e-bar3e jhuNDoMse sahita hai, kahIM atyanta bhayabhIta kRSNamRgoMke lie saghana jhAr3iyoMse yukta hai // 47 // kahIM atizaya madonmatta hAthiyoMke dvArA girAye hue vRkSoMse sahita hai, kahIM navIna vRkSoMke samUhase yukta hai, kahIM bhramara-samUhakI manohArI jhaMkArase sundara hai, kahIM atyanta tIkSNa zabdoMse bharA huA hai // 48 // kahIM prANI bhayase idhara-udhara ghUma rahe haiM, kahIM nizcinta baiThe haiM, kahIM guphAeM jalase rahita haiM, kahIM guphAoMse jala baha rahA hai // 49 // kahIM yaha vana lAla hai, kahIM sapheda hai, kahIM pIlA hai, kahIM harA hai, kahIM mor3a liye hue hai, kahIM nizcala hai, kahIM zabdasahita hai, kahIM zabdarahita hai, kahIM virala hai, kahIM saghana hai, kahIM nIrasa-zuSka hai, kahIM taruNa-harAbharA hai, kahIM vizAla hai, kahIM viSama hai, aura kahIM atyanta sama hai // 50 // he priye jAnaki ! dekho yaha prasiddha daNDakavana karmoM ke prapaMcake samAna aneka prakArakA ho rahA hai / / 51 / / he sumukhi ! zikharoMke samUhase AkAzarUpI A~ganako vyApta karanevAlA yaha daNDaka nAmakA parvata hai jisake nAmase hI yaha vana daNDaka vana kahalAtA hai // 52 // isa parvatake zikharapara gerU Adi Adi dhAtuoMse utpanna ho U~cI uThanevAlI lAla-lAla kAntise AcchAdita huA AkAza aisA jAna par3atA hai mAno lAla phUloMke samUhase hI vyApta ho rahA ho // 53 // idhara isa parvatakI guphAoMmeM dUrase hI andhakArake samUhako naSTa karanevAlI dedIpyamAna auSadhiyoMkI bar3I-bar3I zikhAe~ vAyurahita sthAnameM sthita dIpakoMke samAna jAna par3atI haiM // 54 // idhara pASANa-khaNDoMke bIca atyadhika zabdake sAtha bahuta U~cese par3anevAle ye jharane motiyoMke samAna jalakaNoMko chor3ate hue sUryako kiraNoMke 1. parvataH / 2. zRGgarAlIDhamambarAGgaNaM yena saH / 3. zikharadhvasya m.| Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 216 padmapurANe vidyunmAlAvRttam asyoddezAH zubhrAH kecit kecinnIlA raktAH kecit / dRzyante'mI vRkSairvyAptA prAnte kAnte'tyantaM kAntAH // 56 // pramANikAchandaH amI samIraNerite varoSThi vRkSamastake | vibhAnti gahare lavA raveH karAH kvacit kvacit // 57 // rucirAvRttam ayaM kvacit phalabharanamrapAdapaH kvacit sthitaiH kusumapaTairalaMkRtaH / kvacit khagaiH kalaravakAribhizcito vibhAtyalaM varamukhi daNDako giriH // 58 // kokilakacchandaH iha camarIgaNo'yamatiduSTamRgopagataH priyataravAlidhiH priyatamairanuyAtapathaH / annrativisRSTamandagatirinduruciH puruSaM pravizati gahvaraM na pRthukAhitacaJcaladRk // 59 // sragdharAvRttam eSA nIlA zilA syAttimiramupacitaM kandarANAM mukheSu syAdetat kiM vihAyaH sphaTikamaNizilA kinnu vRkSAntarasthA / eSa syAd gaNDazailaH kimuta gajapatiH sevate gADhanidrAM kAnte kSoNIdhare'sminnatisadRzatayA durgamA bhUvibhAgAH // 60 // eSA krauJcaravA nAma nadI jagati vizrutA / jalaM yasyAH priye 'vIdhaM svadIyamiva ceSTitam // 61 // azvalalitacchandaH mRdumarudIrabhaGguramalaM taTasthatarupuSpasaMhitadharam / mavazayanIyarUpasubhagaM sukezi jalamatra rAjatitarAm // 62 // sAtha milakara suzobhita ho rahe haiM || 55 // he kAnte ! isa parvatake kitane hI pradeza safeda haiM, kitane hI nIla haiM, kitane hI lAla haiM, aura kitane hI vRkSAvalIse vyApta hokara atyanta sundara dikhAI dene haiM ||56|| he varoSThi ! saghanavana meM vAyuse hilate hue vRkSoMke agrabhAga para kahIM kahIM sUrya kI kiraNeM aisI suzobhita hotI haiM mAno usake khaNDa hI hoM ||57 || he sumukhi ! jo kahIM to phaloMke bhArase jhuke hue vRkSoMke samUha se yukta hai; kahIM par3e hue puSpa rUpI vastroMse suzobhita hai, aura kahIM kalarava karanevAle pakSiyoMse vyApta hai aisA yaha daNDaka vana atyadhika suzobhita ho rahA hai ||58|| idhara, jise apanI pU~cha adhika pyArI hai, jisake vallabha pIche-pIche daur3e cale A rahe haiM, jo candramAke samAna sapheda kAntikA dhAraka hai, aura jo apane baccoMpara caMcala dRSTi DAla rahA hai aisA yaha camarImRgoM kA samUha duSTa jIvoMke dvArA upadruta honepara bhI apanI mandagatiko nahIM chor3a rahA hai tathA bAla TUTa jAneke bhayase kaThora evaM saghana jhAr3ImeM praveza nahIM kara rahA hai ||59|| he kAnte ! idhara isa parvatakI guphAoMke Age yaha kyA nIla zilA rakhI hai ? athavA andhakArakA samUha vyApta hai ? idhara yaha vRkSoMke madhya meM AkAza sthita hai athavA sphaTika maNikI zilA vidyamAna hai ? aura idhara yaha kAlI caTTAna hai yA koI bar3A hAthI gADha nidrAkA sevana kara rahA hai isa taraha atyanta sAdRzyake kAraNa isa parvata ke bhUbhAgoM para calanA kaThina jAna par3atA hai || 60|| he priye / yaha vaha krauMcaravA nAmakI jagat-prasiddha nadI hai ki jisakA jala tumhArI ceSTAke samAna atyanta ujjvala hai // 61 // he sukezi ! jo manda manda vAyuse prerita hokara laharA rahA hai, jo taTapara sthita vRkSoMke puSpa1. vIdhraM vimalaM voDaM ma. / Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvicatvAriMzattamaM pavaM bhadrakacchandaH' haMsakulAmaphenapaTalaprabhinna bahupuSpapuJjakalitam / bhRGganinAdapUritavanA kvacid vikaTasaMkaTopalacayaiH // 63 // ( ? ) chandaH grAhasahasracAraviSamA kvacicca puruvedasaMgatajalA / ghoratapasviceSTisamA kvacicca vahati prazAntaguriyam // 64 // puSpitAgrAvRttam paramazitizilaugha razmibhinnaM kvacidanulagnasitopalAMzuyuktam / jalamiha sitadanti bhAti vADhaM hariharayoriva saMgataM zarIram ||65 // vaMzapatrapatitam raktazilaugharazminicitA kvacidiyamamalA bhAti samudyadarkasamaye digiva surapateH / bhinnajalA kvacicca haritairupalakaracayaiH zaivalazaGkayAgamakRto virasayati khagAn // 66 // hariNIvRttam kamalanikareSvatra svecchaM kRtAtikalasvanaM nibhRtapavanAsaMgAt kampeSvabhIkSNakRtabhramam / paramasurabhergandhAd vaktrAttatveva samudgatAn madhukapaTalaM kAnte kSIvaM vibhAti rajoruNam // 67 // zikhariNIcchandaH viSiktaM pAtAle kvacidiha jalaM muktavahanaM paraM gambhIratvaM vahati dayite te mana iva / kvacinnIlAmbhojairanaticalitaiH SaTpadacitairvimartyakSicchAyAM pravaravanitAlokanabhavAm // 68 // 217 samUhako dhAraNa kara rahA hai aura jo kailAsake samAna zuklarUpase sundara hai aisA isa nadIkA jala atyanta suzobhita ho rahA hai // 62 // yaha jala kahIM to haMsa samUhake samAna ujjvala phena samUha se yukta hai, kahIM TUTa-TUTakara gire hue phUloMke samUhase sahita hai, kahIM bhramaroMke samUhase isakA kamala vana pUrita hai aura kahIM yaha bar3e-bar3e saghana pASANoMke samUhase upalakSita hai || 63|| yaha nadI kahIM to hajAroM magaramacchoM ke saMcArase viSama hai, kahIM isakA jala atyanta vegase sahita hai aura kahIM yaha ghora tapasvI sAdhuoMkI ceSTAke samAna atyanta prazAnta bhAva se bahatI hai ||64|| he zukla dA~toMko dhAraNa karanevAlI sIte ! isa nadIkA jala eka ora to atyanta nIla zilA samUhakI kiraNoMse mizrita hokara nIlA ho rahA hai to dUsarI ora samIpa meM sthita sapheda pASANakhaNDoMkI kiraNoM se milakara sapheda ho rahA hai| isa taraha yaha paraspara mile hue harihara-nArAyaNa aura mahAdevake zarIra ke samAna atyanta sazobhita ho rahA hai || 65 || lAla-lAla zilAkhaNDoMkI kiraNoMse vyApta yaha nirmala nadI, kahIM to sUryodayakAlIna pUrva dizA ke samAna suzobhita ho rahI hai aura kahIM hare raMgake pASANakhaNDako kiraNoMke samUhase jalake mizrita honese zevAlakI zaMkAse AnevAle pakSiyoMko virasa kara rahI haiM ||66|| he kAnte ! idhara nirantara calanevAlI vAyuke saMgase hilate hue kamala-samUhapara jo icchAnusAra atyanta madhura zabda kara rahA hai, nirantara bhramaNa kara rahA hai aura usakI parAgase jo lAla varNaM ho rahA hai aisA bhramaroMkA samUha tumhAre mukhase nikalI sugandhike samAna utkRSTa sugandhise unmatta huA atyadhika suzobhita ho rahA hai || 67 || he dayite ! jo atizaya svaccha 1. 62 tame zloke azvalalitacchandasaH pAdadvayam / 63 tame ca zloke bhadrakacchandasaH pAdadvayam / ubhayatrArdha eva zloko vidyate / athavA ubhayormelane upajAticchando bhavati / kiMtu vibhinnajAtiSUpajAtivRttaprAyo na dRzyate / 2. locanabhuvam ma. / 2-28 Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11. padmapurANe catuSpadikAvRttam atra vibhAti vyomagavRndaM bahuvidhajalabhavavanakRtacaraNam / premanibaddhaM tAravirAvaM kvacidatimadavazaparicitakalaham // 69 // saikatamasyA rAjati cedaM savanitakhagakulakRtapadapadavi / tvajaghanasya prAptasusamatvaM gataghanasurapathazazadharavadane // 70 // mattamayUracchandaH eSA yAtAnekavilAsAkulitAmbustoyAdhIzaM vIcivarabhUratikAntA / tadvaccArusphItaguNaughaM zumaceSTaM viSTapasundaramuttamazIlA maratezam / / 71 // rucirAvRttam ime priye phalakusumairalaMkRtAstaTIruho vividhavihaGgasaMkulAH / nirantarAH sajalaghanaughasaMnibhAH imAmitA ratimiva kartumAvayoH // 72 / / aparavaktracchandaH iti nigadati rAghavottame paramavicitrapadArthasaMgatam / pramadabharavazaMgatA satI janakasutA nijagAda sAdaram // 73 // praharSiNIvRttam nayeSA vimalajalA taraGgaramyA haMsAH khaganivahaiH kRtAbhilApAH / etasyAM priyatama te manogataM cettoye'syAH kimiti ratikSaNaM na kurmaH // 74 // hai tathA bahAva chor3akara pAtAla taka bharA hai aisA isa nadIkA jala kahIM to tumhAre manake samAna parama gAmbhIryako dhAraNa kara rahA hai aura kahIM bhramaroMse vyApta tathA kucha-kucha hilate hue nIla kamaloMse uttama strIke dekhanese samatpanna netroMkI zobhA dhAraNa kara rahA hai // 68|| idhara kahIM jo nAnA prakArake kamalavanoMmeM vicaraNa kara rahA hai. premase yakta hai, ucca zabda kara rahA hai aura tIvra madase vivaza ho jo paraspara kalaha kara rahA hai aisA pakSiyoMkA samaha suzobhita ho rahA hai||69|| megharahita okAzameM vidyamAna candramAke samAna ujjvala mukhako dhAraNa karanevAlI he priye ! idhara jisapara striyoM sahita krIr3A karanevAle pakSiyoMke samuhane apane caraNa-cihna banA rakhe haiM aisA isa nadIkA yaha bAlumaya taTa tumhAre nitambasthalakI sadRzatA dhAraNa kara rahA hai // 70 // jisa prakAra aneka uttama vilAsoM-hAvabhAvarUpa ceSTAoMse sahita taraMgake samAna uttama bhauMhoMse yukta evaM uttama zIlako dhAraNa karanevAlI subhadrA sundara evaM vistata guNasamUhase yukta, zubha ceSTAoMke dhAraka tathA saMsArameM sarvasundara bharata cakravartIko prApta huI thI usI prakAra aneka vilAsoMpakSiyoMke saMcArase yukta jalako dhAraNa karanevAlI, bhauMhoMke samAna uttama taraMgoMse yukta, atizaya manohara yaha nadI, atyanta sundara tathA vistata gaNasamahase sahita zabha ceSTAse yakta evaM jagatsundara lavaNasamudrako prApta huI hai // 71 // he priye! jo phala aura phUloMse alaMkRta haiM, nAnA prakArake pakSiyoMse vyApta haiM, nirantara haiM tathA jalase bhare megha-samUhake samAna jAna par3ate haiM aise ye kinAreke vRkSa hama donoMko prIti utpanna karaneke lie hI mAno isa nadIkUlameM prApta hue haiM // 72 / / isa prakAra jaba rAmane atyanta vicitra zabda tathA arthase sahita vacana kahe taba harSita hotI huI sItAne AdarapUrvaka kahA // 73 / / ki he priyatama ! yaha nadI vimala jalase bharI hai, laharoMse ramaNIya hai, haMsAdi pakSiyoMke samUha isameM icchAnusAra krIr3A kara rahe haiM aura ApakA mana bhI isameM laga rahA hai 1. atra caturthacaraNe chandobhaGgaH, pAThastUpalabdhapustakeSvevaM vidha eva / Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 219 dvicatvAriMzattamaM parva viyoginIcchandaH atha rAjasutAsamIritaM tadvAkyaM raaghvgotrcndrmaaH| anujAnugato'bhinandanAt bheje ramyabhuvaM rathAlayAt // 75 / / pUrva cakre lakSmInAthaH snapanamabhinavatagajapativanapathaparicitazramapratinodanam / tasmAdUrva nAnAsvAdapravarakisalayakusumasamuccayamucitAM ca parikriyAm // 76 // (?) pazcAt srotaH saMsaktApadrumanivahaparicalanakaraNavarasahitamatulaM viceSTitamIpsitam / rAmeNAmA snAtuM sakto vividhajalavihRtiviSayaparamavidhisamupacitaM guNAkaramAnasaH / / 7 / / pRthvIvRttam saphenavalayA lasatyakaTavIcimAlAkulA vimarditasitAsitAruNapayojapatrAcitA / samudgatakalasvanAtirahasaMgamAsevitA samaM raghukulendunA ratimivAkarodApagA // 78 // viyoginIvRttam vinimajjya sudarayAyinA bisinIkhaNDatirohitAtmanA / punarAzusamAgamAzritA raghuputreNa ratA nRpAtmajA // 79 // muktvA nAnAkRtyAsaMgaM kusumavanacaraNajarajovirAjigarubhRtam / gatvA kSipraM tIroddezaM svaritakRtavividharasitAH purogtyossitH||40|| teSAM draSTaM saktAH zreSThAmaparaviSayagamanarahitaM vidhAya mano bhRzam / tiryaJco'pi hyete ramyaM paruSakRtirahitamanasAM vidanti samIhitam // 8 // to isake jalameM hama loga bhI kyoM nahIM kSaNa-bhara krIr3A kareM // 74 // tadanantara choTe bhAI lakSmaNake sAtha-sAtha rAmane sItAke vacanoMkA samarthana kiyA aura saba ratharUpI gharase utarakara manohara bhUmipara Aye ||75|| sarvaprathama lakSmaNane navIna pakar3e hue hAthIko jaMgalI mArgoMke bIca calanese utpanna haI thakAvaTako dara karanevAlA snAna karA bAda use nAnA prakArake svAdiSTa uttamottama komala patte aura phUloMkA samUha ikaTThA kiyA tathA usakI yogya paricaryA ko // 76 // tadanantara jinakA mana nAnA prakArake guNoMkI khAna thA aise lakSmaNane rAmake sAtha-sAtha nadImeM snAna karanA prArambha kiyaa| ve kabhI jalake pravAhameM Age bar3he hue vRkSoMke samUhapara car3hakara jalameM kUdate the, kabhI anupama ceSTAe~ karate the aura kabhI nAnA prakArakI jalakrIr3A sambandhI uttamottama vidhiyoMkA prayoga karate the // 77|| jo phenake valaya arthAt samUha athavA phenarUpI cUr3iyoMse sahita thI, jo prakaTa uThatI huI taraMgarUpI mAlAoMse yukta thI, jo masale hue sapheda-nIle aura lAla kamalapatroMse vyApta thI, jisameM madhura zabda utpanna ho rahA thA aura jo ekAnta samAgamase sevita thI aisI vaha nadIrUpI strI aisI jAna paDatI thI mAno raghukulake candra-rAmacandrake sAtha upabhoga hI kara rahI ho // 78 // rAmacandrajI pAnImeM gotA mAra bahuta dUra lambe jAkara kamala vanameM chipa gaye tadanantara patA calanepara zIghra hI sItA unake pAsa jAkara krIr3A karane lagI // 79|| pahale jo haMsAdi pakSI apanI striyoMke sAtha jalameM krIr3A kara rahe the aura kamaloMke vanameM vicaraNa karanese utpanna parAgase jinake paMkha suzobhita ho rahe the ve aba zIghra hI kinAroMpara Akara nAnA prakArake madhura zabda karane lage tathA nAnA kAryoM kI Asakti chor3akara tathA manako viSayAntarase rahita kara rAma-lakSmaNa-sItAkI zreSTha jalakrIr3A dekhane Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 padmapurANe puSpitAgrAvRttam atimadhuraravaM karAbhighAtairmarujaravAdapi sundaraM vicitram / anugatadayito raghupradhAnaH salilamavAdayadanvitaM sugItyA / / 8 / / parito'karobhramaNamasya jalaramaNasaktacetasodAracaturakaraNe'nugatakriyasya 'halaheterlakSmaNaH / ativegavAn punarapetajavanipuNacAratatparo bhrAtRguNaniratadhIH paramaM samudraravacApalakSitaH // 83 // mAlinIvattama iti savimalalIlaH svecchayAmbhovihAraM pramadamupanayantaM tIrabhAjAM mRgANAm / raghupatiranubhUya bhrAtRdArAnuyAto gajapatiriva tIraM sevituM saMpravRttaH // 84 // vaMzasthavRttam zarIrayAtaM ca vidhAya vartanaM mahAprazastairvanajanmavastubhiH / sthitA latAmaNDaparuddhabhAskare surA ivAmI kRtacitrasaMkathAH // 85 // sItApatistato'vocaditi vishrbdhmaansH| jaTAyurmUrdhakarayA sItayA'laMkRtAntikaH // 86 // santyasmin vividhA bhrAtadrumAH svAduphalAnvitAH / saritaH svacchatoyAzca maNDapAzca latAtmakAH // 87 // anekaratnamaMpUrNo daNDako'yaM mahAgiriH / pradezairvividhairyuktaH parakrIDanakocitaiH / / 8 / / upakaNThe'sya nagaraM vidadhmaH sumanoharam / naijikIrvanasaMbhUtA gRhImo mahiSIstathA // 89 // asminnagocare'nyeSAmaraNye'tyantasundare / viSayAvAsanaM kurmaH paramA tiratra me // 10 // svasminnihitacetaske nUnaM zokavazIkRte / svahitaiH svajanaiH sarvaiH parivargasamanvitaiH // 11 // lage, so ThIka hI hai kyoMki ye tiryaMca bhI komala cittake dhAraka manuSyoMkI manohara ceSTAko samajhate haiM-jAnate haiM / / 80-81 / / tadanantara rAmane sItAke sAtha-sAtha uttama gIta gAte hue hatheliyoMke AghAtase jalakA bAjA bajAyA / usa jalavAdyakA zabda mRdaMgake zabdase bhI adhika madhura, sundara aura vicitra thA / / 82 // usa samaya rAmakA citta jalakrIr3AmeM Asakta thA tathA ve svayaM nAnA prakArakI uttama catura ceSTAoMke karanemeM tatpara the| bhAIke snehase bhare evaM samudraghoSa dhanuSase sahita lakSmaNa unake cAroM ora cakkara lagA rahe the| yadyapi lakSmaNa atyanta vegase yukta the to bhI usa samaya vegako dUra kara sundara cAlake calane meM tatpara the / / 83 // isa prakAra ujjvala lIlAko dhAraNa karanevAle rAma bhAI aura strIke sAtha, taTapara sthita magoMko harSa upajAnevAlI jalakrIr3A icchAnusAra kara gajarAjake samAna kinArepara Aneke lie udyata hue // 84 / / snAnake bAda vanameM utpanna huI atizaya zreSTha vastuoMke dvArA zarIravRtti arthAt bhojana kara ve aneka prakArakI kathAe~ karate hue jahA~ latAoMke maNDapase sUryakA saMcAra ruka gayA thA aise daNDaka vanameM devoMke samAna Anandase baiTha gaye / / 85 // tadanantara jaTAyuke mastakapara hAtha rakhe huI sItA jinake pAsa baiThI thI aise rAma nizcinta citta ho isa prakAra bole // 86|| ki he bhAI! yahA~ svAdiSTa phaloMse yukta nAnA prakArake vRkSa haiM, svaccha jalase bharI nadiyA~ haiM aura latAoMse nirmita nAnA maNDapa haiM / / 87 / / yaha daNDaka nAmakA mahAparvata aneka ratnoMse paripUrNa tathA uttama krIr3Ake yogya nAnA pradezoMse yukta hai // 8 // hama loga isa parvatake samIpa atyanta manohara nagara banAyeM aura vanameM utpanna huI poSaNa karanevAlI aneka bhaiMseM rakha leM // 89 // jahA~ dUsaroMkA AnA kaThina hai aise isa atyanta sundara vanameM hama loga deza basAyeM kyoMki yahA~ mujhe bar3A santoSa ho rahA hai // 10 // jinakA citta hama logoMmeM laga rahA hai aura jo nirantara zokake vazIbhUta rahatI haiM aisI apanI mAtAoMko, apanA hita karanevAle samasta parikara evaM parivArake sAtha, jAo zIghra hI le Ao 1. rAmasya / 2. asmina m.| 3. sahitaH m.| Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvicatvAriMzattama parva 221 bajAnaya jananyau nau tvaritaM na na nAthavA / tiSTha sundara naivaM me mAnasaM zuddhimaznute // 12 // svayameva gamiSyAmi zaratsamayasaMgame / pratijAmadbhavAn sItAmiha sthAsyati yatnavAn // 13 // tato lakSmIdhare nane prasthite'vasthite tathA / premArdIkRtacetaskaH punaH padmo jagAviti // 14 // samaye'sminnatikrAnte dIptabhAskaradAruNe / prApto'tyantamayaM mImaH kAlaH saMprati jAladaH // 15 // kSubdhAkUpAranirghoSAzcalAJjananagopamAH / dizo'ndhakArayantyete vidyudvanto balAhakAH // 96 / / nirantaraM tirodhApa gaganaM ghnvigrhaaH| muJcanti kaM yathA devA ratnarAziM jinodbhave // 17 // upajAtivRttam vidhAya tuGgAnacalAn mahAnto dhArAbhiruccairdhvanayaH payodAH / namoGgaNe'mI nibhRtaM carantaH kSaNapremAsaMgamino vibhAnti // 18 // vaMzasthavRttam payomucaH kecidamI vipANDurAH samIritA vegavatA nabhasvatA / bhramanti niSNAtamasaMyatAtmanAM manovizeSA iva yauvanazritAH // 99 / / ayaM sasyabhuvaM muktvA megho bhUbhRti varSati / anizcitavizeSaH sana kupAtre draviNI yathA // 10 // ___ mAlinIvRttam atijavamiha kAle sindhavaH saMpravRttA viSamatamavihArodArapaGkA dharitrI / jalaparimalazIto vAti caNDazca vAyunaM tava gamanayuktaM tena manye subhAva // 10 // athavA nahIM-nahIM Thaharo, yaha ThIka nahIM hai isameM merA mana zuddhatAko prApta nahIM ho rahA hai // 91-92 / / Rtu Anepara maiM svayaM jAU~gA, tuma sItAke prati sAvadhAna rahakara yatna sahita yahIM ThaharanA // 93 // tadanantara rAmakI pahalI bAta sunakara lakSmaNa bar3I namratAse jAne lage the para dUsarI bAta sunakara ruka gye| usI samaya jinakA citta premase Ardra ho rahA thA aise rAmane punaH kahA ki dedIpyamAna sUryase dAruNa yaha grISma kAla to vyatIta huA aba yaha atyanta bhayaMkara varSA kAla upasthita huA hai // 94-95 // jo kSobhako prApta hue samudrake samAna garjanA kara rahe haiM tathA jo calate-phirate aMjanagirike samAna jAna par3ate haiM aise bijalIse yukta ye megha dizAoMko andhakArase yukta kara rahe haiM / / 96 // jisa prakAra jinendra bhagavAnke janmake samaya deva ratnarAzikI varSA karate haiM, usI prakAra meghoMkA zarIra dhAraNa karanevAle deva nirantara rUpase AkAzako AcchAdita kara jala chor3a rahe haiM-pAnI barasA rahe haiM // 97 // jo svayaM mahAn haiM, atyadhika garjanA karanevAle haiM, jo apanI moTo dhArAoMse parvatoMko aura bhI adhika unnata kara rahe haiM, jo AkAzAMgaNa meM nirantara vicaraNa kara rahe haiM tathA jinameM bijalI camaka rahI hai aise ye megha atyadhika suzobhita ho rahe haiM / / 98|| vegazAlo vAyuke dvArA prerita ye kitane hI sapheda megha asaMyamI manuSyoMke taruNa hRdayoMke samAna idhara-udhara ghUma rahe haiM // 19 // jisa prakAra vizeSatAkA nizcaya nahIM karanevAlA dhanADhya manuSya kupAtrake lie dhana detA hai usa prakAra yaha megha dhAnyakI bhUmi chor3akara parvatapara pAnI barasA rahA hai / / 100 / isa samaya bar3e vegase nadiyAM bahane lagI haiM, atyadhika kIcar3ase yukta ho jAneke kAraNa pRthivIpara vihAra karanA durbhara ho gayA hai aura jalake sambandhase zItala tIkSNa vAyu calane lagI hai isalie he bhadra ! tumhArA jAnA ThIka nahIM hai / / 101 // 1. jaladAnAmayaM jAladaH meghasaMvandho / 2. vidyut / Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 222 padmapurANe iti nigadati padma kekayIsUnurUce pravadasi yadadhIzastvaM tathAhaM karomi / vividharasakathAbhiH sundare svAzraye te raviparicayamuktaM kAlamasthuH sukhena // 102 // ityArSe raviSeNAcAryaprokte padmacarite daNDakAraNyanivAsAbhidhAnaM nAma dvicatvAriMzattamaM parva // 42 // isa prakAra rAma kahanepara lakSmaNa bole ki Apa svAmI ho jaisA kahate ho vaisA hI meM karatA hU~ / isa taraha apane sundara nivAsa sthalameM ve nAnA prakArako snehapUrNa kathAeM karate hue sUrya paricayase rahita varSA kAla taka sukhase rahe ||102 // isa prakAra ArSa nAmase prasiddha, raviSeNAcArya dvArA kathita padmacaritameM daNDaka vana meM nivAsakA varNana karanevAlA bayAlIsavA~ parva samApta huA // 42 // 0 Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tricatvAriMzattamaM parva tataH zaradRtujitvA zazAGkakarapatribhiH / ghanauyaM viznuvaMzva ke rAjyamAkrAntaviSTapaH // 1 // vikasatpuSpasaMghAtAn pAdapAn snigdhacetasaH / alaMkArottamAMstasya jagRhuH kakubraGganAH ||2 // jImUtamalanirmuktaM bhinnAJjanasamadyuti / ambuneva ciraM dhautaM rarAja gaganAGgaNam // 3 // prAvRTkAlagajo meghakalazairdhariNIzriyam / abhiSicya gataH kvApi vidyutkakSAvirAjitaH || 4 || cirAt kamalinogehaM prApya pakSabhRtAM gaNAH / udbhUtamadhurALApAH kAmapyApuH sukhAsikAm ||5|| sindhavaH svacchakIlAlA unmajjatpulinAH parAm / kAntimIyuH samAsAdya zaratsamayakAmukam // 6 // varSAvAtavimuktAni cirAtprApya sukhAsikAm / kAnanAni vyarAjanta saMgatAnIva nidrayA // 7 // sarAMsi paGkajADhyAni samaM rodhassamutthitaiH / pAdapaiH pakSinAdena samAlApamivAbhajan ||8|| nAnApuSpakRtAmodA rajanIvimalAmbarA / mRgAGkatilakaM bheje sukAlezamivoSatI ||9|| ketakIsUtirajasA pANDurIkRtavigrahaH / vavau samIraNo mandaM madayan kAminIjanam ||10| iti prasannatAM prAptekAle sotsAhaviSTape / mRgendragatirAzliSTavikramaikamahArasaH ||11|| labdhvAnumananaM jyeSThAdAzA nihitavokSaNaH / kadAcillakSmaNo bhrAmyannekakastadvanAntikam // 12 // ajighradAmaraM gandhaM vinItapavanAhRtam / acintayacca kasyaiSa bhavedgandho manoharaH // 13 // athAnantara ujjvala zarad Rtu, candramAkI kiraNarUpI bANoMke dvArA meghasamUhako jItakara samasta vizvameM vyApta hotI huI rAjya karane lagI // 1 // jinakA citta snehase bhara rahA thA aisI dizArUpI striyoMne usa zarad Rtuke svAgatake lie hI mAno khile hue puSpasamUhase suzobhita vRkSarUpI uttamottama alaMkAra dhAraNa kiye the ||2|| megharUpI malase rahita AkAzarUpI AMgana, madita aMjanake samAna zyAmavaNaM ho aisA suzobhita ho rahA thA mAno bahuta dera taka pAnIse dhula jAneke kAraNa hI svaccha ho gayA hai || 3|| varSA kAlarUpa hAthI, megharUpI kalazoMke dvArA pRthivIrUpI lakSmIkA abhiSeka kara bijalIrUpI kakSAoM meM suzobhita hotA huA jAna par3atA hai kahIM calA gayA thA // 4 // bhramaroMke samUha bahuta samaya bAda kamalinIke ghara jAkara madhurAlApa karate hue sukha se baiThe the ||5|| jinake pulina dhIre-dhIre unmagna ho rahe haiM aisI svaccha jalase bharI nadiyA~ zaratkAlarUpI vallabhako pAkara parama kAntiko prApta ho rahIM thIM || 6 || varSA kAlakI tIkSNa vAyuse rahita vana cirakAla bAda sukhase baiThakara aise suzobhita ho rahe the mAno nidrAse saMgata hI thenIMda hI le rahe the ||7|| kamaloMse yukta sarovara taToMpara utpanna hue vRkSoMke sAtha pakSiyoMke zabda ke bahAne mAno vArtAlApa hI kara rahe the // 8 // jisane nAnA prakArake phUloMkI sugandhi dhAraNa kI thI tathA jo AkAzarUpI svaccha vastrase suzobhita thI aisI rAtrirUpI strI uttamakAlarUpI patiko pAkara mAno candramArUpI tilakako dhAraNa kara rahI thI || 9 || ketakI ke phUloMse utpanna parAgake dvArA zarIra zuklavarNa ho rahA thA aisI vAyu kAminIjanoMko unmatta karatI huI dhIre-dhIre baha rahI thI || 10 || isa prakAra jisameM samasta saMsAra utsAha se yukta thA aise usa zaratkAlake prasannatAko prApta honepara siMhake samAna nirbhaya vicaranevAle mahAparAkramI lakSmaNa bar3e bhAI rAmase AjJA prApta dizAoM kI ora dRSTi DAlate hue kisI samaya akele hI usa daNDaka vanake samIpa ghUma rahe the ||11-12 // usI samaya unhoMne vinayo pavanake dvArA lAyo huI divya sugandhi sU~gho / use sUMghate hI ve vicAra karane lage ki yaha manohara gandha kisakI honI cAhie ? ||13|| 1. vizadaM cakre ma. / 2. bhramarANAm / 3. nirmalajalayuktAH / 4. roghasamutthitaiH / 5. labdhAnugamanaM ma. / Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 224 padmapurANe pAdapAnAM kimeteSAM sphuTakusumadhAriNAm / ahosvinmama dehasya kusumoskarazAyinaH // 14 // vaidedyA saMgato rAmaH kimutopari tiSThati / kiMvA kazcitsamAyAto bhavedatra triviSTapI // 15 // tato magadharAjendraH papraccha zramaNottamam / bhagavan kasya gandho'sau cakre vismayanaM hareH // 16 // tato gaNadharo'vocajajJAtalokaviceSTitaH / saMdehatimirAdityaH pApadhUlIsamIraNaH // 17 // dvitIyasya jinendrasya dhunivAsasamAgame / vidyAdharAya vignAya yAtAya zaraNaM vibhum // 18 // rAkSasAnAmadhIzena mahAbhImena dhImatA / ammodavAhanAyAsItkRpayetyudito varaH // 19 // vipule rAkSasadvIpe trikUTaM nAma parvatam / meghavAhanavizrabdho gaccha dakSiNasAgare // 20 // jambUdvIpasya jagatImimAmAzritya dakSiNam / lakati nagarI tatra rakSobhirvinivezitA // 21 // rahasyamidamekaM ca vidyAdhara paraM zRNu / jambUmaratavarSasya dakSiNAzA samAzrayat // 22 // AzrayitvottaraM tIraM lavaNasya mahodadheH / vasundharodarasthAnasvabhAvArpitamAyatam // 23 // yojanasyASTamaM mAgaM daNDakAdau guhAzrayam / adhogatvA mahAdvAraM pravizya maNitoraNam // 24 // alaMkArodayaM nAma sthitaM puramanuttamam / sthAnIyazatadharmasthaM divyadezaM nirIkSyate // 25 // nAnAprakAraratnAMzusaMtAnaparirAjitam / vismayotpAdane zaktamapi tridivasajhanAm // 26 // apratakyaM gaganagaiDhuMga vidyaavivrjitaiH| sarvakAmaguNopetaM vicitrAlayasaMkulam // 27 // paracakrasamAkrAnto yadyApatsu kadAcana / mavedurga samAsRtya tistvaM nirbhayastataH // 28 // ityuktastena yAto'sau yo vidyAdharabAlakaH / laGkApurImabhUttasmAt saMtAno'nekapuMgavaH // 29 // kyA yaha gandha vikasita phUloMko dhAraNa karanevAle ina vRkSoMkI hai athavA puSpasamUhapara zayana karane vAle mere zarIrakI hai ? // 14 // athavA Upara sItAke sAtha zrIrAma virAjamAna haiM ? yA koI deva yahAM AyA hai ? ||15 / / tadanantara magadhadezake samrATa rAjA zreNikane gautama svAmIse pUchA ki he bhagavan ! vaha kisakI gandha thI jisane lakSmaNako Azcarya utpanna kiyA thA // 16 // tadanantara logoMkI ceSTAoMko jAnanevAle, sandeharUpI andhakArako naSTa karaneke lie sUrya evaM pAparUpI dhUliko ur3Aneke lie vAyusvarUpa gaNadhara bhagavAn bole // 17 // ki dvitIya jinendra zrI ajitanAthake samavasaraNameM meghavAhana nAmakA vidyAdhara bhayabhIta hokara prabhukI zaraNameM AyA thaa| usa samaya rAkSasoMke adhipati baddhimAna mahAbhImane karuNAvaza meghavAhanake lie isa prakAra vara diyA thA // 18-19 / / ki he meghavAhana ! dakSiNa samudrameM eka vizAla rAkSasa dvApa hai usI dvIpameM trikUTa nAmakA parvata hai so tU nizcinta hokara usI trikUTa parvatapara calA jaa| vahAM jambUdvIpakI jagatI (vedikA) kA Azraya kara dakSiNa dizAmeM rAkSasoMne eka laMkA nAmakI nagarI basAyI hai| vahA~ hI tUM nivAsa kr| he vidyAdhara ! isake sAtha hI eka rahasya-gupta vArtA aura suna / jambUdvIpa sambandhI bharata kSetrakI dakSiNa dizAmeM lavaNa samudrake uttara taTakA Azraya kara pRthivIke bhItara eka lambA-caur3A svAbhAvika sthAna hai jo yojanake AThaveM bhAga vistRta hai| daNDaka parvatake guphAdvArase nIce jAnepara maNimaya toraNoMse dedIpyamAna eka mahAdvAra milatA hai usameM praveza karanepara alaMkArodaya nAmakA eka utkRSTa sundara nagara dikhAI detA hai // 20-25 // vaha nagara nAnA prakArake ratnoMkI kiraNoMke samUhase suzobhita hai tathA devoMko bhI Azcarya utpanna karane meM samartha hai| AkAzameM gamana karanevAle vidyAdhara usakA vicAra hI nahIM kara sakate tathA vidyAse rahita manuSyoMke lie vaha atyanta durgama hai| vaha saba prakArake manorathoMko pUrNa karanevAle guNoMse sahita hai tathA vividha prakArake bhavanoMse vyApta hai // 26-27 // yadi kadAcit tU Apattike samaya paracakrake dvArA AkrAnta ho to usa durgakA Azraya kara nirbhaya nivAsa karanA // 28 // isa prakAra mahAbhIma 1. devaH / 2. lakSmaNasya / 3. bhItAya / 4. meghavAhanAya / 5. duHkhena gantuM zakyam / Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tricatvAriMzattamaM parva 225 yathAvasthitabhAvAnAM zraddhAnaM paramaM sukham / mithyAvikalpitArthAnAM grahaNaM duHkhamuttamam // 30 // vidyAbhRtAM surANAM ca jJeyo bhedo vicakSaNaH / tilaparvatayostulyaH zaktikAntyAdimirguNaH // 31 // pakacandanayoryadvadathavopalaratnayoH / tadvat khecaralokasya devalokasya cAntaram // 32 // garbhavAsapariklezamanubhUya vidhervazAt / tataH samupajAyante vidyAmAnopajIvinaH / / 33 / / kSetravaMzasamudabhUtAH khe carantIti khecarAH / amarANAM svabhAvastu manojJo'yaM vibudhyatAm // 34 // subhAzucisarvAGgA garbhavAsavivarjitA / mAMsAsthikledarahitA devA animiSejhaNAH // 3 // jarArogavihIvAzca satataM yauvanAniyatAH / udAratejasA yuktAH sukhasaubhAgyasAgarAH // 36 // svabhAvavidyAsaMpannA avadhijJAnalocanAH / kAmarUpadharA dhIrAH svacchandagatidhAriNaH // 37 // amI laGkAzritA rAjan na devA na ca rAkSasAH / rakSanti rakSasAM kSetramAhutAstena rAkSasAH // 38 // taIzAnukramo jJeyo yugAnAsantaraiH saha / pAramparyAda vyatikrAntaH kAlo naikArNakopamaH / / 39 // rakSaHprabhRtiSu ilAdhyeSvatIteghu bahuSvapi / khaNDatrayAdhipastasya rAvaNo'bhavadanvaye // 4 // bhaginI dukhA nasya rUpeNApratimA bhuvi / prAptastayA mahAvIryo ramaNaH kharadUSaNaH // 41!! turdazasahasrANi nRNAM tasya mahAtmanAm / pratIto dUSaNAkhyazca senAdhipatirUrjitaH // 42 // dikkusAra ivodAre dharaNIjaThare sthitam / alaMkArapuraM tasya sthAnamAsInmahaujasaH // 43 // zambUko nAma sundazca sutau tasya babhUvatuH / bandhutazca dazagrIvAd bhuvi gauravamApa saH // 44 // rAkSasendrake kahanepara jo vidyAdhara bAlaka, laMkApurI gayA thA usIse aneka uttamottama santati utpanna huI // 29|| jo padArtha jisa prakAra avasthita haiM unakA usI prakAra zraddhAna karanA so parama sukha hai aura mithyAkalpita padArthoMkA grahaNa karanA so atyadhika duHkha hai // 30 // vidyAdharoM aura devoMke bIca buddhimAn manuSyoMko zakti, kAnti Adi guNoMke kAraNa tila tathA parvatake samAna bhArI bheda samajhanA cAhie // 31 // jisa prakAra kIcar3a aura candana tathA pASANa aura ratnameM bheda hai usI prakAra vidyAdhara aura devoMmeM bheda hai // 32 / / vidyAdhara to garbhavAsakA duHkha bhogakara bAdameM karmodayakI anukalatAse vidyAmAtrake dhAraka hote haiN| ye vidyAdharoMke kSetra-vijayArdha parvatapara tathA unake yogya kuloMmeM utpanna hote haiM tathA AkAzameM calate haiM isalie khecara kahalAte haiN| parantu devoMkA svabhAva hI manohara hai / / 33-34 // deva sundara rUpa tathA pavitra zarIrake dhAraka haiM, garbhAvAsase rahita haiM, mAMsa-haDDI tathA sveda Adise dUra haiM aura TimakAra rahita netroMke dhAraka haiM // 35 // ve vRddhAvasthA tathA rogoMse rahita haiM, sadA yauvanase sahita rahate haiM, utkRSTa tejase yukta, sUkha aura saubhAgyake sAgara, svAbhAvika vidyAoMse sampanna, avadhijJAnarUpI netroMke dhAraka, icchAnusAra rUpa rakhanevAle, dhIra, vIra aura svacchanda gatise vicaraNa karanevAle haiM // 36-37|| he rAjan ! laMkAmeM rahanevAle vidyAdhara na deva haiM aura na rAkSasa haiM kintu rAkSasa dvIpakI rakSA karate haiM isalie rAkSasa kahalAte haiM // 38 // aneka yugAntaroMke sAtha unake vaMzakA anukrama calA AtA hai aura usI anukrama-paramparAke anusAra aneka sAgara pramANa kAla vyatIta ho cukA hai / / 39|| rAkSasa Adi bahuta-se prazaMsanIya uttamottama vidyAdhara rAjAoMke vyatIta ho cukanepara usI vaMzameM tIna khaNDakA svAmI rAvaNa utpanna huA hai / / 40 / / usakI eka dukhA nAmakI bahana hai jo pRthvIpara apane saundaryakI upamA nahIM rkhtii| usane mahAzaktizAlI kharadUSaNa nAmaka pati prApta kiyA hai // 41 // atizaya balavAn kharadUSaNa caudaha hajAra pramANa manuSyoMkA vizvAsaprApta senApati hai // 42 // vaha dikkumAra-bhavanavAsI devake samAna udAra hai / pRthvIke madhya meM sthita alaMkArapura nAmakA nagara usa mahApratApIkA nivAsasthAna hai // 43 // usake zambUka aura sunda nAmake do putra utpanna hue the| sAtha hI vaha apane 1. rUpeNa pratimA m.| 2-29 Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 226 padmapurANe gurubhirvAryamANo'pi mRtyupAzAvalokitaH / zambUkaH sUryahAsAtha prAvizadbhISaNaM vanam // 45 // yathoktamAcaran rAjannArAdhayitumudyataH / ekAnnabhugvizuddhAramA brahmacArI jitendriyaH // 46 // asasAptopayogasya yo me daSTipathe sthitaH / vadhyo'sAviti bhASitvA vaMzasthalamapAvizat // 47 // daNDakAraNyabhAgAntaM tAM ca krauMcaravAM nadIm / sAgarasyottaraM tIraM saMsRtyAsAvavasthitaH // 48 // nItvA dvAdazavarSANi tato'sAvasirudgataH / grAhyaH saptadinaM sthitvA hanyArasAdhakamanyathA // 49 // kaikaseyI' sutasnehAddaSTumAgAt kSaNe kSaNe / apazyaJcAsimudabhUtaM kAle devairadhiSThitam // 50 // prasannavadanA bhartarnijagAda yathAvidhi / zambUkasya mahArAja siddhaM tadyogakAraNam // 5 // AgamiSyati me putro meruM kRtvA pradakSiNam / ahobhistribhiradyApi niyamo na samApyate // 52 // evaM manorathaM siddhaM dadhyau candranakhA sadA / lakSmaNazca tamudezaM saMprAptaH paryaTana vane // 53 // sahasrAmarapUjyasya sadgandhasya svabhAvataH / anantasyAdihInasya khaDgaratnasya tasya saH // 54 // divyagandhAnuliptasya divyasragbhUSitasya ca / gandho bhAskarahAsasya lakSmIdharamupeyivAn // 55 // lakSmaNo vismayaM prAptaH parityajya kriyAntaram / ayAsIda gandhamArgeNa kesarIva bhayojjhitaH // 56 // apazyaJca tarucchannaM pradezamatidurgamam / latAjAlAvalIruddhaM tuGgapASANaveSTitam // 57 // madhye ca gahanasyAsya susamaM dharaNItalam / vicitraratnanirmANamarcitaM kanakAmbujaiH // 58 // madhye tasyApi vipulaM vaMzastambaM samutthitam / saudharmamiva saMdraSTumavijJAtakutUhalam // 59 / / sambandhI rAvaNase bhI pRthvIpara gauravako prApta huA thA // 44 // jise mRtyukA phandA dekha rahA thA aise zambUkane gurujanoMke dvArA roke jAnepara bhI sUryahAsa nAmA khaDga prApta karane ke lie bhayaMkara vanameM praveza kiyA // 45 // he rAjan ! vaha yathokta AcaraNa karatA huA sUryahAsa khaDgako prApta karaneke lie udyata huaa| vaha eka anna khAtA hai, nirmala AtmAkA dhAraka hai, brahmacArI hai aura indriyoMko jItanevAlA hai, // 46 // 'upayoga pUrNa hue binA jo merI dRSTike sAmane AvegA vaha mere dvArA vadhya hogA' isa prakAra kahakara vaha vaMzasthala parvatapara vaMzakI eka jhAr3ImeM jA baiThA // 47 / / vaha daNDaka vanake anta meM krauMcaravA nadI aura samudrake uttara taTake bIca jo sthAna hai vahA~ avasthita hai // 48 // tadanantara bAraha varSa vyatIta honepara vaha sUryahAsa nAmA khaDga prakaTa huA jo sAta dina Thaharakara grahaNa karane yogya hotA hai anyathA siddha karanevAleko hI mAra DAlatA // 49 / / dunaMkhA (candranakhA) putrake snehase use bAra-bAra dekhaneke lie usa sthAnapara AtI rahatI thI so usane usI kSaNa utpanna usa devAdhiSThita sUryahAsa khaDgako dekhA // 50 // jisakA mukha prasannatAse bhara rahA thA aisI dunakhAne apane pati kharadUSaNase kahA ki he mahArAja ! merA putra meruparvatakI pradakSiNA dekara tIna dinameM A jAyegA kyoMki usakA niyama Aja bho samApta nahIM huA hai // 51-52 // isa prakAra idhara zambUkakI mAtA candranakhA, siddha hue manorathakA sadA dhyAna kara rahI thI udhara lakSmaNa vanameM ghUmate hue usa sthAnapara jA pahu~ ve // 53 // eka hajAra deva jisakI pUjA karate the, jisako svAbhAvika uttama gandha thI, jisakA na Adi thA na anta thA, jo divyagandhase lipta thA aura divyamAlAoMse jo alaMkRta thA aise sUryahAsa nAmaka khaDgaratnakI gandha lakSmaNa taka pahu~cI / / 54-55 / / Azcaryako prApta hue lakSmaNa anya kArya chor3akara jisa mArgase gandha A rahI thI usI mArgase siMhake samAna nirbhaya ho cala par3e // 56 // vahA~ jAkara unhoMne vRkSoMse AcchAdita, latAoMke samUhase ghirA tathA U~ce-UMce pASANoMse veSTita eka atyanta durgama sthAna dekhA / / 57|| isI vanake bIca meM eka samAna pRthvItala thA jo citra-vicitra ratnoMse banA thA tathA suvarNamaya kamaloMse acita thA / / 58 / usI samAna dharAtalake madhyameM eka bAMsoM kA vistRta stambha ( bhir3A ) thA jo kisI ajJAta kutUhalake kAraNa saudharmasvargako 1. durnasA, candrAsA / 2. vaMzastaM vaMzamutthitaM ma. ( ? ) / Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tricatvAriMzattama parva 227 athAnte tasya nikhizaM visphuratkaramaNDalam / sakIcakavanaM yena pradIptamiva lakSyate // 6 // naSTazastamAdAya lakSmImAAta vismayaH / jijJAsaMstIkSAtAmasya taM veNustamnacchitat // 6 // gRhItalAya dRSTA taM sarvAstatra devatAH / asmAkaM svAmyasItyuktvA sanamasyamapUjayan // 62 // athAyocata sozaH kiMcidamrAkulekSaNaH / saumitrizcirayatyadya va nu yAto bhaviSyati // 33 // madrottiSTha jaTAyuH khaM dUramatpatya sadbhutam / lakSmIdharakumArasya nipuNAnveSaNaM kuru // 64 // ityuktaH 'karuNaM yAvat karotyutpatituM khagaH / aGgulI tAvadAyasya janakasyAGgajAvadana // 65 // ayaM kuGkamapaGkana kistAko nAtha lakSmaNaH / citramAlyAmbaradharaH samAyAti svlNkR||66|| gRhItazcAyametena maNDalAyo mahAprabhaH / rAjate'tyantametena zailaH kesariNA yathA // 6 // dRSTvA tamIdarza rAmo vismayavyAvasAnapaH / asahaH pramadaM rodhumutthAya pariSasvaje / 68 // pRSTazca lakSmaNaH kRtsnaM svavRttAntamavedayat / sthitAzca te vicitrAbhiH saMkathAbhiryathAsukham // 6 // dRSTA pratidinaM khaDagaM sutaM ca niyamasthitam / yAyAsIt sA dine tasmin kaiseyavAgatakakA // 7 // apazyaJca visArANAM vanaM kRttamazeSataH / acintayacca yAtaH va putraH sthitvATavImimAm // 7 // sthitaJca yatra saMsiddhamasiratnamidaM vanam / chindAnena parIkSArtha na yuktaM sununA kRtam // 72 // tAvaccAstasthitAdityamaNDalapratimaM ziraH / satkuNDalaM kabandhaM ca dadarza sthANumadhyagam // 3 // dekhaneke lie hI mAno U~cA uThA huA thA // 59 / / athAnantara usa bA~soMke stambameM dedIpyamAna kiraNoMke samUhase suzobhita eka khaDga dikhAI diyA jisase bA~soMke sAtha-sAtha samasta vana prajvalita-sA jAna paDatA thaa||60|| Azca lakSmaNane niHzaMka ho vaha khaDga le liyA aura usakI tIkSNatAko parakha karaneke lie usI vaMzastambako unhoMne kATa DAlA // 61 // khaDgadhArI lakSmaNako dekhakara vahA~ saba devatAoMne 'Apa hamAre svAmI ho' yaha kahakara namaskArake sAtha-sAtha unakI pUjA kI // 62 // __athAnantara jinake netra kucha-kucha A~suoMse bhara rahe the aise rAmane yaha kahA ki Aja lakSmaNa bar3I dera kara rahA hai kahA~ gayA hogA? // 63 / / he bhadra jaTAyu ! uTho aura zIghra hI AkAzameM dUra taka ur3akara lakSmaNakumArakI acchI taraha khoja karo // 64 / / isa prakAra rAmake karuNApUrvaka kahanepara jaTAyu ur3aneko taiyArI karatA hai ki itanemeM sItA aMgulI Upara uThAkara kahatI hai // 65 // ki jinakA zarIra kezarakI paMkase lipta hai, jo nAnA prakArakI mAlAoM aura vanoMko dhAraNa kara rahe haiM tathA jo alaMkAroMse alaMkRta haiM aise lakSmaNa yaha A rahe haiM // 66 // inhoMne yaha mahAdedIpyamAna khaDga le rakhA hai aura isase ye siMhase parvatake samAna atyanta suzobhita ho rahe haiM // 67|| lakSmaNako vaisA dekha rAmakA mana AzcayaMse vyApta ho gayA tathA ve harSako rokane ke lie asamartha ho gaye jisase unhoMne uThakara unakA AliMgana kiyA // 68 // pUchanepara lakSmaNane apanA saba vRttAnta btlaayaa| isa taraha rAma-lakSmaNa aura sItA-tInoM prANI nAnA prakArakI kathAe~ karate hue sukhase vahA~ Thahare // 69|| athAnantara jo candranakhA pratidina khaDgako tathA niyamameM sthita putrako dekha jAto thI usa dina vaha akelI hI vahA~ AyI // 70 // Ate hI usane bA~soMke usa samasta vanako saba orase kaTA dekhaa| vaha vicAra karane lagI ki putra isa aTavImeM rahakara aba kahA~ calA gayA ? ||71 // jisa vanameM yaha rahA tathA jahA~ yaha khaDga ratna siddha huA parIkSAke lie usI vanako kATate hue putrane acchA nahIM kiyA // 72 // itanemeM hI usane astAcalapara sthita sUryamaNDalake samAna niSprabha, tathA kuNDaloMse yukta zira aura eka dUMThake bIca par3A huA putrakA dhar3a dekhA // 73 / / 1. karaNaM ma. / 2. tAvat aGgalI Ayasya utthAnakhedena yuktAM kRtvA / 3. vaMzAnAm / 4. chinam / Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANa upakAraH kRtastasyAH paramo mUrchayA kSaNam / putramRtyusamutthena yanna duHkhena pIDitA // 4 // tataH saMjJA sabhAsAya hAjArapurakharaM mukham / urikSagya kRcchato dRSTiM tatra mUrdhanyapAtayat // 75 // vilalApa ca zokA galadapa kulakSaNA / kurarIvaikikAragaye hRdayAghAtakAriNI / / 6 / / sthito dvAdazavarSANi dinAnAM ca canuzyam / putro me hA paraM kSAntaM na vidhe divasamrayan / / 37 // vRtAntApakataM kiM le mayA paramaniSThura ! yena dRSTanidhiH putraH sahasA vinipAtitaH // 7 // adRzyamA mayA nUnamanyajanAni bAlakaH / kasyA apahRto mRtyaM tatpratyAgatamadya te / / 59 // mAyApi putra jAto'si kathotAM sthitiM gataH / IdRzo'pi prayacchaiko bAnamAvinAzinI // 801 ehi bala mijaM rUpaM patipadya manohara / amagalabhidaM bhAvAnaM na nirAle / / 8.11! sphuTa yAtAtihA basa paralokaM vidhervazAt / anyathA cintitaM kAlidasusurAbhanyathA // 2 // anucita vayA mAtuH pratikUlaM ca jAtucit / adhunA kAraNonmukimidaM vinayojjhitam // 3 // saMlindasUhAsazcedajIviSyatvasatra te / asthAsyat kaH puro loke candrahAsavRto yathA // 84 / / majatA candrahAsena padaM mama sahodare / sUryahAsasya na zAntaM jUnyAtmavirodhinaH / / 85 / / ghuka bhopayo'raNye nidoSa niyamasthitam / kuzoH kasya hantuM tvAM gUDhasya prasRtaH karaH // 86 // dIpizitAna savantaM nighanatoditA / ka gamiSyati pApo'sau sAMprataM hatacetanaH // 8 // vilApamiti nurmANAM kRtvA ke sugamuttamam / cucumbe bigumacchAyakocanA karasaMgatam // 8 // usI kSaNa mUrchAne usakA parama upakAra kiyA jisase putrakI mRtyuse utpanna duHkhase vaha pIr3ita nahIM huii| saceta honepara hAhAkArase mukhara zira Upara uThAkara usane bar3I kaThinAIse putrake zirapara dRSTi DAlI // 74-75!! jharate hue A~suoMse jisake netra Akulita the tathA jo apanI chAtI kUTa rahI thI aisI gokase pIr3ita candranakhA, vanameM akelI kurarIke samAna vilApa karane lagI // 76 / / mega putra bAraha varSa aura cAra dina taka yahA~ rhaa| hAya daiva ! isake Age tUne tIna dina sahana nahIM kiye // 77 // he atizaya niSThura daiva ! maiMne terA kyA apakAra kiyA thA jisase putrako nidhi dikhAkara sahasA naSTa kara diyA ||78 // nizcaya hI mujha pApinIne anya janmameM kisIkA putra harA hogA isIlie to merA putra mRtyuko prApta huA hai / / 79|| he putra! tU mujhase utpanna huA thA phira aisI dazAko kaise prApta ho gayA? athavA isI avasthAmeM ta duHkhako dUra karanevAlA eka vacana to mujhe de--eka bAra to mujhase bola // 80|| Ao vatsa ! apanA manohara rUpa dharakara aao| yaha terI amaMgala rUpa chala krIr3A acchI nahIM lagatI / / 8 / / hAya vatsa ! bhAgyavaza tU spaSTa hI paraloka calA gayA hai| yaha kArya anya prakArase socA thA aura anya prakAra ho gayA / / 82 / / tUne kabhI bhI mAtAke pratikUla kArya nahIM kiyA hai aba yaha akAraNa vinayakA tyAga kyoM kara rahA hai ? ||83 // sUryahAsa khaDna siddha honepara yadi tU jIvita rahegA to isa saMsAra meM candrahAsase AvRtakI taraha aisA kauna puruSa hai jo tere sAmane khar3A ho sakegA ? // 84 // candrahAsa khaDga mere bhAIke pAsa hai so jAna par3atA hai usane apane virodhI sUryahAsa khaDgako sahana nahIM kiyA hai / / 85 // tU isa bhayaMkara vanameM akelA rahakara jiyabhakA pAlana karatA thA kisIkA kucha bhI aparAdha tUne nahIM kiyA thA phira bhI kisa mUrsa dukAtrukA hAtha tujhe mAraneke lie Age bar3hA ? ||8|| tumheM mArate hue usa zatrune zoghra hI prakaTa honevAlI apanI upekSA prakaTa kI hai| aba vaha avicArI pApI kahA~ jAyegA? // 8 // isa prakAra uttama putrako godameM rakhakara vilApa karate-karate jisake netra mUMgAke samAna lAla ho gaye the aisI candranakhAne hAtha meM lekara putrakA cumbana kiyA / / 88 // 1. putramRtyusatyena duHkhena paripIDitA ma. / 2. he daiva ! / 3. dRSTinidhiH ma. / 4. viniyojjhitama m.| Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tricatvAriMzattama parva 229 tataH kSaNAt parityajya zokaM naSTAsrasaMtatiH / gRhItvA paramaM krodhamutthAya sphuritAnanA // 89 // saMcarantI tamuddezaM svairaM mArgAnulakSitam / nirakSata yuvAnau tau cittabandhanakAriNau // 10 // vinAzamagamattasyAH krodho'sau tAdRzo'pi san / Adeza iva tasyAbhUt sthAne rAgarasaH paraH // 9 // tato'cintayadetAbhyAM narAbhyAmabhilASiNam / vRNomi naramityuccairUmikaM dadhatI manaH // 12 // iti saMcintya saMsAdhukanyAkalpaM samAzritA / hRdayenAturAtyantaM bhAvagahvaravartinA // 93 / / haMpIva paminIkhaNDe mahiSIva mahAdrahe / sasya sAraGgabAleva tatrAbhUt sAmilASiNI // 9 // bhajanaM karazAkhAnAM kurvantI sphuTanisvanam / upavizya kilodvignA punnAgasya tale'rudata // 15 // atidIna kRtArAvAM dhUsarA vanareNunA / dRSTvA tAM rAmaramaNI kRpAvaSTabdhamAnasA // 96 // utthAAntikamAgatya karAmarzanatatparA / mA bhaipIriti bhASitvA gRhItvA pANipallave // 9 // kiMcit kila apAmAjaM malinAMzukadhAriNIm / sAntvayantI zubhaikyaii ramaNAntikamAnayat // 18 // tataH padmo jagAdetAM kA tvaM zvApadasevite / ekAkinI vane kanye carasIhAtidukhitA // 19 // tataH saMbhASaNaM prApya sphuTaM tAmarasekSaNA / jagAda bhramaraughasya vAcAnukRtimetayA // 10 // puruSottama me mAtA niHsaMjJAyAM mRtiM gtaa| tadbhavena ca zokena tAto'pi vinipAtitaH / / 101 // sAhaM pUrvakRtAt pApAd bandhubhiH parivarjitA / praviSTA daNDakAraNyaM vairAgyaM dadhatI param // 102 // pazya pApasya mAhAtmyaM yadvAJchantyapi paJcatAm / araNye'smin mahAbhIme gyAlairapi vivarjitA // 103 // tadanantara kSaNa ekameM zoka chor3akara vaha utthii| usake azruoMkI dhArA naSTa ho gayI aura tIna krodha dhAraNa karanese usakA mukha damakane lagA // 89 // vaha mArgake samIpameM hI sthita usa sthAnAra icchAnusAra idhara-udhara ghUmane lgii| usI samaya usane cittako bA~dhanevAle donoM taruNa-rAma-lakSmaNako dekhA // 90 / unheM dekhate hI usakA vaisA tIvra krodha naSTa ho gayA aura Adezake samAna usake sthAnapara parama rAgarUpI rasa A jamA // 9 // isake bAda usane aisA vicAra kiyA ki ina donoM puruSoMmeM-se maiM apane icchuka puruSako varU~gI isa prakAra usake manameM U~cI taraMgeM uThane lagIM / / 92 // aisA vicAra kara vaha kanyAbhAvako prApta huii| vaha usa samaya bhAvarUpI guphAmeM vartamAna hRdayase atyanta Atura ho rahI thI // 23 // jisa prakAra haMsI kamalinIke jhuNDameM, mahiSI (bhaiMsa) mahAsarovarameM aura hariNI dhAnyameM abhilASAse yukta hotI hai usI prakAra vaha bhI rAma-lakSmaNameM abhilASAse yukta ho gayI // 94 // vaha hAthako aMguliyA~ caTakhAtI huI bhaya. bhIta mudrAmeM punnAga vRkSake nIce baiThakara rone lagI // 95 // jo atyanta dIna zabda kara rahI thI, tathA vanakI dhUlise dhUsarita thI aisI usa kanyAko dekha sItAkA hRdaya dayAse dravIbhUta ho gayA // 96 / / vaha uThakara usake pAsa gayI tathA zarIrapara hAtha pherane lgii| tadanantara 'Daro mata' yaha kahakara usakA hAtha pakar3akara patike pAsa le aayii| usa samaya vaha kucha-kucha lajjita ho rahI thI, tathA malina vastrako dhAraNa kiye haI thii| sItA use zabha vacanoMse sAntvanA de rahI thii||97-98|| tadanantara rAmane usase kahA ki he kanye! jaMgalI jAnavaroMse bhare isa vanameM atizaya duHkhase yukta tU kauna akelI vicaraNa kara rahI hai ? / / 99 / / tadanantara sambhASaNa prApta kara jisake netra kamalake samAna khila rahe the aisI vaha kanyA bhramarasamUhakA anukaraNa karanevAlI vANIse bolI // 100 / ki he puruSottama ! mUrchA Anepara merI mAtA mara gayI aura usake utpanna zokase pitA bhI mara gaye // 101 / / isa taraha pUrvopArjita pApake kAraNa bandhujanoMse rahita ho parama vairAgyako dhAraNa karatI huI maiM isa daNDakavanameM praviSTa huI thii||102|| pApakA mAhAtmya to dekho ki 1. macchAyasphuritAnanA (?) ma. / 2. yathA vyAkaraNe kasyacit sthAne kazcit Adezo bhavati tadvat / 3. siitaa| Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 padmapurANe cirAnmAmupanirmukta zramantyAsmin vane mayA / bhavantaH sAdhavo dRSTAH kSayAt pApasya karmaNaH // 10 // jano'viditapUrvo yo jane badhnAti sauhRdam / anAhUtazca sAmIpyaM vrajati payojjhitaH // 105 / / anAdRtaH prabhUtaM ca bhASate zUnyamAnasaH / utpAdayati videSaM kasya nAso kramojjhitaH // 106 // evaMbhUtApino yAvaTANAn suJcAmi sundara / tAvadadhava mAmiccha du:khitAyAM dayAM kuru / / 107 // nyAyena saMgatAM sAdhvI sarvopaplavavarjitAm / ko vA necchati loke'smin kalyANaprakRtisthitim // 108 // zrutvA tadvacanaM tasyAstrapayA parivarjitam / parasparaM samAlokya sthitI tUSNI narottamau / / 109 // sarvazAstrArthabodhAmvukSAlitaM hi tayormanaH / kRtyAkRtyavivekeSu malamuktaM prakAzate // 10 // nirmuktaduHkhanizvAsaM gacchAmIti tayodite / pAnAmAdibhiH soktA yatheSTaM kriyatAmiti // 111 / / tasyAM prayAtamAtrAyAM tadAzAlInatAhRtau / sasItI vismitau vIrau smeravaktrau babhUvatuH // 112 // antarhatya ca saMkruddhA samutpatya tvarAvatI / yAtA candranakhA dhAma nijaM zokasamAkulA // 113 // zobhadhApahRtastasthA lakSmaNastaralekSaNaH / punarAlokanAkAkSo virahAdAkulo'bhavat // 114 // utthAyAnyApadezena rAmadevasakAzataH / aTavIM pAdapadmAbhyAM banAmAnveSaNAturaH // 165 // acintayaJca khinnAtmA vApyavyAkulalocanaH / AtmanyanAdataprItiriti tatpremanirbharaH // 116 // rUpayauvanalAvaNyaguNapUrNA dhnstnii| madanAviSTanAgendra vanitAsamagAminI // 117 // AyAntyeva sattI kasmAdRSTamAtrA na sA mayA / stanopapIDanAzleSaM paribdhA hatAtmanA // 118 // maiM yadyapi mRtyukI icchA karatI hU~ phira bhI isa mahAbhayaMkara vanameM duSTa jIva bhI mujhe chor3a dete haiM // 103 / / cirakAlase isa nirjana vanameM bhramaNa karatI huI maiMne pApakarmake kSayase Aja Apa sajjanoMke darzana kiye haiM // 104 // jo pahalekA aparicita manuSya kisI manuSyase maitrIbhAva prakaTa karatA hai, vinA bulAyA nirlajja ho usake pAsa jAtA hai tathA binA Adarake zanyacitta ho adhika bhASaNa karatA hai vaha kramahIna manuSya kise dveSa nahIM utpanna karatA ? // 105-106 // aisI honepara bhI he sundara ! jabataka maiM prANa nahIM chor3atI hU~ tabataka Aja hI mujhe cAho, merI icchA karo mujha duHkhinIpara dayA karo / / 107 / / jo nyAyase saMgata hai, sAdhvI hai, sarva prakArakI bAdhAoMse rahita hai, tathA jisakI kalyANarUpa prakRti hai aisI kanyAko isa saMsArameM kauna nahIM caahtaa?||108|| rAma-lakSmaNa usake lajjAzUnya vacana sunakara paraspara eka dUsareko dekhate hue cupa raha gaye // 109 // samasta zAstroMke arthajJAnarUpI jalase dhulA huA unakA nirmala mana karane yogya tathA nahIM karane yogya kAryoM meM atyanta prakAzita ho rahA thA // 110 / / duHkha-bharI zvAsa chor3akara jaba usane kahA ki maiM jAtI hU~ taba rAma Adine uttara diyA ki 'jaiso tumhArI icchA ho vaisA karo' // 111 / / usake jAte hI usakI akulInatAse prerita hue zUravIra rAma-lakSmaNa sItAke sAtha Azcaryase cakita ho ha~sane lage / / 112 / / tadanantara zokase vyAkula candranakhA manamAra kruddha ho ur3akara zIghra hI apane ghara calI gayI // 113 / / lakSmaNa usakI sundaratAse hare gaye the isalie unake netra caMcala ho rahe the / ve use punaH dekhanekI icchA karate hue virahase Akula ho gaye // 114 // ve kisI anya kAryake bahAne rAmake pAsase uThakara candranakhAkI khojameM vyagra hote hue paidala hI vanameM bhramaNa karane lge||115|| jinakA hRdaya atyanta khinna thA, jinake netra A~suoMse vyApta the, jinhoMne apane Apake viSayameM prakaTa hue candranakhAke premakI upekSA kI thI tathA jo usake premase paripUrNa the aise lakSmaNa isa prakAra vicAra 1. bhUtApito (?) ma. ! 2. muJcati m.| 3. tasyaH azAlInatA akulInatA tayA hRto| 4. utthAyAjJApadezena ma. / anyavyAjena / Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tricatvAriMzattamaM parva 231 'ayogamohitaM cetazcyutaM kartavyavastunaH / sAMprataM zokazikhinA dahyate me niraGkuzam // 119 // jAtA sA viSaye kasmin kasya vA duhitA bhavet / yUthabhraSTA mRgIveyaM kutaH prAptA sulocanA // 12 // saMcintyeti kRtabhrAntistAmapazyan samAkulaH / mene tadvanamAkAzapuSpatulyaM samantataH // 121 // ___ mAlinIvRttam aviditaparamArthairevamarthena hInaM na khalu vimalacittaiH kAryamArambhaNIyam / aviSayakRtacittA tatsamAsaktimuktA dadhati paramazokaM bAlavabuddhihInAH // 122 // kimidamiha mano me kiM niyojyaM tadiSTaM kathamanugatakRtyaiH prApyate zaM manuSyaiH / iti kRtamatiruccayoM vivekasya kartA raviriva vimalo'sau rAjate lokamArga // 123 // ityArSe raviSeNAcAryaprokta padmacarite zambukavadhAbhikhyAnaM nAma tricatvAriMzattama parva // 43 // karane lage ki jo,rUpa-yauvana-saundarya tathA aneka guNoMse paripUrNa thI, jisake stana atizaya saghana the aura jo kAmonmatta hastinIke samAna calatI thI aisI usa satIkA maiMne Ane tathA dikhaneke sAtha hI stanoMko pIr3ita karanevAlA AliMgana kyoM nahIM kiyA // 116-118 / / usake viyogase mohita huA merA cita kartavya vastu--karane yogya kAryase cyuta hotA huA isa samaya zokarUpI agnike dvArA nirvAdha rUpase jala rahA hai // 119 // vaha kisa deza meM utpanna huI hai| kisakI putrI hai ? yaha uttama netroMkI dhAraka jhuNDase bichur3I hariNoke samAna yahA~ kahA~se AyI thii?||120|| isa prakAra vicArakara jo idhara-udhara bhramaNa kara rahe the tathA use na dekhakara jo atyanta vyAkula the aise lakSmaNane usa vanako saba orase AkAzapuSpake samAna mAnA thA // 121 // gautama svAmI kahate haiM ki he rAjan ! nirmala cittake dhAraka manuSyoMko isa taraha paramArthake jAne binA nirarthaka kArya prArambha nahIM karanA caahie| kyoMki jo bAlakoMke samAna nirbuddhi manuSya ayogya viSayameM citta lagAte haiM ve usakI prAptise rahita ho parama zokako dhAraNa karate haiM / / 122 / / 'yaha kyA hai ? isameM mujhe mana kyoM lagAnA cAhie ? vaha iSTa kyoM hai ? aura karane yogya kAryoMkA anusaraNa karanevAle manuSya hI sukha-zAnti prApta kara pAte haiN| isa prakAra vicArakara jo utkRSTa vivekakA kartA hotA hai vaha sUryako taraha nirmala hotA huA lokake mArga meM suzobhita hotA hai // 123 // isa prakAra ArSanAmase prasiddha, raviSeNAcArya kathita padmacaritameM zambUkake badhakA varNana karanevAlA taiMtAlIsavA~ parva samApta huA // 43 // 1. athogaM bhe hRtaM ( ? ) ma. / 2. satsamAzaktimuttA : Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catuzcatvAriMzanamaM parva anicchayAtha vidhvasta kharabadhvA manobhave / duHgyapUraH punaH prApto bhagnarodho yathA nadaH // 1 // nakAra vyAkulIbhUtA vividha paridevanam / zokapAvakataptAGgA vivasA bahulA yathA // 2 // vahantI cApamAnaM taM krodhadainyasthamAnasA / vigaladbharinetrAmburdU paNena nirakSyata // 3 // tAM vinaTarti dRSTvA dharaNIdhUlidhUsarAm / prakIrNakezasaMmArAM zithilIbhUtamekhalAm / / 4 / / navavikSatakorukuvANI sazoNitAm / karNAmaraganimunA hAralAvaNyavarjitAm / / 5 / / vicchinnakaJcakA bhraSTasvabhAvatanutejasam / AloDitAM gajeneva nalinI madavAhinA // 6 // papraccha parisAntvyeSa kAnte zIghra nivedaya / avasthAmimakAM kena prApitAsi durAtmanaH // 7 // adyenduraSTamaH kasya mRtyunA ko'valokitaH / gireH svapiti kaH zRGge mUDhaH krIDati ko'hinA // 8 // ko'ndhaH kUpaM samApanno daivaM kasyAzubhAvaham / matkrodhAgnAvayaM dIpte zalabhaH kaH patipyati // 5|| dhika taM pazusamaM pApaM vivekatyaktamAnasam / apavitrasamAcAraM lokadvitayadRSitam // 10 // alaM ruditvA nAnyeva kAcitvaM prAkRtAbalA / spRSTA yenAsitaM zaMsa vADavAgnizikhAsamA / / 11 / / adyeva taM durAcAraM kRtvA hastatalAhatam / nepye pretagati siMho yathA nAgaM niraMkuzam / / 12 // evamuktA visRjyAsau ruditaM kRcchrataH parAt / anaklinnAlakAcchannagaNDAgAdIt sagadgadam // 13 // nantara jaba anicchAse candranakhAkA kAma naSTa ho gayA taba taTako bhagna karanevAle nadake samAna daHkhakA pura use punaH prApta ho gayA // 1 // jisakA zarIra zokarUpI agnise santapta ho rahA thA aisI candranakhA, mRtavatsA gAyake samAna vyAkula hokara nAnA prakArakA vilApa karane lagI / / 2 / / jo pUrvokta apamAnako dhAraNa kara rahI thI, jisakA mana krodha aura dInatAmeM sthita thA tayA jisake netroMse azru jhara rahe the aisI candranakhAko kharadUSaNane dekhA ||3|| jisakA dhairya naSTa ho gayA thA, jo pathivIkI dhalise dhasarita thI, jisake kezoMkA samaha bikharA haA thA, jisakI mekhalA DhIlI ho gayI thI, jisakI bagaloM, jA~ghoM tathA stanoMkI bhUmi nakhoMse vikSata thI, jo rudhirase yukta thI, jisake karNAbharaNa gira gaye the, jo hAra aura lAvaNyase rahita thI, jisakI colI phaTa gayI thI, jisake zarIrakA svAbhAvika teja naSTa ho gayA thA, aura jo madonmatta hAthIke dvArA mardita kamalinIke samAna jAna par3atI thI aisI candranakhAko sAntvanA dekara kharadUSaNane pUchA ki he priye ! zIghra hI batAo tuma kisa duSTake dvArA isa avasthAko prApta karAyI gayI ho ? / / 4-7|| Aja kisakA AThavA~ candramA hai ? mRtyuke dvArA kauna dekhA gayA hai ? pahAr3akI coTIpara kauna so rahA hai aura kona mUrkha sarpake sAtha kror3A kara rahA hai ? // 8 / kauna andhA kue~ meM Akara par3A hai ? kisakA deva azubha hai ? aura merI prajvalita krodhAgnimeM kauna pataMga banakara giranA cAhatA hai ? // 9 // jisakA mana vivekase rahita hai, jo apavitra AcaraNa karanevAlA hai aura jisane donoM lokoMko dUSita kiyA hai usa pazutulya pApIko dhikkAra hai / / 10 / / ronA vyartha hai tuma anya sAdhAraNa stroke samAna thor3e hI ho / vaDavAnalakI zikhAke samAna jisane tumheM chuA hai usakA nAma kaho // 11|| niraMkuza hAthoko siMhake samAna maiM Aja hI use hastatalase pIsakara yamarAjake ghara bheja dUMgA / / 12 / / isa prakAra kahanepara kar3e kaSTase ronA chor3akara vaha gadgada vANImeM bolii| usa samaya usake kapola 1. candranakhAyAH / 2. bhagnarodhA, bhagnaM rodho yasyAsau / bhagnarodho ma. / 3. gauriva / 4. madavAhinI m.| Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catuzcatvAriMzattama parva 233 vanAntarasthitaM putraM draSTaM yAtAsmi sAMpratam / apazyantaM ca kenApi pratyagracchinnamUdhakam // 14 // tataH zoNitadhArAminiHsRtAbhinirantaram / pradIptamiva tanmUle lakSyate kIcakasthalam // 15 // prazAntA'vasthitaM hatvA meM kenApi suputrakam / khaDgaratnaM samutpanna prAptaM pUjAsamanvitam // 16 // sAhaM duHkhasahasrANAM bhAjanaM mAgyavarjitA / tanmUrdhAnaM nidhAyAGka vipralApaM prasevitA / / 17 // tAvaca tena duSTena zambUkavadhakAriNA / upagUDhAsmi bAhubhyAM katu kimapi vAnchitA // 18 // ukto'pi muJca muceti vanasparzavazaGgataH / na muJcati hatAtmA mAM ko'pi nIcakulodgataH // 19 // nakhairvilupya dantaizca tenAhaM vijane vane / etikA prApitAvasthA kAbalA va pumAn balI // 20 // tathApi puNyazeSeNa kenApi parirakSitA / avikhaNDitacAritrA kRcchAdya niHsRtA tataH // 21 // sarvavidyAdharAdhIzastrilokakSobhakAraNaH / bhrAtA me rAvaNaH khyAtaH zakreNApyaparAjitaH // 22 // kharadUSaNanAmA tvaM martA ko'pi vivarNyase / saMprAptAsmi tathApyetAmavasthA daivayogataH // 23 // tatastadvacanaM zrutvA zokakrodhasamAhataH / svayaM mahAjavo gatvA dRSTvA vyApAditaM sutam // 24 // saMpUrNendusamAno'pi pUrvasAraGgalocanaH / babhUva mISaNAkAro madhyagrISmArkasanimaH // 25 // Agatazca drutaM bhUyaH pravizya bhavanaM nijam / suhRdbhiH sahitazcakre svalpakAlapradhAraNam // 26 // tatra kecidbhutaM procuH sacivAH karkazAzayAH / rAjakIyamabhiprAyaM buddhvA sevAparAyaNAH // 27 // zambUkaH sAdhito yena khaDgaratnaM ca hastitam / asAvupekSito rAjan vada kiM na kariSyati // 28 // AMsuoMse bhIga rahe the tathA bikhare hue bAloMse Acchanna the // 13 // usane kahA ki maiM abhI vanake madhya meM sthita putrako dekhaneke lie gayI thI so maiMne dekhA ki usakA mastaka abhI hAla kisIne kATa DAlA hai // 14 // nirantara nikalI huI rudhirakI dhArAoMse vaMzasthalakA mUla bhAga agnise prajvalitake samAna dikhAI detA hai / / 15 / / zAntise baiThe hue mere suputrako kisIne mArakara pUjAke sAtha-sAtha prApta huA vaha khaDgaratna le liyA hai // 16 // jo hajAroM duHkhoMkA pAtra tathA bhAgyase hIna hai aisI maiM putrake mastakako godameM rakhakara vilApa kara rahI thI // 17 // ki zambUkakA vadha karanevAle usa duSTane donoM bhujAoMse merA AliMgana kiyA tathA kucha anathaM karanekI icchA kI / / 18 / / yadyapi maiMne usase kahA ki mujhe chor3a-chor3a to bhI vaha koI nIca kulotpanna puruSa thA isalie gAr3ha sparzake vazIbhUta hue usane mujhe chor3A nahIM // 19 // usane usa nirjana vanameM nakhoM tathA dAMtoMse chinna-bhinna kara mujhe isa dazAko prApta karAyA hai so Apa hI socie ki abalA kahAM aura balavAn puruSa kahA~ ? // 20 // itanA saba honepara bhI kisI avaziSTa puNyane merI rakSA kI aura maiM cAritrako akhaNDita rakhatI huI bar3e kaSTase Aja usase bacakara nikala sakI hU~ // 21|| jo samasta vidyAdharoMkA svAmI hai, tIna lokake kSobhakA kAraNa hai, aura indra bhI jise parAjita nahIM kara sakA aisA prasiddha rAvaNa merA bhAI hai tathA tuma kharadUSaNa nAmadhArI adbhata puruSa mere bhartA ho phira bhI daivayogase maiM isa avasthAko prApta huI hU~ // 22-23 // tadanantara candranakhAke vacana sunakara zoka aura krodhase tAr3ita hue mahAvegazAlI kharadUSaNane svayaM jAkara putrako marA dekhA // 24 // yadyapi vaha pahale mRgake samAna netroMko dhAraNa karanevAlA aura pUrNa candramAke samAna ujjvala thA to bhI putrako marA dekha grISma Rtuke madhyAhnakAlIna sUryake samAna bhayaMkara ho gayA // 25 // usane zIghra hI vApasa Akara aura apane bhavanameM praveza kara mitroMke sAtha svalpakAlIna mantraNA ko // 26 / / unameM se kaThora abhiprAyake dhAraka tathA sevAmeM tatpara rahanevAle kitane hI mantrI rAjAkA abhiprAya jAnakara zIghra ho kahane lage ki jisane zambukako 1. prazAnto'vasthitaM ma. / 2. samAhitaH ma. / 2-30 Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe Ucuranye vivekasthA nAtha nedaM laghukriyam' / sAmantAn DhokAzeSAn rAvaNAya ca kathyatAm // 29 // yasyAsiratnamutpannaM susAdhyaH sa kathaM bhavet / tasmAt saMghAtakArye'smiMstvarA kartuM na yujyate // 30 // guruvAkyAnurodhena rAkSasAdhipasaMvide / dUtaH saMpreSitastena yuvA laGkAM mahAjavaH // 31 // rAjadhairyAt kuto'pyeSa ciraM yAvadavasthitaH / rAvaNasthAntike dUtaH kArya sAdhanatatparaH // 32 // tIvrakrodhaparItAtmA tAvacca kharadUSaNaH / abhASata punaH putraguNaprepitamAnasaH // 33 // mAyAvinihataiH kSudrerjantubhirbhUmigocaraiH / divyalenArNavaH lubdhastarituM naiva zakyate // 34 // dhigidaM zauryamasmAkaM sahAbAn yadi vAnchati / dvitIyo'pi kathaM bAhuriyyate mama bAhunA // ityuktvA paramaM vidabhimAnaM tvarAnvitaH / utpapAta suhanmadhyAdAkAzaM sphuritAnanaH // 36 // tokAntaparaM dRSTvA sannaddhAni kSaNAntare / caturdazasahasrANi suhRdAM niryayuH purAt // 37 // tasya rAkSasasainyasya zrutvA vAdisvanam / sAgaranirghoSaM vaivilI trAsamAgatA ||38|| kiM kimetaho nAtha prAptamityudvasvataH | AliGgavisma jIvezaM vallI kalpataruM yathA // 39 // na bhetavyaM na bhetavyaM iti tAM pariyAnsthya saH / acintayadayaM kasya bhavecchandaH sundaraH // 40 // ravaH kimeSa siMhasya bhavejaladharasya vA / AhosvidunAthasya pUrayatyakhilaM nabhaH // 41 // uvAca ca priye nUnI caturagAminaH / nAdinaH prabalapakSA rAjahaMsA namo'GgaNe // 42 // 234 mArA hai tathA khaDgaratna hathiyA liyA hai / he rAjan ! yadi usakI upekSA kI jAyegI to vaha kyA nahIM karegA ? / / 27-28 / / kucha viveko mantrI isa prakAra bole ki he nAtha ! yaha kArya jaldI karanekA nahIM hai isalie saba sAmantoMko bulAo aura rAvaNako bhI qhabara dI jAye || 29 || jise khaDgaratna prApta huA hai vaha sukhapUrvaka vaza meM kaise kiyA jA sakatA hai ? isalie milakara samUha ke dvArA karane yogya isa kArya meM utAvalI karanA ThIka nahIM hai ||30|| tadanantara usane gurujanoMke vacanoMke anurodhase rAvaNako khabara deneke lie eka taruNa tathA vegazAlI dUta laMkAko bhejA ||31|| udhara kArya siddha karanemeM tatpara rahanevAlA vaha dUta, kisI rAjyadhaike kAraNa cira kAla taka rAvaNake pAsa baiThA rahA ||32|| idhara tIvra krodhase jisakI AtmA vyApta ho rahI thI tathA jisakA mana putrake guNoMmeM bAra-bAra jA rahA thA aisA kharadUSaNa punaH bolA ki mAyAse rahita kSudra bhUmigocarI prANiyoMke dvArA, kSobhako prApta huA divya senArUpI sAgara nahIM terA jA sakatA ||33 - 34|| hamArI isa zUravIratAko dhikkAra hai jo anya sahAyakoM kI vAMchA karatI hai / merI vaha bhujA kisa kAmakI jo apanI hI dUsarI bhujAkI icchA karatI hai ||35|| isa prakAra kahakara jo parama abhimAna ko dhAraNa kara rahA thA tathA krodhake kAraNa jisakA mukha kampita ho rahA thA aisA zIghratA se bharA kharadUSaNa mitroMke bIcase uThakara AkAzameM jA ur3A ||36|| use hameM tatpara dekha usake caudaha hajAra mitra jo pahalese taiyAra the kSaNa bharameM nagarase bAhara nikala par3e ||37|| rAkSasoMkI usa senAke, kSobhako prApta hue sAgarake samAna zabdavAle vAditroMkA zabda sunakara sItA ko prApta huI ||38|! he nAtha ! yaha kyA hai ? kyA hai ? isa prakAra zabdoM kA uccAraNa karatI huI vaha bhartArase usa prakAra lipaTa gayI jisa prakAra ki latA kalpa vRkSase lipaTa jAtI hai ||39|| 'nahIM DaranA cAhie, nahIM DaranA cAhie' isa prakAra use sAntvanA dekara rAmane vicAra kiyA ki yaha atyanta durdhara zabda kisakA honA cAhie ? ||40|| kyA yaha siMhakA zabda hai yA meghakI dhvani hai athavA samudrakI garjanA samasta AkAzako vyApta kara rahI hai| ||41 || unhoMne sItAse kahA ki he priye ! jAna par3atA hai ye manohara gamana karanevAle tathA paMkhoMko 1. laghukriyaH ma / 2. vayA e. / : Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catuzcatvAriMzattamaM parva 235 kiM vA duSTadvijAH kecidanye tvadAyakAriNaH / samarpaya priye cApaM pralayaM prApayAmyamUn // 43 // athAsannatvamAgacchad vividhAyudhasaMkulan / vAteritAbhravRndAbhaM nirIkSya sumahadvalam // 44 // jagAda rAghavaH kiM nu nandIzvaramamI surAH / jinendrAn vanditaM bhaktayA prasthitAH syurmahaujasaH // 4 // Aho vaMzasthalaM chitvA hatvA kamapi mAnavam / asirasne gRhIte'smin prAptA sAyAvivairiNaH // 46 // duzzIlayA tayA nUnaM striyA mAyApradIgayA / nijAH saMkSobhitA ete syurasmaduSkRti prati // 47 // nAtra yuktamavajJAta sainyamabhyarNatAbhitam / ityuktvA kavace dRSTiM kArmuke ca nyapAtayat // 18 // rutastamaJjaliM kRtvA sumitrAnayogadat / mayi sthite na saMrambhastava deva virAjate / / 49 / / saMrakSa rAjaputrI tvaM pratyarAtiM vrajAmyaham / kSetrA da siMhanAdena gama pacApadudbhavet // 50 // ityuktvA kaGkaTacchannaH sasupAttamahAyudhaH / yoddhumazuthataH zrImAlakSmaNaH preyaristhitaH // 5 // dRSTvA tamuttasAkAraM vIraM puruSapuMgava / parvastRNan vihAyaHsthA jaladA iva parvatam // 52 // zaktimudgaracakANi kuntavANAMzca khecaraiH / parikIrNAnyasau sasyA zastraireva nyavArayat // 53 / / nirudhya sarvazastrANi khecaraiH prahitAni saH / vajradaNDAn zarAn moktuM pravRtto vyomagAhinaH // 54 // ekakenaiva sA tena vidyAdharamahAcamaH / ddhA bANaiH kadicchetra vijJAnaH saMyatAtmanA // 55 // mANikyaza ilAkAni rAjanAnAni kuNDalaiH / petuH zirAMsi khAd bhUmau khasaraH kasalAni vA // 56 // zailAbhA dviradAH peturazvaiH saha mahAmaTAH / kurvate ninadaM bhImaM saMdRSTaradavAsasaH // 7 // hilAnevAle rAjahaMsa pakSI AkAzarUpI A~ganameM zabda karate hue jA rahe haiM / / 42 // athavA tujhe bhaya utpanna karanevAle koI dUsare duSTa pakSI hI jA rahe haiN| he priye ! dhanuSa deo, jisase maiM inheM pralayako prApta karA dUM // 43 // tadanantara nAnA prakArake zastroMse yukta, vAyuse prerita meghasamUhake samAna dIkhanevAlI bar3I bhArI senAko samIpameM AtI dekha rAmane kahA ki kyA ye mahAtejake dhAraka deva bhaktipUrvaka jinendra devakI vandanA karaneke lie nandIzvara dvIpako jA rahe haiM // 44-45|| athavA bA~sake bhir3eko chedakara tathA kisI manuSyako mArakara yaha khaDgaratna lakSmaNane liyA hai so mAyAvI zatru hI A pahuMce haiM // 46 // athavA jAna par3atA hai ki usa durAcAriNI mAyAvinI strIne hama logoMko duHkha deneke lie AtmIya janoMko kSobhita kiyA hai / / 47 / / aba nikaTa meM AyI huI senAkI upekSA karanA ucita nahIM hai aisA kahakara rAmane kavaca aura dhanuSa para dRSTi DAlI / / 48|| taba lakSmaNane hAtha jor3akara kahA ki he deva! mere rahate hue ApakA krodha karanA zobhA nahIM detA ||49|| Apa rAjaputrIkI rakSA kIjie aura maiM zatrukI ora jAtA huuN| yadi mujhapara Apatti AvegI to mere siMhanAdase use samajha lenA / / 50 // itanA kahakara jo kavacase AcchAdita haiM tathA jisane mahAzastra dhAraNa kiye haiM aise lakSmaNa yuddha ke lie tatpara ho zatrukI ora mukha kara khar3e ho gaye / / 51|| uttama AkArake dhAraka, manuSyoMmeM zreSTha tathA atizaya zUravIra una lakSmaNako dekhakara AkAzameM sthita vidyAdharoMne unheM isa prakAra ghera liyA jisa prakAra ki megha kisI parvatako ghera lete haiM // 52 // vidyAdharoMke dvArA calAye hue zakti, mudgara, cakra, bhAle aura bANoMkA lakSmaNane apane zastroMse acchI taraha nivAraNa kara diyA // 53 / / tadanantara ve vidyAdharoMke dvArA calAye hue samasta zastroMko rokakara unakI ora vajramaya bANa chor3aneko tatpara hae // 54 // akele lakSmaNane vidyAdharoMkI vaha bar3I bhArI senA apane bANoMse usa prakAra roka lo jisa prakAra ki muni viziSTa jJAnake dvArA khoTI icchAko roka lete haiM // 55 / / maNikhaNDoMse yukta tathA kuNDaloMse suzobhita zatruoMke zira AkAzarUpI sarovarake kamaloMke samAna kaTa-kaTakara AkAzase pRthivIpara girane lage // 56 // parvatoMke samAna 1. channasamupAtta- ma. / 2. pratyari g.| 3. kutsitA icchA kadacchiA 'koH kattatpuruSe'ci' iti kusthAne kadAdezaH / 4. bhUmiH / 5. gaganasarovarakamalAni iva zirAMsi / 6. saMdaSTauSThAH ityarthaH, saMdaTaravavAsasaH ma. / Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 236 padmapurANe 3 ayamasya mahAn lAbho nighnatastasya tAnabhUt / 'yadUrdhvagaiH zarairyodhAn vivyAdha sahavAhanAn // 58 // atrAntare pratiprAptaH puSpakastho dazAnanaH / kruddhaH kRtAzayo hantuM zamba kavadhakAriNam ||59|| apazyacca mahAmohasaMpravezanakAriNIm / ratyaratyoH samuddhartrI sAkSAlakSmImiva sthitAm ||60| candramaHkAntavadanAM bandhUkAbhavarAdharAm / tanUdarIM ca lakSmIM ca jalajacchada locanAm // 61 // nahebhakumbhazikharaprottuGgavipulastanIm / yauvanodayasaMpannAM sarvasvIguNasadgatAm // 62 // saMhitAmiva kAmena kAntijyAM dRSTisAyakAm / nijAM cApalatAM hantuM sukhenaiva yathepsitam || 63 // sarvasmRtimahAcArI rUpAtizayavartinIm / sItAM manobhavodArajvaragrahaNakAriNIm // 64 // tasyAmIkSitamAtrAyAM krodho'sya pralayaM gataH / ajAyatAparo bhAvazcitrA hi manaso gatiH // 65 // acintayacca kiM nAma jIvitaM me'nayA vinA / ayuktasyAnayA kA vA zrImaMdIyasya vezmanaH // 66 // imAmapratimAkArAM lalitAM navayauvanAm / harAmyadyaiva yAvanno kacijjJAnAtyupAgatam // 67 // ArabdhuM prasamaM kAryaM na me zaktirna vidyate / kintvidamIdRzaM vastu yatkaupInatvamarhati || 68 || nivedayan guNAMstAvalloke'laM yAti lAghavam / IdRzAn kiM punardoSAn khyApayanno priyo bhavet // 69 // vitatya sakalaM lokaM zazAGkakaranirmalA / kIrtirvyavasthitA mAbhUt saivaM sati malImasA // 70 // tasmAdakIrtisaMbhUtimakurvan svArthaM tatparaH / rahaHprayatnamArebhe loko hi paramo guruH ||11|| bar3e-bar3e hAthI-ghor3oM ke sAtha-sAtha nIce girane lage tathA oThoMko Da~sanevAle bar3e-bar3e yoddhA bhayaMkara zabda karane lage ||57|| una sabako mArate hue lakSmaNako yaha bar3A lAbha huA ki ve UparakI ora jAnevAle bANoMse yoddhAoMko unake vAhanoMke sAtha hI cheda dete the arthAt eka hI prahAra meM vAhana aura unake Upara sthita yoddhAoMko naSTa kara dete the || 58 // tadanantara isI bIcameM zambUkake vadhakartAko mAraneke lie vicAra karanevAlA, krodhase bharA rAvaNa puSpaka vimAnameM baiThakara vahAM AyA || 59 || Ate hI usane mahAmohameM praveza karAnevAlI tathA rati aura aratiko dhAraNa karanevAlI sAkSAt lakSmIke samAna sthita sItAko dekhA || 60|| usa sItAkA mukha candramA ke samAna sundara thA, vaha bandhUka puSpake samAna uttama oSThoMko dhAraNa karanevAlI thI, kRzAMgI thI, lakSmI ke samAna thI, kamaladalake samAna usake netra the || 61 || kisI bar3e hAthIke gaNDasthalake agrabhAga ke samAna unnata tathA sthUla stana the, vaha yauvana ke udayase sampanna tathA samasta strI guNoMse sahita thI ||62|| vaha aisI jAna par3atI thI mAno icchita puruSako anAyAsa hI mAraneke lie kAmadeva ke dvArA dhAraNa kI huI apanI dhanuSarUpI latA hI ho / kAnti hI usa dhanuSarUpI latAkI DorI thI aura netra ho usapara car3hAye hue bANa the || 63 || vaha sabakI smRtiko curAnevAlI thI, atyanta rUpavatI thI aura kAmarUpI mahAjvarako utpanna karanevAlI thI ||64 || use dekhate hI rAvaNakA krodha naSTa ho gayA aura dUsarA hI bhAva utpanna ho gayA so ThIka hI hai kyoMki manakI gati vicitra hai || 65 || vaha vicAra karane lagA ki isake binA merA jIvana kyA hai ? aura isake vinA mere ghara kI zobhA kyA hai ? ||66 || isalie jabataka koI merA AnA nahIM jAna letA hai tabataka Aja hI maiM isa anupama, navayauvanA sundarIkA apaharaNa karatA hU~ || 67 // yadyapi isa kAryako balapUrvaka siddha karane kI zakti mujhameM vidyamAna hai kintu yaha kArya hI aisA hai ki chipAneke yogya hai || 68 || lokameM apane guNoMko prakaTa karanevAlA manuSya bhI atyadhika laghutAko prApta hotA hai phira jo isa prakAra ke doSoMko prakaTa karanevAlA hai vaha priya kaise ho sakatA hai ? || 69 || merI candramAko kiraNoMke samAna nirmala kIrti samasta saMsAra meM vyApta hokara sthita hai so vaha aisA kAma karanepara malina na ho jAye // 70 // isalie akIrtikI utpattiko bacAtA huA vaha svArthaMsiddha karanemeM 1. yadardhargaH ma. / 2. yoddhAn ma. / 3. samuddhAtrIM ma / 4. gharAgharAM ma / 5. jaladacchada- ma. / Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catuzcatvAriMzattamaM parva iti dhyAtvAvalokanyA vidyayopAyamaJjasA / viveda haraNe tasyAsteSAM nAmakulAdi yat // 72 // ayaM sa lakSmaNaH khyAto bahubhiH kRtarodhanaH / ayaM sa rAmaH sIteyaM sA guNaiH parikIrtitA // 73 // amuSya vyasanaM kRtvA siMhanAdaM sa dhanvinaH / garutmAniva gRdhrasya sItAM pezIbhivAdade // 74 // jAyAvara pradIpto'yamajayyaH kharadUSaNaH / zakyAdibhiH kSaNAdetau bhrAtarau mArayiSyati // 75 // mahAprakRSTarasya nadasyodoraraMhasaH / taTayoH pAtane zaktiH kena na pratipadyate // 76 || iti saMcintya kAmArtaH zizuvatsvalpamAnasaH / viSavanmaraNopAyaM haraNaM prati nizcitaH // 77 // zastrAndhakArite jAte tayoratha mahAhave / kRtvA siMharavaM rAmarAmeti ca muhurjagau // 78 // taM ca siMharavaM zrutvA sphuTaM lakSmaNamASitam / prItyAratimayAt padmo vyAkulIbhUtamAnasaH / / 79 / / nirmAlyairjAnIM samyak pracchAdyAtyantabhUribhiH / kSaNamekaM priye tiSTha mA bhaiSIriti saMgadan // 80 // vayasyavanitAM tAvajjaTAyU rakSa yatnataH / kiMcidasmatkRtaM bhadra smarasyupakRtaM yadi // 81 // ityuktvA vAryamANo'pi zakunaiH krandanAkulaiH / satIM muktvA jane'raNye vegavAn prAvizad raNam // 82 // atrAntare samAgatya vidyAlokena kovidaH / sItAmutkSipya bAhubhyAM nalinImiva vAraNaH // 83 // kAmadAhagRhItAtmA vismRtAzeSadharmadhIH / AropayitumArebhe puSpakaM gaganasthitam // 84 // tatpara ho ekAnta meM prayatna karatA hai so ThIka hI hai kyoMki loka paramaguru hai arthAt saMsArake prANI bar3e catura haiM ||71 || isa prakAra vicArakara usane avalokinI vidyAke dvArA sItAke haraNa karanekA vAstavika upAya jAna liyaa| rAma-lakSmaNa tathA sItAke nAma-kula Adi sabakA use ThIka-ThIka jJAna ho gayA // 72 // jise aneka loga ghere hue haiM aisA yaha vaha lakSmaNa hai, yaha rAma hai, ora yaha guNoMse prasaddhi sotA hai ||13|| isake bAda usa rAvaNane isa dhanurdhArI rAmake lie ApattisvarUpa siMhanAda karake sItAko aise pakar3a liyA jaise garuDapakSI gIdhake mukhakI mAMsapezIko le letA hai ||74 || strIke verase atyanta krodhako prApta huA yaha kharadUSaNa ajeya hai tathA zakti Adi zastroMse ina donoM bhAiyoMko kSaNa-bhara meM mAra DAlegA || 75 || jisameM bahuta bar3A pUra car3ha rahA hai tathA jisakA vega atyanta tIvra hai aise nadameM donoM taToMko girAnekI zakti hai yaha kauna nahIM mAnatA hai ? // 76 || aisA vicArakara kAmase pIr3ita tathA bAlakake samAna vivekazUnya hRdayako dhAraNa karanevAle rAvaNane sItA haraNa karanekA usa prakAra nizcaya kiyA ki jisa prakAra koI mAraneke lie viSapAnakA nizcaya karatA hai ||77|| 237 athAnantara jaba lakSmaNa aura kharadUSaNa ke bIca zastroMke andhakArase yukta mahAyuddha ho raha thA taba rAvaNane siMhanAda kara bAra-bAra rAma ! rAma !! isa prakAra uccAraNa kiyA // 78 // u siMhanAdako sunakara rAmane samajhA ki yaha lakSmaNane hI kiyA hai aisA vicArakara ve prItivara vyAkulita citta ho aratiko prApta hue || 79 || tadanantara unhoMne sItAko atyadhika mAlAoM se acchI taraha Dhaka diyA aura kahA ki he priye ! tuma kSaNa-bhara yahAM Thaharo, bhaya mata karo ||80| sItAse itanA kahane ke bAda unhoMne jaTAyuse bhI kahA ki he bhadra ! yadi tuma mere dvArA kiye hue upakArakA smaraNa rakhate ho to mitrako strI kI prayatna pUrvaka rakSA karanA // 81 // itanA kahakara yadyapi krandana karanevAle pakSiyoMne unheM rokA bhI thA to bhI ve nirjana vanameM sItAko chor3akara ve yuddha meM praviSTa ho gaye // 82 // isI bIca meM vidyA Alokase nipuNa rAvaNa, kapAlinIko hAthIke samAna donoM bhujAoMse sItAko uThAkara AkAza meM sthita puSpaka vimAnameM car3hAnekA prayatna karane lgaa| usa samaya 1. jAyAvIraH kha. / 2. nadasyoddAra ma. / 3. prItyA + aratim + ayAt / Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 padmapurANe hriyamANAmatha prekSya svAmino vanitAM priyAm / saMrambhavahnidItAtmA samutpatya mahAjavaH // 45 // tIkSNakoTimiratyantaM jaTAyunakhalAGgalaiH / dAzAnanamuraHkSetraM cakarSAsRksamAditam / / 86 / / paruSaizchadanAntaizca vAtasaMpATitAMzukaiH / javAna javanairbhUyaH sarvakAyamalaM balaH // 7 // iSTavastuvighAtena rAvaNaH kopavAnatha / hatvA hastatalenaiva mahItalamajIgamat // 88|| tato'sau paruSAghAtAd vikalIbhUtamAnasaH / kurvan kekAyitaM duHkhI khago mUrchAmupAgataH // 89 / / tato nirvighnamAropya puSpakaM janakAtmajAm / jAnAnaH saMgataM kAmaM rAvaNaH svecchayA yayau // 9 // jJAtvApahRtamAtmAnaM rAmarAgAtizAyanAt / sItA zokavazIbhUtA vilalApAtanisvanAt // 11 // tataH svapuruSAsaktahRdayAM kRtarodanAm / dRSTvA sItAmabhUt kiMcid virAgIya dazAnanaH // 12 // acintayacca me kAsthA kRte'nyasyaiva kasyacit / yadiyaM rauti saktAsuH karuNaM virahAkulA // 13 // kIrtayanto guNAn mayaH rAdhUnAmamisaMmatAn / puruSAntarasaMbandhAnatizokaparAyaNA // 14 // tatkimetena khaDgena mUDhA vyApAdayAmyamUm / athavA na striyaM hantuM mama cetaH pravartate / / 95 / / na prasAdayituM zakyaH kruddhaH zIghraM narezvaraH / abhISTaM labdhumathavA dyutirvA kIrtireva vA // 96 / / vidyA vAbhimatA labdhaM paralokakriyApi vA / priyA vA manaso bhAryA yadvA kiMcit samIhitam // 17 // sAdhanAmagrataH pUrve vratametanmayArjitam / aprasanA na bhokavyA parasya strI-mayeti ca // 18 // usakI AtmA kAmako dAhase dagdha ho rahI thI tathA usane samasta dharmabuddhiko bhulA diyA thA / / 83-84 // tadanantara svAmIko priya vanitAko harI jAtI dekha jisakI AtmA krodhAgnise prajvalita ho rahI thI aisA jaTAya vegase AkAza meM ur3akara khunase gIle rAvaNake vakSaHsthalarUpI khetako atyanta tIkSNa agrabhAgako dhAraNa karanevAle nakharUpI haloMke dvArA jotane lagA // 85-86 / / tatpazcAt atizaya balavAn jaTAyune vAyuke dvArA vastroMko phAr3anevAle kaThora tathA vegazAlI paMkhoMke AghAtase rAvaNake samasta zarIrako chinna-bhinna kara DAlA ||87 / / tadanantara iSTa vastumeM bAdhA DAlanese krodhako prApta hue rAvaNane hastatalake prahArase hI jaTAyuko mArakara pRthvItalapara bheja diyA arthAta nIce girA diyaa||88|| tadanantara kaThora prahArase jisakA mana atyanta vikala ho rahA thA aisA duHkhase bharA jaTAyu pakSI ke-keM karatA huA mUcchita ho gayA / / 89 / / tatpazcAt binA kisI vighna-bAdhAke sItAko puSpaka vimAnapara car3hAkara kAmako ThIka jAnanevAlA rAvaNa icchAnusAra calA gayA // 90 // sItAkA rAmameM atyadhika rAga thA isalie apane Apako apahRta jAna zokake vazIbhUta ho vaha AtaMnAda karatI huI vilApa karane lagI // 91 // tadanantara apane bhartA meM jisakA citta Asakta thA aisI sItAko rotI dekha rAvaNa kucha virakta-sA ho gayA // 92 / / vaha vicAra karane lagA ki isake hRdayameM mere lie Adara hI kyA hai yaha to kisI dUsareke lie hI karuNa rudana kara rahI hai usameM hI isake prANa Asakta haiM tathA usIke virahase Akula ho rahI hai // 93 / / satpuruSoMko iSTa haiM aise anya puruSa sambandhI guNoMkA bAra-bAra kathana karatI huI yaha atyanta zokake dhAraNa karane meM tatpara hai / / 94 / / to kyA isa khaDgase isa mUrkhAko mAra DAlU~ athavA nahIM, strIko mAraneke lie citta pravRtta nahIM hotA // 95 / / athavA adhIra honekI bAta nahIM hai kyoMki jo rAjA kupita hotA hai use zIghra hI prasanna nahIM kiyA jA sktaa| isI prakAra iSTa vastukA pAnA, kAnti athavA kIrtikA prApta karanA abhISTa vidyA, pAralaukikI kriyA, manako Ananda denevAlI bhAryA athavA ora bhI jo kucha abhilaSita padArtha haiM ve sahasA prApta nahIM ho jAte--unheM prApta karane ke lie samaya lagatA hI hai / / 96-97 / / maiMne sAdhuoMke samakSa pahale yaha niyama liyA thA ki 1. nkhruuphlaiH| 2. dazAnanasyedaM dAzAnanam / dazAnana-ma., kh.| 3. nisvanAn m.| 4. mUDhA m.| 5. abhISTAllabha / abhISTalabdha ja. / . Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catuzcatvAriMzattama parva 239 rakSannidaM vrataM tasmAt prasAdaM prApayAmyamum / bhaviSyatyanukUleyaM kAlena mama saMpadA / / 99 // iti saMcitya tAmaGkAttale svasminnatiSThipat / pratIkSate hi tatkAlaM mRtyuH karmapracoditaH // 10 // atheSuvAridhArAbhirAkulaM raNamaNDalam / praviSTaM rAmamAlokya sumitrAtanayo'gadat // 1.1 // hA kaSTaM deva kasmAt tvaM bhUmimetAmupAgataH / ekAkI maithilI muktvA vipine vighnasaMkule // 102 // tenoktastvadravaM zrutvA prApto'smi tvarayAnvitaH / so'vocad gamyatAM zIghraM na sAdhu bhavatA kRtam // 103 // sarvathA paramotsAho jaya svaM balinaM ripum / ityuktvA zaGkayA yukto jAnakI prati caJcalaH // 104 / / kSaNAnnivartate yAvat tAvattatra na dRzyate / sIteti hatavaccheto rAmazcyutamamanyata // 105 // hI sIta iti bhASitvA mUcchito dharaNImagAt / 'mA tena pariSvakkA sA babhava vibhaSitA // 106 // saMjJAM prApya tato dRSTiM nikSipan vRkSasaMkule / iti premaparItAtmA jagAdAsyantamAkulaH // 107 / / ayi devi va yAtAsi prayaccha vacanaM drutam / ciraM kiM pratihApena dRSTAsi tarUmadhyagA // 108 // ehyAgaccha-(pra)-pAto'smi kArya kopena kiM priye / jAnAsyeva ciraM kopAttava devi na me sukham // 109 // evaM kRtadhvanimyin madezaM taM sugavaram / gRdhaM susUrSamaikSiSTa kRtakakAsvanaM zanaiH / / 110 // tato'tyanta viSaNNAbhA niyamAgasya pakSiNaH / karNajApaM dadau prAptassa tenAmarakAyatAm // 11 // tasmin kAlagane padmaH zokAtaH kevale vane / viyogadahanavyAptaH punarmUrchAmazizriyat // 112 // jo parastrI mujhe nahIM cAhegI, mujhapara prasanna nahIM rahegI maiM usakA upabhoga nahIM karUMgA // 28 // isalie isa vratakI rakSA karatA huA maiM ise prasannatAko prApta karAtA hU~, sambhava hai ki yaha samaya pAkara merI sampadAke kAraNa mere anukUla ho jAvegI // 99|| aisA vicAra kara rAvaNane sItAko godase haTAkara apane samIpa hI baiThA diyA so ThIka ho hai kyoMki karmase prerita mRtyu usake yogya samayakI pratIkSA karatI hI hai // 10 // athAnantara bANarUpI jalakI dhArAoMse Akula yuddha ke maidAnameM rAmako praviSTa dekha lakSmaNa ne kahA / / 101|| ki hAya deva ! bar3e duHkhakI bAta hai Apa vighnoMse vyApta vanameM sItAko ao.lo chor3a isa bhUmimeM kisa lie Aye ? ||102 / / rAmane kahA ki maiM tumhArA zabda sunakara zIghratAse yahA~ AyA huuN| isake uttarameM lakSmaNane kahA ki Apa zIghra hI cala jAie, Apane acchA nahIM kiyA // 103 / / 'parama utsAhase bhare hue tuma balavAn zatruko saba prakArase jIto' isa prakAra kahakara zaMkAse yakta tathA caMcalacitake dhAraka rAma jAnakIkI ora vApasa cale gaye // 104|| jaba gama kSaNa-bhara meM vahA~ vApasa lauTe taba unheM sItA nahIM dikhAI dii| isa ghaTanAse rAmane apane vittako naSTa huA-sA athavA cyuta huA-sA mAnA // 105 / / hA sIte! isa prakAra kahakara rAma mUcchita ho pRthvIpara gira par3e aura bhartAke dvArA AliMgita bhUmi suzobhita ho uThI / / 106 / / tadanantara jaba saMjJAko prApta hue taba vRkSoMse vyApta vanameM idhara-udhara dRSTi DAlate hue premapUrNa AtmAke dhAraka rAma, atyanta vyAkula hote hue isa prakAra kahane lage // 107 / / ki he devi ! tuma kahA~ calI gayI ho ? zIghra hI vacana deo| cirakAla taka ha~sI karanese kyA lAbha hai ? maiMne tumheM vRkSoMke madhya calatI huI dekhA hai / / 108|| he priye! Ao-Ao, maiM prayANa kara rahA hU~, krodha karanese kyA prayojana hai ? he devi! tuma yaha jAnatI hI ho ki dIrghakAla taka tumhAre krodha karanese mujhe sukha nahIM hotA hai // 109 / / isa prakAra zabda karane tathA guphAoMse yukta usa sthAnameM bhramaNa karate hue rAmane dhore-dhore ke-ke karate hue maraNonmukha jaTAyuko dekhA // 110 / / tadanantara atyanta duHkhita hokara rAmane usa maraNonmakha pakSoke kAnameM NamokAra mantrakA jApa diyA aura usake prabhAvase vaha pakSI devaparyAyako prApta huA / / 111 / / viyogAgnise vyApta rAma usa pakSI1. bhartA ma. / 2. kopastava m.| 3. kAle gate ma. / Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 padmapurANe samAzvasya ca sarvatra nyasya dRSTiM samAkulaH / dInaM lalApa 'nairAzyAd bhUtenevArtamAnasaH / / 113 // randhra prApya vane bhIme hA kenAsmi durAtmanA / haratA jAnakI kaSTaM hato duSkarakAriNA // 114 // darzayaMstAmathotsRSTAM haran zokamazeSataH / ko nAma bAndhavatvaM me vane'smin parameSyati // 115 / / mo vRkSAzcampakacchAyA sarojadalalocanA / sukumArAhikA bhIrusvabhAvA varagAminI // 116 // cittotsavakarI padmarajogandhimukhAnilA / apUrvA yauSitI sRSTidRSTA syAt kAcidaGganA / / 117 // kathaM niruttarA yUyamityuktvA tadguNahRtaH / punarmUrchAparItAtmA dharaNItalamAgamat / / 118 // samAzvAsya ca saMkraddho vajrAvataM mahAdhanuH / AyopyAsphAlayanmukta TaGkArapurunisvanam // 11 // siMhAnAM mItijananaM nRsiMhaH siMhanisvanam / mumoca muhuratyugramutkarNadviradazrutam / / 120 // bhUyo viSAdamAgatya tyaktacApottarIyakam / upavizya pramAdaM svaM zuzoca phalitaM kSaNAt // 121 // duHzratya durvimarzaNa bhajatA tvaritAM gatim / dharmadhIriva mUDhena hAritA hA mayA priyA // 122 // mAnuSatvaM paribhraSTaM gahane bhavasaMkaTe / prAptumatyadbhutaM bhUyaH prANinAzubhakarmaNA // 123 // trailokyagaNavadgasnaM patitaM nimnagApatau / labheta kaH punardhanyaH kAlena mahatApyalam // 12 // vanitAmRtametanme karAGkasthaM mahAguNam / praNaSTaM saMgatiM bhUyaH kenopAyena yAsyati // 125 // vane'smin jananimukta kasya doSaH pradIyate / nUnaM matyAgakopena kvApi yAtA tapasvinI // 126 // ke maranepara zokase por3ita ho nirjana vanameM punaH mUrchAko prApta ho gaye // 112 / / jaba saceta hue taba saba ora dRSTi DAlakara nirAzatAke kAraNa vyAkUla tathA khinna citta hokara karuNa vilApa karane lage // 113 // ve kahane lage ki hAya-hAya bhayaMkara vanameM chidra pAkara kaThora kArya karanevAle kisI duSTane sItAkA haraNa kara mujhe naSTa kiyA hai / / 114|| aba bichur3I huI usa sItAko dikhAkara samasta zokako dUra karatA huA kauna vyakti isa vanameM mere parama bAndhavapaneko prApta hogA / / 115 / / he vRkSo! kyA tumane koI aisI strI dekhI hai ? jisakI campAke phUlake samAna kAnti hai, kamaladalake samAna jinake netra haiM, jisakA zarIra atyanta sukumAra hai, jo svabhAvase bhIru hai, uttama gatise yukta hai, hRdayameM Ananda utpanna karanevAlI hai, jisake mukhakI vAyu kamalakI parAgake samAna sugandhita hai tathA jo strIviSayaka apUrva sRSTi hai / / 116-117 / / are tuma loga niruttara kyoM ho? isa prakAra kahakara usake guNoMse AkRSTa hue rAma punaH mUcchita ho pRthvIpara gira par3e // 118 / / jaba saceta hue taba kupita ho vajAvataM nAmaka mahAdhanuSako car3hAkara TaMkArakA vizAla zabda karate hae AsphAlana karane lge| usI samaya narazreSTha rAmane bAra-bAra atyanta tIkSNa siMhanAda kiyaa| unakA vaha siMhanAda siMhoMko bhaya utpanna karanevAlA thA tathA hAthiyoMne kAna khar3e kara use DarateDarate sunA thA // 119-120 / / punaH viSAdako prApta hokara tathA dhanuSa aura uttaracchadako utArakara baiTha gaye aura tatkAla hI phala denevAle apane pramAdake prati zoka karane lage // 121 / / hAya-hAya jisa prakAra mohI manuSya dharmabuddhiko harA detA hai usI prakAra lakSmaNake siMhanAdako acchI taraha nahIM zravaNa kara vicArake binA hI zIghratAse jAte hue maiMne priyAko harA diyA hai // 122 // jisa prakAra saMsArarUpI vanameM eka bAra chUTA huA manuSya bhava, azubhakArya karanevAle prANIko punaH prApta karanA kaThina hai usI prakAra priyAkA punaH pAnA kaThina hai| athavA samudra meM gire hue triloko mUlya ratnako kauna bhAgyazAlo manuSya dIrghakAlameM bhI punaH prApta kara sakatA hai ? // 123-124 // yaha mahAguNoMse yuktA vanitArUpI amRta mere hAthameM sthita honepara bhI naSTa ho gayA hai so aba punaH kisa upAyase prApta ho sakegA? // 125 // isa nirjana vanameM kise doSa diyA jAye ? jAna par3atA hai ki maiM use chor3akara gayA thA isI krodhase vaha becArI kahIM calI gayI hai // 126 / / 1. neSa syAd bha. / 2. haraM ma. / 3. sukumArAGgikA ma. / 4. muktaM TaGkAranisvanaM ma. / . Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catuzcatvAriMzattama parva 241 araNye nirmanuSye'sminkamupetya prasAdya ca / pRcchAmi duSkRtAcAro yo me vArtA nivedayet // 127 // iyaM te prANatulyeti cetaHzravaNayoH param / kuryAtprahAdanaM ko me vacasAmRtadAyinA // 128 // dayAvAnIdazaH ko'smin loke puruSapuMgavaH / yo me smitAnanI kAntAM darzayedaghavarjitAm // 129 // hRdayAgAramuddIptaM kaantaavirhvhninaa| udantajaladAnena ko me nirvApayiSyati // 130 // ityuktvA paramodvigno mahInihitalocanaH / asakRt kimapi dhyAyaMstasthau nizcalavigrahaH // 13 // atha nAtyantadUrasthacakravAkIsvanaM kalam / samAkarNa dRzaM tasyA zravaNaM ca nyadhApayat // 132 // acintayadamuSyAstatsaMge gandhasUcitam / kimidaM paGkajavanaM bhavedyAtA kutUhalAt / / 133 // dRSTapUrva manohAri nAnAkusumasaMkulam / sthAnaM harati ceto'syAH kadAcitkSaNamAtrakam / / 134 // jagAma ca tamudezaM yAvaccakrAhamundarI / mayA vinA va yAtIti punarudvegamAgamat // 35 // bho bho mahIdharAdhIza ! dhAtubhirvividhaizcita ! sUnurdazarathasya tvAM padmAkhyaH paripRcchate / / 136 // vipulastananamrAGgA bimboSTI hNsgaaminii| sannitambA maveda dRSTA sItA me manasaH priyA / / 137 // dRSTAdRSTeti kiM nakSi brahi brahi va sA va sA / kevalaM nigadasyevaM pratizabdo'yamIdazaH // 138 // ityuktvA punaradhyAsIt kima dRSTena coditA / kRtAntazatruNA bAlA samAsannA satI satI / / 139 / / caNDomiyAlayA'tyantaM vegvtyaavivekyaa| kAntA hRtA bhavennadyA vidyeva dAritecchayA // 14 // maiM pApacArI nirjana vanameM kisake pAsa jAkara tathA use prasanna kara pUch jo mujhe priyAkA samAcAra batA sake ||127|| "yaha tumhArI prANatulya priyA hai" isa prakAra amRtako pradAna karanevAle vacanase kauna puruSa mere mana aura kAnoMko parama Ananda pradAna kara sakatA hai ? ||128|| isa saMsArameM aisA kauna dayAlu zreSTha puruSa hai jo merI musakurAtI huI niSpApa kAntAko mujhe dikhalA sakatA hai ? // 129 / / priyAke viraharUpI agnise jalate hue mere hRdayarUpI gharako kauna manuSya samAcArarUpI jala dekara zAnta karegA ? // 130 // isa prakAra kahakara jo parama udvegako prApta the, pRthvIpara jinake netra laga rahe the, aura jinakA zarIra atyanta nizcala thA aise rAma bAra-bAra kucha dhyAna karate hue baiThe the // 131 // athAnantara kucha hI dUrIpara unhoMne cakavIkA manohara zabda sunA so sunakara usa dizAmeM dRSTi tathA kAna donoM hI lagAye // 132 // ve vicAra karane lage ki isa parvatake samIpa hI gandhase sUcita honevAlA kamala vana hai so kyA vaha kutUhalavaza usa kamala vanameM gayI hogI? // 133 // nAnA prakArake phUloMse vyApta tathA manako haraNa karanevAlA vaha sthAna usakA pahalese dekhA huA hai so sambhava hai ki vaha kadAcit kSaNa-bharake lie usake cittako hara rahA ho // 134 // aisA vicArakara ve usa sthAnapara gaye jahA~ cakavI thii| phira 'mere binA vaha kahA~ jAtI hai' yaha vicArakara ve punaH udvegako prApta ho gaye // 135 // aba ve parvatako lakSya kara kahane lage ki he nAnA prakArako dhAtuoMse vyApta parvatarAja ! rAjA dazarathakA kA putra padma (rAma) tumase pUchatA hai / / 136 // ki jisakA zarIra sthUla stanoMse namrIbhUta hai, jisake oTha bimbake samAna haiN| jo haMsake samAna calatI hai tathA jisake uttama nitamba haiM aisI manako Ananda denevAlI sItA kyA Apane dekhI hai ? // 137 / / usI samaya parvatase TakarAkara rAmake zabdoMkI pratidhvani nikalI jise sunakara unhoMne kahA ki kyA tuma yaha kaha rahe ho ki hA~ dekhI hai dekhI hai to batAo vaha kahA~ hai ? kahA~ hai ? kucha samaya bAda nizcaya honepara unhoMne kahA ki tuma to kevala aisA hI kahate ho jaisA ki maiM kaha rahA hU~ jAna par3atA hai yaha isa prakArako pratidhvani ho hai / / 138|| itanA kahakara ve punaH vicAra karane lage ki vaha satI bAlA durdaivase prerita hokara kahA~ gayo 1.smitAnana: pa.,ba. / 2. samAcArarUpasaliladAnena / 3. sAnnatamba m.| 2-31 Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 papapurANe kiMvA'tyantakSudhAtena nitaantRrcetsaa| 'imAriNA bhavedbhuktA sAdhuvargasya vassalA // 14 // pazomaikakAryasya siMhasyoskesarasya sA / mriyate dRSTimAtreNa nakhAdisparzanAdvinA / / 142 // bhrAtA mama mRdhe bhIme lakSmaNaH saMzayaM zritaH / sItayA virahavAyaM tena jAnAmi no ratim / / 143 / / jIvalokamimaM vedami sakalaM prAptasaMzayam / jAnAmi ca punaH zUnyamaho duHkhasya citratA // 14 // duHkhasya yAvadekasya nAvasAnaM bajAmyaham / dvitIyaM tAvadAyAtamaho duHkhArNavo mahAn // 145 / / khApAdasya khaNDo'yaM himadagdhasya pAvakaH / skhalitasyAvaTe pAtaH prAyo'nA bahutvagAH // 146 / / tataH paryavya vipine pazyanmRgagarutmataH / viveza svAzrayaM bhUyaH zriyA zanyamaraNyakam // 147 // atyantadInavadanaH kRtvA nijyoM dhanurlatAm / sitazlakSNapaTacchinnastasthau paryasya bhUtale // 148 // bhUyo bhUyo bahu dhyAyan kSaNanizcalavigrahaH / nirAzatAM pariprAptaH sUtkAramukharAnanaH // 149 / / atirucirAcchandaH mahAnarAniti puruduHkhalavitAn purAkRtAdasu aho janA bhRzamavalokva dIyatAM matiH sadA jinavaradharmakarmaNi ||150 // gt| hogI ? jisa prakArako icchA vidyAko hara letI hai usI prakAra jisameM bar3I-bar3I tIkSNa taraMgeM uTha rahI haiN| jo atyanta vegase bahatI hai tathA jisameM viveka nahIM hai aisI nadIne kahIM priyAko nahIM hara liyA ho // 139-140 // athavA atyanta bhUkhase pIr3ita tathA atizaya kara cittake dhAraka kisI siMhane sAdhuoMke sAtha sneha karanevAlI usa priyAko khA liyA hai / / 141 // jisakA kArya atyanta bhayaMkara hai tathA jisakI garadanake bAla khar3e hue haiM aise siMhake dekhane mAtrase nakhAdike sparzake binA hI vaha mara gayI hogI // 142 // merA bhAI lakSmaNa bhayaMkara yuddhameM saMzayako prApta hai aura idhara yaha sItAke sAtha viraha yA par3A hai isase mujhe kucha bhI acchA nahIM lagatA / / 143 // ___maiM isa samasta saMsArako saMzayameM par3A jAnatA hU~ athavA aisA jAna par3atA hai ki samasta saMsAra zUnya dazAko prApta huA hai so ThIka hI hai kyoMki duHkhakI bar3I vicitratA hai // 144 // jabataka maiM eka duHkhake antako prApta nahIM ho pAtA hU~ tabataka dUsarA duHkha A par3atA hai| aho ! yaha duHkharUpI sAgara bahuta vizAla hai // 14 // prAyaH dekhA jAtA hai ki jo paira la~gar3A hotA hai usImeM coTa lagatI hai, jo vRkSa tuSArase sUkha jAtA hai usImeM Aga lagatI hai aura jo phisalatA hai vahI gataMmeM par3atA hai prAyaH karake anartha bahu saMkhyA meM Ate haiM / / 146 / / tadanantara vanameM bhramaNa kara mRga aura pakSiyoMko dekhate hue rAma apane rahane ke sthAnasvarUpa vanameM punaH praviSTa hue| vaha vana usa samaya sItAke binA zobhAse zUnya jAna par3atA thA // 147 // tadanantara jinakA mukha atyanta dIna thA tathA jinhoMne sapheda aura mahIna vastra or3ha rakhA thA aise rAma dhanuSako DorI rahita kara pRthivIpara par3a rahe // 148 / / ve bAra-bAra bahata dera taka dhyAna karate rahate the, kSaNa-kSaNameM unakA zarIra nizcala ho jAtA thA, ve nirAzatAko prApta the tathA sUtkAra zabdase unakA mukha zabdAyamAna ho rahA thA // 149 / / ___ gautama svAmI kahate haiM ki aho jano ! isa prakAra pUrvopArjita pApa karmake udayase bar3e-bar3e puruSoMko atizaya duHkhI dekha, jinendra kathita dharmameM sadA buddhi lagAo // 150 // 1. siMhena / 2. nakhAhi ma. / 3. niSThAM ma. / - Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catuzcatvAriMzattamaM parva 243 naye bhavapramavadikArasaMgateH parAGmukhA jinavacanAnyupAsate / vazIkRtAn zaraNavivarjitAnamUn tapatyalaM svakRtaraviH sudussahaH // 151 // ityAce raviSeNAcAryaprokta padmacarite sItAharaNarAmavilApAbhidhAnaM nAma catuzcatvAriMzattama parva // 44 // jo manuSya saMsAra sambandhI vikAroMkI saMgatise dUra rahakara jinendra bhagavAnke vacanoMko upAsanA nahIM karate haiM una zaraNarahita tathA indriyoMke vazIbhUta manuSyoMko apanA pUrvopArjita kamarUpI duHsaha sUrya sadA santapta karatA rahatA hai / / 151 // isa prakAra ArSanAmase prasiddha, raviSeNAcArya kathita padmacaritameM sItAharaNa aura rAmavilApakA varNana karanevAlA cauvAlIsavA~ parva samApta huA // 44 // Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcacatvAriMzattamaM parva etasminnantare' prAptaH pUrvaziSTo virAdhitaH / sametaH sacivaizzaraiH saMnaddhaH zastrasaMkulaH // 1 // ekAkinamasau jJAtA yuddhayamAnaM mahAnaram / svArthasaMsiddhisaMbhUtiM dIpyamAnaM mahaujasA // 2 // jAnaM kSititale nyasya muurddhnystkrdvyH| abravIditi namrAGgaH paramaM vinayaM vahan // 3 // nAtha ! makto'smi te kiMcidvijJApyaM zrayatAM mama / tvadvidhAnAM hi saMsagoM nikArakSayakAraNam // 4 // kRtAdhabhASaNasyAsya karaM vinyasya mastake / pRSThatastiSTha mAbhaiSIrityavocata lakSmaNaH // 5 // tataH praNamya bhUyo'sau mahAvismayasaMgataH / jagAda kSaNasaMjAtamahAtejAH priyaM vacaH // 6 // mahAzaktimimaM zava' tvamekaM vinivAraya / raNAjire bhaTAn zeSAn nidhanaM prApayAmyaham // 7 // ityuktvA doSaNaM sainyaM tena zIghraM virAdhitam / adhAvad balasaMpannaH prardvaladdhetisaMhatiH // 8 // uvAca ca cirAt so'haM candrodaranRpAtmajaH / prApto virAdhitaH khyAto raNAtithyasamutsukaH // 9 // kedAnI gamyate sAdhu sthIyatAM yuddhazauNDikaiH / adya tadvaH pradAsyAmi yatkRtAnto'tidAruNaH // 10 // ityukte vaira saMpanI bhaTAnAmatisaMkulaH / babhUva zastrasaMpAtaH sumahAn janasaMkSayaH // 3 // pattayaH pattibhirlagnAH sAdinaH sAdimiH samam / gajino gajibhiH satrA rathinI rathibhiH saha // 12 // athAnantara isI bIcameM jisakA pahale ullekha kiyA gayA thA aisA kharadUSaNakA zatru virAdhita, mantriyoM aura zUra-vIroMse sahita astra-zastrase susajjita ho vahAM AyA // 1 // usane mahAtejase dedIpyamAna lakSmaNako akelA yuddha karate dekha mahApuruSa samajhA aura yaha nizcaya kiyA ki isase hamAre svArthakI siddhi hogI / / 2 / / pRthivItalapara ghuTane Tekakara tathA mastakapara donoM hAtha lagAkara parama vinayako dhAraNa karanevAle virAdhitane namra hokara isa prakAra kahA ki he nAtha ! maiM ApakA bhakta huuN| mujhe Apase kucha nivedana karanA hai so sunie kyoMki Apa-jaise mahApuruSoMkI saMgati duHkhakSayakA kAraNa hai // 3-4 // virAdhita AdhI bAta hI kaha pAyA thA ki lakSmaNane usake mastakapara hAtha rakhakara kahA ki hamAre pIche khar3e ho jAo / / 5 / / tadanantara jo mahAAzcaryase yukta thA aura jise tatkAla mahAteja utpanna huA thA aisA virAdhita punaH praNAma kara priya vacana bolA ki isa mahAzaktizAlI eka zatru-kharadUSaNako to Apa nivAraNa karo aura yuddhake A~ganameM jo anya yoddhA haiM maiM una sabako mRtyu prApta karAtA huuN||6-7|| itanA kahakara usane zIghra hI kharadUSaNakI senAko naSTa karanA prArambha kara diyaa| vaha senAke sAtha lahalahAte zastroMke samUhase yukta ho kharadUSaNako senAkI ora daur3A // 8 // usane jAkara kahA ki maiM rAjA candrodarakA putra virAdhita yuddha meM Atithya pAneke lie utsuka huA cirakAla bAda AyA hU~ // 9 // aba kahAM jAiegA ? jo yuddha meM zUra-vIra haiM ve acchI taraha khar3e ho jaaveN| Aja maiM Apa logoMko vaha phala dU~gA jo ki atyanta dAruNa-kaThora yamarAja detA hai // 10 // itanA kahate hI donoM orake yoddhAoMmeM vaira bharA tathA manuSyoMkA sahArA karanevAlA bahuta bhArI zastroMkA sampAta hone lagA-donoM orase zastroMkI varSA hone lagI // 11 / / paidala paidaloMse, ghur3asavAra ghur3asavAroMse, gajasavAra gajasavAroMse aura rathasavAra rathasavAroMke sAtha bhir3a 1. nagare m.| 2. zcaraiH m.| 3. sArthasaMpadvisambhUti ma., b.| 4. kRtaardhbhiissnnsy-m.| 5. dUSaNasyedaM doSaNam / 6. virAdhitaH ka., kha., j.| 7. sampanna m.| 8. prajvaladdhetisaMtatiH / 9. vacaH sotsAhaM m.| . Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pazcacatvAriMzattamaM parva 245 parasparakRtAhvAnairati saMharSibhirbhaTaiH / saMkulairjanite yuddhe kRttAnyonyamahAyudhaiH // 13 // raNAjire paraM tejo majamAno navaM navam / divyakArmukamudyamya zaracchannadigambaraH // 14 // khareNa saha saMgrAmaM cakre paramabhairavam / lakSmIdharaH zunAsIraH svAmineva suradviSAm // 15 // tataH krodhaparItena khareNa kharanisvanam / avAci lakSmaNaH saMkhye sphurallohitacakSuSA // 16 // mamAtmajamudAsInaM hatvA prmcaapl-| kAntAkucau ca saMmRzya pApAdyApi ka gamyate // 17 // adya te nizitairbANIvitaM nAzayAmyaham / kRtvA tathAvidhaM karma phalaM tasyAnubhayatAm // 18 // atyantakSadra nirlaja parastrIsaMgalolupa / mamAbhimukhatAM gatvA paraloka bajAdhunA / / 19 / / tatastaiH paruSairvAkyaiH samuddIpitamAnasaH / uvAca lakSmaNo vAcaM pUrayan sakalaM nabhaH // 20 // kiM vRthA garjasi kSudra duHkhecaraH zunA samaH / ahaM nayAmi tatra tvAM yatra te tanayo gataH // 21 // ityuktvAvasthitaM vyomni virathaM kharadUSaNam / cakAra lakSmaNaH chinnacApaketaM ca niHprabham // 22 // tato'sau patita: kSoNyAM namastaH krodhalohitaH / prakSoNeSviva puNyeSu grahastaralavigrahaH // 23 // khar3agAMzulIDhaMdehazca saumitriM pratyadhAvata / asiratnaM samAkRSya so'pyasyAmimukhaM yayau // 24 // ityAsannaM tayorAsIccitraM yuddhaM bhayAnakam / mumucuH svasthitA devAH sapuSpAn sAdhunisvanAn // 25 // tAvacchirasi saMkruddho dUSaNasya nyayAtayat / sUryahAsaM yathArthAkhyaM lakSmaNo'kSatavigrahaH // 26 // gaye // 12 // tadanantara jo paraspara eka dUsareko bulA rahe the, jo atyanta harSita ho rahe the, jo atyanta saMkula-vyagra the aura jinhoMne eka dUsareke bar3e-bar3e zastra kATa diye the aise yoddhAoMke dvArA udhara mahAyuddha ho rahA thA idhara raNake maidAna meM navIna-navona parama tejako dhAraNa karanevAlA lakSmaNa, divyadhanuSa uThAkara bANoMse dizAoM aura AkAzako vyApta karatA huA kharake sAtha usa taraha atyanta bhayaMkara yuddha kara rahA thA jisa taraha ki indra daityendra ke sAtha karatA thA // 13-15|| tadanantara krodhase vyApta evaM caMcala aura lAla-lAla netroMko dhAraNa karanevAle kharadUSaNane kaThora zabdoMmeM lakSmaNase kahA ki he atizaya capala pApI ! mere nirvaira putrako mArakara tathA merI strIke stanoMkA sparza kara aba tU kahA~ jAtA hai ? ||16-17|| Aja tIkSNa bANoMse terA jIvana naSTa karatA huuN| tUne jaisA kama kiyA hai vaisA phala bhoga / / 18 / / he atyanta kSudra ! nirlajja ! parastrI saMgakA lolupa ! aba mere sammukha Akara paralokako prApta ho ||19|| __ tadanantara una kaThora vacanoMse jinakA mana pradIpta ho rahA thA aise lakSmaNane samasta AkAzako guMjAte hue nimnAMkita vacana khe| unhoMne kahA ki re kSudra vidyAdhara ! tU kutteke samAna vyartha hI kyoM garaja rahA hai ? maiM jahA~ terA putra gayA hai vahIM tujhe pahuMcAtA hU~ // 20-21|| itanA kahakara lakSmaNane AkAzameM sthita kharadUSaNako ratharahita kara diyA, usakA dhanuSa aura patAkA kATa DAlI tathA use niSprabha kara diyA // 22 // tadanantara jisa prakAra puNyake kSINa honepara caMcala zarIrako dhAraNa karanevAlA graha pRthivIpara A par3atA hai usI prakAra krodhase lAla-lAla dIkhanevAlA kharadUSaNa AkAzase pRthivIpara nIce A par3A / / 23 / / khaDgakI kiraNose jisakA zarIra vyApta ho rahA thA aisA kharadUSaNa lakSmaNako ora daur3A aura lakSmaNa bhI sUryahAsa khaDga khIMcakara usake sAmane jA DaTe // 24 // isa prakAra una donoMmeM nikaTase nAnA prakArakA bhayaMkara yuddha huA tathA svargameM sthita devoMne sAdhu-sAdhu-dhanya-dhanya zabdoMke sAtha unapara puSpoMkI varSA kI / / 25 / / usI samaya akhaNDita zarIrake dhAraka lakSmaNane kupita ho kharadUSaNake sirapara yathArtha nAmavAlA sUryahAsa khaDga girAyA // 26 // 1. riti ma. / 2. kRtAnyonya ma. / 3. yuddhe / 4. duSTaH khecaraH duHkhecarastatsambuddhI he duHkhecara / 5. lInadehazca ma. / 6. citrayuddha m.| Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe nirjIvaH patitaH kSo babhUva kharadUSaNaH / AlekhyaravisaMkAzo yadvatsvargacyuto'maraH // 27 // athavA dayito ratyA nizzreSTIbhUtavigrahaH / ratnaparvatakhaNDo vA diggajena nipAtitaH // 28 // atha senApatirnAmnA dUSaNaH 'khAradUSaNaH / virathaM kartumArebhe candrodaranRpAtmajam // 29 // lakSmaNenepuNA tAvadgADhaM marmaNi tADitaH / ghUrNamAno gato bhUmiM samAzvAsanamAdhnuta ||30|| dattvA virAdhitAyAtha tadbalaM khAradUSaNam / prayayau lakSmaNaH prItaH pradezaM padmasaMzritam ||31|| yAvatpazyati taM sutaM bhUmau sItAvivarjitam / jagau cottiSTha kiM nAtha yAtA va vada jAnakI // 32 // utthAya sahasA dRSTvA lakSmaNaM nirvraNAGgakam / kiMcitpramodamAyAtaH pariSvajanatatparaH // 33 // jagAda bhadra no vedmi devI kenApi kiM hRtA / uta siMhena nirbhuktA na dRSTAtra gaveSitA // 34 // pAtAlaM kiM bhavezItA nabhaH zikharameva vA / udvegena vilInA vA sukumArazarIrikA // 35 // tataH krodhaparItAGgI viSAdI lakSmaNo'gadat / devodvegAnubandhena na kiMcidapi kAraNam // 36 // nUnaM daityena kenApi hRtA kenApi jAnakI / dhriyamANAmimAM lapsye kartavyo'tra na saMzayaH // 37 // parisAnyottamairvAkyairvividhaiH zrutipezalaiH / vimalenAmbhasA tasya mukhaM prAkSAlayat sudhIH // 38 // zrutvA tAvadalaM tAraM zabdamuttAnitAnanaH / apRcchat 'zrIdharaM rAmaH saMbhramaM kiMcidApayan // 39 // kimeSA nardati kSoNI gaganAtkimayaM dhvaniH / kiM kRtaM bhavatA pUrva zatruzeSaM bhayojjhitam // 40 // 3 246 jisase vaha nirjIva hokara citralikhita sUryake samAna usa taraha pRthivIpara A par3A jisa taraha ki svargase cyuta huA koI deva pRthivIpara A par3atA hai ||27|| pRthivIpara par3A nirjIva kharadUSaNa aisA jAna par3atA thA mAno nizceSTa zarIrakA dhAraka kAmadeva hI ho athavA diggajake dvArA girAyA huA ratnAgirikA eka khaNDa hI ho ||28|| tadanantara kharadUSaNakA dUSaNa nAmaka senApati candrodara rAjAke putra virAdhitako ratharahita karane ke lie udyata huA ||29|| usI samaya lakSmaNane usake marmasthalameM bANase itanI gaharI coTa pahu~cAyI ki becArA ghUmatA huA pRthivIpara A girA aura tatkAla mRtyuko prApta ho gayA ||30|| tadanantara kharadUSaNakI vaha samasta senA virAdhitake lie dekara prItise bhare lakSmaNa usa sthAnapara gaye jahA~ zrIrAma virAjamAna the ||31|| jAte hI lakSmaNane sItA rahita rAmako pRthivIpara sote hue dekhA | dekhakara lakSmaNane kahA ki he nAtha ! uTho aura kaho ki sItA kahA~ gayI haiM ? ||32|| rAma sahasA uTha baiThe aura lakSmaNako ghAva rahita zarIrakA dhAraka dekha kucha harSita ho unakA AliMgana karane lage ||33|| unhoMne lakSmaNase kahA ki he bhadra ! maiM nahIM jAnatA hU~ ki devIko kyA kisIne hara liyA hai yA siMhane khA liyA hai / maiMne isa vanameM bahuta khojA para dIkhI nahIM ||34|| use koI pAtAla meM le gayA hai yA AkAza ke zikhara meM pahu~cA dI gayI hai athavA vaha sukumArAMgI bhayake kAraNa vilIna ho gayI hai ||35|| tadanantara jinakA zarIra krodhase vyApta thA aise lakSmaNane viSAdayukta hokara kahA ki hai deva ! udvegakI paramparA bar3hAnese kucha prayojana nahIM hai || 36 || jAna par3atA hai ki jAnakI kisI daityake dvArA harI gayI hai so koI bhI kyoM nahIM ise dhAraNa kiye ho maiM avazya hI prApta karUMgA isameM saMzaya nahIM karanA cAhie ||37|| isa prakAra kAnoMko priya laganevAle vividha prakArake vacanoMse sAntvanA dekara buddhimAn lakSmaNane nirmala jalase rAmakA mukha dhulAyA ||38|| tadanantara usa samaya atizaya ucca zabda suna kucha-kucha sambhramako dhAraNa karanevAle rAmane UparakI ora mukha kara lakSmaNa se pUchA ki kyA yaha pRthivI zabda kara rahI hai yA AkAzase yaha zabda A rahA hai ? kyA tumane pahale mere dvArA chor3e hue zatruko zeSa rahane diyA hai ? / / 39-40 // 1. khara-dUSaNaH ma., ka. / 2. karmaNi ma. / 3. lakSmaNam / Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcacatvAriMzattamaM parva sumitrAjastato'vocannAthA'tra hi mahAhave / upakAro mahAn kAle khecareNa kRto mama // 41 // candrodarasutaH so'yaM virAdhita iti zrutaH / prastAve daivatenaiSa hitena pariDhaukitaH // 42 // caturvidhena mahatA balenAsya sucetasaH / Agacchato mahAneSa zabdaH zrutimupAgataH // 43 // vizravdhacetasoryAvat katheyaM varttate tayoH / tAvanmahAbalopetaH pariprApa virAdhitaH // 44 // tato jayajayasvAnaM kRtvA viracitAJjaliH / jagAda khecarasvAmI praNataiH sacivaiH samam // 45 // svAmI svaM paramossmAmizvirAt prApto narottamaH / ataH pradIyatAmAjJA nAtha kartavyavastuni // 46 // ityukto lakSmaNo'mANIt sAdho zRNu suvartanam / guroH kenApi me patnI hRtA durnayavartinA // 47 // tayA virahitaH so'yaM padmaH zokavazIkRtaH / yadi nAma tyajet prANAMstavadvahniM vizAmyaham // 48 // etatprANadRDhAsaktAt bhadra prANAnavehi me / tato'tra prakRte kiMcitkartavyaM kAraNaM param // 49 // aat natAnanaH kiMcitkhagaprabhuracintayat / kRtvApi zramametaM me kaSTamAzA na pUritA // 50 // sukhaM saMvasatA sveSTaM nAnAvanavihAriNA / pazyAtmA yojitaH kaSTe kathaM saMzayagahare // 51 // duHkhArNavataTaM prApto yAM yAM gRhNAmyahaM latAm / daivenonmUlyate sA sA kRtsnaM vidhivazaM jagat // 52 // tathApyutsAhamAzritya kartavyaM samupAgatam / karomi kurvatobhadramabhadraM vA svakarmajam // 53 // iti dhyArUpaM majannutsAhasaMstutam | jagAda sacivAn dhIro vacasA sphuTatejasA // 54 // patnI mahAnarasyAsya nItA yadi mahItalan / athAkAzaM giriM vAri sthalaM vA vipinaM puram // 55 // " gaveSayata yatnena sarvAzAsu samantataH / yadicchata kRtArthAnAM tadAsyAmi mahAmaTAH // 56 // 2 tadanantara lakSmaNane kahA ki he nAtha ! isa mahAyuddha meM vidyAdharane samayapara merA bar3A upakAra kiyA hai / vaha vidyAdhara rAjA candrodarakA putra virAdhita hai jo hitakArI daivake dvArA hI mAno avasarapara mere samIpa bhejA gayA thA ||41-42 // uttama hRdayako dhAraNa karanevAlA vaha vidyAdhara cAra prakArakI bar3I bhArI senAke sAtha Apake pAsa A rahA hai so yaha mahAn zabda usIkA sunAI de rahA hai ||43|| idhara vizvasta cittake dhAraka rAma-lakSmaNake bIca jabataka yaha kathA calatI hai tabataka bar3I bhArI senAke sAtha virAdhita vahA~ A pahu~cA // 44 // tadanantara vidyAdharoMke rAjA virAdhitane namrIbhUta mantriyoMke sAtha-sAtha hAtha jor3akara tathA jaya-jaya zabdakA uccAraNa kara kahA ki Apa manuSyoM meM uttama utkRSTa svAmI cirakAla bAda prApta hue ho so karane yogya kAryaMke viSaya meM mujhe AjJA dIjie // 45-46 / / isa prakAra kahanepara lakSmaNane kahA ki hai sajjana ! suno, kisI durAcArIne mere agraja - rAmakI patnI hara lI hai so usase rahita rAma, zokake vazIbhUta ho yadi prANa chor3ate haiM to maiM nizcaya ho agnimeM praveza karUMgA // 47-48 / / kyoMki he bhadra ! tuma yaha nizcita jAno ki mere prANa inhIMke prANoMke sAtha majabUta ba~dhe hue haiM isalie isa viSaya meM kucha uttama upAya karanA cAhie // 49 // taba vidyAdharoMkA rAjA virAdhita nIcA mukha kara kucha vicAra karane lagA ki aho ! itanA zrama karanepara bhI merI AzA pUrNa nahIM huI // 50 // maiM pahale sukhase icchAnusAra nivAsa karatA thA phira sthAnabhraSTa ho nAnA vanoMmeM bhramaNa karatA rahA / aba maiMne apane Apako inakI zaraNa meM sauMpA so dekho ye svayaM kaSTakArI saMzaya ke gartameM par3a rahe haiM // 51 // duHkharUpo sAgara ke taTako prApta huA maiM jisa-jisa latAko pakar3atA hU~ so daivake dvArA vahIvahI latA ukhAr3a dI jAtI hai, vAstavameM samasta saMsAra karmoMke AdhIna hai // 52 // yadyapi ye apane karmake anusAra hamArA bhalA yA burA kucha bhI kareM to bhI maiM utsAha dhAraNa kara inake isa upasthita kAryako avazya karUMgA || 53 || isa prakAra antaraMgameM vicArakara utsAhako dhAraNa karate hue dhIravIra virAdhitane tejapUrNa vacanoM meM mantriyoMse kahA ki ina mahAmAnavakI patnI mahItala, AkAza, 1. avasare, prasrave ma. / 2. pariprApto ma / 3 agrajasya / 4. mAvRtya ma / 5. bhajamutsAhamasaMstugam ba. / 6. gaveSayato ma. / 247 Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 248 padmapurANe ityuktAH saMmadopetAH saMnaddhAH paramaujasaH / nAnAkalpAH khagA jagmurdizo daza yazorthinaH / / 57 / / athArkajaTinaH sUnurnAmnA ratnajaTI khagaH / khar3agI drAgiti zuzrAva dUrato ruditadhvanim // 58 // AzAM ca bhajamAnastAmAkarNaditi nisvanam / hA rAma hA kumAreti jaladherUdhvamambare // 59 // paridevananisvAnaM zrutvA taM saparisphuTam / samutpapAta taM dezaM vimAnaM yAvadIkSate // 6 // asyopari parikrandaM kurvantImativihvalAm / vaidehIM sa samAlokya babhANa krodhapUritaH // 6 // tiSTa tiSTha mahApApa duSTa vidyAdharAdhama / kRtvAparAdhamIdRkSaM va tvayA gamyate'dhunA // 62 / / dayitAM rAmadevasya prabhAmaNDalasodarAm / muJca zIghramabhISTaM te jIvitaM yadi durmate // 63 // tato dazAnano'pyenamAkozya paruSaravanam / yuddhe samudyataH kruddho vihalIbhUtamAnasaH // 64 / / punazcAcintayayuddhe pravRtte sati vihvalA / mayAnirUpitA sItA kadAcitpaJcatAM bhajet // 65 // AkulAM rakSatA caitAM paramavyAkulAtmanA / na vyApAdayituM zakyaH kSudro'pyeSa nabhazcaraH // 66 // iti saMcitya saMbhrAntazlathamaulyuttarAmbaraH / 'khasthasya ratnajaTino balI vidyAmapAharat // 67 // atha ratnajaTI vastaH kiMcidAntraprabhAvataH / papAta zanakairulkAsphuliGga iva medinIm // 6 // samudajalamadhyasthaM kambudvIpaM samAzritaH / AyurvatanasAmarthyAdbhagna poto yathA vaNika // 65 // nizcalazca kSaNaM sthitvA samucchavasyAyataM bhRzam / kambuparvatamAruhya dizAcakra vyalokayat // 7 // parvata, jala, sthala, vana athavA nagarameM kahIM bhI le jAyI gayI ho yatnapUrvaka samasta dizAoMmeM saba orase usakI khoja kro| he mahAyoddhAo ! khoja karanepara tuma loga jo cAhoge vaha pradAna karU~gA // 54-56 // isa prakAra kahanepara harSase yukta, astra-zastrase susajjita, parama tejake dhAraka, nAnA prakArakI veSa-bhUSAse suzobhita aura yazake icchuka vidyAdhara dazoM dizAoM meM gaye // 57 // __ athAnantara arkajaTIke putra ratnajaTI nAmaka khaDgadhArI vidyAdharane dUrase zIghra hI ronekA zabda sunA // 58 // jisa dizAse ronekA zabda A rahA thA usI dizAmeM jAkara usane samudrake Upara AkAzameM 'hA rAma ! hA kumAra lakSmaNa !' isa prakArakA zabda sunA // 59 // vilApake sAtha Ate hue usa atyanta spaSTa zabdako sunakara jaba vaha usa sthAnakI ora ur3A taba usane eka vimAna dekhA // 60 / / usa vimAnake Upara vilApa karatI huI atizaya vihvala sItAko dekhakara vaha krodhayukta ho bolA ki are Thahara-Thahara, mahApApI duSTa nIca vidyAdhara ! aisA aparAdha kara aba tU kahA~ jAtA hai ? // 61-62 // he durbuddhe ! yadi tujhe jIvana iSTa hai to rAmadevako strI aura bhAmaNDalakI bahanako zIghra hI chor3a // 63 // tadanantara karkaza zabda kahanevAle ratnajaToke prati karkaza zabdoMkA uccAraNa kara krodhase bharA tathA vihvala cittakA dhAraka rAvaNa yuddha karaneke lie udyata huA // 64 / phira usane vicAra kiyA ki 'yuddha honepara maiM isa vihvala sItAko dekha nahIM sakU~gA aura usa dazAmeM sambhava hai ki yaha kadAcit mRtyuko prApta ho jAye aura yadi isa ghabar3AyI huI sItAkI rakSA bhI karatA rahU~gA to atyanta vyAkula citta honeke kAraNa, yadyapi yaha vidyAdhara kSudra hai to bhI mere dvArA mArA nahIM jA sakegA' // 65-66 / / isa prakAra vicArakara hAbar3AhaTake kAraNa jisake mukuTa aura uttarIya vastra zithila ho gaye the aise balavAn rAvaNane AkAzameM sthita ratnajaTI vidyAdharakI vidyA hara lI // 67 / / athAnantara bhayabhIta ratnajaTI kisI mantrake prabhAvase ulkAke samAna dhIre-dhIre pRthvIpara A par3A // 68 / jisakA jahAja DUba gayA hai aise vaNikke samAna vaha AyukA astitva zeSa rahaneke kAraNa samudra jalake madhyameM sthita kambunAmaka dvIpameM pahu~cA // 69 / / vahA~ vaha kSaNa-bhara nizcala baiThA 1. -yati nisvanam ma. / 2. yadi devena m.| 3 mativihvalAm m.| 4. pravarte m.| 5. rakSitAM ma. / 6. svasthasya ma. / 7. balavAn rAvaNaH / Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcacatvAriMzattama parva 249 tataH samudravAtena zizirasvamupeyuSA / apanItazramasvedaH samAzazvAsa duHkhitaH // 7 // ye'pyanye'nveSaNaM katu gatAste'nviSya zaktitaH / rAghavasyAntikaM prAptAH praNaSTavadanaujasaH // 72 // teSAM jJAtvA manaH zUnyaM mahIvinyastacakSuSAm / padmo jagAda dIrghoSNaM nizvasya mlAnalocanaH // 73 // nijAM zaktimamuJcaddhirbhavaddhiH sAdhukhecarAH / asmatkAyeM kRto yatro daivaM tu pratikUlakam // 7 // tiSThata svecchayedAnI yAta vA svaM samAzra syagataM ratnaM karAt kiM punarIkSyate // 75 // nUnaM sarva kRtaM karma prApaNIyaM phalaM mayA / tatkartumanyathA zakyaM na bhavadbhirmayApi vA // 76 // vimukaM bandhubhiH kaSTaM vikRSTaM vanamAzritam / anukampA na tatrApi janitA devazatruNA // 7 // manye yathAnubandhena lagno'yaM vidhiruddhataH / tathaitasmAtparaM duHkhaM kiM nAmAnyaskariSyati // 7 // paridevanamArabdhe kartamevaM narAdhipe / dhoraM virAdhito'vocat parisAntvanapaNDitaH // 79 // viSAdamatulaM deva kimevamanusevase / svalpaireva dinaiH pazya priyAmanaghavigrahAm // 8 // zoko hi nAma ko'pyeSa viSabhedo mahattamaH / nAzayatyAzritaM dehaM kA kathAnyeSu vastuSu / / 81 // tasmAdavalambyatAM dhairya mahApuruSasevitam / bhavadvidhA vivekAnAM bhavanaM kSetramuttamam // 8 // jIvan pazyati bhadrANi dhIrazciratarAdapi / grahI hastamatirbhadraM kRcchrAdapi na pazyati // 83 // kAlo naiSa viSAdasya dIyatAM kAraNe manaH / 'audAsInyamihAnartha kurute paramaM purA // 8 // phira bAra-bAra lambI sAMsa lekara vaha kambu parvatapara car3hakara dizAoMko ora dekhane lagA // 7 // tadanantara samudrakI zItala vAyuse jisakA parizrama aura pasInA dUra ho gayA thA aisA duHkhI ratnajaTI kucha santuSTa huA // 71 // jo anya vidyAdhara sItAkI khoja karaneke lie gaye the ve zakti-bhara khojakara rAmake samIpa vApasa phuNce| usa samaya prayojanakI siddhi nahIM honese unake mukhakA teja naSTa ho gayA thA // 72 // jinake netra pRthvIpara laga rahe the aise una vidyAdharoMkA mana zUnya jAnakara mlAnanetroMke dhAraka rAmane lambI aura garama sAMsa bharakara kahA ki he dhanya vidyAdharo! Apa logoMne apanI zakti na chor3ate hue hamAre kAryameM prayatna kiyA hai para merA bhAgya hI viparIta hai // 73-74 / / aba Apa loga apanI icchAnusAra baiThie athavA apane-apane ghara jaaie| jo ratna hAthase chUTakara baDavAnalameM jA giratA hai vaha kyA phira dikhAI detA hai?||75|| nizcaya hI jo kacha karma maiMne kiyA hai usakA phala prApta karane yogya hai use na Apa loga anyathA kara sakate haiM aura na maiM bhI anyathA kara sakatA hU~ // 76 / / maiMne bhAI-bandhuoMse rahita, kaSTakArI dUravartI vanakA Azraya liyA so vahA~ bhI bhAgyarUpI zatrune mujhapara dayA nahIM kI // 77 // jAna par3atA hai ki yaha utkaTa durdaiva mere pIche laga gayA hai so isase adhika duHkha aura kyA karegA? // 78 / / isa prakAra kahakara rAma vilApa karane lage taba sAntvanA dene meM nipuNa virAdhitane bar3I dhIratAse kahA ki he deva ! Apa isa taraha anupama viSAda kyoM karate haiM ? Apa thor3e hI dinoMmeM niSpApa zarIrakI dhAraka priyAko dekheMge // 79-80 // yathArtha meM yaha zoka koI bar3A bhArI viSakA bheda hai jo Azrita zarIrako naSTa kara detA hai anya vastuoMkI to carcA hI kyA hai ? // 81 // isalie mahApuruSoMke dvArA sevita dhairyakA avalambana kiijie| Apa-jaise uttama-puruSa vivekakI utpattike uttama kSetra haiM / / 82 // dhIravIra manuSya yadi jIvita rahatA hai to bahuta samaya bAda bhI kalyANako dekha letA hai aura jo tuccha buddhikA dhArI adhIra manuSya hai vaha kaSTa bhogakara bhI kalyANako nahIM dekha pAtA hai // 83 // yaha viSAda karanekA samaya nahIM hai kArya karanemeM mana dIjie kyoMki udAsInatA bar3A anartha karanevAlI hai // 84 // 1. aparItazramasvedasamAsazvAsaduHkhitaH ma. 1 2. yayA svanveSaNaM ma. / 3. vADavAsyAM gataM ma., ba. / 4. vidUraM / 5. gRhI kh.| 6. udAsIna m.| 2-32 Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 padmapurANe vidyAdharamahArAje nihate kharadUSaNe / arthAntaramanuprAptaM durantamavadhAryatAm // 45 // kiSkindhendrendrajidvIrau mAnukarNastathaiva ca / trizirAH kSobhaNo mImaH krUrakarmA mahodaraH // 86 // evamAdyA mahAyodhA nAnAvidyAmahaujasaH / yAsyanti sAMprataM kSobhaM mitrasvajanaduHkhataH // 8 // nAnAyuddhasahasreSu sarve''mI labdhakIrtayaH / vijayAngAvAsakhagendreNApyasAdhitAH // 8 // pavanasyAtmajaH khyAto yasya vAnaralakSitam / ketuM dUrAn samAlokya vidravanti dviSAM gaNAH // 89 // tasyAbhimukhatAM prApya daivayogAt surA api / tyajanti vijaye buddhiM sa hi ko'pi mahAzayAH / / 10 / / tasmAduttiSTha tat sthAnamalaMka rAkhyamAzritAH / mAmaNDalasvasurvAtA svasthIbhUtA lamAmahe // 9 // taddhi naH puramAyAtamanvayena rasAtale / tatra durge sthitAH kArya cintayAmo yathocitam // 12 // ityukte caturairazvezcaturbhiryuktamuttamam / bhAsvaraM rathamAruhya prasthitau raghunandanau // 13 // zuzumAte tadAtyantaM na tau puruSasattamau / sotayA rahitau samyagdRSTayA bodhazamAviva // 94 / / caturvidhamahAsainyasAgareNa samAvRtaH / tvarAvAnagratastasthau candrodaranRpAtmajaH // 95|| tAvaccandranakhAsUnuM nagaradvAraniHsRtam / kRtayuddhaM parAjitya praviSTaH paramaM puram // 16 // tatra devanivAsAbhe pure ratnasamujvale / yathocitaM sthitaM cakruH kharadUSaNavezmani // 17 // tasminnamarasadmAme bhavane raghunandanaH / sItAyA gamanAllebhe dhRti tu na manAgapi // 18 // araNyamapi ramyatvaM yAti kAntAsamAgame / kAntAviyogadagdhasya sarva vindhyavanAyate // 19 // vidyAdharoMke rAjA kharadUSaNake mAre jAnepara dUsarI bAta ho gayI hai aura jisakA phala acchA nahIM hogA aisA Apa samajha lIjie // 85 // kiSkindhApurIkA rAjA sugrIva, indrajit, bhAnukarNa, trizirA, kSobhaNa, bhIma, krUrakarmA aura mahodara Adi bar3e-bar3e yoddhA jo nAnA vidyAoMke dhAraka tathA mahAtejasvI haiM isa samaya apane mitra-kharadUSaNake kuTumbI janoMke duHkhase kSobhako prApta hoMge // 86-87 // ina saba yoddhAoMne nAnA prakArake hajAroM yuddhoMmeM suyaza prApta kiyA hai tathA vijayAdha parvatapara rahanevAlA vidyAdharoMkA rAjA bhI inheM vaza nahIM kara sakatA / / 88 // pavanaMjayakA putra hanumAn atizaya prasiddha hai jisako vAnara cihnita dhvajA dekhakara zatruoMke jhuNDa dUrase hI bhAga jAte haiM // 89 // daivayogase deva bhI usakA sAmanA kara vijayakI abhilASA chor3a dete haiM yathArthameM vaha koI adbhata mahAyazasvI puruSa hai // 90 // isalie uThie, alaMkArapura nAmaka surakSita sthAnakA Azraya leM vahIM nizcintatAse rahakara bhAmaNDalako bahanakA samAcAra prApta kareM // 91 // vaha alaMkArapura pRthivIke nIce hai aura hama logoMkI vaMza-paramparAse calA AyA hai usI durgama sthAna meM sthita rahakara hama loga yathAyogya kAryako cintA kareMge // 92 // isa prakAra kahanepara cAra catura ghor3oMse jute hue uttama dedIpyamAna rathapara savAra hokara rAma-lakSmaNane prasthAna kiyA // 93 / / jisa prakAra samyagdarzanase rahita jJAna aura cAritra suzobhita nahIM hote haiM usI prakAra usa samaya sItAse rahita rAma aura lakSmaNa suzobhita nahIM ho rahe the / / 94 // cAra prakArako mahAsenArUpo sAgarase ghirA virAdhita zIghratA karatA huA unake Age sthita thA // 95 // jabataka vaha pahu~cA tabataka candranakhAkA putra nagarake dvArase nikalakara yuddha karane lagA so use parAjita kara vaha parama sundara nagarake bhItara praviSTa huA // 96 // vaha nagara devoMke nivAsa-sthAnake samAna ratnoMse dedIpyamAna thaa| vahA~ jAkara virAdhita tathA rAma-lakSmaNa kharadUSaNake bhavanameM yathAyogya nivAsa karane lage // 97 / / yadyapi vaha bhavana devabhavanake samAna thA to bhI rAma sItAke cale jAnese vahA~ raMca mAtra bhI dhairyako prApta nahIM hote the-vahA~ unheM sItAke binA bilakula bhI acchA nahIM lagatA thA // 28 // strIke 1. sarva saMprAptakIrtayaH ma. / 2. vidravati ma. / 3. gaNaH m.| 4. tyajati viSaye m.| 5. smygdssttirbodh-m.| 6. samAkule m.| Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcacatvAriMzattamaM parva 251 athakAnte gRhasyAsya taruSaNDavirAjite / prAsAdamatulaM vIkSya sasAra raghunandanaH // 10 // tatrArhatpatimAM dRSTvA ratnapuSpakRtArcanAm / kSaNavismRtasaMtApaH padmo timupAgataH // 10 // itastatazca tatrAcA vIkSamANaH kRtAnatiH / kiMcit prazAntaduHkhomiravatasthe raghUttamaH // 102 / / AtmIyabalaguptazca sundo mAtrA samanvitaH / pitRbhrAtRvinAzana zokI laGkAmupAvizat // 103 // zAlinIcchandaH evaM saMgAn sAvasAnAn viditvA nAnAduHkhaiH prApaNIyAnupAyaiH / vighnairyutAn bhUrimirnivArairicchAM teSu prANino mA kurudhvam / / 104 // yadyapyAzApUrvakarmAnubhAvAna saMga katu jAyate prANamAjAm / prApya jJAnaM sAdhuvagopadezAdgantrI nAzaM sA raveH zarvarIva // 105 / / ityArSe ravipegAcAryaprokta padmapurANe sItAviyogadAhAbhidhAnaM nAma paJcacatvAriMzattamaM parva // 45 // samAgamameM vana bhI ramaNIyatAko prApta hotA hai aura strIke viyogase jalate hue manuSyako saba kucha vindhya vanake samAna jAna par3atA hai // 99 / / athAnantara vRkSoMke samUhase suzobhita, usa bhavanake ekAnta sthAnameM anupama mandira dekhakara rAma vahA~ gaye // 100 / usa mandirameM ratna tathA puSpoMse jisakI pUjA ko gayI thI aisI jinendra pratimAke darzana kara ve kSaNa-bhara saba santApa bhalakara parama dhairyako prApta hae // 10 // usa ma idhara-udhara jo aura bhI pratimAe~ thIM unake darzana karate tathA namaskAra karate hue rAma vahA~ rahane lge| jinendra pratimAoMke darzana karanese unake duHkhako lahareM kucha zAnta ho gayI thiiN||102|| pitA aura bhAIke maranese jise zoka ho rahA thA aisA sunda, apanI senAse surakSita hotA huA mAtA candranakhAke sAtha laMkAmeM calA gayA // 103 / / gautama svAmI kahate haiM ki isa prakAra jo nAnA prakArake duHkhadAyI upAyoMse prApta karane yogya haiM tathA aneka prakArake dunivArase yukta haiM aise ina parigrahoMko nazvara jAnakara he bhavyajano ! unameM abhilASA mata karo // 104 // yadyapi pUrva karmodayase prANiyoM ke parigraha saMcita karane kI AzA hotI hai to bhI muni-samUhake upadezase jJAna prApta kara vaha AzA usa taraha naSTa ho jAtI hai jisa taraha ki sUryase prakAza pAkara rAtri naSTa ho jAtI hai // 10 // isa prakAra ArSa nAmase prasiddha, raviSeNAcArya kathita padmacaritameM sItAke viyogajanya dAhakA varNana karanevAlA paiMtAlIsavA~ parva samApta haA // 45 // 1. prAsAdamaJjulaM ma. / 2. sasIraraghu- ja., sasAra = jagAma / Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTcatvAriMzattamaM parva tatrAsAvuttame tuGge vimAnazikhare sthitaH / svairaM svairaM vrajan reje rAvaNo divi bhAnuvat // 1 // sItAyAH zokataptAyA mlAnaM vIkSyAsyapaGkajam / ratirAgavimUDhAtmA dadhyau kimapi rAvaNaH // 2 // azrudurdinavaktrAyAH sItAyAH kRpaNaM param / nAnApriyazatAnyUce pRStaH pArvato'prataH // 3 // mArasyAtyantamRdumihato'haM kusumeSumiH / mriye yadi tataH sAdhvi narahasyA mavettava // 4 // vaktrAravindametatte sakopamapi sundari / rAjate cArubhAvAnAM sarvathaiva hi cArutA // 5 // prasIda devi bhRtyAsye sakRccakSurvidhIyatAm / svaJcakSuHkAntitoyena snAtasthApaitu me zramaH // 6 // yadi dRSTiprasAdaM me na karoSi varAnane / etena pAdapadmana sakRt tADaya mastake // 7 // bhavatyA ramaNodyAne kiM na jAto'smyazokakaH / sulamA yasya te ilAdhyA pAdapaddhatalAhatiH // 8 // kRzodari gavAkSeNa vimAnazikharasthitA / dizaH pazya prayAto'smi viyadRya raverapi // 2 // kulaparvatasaMyuktAM sameruM sahasAgarAm / pazya kSoNImimAM devi zilpineva vinirmitAt // 10 // evamuktA satI sItA parAcInavyavasthitA / antare tRNamAdhAya jagAdArucitAkSaram // 11 // avasarpa mamAGgAni mA spRzaH puruSAdhama / nindyAkSarAmimA vANImIdazI bhASase katham // 12 // athAnantara vimAnake UMce zikharapara baiThA icchAnusAra gamana karatA huA rAvaNa AkAzameM sUryake samAna suzobhita ho rahA thA // 1 // rati sambandhI rAgase jisakI AtmA vimUr3ha ho rahI thI aisA rAvaNa zoka-santapta sItAke murajhAye hue mukha-kamalakA dhyAna kara rahA thA-ThasA ora dekha rahA thA // 2 // jisake mukhase nirantara azruoMkI varSA ho rahI thI aisI sItAke Age-pIche tathA bagala meM khar3A hokara rAvaNa bar3I dInatAke sAtha nAnA prakArake saikar3oM priya vacana bolatA thA // 3 // vaha kahatA thA ki maiM kAmadevake atizaya komala puSpamayo bANoMse ghAyala hokara yadi mara jAU~gA to he sAdhvi ! tujhe narahatyA lagegI // 4 // he sundari! terA yaha mukhAravinda krodha sahita honepara bhI suzobhita ho rahA hai so ThIka hI hai kyoMki jo sundara haiM unameM sabhI prakArase sundaratA rahatI hai // 5 // he devi ! prasanna hoo aura isa dAsake mukhapara eka bAra cakSu ddaalo| tumhAre cakSukI kAntirUpI jalase nahAnepara merA saba zrama dUra ho jAyegA // 6 // he sumukhi! yadi dRSTikA prasAda nahIM karatI ho-A~kha uThAkara merI ora nahIM dekhatI ho to isa caraNa-kamalase hI eka bAra mere mastakapara AghAta kara do // 7 // maiM tumhAre manohara udyAnameM azoka vRkSa kyoM nahIM ho gayA ? kyoMki vahA~ tumhAre isa caraNa-kamalakA prazaMsanIya tala-prahAra sulabha rahatA // 8 // he kRzodari ! vimAnako chatapara baiThakara jharokhese jarA dizAoMko to dekho maiM sUryase bhI kitane Upara AkAzameM cala rahA hU~ // 9 // he devi ! kulAcaloM, meru parvata aura sAgarase sahita isa pRthivIko dekho| yaha aisI jAna par3atI hai mAno kisI kArIgarake dvArA hI banAyI gayI ho // 10 // isa prakAra kahanepara pITha dekara baiThI huI sItA bIcameM tRNa rakhakara nimnAMkita apriya vacana bolI // 11 // usane kahA ki he nIca puruSa ! haTa, mere aMga mata chuu| tU isa prakArakI yaha nindanIya vANI 1. astu durdinabakrAyAH m.| 2. saMyuktaM m.| 3. sahasAgaram m.| 4. vinirmitam m.| 5. vaNa- m.| 6. apasArya ma.. Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTcatvAriMzattamaM parva pApAtmaka manAyuSyamasvargya mayazaskaram / asadIhitametatte viruddhaM bhayakAri ca // 13 // paradArAn samAkAGkSan mahAduHkhamavApsyasi / pazcAttApaparItAGgo bhasmacchannAnakopamam ||14|| mahatA mohapaGkena tavopacitacetasaH / mudhA gharmopadezo'yamandhe nRtyavilAsavat // 15 // icchAmAtrAdapi kSudra baddhvA pApamanuttamam / narake vAsamAsAdya kaSTaM varttanamApsyasi // 16 // rUkSAkSarAbhidhAnAbhiH paraM vANIbhirityapi / madanAhatacittasya premAsya na nivarttate ( nyavarttata ) // 17 // tatra dUSaNasaMgrAme nivRte paramapriyAH / zukahastaprahastAdyAH sodvegAH svAmyadarzanAt // 18 // calasketumahAkhaNDaM kumArArkasamaprabham / vimAnaM vIkSya dAzAsyaM muditAstaM DuDhaukire // 19 // pradAnairdivyavastUnAM saMga naizcAbhiH paraiH / tAbhizca bhRtyasaMpadbhiraprAhyA janakAtmajA ||20|| "zaknoti sukhadhIH pAtuM kaH zikhAmAzuzukSaNeH / ko vA nAgavadhUmUrdhni spRzed ratnazalAkikAm // 21 // kRtvA karapuTaM mUrdhni dazAGgulisamAhitam / nanAma rAvaNaH sItAM nindito'pi tRNAmravat // 22 // mahendrasadRzaistAvadvibhavaiH sacivairbhRzam / nAnAdigbhyaH samAyAtairAvRto rakSasAM patiH // 23 // jaya vardhasva nandeti zabdaiH zravaNahAribhiH / upagItaH pariprApto laGkAmAkhaNDalopamaH || 24 // acintayacca rAmastrI so'yaM vidyAdharAdhipaH / yatrAcaratyamaryAdAM tatra kiM zaraNaM bhavet ||25|| yAvatprApnomi no vArtA martuH kuzalavartinaH / tAvadAhArakAryasya pratyAkhyAnamidaM mama // 26 // 1 253 kyoM bola rahA hai ? ||12|| terI yaha duSTa ceSTA pAparUpa hai, Ayuko kama karanevAlI hai, narakakA kAraNa hai, apakIrtiko karanevAlI hai, viruddha hai tathA bhaya utpanna karanevAlI hai // 13 // parastrIkI icchA karatA huA tU mahAduHkhako prApta hogA tathA bhasmase AcchAdita agnike samAna pazcAttApase terA samasta zarIra vyApta hogA || 14 | athavA terA citta pAparUpI mahApaMkase vyApta hai ataH tujhe dharmakA upadeza denA usI prakAra vyathaM hai jisa prakAra ki andheke sAmane nRtyake hAva-bhAva dikhAnA vyarthaM hotA hai ||15|| are noca ! parakhIkI icchA mAtrase tU bahuta bhArI pApa bA~dhakara narakameM jAyegA aura vahAM kaSTakArI avasthAko prApta hogA || 16 || isa prakAra yadyapi sItAne kaThora akSaroMse bharI vANIke dvArA rAvaNakA tiraskAra kiyA to bhI kAmase Ahata citta honeke kAraNa usakA prema dUra nahIM huA // 17 // vahAM kharadUSaNakA yuddha samApta honepara bhI svAmI rAvaNakA darzana na honese parama snehake bhare zuka, hasta, prahasta Adi mantrI parama udvegako prApta ho rahe the so jaba unhoMne hilatI huI patAkAse suzobhita prAtaHkAlIna sUryake samAna rAvaNakA vimAna AtA dekhA taba ve harSita hokara usake pAsa gaye / / 18-19 / unhoMne divya vastuoMkI bheMTa dekara sammAna pradarzita kara tathA atizaya priya vacana kahakara rAvaNakI agavAnI kI to bhI bhRtyoMkI una sampadAoMse sItA vazIbhUta nahIM huI ||20|| saMsAra meM aisA kauna catura manuSya hai jo agnizikhAkA pAna kara sake athavA nAgina zirapara sthita ratnamayI zalAkAkA sparza kara sake // 21 // yadyapi sItAne tRNake agrabhAgake samAna rAvaNakA tiraskAra kiyA thA to bhI vaha dazoM aMguliyoMse sahita aMjali zirapara dhAraNa kara use bAra-bAra namaskAra karatA thA || 22|| nAnA dizAoMse Aye hue tathA indrake samAna pUrNaM vaibhavako dhAraNa karanevAle mantriyoMne jise ghera liyA thA aura 'jaya ho, bar3hate raho, smRddhimAn hoo' ityAdi karNapriya vacanoMse jisakI stuti ho rahI thI aise indratulya rAvaNane laMkA meM praveza kiyA / / 23-24 / / usa samaya sotAne vicAra kiyA ki yaha vidyAdharoMkA rAjA hI jahAM amaryAdAkA AcaraNa kara rahA hai vahAM dUsarA kauna zaraNa ho sakatA hai ? // 25 // phira bhI merA yaha niyama hai ki jaba taka bhartAkA kuzala samAcAra nahIM prApta kara letI hU~ tabataka maire AhAra kAryakA tyAga 1. zukahastAdyAH sodvegAH babhrAma. ma., ba. / 2. svAdubhiH ma / 3. zaktotisukhadhIH ma. / Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe 1 udIcInaM pratIcInaM tatrAsti paramojjvalam / gIrvANaramaNaM khyAtamudyAnaM svargasaMnibham // 27 // tatra kalpatarucchAya mahApAdapasaMkule / sthApayitvA rahaH sItAM viveza svaniketanam ||28 // tAvadUSaNapaJcatvAdagrato'sya mahAzucA / aSTAdaza sahasrANi vipralepurmahAsvaram ||29|| bhrAtuzcandranakhA pAdau saMsRtyonmuktakaNThakam / abhAgyA hA hatAsmIti vilalApAstadurdinam ||30|| ramaNAtmajapaJcatvavahninirdagdhamAnasAm / vilapantImimAM bhUriM jagAdaivaM sahodaraH ||31|| alaM vatse ruditvA te prasiddhaM kiM na vidyate / jagatprAgvihitaM sarvaM prApnotyatra na saMzayaH // 32 // anyathA va mahIcArA janAH kSudrakazaktayaH / kkAyamevaMvidho bhartA bhavatyA vyomagocaraH // 33 // mayedamarjitaM pUrvaM vyaktaM nyAyAgataM phalam / iti jJAlA zucaM kartuM kasya martyasya yujyate ||34|| nAkAle mriyate kazcidvajreNApi samAhataH / mRtyukAle'mRtaM jantorviSatAM pratipadyate ||35|| yena vyApAdito vatse samare kharadUSaNaH / anyeSAM vAhitecchAnAM mRtyureSa mavAmyaham ||36|| svasAramevamAzvAsya dattAdezo jinArcane / dahyamAnamanA vAsamavanaM rAvaNo'vizat // 37 // tatrAdaranirAkAGkSa talpavikSiptavigraham / sonmAdakezaricchAyaM niHzvasantamivoragam ||38|| bhartAraM duHkhayukteva bhUSaNAdaravarjitA / mahAdaramuvAcaivamupasRtya mayAtmajA // 39 // kiM nAthAkulatAM dhatse kharadUSaNamRtyunA / na viSAdo'sti zUrANAmApatsu mahatISvapi // 40 // 254 hai // 26 // tadanantara pazcimottara dizAmeM vidyamAna atizaya ujjvala, svargake samAna sundara devAraNya nAmaka udyAna hai so kalpavRkSake samAna kAntivAle bar3e-bar3e vRkSoMse vyApta usa udyAnameM eka jagaha sItAko ThaharAkara rAvaNa apane mahala meM calA gayA ||27-28 // itanemeM hI kharadUSaNake maraNakA samAcAra pAkara rAvaNakI aThAraha hajAra rAniyA~ bahuta bhArI zokake kAraNa mahAzabda karatI huI rAvaNake sAmane vilApa karane lagIM // 29 // candranakhA bhAIke caraNoMmeM jAkara tathA galA phAr3aphAr3akara 'hAya-hAya maiM abhAginI mArI gayI' isa taraha azruvarSAse durdinako parAjita karatI huI vilApa karane lagI ||30|| pati aura putrakI mRtyurUpI agnise jisakA mana jala rahA thA aisI atyadhika vilApa karatI huI candranakhAse bhAI - rAvaNane isa prakAra kahA ||31|| ki he vatse ! terA ronA vyartha hai / yaha kyA prasiddha nahIM hai ki saMsArake prANI pUrvaMbhavameM jo kucha karate haiM usa sabakA phala avazya ho prApta hotA hai isameM saMzaya nahIM hai // 32 // | yadi aisA nahIM hai to kSudrazaktike dhAraka bhUmigocarI manuSya kahA~ aura tumhArA aisA AkAzagAmI bhartA kahA~ ? ||33|| 'maiMne yaha saba pUrva meM saMcita kiyA thA so usIkA yaha nyAyAgata phala prApta huA hai' aisA jAnakara kisI manuSyako zoka karanA ucita nahIM hai ||34|| jabataka mRtyu kA samaya nahIM AtA hai tabataka vajrase Ahata hone para bhI koI nahIM maratA hai aura jaba mRtyukA samaya A pahu~catA hai taba amRta bhI jIvake lie viSa ho jAtA hai ||35|| he vatse ! jisane yuddhameM kharadUSaNako mArA hai usake sAtha anya saba zatruoMke lie maiM mRtyusvarUpa hU~ arthAt maiM una sabako mArUMgA ||36|| isa prakAra bahanako AzvAsana tathA jinendra devakI arcAkA upadeza dekara jisakA mana jala rahA thA aisA rAvaNa nivAsagRhameM calA gayA ||37|| vahAM jAkara rAvaNa AdarakI pratIkSA kiye binA hI zayyApara jA pdd'aa| usa samaya vaha unmatta siMhake samAna athavA sA~sa bharate hue sapaMke samAna jAna par3atA thA ||38|| bhartAko aisA dekha, duHkhayuktakI taraha AbhUSaNoMke Adarase rahita mandodarI bar3e Adarase usake pAsa jAkara isa prakAra bolI ||39|| ki he nAtha ! kyA kharadUSaNakI mRtyuse AkulatAko dhAraNa kara rahe ho ? parantu yaha ThIka nahIM hai kyoMki zUra-vIroMko bar3I-bar3I ApattiyoM meM bhI viSAda nahIM hotA // 40 // 1. tarutalacchAye mahApAdapa ma / 2. sarva ma. / 3. mandodarI / . Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTcatvAriMzattamaM parva purAnekatra saMgrAme suhRdaste kSayaM gatAH / na ca te zocitA jAtu dUSaNaM kiMnu zocasi // 41 // AsanmahendrasaMgrAme zrImAlipramukhAH nRpAH / bAndhavAste kSayaM yAtAH zocitAste na jAtucit ||42|| abhUtasarvazokastvamAsIdapi mahApadi / zokaM kiM vahasIdAnIM jijJAsAmi vibho vada ||43|| "tato mahAdaraH svairaM nizvasyovAca rAvaNaH / talpaM kiMcitparityajya dhAritodIritAkSaram ||44|| zRNu sundari sadbhAvamekaM te kathayAmyaham / svAminyasi mamAsUnAM sarvadA kRtavAJchitA // 45 // yadi vAnchasi jIvantaM mAM tato devi nArhasi / kopaM kartuM nanu prANA mUlaM sarvasya vastunaH // 46 // tatastayaivamityukte zapathairviniyamya tAm / vilakSa iva kiMcitsa rAvaNaH samabhASata ||47 || yadi sA vedhasaH sRSTipUrvA duHkhavarNanA / sItA patiM na mAM vaSTi tato me nAsti jIvitam ||48 // lAvaNyaM yauvanaM rUpaM mAdhuryaM cAruceSTitam / prApya tAM sundarImekAM kRtArthatvamupAgatam ||49|| tato mandodarI kaSTAM jJAtvA tasya dazAmimAm / vihasantI jagAdevaM visphuraddantacandrikA ||50|| idaM nAtha mahAzrayaM varo yat kurute'rdhanam / apuNyA sAbalA nUnaM yA tvAM nArthayate svayam // 51 // athavA nikhile loke saibaikA paramodayA / yA tvayA mAnakUTena yAcyate paramApadA // 52 // keyUraratna jaTilairimaiH karikaropamaiH / AliGya bAhubhiH kasmAd balAt kAmayase na tAm // 53 // sosvocaddevi vijJApyamastyatra zRNu kAraNam / prasabhaM yena gRhNAmi na tAM sarvAGgasundarIm ||14|| pahale aneka saMgrAmoMmeM tumhAre mitra kSayako prApta hue haiM una sabakA tumane zoka nahIM kiyA kintu Aja kharadUSaNa ke prati zoka kara rahe ho ? // 41 // rAjA indrake saMgrAmameM zrImAlI Adi aneka rAjA jo tumhAre bandhujana the kSayako prApta hue the para una sabakA tumane kabhI zoka nahIM kiyA // 42 // pahale bar3I-bar3I Apatti meM rahanepara bhI tumheM kisIkA zoka nahIM huA para isa samaya kyoM zokako dhAraNa karate ho yaha maiM jAnanA cAhatI hU~ so he svAmin, isakA kAraNa batalAie // 43 // tadanantara mahAn Adarase yukta rAvaNa sAMsa lekara tathA kucha zayyA chor3akara kahane lagA / usa samaya usake akSara kucha to mukhake bhItara raha jAte the aura kucha bAhara prakaTa hote the // 44 // usane kahA ki he sundari ! suno eka sadbhAvakI bAta tumase kahatA hU~ / tuma mere prANoMkI svAminI ho aura sadA maiMne tumheM cAhA hai ||45 || yadi mujhe jIvita rahane denA cAhatI ho to he devi ! krodha karanA yogya nahIM hai, kyoMki prANa hI to saba vastuoMke mUla kAraNa haiM ||46 || tadanantara 'aisA hI hai' isa prakAra mandodarIke kahanepara use aneka prakArakI zapathoMse niyamameM lAkara kucha-kucha lajjita hote hue kI taraha rAvaNa kahane lagA ||47|| ki jisakA varNana karanA kaThina hai aisI vidhAtA kI apUrva sRSTisvarUpa vaha sItA yadi mujhe pati rUpase nahIM cAhatI hai to merA jIvana nahIM rahegA ||8|| lAvaNya, yauvana, rUpa, mAdhurya aura sundara ceSTA sabhI usa eka sundarIko pAkara kRtakRtyatAko prApta hue haiM ||49|| 255 tadanantara rAvaNakI isa kaSTakara dazAko jAnakara ha~satI tathA dA~toMkI kAntirUpI cA~danIko phailAtI huI mandodarI isa prakAra bolI ki he nAtha ! yaha bar3A Azcarya hai ki vara yAcanA kara rahA hai / jAna par3atA hai ki vaha strI puNyahIna hai jo svayaM Apase prArthanA nahIM kara rahI hai ||50-51 / / athavA samasta saMsArameM vahI eka parama abhyudayako dhAraNa karanevAlI hai / jisakI ki tumhAre jaise abhimAnI puruSa bar3I dInatAse yAcanA karate haiM ||22|| athavA bAjUbandake ratnoMse fo tathA hAthI kI sU~r3akI upamA dhAraNa karanevAlI ina bhujAoMse balapUrvaka AliMgana kara kyoM nahIM use cAha lete ho ? || 53 || isake uttara meM rAvaNane kahA ki he devi ! maiM jisa kAraNa usa 1. tataH sahodaraH ma / 2. dhAritA dAritokSaram (?) / 3. rasarvA ma. / 4. - metAM kha. / 5. paramA yadA kha. / Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe AsIdanantavIryasya mUle magavato mayA / AttamekaM vrataM sAkSAdevi nirgranthasaMsadi // 55 // tena devendravandyena vyAkhyAtamidamIdRzam / tathA nivRttirekApi dadAti paramaM phalam // 56 // jantUnAM duHkhabhUyiSThabhavasantatisAriNAm / pApAnnivRttiralpApi saMsArottArakAraNam // 57 // yeSAM viratirekApi kutazcinnopajAyate' / narAste jarjarIbhUtakalazA iva nirguNAH // 58 // manuSyANAM pazUnAM ca teSA yat kiMcidantaram / yeSAM na vidyate kazcidvirAmo mokSa kAraNam // 59 // zaktyA muJcata pApAni gRhNIta sukRtaM dhanam / jAtyandhA iva saMsAre na bhrAmyatha yatazviram // 60 // evaM bhagavato vaktrakamalAnnirgataM vacaH / madhu pItvA narAH kecidgaganAmbaratAM gatAH // 61 // sAgAradharmamapare zritA vikalazaktayaH / karmAnubhAvataH sarve na bhavanti samakriyAH ||62|| ekena sAdhunA tatra prokto'haM saumyacetasA / dazAnana gRhANaikAM nirRttimiti zaktitaH // 63|| dharmaratnojjvaladvIpaM prAptaH zUnyamanaskaraH / kathaM vrajasi vijJAnI guNasaMgraha kovidaH || 64 || ityuktena mayA devi praNamya munipuGgavam / devAsuramaharSINAM pratyakSamiti bhASitam ||65|| yAvannecchati mAM nArI parakIyA manasvinI / prasabhaM sA mayA tAvannAbhigamyApi duHkhinA // 66 // etaccApyabhimAnena gRhItaM dayite vratam / kA mAM kila samAlokya sAdhvI mAnaM kariSyati // 67 // ato na tAM svayaM devi gRhNAmi sumanoharAm / sakRjalpanti rAjAnaH pratyavAyo'nyathA mahAn // 68 // yAvanmuJcAmi no prANAn tAvat sItA prasAdyatAm / masmabhAvaGgate gehe kUpakhAnazramo vRthA // 69 // 256 sarvAMga sundarIko jabadastI grahaNa nahIM karatA hU~ isameM nivedana karane yogya kAraNa hai use suno ||14|| he devi ! maiMne anantavIryaM bhagavAn ke samIpa nirgrantha muniyoMkI sabhA meM sAkSAt eka vrata liyA thA || 55 || indroMke dvArA vandanIya anantavIryaM bhagavAnne eka bAra aisA vyAkhyAna kiyA ki eka vastukA tyAga bhI parama phala pradAna karatA hai || 56|| duHkhoMse bharI bhava-paramparAmeM bhramaNa karanevAle prANiyoM ke pApase thor3I bhI nivRtti ho jAve to vaha unake saMsArase pAra honekA kAraNa ho jAtI hai ||57 || jina manuSyoMke kisI padArthake tyAgarUpa eka bhI niyama nahIM hai ve phUTe ghaTake samAna nirguNa haiM // 58 // una manuSyoM aura pazuoMmeM kucha bhI antara nahIM hai jinake ki mokSakA kAraNabhUta eka bhI niyama nahIM hai ||59 || he bhavya jIvo ! zaktike anusAra pApa chor3o aura puNyarUpI dhanakA saMcaya karo jisase janmAndha manuSyoMke samAna cira kAla taka saMsAra meM paribhramaNa na karanA par3e ||60 || isa prakAra bhagavAn ke mukhakamalase nikale hue vacanarUpI makarandako pIkara kitane hI manuSya nirgrantha avasthAko prApta hue aura hInazaktiko dhAraNa karanevAle kitane hI loga gRhasthadharmaM ko prApta hue so ThIka hI hai kyoMki karmodayake kAraNa saba eka samAna kriyAke dhAraka nahIM hote / / 61-62 / / usa samaya saumya cittake dhAraka eka munirAjane mujhase kahA ki he dazAnana ! zaktike anusAra tuma bhI eka niyama grahaNa karo ||63|| tuma dharmarUpI ujjvala ratnadvIpako prApta hue ho so vijJAnI tathA guNoMke saMgraha karanemeM nipuNa hokara bhI khAlI mana evaM khAlI hAtha kyoM jAte ho ||64 || isa prakAra kahanepara he devi ! maiMne munirAjako praNAma kara sura-asura tathA muniyoMke samakSa isa taraha kahA ki jabataka mAnavatI parastrI mujhe svayaM nahIM cAhegI tabataka dukhI honepara bhI maiM balapUrvaka usakA sevana nahIM karU~gA || 65-66 / / he priye ! maiMne yaha vrata bhI isa abhimAna se hI liyA thA ki mujhe dekhakara kauna pativratA mAna karegI ? ||67 || isalie he devi ! maiM usa manoharAMgIko svayaM nahIM grahaNa karatA hU~ kyoMki rAjA eka bAra hI kahate haiM anyathA bahuta bhArI bAdhA A par3atI hai || 68|| ataH jabataka maiM prANa nahIM chor3atA hU~ tabataka sItAko prasanna karo 1. kutazcittUpajAyate ma / 2. gRhItaM ma / 3. digambaratAm / Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTcatvAriMzattamaM parva 257 tatastaM tAdRzaM jJAtvA sNjaatkrunnodyaa| bamANa ramaNI nAtha svalpametat samIhitam // 70 // tataH kiMcinmadhusvAdavilAsavazavartinI / sA devaramagodyAnaM jagAma kamalekSaNA / / 71 // tadAjJAM prApya saMpadbhiraSTAdazamahaujasAm / dazAnanavarastrINAM sahasrANyanuvavra juH // 72 // mandodarI kramAtprApya sItAmevamabhASata / samastanayavijJAnakRtamaNDanamAnasA // 73 / / ayi sundari harSasya sthAne kasmAdviSIdasi / trailokye'pi hi sA dhanyA patiryasyA dazAnanaH // 74 // sarvavidyAdharAdhIzaM parAjitasurAdhipam / trailokyasundaraM kasmAtpatiM necchasi rAvaNam // 75 / / niHsvaHkSmAgocaraH ko'pi tasyArthe duHkhitAsi kim / sarvalokavariSTasya svasya saukhyaM vidhIyatAm // 76 // AtmArtha kurvataH karma sumahAsukhasAdhanam / doSo na vidyate kazcitsarva hi sukhakAraNam / / 77 // mayeti gaditaM vAkyaM yadi na pratipadyate / tato yadbhavitA tatte zamiH pratipadyatAm // 78 // balIyAn rAvaNaH svAmI pratipakSavivarjitaH / kAmena pIDitaH 'kopaM gaccheprArthanabhaJjanAt // 79 // yau rAmalakSmaNau nAma tava kAvavi saMmatau / tayorapi hi sandehaH Rddhe sati dazAnane / / 8 / / pratipadyasva tat kSipraM vidyAdharamahezvaram / aizvayaM paramaM prAsA'saurI lIlA samAzraya / / 81 // ityuktA vASpasaMbhAragadgadodgIrNavarNikA / jagAda jAnakI jAtajalalocanadhAriNI / / 82 // vanite sarvametatte viruddhaM vacanaM param / satInAmIdarza vaktrAtkathaM nirgantumarhati // 83 / / idameva zarIraM me chinda bhindAthavA hata / bhartuH puruSamanyaM tu na karomi manasyapi / / 8 / / kyoMki gharake bhasma ho jAnepara kUpa khudAnekA zrama vyartha hai / / 6 / / tadanantara rAvaNako vaisA jAna jise dayA utpanna huI thI aisI mandodarI bolI ki he nAtha! yaha to bahuta choTI bAta hai // 70 / / tatpazcAt kucha madhura vilAsoMkI vazavartinI kamalalocanA mandodarI devAraNya nAmaka udyAnameM gayI // 72 // usakI AjJA pAkara rAvaNakI aThAraha hajAra pAnavatI striyAM bhI vaibhavake sAtha usake pIche calIM // 72 // samasta naya-nItiyoMke vijJAnase jisakA mana alaMkRta thA aisI mandodarIne krama-kramase sItAke pAsa jAkara isa prakAra kahA // 73 // ki he sundari ! harSake sthAnameM viSAda kyoM kara rahI ho ? vaha strI tInoM lokoMmeM dhanya hai jisakA ki rAvaNa pati hai ||74 // jo samasta vidyAdharoMkA adhipati hai, jisane indrako parAjita kara diyA hai, tathA jo tInoM lokoMmeM advitIya sundara hai aise rAvaNako tuma patirUpase kyoM nahIM cAhatI ho ? // 75 / / tumhArA pati koI nirdhana bhUmigocarI manuSya hai so usake lie itanA dukhI kyoM ho? sarva lokase zreSTha apane Apako sukhI karanA cAhie // 76 / / apane lie mahAsukhake sAdhanabhUta kAryake karanevAlako koI doSa nahIM hai kyoki manuSyake saba prayatna sUkhake lie hI hote haiM // 77|| isa prakAra mere dvArA kahe hae vacana yadi tuma svIkRta nahIM karatI ho to phira jo dazA hogI vaha tumhAre zatruoMko prApta ho // 78 // rAvaNa atizaya balavAn tathA zatruse rahita hai prArthanA bhaMga karanepara vaha kAmapIr3ita ho krodhako prApta ho jAyegA // 79 // jo rAma-lakSmaNa nAmaka koI puruSa tujhe iSTa haiM so rAvaNake kupita honepara una donoMkA bhI sandeha hI hai / / 80 // isalie tuma zIghra hI vidyAdharoMke adhipati rAvaNako svIkRta karo aura parama aizvaryako prApta ho devoM sambandhI lIlAko dhAraNa karo // 8 // isa prakAra kahanepara jisake mukhase vASpabhArake kAraNa gadgada varNa nikala rahe the tathA jo azrupUrNa netra dhAraNa kara rahI thI aisI sItA bolI ki he vanite! tere ye saba vacana atyanta viruddha hai| pativratA striyoMke mukhase aise vacana nahIM nikala sakate haiM ? / / 82-83 / / mere isa zarIra1. ko'yaM / 2. surANAmiyaM saurI tAM devasaMbandhinIm / 2-33 Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 padmapurANe sanarakumArarUpo'pi yadi vAkhaNDalopamaH / narastathApi taM martaranyaM necchAmi sarvathA / / 85 // yuSmAnbravImi saMkSepAhArAn sarvAnihAgatAn / yathA brUta tathA naitatkaromi kurutepsitam // 86 // etasminnantare prAptaH svayameva dazAnanaH / sItA madanatApA" gaGgAveNImiva dvipaH // 87 // samopIbhUya covAca paraM karuNayA giraa| kiMcidvihasitaM kurvanmukhacandraM mahAdaraH // 88 // 'mA yAsIdevi saMtrAsaM bhakto'haM tava sundari / zRNu vijJApyamekaM me prasIdAvahitA bhava // 89 / / vastunA kena hIno'haM jagastritayavartinA / na mAM vRNoSi yadyogyamAtmanaH patimuttamam // 10 // ityuktvA spreSTukAmaM taM siitaavoctssNbhrmaa| apasarpa mamAGgAni mA spRzaH pApamAnasaH // 11 // uvAca rAvaNo devi tyaja kopAmimAnatAm / prasIda divyabhogAnAM zacIva svAminI bhava // 12 // sItovAca kuzIlasya vibhavAH kevalaM malam / janasya sAdhuzIlasya dAridrayamapi bhUSaNam // 13 // cAruvaMzaprasUtAnAM janAnAM zIlahArataH / lokadvayavirodhena zaraNaM maraNaM varam // 14 // parayoSitkRtAzasya tavedaM jIvitaM mudhA / zIlasya pAlanaM kurvan yo jIvati sa jIvati // 95 // evaM tiraskRto mAyAM katu pravavRte dutam / nezurdevyaH paritrastAH saMjAtaM sarvamAkulam // 16 // etasminnantare jAte bhAnurbhAyAbhayAdiva / samaM kiraNacakreNa pravivezAstagahvaram // 97 // pracaNDairvigaladagaNDaiH karibhirghanavRMhitaiH / bhISitApyagamallItA zaraNaM na dazAnanam // 28 // ko tuma loga cAhe cheda DAlo, bheda DAlo athavA naSTa kara do parantu apane bhartAke sivAya anya puruSako manameM bhI nahIM lA sakatI huuN||84|| yadyapi manuSya sanatkumArake samAna rUpakA dhAraka ho athavA indrake tulya ho to bhI bhartAke sivAya anya puruSakI maiM kisI taraha icchA nahIM kara sakatI // 85 // maiM yahAM AyI huI tuma saba striyoMse saMkSepameM itanA hI kahatI hU~ ki tuma loga jo kaha rahI ho vaha maiM nahIM karUMgI tuma jo cAho so karo // 86 // isI bIcameM jisa prakAra hAthI gaMgAkI dhArAke pAsa pahuMcatA hai usI prakAra kAmake santApase duHkhI rAvaNa svayaM sItAke pAsa pahuMcA / / 87|| aura pAsameM sthita ho mukharUpI candramAko kucha-kucha hAsyase yukta karatA huA bar3e Adarake sAtha atyanta dayanIya vANImeM bolA ki he devi ! bhayako prApta mata hoo, he sundari! maiM tumhArA bhakta hU~, merI eka prArthanA suno, prasanna hoo aura sAvadhAna bano / / 88-89|| batAo ki maiM tInoM lokoMmeM vartamAna kisa vastuse hIna hU~ jisase tuma mujhe apane yogya uttama pati svIkRta nahIM karatI ho / / 90 / / itanA kahakara rAvaNane sparza karanekI ceSTA prakaTa kI taba sItAne har3abar3Akara kahA ki pApI hRdaya ! haTa, mere aMgoMkA sparza mata kara // 9 // isake uttarameM rAvaNane kahA ki he devi! krodha tathA abhimAna chor3o, prasanna hoo aura indrANIke samAna divya bhogoMkI svAminI bano // 92 / / sItAne kahA ki kuzIla manuSyakI sampadAe~ kevala mala haiM aura suzIla manuSyakI daridratA bhI AbhUSaNa hai / / 93 / / uttama kulameM utpanna hue manuSyoMko zIlakI hAni kara donoM lokoMke viruddha kArya karanese maraNakI zaraNameM jAnA hI acchA hai / / 94 // tU parastrIkI AzA rakhatA hai ataH terA yaha jIvana vRthA hai| jo manuSya zolakI rakSA karatA huA jItA hai vAstavameM vaha jItA hai / / 95 / / isa prakAra tiraskArako prApta huA rAvaNa zIghra hI mAyA karaneke lie pravRtta huaa| saba deviyA~ bhayabhIta hokara bhAga gayI aura vahA~kA saba kucha AkulatAse pUrNa ho gayA / 26 / / isI bIca meM sUrya, kiraNasamUhake sAtha-sAtha astAcalakI guhAmeM praviSTa ho gayA so mAno rAvaNakI mAyAke bhayase hI praviSTa ho gayA thA / / 17 / / jo atyanta krodha se yukta the, jinake gaNDasthalase mada cU rahA thA tathA jo atyadhika garjanA kara rahe the aise hAthiyoMse DarAye jAnepara bhI sItA rAvaNakI zaraNameM 1. gaGgApravAham / 2. mAyAzIdevi ma. / 3. pRSTakAm ma. / 4. apasArya ma. / 5. zIlahAritaH ma. / Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 259 SaTcatvAriMzattamaM parva daMSTrAkarAladazArduHsahaniHsvanaiH / mISitApyagamatsItA zaraNaM na dazAnanam // 19 // calake sarasaMvAtaiH siMhairupranakhAGkuzaH / bhISitApyagamatsItA zaraNaM na dazAnanam // 10 // jvalatsphuliGgamImArlasajilairmahoragaiH / bhISitApyagamatsItA zaraNaM na dazAjanam // 101 // byAtAnanaiH kRtotpAtapatanaiH krUramAnaraiH / bhISitApyagamatsItA zaraNaM na dazAnanam // 102 // tamApiNDAsitaistuGvetAlaiH kRthngkRtH| bhISitApyagamatsItA zaraNaM na dazAnanas // 10 // enaM nAnAvidhairurupasargaH kSaNodataH / bhISitApyagamatsItA zaraNaM na dazAnanam // 10 // tAvaJca samatItAyAM vibhAvayA~ bhayAdiva / jinendravezmasUttasthau zaGkhabheryAdiniHsvanaH // 10 // udghATitakapATAni dvArANi varavezmanAm / prabhAte gatanidrANi locanAnIva rejire // 106 // saMdhyayA raJjitA prAcI digatyantamarAjata / kuDakumasyeva paGkana bhAnorAgacchataH kRtA / / 107 // naizaM dhvAntaM samutsAyaM kRtvenduM vigataprabham / udiyAya sahasrAMzuH paGkajAni nyabodhayat / / 108 // tato vimalatAM prApta prabhAte calepakSiNi / vibhISaNAdayaH prApurdazAsyaM priyabAndhavAH // 109 // kharadUSaNazokena te nirvAkyanatAnanAH / savASpalocanA bhUmau samAsInA yathocitam // 11 // tAvatpaTAntarasthAyA rudatyAH zokanirbharam / zuzrAva yoSitaH zabda manobhedaM vimISaNaH // 11 // jagAda vyAkulaH kiMcidapUrvaiyabhihAGganA / kA nAma karuNaM rauti svAmineva viyojitA // 12 // nahIM gayo // 98|| jinake dA~ta dAr3hoMse atyanta bhayaMkara dikhAI dete the aura jo duHsaha zabda kara rahe the aise vyAghroMke dvArA DarAye jAnepara sItA rAvaNakI zaraNameM nahIM gayI // 99 // jinakI garadanake bAla hila rahe the tathA jinake nakharUpI aMkuza atyanta tIkSNa the aise siMhoMke dvArA DarAye jAnepara bhI sItA rAvaNakI zaraNameM nahIM gayIM // 100 // jinake netra dedIpyamAna tilagoMke samAna bhayaMkara the tathA jinakI jihvAe~ lapalapA rahI thIM aise bar3e-bar3e sA~poMke dvArA DarAye jAnepara bhI sItA rAvaNakI zaraNameM nahIM gayo // 101 / / jinake mukha khule hue the, jo bAra-bAra Uparako ora ur3Ana bharate the tathA nIcekI ora girate the aise vAnaroMke dvArA DarAye jAnepara bhI sItA rAvaNakI zaraNameM nahIM gayI // 102 / / jo andhakArake piNDake samAna kAle the, U~ce the, tathA huMkAra kara rahe the aise vetAloM ke dvArA DarAye jAnepara bhI sItA rAvaNake zaraNameM nahIM gayI // 103|| isa prakAra kSaNakSaNa meM kiye jAnevAle nAnA prakArake bhayaMkara upasargoMke dvArA DarAye jAnepara sItA rAvaNakI zaraNameM nahIM gayI // 104 // __tadanantara bhayase hI mAno rAtri vyatIta hI gayI aura jina mandiroMmeM zaMkha-bherI AdikA zabda hone lagA // 105 / / prabhAta hote hI bar3e-bar3e mahaloMke dvAra sambandhI kivAr3a khula gaye so unase ve aise jAna par3ate the mAno nidrA-rahita netra hI unhoMne khole hoM // 106 // sandhyAse raMgI huI pUrva dizA atyanta suzobhita ho rahI thI aura usase aisI jAna par3atI thI mAno AnevAle sUryakI agavAnIke lie kuMkumake paMkase hI lipta kI gayI ho // 107 // rAtri sambandhI andhakArako naSTa kara tathA candramAko niSprabha banAkara sUrya udita huA aura kamaloMko vikasita karane lagA // 108 / / tadanantara jisameM pakSI ur3a rahe the aise prAtaHkAlakI nirmalatAko prApta honepara vibhoSaNa Adi priya bAndhava rAvaNake samIpa pahuMce // 109|| kharadUSaNake zokase jisake mukha cupacApa nIcekI ora jhuka rahe the tathA jinake netra azruoMse yukta the aise ve saba yathAyogya bhUmipara baiTha gaye // 110 / / usI samaya vibhISaNane paTake bhItara sthita zokake bhArase rotI huI strIkA hRdaya-vidAraka zabda sunA // 111 / / sunakara vyAkula hote hue vibhISaNane kahA ki yaha yahA~ kauna apUrva strI karuNa zabda kara 1. calAH pakSiNo yasmina, tasmin / Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 260 padmapurANe zabdo'yaM zokasaMbhUtamasyAH kampaM samulvaNam / nivedayati dehasya duHkhasaMbhAravAhinaH / / 113 // evamuktaM samAkarNya sItA tAratarasvanam / ruroda sajanasyAgre nUnaM zokaH pravarddhate / / 114 // jagau ca vASpapUrNAsyApraskhala nirgatAkSaram / iha ko me deva bandhustvaM yatpRcchasi vatsalaH // 115 // sutA janakarAjasya svasA mAmaNDalasya ca / kAkutsthasyAhaka patnI sItA dazarathasnuSA // 116 // vAnveiSI gato yAvadartA me bhrAturAhave / randhe'haM tAvadetena hRtA kutsitacetasA // 117 // yAvanna muJcati prANAn rAmo virahito mayA / bhrAtarasmai drutaM tAvannItvA mAmarpayoditaH // 11 // evamuktaM samAkarNya kruddhacetA vimISaNaH / jagAda vinayaM bibhrad bhrAtaraM guruvassalaH // 19 // AzIviSAgnibhUteyaM mohAd bhrAtaH kutstvyaa| paranArI samAnItA sarvathA bhayadAyinI // 120 // bAlabuddharapi svAmin vijJApyaM zrUyatAM mama / datto hi mama devena prasAdo vacanaM prati // 125 // mavaskIrtilatAjAlaijaTilaM valayaM dizAm / mA dhAkSodayazodAvaH prasIda sthitikovida / / 122 // paradArAmilASo'yamayukto'timayaGkaraH / lajanIyo jugupsyazca lokadvayaniSUdanaH // 123 // dhikazabdaH prApyate yo'yaM sajanebhyaH samantataH / so'yaM vidAraNe zakko hRdayasya sucetasAm // 124 // jAnan sakalamaryAdA vidyAdharamahezvaraH / jvalantamulmukaM kasmAtkaroSi hRdaye nije // 125|| yo nA parakalatrANi pApabuddhiniSevate / narakaM sa vizatyeSa lohapiNDo yathA jalam // 126 // rahI hai aisA jAna par3atA hai mAno yaha patike sAtha viyogako prApta huI hai // 112 / / isakA yaha zabda duHkhake bhArako dhAraNa karanevAle zarIrake zokotpanna-utkaTa kampanako sUcita kara rahA hai // 113 // isa prakAra vibhISaNake ukta zabda sunakara sItA aura bhI adhika rone lagI so ThIka hI hai kyoMki sajjanake Age zoka baDhatA hai||114|| usane azraparNa makhase TaTe-phaTe akSara prakaTa karate hue kahA ki he deva ! yahA~ merA bandhu tU kauna hai ? jo isa prakAra snehake sAtha pUcha rahA hai // 115 / / maiM rAjA janakakI putrI, bhAmaNDalakI bahana, rAmakI patnI aura dazarathakI putravadhU sItA huuN||116|| merA bhartA kuzala vArtA lene ke lie jabataka bhAIke yuddha meM gayA thA tabataka chidra dekha isa duSTahRdayane merA haraNa kiyA hai / / 117|| mujhase bichur3e rAma jabataka prANa nahIM chor3a dete haiM he bhAI! tabataka mujhe zIghra hI le jAkara unheM sauMpa deM // 118 // isa prakAra sItAke zabda sunakara vibhISaNakA citta kupita ho utthaa| tadanantara vinayako dhAraNa karanevAle gurujana-snehI vibhISaNane bhAIse kahA ki he bhAI! AzIviSa-sarpakI viSarUpI agnike samAna saba prakArase bhaya utpanna karanevAlI yaha para-nArI tU mohavaza kahA~se le AyA hai ? // 119-120 / / he svAmin ! yadyapi maiM bAlabuddhi hU~ to bhI merI prArthanA zravaNa kiijie| vacanake viSayameM Apane majhapara prasannatA ko hai arthAta majhe vacana kahane kI svatantratA dI hai / / 121 / / he maryAdAke jAnanemeM nipuNa ! yaha dizAoMkA samUha ApakI kIrtirUpI latAoMke jAlase vyApta ho rahA hai so ise apayazarUpI dAvAnala jalA na de ataH prasanna hoie // 122 / / yaha parastrIkI abhilASA anucita hai, atyanta bhayaMkara hai, lajjA utpanna karanevAlI hai, ghRNita hai aura donoM lokoMko naSTa karanevAlI hai // 123 / / sarvatra sajjanoMse yaha dhik zabda prApta hotA hai vahI sahRdaya manuSyoMke hRdayake vidAraNa karanemeM samartha hai arthAt lokanindA vicAravAn manuSyoMke hRdayako bhedana karanevAlI hai // 124 // Apa to maryAdAko jAnanevAle, vidyAdharoMke adhipati haiM phira isa jalate hue ulmukako apane hRdayapara kyoM rakha rahe ho ? // 125 / / jo pApabuddhi manuSya parastriyoMkA sevana karatA hai vaha vinayase usa taraha narakameM praveza karatA hai jisa taraha ki lohakA piNDa jalameM praveza karatA hai // 126 // 1. pUrNAsyAtsabalaM nirgatAkSaram m.| 2. apakIrtidavAgniH 'vane ca vanavahnau ca davo dAva iheSyate' ityamaraH / 3. dinAzakaH ma. / 4. samaM tataH m.| Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTcatvAriMzattamaM parva 261 tatchutvA rAvaNo'vocat kiM tadavyaM mahItale / bhrAtaryasyAsmi na svAmI parakIyaM kuto mama // 127 // ityuktvA vikathAH katu prArebhe bhinnamAnasaH / labdhAntarazca mArIco mahAnItiravocata // 128 // jAnannapi kathaM sarva lokavRttaM dazAnana / akarodIdRzaM karma mohasyedaM viceSTitam // 129 / / sarvathA prAtarutthAya puruSeNa sucetasA / kuzalAkuzalaM svasya cintanIyaM vivekataH // 13 // nirapekSaM pravRtte'smin vaktumevaM mahAmatau / sabhAyAH kSomanaM kurvannuttasthau rakSasAM prabhuH // 13 // trijaganmaNDanAbhikhyamAruroha ca vAraNam / maharddhimizca sAmantairvAhArUDaiH samAvRtaH / / 132 // puSpakAgraM samAropya sItAM zokasabhAkulAm / puraH kRtvA mahAbhUtyA prayayau nagarIdizA // 133 // kuntAsito'maracchatradhvajAdyarpitapANayaH / agrataH puruSAH sasraH kRtasaMbhramanisvanAH // 13 // calitAzcaJcalagrIvAH sthUrIpRSThAH sahasrazaH / caJcatkhurAnanakSuNNakSitayazcArusAdinaH // 35 // pracaNDanisvanadghaNTAH kRtajImUtagarjitAH / pracelurvettRbhirnunA gaNDazailasamA gajAH // 136 // aTTahAsAn vimuJcantaH kRtanAnAviceSTitAH / sphoTayanta ivAkAzaM prajagmurmAnavAH puraH // 137 / / sahasrasaMkhyatUryANAM dhvaninA pUrayan dizaH / laGkAM dazAnano'vikSan maNikAJcanatoraNAm // 138 // saMpadbhirevamAdyAmivRto'pyatyantacArubhiH / sItA dazAnanaM mene tRNAdapi jaghanyakam // 139 // akalmaSaM svabhAvena vaidehImAnasaM nRpaH / na zakyaM lobhama mambu yathAmbujam // 14 // yaha sunakara rAvaNane kahA ki he bhAI ! pRthvItalapara vaha kauna padArtha hai jisakA maiM svAmI na hoU~ ? ataH mere lie yaha parakIya vastu kaise huI ? // 127 / / isa prakAra kahakara usa bhinna hRdayane vikathAe~ karanA prArambha kara diyaa| tadanantara avasara pAkara mahAnItijJa mArIca bolA // 128 // ki he dazAnana ! lokakA saba vRttAnta jAnate hue bhI tumane aisA kArya kyoM kiyA ? yathArtha meM yaha mohakI hI ceSTA hai / / 129 // buddhimAn manuSyako saba tarahase prAtaHkAla uThakara vivekapUrvaka apane hitAhitakA vicAra karanA cAhie / / 130 // isa prakAra mahAbuddhimAn mArIca jaba nirapekSa bhAvase yaha saba kaha rahA thA taba bIca meM hI sabhAke kSobhako karatA huA rAvaNa uThakara khar3A ho gayA // 131 // tadanantara bar3I-bar3I RddhiyoM aura azvArUr3ha sAmantoMse ghirA huA rAvaNa trilokamaNDana nAmaka hAthIpara savAra ho gayA // 132 // vaha zokase vyAkula sItAko puSpaka vimAnapara car3hAkara tathA Age kara bar3e vaibhavase nagarIkI ora calA // 133 // bhAle, khaDga, chatra tathA dhvajA Adi jinake hAthameM the aura jo sambhramapUrvaka joradAra nAre lagA rahe the aise puruSa Age-Age cala rahe the // 134 / / jinakI grIvAe~ caMcala thIM, jo suzobhita khuroMke agrabhAgase pRthvIko khoda rahe the tathA jinapara manohara savAra baiThe hue the aise hajAroM ghor3e cala par3e // 135 jinake ghaNTe pracaNDa zabda kara rahe the, jo meghoMke samAna garjanA kara rahe the, jinheM mahAvata prerita kara rahe the aura gaNDazailakAlI caTTAnoMvAle parvatoMke samAna jAna par3ate the aise hAthI calane lage // 136 // jo aTTahAsa chor3a rahe the arthAt ThahAkA mArakara ha~sa rahe the, nAnA prakArakI ceSTAe~ kara rahe the aura AkAzako phor3ate hue-se jAna par3ate the aise manuSya usake Age-Age jA rahe the // 137 / / isa prakAra hajAroM turahiyoMke zabdase dizAoMko pUrNa karatA huA rAvaNa maNi tathA svarNanirmita toraNoMse alaMkRta laMkA nagarImeM praviSTa huA // 138 // yadyapi rAvaNa isa prakArako atyanta sundara sampadAoMse ghirA huA thA to bhI sItA use tRgase bhI tuccha samajhatI thI // 139 / / svabhAvase hI nirmala sItAke manako rAvaNa usa taraha lobha prApta karAneke lie samartha nahIM ho sakA jisa prakArakI pAnI kamalako lepa prApta karAneke lie samartha nahIM hotA hai // 140 // 1. rAvaNaH ma. / 2. dhvajAdarpita ma., ba. / 3. lobhamAne tu lepamapsu yathAmbujam m.| Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 262 padmapurANe samantakusumaM tAvannAnAtarulatAkulam / pramadAkhyaM vanaM sItA nItA nandanasundaram // 141 / / sthitaM phullanagasyoda yad dRSTibandhanam / unmAdo manasastuGgo devAnAmapi jAyate / / 142 // giriH saptabhirudyAnaiveSTitaH svAyataiH sa ca / rarAja bhadrazAlAdyaH sUryAvarta ivojjvalaH // 143 // ekadezAnahaM tasya vividhAdbhutasaMkulAn / nAmataH saMpravakSyAmi tava rAjana nibodhyatAm // 14 // prakIrNakaM janAnandaM sukhasevyaM samuccayam / cAraNapriyasaMjJaM ca nibodha pramadaM tathA // 145 // prakIrNakaM mahIpRSThe janAnandaM tataH param / yatrAniSiddhasaMcAro janaH krIDati nAgaraH' // 146 // tRtIye'laM vane ramye mRdupAdapasaMkule / ghanavRndapratIkAze saridvApImanohare // 147 / / dazavyAbhAyatA vRkSA ravimArgoparodhinaH / ketakIyUthikopetAstAmbUlIkRtasaMgamAH // 14 // nirupadravasaJcAre tatrodyAnasamuccaye / vilasanti vilAsinyaH kvaciddeze ca saMnarAH / / 149 // cAraNapiyamudyAnaM manojJaM pApanAzanam / svAdhyAyaniratA yatra zramaNA vyomacAriNaH // 150 // tasyopari samAruhya yayupRSThamaninditam / sukhArohaNasopAnaM dRzyate pramadAbhidham / / 151 // snAnakrIDocitA ramyA vApyo'smin padmazobhitA / prapAH sabhAzca vidyante racitAnekabhUmayaH / / 152 // nAriGgamAtuliGgAyaiH phalairyatra nirantarAH / khajUM rairnAlikeraizca tAlairanyaizca veSTitAH // 153 // tatra ca pramadodyAne sarvA evAgajAtayaH / kusumastakkaizchannA gIyante matta 154 // athAnantara jisameM saba orase phUla phUla rahe the, jo nAnA prakArake vRkSa aura latAoMse yukta thA tathA jo nandana vanake samAna sundara thA aise pramada nAmaka vanameM sItA le jAyI gayI // 141 / / phUloMke parvatake Upara sthiti tathA dRSTiko bAMdhanevAle jisa pramadavanako dekhakara devoMke manameM bhI atyadhika unmAda utpanna ho jAtA hai / / 142 // atyanta lambe-lambe sAta udyAnoMse ghirA huA vaha parvata aisA suzobhita ho rahA thA mAno bhadrazAla Adi vanoMse ghirA atizaya ujjvala sumeru parvata hI ho // 143 / / gautama svAmI kahate haiM ki he rAjan ! aneka Azcaryose bhare hue usake eka dezarUpa jo saghana vana haiM hama unake nAma kahate haiM so suno / / 144 / / usa parvatapara jo sAta vana haiM unake nAma isa prakAra haiM-1 prakIrNaka, 2 janAnanda, 3 sukhasevya, 4 samuccaya, 5 cAraNapriya, 6 nibodha aura 7 pramada // 145 / inameM se prakIrNaka nAmakA vana pRthvItala hai para usake Age janAnanda nAmakA vaha vana hai jisameM ki ve hI krIr3A karate haiM jinakA ki AnA-jAnA niSiddha nahIM hai anya loga nahIM / / 146 // usake Upara calakara tIsarA sukhasevya nAmakA vana hai jo komala vRkSoMse vyApta hai, meghasamUhake samAna hai, tathA nadiyoM aura vApikAoMse manohara hai| usa vanameM sUryake mArgako rokanevAle, ketakI aura jUhIse sahita tathA pAnakI latAoMse lipaTe dazavemAM pramANa lambe-lambe vRkSa haiM / / 14.7-148 / usake Upara upadrava rahita gamanAgamanase yukta samuccaya nAmakA cauthA vana hai jisameM kahIM hAva-bhAvako dhAraNa karanevAlI striyAM suzobhita haiM to kahIM uttamottama manuSya suzobhita ho rahe haiM / / 149 / / usake Upara cAraNapriya nAmaka pAMcavAM pApApahArI manohara vana hai jisameM cAraNaRddhidhArI munirAja svAdhyAyameM tatpara rahate haiM // 150 // [ usake Upara chaThavAM nibodha nAmakA kA vana hai jo jJAnakA nivAsa hai] aura usake Age car3hakara pramada nAmakA sAtavAM vana hai jo ghor3eke pRSThake samAna uttama prathA sukhase car3haneke yogya sIr3hiyoMse yukta dikhalAI detA hai / / 151 / / isa pramada vanameM snAnakor3Ake yogya, kamaloMse suzobhita manohara vApikAeM haiM, sthAna-sthAnapara pAnIyazAlAe~ aura aneka khaNDoMse yukta sabhAgRha vidyamAna haiM // 152 // jahA~ khajUra, nAriyala, tAla tathA anya vRkSoMse ghire evaM phaloMse lade nAriMga aura bIjapUra Adike vRkSa haiM / / 153 / / usa pramada nAmaka 1. nAgaraH m.| 2. yayuH pRSTha-ma. / 3. mAtuliGgAyaiH ma, / Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTcatvAriMzattamaM pavaM kurvantIva' latAlIlAM komalaiH pallavaiH karaiH / ghUrNitA mandavAtena phalapuSpamanoharA // 155 // sAraGgadayitAbhizca pralambAmbudazobhinaH / samastartukRtacchAyAH sevyante dhanapAdapAH ||156 // vibhUti tasya tAM vApyaH sahasracchadanAnanAH / Alokanta ivAtRptA asitotpalalocanaiH // 157 // gahanAn kokilAlApAn nRtyantyo sandavAyunA / dIrghikA vihasantIva rAjahaMsakadambakaiH ||158 // pramadAbhikhya mudyAnaM sarvabhogotsavAvaham / atra kiM bahunoktena syAdvaraM nandanAdapi // 159 // azokamAlinI nAma patrapadmavirAjitA / vApI kanakasopAnA vicitrAkAragopurA // 160 // manoharairgRhairbhAti gavAkSAdyupazobhitaiH / sallatAliGgitaprAntairnirjharaizca sasIkaraiH // 161 // tatrAzokatarucchanne sthApitA zokadhAriNI / deze zakrAlayAd bhraSTA svayaM zrIriva jAnakI // 162 // tasmin dazAnanoktAbhiH strIbhirantaravarjitam / sItA prasAdyate vakhagandhAlaMkArapANibhiH || 163 // divyaiH samarttanairgItairvAkyaizcAmRtahAribhiH / anunetuM na sA zakyA saMpadA cAmarAmayA // 164 // uparyupari saMrakko dUta vidyAdharAdhipaH / prAhiNoddhi smarodAradAvajvAlAkulIkRtaH // 165 // "dUti sItAM vraja brUhi dazAsyamanuraktakam / na sAMpratamavajJAtuM prasIdetyAdibhASate // 166 // gatAgatAca sA tasmai vadatIti vitejase / deva sAhAramutsRjya sthitA svAM vRNute katham // 167 // ra udyAna meM vRkSoMkI saba jAtiyA~ vidyamAna haiM jo ki phUloMse AcchAdita haiM aura madonmatta bhramara jinapara guMjAra karate haiM || 154 || vahA~ manda manda vAyuse hilatI aura phaloM tathA phaloMse manohara latA apane komala pallavoMse aisI jAna par3atI hai mAno hAtha calAtI huI nRtya hI kara rahI ho // 155 // | vahA~ nIce lapakate hue meghoMke samAna suzobhita tathA samasta RtuoMmeM chAyA utpanna karanevAle saghana vRkSoMkI hariNiyA~ sadA sevA karatI haiM--unake nIce vizrAma letI haiM // 156 // kamalarUpI mukhoMse sahita vahA~kI vApikAeM nIla kamalarUpI netroMke dvArA usa vanakI usa vibhUti mAno atRpta hokara hI sadA dekhatI rahatI haiM // 157 // jahAM manda manda vAyuse nRtya karatI huIM vApikAe~ rAjahaMsa pakSiyoMke samUhase aisI jAna par3atI haiM mAno kokilAoMke AlApase yukta saghana vanoM kI ha~sI hI kara rahI hoM || 158 || isa viSayameM adhika kahanese kyA ? itanA hI bahuta hai ki samasta bhogoM aura utsavoMko dhAraNa karanevAlA vaha pramada nAmaka udyAna nandana vanase bhI adhika sundara hai || 159|| usa pramada vanameM azoka mAlinI nAmakI vApI hai jo ki kamala patroMse suzobhita hai, svarNamaya sopAnoMse yukta hai, aura vicitra AkAravAle gopurase alaMkRta hai || 160|| isake sivAya vaha pramada vana jharokhe Adise alaMkRta tathA uttamottama latAoMse AliMgita manohara gRhoM aura jala kaNoMse yukta nirjharoMse suzobhita hai // 161 // | usa pramada vanake azoka vRkSase AcchAdita eka deza meM baiThI zokavatI sotA aisI jAna par3atI thI mAno svargase girI sAkSAt lakSmI ho // 162 // vahA~ rAvaNakI AjJAnusAra vastra, gandha tathA alaMkAroMko hAthoMmeM dhAraNa karanevAlI striyA~ nirantara sItAko prasanna karane kI ceSTA karatI thIM // 163 // kintu nRtya sahita divya saMgItoM, amRtake samAna manohara vacanoM aura devatulya sampadAke dvArA sItA anukUla nahIM kI jA sakI || 164 // itanepara bhI kAmarUpI dAvAnalakI pracaNDa jvAlAoMse vyAkula huA rAgI rAvaNa ekake bAda eka dUtI bhejatA rahatA thA / / 165 // / vaha kahatA thA ki he dUti ! jAo aura sItAse kaho ki aba anurAgase bhare rAvaNakI upekSA karanA ucita nahIM hai ataH prasanna hoo || 166 // dUto sItAke pAsa jAtI aura vApasa Akara tejarahita rAvaNase kahatI ki he deva ! vaha to AhAra chor3akara baiThI hai tumheM 1. kurvantI ca., kha. / 2. sevante ma / 3. dUti ma. / 263 Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 264 padmapurANe na jalpati niSaNNAGgI nAlaM kAyena ceSTate / na dadAdi mahAzokA dRSTimasmAsu jAnakI / / 168 // amRtAdapi susvAdaiH payaHprabhRtibhiH zritam / sugandhi vRNute nAGgaM vicitraM bahuvarNakam / / 169 / / tato madanadIptAgnijvAlAkIDhaH samantataH / aatto 'vyacintayat bhUri magno'sau vyasanArNave // 17 // zocatyunmuktadI?SNanizvAsAnilasantatiH / zuSyanmukhaH punaH kiMcidgAyatyaviditAkSaram / / 171 / / smarapAleyanirdagdhaM dhunAti mukhapaGkajan / muhuH kimapi saMcitya smayate kSaNanizcalaH / / 172 / / anubandhamahAdAhA samastA vayavAnalam / kSipatyavirataM bhUmau kuTTimAyAM vivarttakaH / / 173 / / uttiSThati punaH zUnyaH sevate nijamAsanam / niHkrAmati punadRSTvA jana pratinivarttate // 174 // nAgendra iva hastena sarvadiGmukhagAminA / AsphAlayati niHzaGkaH kuTTimaM kampamAnayan // 175 // smaran sItAM manoyAtAmAtmAnaM pauruSaM vidhim / nirapekSamupAlabdhaM sAbhranetraH pravarttate // 176 // kiMcidAyate dattahaGkArazcAtikairjanaiH / tUSNImAste punaH kiM kimati zUnyaM prabhASate / / 177 / / sItA sIteti kRtvAsyamuttAnaM bhASate muhuH / tiSThatyavAGamukhaM bhUyo nakhena vilikhan mahIm / / 178 // kareNa hRdayaM mASTiM bAhumUnimIkSate / punarmuJcati huGkAraM talpaM muJcati sevate // 179 // dadhAti hRdaye padmaM punardUraM nirasyati / muhuH paThati zRGgAraM gaganAGgaNamIkSate // 10 // kisa prakAra svIkRta kare // 167 / / vaha cupacApa baiThI hai, na kucha bolatI hai, na zarIrase kucha ceSTA karatI hai aura na mahAzokase yukta honeke kAraNa hama logoMpara dRSTi hI DAlatI hai // 168 // amRtase bhI adhika svAdiSTa, dUdha Adise yukta sugandhita, tathA aneka varNakA vicitra bhojana use diyA para vaha svIkRta nahIM karatI hai // 169 / / datokI bAta sanakara jo saba orase kAmarUpI pracaNDa agnikI jvAlAoMse vyApta thA tathA duHkharUpI sAgarameM nimagna thA aisA rAvaNa atyadhika duHkhI hotA huA punaH cintAmeM par3a jAtA thA // 170 / / vaha kabhI lambI tathA garama zvAsocchvAsakI vAyuko chor3atA huA zoka karatA thA to kabhI mukha sUkha jAnese aspaSTa akSaroM dvArA kucha gAne lagatA thA // 171 // vaha kAmarUpI tuSArase jale hue mukhakamalako bAra-bAra hilAtA thA aura kabhI kSaNabharake lie nizcala baiThakara tathA kucha socakara haMsane lagatA thA // 172 / / vaha ratnakhacita pharzapara loTatA aura mahAdAhase yukta samasta avayavoMko bAra-bAra phailAtA thA // 173|| phira uThakara khar3A ho jAtA, kabhI zUnya hRdaya ho apane Asanapara jA baiThatA, kabhI bAhara nikalatA aura kisI manuSyako dekhakara phira lauTa jAtA / / 174|| jisa prakAra hAthI saba dizAoMmeM jAnevAlI saMDase kisIkA AsphAlana karatA hai usI prakAra rAvaNa bhI niHzaMka ho saba dizAoMmeM dhUmanevAle apane hAthase kampita karatA huA pharzako AsphAlana karatA thA arthAt phazaMpara ghumA-ghumAkara hAtha paTakatA thA aura usase pharzako kampita karatA thA // 175 / / vaha manameM AyI huI sItAkA smaraNa karatA huA apane puruSArtha, tathA nirapekSa bhAgyako ulAhanA daneke lie pravRtta hotA thA aura usa samaya usake netroMse azru nikalane lagate the // 176 / / vaha kisIko bulAtA thA aura samIpavartI loga jaba hukAra dete the taba cupa raha jAtA thaa| tadanantara bAra-bAra kyA hai ? kyA hai ? isa prakAra binA kisI lakSyake bakatA rahatA thA // 177 // vaha kabhI mukhako Upara kara 'sItA sItA' isa prakAra bAra-bAra cillAtA thA aura kabhI mukha nIcA kara nakhase pRthivIko khodatA huA cupa baiThA rahatA thaa||178|| vaha kabhI hAthase vakSaHsthalako sApha karatA thA, kabhI bhujAoMke agrabhA dekhatA. kabhI haMkAra chor3atA, kabhI vistarapara jA leTatA thA // 179|| kabho hRdayapara kamala 1. vicintayad m.| 2. smaratAvayavAnavam m.| 3. -mupAlabdhaM m.| 4. yatati ma. / 5. -mIkSyate ma. / Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 265 SaTcatvAriMzattama parva hastaM hastena saMspRzya hanti pAdena medinIm / nizvAsadahanazyAmamAkRSyAdharamIkSyate // 181 // dhatte kahakaha svAnaM kezAn varttayati kSaNam / kopena dussahAM dRSTiM kvacideva vimuJcati // 182 // z2ambhottAnIkRtorasko vASpAcchAditalocanaH / bAhutoraNamudyamya minatti sphuTadaGguliH // 183 // aMzukAntena hRdaya vIjayatyAhitekSaNam / kusumaiH kurute rUpaM punarnAzayati drutam // 184 // citrayatyAdarI sItAM dravayatyazramiH punaH / dInaH kSipati hAkArAn na na mAmeti jalpati // 185 // evamAdyAH kriyAH kliSTA madanagrahapIDitaH / karoti karuNAlApaM citraM hi smaraceSTitam / / 186 / / tasya smarAgninA dIptaM hRdayena samaM vapuH / anubandhamahAdhUpaM jvalatyAzAkRtendhanam / / 187 / / acintayacca hA kaSTaM kAmavasthAmahaM gataH / yenedamapi zaknomi na voDhuM svazarIrakam // 188 // durgasAgaramadhyasthA bRhadvidyAdharA mayA / jitAH sahasrazo yuddhe kimidaM vartate'dhunA // 189 / / sarvatra jagati khyAtalokapAlaparicchadaH / vandIgRhamupAnIto mahendro'pi purA mayA // 19 // anekayuddhanirbhagnanarAdhipakadambakaH / so'haM saMprati mohena bhasmIkatu pravartitaH / / 191 // cintayannidamanyacca kAmAcAryavazaMgataH / AstAM tAvadasau rAjanidamanyadvibudhyatAm // 192 // Akulo mantribhiH sAkaM mahAmantravizAradaH / vibhISaNaH samArebhe nirUpayitumIdazam // 193 // sa hi rAvaNarASTrasya dhuraM dhatte gatazramaH / samastazAstrabodhAmbudhautanirmalamAnasaH // 194 // rakhatA, kabhI use dUra pheMka detA, kabhI bAra-bAra zRMgArakA pATha karatA-zRMgAra bhare zabdoMkA uccAraNa karatA aura kabhI AkAzakI ora dekhane lagatA thA // 180 // kabhI hAthase hAthakA sparza kara pairase pRthivIko tAr3ita karatA thA, kabhI zvAsocchvAsarUpI agnise kAle par3e hue adharoSThako khIMcakara dekhatA thA // 181 // kabhI 'kaha-kaha' zabda karatA thA, kabhI kezoMko kholakara phailAtA thA, kabhI kisIpara krodhase duHsaha dRSTi chor3atA thA // 182 // kabhI jimuhAI lete samaya vakSaHsthalako phulAkara Ageko ubhAra letA thA, kabhI netroMko AMsuoMse AcchAdita karatA thA, kabhI bhujAoMkA toraNa Upara uThA aMguliyAM caTakAtA huA use tor3atA thA // 183 / / kabhI hRdayako ora dRSTi DAlakara vasnake aMcalase havA karatA thA, kabhI phUloMse rUpa banAtA aura phira use zIghra hI naSTa kara detA thA // 184 // kabhI Adarake sAtha sItAkA citra banAtA aura phira use AMsaoMse gIlA karatA thA, kabhI dInatAke sAtha hAhAkAra karatA aura kabhI 'na, na' 'mA, mA' zabdoMkA uccAraNa karatA thA // 185 / / isa prakAra kAmarUpI grahase pIDita rAvaNa aneka prakArakI ceSTAeM karatA tathA karuNApUrNa vArtAlApa karatA thA so ThIka hI hai kyoMki kAmakI ceSTA vicitra hotI hai / / 186 / / jisameM vAsanArUpI mahAdhUma uTha rahA thA, tathA AzA jisameM iMdhana bana rahI thI aisA usakA zarIra kAmAgnise dIpta ho hRdayake sAtha jala rahA thA // 187 / / vaha kabhI vicAra karatA ki hAya maiM kisa avasthAko prApta ho gayA jisase apane isa zarIrako bhI dhAraNa karaneke lie samartha nahIM rahA / / 188 / / maiMne durgama samudra ke bIca meM rahanevAle hajAroM bar3e-bar3e vidyAdhara yuddha meM jIte haiM para isa samaya yaha kyA ho rahA hai ? // 189 // jisakA lokapAlarUpI parikara samasta saMsArameM prasiddha thA aise rAjA indrako bhI maiMne pahale bandIgRha meM DAla rakhA thA tathA aneka yuddhoMmeM jisane rAjAoMke samUhako parAjita kiyA thA aisA maiM isa samaya mohake dvArA bhasmIbhUta ho rahA hU~ // 190-191 / / gautama kahate haiM ki he rAjan ! yaha tathA anya vastuoMkA cintavana karatA huA rAvaNa kAmarUpI AcAryake vazIbhUta ho rahA thA so yaha rahane do aba dUsarI bAta suno // 192 // athAnantara AkulatAse bharA tathA bar3I-bar3I mantraNA karane meM nipuNa vibhISaNa mantriyoMke sAtha baiThakara isa prakAra nirUpaNa karaneke lie tatpara huA // 193 / / yathArthameM samasta zAstroMke jJAna 1. maakRssnnaadhr-m.| 2. kezAdvartayati m.| 3. kadambakam m.| 4. mahAmantrivizAradaH kh.| 2-34 Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 padmapurANe rAvaNasya hi tattalyo na hito vidyate paraH / tasya sarvopayogena cintanIye sa vartate // 195 // uvAcAsAvaho vRddhA rAjanIrathaM vyavasthite / upakSipata kartavyamasmAkamadhunocitam // 196 // vibhISaNoditaM zrutvA saMminamatirabhyadhAt / ataH paraM vadAmaH kiM gataM kAryamakAryatAm / / 197 // svAmino dazavaktrasya sahasA daivayogataH / dakSiNaH patito bAhuH kharadUSaNasaMjJakaH // 19 // virAdhito'paraH ko'pi kAraNa yo na kasyacit / so'yaM gomAyutAM muktvA kesaritvaM samAzritaH / / 199 // mavyatAM pazyatAmuSya sAdhukarmodayAdimAm / lakSmaNasyAhave yAto bandhutAM yatsuceSTitaH // 20 // ete'pi balinaH sarve mAninaH kpiketvH| bhavantyAkrAntito vazyA nibhRtyAstu na jAtucit // 201 // amISAmanya AkAro mAnasaM tvanyathA sthitam / bhujaGgAnAmivAtyantamantare dAruNaM viSam / / 202 // netA vAnaramaulInAmanaGgakusumApatiH / nyakSeNa bhajate pakSaM sugrIvasya marutsutaH // 203 // tataH paJcamukho'vocadvidhAyAnAdarasmitam / kharadUSaNavRttena gaNiteneha ko guNaH // 204 // vRttAntenAmunA kasya saMtrAso'kIrtireva ca / bhavatyeva hi zUrANAmIdazI samare gatiH // 205 / / vAtenApahRte sindhoH kaNe kA nyUnatA bhavet / rAvaNasya balaM sphItaM kiM dUSaNasamohayA // 206 / / vrIDAM vrajati me cetaH kurvataH saMpradhAraNam / vAyaM dazAnanaH svAmI kvAnye ke'pi vanaukasaH // 207 // sUryahAsadhareNApi kriyate lakSmaNena kim / virAdhitaH ka nAmava yasyecchAmanuvartate // 20 // jalase dhulakara jisakA mana atyanta nirmala ho gayA thA tathA jo saba prakArake zramako sahana karanevAlA thA aisA vibhISaNa hI rAvaNake rASTrakA bhAra dhAraNa karanevAlA thA / / 194 // vibhISaNake samAna rAvaNakA hita karanevAlA dUsarA manuSya nahIM thaa| vaha usake karane yogya samasta kAryoM meM sarva prakArakA upayoga lagAkara sadA jAgarUka rahatA thA / / 195 // vibhISaNane mantriyoMse kahA ki aho vRddhajano! rAjAkI aisI ceSTA honepara aba hama logoMkA kyA kartavya hai so kaho // 196 / / vibhISaNakA kathana sunakara saMbhinnamati bolA ki isase adhika aura kyA kaheM ki saba kArya akAryatAko prApta ho gayA hai arthAt saba kArya gar3abar3a ho gayA hai // 197 // svAmI dazAnanakI dakSiNa bhujAke samAna jo kharadUSaNa thA vaha daivayogase sahasA naSTa ho gayA // 198 // vaha virAdhita nAmakA vidyAdhara jo ki kisIke lie kucha bhI nahIM thA vaha Aja zRgAlapanA chor3akara siMhapaneko prApta huA hai // 199 // puNya karmake udayase prApta huI isakI isa bhavyatAko to dekho ki uttama ceSTAoMko dhAraNa karanevAlA yaha yuddha meM lakSmaNako mitratAko prApta ho gayA // 200 // idhara ye sabhI vAnaravaMzI bhI abhimAnI tathA balavAn ho rahe haiM so ye AkramaNase hI vazameM ho sakate haiM binA AkramaNake kabhI vazIbhUta nahIM ho sakate // 201 // inakA AkAra kucha dUsarA hI hai aura mana dUsare hI prakArakA sthita hai jisa prakAra sAMpoMke bAhyameM to komalatA rahatI hai aura bhItara dAruNa viSa rahatA hai // 202 // kharadUSaNakI putrI anaMgakusumAkA pati hanumAn isa samaya vAnara vaMziyoMkA netA bana rahA hai aura vaha khAsakara sugrIvakA hI pakSa letA hai| isa prakAra saMbhinnamatike kaha cukanepara paMcamukha mantrI anAdarapUrvaka haMsatA huA bolA ki yahA~ kharadUSaNakA vRttAnta ginanese arthAt usakI mRtyukA soca karanese kyA lAbha hai ? // 203-204 // isa vRttAntase kise bhaya tathA kisakI apakIti hai ? arthAt kisIkI nahIM kyoMki yuddha meM zUravIroMkI aisI gati hotI hI hai // 205 / / vAyuke dvArA samudrakI eka kaNikA hara lenepara samudra meM kyA nyUnatA A gayI? arthAt kucha bhI nhiiN| rAvaNakA bala bahuta hai, usake doSa dekhanese kyaa| aisI bAta socate hue mere manameM lajjA AtI hai| kahA~ yaha jagatkA svAmI rAvaNa aura kahA~ anya vanavAsI ? // 206-207 / / lakSmaNa yadyapi sUryahAsa khaDgako dhAraNa karanevAlA hai to bhI usase kyA aura 1. bhuktvA m.| 2. 'vAtenApahRte sindhoH kaNikAnyUnatA bhavet' ma. / Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTcatvAriMzattamaM pavaM 267 mRgendrAdhiSThitAramAnamapi kAnanasaMgatam / dandahyate na kiM dAvo giri paramaduHsaham // 209 // sahasramatinAmAtha sacivo'nantaraM jagau / sUcayan virasaM vAkyaM pUrva mastakakampanAt // 210 // mAnoddhatairimarvAkyairarthahonaiH kimIritaiH / mantraNIyaM hi saMbaddhaM svAmine hitamicchatA // 21 // svalpa ityanayA buddhayA kAryAvajJA na vairiNi / kAlaM prApya kaNo vahverdahet sakalaviSTapam // 212 // azvagrIvo mahAsainyaH khyAtaH sarvatra viSTape / svalpenApi tripRSThena nihato raNamUrdhani // 213 // tasmAtkSepavinimuktamiyaM paramadurgamA / nagarI kriyatAM laGkA matisaMdohazAlibhiH // 214 // sughorANi prasAryantAM yantrANyetAni sarvataH / tuGgaprAkArakUTeSu dRzyatAM ca kRtAkRtam // 215 // sanmAnarbahumiH zazvat sevyo janapado'khilaH / svajanAvyatirekeNa dRzyatAM priyavAdibhiH // 256 // sarvopAyavidhAnena rakSyatAM priyakAribhiH / rAjA dazAnano yena sukhatAM pratipadyate // 217 // prasAdyatAM suvijJAnaimaithilI paramaiH priyaiH / madhurairvacanairdAnaiH kSIrairahivadhUriva // 218 // sugrIvaM kaiSkunagaramanyAMzca bhaTapuGgavAn / bahiH sthApayatodyuktAlagaryA rakSakAriNaH // 219 / / evaM kRte na te bhedaM jAnanti bahirAhitAH / kArya niyogadAnAcca jAnanti svAminaM priyam // 22 // evaM durgatare jAte kArya sarvatra sarvataH / ko jAnAti hRtAM sItAM sthitAmatrAparatra vA // 221 // rahitazcAnayA rAmo dhruvaM prANAn vimokSyati / yasyeyamIdRzI kAntA vartate virahe priyA / / 222 // rAme ca paJcatAM prApte zokaviklavamAnasaH / ekAkI kSudrayukto vA saumitriH kiM kariSyati // 23 // virAdhita usakI icchAnukUla pravRtti karatA hai-usakA mitra hai isase bhI kyA ? // 208 // kyoMki bana sahita eka atyanta duHsaha parvata yadyapi siMhase sahita ho to bhI kyA use dAvAnala jalA nahIM detA? // 209|| tadanantara mAthA hilAkara pUrva kathita vacanoMko nIrasa batAtA huA sahasramati mantrI bolA ki mAnase bhare ina nirarthaka vacanoMke kahanese kyA lAbha hai ? svAmIkA hita cAhanevAle aisI mantraNA karanI cAhie jo prakRta bAtase sambandha rakhanevAlI ho / / 210-211 / / 'vaha choTA hai' aisA samajhakara zatruko avajJA nahIM karanI cAhie kyoMki samaya pAkara agnikA eka kaNa samasta saMsArako jalA sakatA hai // 212 // bar3I bhArI senAkA svAmI azvagrIva samasta saMsArameM prasiddha thA to bhI raNake agrabhAgameM choTe-se tripRSThake dvArA mArA gayA thA // 213 / / isalie binA kisI vilambake isa laMkA nagarIko buddhimAn manuSyoMke dvArA atyanta durgama banAyA jAve // 214 // ye mahAbhayAnaka yantra saba dizAoMmeM phailA diye jAveM / atyanta unnata prAkArake zikharoMpara car3hakara 'kyA kiyA gayA kyA nahIM kiyA gayA' isakI dekha-rekha kI jAye // 215 // aneka prakArake sammAnoMse samasta dezakI nirantara sevA kI jAye aura madhura vacana bolanevAle rAjyAdhikArI saba logoMko apane kuTumbIjanoMse abhinna dekheM // 216|| priya karanevAle manuSya saba prakArake upAyoMse rAjA dazAnanako rakSA kareM jisase vaha sukhako prApta ho sake // 217 // jisa prakAra dUdhake dvArA sarpiNIko prasanna kiyA jAtA hai usI prakAra uttama cAturya, parama priya madhura vacanoM aura iSTa vastuoMke dAna dvArA sItAko prasanna kiyA jAye // 218 // kiSku nagarake svAmI sugrIva tathA nagarIkI rakSA karane meM udyata anya uttama yoddhAoMko nagarake bAhara rakhA jAve // 219 / / aisA karanepara bAhara rakhe hue sugrIvAdi antarakA bheda nahIM jAna sakeMge aura kArya sauMpA jAneke kAraNa ve yaha samajhate raheMge ki svAmI hamapara prasanna hai // 220 // isa taraha jaba yahA~kA pratyeka kArya saba jagaha saba orase atyanta durgama ho jAyegA taba kauna jAna sakegA ki harI huI sItA yahA~ hai yA anyatra hai ? // 221 // sItAke binA rAma nizcita hI prANa chor3a degaa| kyoMki jisakI aisI priya strI virahameM rahegI vaha jIvita raha hI kaise sakegA // 222 // jaba rAma mRtyuko 1. vidAnena kh.| 2. mukhyatAM kha.. 3. kSArairahi-kha. / Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 268 padmapurANe athavA rAmazokena maraNaM tasya nizcitam / dIpaprakAzayoyaMvadanayoH saMgataM param // 22 // aparAdhAbdhimagnaH san yAsyati kavirAdhitaH / sugrIvasyApi vAzvantaM 'zrayate lokataH param // 225 // mAyAM sugrIvasaMdehakAriNI yazca nAzayet / dazavaktrezvarAdasya ko'sau loke bhaviSyati // 226 // tasmAttadurgasaMsiddhau sa nAthaM bhajatetarAm / yogazcAyaM vimorTi pariNAme zubhAvahaH // 227 // prakAreNAmunA zatranetAnanyAMzca jeSyati / dazAnanastato yatnaH kriyatAmatra vastuni // 228 // evaM vimRzya vidvAMsaH prmodaanvitmaansaaH| yathAsvaM nilayaM jammaH kartavyakRtanizcayAH // 229 // vibhISaNena yantrAyaH zAlo durgatarIkRtaH / vidyAmizca vicitrAbhirlakA gahvaratArakA // 230 // mandAkrAntA kRtyaM kiMcidvizadamanasAmAptavAkyAnapekSaM nAptaruktaM phalati puruSasyojjhitaM pauruSeNa / daivApetaM puruSakaraNaM kAraNaM neSThasaMge tasmAdbhavyAH kuruta yatanaM sarvahetuprasAde // 23 // rAjankarmaNyudayasamayaM sevamAne janAnAM nAnAkAraM kuzalavacanaM no vizatyeva cetaH / yuktAM tasmAsthitimanunayana karma kuryAtprazastaM bhUyo yena pratapati raviH zokarUpo na kaSTaH // 23 // ityArSe raviSaNAcAryaprokte padmapurANe mAyAprakArAbhidhAnaM nAma SaTcatvAriMzattamaM parva // 46 // prApta ho jAyegA taba zokase duHkhI akelA athavA kSudra sahAyakoMse yukta lakSmaNa kyA kara legA? // 223 / / athavA rAmake zokase usakA maraNa honA nizcita hai kyoMki ina donoMkA samAgama dIpa aura prakAzake samAna avinAbhAvI hai / / 224 // virAdhita aparAdharUpI samudra meM magna hai ataH kahAM jAvegA ? athavA jAvegA bhI to sugrIvake samIpa jAvegA aisA logoMse sunA jAtA hai // 225 / / sugrIvakA sandeha utpanna karanevAlI mAyAko jo naSTa kara sake aisA puruSa saMsArameM svAmI dazAnanase bar3hakara dUsarA kauna hogA ? // 226 / / isalie usa kaThina kAryako siddha karaneke lie sugrIva, svAmI-dazAnanakI sevA kregaa| aura sugrIvake sAtha dazAnanakA samAgama honA phalakAla ka hogA // 227 / isa vidhise dazAnana ina zatraoMko tathA anya logoMko bhI jIta sakeMge isalie isa viSayameM zIghra hI yatna kiyA jAve // 228 // isa prakAra vicArakara buddhimAn mantrI, karane yogya kAryakA nizcaya kara harSita citta hote hue apane-apane ghara gaye / / 229 // vibhISaNane yantra Adike dvArA koTako atyanta durgama kara diyA tathA nAnA prakArakI vidyAoMke dvArA laMkAko gahvaroM evaM pAzoMse yukta kara diyA / / 230 // gautamasvAmI kahate haiM ki he rAjan ! nirmalacittake dhAraka manuSyoMkA koI bhI kArya Apta vacanoMse nirapekSa nahIM hotA arthAt Aptake kahe anusAra hI unakA pratyeka kArya hotA hai| Apta bhagavAnne manuSyoMke lie jo kArya batalAye haiM ve puruSArthake binA saphala nahIM hote aura puruSArtha daivake binA iSTa siddhikA kAraNa nahIM hotA isalie he bhavyajIvo! so sabakA kAraNa hai usake prasanna karane meM prayatna karo // 231 / / he rAjan ! jabataka manuSyoMke karmakA udaya vidyamAna rahatA hai tabataka nAnA prakArake kuzala vacana unake cittameM praveza nahIM karate haiM isalie apanI yogya sthitike anusAra prazasta-puNyakarma karanA cAhie jisase ki phira zokarUpI kaSTadAyI sUrya santApa utpanna na kara sake / / 232 / / isa prakAra ArSa nAmase prasiddha, raviSeNAcArya kathita padmacaritameM rAvaNake mAyAke vividha rUpoMkA varNana karanevAlA chiyAlIsavA~ parva samApta huA // 46 / / 1.zrayate ba. ka. / 2. daivopetaM / 3. yatnaM m.| 4. sevyamAne m.| 5. nAnAkAre m.| Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptacatvAriMzattama parva kiSkindhezastato bhrAmyan kAntAvirahaduHkhitaH / taM pradezamanuprApto nivRttaM yatra saMyugam // 1 // tamrAdrAkSIdrathAn magnAn gajAMzca gatajIvitAn / sAmantAnazvasaMyukkAnnibhinnacchinnavigrahAn // 2 // dahyamAnAn nRpAn kAMzcit kAMzcinnizvasitAMstathA / kriyamANAnumaraNAn kAntAbhiparAn maTAn // 3 // vicchinnArdhabhujAna kAMzcit kAMzcida?ruvarjitAn / niHsRtAntracayAn kAMzcitkAMzcidalitamastakAn // 4 // gomAyuprAvRtAn kAMzcit khagaiH kAzcinniSevitAn / rudatA parivargeNa kAMzcicchAditavigrahAn // 5 // kimetaditi pRSTazca tasmai kazcidavedayat / sItAyA haraNaM dhvastI jaTAyukharadUSaNau // 6 // tato'bhavad bhRzaM duHkhI kharadUSaNamRtyutaH / kiSkindhAdhipatizcintAmetAmagamadAkulaH // 7 // kaSTaM cintitametanme kilAsmai balazAline / nivedya dayitAzokaM mokSyAmIti mahAzayA // 8 // vidhAnadantinA so'pi kathamAzAmahAdrumaH / bhagno mama vipuNyasya kathaM zAntirmaviSyati // 9 // kimaJjanAsutaM gatvA sAdaraM saMzrayAmyaham / madra padhAriNo yena maraNaM sa kariSyati // 10 // udyogena vimuktAnAM janAnAM sukhitA kutaH / tasmAd duHkhavinAzAya zrayAmyudyogamuttamam / / 31 // athavAnekazo dRSTo'nAdaraM sa kariSyati / navo'nurAgavandyo hi candro lokasya nAnyadA // 12 // tasmAn mahAbalaM dIptaM mahAvidyAvizAradam / rAvaNaM zaraNaM yAmi sa me zAnti kariSyati / / 13 / / athAnantara kiSkindhApurakA svAmI sugrIva strIke virahase duHkhI ho bhramaNa karatA huA jahA~ ki kharadUSaNa tathA lakSmaNakA yuddha huA thA // 1 // vahAM Akara usane dekhA ki kahIM TUTe hue ratha par3e haiM, kahIM mare hue hAthI par3e haiM, kahIM jinake zarIra chinna-bhinna ho gaye haiM, aise ghor3oMke sAtha sAmanta par3e haiM / / 2 / / kahIM koI rAjA jala rahe haiM, koI sA~seM bhara rahe haiM, kahIM svAmIke pIche maraNa karanevAle svAmibhakta subhaTa par3e haiM // 3 // kinhIMkI AdhI bhujA kaTa gayI hai, kinhIMkI AdhI jAMgha TUTa cukI hai, kinhIMkI AMtoMkA samUha nikala AyA hai, kinhIMke mastaka phaTa gaye haiM, kinhIMko zRgAla ghere hue haiM, kinhIMko pakSI khA rahe haiM aura kinhIMke mRta zarIrako rote hue kuTumbIjana AcchAdita kara rahe haiM // 4-5 // 'yaha kyA hai ?' isa prakAra pUchanepara kisIne use batAyA ki sItAkA haraNa ho cukA hai aura jaTAyu tathA kharadUSaNa mAre gaye haiM / / 6 / / tadanantara kharaduSaNakI matyase kiSkindhApati sugrIva bahata duHkhI haA, vaha AkUla hotA huA isa prakAra cintA karane lagA ki hAya maiMne vicAra kiyA thA ki 'maiM usa balazAlIke lie nivedana kara strI sambandhI zokase chUTa jAUMgA' isI bar3I AzAse maiM yahAM AyA thA para mere bhAgyarUpI hAthIne usa AzArUpI mahAvRkSako kaise girA diyaa| hAya aba mujha pApIko kisa prakAra zAnti hogI // 7-9 / / kyA aba maiM Adarake sAtha hanumAnkA Azraya lUM jisase vaha mere samAna rUpakA dhAraNa karanevAle mAyAmayI sugrIvakA bharaNa kara sake // 10 // udyogase rahita manuSyoMko sukha kaise prApta ho sakatA hai, isalie maiM duHkhakA nAza karaneke lie uttama udyogakA Azraya letA haiM // 11 // athavA hanumAnako aneka bAra dekhA hai ataH vaha anAdara karegA kyoMki navIna candramA hI logoMke dvArA anurAgake sAtha vandanIya hotA hai anya samaya nahIM // 12 // isalie mahAbalavAn, dedIpyamAna aura mahAvidyAoMmeM nipuNa rAvaNakI zaraNameM jAtA hU~ vahI mujhe zAnti 1. duHkhata: ma., kriyamANAnumaraNAkrAntAbhiraparAn m.| 2. ruditA m.| 3. 'nAdaro ma. / Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 270 papapurANe ajAnAno vizeSa vA krodhacoditamAnasaH / dazAnanaH kadAcinnau hantuM vAlchedubhAvapi // 14 // mantradoSamasatkAraM dAnaM puNyaM svazUratAm / duHzIlatvaM manodAhaM durmitrebhyo na vedayet // 15 // tasmAdyenaiva saMgrAme nihitaH kharadUSaNaH / tameva zaraNaM yAmi sa me zAnti kariSyati // 16 // tulyavyasanatAhetoH kAlo'yamupaisarpati / sadbhAvaM hi prapadyante tulyAvasthA janA bhuvi // 17 // evaM vimRzya saMjAtacArubuddhiH samantataH / prajighAyAdarAd dUtaM priyaM katu virAdhitam // 18 // sugrIvAgamane tena jJApite'bhUda virAdhitaH / savismayaH satoSazca cakAra ca manasyadaH // 11 // citraM sugrIvarAjo mAM saMsevyaH sanniSevate / athavAzrayasAmarthyAt puMsA kiM nopajAyate // 20 // tato dundubhinirghoSaM samAkarNya ghanopamam / pAtAlanagaraM jAtaM mayAkulamahAjanam // 21 // tato lakSmIdharo'pRcchadanurAdhAGgasaMbhavam / vada tUrya ninAdo'yaM zrUyate kasya saMhataH / / 22 / / so'vocaccha yatAM deva mhaablsmnvitH| nAtho'yaM kapiketUnAM prAptastvAM prematatparaH // 23 // bhrAtarau bAlisugrIvau kiSkindhAnagarAdhipau / tigmAMzurajasaH putrI prakhyAtAvavanAvimau // 2 // vAlIti yo'tra vikhyAtaH zIlazauryAdimirgaNaH / amimAnamahArzalo nAnaMsIda dazabakrakam // 25 // paraM prApya prabodhaM sa kRtvA sugrIvasAcchriyam / tapovanamupAvikSatsarvagranthavivarjitam // 26 // sugrIvo'pyamisaktAtmA sutArAyAM zriyAnvitaH / rAjye niHkaNTake reme zacIyukto yathA hari // 27 // pradAna karegA // 13 // athavA jisakA mana krodhase prerita ho rahA hai aisA rAvaNa, vizeSako na jAnatA huA kadAcit hama donoMko hI mAranekI icchA kare to ulaTA anartha ho jAyegA // 14 // isake sAtha nIti bhI yaha kahatI hai ki duSTa mitroMke lie, mantradoSa, asatkAra, dAna, puNya, apanI zUra-vIratA, duSTa svabhAva aura manakI dAha nahIM batalAnI cAhie // 15 // isalie jisane yuddha meM kharadUSaNako mArA hai usIke zaraNameM jAtA hU~, vahI mere lie zAnti utpanna karegA / / 16 / / rAmako bhI strIkA viraha huA hai aura maiM bhI strIke virahase duHkhI hU~ isalie eka samAna duHkha honese yaha samaya unake pAsa jAneke yogya hai kyoMki pRthivIpara samAna avasthAvAle manuSya sadbhAva-pArasparika prItiko prApta hote haiM / / 17 // aisA vicArakara jise saba orase uttama buddhi prApta huI thI aise sugrIvane virAdhitako anukUla karaneke lie usake pAsa apanA dUta bhejA // 18 // jaba dUtane sugrIvake AgamanakA samAcAra kahA taba virAdhita Azcarya aura santoSase yukta hokara manameM yaha vicAra karane lagA ki Azcarya hai sugrIva to hamAre dvArA sevA karane yogya hai phira bhI vaha hamArI sevA kara rahA hai so ThIka hI hai kyoMki AzrayakI sAmayaMse manuSyoMke kyA nahIM hotA hai ? // 19-20 // tadanantara meghake samAna dundubhikA zabda sunakara pAtAlanagara, (alaMkArapura ), bhayase vyAkula haiM mahAjana jisameM aisA ho gayA / / 21 / / tatpazcAt lakSmaNane virAdhitase pUchA ki kaho ki yaha kisakI turahIkA zabda sunAI de rahA hai ? // 22 // isake uttarameM virAdhitane kahA ki he deva ! yaha mahAbalase sahita, vAnaravaMziyoMkA svAmI sugrIva premase yukta ho Apake pAsa AyA hai / / 23 / / bAli aura sugrIva ye donoM bhAI kiSkindhA nagarIke svAmI haiM, rAjA sahasra razmi rajake putra haiM tathA pRthivIpara atyanta prasiddha haiM // 24 // inameM jo bAli nAmase prasiddha thA vaha zIla, zUra-vIratA Adi guNoMse vikhyAta thA tathA abhimAnake lie mAno sumeru hI thA, usane rAvaNako namaskAra nahIM kiyA thA // 25 // antameM parama prabodhako prApta ho tathA rAjyalakSmI sugrIvake AdhIna kara vaha sarvaparigrahase rahita tapovanameM praviSTa ho gayA // 26 // sugrIva bhI apanI sutArA 1. bodhit-m.| 2. AvAm / 3. mupasarpaNe kha., j.| 4. tulyAvAJchA m.| 5. prakhyAtI + avanI - pRthivyAma, imau / 6. indraH / Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptacatvAriMzattamaM parva suto yasyAGgadAbhikhyaH guNaratnavibhUSitaH / kiSkindhAviSaye yasya saMkathAnyavivarjitA // 28 // tayoriyaM kathA yAvadvarttate'nanyacetasoH / tAvatsaMprApa sugrIvaH zrImatpArthivaketanam ||29|| jJAtazcAnumatiM prApya vivezekSitamaGgalaim / rAjAdhikRtalokena paramaM darzitAdaraH ||30|| lakSmIdharakumArAdyAstaM rAjan prAptavismayAH / pariSasvajire kAntyA vikasadvadanAmbujAH // 31 // upaviSTAzca vidhinA jAmbUnadamahItale / yogyaM saMbhASaNaM cakruramRtopamayA girA // 32 // niveditaM tato vRddhairiti padmamahIkSite / deva kiSkindhanagare sugrIvAkhyo'vanIzvaraH // 33 // prabhurmahAbalo mogI guNavAnatisaspriyaH / kenApi duSTamAyena khagenAnarthamAhRtaH // 34 // etasyAkRtimAzritya rAjyabhogaM puraM balam / sutArAM ca gRhItuM tAM ko'pi vAJchati durmatiH ||35|| etasya vacanasyAnte rAmastatsaMmukho'bhavat / acintayacca matto'pi duHkhito nAma vidyate // 36 // mayAyaM sadRzo manye yadi vAdharatAM bhajet / yenAsya dRzyamAnaikapratipakSeNa bAdhanam ||37|| artho'yaM dustaro'tyantaM kathametadbhaviSyati / hAnirevaMvidhasyaiSA madvidhaH kiM kariSyati ||38|| sumitrAtanayo'pRcchat kRtsnaM duHkhasya kAraNam / sugrIvasya manastulyaM dhIraM jAmbUnadazrutim // 39 // tato'sau mantriNAM mukhyo jagAda vinayAnvitaH / asatsugrIvarUpasya satsugrIvasya cAntaram // 40 // nAmaka strI meM atyanta Asakta ho rAjyalakSmI sahita niSkaNTaka rAjya meM isa prakAra krIr3A karatA thA jisa prakAra ki indrANI sahita indra krIr3A karatA hai // 27 // usa sugrIvakA guNarUpI ratnoMse vibhUSita aMgada nAmakA aisA putra hai ki kiSkindhA dezameM jisakI kathA anya kathAoMse rahita hai arthAt anya logoM kI kathA chor3akara sampUrNa kiSkindhA dezameM usI ekakI kathA hotI hai // 28 // isa prakAra ananyacittake dhAraka lakSmaNa tathA virAdhitake bIca jabataka yaha vArtA cala rahI thI ki tabataka sugrIva rAjabhavanameM A pahu~cA ||29|| rAjAke adhikArI logoMne jJAta honepara usake prati bahuta Adara dikhalAyA / tadanantara anumati pAkara usane maMgalAcArakA avalokana karate hue rAjabhavana meM praveza kiyA ||30|| he rAjan ! jinheM AzcaryaM prApta ho rahA thA tathA jinake mukhakamala kAntise khila rahe the aise lakSmaNa Adine usakA AliMgana kiyA ||31|| ziSTAcArake uparAnta saba vidhipUrvaka svarNamaya pRthivI talapara baiThe aura amRtatulya vANI se paraspara vArtAlApa karane lage ||32|| tadanantara vRddhajanoMne rAjA rAmacandra ke lie paricaya diyA ki he deva ! yaha kiSkindha nagarakA rAjA sugrIva hai ||33|| yaha mahAaizvaryazAlI, mahAbalavAn, bhogI, guNavAn tathA sajjanoMko atizaya pyArA hai / parantu kisI duSTa mAyAvI vidyAdharane ise anartha- Apatti meM DAla diyA hai ||34|| koI durbuddhi vidyAdhara isakA rUpa dhara isake rAjyabhoga, nagara, senA tathA isakI priyA sutArAko bhI grahaNa karanA cAhatA hai ||35|| tadanantara vRddhajanoMke ukta vacana pUrNa honeke bAda rAma, sugrIvake sammukha usakI ora dekhane lage / rAmane manameM vicAra kiyA ki are ! yaha to mujhase bhI adhika duHkhI hai || 36 || yaha mere samAna hai athavA meM samajhatA hU~ ki yaha mujhase bhI kahIM adhika hInatAko prApta hai kyoMki isakA zatru to isake sAmane hI bAdhA pahu~cA rahA hai ||37|| isakA yaha kArya atyanta kaThina hai so kisa prakAra hogaa| isakI yaha bar3I hAni ho rahI hai merAjaisA vyakti kyA karegA ? ||38|| lakSmaNane sugrIvake manake samAna jo jAmbUnada nAmaka dhIra-vIra mantrI thA usase duHkhakA samasta kAraNa pUchA ||39|| tadanantara mantriyoM meM mukhya jAmbUnadane bar3I vinayase mAyAmaya sugrIva aura vAstavika 1. saMprAptaH ma. / 2. viveze kRtamaGgalaH ma. / 3. mahIkSito kha. / 4 mAhataH ma., ba. / 5 madapekSayApi / 6. adharatAM = hInatAM / 7. lakSmaNa ma / 271 Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 272 padmapurANe rAjan dAruNAnaGgalatApAzavazIkRtaH / rUpaM rUpavazaH ko'pi samaM kRtvAsya mAyayA // 41 // ajJAto mantrivargastha sarvasyAtmajanasya ca / sagrIvAntaHpuraM tuSTaH prAvizalpApacetanaH // 42 // pravizantaM ca taM daSTA satArAhA parA stii| mahAdevI jagAdAsya samadvignA nijaM janam // 43 // duSTavidyAdharaH ko'pi sugrIvAkRtireSakaH / AyAti pApapUrNAtmA cArulakSaNavarjitaH // 44 // abhyutthAnAdikAmasya kriyAM mAkATa pUrvavat / kenApi taraNoyo'yamabhyupAyena durNayaH // 45 // athAzaGkAvimuktAtmA gambhIro lIlayAnvitaH / gatvA sugrIvavabheje saugrIvaM sa varAsanam // 46 // etasminnantare prApa bAlirAjAnujaH kramAt / adrAkSIcca janaM dInamaprAkSIcca samAkulaH // 47 // kasmAdayaM jano'smAkaM mlAnavakvekSaNo bhRzam / viSAdaM vahate sthAne sthAne kRtasamAgamaH // 48 // kimaGgado gato meruM vandanArthI cirAyati / kiM vA pramAdato devI kasyApyupagatA ruSam // 49 // janmamRtyujarAtyugranAnAsaMsAraduHkhataH / bibhyad vibhISaNaH kiM syAttapovanamupAgataH // 50 // cintayannityatikramya dvArANi maNitejasA / mAsamAnAni sarvANi saMyuktAni sutoraNaH // 51 // gItajalpitamuktAni suptAnIva samaMtataH / zaGkitadvArapAlAni prayAtAnyanyatAmiva // 52 // prAsAdapravarotsaMge vikSipan dRSTimAyatAm / apazyatstrIjanAntasthamAtmAbhaM duSTakhecaram // 53 // divyahArAmbaraM dRSTvA taM zomAM dadhataM puraH / citrAvataMsakaM kAntyA vikasadvadanAmbujam // 54 // sugrIvakA antara batAyA // 40 // usane kahA ki he rAjan ! atizaya dAruNa kAmarUpI latAke pAzase vivaza tathA sutArAke rUpase mohita koI pApI vidyAdhara mAyAse isakA rUpa banAkara mantrIvarga tathA samasta parijanoMke binA jAne, santuSTa ho sugrIvake antaHpurameM praviSTa huA // 41-42 // use praveza karate dekha sutArA nAmakI parama satI mahAdevIne bhayabhIta hokara apane parijanase kahA ki jisakI AtmA pApase pUrNa hai, tathA jo uttama lakSaNoMse rahita hai aisA yaha koI duSTa vidyAdhara sugrIvakA veSa rakhakara AtA hai ataH pahale kI taraha tuma loga isakA satkAra nahIM kro| yaha durnayarUpI sAgara kisI upAyase tirane yogya hai-pAra karane yogya hai // 43-45 // tadanantara jisakI AtmA zaMkAse rahita thI, jo gambhIra thA aura lIlAse sahita thA aisA vaha mAyAmaya vidyAdhara sugrIvake samAna jAkara usake siMhAsana para A baiThA / / 46 // isI bIcameM bAlirAjAkA anuja vAstavika sugrIva, yathAkramase vahAM AyA / Ate hI usane apane parijanako dIna dekhakara vyagra ho unase pUchA ki ye hamAre parijana, atyanta mlAnamukha evaM mlAnanetra hokara viSAda kyoM dhAraNa kara rahe haiM tathA sthAna-sthAnapara ikaTThe ho rahe haiM ? ||47-48|| vandanAkI abhilASAse aMgada sumeru parvatapara gayA thA so kyA Ane meM vilamba kara rahA hai athavA mahAdevI pramAdake kAraNa kisIpara roSako prApta huI hai ? / / 49 / / athavA janma, mRtyu aura jarAse atyanta ugra saMsArake nAnA du:khoMse bhayabhIta hokara vibhISaNa tapovanako prApta huA hai / / 50 / / isa prakAra cintA karatA huA sugrIva, maNiyoMke tejase dedIpyamAna tathA uttamottama toraNoMse saMyukta una samasta dvAroMko ullaMghana kara mahalake bhItara praviSTa haA ki jo saMgItamaya vArtAlApase rahita the. saba ora se santapta haeke samAna jAna par3ate the, jinake dvArapAla zaMkAse yukta the tathA jo anyarUpatAko prApta hueke samAna jAna par3ate the / / 51-52 / / jaba usane mahalake uttama madhyabhAgameM apanI lambI dRSTi DAlI to usane strI janoMke pAsa baiThe hue apanI hI samAna AbhAvAle eka duSTa vidyAdharako dekhA / / 53 / / jo divya hAra aura vastroMko dhAraNa kara rahA thA, parama zobhAkA dhAraka thA, citra-vicitra AbhUSaNoMse yukta thA, tathA kAntise jisakA mukhakamala vikasita ho rahA thA aise duSTa vidyAdharako sAmane 1. varaNIyo'ya- ma. / 2. sugrIva / 3. pramAdate m.| 4. bimbadviSaNNaH ma. / Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptacatvAriMzattamaM parva kruddho jagarja sugrIvaH prAvRSeNyaghanopamam / diGmukheSu kSipan mAsamakSNoH saMdhyAghanAruNam // 55 // tataH sugrIvatulyospi kurvan paruSagarjitam / uttasthau koparaktAsyaH karIva madavihvalaH // 56 // saMdaSTaSTau ' mahAsavau dRSTvA tau yoddhumudyatau / sAmnA nirurudhuH kSipraM zrIcandrAdyAH sumantriNaH // 57 // sutAreti tato'vocat duSTo'yaM ko'pi khecaraH / tulyaH sarveNa dehena balena vacasA rucA // 58 // patyurmama na tulyastu lakSaNairmanako gapi / prAsAdazaGkha kummAdyaizcirasaMsthitalakSitaiH // 59 // martubhUSitAGgasya mahApuruSalakSaNaiH / kasyApi vArdhaimasyAsya vAjivAleyatulyatA // 60 // zrutvApIdaM sutAroktaM sAdRzyahRtacittakaiH / mantribhistadavajJAtaM niHsvoktaM dhanimiryathA / / 61 / / ekIbhUya ca taiH sarvairmantribhirmatizAlibhiH / gaditaM saMpradhAryedaM saMdehahRtamAnasaiH ||62|| madyapasyAtivRddhasya vezyAvyasaninaH zizoH / pramadAnAM ca vAkyAni jAtu kAryANi no budhaiH // 63 // atyantadurlabhA loke gotrazuddhistayA vinA / nitAntaparameNApi na rAjyena prayojanam ||64 || saMprApya nirmalaM gotraM mavyaM zIlAdibhUSitaiH / tasmAdantaHpuraM yatnAdidaM rakSyaM sunirmalam ||65 || akIrtiriti nindyeyamasya notpadyate yathA / kurudhvamatiyatnena vibhajyAkhilametayoH ||66 || aGgaH kRtrima sugrIvaM pitRbhrAntyA samAzritaH / aGgadaH satyasugrIvaM mAtRvAkyAnurodhataH // 67 // dekha sugrIva, kruddha hokara sandhyAke megha samAna lAla netroMkI kAntiko dizAoMmeM phailAtA huA varSA Rtuke medhake samAna garajA || 54-55 // tadanantara sugrIvake samAna rUpako dhAraNa karanevAlA vidyAdhara bhI krodha se raktamukha ho hAthIke sasAna madase vihvala hotA aura kaThora garjanA karatA huA uThA ||56|| athAnantara oThoMko Da~sate hue una donoM balavAnoM ko yuddhake lie udyata dekha zrIcandra Adi mantriyoMne zAntipUrvaka zIghra hI unheM roka diyA || 57|| tatpazcAt sutArAne kahA ki yaha koI duSTa vidyAdhara hai / yadyapi samasta zarIra, bala, vacana aura kAntise tulya dikhatA hai parantu prAsAda, zaMkha, kalaza Adi lakSaNoMse jo ki mere patike zarIrameM cirakAlase sthita haiM tathA jinheM maiMne aneka bAra dekhA hai kiMcit bhI mere pati ke samAna nahIM hai ||58 - 59 // mahApuruSoMke lakSaNoMse jinakA zarIra bhUSita hai aise mere patiko tathA isa kisI nIcakI tulyatA ghor3e aura gadhekI tulyatAke samAna hai ||60|| 273 tadanantara donoMkI sadRzatAke kAraNa jinake citta hare gaye the aise mantriyoMne sutArAke ina zabdoM ka sunakara bhI unakI usa taraha avajJA kara dI jisa prakAra ki dhanI manuSya nirdhana manuSyake vacanoM kI avajJA kara dete haiM || 61 // sandehane jinakA mana hara liyA thA aise una buddhizAlI mantriyoMne ekatrita ho salAha kara yaha kahA ki madyapAyI, atyanta vRddha, vezyA vyasanI, bAlaka aura striyoMke vacana vidvajjanoMko kabhI nahIM mAnanA cAhie // 62-63 / / lokameM gotrakI zuddhi atyanta durlabha hai isalie usake binA bahuta bhArI rAjyase bhI prayojana nahIM hai ||64 || nirmala gotra pAkara hI zIlAdi AbhUSaNoMse vibhUSita huA jAtA hai isalie isa nirmala antaHpurakI yatnapUrvaka rakSA karanI cAhie ||65 || jisa taraha se sugrIva nindanIya apakIrti na ho usa taraha ina donoMkA saba vibhAga kara atiyatnapUrvaka kAma karanA cAhie ||66 || aMga nAmakA putra pitAkI bhrAntise kRtrima - banAvaTI sugrIva ke pAsa gayA aura aMgada nAmakA putra mAtAke vacanoMke anurodhase satya sugrIvake 1. saMdaSThau ma / 2. sAsnA ma / 3. manAgapi ISadapi - 'avyaya sarvanAmnAmakac prAkTeH' ityakac / 4. vAdyamasyAsya sa / 5. vittakaiH ma / 6. vyasanasya zizoH ma / 7 vibhidyA- ma. / 2-35 Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 papurANe saMdihAnA nije nAthe vayamapyatisAmyataH / sutArAvacanAdenaM puraskRtya vyavasthitAH // 6 // akSauhiNyastataH sapta prabhumekamupAzritAH / itaraM cApi tAvannyaH saMzayasya vazaM gtaaH||6|| purasya dakSiNe bhAge sugrIvaH kRtrimaH kRtaH / uttare tasya sugrIvaH sthApitazca yathAvidhi // 7 // akaroccandrarazmizca pratijJAmiti saMzaye / bAliputro tataH kurvan sarvataH pratipAlanam // 7 // sutArAmavanadvAraM yo vrajetkazcidasya saH / prauDhendIvarazomasya vadhyaH khaDgasya me dhruvam // 72 // tataH kapidhvajAvevaM sthApitau tAvumAvapi / apazyanto sutArAsyaM nimagnau vyasanArNave // 73 // tato'yaM satyasugrIvo dayitAvirahAkulaH / bahuzaH zokahAnArthamagacchat kharadUSaNam // 7 // punazca mAruteH pAzrvamabravIca punaH punaH / paritrAyasva duHkhAta prasAdaM kuru bAndhava // 75 // madIyaM rUpamAsAdya mAyayA ko'pi pApadhIH / kurute me parAM bAdhAM sa gatvA mAryatAM dvatam / / 76 // sugrIvasya vacaH zrutvA tadavasthasya zokinaH / aJjanAtanayaH krodhAdvADavAgnisamo'bhavat // 7 // vimAnaM paramacchAyamapratIghAtasaMjJitam / nAnAlaMkArabhUyiSThaM nidazAvAsasaMnibham / / 78 // utsAhaM paramaM bibhradAruhya sacivairvRtaH / kiSkindhanagaraM prApa svarga sukRtabhAgiva // 79 // zrutvA prApta hanUmantamasako vigatajvaraH / Aruhya dviradaM prItaH sugrIva iva niryayau // 8 // taM kapidhvajamAlokya paraM sAdRzyamAgatam / vismito vAyuputro'pi patitaH saMzayArNave / / 81 // acintayacca suvyaktaM sugrIvo dvAvimau katham / etayoH kataraM hanmi yadvizeSo na labhyate // 8 // pAsa gayA // 67 / hama loga bhI atyanta sadRzatAke kAraNa apane svAmIke viSayameM sandehazIla haiM parantu sutArAke kahanese isIko Age kara sthita haiM // 68 // saMzayake vazameM par3I sAta akSauhiNI senAe~ eka sugrIvake Azraya gayoM aura utanI hI dUsare sugrIvake adhIna huI // 69 / / nagarake dakSiNa bhAgameM kRtrima sugrIva rakhA gayA aura vAstavika sugrIva nagarake uttara bhAgameM vidhipUrvaka sthApita kiyA gayA // 70 // saba orase rakSA karanevAle bAlike putra candrarazmine saMzaya upasthita honepara isa prakArakI pratijJA kI ki ina donoMmeM jo bhI sutArAke bhavanake dvArapara jAvegA vaha taruNa indIvara-nIlakamalake samAna suzobhita merI khaDgake dvArA avazya hI badhya hogA-merI talavArake dvArA mArA jAyegA ||71-72 // tadanantara isa prakAra rakhe hue donoM sugrIva sutArAkA mukha na dekhate hue vyasanarUpI sAgarameM nimagna ho gaye // 73 // ___athAnantara strIke virahase Akula satya sugrIva, zoka dUra karaneke lie aneka bAra kharadUSaNake pAsa AyA // 74 // phira hanumAnke pAsa jAkara usane bAra-bAra kahA ki he bAndhava ! maiM duHkhase pIDita hU~ ataH merI rakSA karo, prasanna hoo // 75 / / koI pApabuddhi vidyAdhara mAyAse merA rUpa rakhakara majhe atyanta bAdhA paha~cA rahA hai so jAkara use zIghra ho mAro // 76 / / usa prakArako avasthAmeM par3e zokayukta sugrIvake vacana sunakara hanumAn krodhase baDavAnalake samAna ho gayA // 77 / / vaha parama utsAhako dhAraNa karatA huA mantriyoMke sAtha, atyanta kAntimAn, nAnA alaMkAroMse pracura, svargatulya apratIghAta nAmaka vimAnameM savAra ho usa taraha kiSkindha nagara pahu~cA jisa taraha ki puNyAtmA manuSya svargameM pahuMcatA hai / / 78-79 // hanumAnko AyA suna vaha zIghra hI hAthIpara savAra ho prasannatAke sAtha sugrovakI taraha nagarase bAhara nikalA // 80 // atyanta sAdRzyako prApta hue usa kapidhvajako dekhakara hanumAn bhI vismita ho saMzayarUpI sAgarameM par3a gayA // 81 // vaha vicAra karane lagA spaSTa ho ye donoM sugrIva haiM jabataka ki vizeSatA nahIM jAna 1. pratijJAtamasaMzaye kh.| Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptacatvAriMzattama parva 275 aviditvAnayormeMdamumayorvAnarendrayoH / kadAcid vadhiSaM mA'haM sugrIvaM suhRdAM varam // 83 / / muhUrta mantribhiH sAdhaM vimRzya ca yathAvidhi / udAsInatayA deva mArutiH svapuraM gataH // 84 // nivRtte marutaH putre sugrIvo'bhavadAkulaH / asau ca sadRzo'muSya tathaivAtiSTadAzayA // 85 / / mAyAsahasrasaMpanno mahAvIryo mahodayaH / ulkAyudho'pi saMdehaM prApa kaSTamidaM param // 86 // nimagnaM saMzayAmbhogI vysngraahsNktte| na jAnAmyadhunA deva ka isa tArayiSyati // 87 / / kAntAviyogadAvena pradIptaM kapiketanam / kRtajJaM bhaja sugrIvaM prasIda raghunandana // 88 // ayaM zaraNamAyAto bhavantaM zritavatsalam / bhavavidhazarIraM hi paraduHkhasya nAzanam / / 89 // tatastadvacanaM zrutvA vismayavyAptamAnasAH / jAtAH panAdayaH sarve dhigahohItibhASiNaH // 90 / acintayaJca padmo'taH sakhAyaM mama duHkhataH / jAto'paraH samAneSu prAyaH premopajAyate // 9 // eSa pratyupakAraM me yadi katu na zakSyati / nirgranthazramaNo bhUtvA sAdhayiSyAmi nirvRtim // 12 // evaM dhyAtvAnurAdhAdyaiH samaM saMgantrya ca kSaNam / kapimaulIndramAhUya padmanAbho'bhyabhASat // 13 // satsugrIvo savAnyo vA sarvathA tvaM mayepsitaH / vijitya bhavatastulyaM padaM yacchAmi te nijam // 9 // tathAvidhaM purA rAjyaM prApya yogaM sutArayA / sevasva mudito'tyantabhagnaniHzeSakaNTakam // 95 / / par3atI hai tabataka ina domeM se ekako kaise mArU~ ? // 82 // ina donoM vAnara rAjAoMkA antara jAne binA maiM kadAcita mitroMmeM zreSTha sagrIvako hI na mAra baitth||83|| isa prakAra muhUrta bhara mantriyoMke sAtha vidhipUrvaka vicAra kara udAsIna bhAvase hanumAn apane nagarako vApasa calA gayA / / 84 // hanumAnke vApasa lauTa jAnepara sugrIva bahuta vyAkula huaa| aura jo isake samAna dUsarA mAyAvI sugrIva thA vaha AzA lagAye hue usI prakAra sthita rahA AyA / / 85 // yadyapi sugrIva hajAroM prakArakI mAyAse svayaM sampanna hai, mahAzaktizAlI hai, mahAn abhyudayakA dhAraka hai, aura ulkArUpa astroMkA dhAraka hai to bhI sandehako prApta ho rahA hai yaha bar3e kaSTakI bAta hai // 86 // he deva ! vyasanarUpI magaramacchoMse bhare hue saMzayarUpI sAgarameM nimagna isa sugrIvako kauna tAregA yaha nahIM jAna par3atA / / 87|| he rAghava ! strIviyogarUpI dAvAnalase pradIpta tathA kRta upakArako mAnanevAle isa kapidhvaja sagrIvakI sevA svIkRta karo, prasanna hoo||8|| yaha Apako Azritavatsala sunakara nakara ApakI zaraNa AyA hai, yathArthameM Apa-jaise mahApuruSakA zarIra paraduHkhakA nAza karanevAlA hai / / 89 // tadanantara usake vacana sunakara jinake hRdaya Azcaryase vyApta ho rahe the aise rAma Adi sabhI loga 'dhik' 'aho"ho' Adi zabdoMkA uccAraNa karane lge|90|| rAmane vicAra kiyA ki aba yaha duHkhake kAraNa merA dUsarA mitra huA hai kyoMki prAyaHkara samAna manuSyoMmeM hI prema hotA hai // 91 / / yadi yaha merA pratyupakAra karane meM samartha nahIM hogA to maiM nirgrantha sAdhu hokara mokSakA sAdhana karUMgA // 12 // isa prakAra dhyAna kara tathA virAdhita Adike sAtha kSaNa-bhara mantraNA kara sugrIvako bulA rAmane usase kahA // 93 // ki tuma cAhe yathArtha sugrIva hoo aura cAhe kRtrima sugrIva maiM tumheM cAhatA hU~ aura tumhAre sadRza jo dUsarA sugrIva hai use mArakara tumhArA apanA pada tumheM detA hU~ // 94 // tuma pahalekI bhAMti apanA rAjya prApta kara samasta zatruoMko nirmUla karate hue prasanna ho sutArAke sAtha mamAgamako prApta hoo // 95 / / 1. -dvidviSamahaM ma. / 2. zRNu vatsakam ma. / 3. padmAbhaH kha., ja., ka. / 4. -nurodhAdyaH m.| Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 276 padmapurANeM yadi me nizvayopetaH prANebhyo'pi garIyasIm / sItAM tAM guNasaMpUrNAM bhadropalabhase priyAm // 96 // kapiketuruvAcedaM yadi tAM tava na priyAm / saptAhA'bhyantare vedmi vizAmi jvalanaM tadA // 97 // amIbhirakSaraiH padmaH paraM prahlAdamAzritaH / zazAGkarazmisadRzairdadhAnaH kumudopamAm // 98 // pravAheNAmRtasyeva plAvito vikacAnanaH / romAJcanirbharaM dehaM babhAra ca samantataH // 99 // anyonyasya vayaM droharahitAviti cAdarAt / 'samayaM cakratujainaM tasminneva jinAlaye || 100 // tato rathavarArUDha mahAsAmanta sevitau / kiSkindhanagaraM tena prayAtau rAmalakSmaNau // 101 // samIpIbhUya dUtazca prahitaH kapimaulinA / nirbhatsitazca kUTena sugrIveNAgataH punaH // 102 // tatazcAlIkasugrIvaH saMnahya syandanasthitaH / yuddhAya niryayau kruddhaH pRthusainyasamAvRtaH // 103 // atha kUTamaTATopa : saMkaTaracaNDanisvanaH / saMprahAro mahAnAsIdaprasaMlagna senayoH // 104 // sugrIvameva sugrIvo jagAmodgrIvamugraruT / vidyAyAH karaNAsakto dRDhaM yoddhuM samudyataH // 105 // saMprahAro mahAn jAtastayozcakreghusAyakaiH / andhakArIkRtAkAzazciramaprAptayoH zramam // 106 // atha sugrIvamAhatya gadasyAlIkavAnarI / vijJAya mRta ityevaM tuSTaH paramupAvizat // 107 // nizceSTavigrahazcAyaM satyazAkhAmRgadhvajaH / nijaM ziviramAnItaH parivArya suhRjjanaiH // 108 // yadi tuma merI prANAdhikA he bhadra! maiMne jo nizcaya kiyA hai use prApta karaneke bAda tathA guNoM se paripUrNaM sItAkA patA calA sake to uttama bAta hai // 96 // | yaha sunakara sugrIvane kahA ki yadi maiM sAta dinake bhItara ApakI priyAkA patA na calA dUM to agnimeM praveza karU ||97|| candramA kI kiraNoMke samAna sugrIvake ina akSaroMse rAma kumudakI upamA dhAraNa karate hue parama AhlAdako prApta hue ||18|| amRtake pravAhase tara hueke samAna unakA mukha-kamala khila uThA tathA zarIra saba orase romAMcoMse vyApta ho gayA // 99 // hama donoM paraspara drohase rahita haiM - eka dUsareke mitra haiM isa prakAra Adarake sAtha una donoMne usa jinAlaya meM jinadharmAnusAra zapatha dhAraNa kI // 100 // tadanantara mahAsAmantoMse sevita rAma-lakSmaNa sugrIvake sAtha uttama rathapara ArUr3ha ho kiSkindha nagarakI ora cale // 101 // nagarake samIpa pahu~cakara mukuTameM vAnarakA cihna dhAraNa karanevAle sugrIvane dUta bhejA so mAyAvI sugrIvake dvArA tiraskRta hokara punaH vApasa A gayA ||102 // tadanantara krodhase bharA kRtrima sugrIva taiyAra ho rathapara baiThakara bar3I senA AvRta huA yuddhake lie nikalA // 103 // athAnantara jinake Age senA laga rahI thI aise una donoMmeM mahAyuddha prArambha huA / unakA vaha mahAyuddha kapaTI yoddhAoMke vistArase yukta thA, saMkaTapUrNa thA tathA tIkSNa zabdoMse sahita thA || 104 || jo tIkSNa krodhakA dhAraka thA, tathA vidyAoMke karanemeM Asakta thA aisA sugrIva, ahaMkAra se grIvAko Upara uThAnevAle kRtrima sugrIvase dRr3ha yuddha karaneke lie udyata huA || 105 || cirakAla taka yuddha karaneke bAda bhI jinameM thakAvaTakA aMza bhI nahIM thA aise una donoM sugrIvoM meM mahAna yuddha huaa| unake usa yuddha meM cakra, bANa tathA khaDga Adi zastroMse AkAzameM andhakAra phaila rahA thA // 106 // athAnantara kRtrima sugrIva, gadAke dvArA sugrIvako coTa pahu~cAkara tathA 'yaha mara gayA' aisA samajhakara santuSTa hotA huA nagara meM praviSTa huA || 107 || idhara jisakA zarIra nizceSTa par3A thA 1. zapathaM / Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptacatvAriMzattamaM pave 277 abravIlabdhasaMjJazca nAtha hastamupAgataH / jIvanneva kathaM cauraH puraM mama punargataH // 109 // nUnaM na bhavitavyaM me duHkhasyAntena rAghava / bhavantamapi saMprApya kiMtu kaSTamataH param // 110 // tataH padmaprabho'vocadbhavatoyudhyamAnayoH / vizeSo na mayA jJAto na hatastena te samaH // 111 // ajJAnadoSato nAzaM mAnaiSItvaiva jAtucit / suhRdaM jainavAkyena janitaM priyasaMgamam // 112 // athAhUtaH punaH prAptaH sugrIvapratimo valI / saMrambhavahninA dIptaH padmenAbhimukhIkRtaH // 113 // adviNeva sa rAmeNa kSobhitaH sAgaropamaH / nistrizagrAhasaMghAtasaMcArAtyantasaMkulaH / / 114 // lakSmaNenaiva sugrIvaH pariSvajya dRDhaM dhRtaH / strIvairataH samIpaM mA zatroH kopena gAditi // 115 // tataH sasAra padmAbhaH sugrIvAmaM samAhvayan / jvalan saMgrAmasaMprAptijanitenorutejasA // 116 // atha padmaM samAlokya samApRcchaya ca sAdhakam / vaitAlI niHsRtA vidyA nArIvoddhataceSTitA // 17 // sugrIvA kRtinirmuktaM vAnarAGkavivarjitam / sahasA sAhasagatimindranIlanagopamam // 11 // svabhAvamAgataM dRSTvA niHkAntamiva kaJcukAt / zAkhAmRgadhvajAH sarve saMkSubhyaikatvamAzritAH // 119 // nAnAyuddhAzca saMkruddhA balinastamayUyudhan / so'yaM so'yamatisvAnaM kurvANAH pazyateti ca / / 120 // tena tejasvinA sainyaM tadviSAmuruzaktinA / puraskRtaM dizo bheje yathA tUlaM namasvatA / / 121 // aise yathArtha sugrIvako usake mitra jana gherakara apane zivirameM le Aye // 108 // jaba saceta huA taba rAmase bolA ki nAtha ! hAthameM AyA cora jIvita ho punaH mere nagarameM kaise calA gayA // 109 // jAna par3atA hai ki rAghava ! aba mere duHkhakA anta nahIM hogA aura phira Apako prApta kara bhii| isase bar3hakara kaSTa aura kyA hogA ? // 110 / / tatpazcAt rAmane kahA ki maiM yuddha karate hue tuma donoMkI vizeSatA nahIM jAna sakA thA isIlie maiMne tamhArI sadazatA karanevAle sa ko nahIM mArA hai // 111 // jinAgamakA uccAraNa kara tU merA priya mitra huA hai so kahIM ajJAnarUpI doSase tujhe hI naSTa nahIM kara dUM isa bhayase maiM cupa rahA // 112 / / athAnantara usa kRtrima sugrIvako phirase lalakArA so vaha balavAn krodhAgnise dIpta hotA huA punaH AyA tathA rAmane usakA sAmanA kiyA // 113 // jisa prakAra parvatake dvArA samudra kSobhako prApta hotA hai usI prakAra krUra yoddhArUpI magaramacchoMke saMcArase atizaya bharA huA vaha samudra tulya kRtrima sugrIva rAmake dvArA kSobhako prApta huaa|114|| idhara lakSmaNane vAstavika sugrIvakA dRr3ha AliMgana kara use isa abhiprAyase roka liyA ki kahIM yaha strIke vairake kAraNa krodhase zatruke pAsa na pahuMca jAve // 115 // tadanantara yuddha kI prAptise utpanna vizAla tejase dedIpyamAna rAma, kRtrima sugrIvako lalakArate hue Age bar3he // 116 // athAnantara rAmako AyA dekha siddha karanevAlese pUchakara vaitAlI vidyA usake zarIrase isa prakAra nikala gayI ki jisa prakAra unhata ceSTAko dhAraNa karanevAlI strI nikala jAtI hai / / 117 / / tatpazcAt jo sugrIvakI AkRlise rahita thA, jisakA vAnara cihna dUra ho cukA, jo indranIla maNike samAna jAna par3atA thA, aura jo AvaraNase nikale hueke samAna apane svAbhAvika rUpameM sthita thA aise sAhasagatiko dekhakara saba vAnaravaMzI kSubhita ho ekarUpatAko prApta ho gaye // 118-119 / / nAnA zastroMte sahita, krodha bhare balavAn vAnara 'yaha vahI hai yaha vahI hai dekho dekho' Adi zabda karate hue usase yuddha karane lage // 120 / / so vizAla zaktike dhAraka usa tejasvIne zatruoMkI usa senAko jaba Age kara khader3A taba vaha dizAoMko usa 1. bhadanta- kha. / 2. kitu ma. / 3. nUnaM m.| Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe 1 tAvatsasAyakaM kRtvA dhanuruddhatavikramaH / adhAvatpadmamuddizya dhanAdhanacayopamaH // 122 // zaradhArAM kSipatyasmin bhRzatvAdvahitAntaram / vidhAya maNDapaM vANairasthAt kAkusthanandanaH // 123 // samaM sAhasayAnena padmasyAbhUtyaraM mRdham / Anando hi sa padmasya ciraM yaH kurute raNam // 124 // tataH kRtvA raNakrIDAM ciramUrjitavikramaH / kSuraprerasya kavacaM ciccheda raghunandanaH // 125 // titavAkAradeho'tha kRtastIkSNaiH zilImukhaiH / gataH susAhaso bhUmimAliliGga gataprabhaH // 126 // samAsAdya ca taiH sarvaiH kutUhalibhirIkSitaH / duSTaH sAhasayAno'sAviti jJAtazca nizcitam // 127 // tataH sabhrAtRkaM padmaM sugrIvaH paryapUjayat / stutibhizcAbhiramyAbhistuSTAvodAttasaMmadaH // 128 // pure kArayituM zobhAM paramAM hatakaNTake / yAtaH kAntAsamAyogaM samutkaNThAM vahan parAm // 129 // bhogasAgaramagno'sau naivAjJAsIdaharnizam / 'ciraMdRSTaH sutArAyAM nyastaniHzeSacetanaH || 130 || rAtrimekAM bahitvA padmAmapramukhA nRpAH / RdhA pravizya kiSkindhaM mahAbalasamanvitAH // 131 // AnandodyAnamAzritya nandanazrIviDambakam / svecchayAva sthitiM cakrurlokapAlasurazriyaH // 132 // tasyA' varNanamevAtivarNanAramyatApi tu / udyAnasyAnyathA ko'sau zaktastadguNavarNane // 133 // ramyaM caityagRhaM tatra nyastacandraprabhArcanam / tadvighnaghnaM praNamyaitAvAsInau rAmalakSmaNau // 134 // 278 prakAra prApta huI jisa prakArakI pavanase prerita rUI prApta hotI hai // 121 // usa samaya uddhata parAkrama tathA meghasamUhakI upamA dhAraNa karanevAlA sAhasagati, dhanuSapara bANa car3hAkara rAmakI ora daur3A // 122 // udhara jaba vaha lagAtAra bANasamUhakI varSA kara rahA thA taba idhara rAma bhI bANoMke dvArA maNDapa banAkara sthita the - rAma bhI ghanaghora bANoMkI varSA kara rahe the || 123 // isa prakAra rAmakA sAhasagati ke sAtha parama yuddha huA so ThIka hI hai kyoMki jo cirakAla taka yuddha karatA thA vaha rAmako AnandadAyI hotA thA // 124 // tadanantara atyadhika parAkramake dhAraka rAmacandrane cirakAla taka raNakrIr3A kara bANoMse usakA kavaca cheda diyA // 125 // tatpazcAt tIkSNa bANoMse jisakA zarIra calanI ke samAna sachidra ho gayA thA aise sAhasagatine prabhArahita ho pRthivIkA AliMgana kiyA arthAt prANarahita hoM pRthivIpara gira par3A // 126 // kutUhalase bhare saba vidyAdharoMne Akara use dekhA tathA nizcayase jAnA ki yaha sAhasagati hI hai // 127 // tadanantara utkaTa harSake dhAraka sugrIvane bhAI - lakSmaNa sahita rAmako pUjA kI tathA manohara stutiyoMse stuti kI // 128 // zatrurahita nagara meM paramazobhA karAneke lie parama utkaNThAko dhAraNa karatA huA vaha strI ke sAtha samAgamako prApta huA // 129 // vaha bhogarUpI sAgara meM aisA magna huA ki rAta-dinakA bhI use jJAna nahIM rahA / vaha cirakAla bAda dikhA thA ataH sutArAke lie hI usane apanI samasta cetanA samarpita kara dI // 130 // mahAbalase sahita rAma Adi pramukha rAjAoMne eka rAtri nagarase bAhara bitAkara vaibhava ke sAtha kiSkindha nagarameM praveza kiyA // 131 // | vahA~ lokapAla devoMke samAna zobhAko dhAraNa karanevAle rAma Adi pramukha rAjA, nandanavanako zobhAko viDambita karanevAle Ananda nAmaka udyAna meM svecchAse Thahare // 132 // usa udyAnako sundaratAkA varNana nahIM karanA hI usakI sabase bar3I sundaratA thI anyathA usake guNa varNana karanemeM kauna samartha hai ? || 133 | | usa udyAnameM candraprabha bhagavAnkI pratimAse suzobhita manohara caityAlaya thA so samasta vighnoMko naSTa karanevAle candraprabha bhagavAnko namaskAra kara rAma-lakSmaNa vahA~ rahane lage // 134 // 1. ciraM dRSTaH ma. / 2. sya varNana ma / 3. pituH ma / Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptacatvAriMzattama parva 279 bahizcaityAlayasyAsya candrodarasutAdayaH / svasainyAvAsanaM kRtvA babhUvurvigatazramAH // 135 // guNazrutyanurAgeNa svayaMvaraNabuddhayaH / trayodaza sutAH panaM sugrIvasya yayurmudA // 136 // candrAbhA nAma candrAsyA dvitIyA hRdayAvalI / anyA hRdayadharmati cetasaH 'saMkaTopamA // 137 // turIyAnundharo nAmnA zrIkAntA zrIrivAparA / sundarI sarvatazcittasundarItyaparoditA // 138 // anyA suravatI nAma surastrIsamavibhramA / manovAhinyabhikhyAtA manovahanakovidA // 139 / / cAruzrIriti vikhyAtA cAruzrIH paramArthataH / madanotsavabhUtAnyA prasiddhA madanotsavA // 14 // anyA guNavatI nAma guNamAlAvibhUSitA / ekA padmAvatI khyAtA buddhapadmasamAnanA // 141 // tathA jinamatirnityaM jinapUjanatatparA / etAH kanyAH samAdAya yayau tAsAM paricchadaH // 142 // praNamya ca jagau rAmaM nArthatAsAM svayaMvRtam / zaraNaM bhava lokeza kanyAnAM bandhuruttamaH // 14 // durvidagdhaiH khagairmAbhUt vivAho'smAkamityalam / jAtamAsAM manaH zrutvA gotrasya svAnupAlakam // 144 // tato hIbhAranamrAsyA vazitAH zomayA vibhum / padmAbhamupasaMprAptAH panAmA navayauvanAH // 145 // vidyadahrisuvarNAbjagarmamAsAM mahIyasAm / dehabhAsAM vikAsena tAsAM reje namastalam // 146 // upavizya vinItAstA lAvaNyAnvitavigrahAH / samIpe padmanAmasya tasthuH pUjitaceSTitAH // 17 // candrodarake putra-virAdhita Adi usa caityAlayake bAhara apanI senAe~ ThaharAkara zramase rahita hue // 135 // tadanantara rAmake guNa zravaNa kara anurAgase bharI sugrIvakI teraha putriyAM svayaMvaraNakI icchAse harSapUrvaka vahA~ AyIM // 136 / / ve teraha putriyAM isa prakAra thI-pahalI candramAke samAna mukhavAlI candramA, dUsarI hRdayAvalI, tIsarI hRdayake lie saMkaTakI upamA dhAraNa karanevAlI hRdayadharmA, cauthI anundharI, pAMcavIM dvitIya lakSmIke samAna zrIkAntA, chaThI sarvaprakArase sundara citta sundarI, sAtavIM devAMganAke samAna vibhramako dhAraNa karanevAlI suravatI, AThavIM mana ke dhAraNa karane meM nipuNa manovAhinI, nauvI paramArthameM uttama zobhAko dhAraNa karanevAlI cAruzrI, dazavI madanake utsavasvarUpa madanotsavA, gyArahavIM guNoMkI mAlAse vibhUSita guNavatI, bArahavIM vikasita kamalake samAna mukhako dhAraNa karanevAlI padmAvatI aura terahavIM nirantara jinapUjanameM tatpara rahanevAlI jinmtii| ina saba kanyAoMko lekara unakA parikara rAmake pAsa AyA // 137-142 / / rAmako praNAma kara usane kahA ki he nAtha ! Apa ina saba kanyAoMke svayaM-vRta zaraNa hoo| he lokeza ! ina kanyAoMke uttama bandhu Apa hI haiM // 143 // gotrakI rakSA karanevAle ApakA nAma sunakara ina kanyAoMkA mana svabhAvase hI aisA huA ki hamArA vivAha nIca vidyAdharoM ke sAtha na ho // 144 // tadanantara lajjAke bhArase jinake mukha namra ho rahe the, jo zobhAse yukta thIM, jinakI AbhA kamalake samAna thI tathA jo navayauvanase paripUrNa thIM aisI ve saba kanyAe~ rAjA rAmacandrake pAsa AyIM // 145 / / bijalI, agni, suvarNa tathA kamalake bhItarI dalake samAna unakI zarIrakI vipula kAntike vikAsase AkAza suzobhita hone lagA // 146 // vinIta, lAvaNyayukta zarIrakI dhAraka evaM prazasta ceSTAoMse yukta ve saba kanyAe~ rAmake pAsa Akara baiTha gaI // 147 // 1. kaNTakopamA ma. / 2. buddhapadmA samAnasA- ma. / Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 padmapurANe AryAcchandaH ramate kacidapi cittaM puruSaraveH pUrvajanmasaMbandhAt / eSA bhavaparivarte sarveSAM zreNikAvasthA || 148 // ityArSe raviSeNAcAryaprokte padmapurANe viTasugrIvavadhAkhyAnaM nAma saptacatvAriMzattamaM parva // 47 // O gautama svAmI kahate haiM ki he zreNika ! puruSoMmeM sUryaM samAna rAmacandrakA bho citta kinhIM meM ramaNako prApta huA so yaha dazA samasta saMsArI jIvoMkI hai || 148|| isa prakAra ArSa nAmase prasiddha, raviSeNAcArya dvArA kathita padmapurANa meM viTa sugrIva ke vadhA kathana karanevAlA saiMtAlIsavA~ parva samApta huA ||47 || O Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTacatvAriMzattamaM parva athopalAlanaM tasya vAJchantyo varakanyakAH / bahubhedAH kriyAzcakrudevalokAdivAgatAH // 1 // vINAdivAdanaistAsAM gItaizcAtimanoharaiH / lalitAbhizva lIlAmihataM tasya na mAnasam // 2 // sarvAkArasamAnIto vimavastasya puSkalaH / na mogeSu manazcakre vaidehI prati saMhRtam // 3 // ananyamAnaso'sau hi muktaniHzeSaceSTitaH / sItA muniriva dhyAyan siddhimAsthAnmahAdaraH // 4 // na zRNoti dhvani kiMcid rUpaM pazyati nAparam / jAnakImayamevAsya sarva pratyavabhAsate // 5 // na karoti kathAmanyAM kurute jAnakIkathAm / anyAmapi ca pArzvasthAM jAnakItyabhimASate // 6 // vAyasaM pRcchati prItyA giraivaM kalanAdayA / bhrAmyatA vipulaM dezaM dRSTA syAt maithilI kvacit // 7 // sarasyunnidrapadmAdikiAlakAlaMkRtAmbhasi / cakrAhvamithunaM dRSTvA kiMcit saMcintya kupyati // 8 // sItAzarIrasaMparkazaGkayA bahamAnavat / nimIlyalocane kiMcit samAliGgati mArutam // 9 // etasyAM sA niSaNNeti vasudhAM bahu manyate / jugupsitastayA" nUnamiti candramudIkSate // 10 // acintayacca kiM sItA madviyogAgnidIpitA / tAmavasthAM bhavet prAptA syAdasyA yApadaiSiNAm // 11 // kimiyaM jAnakI naiSA latA mandAnileritA / kimaMzukamidaM naitaJcalatpatrakadambakam // 12 // __ athAnantara zrIrAmako prasanna karaneko icchA karatI huI ve uttama kanyAeM nAnA prakArako kriyAeM karane lgiiN| ve kanyAeM aisI jAna par3atI thIM mAno svargalokase hI AyI hoM // 1 / / ve kanyAe~ kabhI vINA Adi vAditra bajAtI thI, kabhI atyanta manohara gIta gAtI thIM aura kabhI nRtyAdi lalita krIDAe~ karatI thIM phira bhI unakI ina ceSTAoMse rAmakA mana nahIM harA gayA // 2 // yadyapi unheM saba prakArako puSkala sAmagrI prApta thI to bhI sItAkI ora AkarSita manako unhoMne bhogoMmeM nahIM lagAyA // 3 // jisa prakAra muni muktikA dhyAna karate haiM usI prakAra rAma anya saba ceSTAoMko citta ho Adarake sAtha sItAkA hI dhyAna karate the||4|| ve na to una kanyAoM ke zabdoMko sunate the aura na unake rUpako hI dekhate the| unheM saba saMsAra sItAmaya hI jAna par3atA thA // 5 // ve eka sItAkI hI kathA karate the aura dUsarI kathA hI nahIM karate the| yadi pAsameM khar3I kisI dUsarI strIse bolate bhI the to use sItA samajhakara hI bolate the // 6 // ve kabhI madhuravANImeM kauese isa prakAra pUchate the ki he bhAI! tU to samasta dezameM bhramaNa karatA hai ataH tUne kahIM sItAko to nahIM dekhA // 7 // khile hue kamala Adi puSpoMkI parAgase jisakA jala alaMkRta thA aise sarovarameM krIr3A karate cakavA-cakavIke yugalako dekhakara ve kucha soca-vicArameM par3a jAte tathA krodha karane lagate / / 8|| kabhI netra banda kara bar3e sammAnake sAtha vAyukA yaha vicArakara AliMgana karate ki sambhava hai kabhI isane sItAkA sparza kiyA ho // 9 // isa pRthivI para sItA baiThI thii| yaha socakara use dhanya samajhate aura candramAko yaha socakara hI mAno dekhate the ki yaha usake dvArA apanI AbhAse tiraskRta kiyA gayA thA // 10 // ve kabhI yaha vicAra karane lagate ki sItA merI viyogarUpI agnise jalakara kahIM usa avasthAko to prApta nahIM ho gayI hogI jo vipattigrasta prANiyoMkI hotI hai // 11 // kyA yaha sItA hai ? manda-manda vAyuse hilatI huI latA nahIM hai ? kyA 1. lAlasaM kha. / 2. siddhi mAsthAn ma. / 3. gireva ma. / 4. samAliGgata pa. / 5. tathA ma. / 2-36 Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 282 padmapurANe ete kiM locane tasyA naite puSpe 'saSaTpade / karo'yaM kiM calastasyA nAyaM pratyagrapallavaH // 13 // kezamAraM mayUrISu tasyAH pazyAmi sundaram / aparyAptazazAGkeca lakSmImalikasaMbhavAm // 14 // trivarNAmbhojakhaNDeSu zriyaM locanagocarAm / zoNapallavamadhyasthasitapuSpe smitasviSam // 15 // stabakeSu sujAteSu kAntimassu stanazriyam / jinasnapanavedInAM zobhAM madhyeSu madhyamAm // 16 // tAsAmevoyamAgeSu nitambabharatAkRtim / UruzobhAM sujAtAsu kadalIstammikAsutAm / / 17 / / padmeSa caraNAmikhyAM sthalasaMprAptajanmasu / zomAM tu samudAyasya tasyAH pazyAmi na kacit // 18 // cirAyati kathaM so'pi sugrIvaH kAraNaM nu kim / dRSTA nAma bhavet sItA kiM tena zumadarzinA // 19 // madviyogena taptAM vA vilInAM tAM suzIlakAm / jJAtvA nivedane'zaktaH kimasI naiti darzanam // 20 // kiM vA kRtArthatAM prAptaH prApya rAjya punarnijam / svasthIbhUto bhaved duHkhaM mama vismRtya khecaraH // 21 // evaM cintayatastasya vASpaviplutacakSuSaH / srastAlasazarIrasya vivedAvarajo manaH // 22 // tataH sasaMbhramasvAntaHkopAruNitalocanaH / yayau sugrIvamuddizya nagnAsivilasatkaraH // 23 // gacchatastasya vAtena jAstammAptajanmanA / dolAyitamabhUt sarva mahospAtAkulaM puram // 24 // veganikSiptaniHzeSarAjAdhikRtamAnacaiH" / pravizya tadgRhaM dRSTA sugrIvamidamabhyadhAt // 25 // AH pApa dayitAduHkhanimagne paramezvare / bhAryayA sahitaH saukhyaM kathaM bhajasi durmate // 26 // yaha usakA vastra hai, caMcala patroMkA samUha nahIM hai ? // 12 // kyA ye usake netra haiM, bhramara sahita puSpa nahIM haiM ? aura kyA yaha usakA caMcala hAtha hai nutana pallava nahIM hai ? // 13 // maiM usakA sundara kezapAza mayUriyoMmeM, lalATakI zobhA adhacandrameM, netroMkI zobhA tIna raMgake kamaloMmeM, manda musakAnakI zobhA lAla-lAla pallavoMke madhyameM sthita puSpameM, stanoMkI zobhA kAntisampanna uttama gucchoMmeM, madhyabhAgakI zobhA jinAbhiSekakI vedikAoMke madhyabhAgameM, nitambakI sthUla AkRti unhIM vedikAoMke UrdhvaMbhAgameM, UruoMkI anupama zobhA keleke sundara stambhoMmeM, aura caraNoMkI zobhA sthalakamaloM arthAt gulAbake puSpoMmeM dekhatA hU~ parantu ina sabake samudAya svarUpa sItAkI zobhA kisImeM nahIM dekhatA hU~ // 14-18 / / vaha sugrIva bhI binA kAraNa kyoM dera kara rahA hai ? zubha padArthoM ko dekhanevAle usane kyA kisIse sItAkA samAcAra pUchA hogA? // 19 // athavA vaha zIlavatI mere viyogase santapta hokara naSTa ho gayI hai aisA vaha jAnatA hai to bhI kahane meM asamartha hotA huA hI kyA dikhAI nahIM detA hai ? // 20 // athavA vaha vidyAdhara apanA rAjya pAkara kRtakRtyatAko prApta ho gayA hai tathA merA duHkha bhUlakara apane AnandameM nimagna ho gayA hai // 21 // isa prakAra vicAra karatekarate jinake netra A~suoMse vyApta ho gaye the tathA jinakA zarIra DhIlA aura Alasyayukta ho gayA thA aise rAmake abhiprAyako lakSmaNa samajha gaye // 22 // tadanantara jinakA citta kSobhase yukta thA, netra krodhase lAla the, aura jinakA hAtha naMgI talavArapara suzobhita ho rahA thA aise lakSmaNa sugrIvako lakSya kara cale // 23 // usa samaya jAte hue lakSamaNakI jaMghAoMrUpI stambhoMse utpanna vAyuke dvArA samasta nagara aisA kampAyamAna ho gayA mAno mahAn utpAtase Akula hokara hI kampAyamAna ho gayA ho // 24 // rAjAke samasta adhikArI manuSyoMko apane vegase girAkara ve sugrIvake ghara meM praviSTa ho sugrIvase isa prakAra kahane lage // 25 / / are pApI ! jaba ki paramezvara-rAma strIke duHkhameM nimagna haiM taba re durbuddhe ! tU strIke sAtha sukhakA 1. puSpeSu SaTpadAH ma. / 2. zazAGka va ma. / 3. natazriyam (?) m.| 4. 'abhikhyA nAmazobhayoH' ityamaraH / 5. saMprApanajanmasu (?) m.| 6. dRSTvA m.| 7. prAptA m.| 8. prApye ma. / 9. anujo lakSmaNaH / 10. sasaMbhramaH svAntaH ma. / 11. -mAnana: ma. / Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 283 aSTacatvAriMzatamaM parva ahaM tvAM khecaradhvAGakSa moge durlaDitaM khala / nayAmi tatra nAthena yatra nItastvadAkRtiH // 27 // evamugrAn vimuJcantaM varNAn kopakaNAniva' / lakSmIdharaM praNAmena sugrIvaH zamamAnayat // 28 // uvAca cedamekaM me kSamyatAM deva vismRtam / kSudrANAM hi bhavatyeva mAdRzAM durviceSTitam // 29 // tasyArghapAgayo dArAH saMbhrAntAH kampamUrtayaH / saMpraNAmena niHzeSaM jahurlakSmaNasaMbhramam // 30 // sajanAmbhodavAkkoyadhArAnikarasaMgataH / prayAti vilayaM vApi janAraNimavo'nalaH // 31 // praNAmamAtrasAdhyo hi mahatAM cetasaH zamaH / mahabhirapi no dAnairupazAmyanti durjanAH // 32 // pratijJA smArayaMstasya cakre lakSmIdharaH param / upakAraM yathA yogI yakSadattasya mAtaram // 33 // papraccha magadhAdhIzo gaNezvaramihAntare / yakSadattasya vRttAntaM nAthecchAmi viveditum // 34 / / tato gaNadharo'vocacchRNu zreNikabhUpate / cakAra yakSadattasya yathA mAtuH smRti muniH // 35 // asti krauJcapuraM nAma nagaraM tatra pArthivaH / yakSasaMjJaH priyA tasya rAjileti prakIrtitA // 36 // tatputro yakSadattAkhyaH sa bAhyAM viharan sukham / apazyat paramAM nArI sthitAM durvidhapATake // 37 // smarepuhatacitto'sau tAmuddizya vrajanizi / muninAvadhiyuktena maivamityabhyabhASata // 38 // / tatastaM vidyududyotadyotitaM vRkSamUlAm / aikSatAyananAmAnaM muni sAyakamANikaH // 39 // tamupetya natiM kRtvA papraccha vinayAnvitaH / bhagavan kiM tvayA meti niSiddhaM kautukaM mama // 40 // upabhoga kyoM kara rahA hai ? // 26 / / are duSTa ! nIca vidyAdhara ! maiM tujha bhogAsaktako vahA~ pahu~cAtA hU~ jahA~ ki rAmane terI AkRtiko dhAraNa karanevAle kRtrima sugrIvako pahu~cAyA hai / / 27 / isa prakAra krodhAgnike kaNoMke samAna ugravacana chor3anevAle lakSmaNako sugrIvane namaskAra kara zAnta kiyA // 28 // aura kahA ki he deva ! merI eka bhUla kSamA kI jAya kyoMki mere jaise kSudra manuSyoMkI khoTI ceSTA hotI hI hai / / 29 / / jinake zarIra kAMpa rahe the aisI sugrIvakI ghabar3AyI huI striyAM hAthameM argha le-lekara bAhara nikala AyIM aura unhoMne acchI taraha praNAma kara lakSmaNake samasta krodhako naSTa kara diyA // 30 // so ThIka hI hai kyoMki manuSyarUpI araNise utpanna huI krodhAgni, sajjanarUpI megha sambandhI vacanarUpI jaladhArAoMke sAtha milakara zIghra hI kahIM vilIna ho jAtI hai // 31 // nizcayase mahApuruSoMke cittako zAnti praNAmamAtrase siddha ho jAtI hai jaba ki durjana bar3e-bar3e dAnoMse bhI zAnta nahIM hote // 32 // lakSmaNane pratijJAkA smaraNa karAte hae sugrIvakA usa taraha parama upakAra kiyA jisa taraha ki yogo arthAt munine yakSadattakI mAtAkA kiyA thA / / 33 / / isI bIca meM rAjA zreNikane gautamasvAmIse pUchA ki he nAtha ! maiM yakSadattakA vRttAnta jAnanA cAhatA hU~ // 34|| tadanantara gaNadhara bhagavAnne kahA ki he zreNika bhUpAla! munine jisa prakAra yakSadattakI mAtAko smaraNa karAyA thA vaha kathA kahatA hU~ so suno // 35 // eka krauMcapura nAmakA nagara hai usameM yakSa nAmakA rAjA thA aura rAjilA nAmase prasiddha usakI strI thI // 36 // una donoMke yakSadatta nAmakA putra thaa| eka dina usane nagarake bAhara sukhapUrvaka bhramaNa karate samaya daridroMkI bastImeM sthita eka paramasundarI strI dekhI // 37 // dekhate hI kAmake bANoMse usakA hadaya harA gayA so vaha rAtrike samaya usake uddezyase jA rahA thA ki avadhijJAnase yukta munirAjane 'mA arthAt nahIM' isa prakAra uccAraNa kiyA // 38 // tadanantara usI samaya bijalI camakI so usake prakAzameM hAthameM talavAra dhAraNa karanevAle yakSadattane eka vRkSake nIce baiThe hue ayana nAmaka munirAjako dekhA // 39 / / usane bar3o vinayase unake pAsa jAkara tathA namaskAra kara unase pUchA ki he bhagavan ! Apane 'mA' zabdakA uccAraNa kara niSedha kisalie kiyaa| isakA mujhe bar3A kautuka 1. kaNAni ca m.| Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 284 padmapurANe so'vocadyAM samuddizya prasthitaH kAmuko bhavAn / sA te mAtA tatastAM mA yAsIH kAmIti vAritaH // 41 // sosvocat kathamityAkhyaM tato'smin prastutaM muniH / mAnasAni munInAM hi sudigdhAnyanukampayA // 42 // zRNvasti mRttikAvatyAM kanako nAma vANijaH / dhUrnAgni tasya bhAryAyAM bandhudattaH suto'bhavat ||43|| bhAryA mitravatI tasya latAdattasamudbhavA / kRtvAsyA garmamajJAtaM potena prasthitaH patiH || 44 // zvasurAbhyAM tato jJAtvA garbha duzcariteti sA / nirAkRtA purAt kSipraM dAsyotpalikayA saha ||45|| prasthitA ca piturgehaM sArthena mahatA samam / sarpeNotpalikA dRSTA mRtA ca vipinAntare // 46 // tataH sakhyA vimuktAsau zIlamAtra sahAyikA / imaM krauJcapuraM prAptA mahAzokasamAkulA ||47 // sphItadevArcakArAme prasUtA yAvadambaram / ArAt kSAlayituM yAtA zizustAvaTataH zunA ||48|| sutaM svairaM samAdAya ratnakambalaveSTitam / dadau yakSa mahIpAya nItvA sa hyasya vallabhaH ||49|| tato'nena viputrAyA rAjikAyAH samarpitaH / sArthaM ca yakSadattAkhyAM prApitastvaM sa vartase // 50 // pratyAvRtya ca saMbhrAntamapazyantI prasUtakam / vipralApaM ciraM cakre duHkhAn mitravatI param // 51 // devArcakena sA dRSTA kRpayA kRtasAntvanA / tvaM me svaseti bhASitvA svake'vasthApitoTaje // 52 // sahAyarahitatvena trapayAkIrtibhItitaH / na sA gatA piturgehaM tatraiva niratA tataH // 53 // I hai ? ||40|| isake uttara meM munirAjane kahA ki Apa kAmI hokara jisake uddezyase jA rahe the vaha ApakI mAtA hai isalie 'mata jAo' yaha kahakara maiMne rokA hai || 41 // yakSadattane phira pUchA ki vaha merI mAtA kaise hai ? isake uttara meM munirAjane prakRta vArtA kahI so ThIka hI hai kyoMki muniyoMke mana anukampAse yukta hote hI haiM ||42 || unhoMne kahA ki suno, mRttikAvatI nAmaka nagarImeM eka kanaka nAmakA vaNik rahatA thA, usakI dhur nAmakI strI meM eka bandhudatta nAmakA putra huA thA ||43|| bandhudattakI strIkA nAma mitravatI thA jo ki latAdattakI putrI thii| eka bAra bandhudatta ajJAtarUpase mitravatIko garbhadhAraNa karAkara jahAjase anyatra calA gayA || 44|| tadanantara sAsazvasurane garbhakA jJAna hone para use duzcaritA samajhakara nagarase nikAla diyA, so garbhavatI mitravatI, utpalikA nAmaka dAsIko sAtha le eka bar3e banajAroMke saMghake sAtha apane pitA ke ghara kI ora calI / parantu jaMgalake bIca utpalikAko sAMpane Da~sa liyA jisase vaha mara gayI ||45-46 || taba vaha sakhose rahita, eka zIlavrata rUpI sahAyikAse yukta ho mahAzokase vyAkula hotI huI isa krauMcapura nagarImeM AyI ||47|| yahA~ sphIta nAmaka devAcaMkake upavanameM usane putra utpanna kiyA / tadanantara putrako ratnakambala meM lapeTa kara jaba taka vaha samIpavartI sarovara meM vastra dhoneke lie gayI taba taka eka kuttA usa putrako uThA le gayA || 48 || vaha kuttA rAjAkA pAlatU pyArA kuttA thA isalie ugane ratnakambala meM lipaTe hue usa putrako acchI taraha le jAkara rAjA yakSake lie de diyA ||49|| rAjAne vaha putra apanI putra rahita rAjilA nAmakI rAnIke lie de diyA tathA usakA yakSadatta yaha sArthaka nAma rakhA kyoMki yakSa kuttAkA nAma hai aura vaha putra usake dvArA diyA gayA thA / vahI yakSadatta tU hai // 50 // jaba mitravatI lauTakara Ayo aura usane apanA putra nahIM dekhA taba vaha duHkhase cirakAla taka bahuta vilApa karatI rahI || 51|| tadanantara upavanake svAmI devAcaMkane use dekhakara dayA pUrvaka sAntvanA dI aura yaha kaha kara ki 'tU hamArI bahana hai' apanI kuTImeM rakkhI ||52|| sahAyaka na honese, lajjAse athavA apakIrtike bhayase vaha phira pitAke ghara nahIM gayI aura vahIM 1. raNye ma. / Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTacatvAriMzattamaM partha seyamatyantazIlADhyA jinadharmaparAyaNA / kuTIre durvidhasyAste bhramatA yA tvayekSitA // 54 // vrajatA bandhudattena yaddattaM ratnakambalam / asyAstadyakSabhavane tiSThatyadyApi rakSitam // 55 // ityukte saMyataM natvA stutvA ca hitakAriNam / iyAya khaDgavAneva saMbhramI yakSasaMnidhim // 56 // ceca tessinAnena chinadmi niyataM ziraH / saMvyato yadi me janma na zAsti sphuTakAraNam // 57 // yathAvad veditaM tena ratnakambalalakSitam / ayaM jarAyulepena tiSThatyadyApi digdhakaH // 58 // prathamAbhyAM tatastasya pitRbhyAM saha saMgamaH / jAto mahotsavopetaH mahAvibhavavismitaH // 59 // kathitaM te mahArAja vRttAntAdidamAgatam / adhunA prakRtaM vakSye mavAvahitamAnasaH // 60 // lakSmIdharaM puraskRtya sugrIvastvaritaM yayau / samIpaM rAmadevasya sa tasthau vihitAnatiH // 61 // tato vikramagarveNa sadA prakaTaceSTitAn / AhUya kiGkarAn sarvAn mahAkulasamudbhavAn // 62 // kAMzcidazrutavRttAntAn mahAmoga hatAtmikAn / vedayan vismayaprAptAn padmanirmitamadbhutam // 63 // kAMzcid vijJAtavRttAntAn prabhukAryaparAyaNAn / jagau pratyupakArAya vAcA saMmAnayannidam // 64 // bho bho suvibhramAH sarve zRNuta zrIsamutsRtAH / sItAmupalamadhvaM drAk kva vartata iti sphuTam // 65 // mahItale samaste'smin pAtAle khe jale sthale / jambUdvIpe payonAthe dvIpe vA dhAtakImati // 66 // kulaparvatakukSeSu kAnanAnteSu meruSu / nagareSu vicitreSu ramyeSu vyomacAriNAm // 67 // gahaneSu samasteSu nAnAvidyAparAkramAH / jAnIta dikSu sarvAsu satIM bhUvivareSu ca // 68 // 4 rahane lagI // 53 // vaha atyanta zIlavatI tathA jinadharmake dhAraNa karanemeM tatpara rahatI huI daridra devAcakakI kuTI meM beThI thI so bhramaNa karate hue tumane use dekhA || 54 // usake pati bandhudatta paradezako jAte samaya use jo ratnakambala diyA thA vaha Aja bhI rAjA yakSake gharameM surakSita rakhA hai ||55 || isa prakAra kahanepara usane hitakArI munirAjako namaskAra kara unakI bahuta stuti kI / tadanantara vaha talavAra liye hI zIghratAse rAjA yakSake pAsa gayA || 56|| aura bolA ki yadi tU mere janmakA saca-saca kAraNa spaSTa nahIM batAtA hai to maiM isI talavArase terA mastaka kATa DAlUMgA ||57|| itanA kahanepara rAjA yakSane saba kAraNa jyoM-kA-tyoM batalA diyA aura sAtha hI vaha ratnakambala dikhalAte hue kahA ki yaha aba bhI jarAyuke lepase lipta hai ||58|| tadanantara usakA apane pUrva mAtA-pitA ke sAtha samAgama ho gayA aura mahAvaibhavase AzcaryameM DAlanevAlA bar3A utsava huA // 59 // gautama svAmI kahate haiM ki hai rAjan ! prakaraNa A jAne se yaha vRttAnta maiMne tujhase kahA aba phira prakRta bAta kahatA hU~ so sAvadhAna hokara zravaNa kara ||60|| tadanantara sugrIva, lakSmaNako Age kara zIghra hI rAmake samIpa AyA aura namaskAra kara khar3A ho gayA // 61 // tatpazcAt usane parAkramake garvase sadA spaSTa ceSTAoMke karanevAle evaM ucca kuloM meM utpanna samasta kiMkaroMko bulAkara jina mahAbhogI kiMkaroMne yaha vRttAnta nahIM sunA thA unheM rAmakA adbhuta kAryaM batalAkara Azcarya se cakita kiyA / / 62-63 / / tathA jo isa vRttAntako jAnate the prabhukA kArya karanemeM tatpara rahanevAle una kiMkaroMkA vacana dvArA sammAna karate hue unase rAmakA pratyupakAra karane ke lie yaha kahA || 64 // ki he uttama vibhramoMko dhAraNa karanevAle zrIsampanna samasta puruSo ! tuma loga zIghra hI sItAkA patA calAo ki vaha kahA~ hai ? || 65 // tuma loga nAnA prakArakI vidyAoM aura parAkramase yukta ho ataH isa samasta bhUtala meM, pAtAlameM, AkAzameM, jalameM, thalameM, jambUdvIpameM, samudrameM ghAtakIkhaNDa dvIpameM, kulAcaloMke nikuMjoMmeM, vanake 285 1. 'satpayo yadi me janma nAsti tvaM sphuTakAraNam' ma. 2. prAkRte ma. / 3. mahAmohahatAtmikAn ma. / 4. zrImandutsavAH (?) ma. / Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 286 papapurANe zeSAmiva tato mUrdhni te kRtvA'jJA pramodinaH / utpatya dikSu sarvAsu drutaM jagmurahayavaH // 65 // yuvavidyAbhRtA lekhaM nAyayitvA yathAvidhi / jJAtaniHzeSavRttAnto vaideho'pyupapAditaH // 7 // tato'sau svasUduHkhena nitAntodvignamAnasaH / sugrIva iva rAmasya nitarAM nibhRto'bhavat // 71 / / svayameva ca sugrIvaH paryaTana mAnuvartmanA / tArAnikaracakreNa saMpravRtto gaveSaNe // 7 // duSTavidyAdharAnekapurAnveSaNatatparaH / dhvajaM dUrAt samAlokya samIraNavikampitam // 73 // jambUdvIpamahIdhrasya zikhareNopalakSitam / 'nabhastalaM paraM prApa caladaMzukapallavaH // 74 / / viyato'vatarad vIkSya vimAnaM bhAnubhAsuram / utpAtAzaGkito jAto rasnakezI samAkulaH // 5 // AsIdanusamAlokya tadasAvativihvalaH / vainateyAt paritrastaH saMcukoca yathoraMgaH // 76 / / AsannaM ca parijJAya dhvajena kapilakSmaNam / ratnakezI gatazcintAmiti mRtyumayAkulaH // 7 // lAdhipatinA nUnaM kraddhena janitAgasA / preSito madavinAzAya sagrIvo'yamapAgataH // 7 // kiM na pratimaye zIghraM mRto ratnAkarAmmasi / hA dhigatrAntare dvIpe maraNaM samupAgatam // 79 // manorathaM puraskRtya vidyAvIryavivarjitaH / jIvitasthahayAviSTaH prApayiSyAmi kiMvaham // 8 // iti cintayatastasya saMprApto vAnaradhvajaH / dyotayan sahasA dvopaM dvitIya iva mAskaraH // 8 // takaM dhUsarasarvAGgamAlokya vanapAMsumiH / vAnarAGkadhvajo'pRcchadanukampA samudvahan // 82 / / anta bhAgoMmeM, sumeru parvatoMmeM, vidyAdharoMke citra-vicitra manohara nagaroMmeM, samasta dizAoMmeM aura bhUmike vivaroM arthAt kandarAoMmeM sItAkA patA claao||66-68|| tadanantara harSase bhare ahaMkArI vAnara zeSAkSatakI taraha sugrIvakI AjJAko zirapara dhAraNa kara zIghra hI uDakara samasta dizAoMmeM cale gaye / / 69 / / eka taruNa vidyAdharake dvArA vidhipUrvaka patra bhejakara bhAmaNDalake lie bhI samasta vRttAntase avagata karAyA gayA // 70 // tadanantara bahanake duHkhase bhAmaNDala atyanta dukhI huA aura sugrIvake samAna rAmakA atizaya AjJAkArI huA / / 71 // sugrIva, svayaM bhI sItAkI khoja karaneke lie tArAoMke samUhake sAtha AkAzamArgase calA // 72 // vaha duSTa vidyAdharoMke aneka nagaroMke bIca sItAkI khoja karane meM tatpara huA bhramaNa kara rahA thaa| tadanantara havAse hilatI huI dhvajAko dUrase dekhakara vaha jambUdvIpake eka parvatake zikharase upalakSita AkAzameM phuNcaa| usa samaya usake vastrakA aMcala havAse hila rahA thA / / 73-74 // usa parvatapara ratnakezI vidyAdhara rahatA thA, so vaha AkAzase utarate hue sUryake samAna dedIpyamAna sugrIvake vimAnako dekhakara utpAtakI AzaMkAse yukta ho gayA // 75 // vimAna ko dekhakara vaha atyanta vihvala ho gayA aura jisa prakAra garur3ase bhayabhIta ho sarpa saMkucita hokara raha jAtA hai usI prakAra zI bhI usa vimAnase bhayabhIta ho saMkucita hokara raha gayA // 76 // jaba sugrIva bilakUla nikaTa A gayA taba use usakI dhvajAse vAnaravaMzI jAnakara ratnakezI mRtyuke bhayase vyAkula hotA huA isa prakArakI cintAko prApta huA / / 77 // jAna par3atA hai ki maiMne laMkAdhipati-rAvaNakA aparAdha kiyA thA ataH kupita hokara usake dvArA mujhe naSTa karane ke lie bhejA huA yaha sugrIva AyA hai // 78 / / hAya maiM bhaya utpanna karanevAle lavaNa samudra meM girakara zIghra hI kyoM nahIM mara gyaa| mujhe dhikkAra hai jise isa anya dvIpameM maraNa prApta huA hai.-maranekA avasara prApta ho rahA hai / / 79 / / maiM vidyAbalase rahita hokara bhI icchAoMko Age kara jIvita rahane kI icchAse yukta hU~ so devU aba kyA prApta karatA hU~ ? // 80 / / isa prakAra ratnakezI vicAra kara hI rahA thA ki itane meM dvitIya sUryake samAna dvIpako prakAzita karatA huA sugrIva vahA~ zIghra hI jA pahu~cA // 81 / / vanakI dhUlise 1. ahNkaaryuktaa-| 2. jambUdvIpamahIndrasya ma. / jambUdvIpamahendrasya ka . / 3. pallavam m.| 4. samupAgataH ma, / 5. jIvitaH spRhayA m.| 6. -danukampa- ma. / Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTacatvAriMzattama parva sa tvaM ratnajaTI pUrvamAsId vidyAsamunnataH / avasthAmIdRzIM kasmAdadhunA bhadra saMgataH // 83 // ityukto'pyanukampena sugrIveNa sukhAkaram / sarvAGgaM kampayan bhItyA dIno ratnajaTI bhRzam // 84 // mA bhaiSImaMdra mA bhaiSIrityuktazca punaH punaH / jagI kRtAnatirdhAramatiH prakaTitAkSaram // 8 // pratipakSI bhavan sAdho rAvaNena durAtmanA / sItAharaNasaknena chimavidyo'hamIdRzaH // 86 // jIvitAzA samAlambya kathaMcidevayogataH / dhvajametaM samutsRjya sthito'smi kapipuMgava // 8 // upalabdhapravRttizca toSodvegaM vahan dvatam / gRhItvA ratnajaTinaM sugrIvaH svapuraM yayau // 48 // samakSaM lakSmaNasyAtha mahatAM ca khagAminAm / jagau ratnajaTI padma vinayI vihitAJjaliH / / 8 / / deva devI nRzaMsena satI sItA durAtmanA / hRtA lakApurIndreNa vidyA ca mama kopinaH // 10 // kurvantI sA mahAkrandaM dhvaninA cittahAriNA / mRgova vyAkulIbhUtA nItA tena balIyasA // 11 // yenAsIt samare mIme nirjitya sumahAbalaH / indro vidyAbhRtAmIzo bandigrahamupAhRtaH // 12 // svAmI bharatakhaNDAnAM yastrayANAM nirngkshH| kailAsoddharaNe yena vizAla saMgataM yazaH // 13 // sAgarAntA mahI yasya dAsovAjJA pratIcchati / surAsurairna yo jetuM saMhatairapi zakyate // 14 // zreSThena viduSAM tena dharmAdharmavivekinA / karmedaM nirmitaM karaM moho jayati pApinAm // 15 // tacchutvA vividhaM bibhradarsa kAkutsthanandanaH / aGgaspRzaM dadau sarva sAdaraM ratnakezine // 96 / devopagItasaMjJe ca pure gotrakramAgatam / anvajAnAdadhIzatvaM vicchinnamaribhizciram // 9 // jisakA samasta zarIra dhUsara ho rahA thA aise usa ratnakezIko dekhakara dayA dhAraNa karate hue sugrIvane pUchA // 82 // ki tU ratnajaTI to pahale vidyAoMse samunnata thaa| he bhadra ! aba aisI dazAko kisa kAraNa prApta huA hai ? // 83 // isa prakAra dayAke dhAraka sugrIvane usase sukhasamAcAra pUchA to bhI bhayake kAraNa usakA samasta zarIra kA~pa rahA thA tathA vaha atyanta dIna jAna par3atA thA / / 84 // tadanantara sugrovane jaba usase bAra-bAra kahA ki he bhadra ! bhayabhIta mata ho, bhayabhIta mata ho taba kahIM dhairya dhAraNa kara usane namaskAra kiyA aura spaSTa akSaroM meM kahA ki he satpuruSa! duSTa rAvaNa sItAke harane meM tatpara thA usa samaya maiMne usakA virodha kiyA jisase usane merI vidyAe~ chInakara mujhe aisA kara diyA / / 85-86 / / he kapizreSTha! daivayogase jIvita rahaneko AzAse maiM yahA~ isa dhvajAko Upara uThAkara kisI taraha sthita hU~-raha rahA hU~ // 87 // tadanantara samAcAra prApta ho jAnese jo harSajanya udvegako dhAraNa kara rahA thA aisA sugrIva zIghra hI ratnajaTIko lekara apane nagarakI ora gayA // 8 // ___athAnantara vinayase bhare ratnajaTIne hAtha jor3akara lakSmaNa tathA anya bar3e-bar3e vidyAdharoMke sAmane rAmase kahA ki he deva ! atizaya duSTa, laMkApurIke rAjA kara rAvaNane pativratA sItAdevIko tathA krodha karanevAle mujha ratnajaTIkI vidyAko harA hai // 89-90 // jo cittako haraNa karanevAlI dhvanise mahArudana karatI haI magIke samAna vyAkula ho rahI thI aisI sItAko vaha balavAn harakara le gayA hai // 91 / / jisane bhayaMkara saMgrAmameM atyanta balavAn, vidyAdharoMke adhipati indrako jItakara kArAgArameM DAlA thA // 92 / / jo bharatakSetrake tIna khaNDoMkA advitIya svAmI hai, jisane kailAsa parvatake uThAne meM vizAla yaza prApta kiyA hai, samudrAnta pRthvI dAsIke samAna jisakI AjJAkI pratIkSA karatI hai, sura tathA asura milakara bhI jise jItane ke lie samartha nahIM haiM, jo vidvAnoMmeM zreSTha hai tathA dharma-adharmake vivekase yukta hai, usI rAvaNane yaha krUra kArya kiyA hai so kahanA par3atA hai ki pApI jIvoMkA moha bar3A prabala hai / / 93-95 / / yaha sunakara nAnA prakArake snehako dhAraNa karate hue rAmane Adarake sAtha ratnajaTIke lie apane zarIrakA sparza diyA arthAt usakA AliMgana kiyA ||2kssaa aura devopagIta nAmaka nagarakA svAmitva ratnajaTIke vaMzaparamparAse calA AtA thA para bocameM zatruoMne chIna liyA thA so use usakA svAmitva pradAna kiyA-vahA~kA rAjA banAyA // 97|| Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 288 padmapurANe punaH punarapRcchacca vArtAmAliGgaya taM nRpaH / panaH punajaMgAdAsI pramodavyAkulAkSaraH // 18 // tataH samutsukaH paznaH paryapRcchadatidrutam / laGkApurI kriyadUre vivedayata khecarAH / / 99 / / ityukAste gatA mohaM nizcalIbhUtavigrahAH / avAkmukhA gatacchAyA babhUvurvAgavivarjitAH // 10 // abhiprAyaM tato jJAtvA vizIrNahRdayAstake / avajJAmandayA dRSTayA rAghavena vilokitAH / / 101 / / atha bhItiparitrastAH jJAtAH sma iti lajitAH / acu/raM manaH kRtvA karakuDmalamastakAH // 102 // yadIyaM deva nAmApi kathaMcirasamudIritam / jvaramAnayati trAsAdvadAmastvatpuraH katham // 103 // ka vayaM kSudrasAmAH ka ca lakAmahezvaraH / tyajAnubandhametasmin jJAte saMprati vastuni // 104 // athAvazyamidaM vastu zrotavyaM zrUyatAM prabho / ko'tra doSaH samakSaM te kiMcidvaktuM hi zakyate // 105 // astyatra lavaNAmbhodhau krUragrAhasamAkule / prakhyAto rAkSasadvIpaH prabhUtAdbhutasaMkulaH // 106 // zatAni sapta vistIrNo yojanAnAM samantataH / parikSepeNa tAnyeva sAdhikAnyekaviMzatiH // 10 // madhye mandaratulyo'sya trikUTo nAma parvataH / yojanAni 'navottuGgapaJcAzadvipulatvataH // 108 // hemanAnAmaNisphItaH zilAjAlAvalIcitaH / AsIttoyedavAhasya datto nAthena rakSasAm // 109 // zcitraH zikhare kRtbhuussnne| larUti nagarI mAti maNiratnamarIcimiH // 11 // vimAnasadRzaiH ramyaiH prAsAdaiH svargasaMnibhaiH / manoharaiH pradezazca krIDanAdikriyocitaiH // 111 // triMzad yojanamAnena paricchinnA samantataH / mahAprAkAraparikhA dvitIyevaM vasundharA // 112 / / tasya rAma, bAra-bAra AliMgana kara usase yaha samAcAra pUchate the aura vaha harSase skhalita hote hue akSaroMmeM bAra-bAra ukta samAcAra sunAtA thA // 28 // tadanantara atyanta utsukatAse bhare rAmane zIghra hI pUchA ki he vidyAdharo! batalAo ki laMkA kitanI dUra hai ? // 99 / / isa prakAra rAmake kahanepara saba vidyAdhara mohako prApta ho gye| unake zarIra nizcala ho rahe tathA ve namramukha, kAntihIna aura vacanoMse rahita ho gaye // 100 / / tadanantara jinake hRdaya bhayase vizINaM ho rahe the aise una vidyAdharoMkA abhiprAya jAnakara rAmane unakI ora avajJApUrNa dRSTise dekhA // 101 / / tatpazcAt 'hama zrIrAmakI dRSTimeM bhayabhIta jAne gaye haiN| isa vicArase jo lajjita ho rahe the aise una vidyAdharoMne hAtha jor3a mastakase lagA manako dhIra kara kahA ki // 102 // he deva ! kisI taraha uccAraNa kiyA huA jisakA nAma hI bhayase jvara utpanna kara detA hai usake viSayameM hama Apake sAmane kyA kaheM ? // 103 / / kSudra zaktike dhAraka hama loga kahAM aura laMkAkA svAmI rAvaNa kahA~ ? ataH isa samaya Apa isa jAnI huI vastukI haTha chor3ie // 104 // athavA he prabho! yaha sunanA Avazyaka hI hai to sanie kahane meM kyA doSa samakSa to kucha kahA jA sakatA hai // 105 // duSTa magaramacchoMse bhare hue isa lavaNasamudra meM aneka AzcaryakArI sthAnoMse yukta prasiddha rAkSasadvIpa hai // 106|| jo saba orase sAta yojana vistRta hai tathA kucha adhika ikkIsa yojana usakI paridhi hai // 107 // usake bIcameM sumeru parvatake samAna trikUTa nAmakA parvata hai jo no yojana UMcA aura pacAsa yojana caur3A hai // 108 / / suvarNa tathA nAnA prakArake maNiyoMse dedIpyamAna evaM zilAoMke samUhase vyApta hai| rAkSasoMke indra bhImane meghavAhanake lie vaha diyA thA // 109 / / taTa para utpanna hue nAnA prakArake citra-vicitra vRkSoMse suzobhita usa trikUTAcalake zikharapara laMkA nAmakI nagarI hai jo maNi aura ratnoMkI kiraNoM tathA svargake vimAnoMke samAna manohara mahaloM evaM krIr3A Adike yogya sundara pradezoMse atyanta zobhAyamAna hai // 110-111 // jo saba orase tIsa yojana caur3I hai tathA bahuta bar3e prAkAra aura ? Apake 1. navottuGgapaJca- ma. / 2. meghavAhanasya / 3. kalpadrumaiH kha. / 4. dvitIyena ma. / Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTacatvAriMzattamaM pavaM laGkAyAH paripArzveSu santyanye'pi manoharAH / svamAvAvasthitA rasnamaNikAJcanamUrtayaH // 113 // pradezA nagaropetA rakSasAM krIDabhUmayaH / adhiSThitA mahAbhogaiste ca sarve nabhazvaraiH // 114 // saMdhyAkAraH suvelazca kAJcano hlAdanastathA / yodhano haMsanAmA ca harisAgara nisvanaH // 115 // arddhasvargAdayazcAnye dvIpAH sarvadvibhogadAH / pradezA iva nAkasya kAnanAdivibhUSitAH // 116 // suhRdbhirbhrAtRbhiH putraiH kalatrairbAndhavaiH saha / ramate yeSu laGkezo bhRtyavargasamAvRtaH // 117 // taM krIDantaM jano dRSTvA mahAvidyAdharAdhipam / devAdhipo'pi manye'haM samAzaGkAM prapadyate ||118 / / bhrAtA vibhISaNo yasya balI lokasamutkaTaH / parairapi pe rairAjAvajayyo rAjapuMgavaH // 119 // tridazastatsamo buddhyA nAsti nAstyeva mAnuSaH / tenaikenaiva paryAptaM rAvaNasya jagatprabhoH // 120 // aparo'pyanujastasya vidyate guNabhUSaNaH / bhAnukarNa iti khyAta trizUlaparamAyudhaH // 121 // bhrakuTiM kuTilAM yasya bhISmAM kAlakuTImiva / na zaknuvanti saMgrAme surA apyavalokitum // 122 // mahendra jitasaMjJazca kSitau khyAtimupAgataH / tasyaiva tanayo yasya jagadAbhAsate kare // 123 // evamAdyAH subahajaH praNatAstasya kiGkarAH / nAnAvidyAdbhutopetAH pratApapraNatArayaH // 124 // yasyAtapatramAlokya pUrNacandrasamaprabham / tyajanti ripavo darpa samare cirapoSitam // 125 // amuSya pustakarmApi citraM vA sahasekSitam / nAma coccAritaM zaktamarINAM trAsakarmaNi // 126 // evaMvidhamamuM yuddhe kaH zakto jetumuddhataH / kathA caiSA na kartavyA cintyatAmaparA gatiH / / 127|| parikhAse yukta hone ke kAraNa dUsarI pRthivIke samAna jAna par3atI hai // 112 // laMkAke samIpameM aura bhI aise svAbhAvika pradeza haiM jo ratna, maNi tathA svarNase nirmita haiM // 113 // | ve saba pradeza uttamottama nagaroMse yukta haiM, rAkSasoM kI krIr3A bhUmi haiM tathA mahAbhogoMse yukta vidyAdharoMse sahita haiM // 114 // sandhyAkAra, suvela, kAMcana, hlAdana, yodhana, haMsa, harisAgara aura addhaM svargaM Adi anya dvIpa bhI vidyamAna haiM jo samasta RddhiyoM tathA bhogoMko denevAle haiM, vana-upavana Adise vibhUSita haiM tathA svargaM pradezoMke samAna jAna par3ate haiM / / 115 - 116 // laMkAdhipati rAvaNa bhRtyavagaMse AvRta ho mitroM, bhAiyoM, putroM, striyoM tathA anya iSTajanoMke sAtha una pradezoMmeM krIr3A kiyA karatA hai | 117 // krIr3A karate hue usa vidyAdharoMke adhipatiko dekhakara maiM samajhatA hU~ ki indra bhI AzaMkAko prApta 289 jAtA hai ||11|| jisakA bhAI vibhISaNa lokameM atyadhika balavAn hai, yuddha meM bar3e-bar3e logoMke dvArA bhI ajeya hai aura rAjAoMmeM zreSTha hai // 119 // buddhi dvArA usakI samAnatA karanevAlA deva bhI nahIM hai phira manuSya to nizcita hI nahIM hai / jagatprabhu rAvaNako usI eka bhAIkA saMsaga~ prApta honA paryApta hai || 120 // usakA guNarUpI AbhUSaNoMse sahita eka choTA bhAI bhI hai jo kumbhakarNa isa nAma se prasiddha hai tathA trizUla nAmaka mahAzastra se sahita hai || 121|| yuddhameM yamarAjakI kuTIke samAna jisakI bhayaMkara kuTila bhrakuTIko deva bhI dekhaneke lie samartha nahIM haiM phira manuSyoMkI to hai ? || 122 / / yuddhameM khyAtiko prApta honevAlA indrajit usIkA putra hai aisA putra ki jisake hAtha meM sArA saMsAra jAna par3atA hai // 123|| ina sabako Adi lekara rAvaNake aise aneka kiMkara haiM jo nAnA prakArakI vidyAoMke AzcayaMse sahita haiM tathA pratApase jinhoMne zatruoMko bhUta banA diyA hai || 124 || pUrNa candrake samAna AbhAvAle jisake chatrako dekhakara zatru yuddha meM apanA cirasaMcita ahaMkAra chor3a dete haiM / / 125 || sahasA dRSTimeM AyA isakA putalA, athavA citra athavA uccAraNa kiyA huA nAma bhI zatruoMko bhaya utpanna karanemeM samartha hai // 126 // isa prakArake isa rAvaNako yuddha meM jItaneke lie kauna balavAn samartha hai ? arthAt koI nahIM / isalie yaha 1. marutpatyamaropete kha. / 2. Ajo = saMgrAme, ajayya iticchedaH / 3. karmANi ma. / 2- 37 Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 290 padmapurANe tato'nAdaratasteSAmekaikaM vIkSya lakSmaNaH / abhANIdUrjitaM vAkyaM dhanAghanaghanasvanaH // 128 // satyaM yadIdRzaH khyAtaH zaktimAn dazavaktrakaH / tat kimazrAvyanAma svamasau strItaskaro bhavet // 129 // dAmbhikasyAtibhItasya mohinaH pApakarmaNaH / rakSo'dhamasya tasyAsti kutaH svalpApi zUratA // 130 // abravItpadmanAbhazca kimukteneha bhUriNA / vArtAgamo'pi duHprApo diSTyA labdho mayA sa ca // 13 // cintyamastyaparaM nAtaH kSobhyatAM rAkSasAdhamaH / jAyatAsacitaM bhAvi phalaM karmAnileritam // 132 / / athainamUcire vRddhAH kSaNaM sthitveva saadraaH| zokaM jahIhi padmAma bhavAsmAkamadhIzvaraH // 133 / / vidyAdharakumArINAM guNairapsarasAmiva / bhava martA bhraman loke viyuktAzeSaduHkhadhIH // 134 // padmo'vadanna me'nyAmiH pramadAbhiH prayojanam / vijayante mahAlIlAM yadi zacyA api striyaH // 135 // prItizcenmayi yuSmAkamasti kApi nabhazcarAH / anukampApi vA sItAM tato darzayata drutam // 136 // jAmbUnadastato'vocatprabho muuddhgrhstvyaa| tyajyatAM kSadravanmA bhUrmayara iva daHkhitaH / / 137 // asti veNAtaTe gehI nAmnA sarvaruciH kila / suto vinayadatto'sya guNapUrNAsamudbhavaH // 138 // vizAlabhUtisaMjJazca vayasyo'syAtivallabhaH / tadbhAryAyAM samAsakto gRhalakSmyAM durAtmakaH // 13 // tasyA eva ca vAkyena vidruticchadmanA vanam / nItvA vinayadattaM sa babandhopari zAkhinaH // 14 // badhvA ca taM tato gehaM krUrakarmA hatAzayaH / vidhAya cottaraM kiMcidavatasthe kRtArthavat // 341 / / kathA ho chor3ie, koI dUsarA upAya socie / / 127 // tadanantara anAdarase unameM pratyekakI ora dekhakara meghake samAna gambhIra zabdako dhAraNa karanevAle lakSmaNane isa prakAra balapUrNa vacana kahe ki yadi rAvaNa sacamaca hI aisA prasiddha balavA hai to jisakA nAma bhI zravaNa karane yogya nahIM rahatA aisA strIkA cora kyoM hotA? // 128-129|| vaha to kapaTI, bhIru, mohI, pApakarmA nIca rAkSasa hai usameM thor3I bhI zUravIratA kahA~ hai ? // 130 / / rAmane bhI kahA ki isa viSayameM adhika kahanese kyA? jisa samAcArakA milanA bhI duSkara thA vaha samAcAra devakI anukUlatAse hamane prApta kara liyA hai / / 131 / / isalie aba dUsarI bAta socanekI AvazyakatA nahIM hai, aba to usa nIca rAkSasako kSobhita kiyA jaaye| karmarUpI vAyuse prerita huA ucita hI phala hogA // 132 / / - athAnantara kSaNa-bhara Thaharakara vRddha logoMne AdarapUrvaka kahA ki padmAbha ! zoka chor3o, hamAre svAmI hoo, guNoMse apsarAoMkI samAnatA karanevAlI vidyAdhara kumAriyoMke bhartA hoo tathA saba da:kha choDakara Anandase lokameM bhramaNa kro||133-134|| rAmane uttara diyA ki majhe anya striyoMse prayojana nahIM hai bhale hI ve striyA~ indrANIkI mahAlIlAko jItatI hoM / / 135 // he vidyAdharo! yadi Apa logoMkI mujhapara kucha bhI prIti athavA dayA hai to zIghra hI sItAko dikhAo // 136 / / tadanantara jAmbUnadane kahA ki he prabho! isa mUrkha haThako chor3o jisa prakAra kRtrima mayUrake viSayameM kSudranAmA manuSya duHkhI huA thA usa taraha tuma duHkhI mata hoo // 137 // maiM yaha kathA kahatA hU~ so suno veNAtaTa nAmaka nagarameM sarvaruci nAmakA eka gRhastha rahatA thaa| usake guNapUrNA nAmaka strIse utpanna vinayadatta nAmakA putra thA / / 138: vinayadattakA eka vizAlabhUti nAmaka atyanta pyArA mitra thA so vaha pApI, vinayadattako strI gRhalakSmImeM Asakta ho gayA / / 132 / / eka dina usI strIke kahanese vizAlabhUti vinayadattako bhramaNa karaneke chalase vanameM le gayA aura use vRkSake Upara bA~dha AyA // 140 / / duSTa abhiprAyako dhAraNa karanevAlA krUrakarmA vizAlabhUti ghara Akara 1. tatkimazrAvyaM naam-m.| Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTacatvAriMzattama parva 291 atrAntare tamuddezaM digmUDhaH pracyutaH pathaH / AjagAma bhramana khinnaH kSudro'pazyacca taM tarum // 342 // ghanacchAyAkRtazraddhastasyAdhazca jagAma saH / vaNitaM vAzRNonmandamunmukhazca vyalokayat // 143 / / yAvatpazyati taM baddhaM niviDaM dRDharajabhiH / atyantatuGgazAkhAgre nizceSTIkRtavigraham // 144 / / Aruhya tena muktaH so'nukampAsaktacetasA / gato vinayadattastu svaM tenaiva samAzrayam / / 345 / / svajanasyotpave 'jAto mahAnandasamatkaTaH / vizAlabhUtirAlokya taM ca dUrAtpalAyitaH / / 146 / / kSad syAtha zikho jAtu zikhipatramayo'nyathA / ramaNo vAtyayA nItaH saMprApto rAjasUnunA // 147 // tanimittaM mahAzokaH kSudro mitramabhASata / mAM cedicchasi jIvantaM yaccha tanme mayUrakam // 148 // baddhastathAvidho vRkSe mayA tvaM parimocitaH / asyopakAramukhyasya pratidAnaM prayaccha me // 149 // tato vinayadattastamuvAcAnyamayUrakam / gRhANa maNiratnaM vA kutastaM te dadAmyaham // 150 // so'vocaddIyatAM mahyaM sa eveti punaH punaH / mUDhastathAvidhI jAto mavAnapi narottamaH // 15 // rAjaputrakaraM prAptA kRtrimAsau mayUrikA / kathaM labhyA vadho yasmAllabhyate yatra tatparaiH // 152 // trivarNAmmojanetrANAM kanyAnAM kanakatviSAs / pIvarastanakummAnAM vizAlajaghanazriyAm // 153 // vaktrakAntijitendUnAM pUrNAnAM cArubhirguNaiH / patirbhava mahAbhoga prasIda raghunandana // 15 // kRtakRtyakI taraha Anandase rahane lagA tathA pUchanepara vinayadattake viSayameM kucha idhara-udharakA uttara dekara cupa ho jAtA / / 141 / / isI bIcameM kSudra nAmakA eka manuSya dizA bhUlakara mArgase cyuta ho bhramaNa karatA huA khedakhinna ho vahA~se nikalA aura usane usa vRkSako dekhA // 142 / / vRkSakI saghana chAyA dekhakara vizrAma karanekI icchAse vaha vRkSake nIce gyaa| vahA~ usane vinayadattake karAhanekA manda-manda zabda suna Uparako mukha uThAkara dekhA // 143 / / to use atyanta UMcI zAkhAke agrabhAgapara majabUta rassiyoMse ba~dhA huA nizceSTa zarIrakA dhAraka vinayadatta dikhA // 144|| jisakA citta dayAmeM Asakta thA aise kSudra nAmaka puruSane Upara car3hakara use bandhana mukta kiyA / tadanantara vinayadatta nIce utara usa kSudrako sAtha le apane ghara calA gayA // 145 // vinayadattake lAnese usake gharameM mahAn Anandase yukta utsava huA aura vizAlabhUti use dekha dUra bhAga gayA // 146 / / kSudra, vinayadattaka ghara rahane lagA usake pAsa mayarapatrakA banA haA eka mayarakA khilonA thA so vaha khilaunA eka dina havAmeM ur3a gayA aura rAjAke putrako mila gayA // 147 // usa kRtrima mayUrake nimitta bahuta bhArI zoka karatA huA kSudra, apane mitrase bolA ki he mitra! yadi mujhe jIvita cAhate ho to merA vaha kRtrima mayUra mujhe deo // 148 // maiMne tujhe usa taraha vRkSapara ba~dhA huA chor3A thA so isa mukhya upakArakA badalA mere lie deo // 149 / / taba vinayadattane usase kahA ki tuma usake badale dUsarA mayUra le lo athavA maNi yA ratna le lo tumhArA vaha mayUra kahA~se dU~ // 150 / / isake uttarameM vaha bAra-bAra yahI kahatA thA ki nahIM, mere lie to vahIM mayUra deo| so kSudra to mUrkha hokara usa prakAra haTha karatA thA para Apa to narottama hokara bhI aisA haTha kara rahe haiM // 151 / / Apa hI kaho ki rAjaputrake hAthameM pahu~cI kRtrima mayarI kaise prApta ho sakatI thii| rAjaputrase to kevala mAMganevAloMko mRtyu hI mila sakatI thI // 152 / / isalie he raghunandana ! sItAko icchA chor3o aura jinake netra sapheda, kAle tathA lAla raMgake haiM, jinakI kAnti suvarNake samAna hai, jinake stanakalaza atyanta sthUla haiM, jinake jaghanakI zobhA vizAla hai, jinhoMne mukhako kAntise candramAko jIta liyA hai tathA jo aneka sundara guNoMse yukta haiM aiso kanyAoMke pati hokara mahAbhoga bhogo, prasanna hoo // 153-154 / / isa hAsyajanaka duHkhavardhaka haThako chor3o aura 1. syotsave jAtI ma. / 2. jIvitaM ma. / Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 292 padmapurANe anubandhamidaM hAsyaM tyaja duHkhavivardhanam / mayUrazaSpazokA? mAbhUH kSudrakavad budha // 155 // sarvadA sulabhAH puMsaH zikhizaSpopamAH striyaH / bravImi rAghava tvAhaM prAjJaiH zoko na dhAryate // 156 // tato lakSmIdharo'vocatparamo vAkyavadmani / jAmbUnadedRzaM nedamidametAdRzaM zRNu // 157 // AsIdgRhapatiH khyAtaH pure kusumanAmani / prabhavAkhyaH priyA tasya yamuneti prakIrtitA // 15 // dhanabandhugRhakSetrapazuprabhRtayaH sutAH / pAlAntAstasya sevante zabdAnAmantamAgatAH // 159 // anvarthasaMjJakAste ca kuTumbArtha sadodyatAH / kurvanti karma vizrAnti kSaNamapyanupAgatAH // 16 // AramazreyobhidhAnazca suto'syaivAkhilAdharaH / puNyodayAdasau bhogAn bhuGkte devakumAravat // 161 // 'bhrAtRmiH sa pitRbhyAM ca viraM kaTumirakSaraiH / nirbhasito'nyadA yAto mAnI bAhyAM paribhraman // 16 // sukumArazarIro'sau nirvedaM paramaM gataH / karma kartumazaktAtmA maraNaM svasya vAmchati // 163 // pUrvakarmAnubhAvena preritaH pathikaitra tam / samAgatyAmaNIdevaM zrUyatAmayi mAnava // 16 // pRthusthAnAdhipasyAhaM sumAnuriti nandanaH / gotrikAkrAntadezaH san kurvamittamASitam / / 165 // paryaTan vasudhAmetAM daivAt kUrmapuraM gataH / AcAryeNAbhiyogyena saMgaM prApto'smi tatra ca // 166 // ayomayamidaM tenaM dattaM me valayaM zubham / mArgaduHkhAbhibhUtAya kAruNyAkaracetasA // 16 // etacca sarvarogANAM zamanaM buddhivardhanam / grahoragapizAcAdivazIkaraNamuttamam // 168 // he vidvan ! kSudrake samAna mayUrarUpI tRNake zokase pIr3ita nahIM hoo // 155 / / mayUrarUpI tRNake samAna striyAM puruSako sadA sulabha haiM isalie he rAghava ! maiM Apase kaha rahA huuN| buddhimAna manuSya kabhI zoka dhAraNa nahIM karate // 156 / / ___ tadanantara vacanoMke mArgameM atizaya nipuNa lakSmaNane kahA ki he jAmbUnada ! yaha bAta aisI nahIM hai kintu aisI hai so suno // 157 / / kusumapura nAmaka nagarameM eka prabhava nAmakA prasiddha gRhastha rahatA thaa| usakI strIkA nAma yamunA thA // 158|| una donoMke dhanapAla, bandhupAla, gRhapAla, kSetrapAla aura pazupAla nAmake pAMca putra the // 159 // ye sabhI putra sArthaka nAmavAle the aura kuTumbake pAlanake lie sadA tatpara rahate the tathA kSaNabharake lie bhI apane kAryase vizrAma nahIM lete the / / 160 // inameM sabase choTA Atmazreya nAma kumAra thA so vaha puNyodayase devakumArake samAna bhoga bhogatA thA / / 16 / / kucha karatA nahIM thA isalie bhAI tathA mAtA-pitA nirantara kaTuka akSaroM dvArA usakA tiraskAra karate rahate the| eka dina vaha mAnI gharase nikalakara nagarake bAhara calA gayA // 162 / / atyanta sakamAra zarIrakA dhAraka thA isalie kacha kara sakane ke lie samartha nahIM yaM nahIM thA ataH parama nirvedako prApta ho AtmaghAta karane kI icchA karane lagA // 163 / / usI samaya pUrva karmodayase prerita huA eka pathika usake pAsa Akara bolA ki he manuSya ! suna // 164 / / maiM pRthusthAna nagarake rAjAkA putra subhAnu huuN| nimittajJAnIke Adeza kA pAlana karatA huA maiM aba taka aneka dezoMmeM bhramaNa karatA rahA huuN|165|| ___isa puthvIpara bhramaNa karatA huA maiM daivayogase kUrmapura nAmA nagarameM phuNcaa| vahAM eka uttama AcAryake sAtha samAgamako prApta huA // 166 / / maiM mArgake duHkhase duHkhI thA isalie dayAlu cittake dhAraka una AcAryane majhe yaha lohe kA kar3A diyA thA // 167 // yaha kar3A samasta rogoMko zAnta karanevAlA tathA buddhiko bar3hAnevAlA hai aura graha, uraga, pizAca AdikA uttama vazIkaraNa 1. ziziziSyopamAH ma. / 2. zriyaH m.| 3. vizrAnti lakSamapyanu- m.| 4. khilA dharA ma. / 5. mAtRbhiH 6. kaTukairakSaraiH ma. / 7. nimitta ba. / Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTacatvAriMzattamaM parva 293 naimittAdiSTakAlasya saMprAptazca mamAvadhiH / AtmIyamadhunA rAjyaM katu yAmi nijaM puram // 169 // rAjyasthasya pramAdAzca jAyante gaNanojjhitAH / etacca chidramAsAdya niyataM nAzakAraNam // 17 // 'gRhANatattatastubhyaM yacchAmi valayaM puram / upasargavinimuktaM yadi vAJchasi jIvitam // 17 // labdhasya ca punardAnaM zaMsanti sumahAphalam / yazazca prApyate loke pUjayanti ca taM janAH // 172 / / tatastamevamityuktvA gRhItvAGgadamAyasam / Atmazreyo gato dhAma subhAnuzca nijaM nijam // 173 / / yAvatpatnI narendrasya daSTA zvasanabhojinA / nizceSTA dagdhumAnItA citoddeze sa pazyati // 17 // kaTakasya prasAdena tasya lohamayasya tAm / jIvayitvA paraM prApadasau pUjAM narendrataH // 175 // mahAntastasya saMjAtA bhogAH paramasaukhyadAH / sarvabandhusametasya puNyakarmAnubhAvataH // 176 // uttarIyAMzukasyordhva nidhAya valayaM saraH / praviSTo yAvadAdAya godhero'nazyaduddhataH // 177 // mahAtaroradhastAvat praviveza vilaM mahat / zilAnikarasaMchannaM niriM ghoranisvanam // 178 // tena godherazabdena kila nityapravRttinA / babhUva sthAnamapyetatpralayAzaktimAnasam / / 179 // Atmazreyastato vRkSamunmUlya sa zilAdhanam / godheraM nAzayitvA taM nidhAnaM prApya sAGgadam // 10 // AtmazreyaHsamaH padmaH sItA valayamUrtivat / pramAdavacca kausIdhe zabdastacchabdavadripoH // 18 // mahAnidhAnavallakA godhero dazavakrakaH / janAsta iva nirbhItA yUyaM bhavata sAMpratam // 182 / / hai // 168 // nimittajJAnIne mujhe bhramaNa karaneke lie jo samaya batAyA thA aba usakI avadhi A gayI hai isalie maiM apanA rAjya karaneke lie apane nagarako jAtA hU~ // 169 // rAjya kAryameM sthira rahanevAle puruSake agaNita pramAda hote rahate haiM aura kisI pramAdako pAkara yaha kar3A nizcita ho nAzakA kAraNa bana sakatA hai // 170 / / isalie yadi tU upasarga rahita jIvana cAhatA hai to isa uttama kar3eko le le maiM tujhe detA hU~ // 171 // apane lie prApta huI vastukA dUsareke lie de denA mahAphalakAraka hai, usase yaza prApta hotA hai aura loga usakI pUjA karate haiM // 172 // tadanantara usase 'aisA hI ho' isa prakAra kahakara tathA lohekA kar3A lekara Atmazreya apane ghara calA gayA aura subhAnu bhI apane nagara calA gayA // 173 / / itane meM hI rAjAkI patnIko sAMpane DaMsa liyA thA jisase vaha nizceSTa ho gayI thI tathA jalAneke lie zmazAnameM lAyI gayI thii| Atmazreyane use dekhA // 174 / / aura dekhate hI usa loha nirmita kar3eke prasAdase use jilAkara usane rAjAse bahuta sanmAna prApta kiyA / / 175 / / aba puNya karmake prabhAvase usake lie samasta bandhuoMke sAtha-sAtha parama sukha denevAle bar3e-bar3e bhoga prApta ho gaye // 176 // eka bAra usane usa kar3eko uttarIya vastrake Upara rakhakara jabataka sarovarameM praveza kiyA tabataka eka uddaNDa gaherA use lekara calA gayA // 177 // vaha guherA eka mahAvRkSake nIce bane hue apane bar3e bilameM ghusa gyaa| usakA vaha bila zilAoMke samUhase AcchAdita, praveza karaneke ayogya tathA bhayaMkara zabdase yukta thA // 178 / / vaha guherA usa bilameM baiThakara nirantara zabda karatA rahatA thA jisase usa bilako dekha manameM pralayakI AzaMkA hotI thii||179|| tadanantara Atmazreyane zilAoMse saghana usa vRkSake mUlako ukhAr3akara tathA guhereko mArakara kar3eke sAtha-sAtha usakA saba khajAnA le liyA // 180 / / so rAma to Atmazreyake samAna haiM, sItA kar3eke samAna hai. lAbhakI icchA pramAdake samAna hai, zatrukA zabda guhereke zabdake samAna hai, laMkA mahAnidhAnake samAna hai, rAvaNa guhereke samAna hai, isalie he vidyAdharo! tuma saba isa samaya nirbhaya hoo // 181-182 // 1. gRhANa tattvatastubhyaM j.| 2. gRhItAGgada m.| 3. zvasanabhoginA m.| nAgenetyarthaH / 4. zmasAne / 5. dUrvataH ma. / Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 294 padmapurANe tacchutvA samupAkhyAnaM jitajAmbUnadoditam / bahavo vismayApannA babhUvuH smitakAriNaH / / 183 / / jAmbUnadAdayaH sarve tataH kRtvA pradhAraNam / idamUcuH punaH padmaM zRNu rAjan samAhitaH // 18 // anantavIryayogIndraM saMpraNamya purA mudA / rAvaNenAtmano mRtyu paripRSTaH samAdizat / / 185 / / yo nirvANazilAM puNyAmatulAmarcitAM suraiH / samudyatAM sa te mRtyoH kAraNatvaM gamiSyati // 186 // sarvajJoktaM nizamyaitadacintayadasAvidam / bhavitA puruSaH ko'sau tAM yazcAlayituM kSamaH // 187 / / nAstyeva maraNe heturmametyuktaM bhavatyadaH / vacoyuktirvicitrA hi viduSAmarthadezane / / 188 / / tato lakSmIdharo'vocadgacchAmo na ciraM hitam / IkSAmahe zilAM saiddhI bhavyAnAM romaharSaNIm // 10 // rahasyametatsanmantrya sunizcitya samantataH / sarve te gantumudhuktAH pramAdaparivarjitAH // 190 // jAmbUnado mahAbuddhiH kiSkindhAdhipatistathA / virAdhito'rkamAlI ca nalanIlo vicakSaNI / / 19 / / sapuraskAramAropya vimAne raamlkssmnnau| saMprayAtA dvataM vyomni rAtrI tamasi gahare // 192 / / avateraH samIpe ca yatra sA sumanoharA / zilA paramagambhIrA surAsuranamaskRtA / / 193 / / upasatruzca te sarve mastakanyastapANayaH / AzArakSAnavasthApya prayAtAn susamAhitAn / / 194 / / sugandhibhirmahAmbhojaiH pUrNenduparimaNDalaiH / andhaizca kusumaizcitrararcitA tairasau zilA // 195 / / sitacandanadigdhAGgA kuGkumAMzukadhAriNI / tAlaMkaraNA bhAti sA zacIva manoramA / / 196 / / isa prakAra jAmbUnadake kathanako khaNDita karanevAlA lakSmaNakA upAkhyAna suna bahuta loga Azcaryako prApta ho mandahAsya karane lage // 183 // tatpazcAt jAmbUnada Adi sabhI vidyAdhara parasparameM vicArakara rAmase yaha kahane lage ki he rAjan ! ekAgra citta hokara sunie // 184 // pahale eka bAra rAvaNane harSapUrvaka anantavIryanAmA yogIndrako namaskAra kara unase apanI mRtyukA kAraNa pUchA thA so una yogIndrane kahA thA ki jo devoMke dvArA pUjita, anupama, puNyamayI nirvANa zilAkoTizilAko uThAvegA vahI terI mRtyukA kAraNa hogA // 185-186 // sarvajJake yaha vacana suna rAvaNane vicAra kiyA ki aisA kauna puruSa hogA jo use calAneke lie samartha hogA // 187 / / bhagavAnke kahanekA tAtparya yaha hai ki mere maraNakA koI bhI kAraNa nahIM hai so ThIka hI hai kyoMki arthake prakaTa karane meM vidvAnoMkI vacana yojanA vicitra hotI hai // 188 // tadanantara lakSmaNane kahA ki hama loga abhI calate haiM vilamba karanA hitakArI nahIM hai, anya jIvoMko Ananda denevAlI siddhazilAke abhI darzana kareMge // 189 // tatpazcAt saba loga parasparameM mantraNA kara tathA saba orase nizcaya kara pramAda chor3a lakSmaNake sAtha jAneke lie udyata hue // 190 / / mahAvuddhimAn jAmbUnada, kiSkindhAkA svAmI-sugrIva, virAdhita, arkamAlI, atizaya vidvAn nala aura nIla, sammAnake sAtha rAma aura lakSmaNako vimAnapara baiThAkara rAtrike saghana andhakArameM zIghra hI AkAzamArgase cale // 191-192 // aura jahA~ vaha atyanta manohara parama gambhIra evaM sura-asuroMke dvArA namaskRta siddhazilA pAsameM thI vahA~ utare // 193 / / tadanantara sAvadhAna citta hokara Age gaye hue dizArakSakoMko niyukta kara ve saba hAtha jor3a mastakase lagA usa siddhazilAke samIpa gaye // 194 / / vahA~ jAkara unhoMne atyanta sugandhita tathA pUrNa candramAke bimbake samAna suzobhita bar3e-bar3e kamaloM tathA nAnA prakArake anya puSpoMse usa zilAkI pUjA kI // 195 // jisake Upara sapheda candanakA lepa lagAyA gayA thA, jo kezara rUpa vastrako dhAraNa kara rahI thI, tathA jo nAnA alaMkAroMse alaMkRta thI aisI vaha zilA usa samaya indrANoke samAna 1. dikpAlAn / Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTacatvAriMzattamaM parva 295 tasyAM siddhAnnamaskRtya zirasthaMkarakuDmalAH / maktyA pradakSiNaM cakruH krameNa vidhipaNDitAH / / 197 // tataH parikaraM baddhvA saumitrivinayaM vahan / namaskAraparo bhaktaH stuti katu samudyataH / / 198 // jayazabdaM samudghoSya prahRSTA vAnaradhvajAH / stotraM paripaThantIdamuttamaM siddhamaGgalam // 19 // sthitAMjailokyazikhare svayaM paramamAsvare / svarUpabhUtayA sthityA punarjanmavivarjitAn // 20 // bhavArNavasamuttIrNAnniHzreyasesamudbhavAn / AdhArAnmuktisaukhyasya kevalajJAnadarzanAn // 20 // anantavIryasaMpannAn svabhAvasamavasthitAn / susamIcInatAyuktAnniHzeSakSINakarmaNaH // 20 // avagAhanadharmoktAnamUrtAn sUkSmatAyujaH / gurutvalaghutAmukkAnasaMkhyAtapradezinaH // 203 // aprameya guNAdhArAn kramAdiparivarjitAn / sAdhAraNAn svarUpeNa svArthakASTAmupAgatAn // 204 // sAthA zuddhabhAvAMzca jJAtajJeyAnniraMjanAn / dagdhakarmamahAkakSAn vizuddhadhyAnatejasA // 205 // tejaHpaTaparItena maktito vajrapANinA / saMstutAn mavamItena cakravAdimistathA // 206 // saMsAradharmanirmunnAn siddhadharmasamAzritAn / sarvAn vandAmahe siddhAn sarvasiddhisamAvahAn / / 207 // asyAM ca ye gatAH siddhiM zilAyAM zIladhAriNaH / upagItAH purANeSu sarvakarmavivarjitAH // 208 // jinendrasamatAM yAtAH kRtakRtyA mahaujasaH / maGgalasmaraNenaitAna maktyA vandAmahe muhuH // 209 // manohara jAna par3atI thI / / 196 / / usa zilAse jo siddha hue the unheM namaskAra kara jinhoMne hAtha jor3a mastakase lagAye the tathA jo saba prakArakI vidhi-vidhAnameM nipuNa the aise una saba logoMne bhaktipUrvaka kramase usa zilAkI pradakSiNA dI // 197|| tadanantara vinayako dhAraNa karanevAle, namaskAra karane meM tatpara evaM bhaktise bhare lakSmaNa kamara kasa kara stuti karaneke lie udyata hue // 198 / / harSase bhare vAnaradhvaja rAjA, jaya-jaya zabdakA uccAraNa kara siddha bhagavAnke nimnAMkita stotrako par3hane lage / / 199 / / stotra par3hate hue unhoMne kahA ki hama una siddha parameSThiyoMko namaskAra karate haiM ki jo atizaya dedIpyamAna tIna lokake zikharapara svayaM virAjamAna haiM, AtmAkI svarUpabhUta sthitise yukta haiM tathA punarjanmase rahita haiM // 200 / / jo saMsAra sAgarase pAra ho cuke haiM, paramakalyANase yukta haiM, mokSa sukhake AdhAra haiM tathA kevalajJAna aura kevaladarzanase sahita haiM // 201 / / jo ananta balase yukta haiM, AtmasvabhAvameM ' sthita haiM, zreSThatAse yukta haiM, aura jinake samasta karma kSINa ho cuke haiM // 202 // jo avagAhana guNase yukta haiM, amUrtika haiM, sUkSmatva guNase sahita haiM, gurutA aura laghutAse rahita tathA asaMkhyAtapradezo haiM / / 203 / / jo aparimita-anantaguNoMke AdhAra haiM, krama Adise rahita haiM, AtmasvarUpakI apekSA saba samAna haiM aura jo Atma prayojanako antima sImAko prApta haiM-kRtakRtya haiM / / 204 // jinake bhAva sarvathA zuddha haiM, jinhoMne jAnane yogya samasta padArthoM ko jAna liyA hai, jo niraMjanakarma kAlimAse rahita haiM aura nirmala dhyAna zakladhyAnarUpI agnike dvArA jinhoMne karmarUpI mahAaTavIko bhasma kara diyA hai / / 205 / / saMsArase bhayabhIta tathA tejarUpI paTase parivRta indra tathA cakravartI Adi mahApuruSa jinakI stuti karate haiM // 206 // jo saMsArarUpa dharmase rahita haiM, siddharUpa dharmako prApta haiM tathA jo saba prakArakI siddhiyoMko dhAraNa karanevAle haiM aise samasta siddha parameSThiyoMko hama namaskAra karate haiM // 207|| zolako dhAraNa karanevAle jo bhI paruSa siddhiko prApta hue haiM, purANoMmeM jinakA kathana hai, jo sarva karmoMse rahita haiM, jinendra devakI samAnatAko prApta hue haiM, kRtakRtya haiM tathA jo mahApratApake dhAraka haiM una sabako hama bhaktipUrvaka maMgala smaraNa karate hue bAra-bAra vandanA karate haiM // 208-209 / / isa prakAra cirakAla taka stuti kara 1. zirasi karakuDamalA: m.| 2. niHzreyasaH samudbhavAn / Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 296 padmapurANe evaM ca sucira stutvA punarevaM babhASire / lakSmIdharaM samuddizya sthApitaikAgramAnasAH // 210 // zilAyAmiha ye siddhA ye cAnye hatakilviSAH / te vighnasUdanAH sarve bhavantu tava maGgalam // 2114 arhanto maGgalaM santu tava siddhAzca maGgalam / maGgalaM sAdhavaH sarve maGgalaM jinazAsanam // 212 // iti maGgalanisvAnairvihAyastalacAriNAm / zilAmacAlayat kSipraM lakSmaNo vimaladyutiH // 213 // sA lakSmaNakumAreNa nAnAlaMkArabhUSaNA / keyUrakAntabAhubhyAM dhRtA kulavadhUriva // 214 // athAntarikSe devAnAM mahAzabdo mahAnabhUt / sugrIvAdyAzca rAjendrA vismayaM paramaM yayuH // 215 // tataH siddhAn pramodAlyAH praNamya bhayavarjitAn / sammedazikharasthaM ca jinendraM munisuvratam // 216 // 'niSadyA RSamAdInAmamyar2yA ca yathAvidhi / sakalaM maratakSetra babhramaste pradakSiNam // 217 // sAyAhne saumyavapuSo divyairyAnaimanojavaiH / kRtAbhivandanA zabdairjayanandAdimirbhRzam // 218 // parivArya mahAvIyaM rAma lakSmaNasaMgatam / kiSkindhanagaraM prApurvivizuzca maharddhayaH // 219 // zayitAzca yathAsthAnaM vismitenAntarAtmanA / ekIbhUya punaH prItA ityanyonyaM bamASire // 220 // vIkSyadhvaM vAsaraiH svalpaiH pRthivyAM rAjyametayoH / niHzeSaH kaNTakairmaktaM zakti dhArayatoH parAm // 22 // sA nirvANazilA yena cAlayitvA samuddhatA / utsAdayatyayaM kSipraM rAvaNaM nAtra saMzayaH // 222 // tathApare vacaH prAhaH kailAso yena bhdhrH| tadA huH kailAso yena bhuudhrH| tadA samaddataH so'yaM ziloddhArasya ki samaH // 223 // Ahuranye samuddhAraH kailAsasya kRto ydi| vidyAbale yatastatra vismayaH kasya jAyate // 224 // ekAgracittake dhAraNa una vidyAdharoMne lakSmaNa ko lakSyakara kahA ki isa zilAse jo siddha hue haiM tathA anya jina puruSoMne pApakarma naSTa kiye haiM ve saba vighna vinAzaka tumhAre lie maMgalasvarUpa hoM // 210-211 / / arahanta bhagavAn tumhAre lie maMgalasvarUpa hoM, siddha parameSThI maMgalarUpa hoN| sarva sAdhu parameSThI maMgalasvarUpa hoM aura jina zAsana maMgalarUpa ho // 212 / / isa prakAra vidyAdharoMkI maMgaladhvanike sAtha, mahAtejako dhAraNa karanevAle lakSmaNane zIghra hI usa zilAko hilA diyA // 213 / / tadanantara lakSmaNa kamArane kalavadhake samAna nAnA alaMkAroMse suzobhita usa zilAko bAjabandoMse suzobhita apanI bhujAoMse Upara uThA liyA // 214 // usI samaya AkAzameM devoMkA mahAzabda huA aura sugrIva Adi rAjA parama Azcaryako prApta hue // 215 // tadanantara harSase bhare saba loga bhayase rahita siddha parameSThiyoM, sammeda zikharapara virAjamAna zrI munisuvrata nAtha jinendrakI tathA RSabha Adi tIrthaMkaroMke nirvANasthAna kailAsa Adiko vidhipUrvaka pUjA kara samasta bharata kSetrameM ghUme // 216-217 // tadanantara vandanA karaneke bAda saumyazarIrake dhAraka tathA mahAvaibhavase sampanna saba logoMse sAyaMkAlake samaya manake samAna vegazAlI divya vimAnoM dvArA 'jaya' 'nanda' Adi zabdoMke sAtha mahAparAkramI rAma-lakSmaNako gherakara kiSkindhanagarameM praveza kiyA // 218-219 / / sabane yathAsthAna zayana kiyaa| tadanantara Azcaryacakita cittase ekatrita ho saba bar3I prasannatAse paraspara isa prakAra kahane lage // 220 // ki tuma loga parama zaktiko dhAraNa karanevAle ina donoMkA kucha hI dinoMmeM pRthivIpara samasta kaNTakoM arthAt zatruoMse rahita rAjya dekhoge // 221 / / jisane usa nirvANazilAko calAkara uThA liyA aisA yaha lakSmaNa zIghra hI rAvaNako mAregA isameM saMzaya nahIM hai // 222 // kucha loga isa prakAra kahane lage ki usa samaya jisane kailAsa uThAyA thA aisA rAvaNa kyA isa zilA uThAnevAleke samAna hai ? // 223 / / kucha anya loga kahane lage ki yadi rAvaNane kailAsa parvata uThAyA thA to isase 1. zrutvA ma. / 2. snAnAni / Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTacatvAriMzattama parva 297 eke ca vacanaM procuH kiM vivAdairimarmudhA / jagaddhitAya saMdhyartha kiM nopAyo nirUpyate // 225 // tasmAdAnIyatAM sItAM samabhyaya' dazAnanam / rAghavAyArpayiSyAmi vigrahe kiM prayojanam // 226 / / saMgrAme tArako naSTo merukazca mahAbalaH / kRtavIryasutAdhAzca mahAsainyasamanvitAH // 227 // ete khaNDagrayAdhIzA mahAbhAgA mahaujasaH / anye hi bahavo naSTA raNe sAmantataH param // 228 // anyonyamamimantryaivaM vidyAvidhivizAradAH / rAghavaM vinayopetAH saMbhUya yayurAdarAt // 229 // sugrIvAdyAH samAsInA nayanAnandakAriNam / virejuH parito rAmamamarendra mivAmarAH // 230 // padmanAbhastato'vocat kimadyApyavalambyate / mayA vinAntare dvIpe duHkhaM tiSThati maithilI // 23 // dIrghasUtratvamutsRjya kSipramadyaiva sarvathA / trikUTagamane sadbhiH kriyate na kimudyamaH // 232 // tamucumantriNo vRddhA nayavistarakovidAH / saMzayenAtra kiM deva kathyatAmekanizcayaH // 233 // kiM tvamicchasi vaidehIM virodhamatha rakSasAm / vijayaH prApyate duHkhaM nAyaM sadRzavigrahaH // 23 // bharatasya trikhaNDasya pratipakSojjhitaH prabhuH / sAgaradvIpavikhyAta eka eva dazAnanaH // 235 / / zaGkito dhAtakIdvIpo dyotiSAmapi bhItidaH / jAmbUdvIpe paraM prApto mahimAnaM khagAdhipaH // 236 // zalyabhUto'sya vizvasya kRtaanekaadbhutkriyH| IdRzo rAkSaso rAma kathaM saMsAdhyate tvayA // 237 // tasmAdbuddhiM raNe tyaktvA yad vayaM saMvadAmahe / prasIda kriyatAM deva tadevodyaccha zAntaye // 238 // mA bhUttasmin kRtakrodhe jagadetanmahAbhayam / vidhvastagrANisaMghAtaM naSTaniHzeSasasi kyA huA kyoMki vidyAbalake rahate hue usake isa kAryameM kise Azcarya ho sakatA hai ? // 224 // kucha loga yaha bhI kahane lage ki ina vyarthake vivAdoMse kyA lAbha hai ? jagatkA kalyANa karaneke lie sandhikA upAya kyoM nahIM batAyA jAtA hai ? // 225 // isalie rAvaNakI pUjA kara sItAko lAyA jAve use hama rAmake liye sauMpa deMge phira yuddhakA kyA prayojana hai // 226 // saMgrAmameM tAraka, mahAbalavAn meruka aura bar3I-bar3I senAoMse sahita kRtavIryake putra Adi mAre gaye haiM // 227 // ye sabhI tIna khaNDake svAmI mahAbhAgavAn tathA mahApratApI the| inake sivAya aura bhI aneka rAjA raNameM saba ora naSTa hue haiM // 228 / / isa prakAra vidyAoMke prayoga karane meM nipuNa saba loga paraspara salAha kara vinaya sahita AdarapUrvaka milakara rAmake pAsa Aye // 229 / / netroMko Ananda utpanna karanevAle rAmake cAroM ora baiThe hue sugrIva Adi rAjA usa prakAra suzobhita ho rahe the jisa prakAra ki amarendrake cAroM ora deva suzobhita hote haiM // 230 // tadanantara rAmane kahA ki aba aura kisakI apekSA kI jA rahI hai ? dUsare dvIpameM sotA mere binA duHkhI hotI hogI // 231 // zIghra hI dIrghasUtratAko chor3akara Aja hI Apa loga trikUTAcalapara calaneke lie udyama kyoM nahIM karate haiN?||232|| taba nItike vistArameM nipuNa vRddha mantriyoMne kahA ki he deva ! isa viSayameM saMzayako kyA bAta hai ? nizcaya batAie ki||233|| Apa sItAko cAhate haiM yA rAkSasoMke sAtha yuddha ? yadi yuddha cAhate haiM to vijaya kaThinAIse prApta hogI kyoMki rAkSasoMkA aura ApakA yaha yuddha sadRza yuddha-barAbarIvAloMkA yuddha nahIM hai // 234 / / kyoMki rAvaNa dvIpa aura sAgaroMmeM prasiddha, tIna khaNDa bharatakA zatrurahita eka-advitIya hI prabhu hai / / 235 / / dhAtakIkhaNDa nAmA dUsarA dvIpa bhI usase zaMkita rahatA hai, vaha jyotiSI devoMko bhI bhaya utpanna karanevAlA hai tathA jambUdvIpameM parama mahimAko prApta advitIya vidyAdharoMkA svAmI hai // 236 / / jo samasta saMsArake lie zalya svarUpa hai, tathA jisane aneka adbhata kArya kiye haiM aisA rAkSasa he rAma! tumhAre dvArA kaise jItA jA sakatA hai ? // 237 / / isalie he deva! raNakI bhAvanA chor3a hama loga jo kaha rahe haiM vahI kIjie, prasanna hoie aura zAntike lie udyoga kIjie // 238 // usake kupita honepara yaha saMsAra mahAbhayase yukta na ho, 1. dIrghastatra tva ma. / 2. zilpIbhUto'sya ma. / 3. sakriyam ma. / 2-38 Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 298 padmapurANe yo'sau vibhISaNaH khyAtaH svayaM brahmA sa kIrtitaH / krUrakarmanivRttAramA bhAvito'NuvratairdRDham / / 240 // alaGghyavacanaM tasya kurute khecarAdhipaH / tayohi paramA jotirantarAyavivarjitA // 24 // bodhitastena dAkSiNyAd yazaHpAlanato'pi vA / lajjayA vA videhasya tanayAM preSayiSyati // 242 // vijJApanavacoyuktikuzalo nayapezalaH / anviSyatAmaraM kazcitprasAdI rAvaNasya yaH // 243 // tato 'mahodadhirnAmnA khyAto vidyAdharAdhipaH / abravIdeSa vRttAnto bhavatAM 'nAgataH zrutim / / 244 / / antrarbahujanakSodailaGkA'gamyA nirantaram / kRtAtizayaduHprekSA subhImAtyantagahvarA // 245 / / eSAM madhye na pazyAmi mahAvidyaM namazcaram / laGkAM gatvA drutaM bhUyo yaH samartho nivartitum // 246 / / pavanaMjayarAjasya zrIzailaH prathitaH sutaH / vidyAsattvapratApADhyo balottuGgaH sa yAcyatAm // 247 // samaM dazAnanenAsya vidyate'jaryamuttamam / yuktaH karotyaso sAmyaM nirvighnaM puruSottamaH // 248 // pratipa-jaistataH sarverevamastviti saadraiH| mAruterantikaM dUtaH zrIbhUtiH prahito drutam // 249 / / zaktiM dadhatApiparAM prApyApi paraM prabodhamArabhyaH / bhavitavyaM nayaratinA raviriva kAle sa yaatyudym||250|| ityA raviSeNAcAryaprokta padmapurANe koTizilotkSepaNAbhidhAnaM nAma aSTacatvAriMzattama parva // 48 // prANiyoMke samahakA vidhvaMsa na ho tathA samasta uttama kriyAe~ naSTa na hoM // 239 / / rA vibhISaNa atyanta prasiddha hai, mAno svayaM brahmA hI hai / vaha duSTatApUrNa kAryoMse sadA dUra rahatA hai aura aNuvratoMkA dRr3hatAse pAlana karatA hai / / 240 // usake vacana alaMghya haiM vaha jo kahatA hai rAvaNa vahI karatA hai| yathArthameM una donoMmeM nirvAdha parama prema hai / / 241 // vibhISaNa use samajhAvegA isalie, athavA udAratAse, athavA korti rakSA ke abhiprAyase athavA lajjAke kAraNa rAvaNa sItAko bheja degA // 242 // isalie zIghra hI kisI aise puruSako khoja kI jAye jo nivedana karanevAle vacanoMkI yojanAmeM kuzala ho, nItinipuNa ho aura rAvaNako prasanna karanevAlA ho // 243 / / tadanantara mahodadhi nAmase prasiddha vidyAdharoMke rAjAne kahA ki kyA yaha vRttAnta Apa logoMke zravaNameM nahIM AyA / / 2441 ki laMkA aneka janoMkA vighAta karanevAle yantroMse nirantara agamya kara dI gayI hai, usakA dekhanA bhI kaThina hai tathA atyanta bhayaMkara gambhIra gatasei yukta ho gayI hai // 245 / / ina sabake bIcameM mahAvidyAoMke dhAraka eka bhI aise vidyAdharako nahIM dekhatA hU~ ki jo laMkA jAkara zIghra hI punaH lauTane ke lie samartha ho // 246 / / hA~, pavanaMjaya rAjAkA putra zrIzaila vidyA, sattva aura pratApase sahita hai tathA atizaya balavAn hai so usase yAcanA kI jAye // 247 / / isakA dazAnanake sAtha uttama sambandha bhI hai isalie yadi ise bhejA jAye to yaha zreSTha puruSa nirvighna rUpase zAnti sthApita kara sakatA hai / / 248 / / tadanantara saba vidyAdharoMne 'evamastu' kahakara mahodadhi vidyAdharakA prastAva svIkRta kara zrIzaila (hanumAn) ke pAsa zIghra hI zrIbhUti nAmakA dUta bhejA // 249 / / gautama svAmI kahate haiM ki parama zaktike dhAraka rAjAko bhI prArambha karane yogya kAryake viSayameM parama vivekako prApta kara nItijJa honA cAhie kyoMki aisA rAjA hI sUryake samAna samaya Anepara abhyudayako prApta hotA hai / / 250 / / isa prakAra ArSa nAmase prasiddha, raviSeNAcArya kathita padmapurANameM koTizilA uThAnekA varNana karanevAlA ar3atAlIsavA~ parva samApta huA // 48 // 1. mahodadhinAmnA ma. / 2. bhavatAM zrutiM na AgataH / 3. bAlottaGgaH ma. / balAttuGga kh.| 4. ajayaM saMgataM / vidyate nayamuttamaM kha., m.| 5. bodhamArabhyaH m.| 6. narapatinA kh.| Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonapaJcAzattama parva tato namaH samutpatya jagAmAsau' marujjavaH / atyuttuGgaguhaiH pUrNa zrIpuraM zrIniketanam / / 1 / / tatra hemadravanyastalepyatejaHsamujjvalam / kundAmavalabhIzobhi ratnanirmitazekharam // 2 // muktAdAmasamAkIrNa vAtAyanavirAjitam / udyAnAkIrNaparyantaM prAvizanmArutegRham // 3 // apUrvalokasaMghAtaM pazyatastasya sAdbhutam / manogatAgataM bhUyo gataM kRcchreNa dhIratAm // 4 // praviSTe mArutergehaM tasmin dUte sasaMbhrame / anaGgakusumotpAtaM jagAmendunakhAtmajA / / 5 / / saspandaM dakSiNaM cakSuravadhArya vyacintayat / prAptavyaM vidhiyogena karma katu na zakyate // 6 / / kSudrazaktisamAsaktA mAnuSAstAvadAsatAm / na surairapi karmANi zakyante kartumanyathA // 7 // veditAgamanastAvad dUto narmadayA sabhAm / prasvedakaNasaMpUrNaH pratIhAryA pravezitaH // 8 // jagAdAtha yathAvRttaM niHzeSaM praNatAnanaH / daNDakAdiM samAyAtAH padmanAmAdayaH purA // 9 // zambUkasya vadhaM yuddhaM viSamaM kharadUSaNam / paJcatAgamanaM tasya mAnavairuttamaiH saha / / 10 / / tato nizamya tAM vAtAM shokvihvlvigrhaa| anaGgakusuma mukulekSaNA // 11 // cAndanena draveNatAM sicyamAnAM kriyojjhitAm / vilokyAntaHpurAmbhodhiH paramaM kSobhamAgataH // 12 // vINAtantrIsahasrANAM prAptAnAM koNatADanam / krandantInAM samaM ramyo dhvaniH strINAM samudgataH // 13 // tadanantara-vAyuke samAna vegakA dhAraka zrIbhUti dUta, AkAzameM ur3akara atyanta UMce-U~ce mahaloMse paripUrNa, lakSmIke gharasvarUpa zrIpura nagarameM pahu~cA / / 1 / / vahA~ jAkara usane zrIzailake usa bhavanameM praveza kiyA jo svarNamaya pAnIke lepase utpanna tejase atyanta dedIpyamAna thA, kundake samAna ujjvala aTTAlikAoMse suzobhita thA, ratnamayI zikharoMse jagamagA rahA thA, motiyoMkI mAlAoMse vyApta thA, jharokhoMse suzobhita thA, aura jisakA samIpavartI pradeza bAga-bagIcoMse vyApta thA // 2-3 // vahAM logoMko apUrva bhIr3a tathA AzcaryakArI atyadhika yAtAyAta dekha zrIbhUtikA mana bar3I kaThinAIse dhoratAko prApta huA // 4 // jaba AzcaryameM par3e hue zrIbhUti dUtane hanumAnke gharameM praveza kiyA taba candranakhAkI putrI anaMgakusumA utpAtako prApta huI // 5 // dakSiNa netrako phar3akate dekha usane vicAra kiyA ki daivayogase jo kArya jaisA honA hotA hai use anyathA nahIM kiyA jA sakatA // 6 // hIna zaktike dhAraka manuSya to dUra raheM devoMke dvArA bho karma anyathA nahIM kiye jA sakate // 7 // tadanantara anaMgakusumAkI prahAsikA sakhIne jisake Agamana kI sUcanA dI thI, aura svedake kaNoMse jisakA zarIra vyApta ho rahA thA aise usa zrIbhUti dUtako pratIhArIne sabhAke bhItara praviSTa karAyA // 8 // athAnantara namra mukha hokara usane saba vRttAnta jyoMkA tyoM isa prakAra sunAyA ki rAma Adi daNDaka vanameM Aye, zambUkakA vadha huA, kharadUSaNake sAtha viSama yuddha huA, aura uttama manuSyoMke sAtha kharadUSaNa mArA gayA // 9-10 // tadanantara yaha vArtA suna anaMgakusumA zokase vihvala zarIra ho mUcchita ho gayI tathA usake netra nimIlita ho gaye // 11 // usakA halana-calana banda ho gayA tathA candanake dravase use sIMcA jAne lagA, yaha dekha samasta antaHpurarUpI sAgara parama kSobhako prApta huA // 12 // antaHpurakI samasta striyAM eka sAtha rudana karane lagIM so unake 1. zrIbhUtiH / Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 300 padmapurANa anaGgakusumA kRcchrAlammitA prANasaMgamam / azrusiktastanI tAraM vilalApAtiduHkhitA // 14 // hA tAta kva prayAto'si prayaccha vacanaM mama / hA bhrAtaH kimidaM jAtaM dIyatAM darzanaM sakRt // 15 // vane'timISaNe kaSTaM raNAbhimukhatAM gataH / bhUgocaraiH kathaM tAta maraNatvamupAhRtaH // 16 // zokAkulajanAkINe jAte zrIzailavezmani / nIto narmadayA dUtaH pradezaM vacanocitam // 17 // pitu_tuzca duHkhena taptA candranakhAtmajA / kRcchraNa zamanaM nItA saniH prazamakovidaiH // 18 // jinamArgapravINAsau buddhvA saMsArasaMsthitim / lokAcArAnukUlatvAccakre pretakriyAvidhim // 19 // anyedhudUtamAhRya pavanaMjayanandanaH / apRcchacchokasaMspRSTaH maulalokasamAvRtaH // 20 // niHzeSa dUta yavRttaM tanni vedaya sAMpratam / ityuktvA kAraNaM mRtyoH kharadUSaNamasmarat // 21 // tato'sya krodhasaMruddha sarvAGgasya mahAyate: / bhrastaraGgavatI reje taDidrekheva caJcalA // 22 // tatastrAsaparItAGgo muhurdUtaH pratApavAn / jagAda madhuraM prAjJaH kopavidhvaMsakAraNam // 23 // jJAtameva hi devasya kiSkindhAdhipateH param / dayitAdu:khamutpannaM tatsamAkArahetukam // 24 // Artastena sa duHkhena padmaM zaraNamAgamat / pratIkSya so'tividhvaMsaM kiSkindhanagaraM gataH // 25 // sugrIvAkRticaureNa samaM tatra mahAnabhat / ciraM zrAntamahAyodhaH saMgrAmaH zvasurasya te // 26 // utthAya padmanAbhena tato bhayo mahaujasA / tasyAhRtasya naSTAsI vetAlI steyakAraNam // 27 // tataH sAhasagatyAkhyaH svasvabhAvaM samAzritaH / vijJAto rAmanimuktairmRtyuM nItaH zilImukhaiH // 28 // rudanakA zabda aisA uThA mAno vINAoMke hajAroM tAra koNake tAr3anako prApta ho eka sAtha zabda karane lage hoN||13|| tadanantara anaMgakusumA bar3e kaSTase prANoMke samAgamako prApta huI arthAt saceta huii| saceta honepara azruoMse stanoMko sikta karatI tathA atizaya duHkha prakaTa karatI huI vaha jora-jorase vilApa karane lagI // 14 // vaha kahane lagI ki hAya tAta! tama kahA~ gaye; majhe vacana deo-mujhase vArtAlApa kro| hAya bhAI ! yaha kyA huA ? eka bAra to darzana deo // 15 // he tAta! atyanta bhayaMkara vanameM raNake sammukha hue tuma bhUmigocariyoMke dvArA maraNako kaise prApta ho gaye ? // 16 // isa prakAra jaba zrIzelakA bhavana zokAkula manuSyoMse bhara gayA taba anaMgakusumAkI narmadA-sakhI dUtako bAta karane yogya sthAnapara le gayI // 17 // pitA aura bhAIke duHkhase santapta candranakhAkI putrI anaMgakusumA, sAntvanA dene meM nipuNa satpuruSoMke dvArA bar3I kaThinAIse zAntiko prApta karAyI gayo // 18 // jinamArgameM pravINa anaMgakusumAne saMsArako sthiti jAnakara lokAcArake anukUla pitAko maraNottara kriyA kI // 19 // athAnantara dUsare dina zokase vyApta tathA mantrI Adi maulavargase parivRta zrIzailahanumAnne dUtako bulAkara pUchA ki he dUta ! kharadUSaNakI mRtyukA jo kucha kAraNa huA hai vaha saba kaho, yaha kahakara hanumAn kharadUSaNakA smaraNa karane lagA // 20-21 // tadanantara krodhase jisakA samasta zarIra vyApta thA aise mahAdIptimAn hanumAnkI phar3akatI huI bhauMha caMcala bijalI kI rekhAke samAna jAna par3atI thI // 22 // tatpazcAt bhayase jisakA samasta zarIra vyApta thA aise mahApratApI buddhimAnne hanumAnkA krodha dUra karanevAle nimnAMkita madhura vacana kahe // 23 // usane kahA ki he deva ! Apako yaha to vidita ho hai ki kiSkindhAke adhipati sugrIvako usIke samAna rUpa dhAraNa karanevAle sAhasagati vidyAdharake kAraNa strIsambandhI duHkha upasthita huA thaa|||24|| duHkhase dukho huA sugrIva rAmako zaraNameM AyA thA aura rAma bhI usakA du:kha naSTa karanekI pratijJA kara kiSkindhanagara gaye the||25|| vahAM Apake zvasura-sugrIvakA, usakI AkRtike caurakRtrima sugrIvake sAtha bar3e-bar3e yoddhAoMko thakA denevAlA cirakAla taka mahAyuddha huA // 26 // tadanantara mahAtejasvI rAmane uThakara use llkaaraa| unheM dekhate hI corIkA kAraNa jo vetAlovidyA thI vaha naSTa ho gayI // 27 // taba sAhasagati apane asalI svarUpako prApta ho gayA, sabakI Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonapaJcAzattamaM parva tacchrutvA vigatakrodho jAtaH pavananandanaH / punaruktaM jagau tuSTaH vikasammukhapaGkajaH // 29 // kRtaM kRtamaho sAdhu priyaM padmena naH param / yatsugrIvakulaM majjadakItau kSipramuSTatam // 30 // hemakummopamaM gotraM ayazaHkUpagahvare / nimajjadguNahastena tena sanmatinoddhRtam // 31 // evamAdiparaM bhUri prazaMsan rAmalakSmaNau / kasminnapi mamajjAsau sArasaukhya mahArNave // 32 // zrutvA paGkajarAgAyAH pituH zokaparikSayam / utsavaH sumahAn jAto dAnapUjAdisaMstutaH // 33 // udvegAnandasaMpannaM hatacchAyasamujjvalam / zrIzailabhavanaM jAtaM rasadvayasamutkaTam // 34 // evaM viSamatAM prApte svajane pAvanaMjayiH / kiMcitsamatvamAdhAya kiSkindhAbhimukhaM yayau ||35|| RdhyAbhigacchatastasya balenAtyartha bhUriNA / jagadnyadivodbhUtamAkAza parivarjitam ||36|| vimAnaM sumahattasya maNiratnasamujjvalam / prabhAM divasaratnasya jahAra svamarIcibhiH ||37|| gacchantaM taM mahAbhAgyaM zatazo bandhupArthivAH / anujagmuH sunAsIraM yathA tridazapuMgavAH ||38|| agrataH pRSThatazcAsya pArzvatazca jayasvanaiH / gacchatAM khecarendrANAmAsIcchabdamayaM namaH ||39|| citramAsIdyadazvAnAM vihAyastalagAminAm / manohArI gajAnAM ca vilAsaH svatanUcitaH ||40|| mahAturaGgasaMyuktaiH rathairucchritaketubhiH / vihAyasastalaM jAtaM manye kalpanagAkulam // 41 // sitAnAmAtapatrANAM gaNDalena mahIyasA / jAtaM kumudakhaNDAnAmiva pUrNa viyattalam ||12|| 3 pahacAna meM AyA aura rAmake dvArA chor3e hue vANoMse mRtyuko prApta huA ||28|| yaha sunakara hanumAn krodharahita ho gayA / prasannatAse usakA mukhakamala khila uThA aura santuSTa hokara usane bAra-bAra kahA ki aho ! rAmane bahuta acchA kiyA, mujhe bahuta acchA lagA jo unhoMne apakIrtimeM DUbate hue sugrIva kulakA zIghra hI uddhAra kara liyA // 29-30 // svarNakalazake samAna sugrIvakA kula apayazarUpI kUpake gartameM par3akara DUba rahA thA so uttama buddhike dhAraka rAmane guNarUpI rassI hAtha meM le use nikAlA hai ||31|| isa prakAra rAmalakSmaNakI atyadhika prazaMsA karatA huA hanumAn kisI adbhuta zreSTha sukharUpI sAgara meM nimagna ho gayA ||32|| hanumAna kI dUsarI strI sugrIvakI putrI padmarAgA thI so pitAke zokakA kSaya sunakara use bar3A harSa huA / usane dAna-pUjA Adike dvArA mahAutsava kiyA ||33|| usa samaya hanumAn ke bhavanameM eka ora to zoka manAyA jA rahA thA aura dUsarI ora harSa prakaTa kiyA jA rahA thA / vaha eka ora to kAntise zUnya ho rahA thA aura dUsarI ora dedIpyamAna ho rahA thA / isa prakAra do striyoMke kAraNa vaha do prakArake rasase yukta thA ||34|| isa prakAra jaba kuTumba ke loga viSamatAko prApta ho rahe the taba hanumAn kucha-kucha madhyasthatAko dhAraNa kara kiSkindhAnagarakI ora calA ||35|| vaibhavake sAtha jAte hue hanumAna kI bahuta bar3I senAse usa samaya saMsAra AkAzase rahita hone ke kAraNa aisA jAna par3atA thA mAno dUsarA hI utpanna huA ho ||36|| maNiyoM aura ratnoMse jagamagAtA huA usakA bar3A bhArI vimAna, apanI kiraNoMse sUryakI prabhAko hara rahA thA ||37|| jAte hue usa mahAbhAgyazAlIke pIche saikar3oM mitrarAjA usa prakAra cala rahe the jisa prakAra ki indrake pIche uttamottama deva calate haiM ||38|| usake Age-pIche aura donoM ora calanevAle vidyAdhara rAjAoMkI jayadhvanise AkAza zabdamaya ho gayA thA ||39|| AkAzatalameM calanevAle usake ghor3oMse AzcaryaM utpanna ho rahA thA tathA hAthiyoMkI apane zarIrake anurUpa manohArI ceSTA prakaTa ho rahI thI ||40|| jinameM bar3e-bar3e ghor3e jute hue the tathA jinapara patAkAe~ phaharA rahI thIM aise rathoMse usa samaya AkAzatala aisA jAna par3atA thA mAno kalpavRkSoMse vyApta hI ho // 41 // dhavala chatroMke vizAla samUhase AkAzatala aisA jAna par3atA thA mAno kumudoMke samUhase hI vyApta 1. sumahat tasya / 2. sUryasya / 3. ca kunda ma. / 301 Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 302 padmapurANe gambhIro daundubho dhIro dhvAno dhvastAparadhvaniH / cakrabAlaM dizAM vyApya pratidhvanighanaH sthitaH // 43 // saMkulaM calatA yena sainyena gaganAGgaNam / khaNDakhaNDairivacchannamantareSu vyalokyate // 44 // bhAsAM bhUSaNajAtAnAM bahuvarNayujAM cayaiH / viziSTazilpinA raktaM namo vastramivAmavat // 45 // dhvani mArutitUryasya tvA saMnahya gahvaram / toSaM kapidhvajAH prApuH zikhino'bdadhvaniM yathA // 46 // kRtApaNamahAzomaM dhvajamAlAsamAkulam / ratnatoraNasaMyukta kiSkindhanagaraM kRtam / / 4 / / bahumiH pUjyamAno'sau vimavaitridazopamaiH / viveza nagaraM sadma sugrIvasya ca puSkalam // 4 // sugrIveNa pratISTazca yathAhaM racitAdaraH / kathitaM cAkhilaM tasya padmanAbhAdiceSTitam // 49 // anenaiva tato yuktAH sugrIvAdyA narezvarAH / dhArayantaH paraM harSa padmanAmamupAyayuH // 50 // apazyaJca narazreSThaM taM lakSmIdharapUrvajam / nIlakuJcitasUkSmAtisnigdhakezaM marutsutaH // 55 // lakSmIlatAviSaktAGgaM kumAramiva bhAskaram / zazAGkamiva limpantaM kAntipaGkena puSkaram // 52 // nayanAnAM samAnandaM manoharaNakovidam / apUrvakarmaNAM sarga svargAdiva samAgatam // 53 // jvaladvizuddharukmAmburuhagarbhasamaprabham / manojJA gatanAsAgraM saMgatazravaNadvayam // 54 // mUrtimantamivAnaGga puNDarIkanibhekSaNam / cApAnatabhruvaM pUrNazAradendunibhAnanam // 55 // bimbapravAlarakoSThaM kundazvetadvijAvalim / kambukaNThaM mRgendrAmavakSomAjaM mahAbhujam // 56 // ho // 42 // dUsaroMkI dhvaniko naSTa karanevAlA usakI dundubhikA dhIra gambhIra zabda dizAoMke maNDalako vyApta kara sthita thA tathA usakI joradAra pratidhvani uTha rahI thI // 43 / / usakI calatI huI senAse vyApta AkAzAMgaNa aisA dikhAI detA thA mAno bIca-bIcameM khaNDa-khaNDoMse AcchAdita ho // 44 // usake nAnA prakArake bhUSaNoMke samUhakI kAntise raMgA huA AkAza aisA jAna par3atA thA mAno kisI viziSTa-kuzala zilpIke dvArA raMgA vastra hI ho // 45 / / hanumAnkI turahIkA gambhIra zabda zravaNa kara saba vAnaravaMzI isa prakAra santoSako prApta hue jisa prakAra ki meghakA zabda sunakara mayUra santoSako prApta hote haiM / / 46 / / usa samaya kiSkindhanagarake bAjAroMmeM mahAzobhA kI gayI; dhvajAoM tathA mAlAoMse nagara sajAyA gayA aura ratnamayI toraNoMse yukta kiyA gayA // 47 // devoMke samAna aneka vidyAdharoMne bar3e vaibhavase jisakI pUjA kI thI aisA hanumAn sugrIvake vizAla mahalameM praviSTa huA // 48 // sugrIvane yathAyogya Adara kara usakA sammAna kiyA tathA rAma AdikI samasta ceSTAe~ usake samakSa kahIM // 49 / / tadanantara hanumAnse yukta sugrIva Adi rAjA parama harSako dhAraNa karate hue rAmake samIpa Aye // 50 // tatpazcAt hanumAnne una zrIrAmako dekhA jo manuSyoMmeM zreSTha the, lakSmaNake agraja the, jinake keza kAle, ghugharAle, sUkSma tathA atyanta snigdha the // 51 // jinakA zarIra lakSmIrUpI latAse AliMgita thA, jo bAlasUryake samAna jAna par3ate the athavA jo kAntirUpI paMkake AkAzako lipta karate hue candramAke samAna suzobhita the // 52 // jo netroMko Ananda denevAle the, manake haraNa karane meM nipuNa the, apUrva karmokI mAno sRSTi hI the aura svargase Aye hue ke samAna jAna par3ate the // 53 // dedIpyamAna nimala svarNa-kamalake bhItarI bhAgake samAna jisakI prabhA thI, jinakI nAsAkA agrabhAga manohara thA, jinake donoM karNa uttama suDaula athavA sajjanoMko priya the // 54 // jo mUrtidhArI kAmadevake samAna jAna par3ate the, jinake netra kamalake samAna the, jinakI bhauMha car3he hue dhanuSake samAna namrIbhUta thI, jinakA mukha zarad Rtuke pUrNa candramAke samAna thA // 55 // jinakA oMTha bimba athavA mUMgA yA kisalayake samAna 1. vayaiH m.| 2. kAntipona / 3. puSkalam kh.| 4. manojJAM gatanAsAgraM / 5. saGgataM zravaNadvayam ma. / Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonapazcAzattamaM parva zrIvatsakAntisaMpUrNamahAzobhastanAntaram / gambhIranAmivarakSAmamadhyadezavirAjitam // 57 // prazAntaguNasaMpUrNa nAnAlakSaNabhUSitam / sukumArakaraM vRttapIvarorudvayastutam // 5 // kUrmapRSThamahAtejaHsukumArakramadvayam / candrAkurAruNacchAyAnakhapatisamujjvalam // 59 // akSobhyasattvagambhIraM vajrasaMghAtavigraham / sarvasundarasandohamiva kRtvA vinirmitam // 60 // mahAprabhAvasaMpanaM nyagrodhaparimaNDalam / priyAGganAviyogena bAlasiMhamivAkulam // 6 // zacyeva rahitaM zakraM rohiNyeva vinA vidhum / rUpasaubhAgyasaMpannaM sarvazAstravizAradam // 62 // zauryamAhAtmyasaMyuktaM medhAdiguNasaMyutam / evaMvidhaM samAlokya mArutiH kSomamAgataH // 13 // acintayaJca saMbhrAntastatpramAvavazIkRtaH / taccharIrapramAjAlasamAliGgitavigrahaH // 6 // zrImAnayamasau rAjA rAmo dazarathAtmajaH / yasyeha lakSmaNo bhrAtA lokazreSThaH sthito vaze // 65 // yasyAlokya tadA saMkhye chatraM zItAMzusaMnimam / sA sAhasagatermAyA vaitAlI pariniHsRtA // 66 // dRSTA vajradharaM pUrva hRdayaM yanna kambhitam / tadadya mama dRSTranaM saMkSobhaM paramaM gatam // 6 // iti vismayamApannaH samanusRtya tAn guNAn / sasAra pAvaniH panaM zrImadammojalocanam // 6 // dUrAdutthAya dRSTvaM padmalakSmIdharAdimiH / asau prahRSTacetomiH pariSvakto yathAkramam // 69 / / parasparaM samAlokya saMbhASya vinayocitam / upadhAnavicitreSu svAsanepvavatasthire // 7 // lAla thA jisakI dAMtoMkI paMkti kunda kusumake samAna zukla thI, kaNTha zaMkhake samAna thA, jo siMhake samAna vistRta vakSaHsthalake dhAraka the, mahAbhujAoMse yukta the // 56 // jinake stanoMkA madhyabhAga zrIvatsa cihnako kAntise paripUrNa mahAzobhAko dhAraNa karanevAlA thA, jo gambhIra nAbhise yukta tathA patalI kamarase suzobhita the // 57 / / jo prazAnta guNoMse yukta the, nAnA lakSaNoMse vibhUSita the, jinake hAtha atyanta sukumAra the, jinakI donoM jA~ghe gola tathA sthUla thIM // 58 // jinake donoM caraNa kachuveke pRSThabhAgake samAna mahAtejasvI tathA sukumAra the, jo candramAko kiraNarUpI aMkuroMse lAla-lAla dIkhanevAlI nakhAvalIse ujjvala the // 59 // jo akSobhya dhairyase gambhIra the, jinakA zarIra mAno vajrakA samaha hI thA. athavA samasta sandara vastaoMko ekatrita kara hI mAno jinakI racanA huI thI // 60 // jo mahAprabhAvase yukta the, nyagrodha arthAt vaTa-vRkSake samAna jinakA maNDala thA, jo priya strIke virahake kAraNa bAlasiMhake samAna vyAkula the // 61 // jo indrANIse rahita indrake samAna, athavA rohiNIse rahita candramAke samAna jAna par3ate the, jo rUpa tathA saubhAgya donoMse yukta the, samasta zAstroMmeM nipuNa the // 62 / / zUra-vIratAke mAhAtmyase yukta the tathA medhA-sabuddhi Adi guNoMse yukta the| aise zrIrAmako dekhakara hanumAna kSobhako prApta huA // 63 / / tadanantara jo rAmake prabhAvase vazIbhUta ho gayA thA aura unake zarIrako kAntike samUhase jisakA zarIra AliMgita ho rahA thA aisA hanumAn sambhramameM par3a vicAra karane lagA // 64 // ki yaha vahI dazarathake putra lakSmImAn rAjA rAmacandra haiM, lokazreSTha lakSmaNa jaisA bhAI jinakA AjJAkArI hai // 65 // usa samaya yuddha meM jinakA candratulya chatra dekhakara sAhasagati ko vaha vaitAlI vidyA nikala gayo // 66 / / merA jo hRdaya pahale indrako dekhakara bhI kampita nahIM huA vaha Aja inheM dekhakara parama kSobhako prApta huA hai // 67 / / isa prakAra Azcaryako prApta huA hanumAn inake guNoMkA anusaraNa kara kamalalocana rAmake pAsa pahu~cA // 68 / / jinakA citta harSita ho rahA thA aise rAma, lakSmaNa Adine ise dekha dUrase hI uThAkara yathAkramase isakA AliMgana kiyA // 69 // paraspara eka dUsareko dekhakara tathA vinayake yogya vArtAlApa kara saba nAnA prakAra tAliyoMse 1. yuddhe / 2. savaM ma. / 3. pavanasyApatyaM pumAn pAvaniH hanumAn / 4. svAsanneSvavatasthite m.| Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 304 padmapurANe tatra bhadrAsane ramye sthitaH kAkutsthanandanaH / keyUrabhUSitabhujo jvalallakSmyA samantataH // 71 // 'svacchanIlAmbaradharazcUDAmaNirivojjvalaH / rarAja varahAreNa soDucandra ivodgataH // 72 // divya pItAmbaradharo hArakeyUrakuNDalI / sumizrAtanayo reje sataDijjalado yathA // 73 // vAnarAbhogamukuTaH suravAraNavikramaH / abhAtsugrIvarAjo'pi lokapAla ivorjitaH // 74 // virAdhitaH kumAro'pi saumitreH pRSThataH sthitaH / alakSyata nRsiMhasya cakraratnamivaujasA // 75 // hanumAnapyalaM reje padmanAmasya dhImataH / samIpe pUrNacandrasya sphoto budha ivoditaH ||76 || 'sugandhimAlya vastrAdyairalaMkAraizca bhUSitau / bhaGgAGgadAvaimAsetAM yamavaizravaNAviva // 77 // nalanIlaprabhRtayaH zatazo'nye ca pArthivAH / AsInA rejuratyantamAvRtya raghunandanam // 78 // paJcasadgandhatAmbUlagandhasaMgatamArutA / vibhUSaNa kRtodyotA sA sabhendrasamopamA / / 79 / / vismitya suciraM rAmaM prItaH pAvanirabravIt / samakSaM na guNA grAhyA bhavato raghunandana // 80 // ihApi nikhile loke dRzyate sthitirIdRzI / kimapi priyavaktRNAM pratyakSaguNakIrtanam // 81 // AsIdyasyAdhimAhAtmyaM zrutamasmAbhirUrjitam / dRSTaH satvahitaH sa tvaM satvavAn cakSuSA svayam // 82 // sarvasaundaryayuktasya guNaratnAkarasya te / zubhreNa yazasA rAjan jagadetadalaGkRtam // 83 // suzobhita apane-apane AsanoMpara baiTha gaye ||70 || vahA~ jo uttama Asanapara virAjamAna the, jinako bhujA bAjUbandase suzobhita thI, jo lakSmIke dvArA saba orase dedIpyamAna the, jo svaccha nIlavastra dhAraNa kiye hue the tathA uttama hArase suzobhita the aise zrIrAma nakSatra sahita udita hue candramAke samAna jAna par3ate the / / 71 - 72 / / divya pItAmbarako dhAraNa karanevAle tathA hAra, keyUra aura kuNDaloMse alaMkRta lakSmaNa bijalI sahita megha ke samAna suzobhita ho rahe the ||73 || jisakA suvistRta mukuTa vAnarake cihnase yukta thA, tathA devagaja -- airAvatake samAna jisakA parAkrama thA aisA sugrIvarAjA bhI atizaya balavAn lokapAlake samAna suzobhita ho rahA thA ||74 || lakSmaNake pIche baiThA virAdhita kumAra bhI apane tejase aisA dikhAI detA thA mAno nArAyaNake samIpa rakhA huA cakraratna hI ho // 75 // atizaya buddhimAn rAmacandrake samIpa hanumAn bhI aisA suzobhita ho rahA thA mAno pUrNacandra ke samIpa udita huA atyanta dedIpyamAna budhagraha hI ho // 76 // sugandhita mAlA tathA vastrAdi evaM alaMkAroMse alaMkRta aMga aura aMgada yama tathA vaizravaNake samAna suzobhita ho rahe the || 77 || inake sivAya rAmako ghera kara baiThe hue nala, nIla Adi saikar3oM anya rAjA bhI usa samaya atyadhika suzobhita ho rahe the || 78 // nAnA prakArakI uttama gandha se yukta tAmbUla tathA sugandhita anya padArthoMke samAgamase jahA~ vAyu sugandhita ho rahI thI tathA jahA~ AbhUSaNoMke dvArA prakAza phaila rahA thA aisI vaha sabhA indrako sabhAke samAna jAna par3atI thI // 72 // tadanantara cirakAla taka AzcaryameM par3akara prItiyukta hanumAnne rAmase kahA ki he rAghava ! yadyapi Apake guNa Apake hI samakSa nahIM kahanA cAhie kyoMki isa lokameM bhI aisI hI rIti dekhI jAtI hai phira bhI pratyakSa hI Apake guNa kathana karanekI utkaTa lAlasA hai so ThIka hI hai kyoMki jo priya vaktA haiM unheM pratyakSa hI guNoMkA kathana karanA adbhuta AhlAdakArI hotA hai ||80 - 82 // jinakA balapUrNaM lokottara mAhAtmya hamane pahalese suna rakhA thA una prANi hitakArI dhairyazAlI Apako maiM svayaM netroMse dekha rahA hU~ ||83 || he rAjan ! Apa sampUrNa saundayaMse yukta haiM, 1. svastha ma. / 2. mukuTamukhAraNa ma / 3. mivojasaH ma / 4. sugandhya ma / 5. vavAsantau ma. kha., ka. / 6. kItirAma kha / Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonapaJcAzattama parva 305 dhanurlammodaye'labdhaH sahasrAmararakSite / sItAsvayaMvare'smAbhiH zrutastava parAkramaH / / 84 // pitA dazaratho yasya yasya bhAmaNDalaH suhRt / bhrAtA yasya ca saumitriH sa tvaM rAma jagatpatiH / / 85 // aho zaktirahorUpameSa nArAyaNaH svayam / samudrAvartacApezo yasyAjJAkaraNe rataH // 86 // aho dhairyamaho tyAgo yatpituH pAlayan vacaH / mahApratibhayAkAraM praviSTo daNDakaM vanam // 87 // etanna kurute bandhustuSTazca tridazAdhipaH / aho tvayA nAtha kataM yadasmAkamatipriyam // 8 // sugrIvarUpasaMpannaM hatvA saMyati sAhasam / yatkapidhvajavaMzasya kalaGko dUramujjhitaH // 89 // vidyAbalavidhijJaryadyasya mAyAmayaM vapuH / asmAbhirapi no sahyaM durjayaM ca vizeSataH // 10 // tena sugrIvarUpeNa grahItuM plAvarga balam / darzanAdeva yuSmAkaM tadrUpaM tasya niHsRtam / / 91 // katu pratyupakAraM yo na zakto'tyupakAriNaH / sulamA mAvazuddhiM se tasmai na kurute kutaH // 12 // kA tasya buddhiAyeSu bhavedekamapi kSaNam / yaH kRtasyopakArasya vizeSaM nAvabudhyate // 13 // zvapAkAdapi pApIyAn lubdhakAdapi nighRNaH / asaMbhASyaH satAM nityaM yo'kRtajJo narAdhamaH // 9 // svazarIramapi tyaktvA satyaM vayamananyagAH / sarve samudyatAH kartumupakAraM tava prabho // 15 // gatvA prabodhayiSyAmi trikUTAdhipatiM budham / tava patnI mahAbAho tvarAvAnAnayAmyaham // 16 // sItAyA vadanAmbhojaM prasannendumivoditam / saMdehena vinirmuktaM zIghraM pazyasi rAghava // 97 // tathA guNarUpI ratnoMko Akara arthAt khAna athavA samudra haiN| Apake zukla yazase yaha saMsAra alaMkRta ho rahA hai / / 83 / / he nAtha ! vajrAvarta dhanuSako prAptise jisakA abhyudaya huA thA tathA eka hajAra deva jisakI rakSA karate the aise sItAke svayaMvarameM Apako jo parAkrama prApta huA thA vaha saba hamane sunA hai // 84 // dazaratha jinakA pitA hai, bhAmaNDala jinakA mitra hai, aura lakSmaNa jinakA bhAI hai, aise Apa jagatke svAmI rAjA rAma haiM // 85 // aho ! ApakI zakti adbhata hai, aho! ApakA rUpa AzcaryakArI hai ki sAgarAvataM dhanuSakA svAmI nArAyaNa svayaM hI jinakI AjJA pAlana karane meM tatpara hai // 86 // aho! ApakA dhairya AzcaryakArI hai, aho! ApakA tyAga adbhuta hai jo pitAke vacanakA pAlana karate hue Apa mahAbhaya utpanna karanevAle daNDaka vanameM praviSTa hue haiM / / 87|| he nAtha! Apane hama logoMkA jo upakAra kiyA hai vaha na to bhAI hI kara sakatA hai aura na santuSTa huA indra hI // 88 // Apane sugrIvakA rUpa dhAraNa karanevAle sAhasagatiko yuddhameM mArakara vAnaravaMzakA kalaMka dUra kiyA hai // 89 // vidyAbalakI vidhike jAnanevAle hama loga bhI jisake mAyAmaya zarIrako sahana nahIM kara sakate the tathA hama logoMke lie bhI jisakA jItanA kaThina thA usa sugrIva rUpadhArI sAhasagatine vAnara vaMzI senAko prApta karaneke lie kitanA prayatna kiyA parantu Apake darzanamAtrase usakA vaha rUpa nikala gayA / / 90-91 / / jo atyanta upakArI manuSyakA pratyupakAra karaneke lie samartha nahIM hai vaha usake viSayameM bhAvazuddhi kyoM nahIM karatA arthAt usake prati apane pariNAma nirmala kyoM nahIM karatA jabaki yaha bhAvazuddhi bilakula hI sulabha hai // 92 / / jo manuSya, kiye hue upakAra kI vizeSatAko nahIM jAnatA hai usakI eka ajJake lie bhI nyAyameM buddhi kaise ho sakatI hai ? // 93|| jo nIca manuSya akRtajJa hai vaha cANDAlase bhI adhika pApI hai, zikArIse bhI adhika nirdaya hai aura satpuruSoMse nirantara vArtAlApa karaneke lie bhI yogya nahIM hai / / 94 // he prabho! hama saba kisI anya kI zaraNameM na jAkara ApakI hI zaraNameM Aye haiM aura sacamuca hI apanA zarIra chor3akara bhI ApakA upakAra karaneke lie udyata haiM // 95 // he mahAbAho ! maiM jAkara rAvaNako smjhaauuNgaa| vaha buddhimAn hai ataH avazya samajhegA aura maiM zIghra hI ApakI patnIko vApasa le AtA hU~ // 96 // he rAghava ! isameM sandeha nahIM ki tuma udita hue 1. dhanurlAbhAvaye labdhe ma. / 2-39 Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 306 papurANe mantrI jAmbUnado'vocattato vAkyaM paraM hitam / vatsa varasa marutputra svameko'smAkamAzrayaH // 98 // apramattena gantavyaM laka rAvaNapAlitAm / na virodhaH kvacit kAryaH kadAcit kenacitsaha // 19 // evamastviti saMbhASya taM saMprasthitamunatam / vilokya paramAM prItiM padmanAbhaH samAgamat // 10 // punaH punaH samAhUya mArutiM cArulakSaNam / sarvAdaraM jagAdedaM sphItA rAjIvalocanaH / / 101 / / madvAkyAducyatAM sItA svadviyogAt sa rAghavaH / adhunA vindate sAdhvi ya manonivRtiM kvacit // 102 // atyantaM tadahaM manye hataM pauruSamAtmanaH / pratirodhaM prapannAsa vartamAne'pi yanmayi // 103 / / vedmi nirmalazIlADhyA yathA tvaM madanuvratA / jIvitaM vAJchasi tyaktuM madviyogena duHkhitA // 10 // alaM tathApi sadvaktre duHsamAdhAnamRtyunA / dhAryantAM maithili prANA na jIvaM tyaktumarhasi // 105 / / durlabhaH saMgamo bhUyaH pUjitaH sarvavastuSu / tato'pi durlabho dharmo jinendravadanodgataH / / 106 // durlabhAdapyalaM tasmAnmaraNaM susamAhitam / tasminnasati janmedaM tuSaniHsAramIkSitam / / 107 // idaM ca pratyayotpAdi priyAyai mama jIvataH / satataM saMstutaM devamaGgulIyakamuttamam // 10 // vAyuputra drutaM gatvA sItAyAstaM mahAprabham / mamApi pratyayakaraM cUDAmaNimihAnaya // 10 // yathAjJApayasItyuktvA ratnavAnaramaulibhRt / kRtAJjalipuTo navA saumitriM ca samAJjaliH / / 11 / / bahirviniryayau hRSTaH pUryamANo vibhUtimiH / kSobhayan tejasA sarva sugrIvabhavanAjiram // 11 // candramAke samAna nirmala sItAkA mukhakamala zIghra hI dekhoge / / 97 / / tadanantara sugrIvake mantrI jAmbUnadane parama hitakArI vacana kahe ki he vatsa hanumAn ! hama logoMkA AdhAra eka tU hI hai // 98 // ataH tujhe sAvadhAna hokara rAvaNake dvArA pAlita laMkA jAnA cAhie aura kahIM kabhI kisIke sAtha virodha nahIM karanA cAhie // 99 // 'evamastu'-'aisA hI ho' yaha kahakara udAra hanumAn laMkAkI ora prasthAna karaneke lie udyata huA so use dekha rAma parama prItiko prApta hue // 100 // vidalita kamalalocana rAmane sundara lakSaNoMke dhAraka hanumAnko bAra-bAra bulAkara bar3e Adarake sAtha yaha kahA ki tuma merI orase sItAse kahanA ki he sAdhvi ! isa samaya rAma tumhAre viyogase kisI bhI vastumeM mAnasika zAntiko prApta nahIM ho rahe haiM-unakA mana kisI bhI padArthameM nahIM lagatA hai // 101-102 / / mere rahate hue jo tuma anyatra pratirodharukAvaTako prApta ho rahI ho so ise maiM apane pauruSakA atyadhika ghAta samajhatA hU~ // 103 / / tuma jisa prakAra nirmala zIlavatase sahita ho tathA eka hI vrata dhAraNa karatI ho usase samajhatA hU~ ki tuma mere viyogase duHkhI hokara yadyapi jIvana chor3anA cAhatI hogI para he sumukhi ! to bhI khoTe pariNAmoMse maranA vyartha hai / he maithili ! prANa dhAraNa kro| jIvanakA tyAga karanA ucita nahIM hai / / 104-105 / / sarva vastuoMkA puna: uttama samAgama prApta honA durlabha hai aura usase bhI durlabha arahanta bhagavAnke mukhAravindase prakaTa huA dharma hai // 106 // yadyapi ukta dharma durlabha hai to bhI samAdhi-maraNa usakI apekSA durlabha hai kyoMki samAdhi maraNake binA yaha jIvana tuSake samAna sArarahita dekhA gayA hai // 107 // aura priyAke lie mere jIvita rahanekA pratyaya-vizvAsa utpanna ho jAye isalie yaha sadAko paricita uttama a~gUTho use de denA // 108|| tathA he pavanaputra! tuma zIghra hI jAkara mujhe vizvAsa utpanna karanevAlA sItAkA mahAkAntimAn cUr3AmaNi yahAM le AnA // 109 // 'jaisI AjJA ho' yaha kahakara ratnamaya vAnarase cihnita mukuTako dhAraNa karanevAlA hanumAn rAma tathA lakSmaNako hAtha jor3a namaskAra kara bAhara nikala aayaa| usa samaya vaha atyanta harSita thA, vibhUtiyoMse yukta thA aura apane tejase sugrIvake bhavana sambandhI samasta AMganako 1. cArutAmarasekSaNam ja.) 2. kamalanetraH / sphItyA rAjIvalocanaH m.| 3. jIvituM ma. 1 4. maithilI ma. / 5. kRtAJjali: m.| Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 307 ekonapaJcAzattamaM parva saMdideza ca sugrIvaM yAvadAgamanaM mama / sthAtavyaM tAvadatraiva pramAdaparivarjitaiH / / 112 // vimAnaM cAruzikharamArUDho mArutistataH / vibhAti mastake merozcaityAlaya ivojjvalaH // 113 // prayayau parayA dhutyA sitacchanopazobhitaH / vilasaddhaMsasaMkAzaizcAmarairupajIvitaH // 11 // vAyuzAvesamairazvairjaGgamaudrisamaigajaiH / sainyaistridazasaMkAzairjagAma parito vRtaH // 115 // evaM yukto mahAbhUtyA rAmAdibhirudIkSitaH / samAkramya ravermArgamayAsItsunirantaram / / 116 // upajAtivRttam pUrNa jagattiti jntuvgairnaanaavidhairuttmbhogyuktH| kazcittu teSAM paramArthakRtye niyujyate yatparamaM yazastat / / 117 // kRtaM pareNApyupakArayogaM smaranti nityaM kRtino manuSyAH / teSAM na tulyo bhuvane zazAGko na vA kubero na ravina zakraH // 11 // ityAce raviSeNAcAryaprokta padmapurANe hanumatprasthAnaM nAma ekonapaJcAzattamaM parva // 49 // kSobhayukta kara rahA thA // 110-111|| usane sugrIvase kahA ki jabataka maiM na A jAU~ tabataka Apako yahIM sAvadhAna hokara ThaharanA cAhie / / 112 / / tadanantara hanumAn sundara zikharase yukta vimAnapara ArUr3ha huA aisA suzobhita ho rahA thA jaisA ki sumeruke zikharapara dedIpyamAna caityAlaya suzobhita hotA hai / / 113 / / tatpazcAt usane parama kAntise yukta ho prayANa kiyaa| usa samaya vaha sapheda chatrase suzobhita thA aura ur3ate hue haMsoMkI samAnatA karanevAle camara usapara Dhore jA rahe the // 114 // vaha vAyuke samAna vegazAlI ghor3oM, calate-phirate parvatoMke samAna hAthiyoM aura devoMke samAna sainikoMse ghirA huA jA rahA thA // 115|| isa prakAra jo mahAvibhUtise yukta thA, tathA rAma Adi jise Uparako dRSTi kara dekha rahe the, aisA vaha hanumAn sUryake mArgakA ullaMghana kara nirantara Age bar3hA jAtA thA / / 116 / / gautamasvAmI kahate haiM ki he zreNika ! yaha samasta saMsAra nAnA prakArake uttama bhogoMse yukta jantuoMse bharA hubA hai / unameM se koI viralA puruSa hI paramArtharUpa kAryameM lagatA hai tathA parama yazako prApta hotA hai // 117 / / jo uttama manuSya dUsareke dvArA kiye hue upakArakA nirantara smaraNa rakhate haiM isa saMsArameM unake samAna na candramA hai, na kubera haiM, na sUrya hai aura na indra hI hai // 118 // isa prakAra ArSa nAmase prasiddha, raviSeNAcArya kathita, padmapurANameM hanumAnake prasthAnakA varNana karanevAlA unacAsavA~ parva samApta huA // 49 // 1. daMza- ma. / 2. vAyuvega ma. / 3. jagAmAdri- ma. / Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcAzattama parva athAsAvAJjano gacchannambare paramodayaH / svasAramiva caidehiimaaniniissurraajt||1|| suhRdAjJApravRttasya vinItasya mahAtmanaH / zuddhabhAvasya tasyAsIdutsavaH ko'pi cetasaH / / 2 / / pazyataH prauDhayA dRSTyA sthitasya rvigocre| dizAM maNDalamasyAsIccharIrAvayavIpamam / / 3 // laGkAM jigamiSorasya mahendranagaropamam / mahendranagaraM dRSTerAbhimukhyamupAgatam // 4 // vedikApuNDarIkAbhaiH prAsAdaiH zazipANDuraiH / parvatasya sthitaM mUni tadvidUre prakAzate / / 5 / / vajrapANerivAmuSya tasmin vAlipuropame / na babhUvatarAM prItiH tasmAdevamacintayat / / 6 / / idaM zikhariNo mUrdhina tanmahendrapura sthitam / mahendrako nRpo yatra durmatiH so'vatiSThate // 7 // duHkhatApitasarvAGgA mAtA yenAgatA mama / nirvAsitA mayi prApte kukSivAsaM durAtmanA // 8 // eSA'sau vijane'raNye guhA yatra sa snmuniH| paryayogayuktAtmA nAmnAmitagatiH sthitaH // 9 // asyAM bhagavatA tena sAdhuvAkyaiH kRpA kRtA / mAtA mA janitAzvAsA prasUtA bandhuvarjitA // 10 // zrutaM kesarijaM kRcchatvA mAturupaplavam / sAdhozca saMgama saiSA ramyA ramyA ca me guhA // 11 // mAtaraM zaraNaM prAptAM mama nirvAsya yaH kRtii| vyasanapratidAnena mahendraM kiMtu taM majet / / 12 / / ahaMyurayamatyantaM mAM kila dveSTi saMtatam / mahendra ( mahendro) garvametasya tasmAdapanayAmyaham / / 13 / / athAnantara parama abhyudayako dhAraNa karanevAlA hanumAn AkAzameM jAtA huA aisA suzobhita ho rahA thA mAno bahana sItAko lene ke lie bhAmaNDala hI jA rahA ho // 1 // mitrazrIrAmakI AjJAmeM pravRtta, vinayavAn, udArAzaya evaM zuddhabhAvake dhAraka hanumAnke hRdayameM usa samaya koI adbhata Ananda chAyA huA thA // 2 / / sUryake mArgameM sthita hanumAn jaba praur3ha dRSTise diGmaNDalakI ora dekhatA thA taba use dimaNDala zarIrake avayavoMke samAna jAna par3atA thA / / 3 / / laMkAko ora jAneke lie icchuka hanumAnkI dRSTike sAmane rAjA mahendrakA nagara AyA jo indrake nagarake samAna jAna paDatA thA // 4 // vaha nagara parvatake zikharapara sthita thA tathA vedikApara sthita sapheda kamaloMke samAna AbhAko dhAraNa karanevAle candratulya dhavala bhavanoMke dvArA dUrase hI prakAzita ho rahA thA / / 5 / / jisa prakAra bAlike nagarameM indrako prIti nahIM huI tho usI prakAra rAjA mahendrake usa nagarameM hanumAnko koI prIti utpanna nahIM huI apitu use dekhakara vaha vicAra karane lagA // 6 // ki yaha parvatake zikharapara rAjA mahendrakA nagara sthita hai jisameM ki vaha dubaMddhi rAjA mahendra nivAsa karatA hai / / 7 / / mere garbhavAsake samaya duHkhase bharI merI mAtA isake nagara AyI para isa duSTane use nikAla diyA // 8 // taba merI mAtA nirjana vanakI usa guphAmeM-jinameM ki paryaka yogase amitagati nAmA muni virAjamAna the-rahIM ! isI guphAmeM una dayAlu munirAjane uttama vacanoMke dvArA use sAntvanA dI aura bandhujanoMse rahita akelI rahakara usane mujhe janma diyA // 9-10 // isI guphAmeM mAtAko siMhase utpanna kaSTa prApta huA thA aura isI guphAmeM use munirAjakA sannidhAna prApta huA thA isalie yaha guphA mujhe atyanta priya hai / / 11 / / jo merI zaraNAgata mAtAko nikAlakara kRtakRtya huA thA usa mahendrako aba maiM kaSTakA badalA dekara kyA usakI sevA karUM // 12 / / yaha mahendra bar3A ahaMkArI hai tathA mujhase nirantara dveSa rakhatA hai isalie isakA garva avazya hI dUra 1. -nabhISuH rarAja sa: ma., b.| 2. laGkA m.| 3. mukhyas m.| 4. sthitAH m.| 5. turuSaplam ma. / 6. kiMtu na bhajet ma., ka. / Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcAzattama parva 309 pralambAmbudavRndorunAdA dundubhayastataH / mahAlampAkabheryazca paTahAzca samAhatAH // 14 // dhmAtAH zaGkhA jaMgarakampA maTairutkaTaceSTitaiH / yuddhazauNDaiH samutkRSTaM samullAsitahetibhiH // 15 // zrutvA parabala prAptaM mahendraH srvsenyaa| pratyakSata viniHkramya meghavRndamivAcalaH // 16 // saMprahAraistato lagnadRSTvAsIdannijaM balam / cApamudyamya mAhendriH prAptazchatrI rathasthitaH // 17 // hanUmAniSumistasya dhanustisRbhirAyatam / ciccheda guptibhiryogI yathAmAnaM samusthitam // 18 // cApaM yAvadvitIyaM sa gRhNAtyAkulamAnasaH / zaraistAvadrathAnmuktAH pracaNDAstasya vAjinaH / / 19 // rathAtte vigatAH zIghrAzcapalA babhramurbhRzam / haSIkANIva manasoM muktAni viSayaiSiNaH // 20 // mAhendriratha saMbhrAnto vimAnaM varamAzritaH / tadapyasya zarailRptaM mataM duSTamateriva // 21 // mAhendrirmudito bhUyo vidyAbalavikAragaH / patatricakrakanakairyuyudhe'lAtabhAsuraiH // 22 // vidyayA'nilaputro'pi taM zastraughamavArayat / yathAtmacintayA yogI parISahakadambakam // 23 // nirdayonmuktazastro'sAvAstRNAno mahAgnivat / gRhIto vAyuputreNa garuDeneva pannagaH // 24 // prAptarodhaM sutaM dRSTrA mahendraH krodhalohitaH / rathI mArutimabhyAra rAmaM sugrIvarUpavat // 25 // arkAbhasyandanaH so'pi hArihAro dhanurdharaH / zUrANAmagraNI dIpto mAtuH pitaramabhyagAt // 26 // karatA hU~ / / 13 / / tadanantara aisA vicAra kara usane ghUmate hue meghasamUhake samAna ucca zabda karanevAlI dundubhiyA~, mahAvikaTa zabda karanevAlI bheriyAM aura nagAr3e bajavAye // 14 // utkRSTa ceSTAoMko dhAraNa karanevAle yoddhAoMne jagatko ka~pA denevAle zaMkha phUMke tathA zastroMko camakAnevAle raNavIra yoddhAoMne jorase garjanA kI / / 15 / / parabalako AyA suna, rAjA mahendra sarva senAke sAtha bAhara nikalA aura jisa prakAra parvata, meghasamUhako rokatA hai usI prakAra usane hanumAnke dalako rokA // 16 / / tadanantara lagI huI coToMse apanI senAko naSTa hotI dekha, chatradhArI, tathA rathapara baiThA huA rAjA mahendrakA putra dhanuSa tAnakara sAmane AyA // 17 // so hanumAnne tIna bANa chor3akara usake lambe dhanuSako usa taraha cheda DAlA jisa taraha ki muni tIna guptiyoMke dvArA uThate hue mAnako cheda DAlate haiM // 18 // vaha vyAkula citta hokara jabataka dUsarA dhanuSa letA hai tabataka hanumAnne tIkSNa bANa calAkara usake caMcala ghor3e rathase chur3A diye // 19 // so rathase chUTe hue ve caMcala ghor3e zIghra hI idhara-udhara isa prakAra ghUmane lage jisa prakAra ki viSayAbhilASI manuSyako manase chUTI huI indriyA~ idhara-udhara ghUmane lagatI haiM // 20 // athAnantara mahendrakA putra ghabar3Akara uttama vimAnapara ArUr3ha huA so hanumAnke vANoMse vaha vimAna bhI usa taraha khaNDita ho gayA jisa taraha ki kisI durbuddhikA mata khaNDita ho jAtA hai / / 21 / / tadanantara vidyAke balase vikArako prApta huA mahendraputra punaH harSita ho alAtacakrake samAna dedIpyamAna bANa, cakra tathA kanaka nAmaka zastroMse yuddha karane lagA // 22 // taba hanumAnne bhI vidyAke dvArA usa zastrasamUhako usa taraha rokA jisa taraha ki yogI AtmadhyAnake dvArA parISahoMke samUhako rokatA hai // 23 / / tadanantara jo nirdayatAke sAtha zastra chor3a rahA thA aura pracaNDa agnike samAna saba orase AcchAdita kara rahA thA aise mahendraputrako hanumAnne usa taraha pakar3a liyA jisa taraha ki garur3a sarpako pakar3a letA hai // 24 // putrako pakar3A dekha krodhase lAla hotA huA mahendra rathapara savAra ho hanumAnke sammukha usa taraha AyA jisa taraha ki sugrIvakA rUpa dhAraNa karanevAlA kRtrima sugrIva rAmake sammukha AyA thA // 25 // tadanantara jisakA ratha sUryake samAna dedIpyamAna thA, jo sundara hArakA dhAraka thA, dhanurdhArI 1. jagatpaMkA ma. / 2. saMprahAre tato lagne ja. / 3. muktA niviSayaiSiNaH ma. / 4. arkAbhaH spandanaH ma. / Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 310 padmapurANe tayorabhanmaharasaMkhyaM krakacAsizilImukhaiH / parasparakRtAdhAtaM vAyuvazyAbdayoriva // 27 // siMhAviva mahAroSau tAvuddhatabalAnvitau / jvalatsphuliGgaraktAkSau zvasantau bhujagAviva // 28 // parasparakRtAkSepau gavaMhAsasphuTasvanau / dhik te zauryamaho yuddhamityAdivacanoyatau // 29 // cakratuH paramaM yuddhaM mAyAbalasamanvitau / hAkArajayakArAdi kArayantau muhurnijaiH // 30 // mahendro'tha mahAvIryo vikriyAzaktisaMgataH / krodhasphuritadehazrIrmumocAyudhasaMhatim // 31 // bhuSuNDhIH parazUn bANAn zataghnIrmudgarAn gadAH / zikharANi ca zailAnAM zAlanyagrodhapAdapAn // 32 // etairanyaizca vividhairAyudhaudharmarutsutaH / na vivyathe yathA zailo mahAmeghakadambakaiH // 33 // taddivyamAyayA sRSTaM zastravarSa mahendrajam / ulkAvidyAprabhAveNa vAyusUnuracUrNayat // 34 // utpatya ca rathe tasya nipatya sumahAjavaH / kakuSkarikarAkArakarAbhyAM kRtarodhanam // 35 // mAtAmahaM samAdAya balaM bibhradanuttamam / dattasAdhu svanaH zUraiH samArohannijaM ratham // 36 // ulkAlAgUlapANiM taM dauhitraM paramodayam / prazaMsituM samArabdho mahendraH saumyayA girA // 37 // aho te vatsa mAhAtmyaM parametanmayA zrutam / pUrvamAsIdidAnIM tu niyataM pratyakSagocaram // 38 // AsIddevendrayuddhe'pi nirjito yo na kenacit / vijayAnagasyordhvamahAvidyAyudhAkule // 39 // thA, zaroMmeM zreSTha thA tathA atizaya dedIpyamAna thA aisA hanumAn bhI mAtAke pitA rAjA mahendrake sammukha gayA // 26 // tadanantara vAyake vazIbhUta do meghoMmeM jisa prakAra paraspara Takkara hotI hai usI prakAra una donoMmeM karoMta, khaDga tathA bANoMke dvArA paraspara eka dUsarekA ghAta karanevAlA mahAyuddha huA // 27 // jo siMhoMke samAna mahAkrodhI tathA utkaTa balase sahita the, jinake netra dedIpyamAna tilagoMke samAna lAla the, jo sarpoke samAna sA~seM bhara rahe the-phukAra rahe the, jo eka dUsarepara AkSepa kara rahe the, jinake ahaMkArapUrNa hAsyakA sphuTa zabda ho rahA thA, 'terI zUra-vIratAko dhikkAra hai, aho ! yuddha karane calA hai' jo isa prakArake zabda kaha rahe the, jo mAyAbalase sahita the aura jo apane pakSake logoMse kabhI hAhAkAra karAte the to kabhI jaya-jayakAra karAte the aise hanumAn tathA rAjA mahendra donoM hI cirakAla taka paramayaddha karate rahe // 28-30 // tadanantara jo mahAbalavAn thA, vikriyA zaktise saMgata thA aura krodhase jisake zarIrakI zobhA dedIpyamAna ho rahI thI aisA mahendra hanUmAnke Upara zastroMkA samUha chor3ane lagA // 31 / / bhuSuNDo, parazu, bANa, zataghnI, mudgara, gadA, pahAr3oMke zikhara aura sAgauna tathA vaTake vRkSa usane hanumAnpara chor3e // 32 / / so inase tathA nAnA prakArake anya zastroMke samahase hanumAn usa taraha vicalita nahIM huA jisa prakAra ki mahAmeghoMke samUhase parvata vicalita nahIM hotA hai // 33 // rAjA mahendrakI divyamAyAse utpanna zastroMkI usa varSAko pavana-putra hanumAnne apanI ulkA-vidyAke prabhAvase cUra-cUra kara DAlA ||34|| aura usI samaya vegase bhare, diggajoMke zuNDAdaNDake samAna vizAla hAthoMse yukta tathA uttama balako dhAraNa karanevAle hanumAnne mAtAmaha mahendrake rathapara uchalakara use rokanepara bhI pakar3a liyaa| zUravIroMne use sAdhuvAda diyA aura vaha pakar3e huA mAtAmahako lekara apane rathapara ArUr3ha ho gayA // 35-36 / / vahA~ jisakI vikriyAkRta lAMgala aura hAthoMse ulkAe~ nikala rahI thIM tathA jo parama abhyudayako dhAraNa karanevAlA thA aise dauhitra-hanumAnkI vaha mahendra saumya vANI dvArA stuti karane lagA // 37 // ki aho vatsa ! terA yaha uttama mAhAtmya yadyapi maiMne pahalese se suna rakhA thA para Aja pratyakSa hI dekha liyA // 38|| vijayAdhaM parvatake Upara mahAvidyAoM tathA zastroMse AkUla indra vidyAdharake yuddhameM bhI jo kisIke dvArA parAjita nahIM huA thA tathA jo 1. vAyuvazaMgatameghayoriva / 2. -muddhRtabalAnvitau ma. / 3. zikhariNi ca ma. / 4. sAdhuH svanaH ma. / Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcAzattamaM parva asau prasanna kortimeM putro mAhAtmyasaMgataH / tvayA parAjitaH prApto rorbu citramidaM param // 40 // aho parAkramo bhadra tava dhairyamaho param / aho rUpamanaupamyamaho saMgrAmazauNDatA // 41 // prajAtena svayA vatsa mahAnizcayayoginA / kulamudyotitaM sarvamasmadIyaM sukarmaNA // 42 // vinayAyeguNairyukto rAziH paramatejasaH / kalyANamUrtirasyathaM kalpavRkSastvamudgataH // 43 // jagato gurubhUtastvaM bAndhavAnAM samAzrayaH / duHkhAdityaprataptAnAM samastAnAM ghanAghanaH // 44 // iti prazasya taM snehAdudanAkSazcalaskaraH / ajighranmastake nanaM pulakI pariSasvaje // 45 // praNamya vAyuputro'pi tamArya vihitAmjaliH / atitikSadvinItAtmA kSaNAdyAto'nyatAmiva // 46 // mayA zizutayA kiMcidArya yatte viceSTitam / doSamevaM samastaM me pratIkSya antumarhasi // 47 // samastaM ca samAkhyAtaM tenAgamanakAraNam / padmAgamAdikaM yAvadAramAgamanamAdRtam // 48 // ahamArya gamiSyAmi trikUTamatikAraNam / svaM kiSkindhapuraM gaccha kArya dAzaratheH kuru // 49 // ityuktvA vAyusaMbhUtaH khamutpatya yayau sukham / trikUTAmimukhaH kSipraM suralokamivAmaraH // 50 // gatvA mahendra ketuzca tanayAM nayakovidaH / prasannakIrtinA sArdhaM vatsalaH samapUjayat // 51 // mAtApitRsamAyogaM sodarasya ca darzanam / aJjanAsundarI prApya jagAma paramAM tim // 52 // mahendra nibhRtaM zrutvA kiSkindhAmimukho'gaman / virAdhitaprabhRtayastoSamAyayuruttamam // 53 // . mAhAtmyase yukta thA aisA merA putra prasannakoti tumase parAjita ho bandhanako prApta huA, yaha bar3A Azcarya hai // 39-40 / / aho bhadra ! tumhArA parAkrama adbhuta hai, tumhArA dheyaM parama AzcaryakArI hai, aho tumhArA rUpa anupama hai aura yuddhako sAmarthya bhI AzcaryakArI hai // 41 // he vatsa! dhAraNa karanevAle tumane hamAre pUNyodayase janma lekara hamArA samasta kUla prakAzamAna kiyA hai / / 42 / / tU vinayAdi guNoMse yukta hai, parama tejakI rAzi hai, kalyANakI mUrti hai tathA kalpavRkSake samAna udayako prApta huA hai // 43 // tU jagatkA guru hai, bAndhavajanoMkA AdhAra hai aura duHkharUpI sUryase santapta samasta manuSyoMke lie meghasvarUpa hai // 44 / / isa prakAra prazaMsA kara snehake kAraNa jisake netroMse azru chalaka rahe the tathA jisake hAtha hila rahe the, aise mAtAmaha mahendrane usakA mastaka sUMghA aura romAMcita ho usakA AliMgana kiyA // 45 // vAyuputra-hanumAnne bhI hAtha jor3akara una Arya-mAtAmahako praNAma kiyA tathA kSamAke prabhAvase vinItAtmA hokara vaha kSaNabharameM aisA ho gayA mAno anyarUpatAko hI prApta huA ho // 46 / / usane kahA ki he Arya ! maiMne lar3akapanake kAraNa Apake prati jo kucha ceSTA kI hai so he pUjya ! mere isa samasta aparAdhako Apa kSamA karaneke yogya haiM / / 47|| usane rAmacandrake Agamanako Adi lekara apane Agamana takakA samasta vRttAnta bar3e Adarake sAtha prakaTa kiyA ||48|| usane yaha bhI kahA ki he Arya ! maiM atyAvazyaka kAraNase trikUTAcalako jAtA hU~ taba taka tuma kiSkindhapura jAo aura zrIrAmakA kAma kro||49|| itanA kaha hanumAn AkAzameM ur3akara zIghra trikUTAcalakI ora sukhapUrvaka isa prakAra gayA jisa prakAra ki deva svargakI ora jAtA hai // 50 // nItinipuNa tathA snehapUrNa rAjA mahendraketune apane priyapatra prasannakotike sAtha jAkara pUtrI-aMjanAkA sammAna kiyA // 51 // ajanA sundarI, mAtApitAke sAtha samAgama tathA bhAIkA darzana prApta kara parama dhairyako prApta haI // 52 // rAjA mahendrako AyA sunakara kiSkindhAkA pati sugrIva use leneke lie sammukha gayA tathA virAdhita Adi uttama santoSako prApta hue // 53 // 1. kSaNAghAto'nyatAmiva ma. / 2. datte ma. / 3. he pUjya / Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 312 papurANe vaMzasthavRttam purA viziSTaM caritaM kRtAtmanAM sucetasAmuttamacArutejasAm / mahAtmanAmannatagarvazAlino bhavanti vazyAH puruSA balAnvitAH // 54 // tataH samantAdanupAlya mAnasaM janA yatadhvaM satataM sukarmaNi / phalaM yadIyaM samavApya puSkalaM raveH samAnAmupayAtha dIptatAm // 55 // ityArSe raviSeNAcAryaprokta padmapurANe mahendrahitAsamAgamAbhidhAnaM nAma paJcAzattama parva // 50 // gautama svAmI kahate haiM ki kRtakRtya, sucetA tathA uttama sundara tejako dhAraNa karanevAle puNyAtmA jIvoMkA pUrvacarita hI aisA viziSTa hotA hai ki unnata garvase suzobhita balazAlI manuSya unake AdhIna-AjJAkArI hote haiM / / 54 / / isalie he bhavyajano! saba orase manakI rakSA kara sadA usa zubha kAryameM yatna karo ki jisakA puSkala phala pAkara sUryake samAna dIptatAko prApta hoo||55|| isa prakAra ArSa nAmase prasiddha raviSeNAcArya kathita padmapurANameM mahendra kA putrIke sAtha samAgamakA varNana karanevAlA pacAsavA~ parva samApta huA // 50 // Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekapaJcAzattamaM parva zrIzailasya viyatyuccairvimAnasthasya gacchataH / babhUva suguNairyuko dvIpo dadhimukho'ntare // 1 // yasmin dadhimukhaM nAmA prAsAdairdadhipANDuraiH / puraM paramamAyAmi' cArukAJcanatoraNam // 2 // navamaMghapratIkAzairudyAnaiH kusumojjvalaiH / pradezA yasya zomante sanakSatrAmbaropamAH // 3 // sphaTikasvacchakalilA bApyaH sopAnazobhitAH / padmopalAdibhizchannA yatra bhAnti kvacit kvacit // 4 // tasmin viprakRSTa tu deze nagaragocarAt / bRhattaNalatAvallIdrumakaNTakasaMkaTe // 5 // zuSkAgakatasaMrodhe raudrazvApadanAdite / ghore'tiparuSAkAre pracaNDAnilacajale // 6 // patitodAravRkSaudhe mahAbhayasamAvahe / vizuddhakSArasarasi kaGkagRdvAdisevite // 7 // 'durvane vijane rAjan sAdhuyugmaM nabhazcaram / aSTAhaM lambitabhujaM yogamugramupAzritam // 8 // tasya kroza caturmAgamAtradeze vyavasthitAH / manojJanayanAH kanyAH sitavanA jaTAdharAH // 9 // taghyante vidhivadghoraM tapastisraH sucetasaH / zobhAlokatrayasyeva navabhUSaNatAM gatAH // 10 // athAsau sAdhuyugalaM grasyamAnaM mahAgninA / aJjanAtanayo'pazyat pAdapadvayanizcalam // 11 // asamAptavatAH tAzca kanyAH lAvaNyapUritAH / udgamadhumajAlena spRSTA vahalavartinA // 12 // athAtasthau sanirgranthau yuktayogI zivaspRhau / tyaktArAgAdisaMgecchau nirastAMzukabhUSaNau // 13 // athAnantara jaba hanumAn vimAnameM baiThakara AkAzameM bahuta U~ce jA rahA thA taba uttama 'guNoMse yukta dadhimukha nAmaka dvIpa bIcameM par3A // 1 / / usa dadhimukha dvIpameM eka dadhimukha nAmakA nagara thA jo dahIke samAna sapheda mahaloMse suzobhita tathA lambAyamAna svarNake sundara toraNoMse yakta thA // 2 // navona meghake samAna zyAma tathA pUSpose ujjvala udyAnAse usake suzobhita ho rahe the mAno nakSatroMse sahita AkAzake pradeza hI hoM // 3 // usa nagarameM jahA~-tahA~ sphaTikake samAna svaccha jalase bharI, sIr3hiyoMse suzobhita evaM kamala tathA utpala Adise AcchAdita vApikAe~ suzobhita thIM / / 4 // nagarase dUra calakara eka mahAbhayaMkara vana milA jo bar3e-bar3e tRNoM, latAoM, beloM, vRkSoM aura kA~ToMse vyApta thA // 5 // vaha vana sUkhe vRkSoMse ghirA thA, bhayaMkara jaMgalI pazuoMke zabdase zabdAyamAna thA, bhayaMkara thA, atyanta kaThora thA, pracaNDa vAyuse caMcala thA, gire hue bar3e-bar3e vRkSoMke samUhase yukta thA, mahAbhaya utpanna karanevAlA thA, atyanta khAre jalake sarovaroMse sahita thA, kaMka, gRddha Adi pakSiyoMse sevita thA tathA manuSyoMse rahita thA / gautamasvAmI kahate haiM ki he rAjan ! usa vanameM do cAraNa RddhidhArI muni ATha dinakA kaThina yoga lekara virAjamAna the| unakI bhujAe~ nIceko ora laTaka rahI thIM // 6-8 // una muniyoMse pAvakoza dUrIpara tIna kanyAe~, jinake netra atyanta manohara the, jo zuklavastrase sahita thIM, jaTAeM dhAraNa kara rahI thIM, zuddha hRdayase yukta thIM, tIna lokakI mAno zobhA thiiN| aura nUtana AbhUSaNa svarUpa thIM, vidhipUrvaka ghora tapa kara rahI thIM // 9-10 // __ tadanantara hanumAnne dekhA ki donoM muni mahAagnise grasta ho rahe haiM aura vRkSa yugalake samAna nizcala khar3e haiM / / 11 / / jinakA vrata samApta nahIM haA thA tathA jo lAvaNyase yukta thIM aisI ve tInoM kanyAeM bhI nikalate hue atyadhika dhUmase spRSTa ho rahI thIM // 12 // unheM dekha 1. mAyAti ma. / 2. viprakRSTena ma. / 3. ghore patirupAkAre m.| 4. durjane m.| 5. rAjat m.| 6. gataH ma. / 7. udgamaddhUma- ma. / 2-40 Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 314 papapurANe pralambitamahAbAhU prshaantvdnaakRtii| 'yugAntApitasadRSTI pratimAsthAnamAzritau // 14 // mRtyujIvananiHkAkSAvanadhau zAntamAnasau / samapriyApriyAsaMgau samapASANakAJcanau // 15 // dAvena mahatA rAjan tenAtyAsannavartinA / abhibhUtau samAlokya vAtsalyaM kartumudyataH // 16 // AkRSya sAgarajalaM meghahastaH sasaMbhramaH / avarSadunnato vyomni paramaM bhaktisaMgataH // 17 // subhRzaM tena vahniH sa vAripUreNa nAzitaH / mahAkrodha ibodbhUtaH kSAntimAvena sAdhunA // 18 // yAvacca kurute pUjAM bhaktyA pavananandanaH / tayorbhadantayo nApuSpAdidravyasaMpadA // 19 // tAvattAH siddhasaMsAdhyA meruM kRtvA pradakSiNam / tatsakAzamanuprAptAH kumAryaH sumanoharAH // 20 // praNemuzca samaM tena sAdhU dhyAnaparAyaNau / vinayAnvitayA buddhayA prazazaMsuzca mArutim // 21 // aho jinezvare bhaktirvajatA kvApi yadrutam / svayA tAta paritrAtA vayaM sAdhusamAzrayAt // 22 // asmadvArasamAyAto mahAnayamapaplavaH / stokenApto na yogibhyAmaho no bhavitavyatA / / 23 // athAJjanAtmajo'pRcchadevaM sNshuddhmaansH| bhavantya iha niHzUnye kA vane'tyantabhISaNe // 24 // avocajjyAyasI tAsAM pure dadhimakhAhaye / atra gandharvarAjasya vayaM tisro'marAsutAH // 25 // prathamA candra lekhAkhyA jJeyA vidyutbhamA tataH / anyA taraGgamAleti sarvagotrasya vallamAH // 26 // hanumAnke hRdayameM una sabake prati bar3I AsthA utpanna huii| tadanantara jo yoga arthAt dhyAnase yukta the, mokSako icchAse sahita the, jinhoMne rAgAdi parigrahakI icchA chor3a dI thI, vastra tathA AbhUSaNa dUra kara diye the, bhujAe~ nIcekI ora laTakA rakhI thIM, jinake mukhakI AkRti atyanta zAnta thI, yugapramANa dUrIpara jinakI dRSTi par3a rahI thI, jo pratimA yogase virAjamAna the, jIvana aura maraNako AkAMkSAse rahita'the, niSpApa the, zAntacitta the, iSTa-aniSTa samAgamameM madhyastha the, tathA pASANa aura kAMcanameM jo samabhAva rakhate the aise una donoM muniyoMko atyanta nikaTavartI bar3I bhArI dAvAnalase AkrAnta dekha, he rAjan ! hanUmAn vAtsalyabhAva prakaTa karaneke lie udyata huA // 13-16 // bhaktise bhare hanumAnne zIghratAse samudrakA jala khIMca, megha hAthameM dhAraNa kiyA aura AkAzameM U~ce jAkara atyadhika varSA kI // 17 // usa barase hue jalapravAhase vaha dAvAgni usa prakAra zAnta ho gayI jisa prakAra ki utpanna haA mahAkrodha, manike kSamAbhAvase zAnta ho jAtA hai // 18|| bhaktise bharA hanumAn jabataka nAnA prakArako puSpAdi sAmagrIse una donoM muniyoMkI pUjA karatA hai tabataka jinake manoratha siddha ho gaye the aisI ve tInoM manohara kanyAe~ meru parvatakI pradakSiNA dekara usake pAsa A gayIM // 19-20 // unhoMne dhyAnameM tatpara donoM muniyoMko hanumAnke sAtha-sAtha vinayapUrvaka namaskAra kiyA tathA hanumAnkI isa prakAra prazaMsA kI ki aho ! tumhArI jinendradeva meM bar3I bhakti hai jo zIghratAse kahIM anyatra jAte hue tumane muniyoMke Azrayase hama sabakI rakSA kI // 21-22 / / hamAre nimittase yaha mahAupadrava utpanna huA thA so muniyoMko raMcamAtra bhI prApta nahIM ho paayaa| aho ! hamArI bhavitavyatA dhanya hai / / 23 / / athAnantara pavitra hadayake dhAraka hanumAnane unase isa prakAra pUchA ki isa atyanta bhayaMkara nirjana vanameM Apa loga kauna haiM ? // 24 // tadanantara una kanyAoM meM jo jyeSTha kanyA thI vaha kahane lagI ki hama tInoM dadhimukha nagarake rAjA gandharvakI amarA nAmaka rAnIkI putriyAM haiM // 25 / / inameM prathama kanyA candralekhA, dUsaro vidyutprabhA aura tIsaro taraMgamAlA hai| hama sabhI 1. yugAntAvita-ma. / 2. dAnena ma. / 3. sAdhu ma. / 4. kAnane kha., ma. / kuvane ka. / Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekapaJcAzattamaM pavaM 315 yAvanto bhuvane kecidvijayA disaMbhavAH / vidyAdharakumArendrAH kulapuSkarabhAskarAH // 27 // te'smadarthe zivaM kvApi na vindante'thino bhRzam / duSTastvaGgArako nAma tApaM dhatte vizeSataH // 28 // anyadA paripRSTazca tAtenASTAGgavinmuniH / sthAneSu bhagavan keSu mavyA duhitaro mama // 29 // so'vocat sAhasagatiM yo haniSyati saMyuge / AsAM katipayAhobhI ramaNo'sau bhaviSyati // 30 // nizamyAmodhavAkyasya munestadvacanaM tataH / acintayat pitA'smAkaM vidhAya smeramAnanam // 3 // kastvasau bhavitA loke naro vajrAyudhopamaH / vijayA?ttarazreNIzreSThaM yo hanti sAhasam // 32 // athavA na manervAkyaM kadAcijAyate'nRtam / iti vismayamAviSTaH pitA mAtA janastathA // 33 // ciraM prArthayamAno'pi yadAsau labdhavAnna naH / tadAsmadaduHkhacintAsthaH saMjAto'GgAraketukaH // 34 // tataH prabhRti cAsmAkamayameva manorathaH / drakSyAmastaM kadA vIramiti sAhasasUdanam // 35 // etacca vanamAyAtA dAruNadrumasaMkaTam / mano'nugAminI nAma vidyAM sAdhayitaM parAm // 36 // divaso dvAdazo'smAkaM vasantInAmihAntare / prAptasya sAdhuyugmasya vartate divaso'STamaH // 37 // aGgAraketunA tena vIkSitAzca duraatmnaa| tatastenAnubandhena krodhena pUrito'bhavat // 38 // tato'smAkaM vadhaM kartametA daza dizaH kSaNAt / dhUmAGgArakavarSaNa vatinA piJjarIkRtAH // 39 // SaDbhiH saMvatsaraiH sAyaduHsAdhyaM prasAdhyate / davAGgamupasargasya tadadyaiva hi sAdhitam // 40 // ihApadi mahAbhAga nAmaviSyad bhavAn yadi / adhakSyAma hi yogibhyAM sahAraNye tato dhruvam / / 41 // apane samasta kulake lie atyanta pyArI haiM / / 26 / / isa saMsArameM apane kularUpI kamaloMko vikasita karane ke lie sUryake samAna, vijayAdhaM Adi sthAnoMmeM utpanta hue jitane kucha vidyAdhara kumAra haiM ve saba hama lAgoMke atyanta icchuka ho kahIM bhI sukha nahIM pA rahe haiN| una kumAroMmeM aMgAraka nAmaka duSTa kumAra vizeSa rUpase santApako dhAraNa kara rahA hai // 27-28 // kisI eka dina hamAre pitAne aSTAMganimittake jJAtA munirAjase pUchA ki he bhagavan ! merI putriyA~ kina sthAnomeM jAveMgI // 29 // isake uttarameM munirAjane kahA thA ki jo yuddha meM sAhasagatikI mAregA vaha kucha hI dinoMmeM inakA bhartA hogA / / 30 / / tadanantara amogha vacanake dhAraka munirAjakA vaha vacana suna hamAre pitA mukhako manda hAsyase yukta karate hue vicAra karane lage ki // 31 / / saMsArameM indrake samAna aisA kauna puruSa hogA jo vijayAdha parvatakI uttara zreNImeM zreSTha sAhasagatiko mAra 'sakegA ||32|| athavA munike vacana kabhI mithyA nahIM hote yaha vicArakara mAtA-pitA Adi Azcaryako prApta hue // 33 / / cirakAla taka yAcanA karanepara bhI jaba aMgAraka hama logoMko nahIM pA sakA taba vaha hama logoMko duHkha denevAle kAraNoMkI cintAmeM nimagna ho gayA // 34 // usa samayase lekara hama logoMkA yahI eka manoratha rahatA hai ki hama sAhasagatiko naSTa karanevAle usa vIrako kaba dekheMgI // 35 // hama tInoM kanyAe~ manonugAminI nAmaka uttama vidyA siddha karaneke lie kaThora vRkSoMse yukta isa vanameM AyI thIM // 36 / / yahA~ rahate hue hama logoMkA yaha bArahavA~ dina hai aura ina donoM muniyoMko Aye hue Aja AThavA~ divasa hai // 37 // tadanantara usa duSTa aMgAraketune hama logoMko yahA~ dekhA aura ukta pUrvokta saMskArake kAraNa vaha krodhase paripUrNa ho gayA // 38 / / tatpazcAt hama logoMkA vadha karaneke lie usane usI kSaNa dazoM dizAoMko dhUma tathA aMgArakI varSA karanevAlo agnise piMjara varNa-pIta varNa kara diyA // 39 // jo vidyA chaha varSase bhI adhika samayameM bar3I kaThinAIse siddha hotI hai vaha vidyA upasargakA nimitta pAkara Aja hI siddha ho gayI ||40 / / he mahAbhAga ! yadi isa Apattike samaya Apa yahA~ nahIM hote to nizcita ho hama saba donoM muniyoMke sAtha-sAtha vanameM jala jAtIM // 41 / / 1. bhartA ma. / 2. asmAn / na sa: ma. I labdhavAna tAH kha. / 3. param m.| Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 316 padmapurANe sAdhu sAdhviti saMsmitya tato mArutirabravIt / 'mavatInAM zramaH ilAdhyaH phalayuktazca nizcayaH / / 42 / / aho vo vimalA buddhiraho sthAne manorathaH / aho bhavyatvamuttaGgaM yena vidyA prasAdhitA // 43 // AkhyAtaM ca kramAt sarva yathAvRttaM savistaram / padmAgamAdikaM yAvadAramAgamanakAraNam // 44 // tattazca zrutavRttAnto gandhavo'marayA saha / samAgato mahAtejAstamuddezaM sahAnugaH // 45 // nabhazcarasamAyoge devAgamanasaMnibhe / kSaNena tadanaM jAtaM sarva nandanasundaram // 46 // kiSkindhaM ca puraM gatvA bhUtyA duhitRbhiH samam / zAsane padmanAmasya gandharvo ratimAzrayat // 47 // tAzca nissImasaumAgyA vibhUtyA pryaanvitaaH| upaninye parAH kanyA rAmAyAkliSTakarmaNe // 48 // etAbhiraparAbhizca sevyamAno vibhUtibhiH / apazyan jAnakI padmo mene zUnyA dizo daza // 49 / / atirucirAvRttam guNAnvitairbhavati janaralaMkRtA samastabhUH zamalalitaiH sasandaraiH / vinA janaM manasi kRtAspadaM sadA vrajatyasau gahanavanena tulyatAm / / 5 / / purAtAdatilicitAt samutkaTAjanaH parAM ratimanuyAti karmaNaH / tato jagatsakalamidaM svagocare pravartate vidhiraviNA prakAzate // 51 // ityAce raviSeNAcAryaprokta padmapurANe padmasya gandharvakanyAlAbhAbhidhAnaM nAma ekapaJcAzattamaM parva / / 51. / tadanantara hanumAnne 'ThIka hai' 'Thoka hai' isa taraha mandahAsa pUrvaka kahA ki Apa logoMkA zrama prazaMsanIya hai tathA nizcita ho phalase yukta hai / / 42 / / aho ! tuma sabako buddhi nirmala hai / aho! tuma sabakA manoratha yogya sthAnameM lgaa| aho ! tumhArI uttama honahAra thI jisase yaha vidyA siddha kI / / 43 / / tatpazcAt hanumAnne rAmake Agamanako Adi lekara apane yahA~ Ane takakA samasta vRttAnta jyoMkA tyoM vistArake sAtha kramapUrvaka kahA // 44 // tadanantara samAcAra sunakara mahAtejasvI gandharva rAjA apanI amarA nAmakI rAnI aura anucaroMke sAtha vahA~ A pahu~cA // 45 // isa prakAra kSaNa-bharameM vaha samasta vana devAgamanake samAna vidyAdharoMkA samAgama honese nandana vanake samAna ho gayA // 46 // tadanantara rAjA gandharva putriyoMko sAtha le bar3e vaibhavase kiSkindhapura gayA aura vahA~ rAmakI AjJAmeM rahakara prItiko prApta huA / / 47 / / usane asIma saubhAgyakI dhAraka tathA parama vibhUtise yukta tInoM utkRSTa kanyAe~ zAnta ceSTAke dhAraka rAmake lie samarpita kIM // 48 // so rAma ina kanyAoMse tathA anya vibhatiyoMse yadyapi sevyamAna rahate the tathApi sItAko na dekhate hue ve dazoM dizAoMko zUnya mAnate // 49 / / gautama svAmI kahate haiM ki yadyapi samasta bhUmi guNoMse sahita, zubha ceSTAoMke dhAraka tathA atizaya sundara manuSyoMse alaMkRta rahe to bhI manameM vAsa karanevAle manuSyake binA vaha bhUmi gahana vana kI tulyatA dhAraNa karatI hai / / 50|| pUrvopArjita tathA tIvra rUpase bandhako prApta hue utkaTa karmase yaha jIva parama ratiko prApta hotA hai aura usa ratike kAraNa yaha samasta saMsAra apane adhIna rahatA hai tathA karmarUpI sUryase prakAzamAna hotA hai||51|| isa prakAra ArSa nAmase prasiddha, raviSeNA vAryakathita padmapurANameM rAmako gandharva kanyAoMkI prAptikA varNana karanevAlA ikyAvanavA~ parva samApta huA // 5 // 1. 'bhavatInAM zramaH' ityArabhya 'aho vo vimalA buddhiraho sthAne manorathaH' ityantaH pAThaH kha. pustake nAsti / 2. janaiH m.| Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvipaJcAzattamaM parva sau pavanaputro'pi pratApADhyo mahAbalaH / trikUTAbhimukho'yAsIt somavanmandaraM prati // 1 // athAsya vrajato vyomni sumahAkArmukA kRtim / 'vakrameghApratIkAzaM jAtaM sainyaM nirodhavat // 2 // uvAca ca gatiH kena mama sainyasya vinitA / aho vijJAyatAM kSipraM kasyedamanuceSTitam // 3 // kiM syAdasuranAtho'yaM camaro garva parvataH / AkhaNDalaH zikhaNDI vA naiSAmeko'pi yujyate // 4 // pratimA kiMtu jainendrI zikhare'sya mahIbhRtaH / bhaved vA bhagavAn kshcinmunishvrmvigrhH||5|| tasya tadvacanaM zrutvA vitarkakRtavarttanam / mantrI pRthumatirnAma vAkyametadudAharat // 6 // nivarttasva 'mahAbuddhe zrIzaila nanu kiM tava / krUrayantrayuto nAyaM mAyAzAlo matiM gataH // 7 // cakSuratato niyujyAsAvapazyatpadmalocanaH / duHpravezaM mahAzAlaM viraktastrImanaH samam // 8 // anekAkAravaktrAdayaM mImamAzAlikAtmakam / tridazairapi duryokyaM sarvabhakSyaM prabhAsuram // 9 // saMkaTotkaTatIkSNAgrakrakacAvaliveSTitam / rudhirodgAracihnAgrasahasravilasattaram // 10 // sphuradbhujaGga visphAriphaNAzUkArazabditam / viSadhUmAndhakArAntajvaladaGgAraduHsaham // 31 // yastaM sarpati mUDhAtmA zaurya mAnasamuddhataH / niHkrAmati na bhUyo'sau maNDUko'himukhAdiva // 12 // laGkAzAlaparikSepaM sUryamArgasamunnatam | durlaGghayaM durnirIkSyaM ca sarvadikSu suyojitam // 13 // yugAntakAlameghaughanirghoSasamabhISaNam / hiMsAgranthamivAtyantapApakarmavinirmitam // 14 // athAnantara pratApase sahita mahAbalavAn hanumAn trikUTAcalake sammukha isa prakAra calA jisa prakAra ki sumeruke sanmukha soma calatA hai || 1|| tadanantara AkAza meM calate hue hanumAnakI senA acAnaka rukakara kisI bar3e dhanuSa ke samAna ho gayI aura aiso jAna par3ane lagI mAnA kuTila meghoM kA samUha hI ho ||2|| yaha dekha, hanumAn ne kahA ki merI senAkI gati kisane rokI hai ? aho ! zIghra hI mAlUma karo ki yaha kisakI ceSTA hai ? || 3 || kyA yahA~ asuroMkA indra camara hai, athavA indra hai yA zikhaNDI hai ? athavA inameM se yahA~ ekakA bhI honA ucita nahIM jAna par3atA ||4|| kintu ho sakatA hai ki isa parvata ke zikharapara jinendra bhagavAnkI pratimA ho, athavA koI aizvaryavAn carama zarIrI munirAja virAjamAna hoM ||5|| tadanantara hanumAn ke vitarkapUrNa vacana sunakara pRthumati mantrIne yaha vacana kahe ki he mahAbuddhiman zrIzaila ! tuma zIghra hI lauTa jAo, tumheM isase kyA prayojana hai ? yaha Age krUra yantroMse yukta mAyAmayI koTa jAna par3atA hai // 6-7 // talazcAt kamalalocana hanumAnne svayaM dRSTi DAlakara ukta mAyAmayI mahAkoTako dekhA / vaha koTa virakta stro manake samAna duSpraveza thA || 8|| aneka AkAra ke mukhoMse sahita thA, bhayaMkara putaliyoMse yukta thA, sabako bhakSaNa karanevAlA thA, * dedIpyamAna thA aura devoMke dvArA bhI durgamya thA || 9 || jinake agrabhAga saMkaTase utkaTa tathA atyanta tIkSNa the aisI karoMtoM kI zreNIse vaha koTa veSTita thA, tathA usake taTa rudhirako ugalanevAlI hajAroM jihvAoMke agrabhAgase suzobhita the || 10|| caMcala sarvoke tane hue phaNAoM kI zUtkArase zabdAyamAna thA tathA jinase viSailA dhUmarUpI andhakAra uTha rahA thA aiseM jalate hue aMgAroMse duHsaha thA || 11 || zUravIratA ke ahaMkAra se uddhata jo manuSya usa koTake pAsa jAtA hai vaha phira usa taraha lauTakara nahI AtA jisa prakAra ki sA~pake mukhase meDhaka || 12 || yaha 1. cakre medhyA pratikAzaM ma / 2 tirobhavat ma. / 3. khagatiH ma / 4. vighnatA ma / 5. munIzvaramavigraha: ( ? ) ma. / 6 mahAn yuddhe kha / 7. yutenAyaM ma., ba / 8. jihvAnaM ma. / Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 318 padmapurANe taM dRSTvA mArutirdadhyAvaho nAthena rakSasAm / dAkSiNyamujjhitaM pUrva mAyAprAkArakAriNA // 15 // unmUlayannidaM yantra vidyAbalasamUrjitam / mAnamunmUlayAmyasya dhyAnI mohamalaM yathA // 16 // yuddhe ca mAnasaM kRtvA tatsainyaM svaM mahAsvanam / gagane sAgarAkAraM samaye'tiSThipat sudhIH // 17 // vidyAkavacayuktaM ca kRtvAtmAnaM gadAkaraH / viveza sAlikAvaktraM rAhuvaktraM raviryathA // 18 // tataH kukSiguhAM tasyAH parItakaikasAvRtAm / vidyAnakhairalaM tIkSNaH kesarIva vyapATayat // 19 // nirdayaizca gadAghAtai|raghoSairacUrNayat / ghAtikarmasthitiM yadvayAnI bhAvaiH sunirmalaiH // 20 // athAzAlikavidyAyA yAtyA bhedaM bhayAvaham / samo nIlAmbuvAhAnAmabhUccaTacaTAdhvaniH // 21 // tena saMbhAvyamAno'sau zAlo naSTo'ticaJcalaH / stotreNeva jinendrANAM kaluSaH karmasaMcayaH // 22 // tatastanninadaM zrutvA yugAntajaladonnatam / dRSTvA vizIyamANaM ca yantraprAkAramaNDalam // 23 // 'rAjan vajramukhaH RddhaH zAlarakSAdhikAravAn / tvaritaM rathamAruhya siMho dAvamivAbhyagAt // 24 // tato'bhimukhametasya vIkSya mArutanandanam / nAnAyAnayudhA yodhAH pracaNDA yo mudyatAH // 25 // balaM vAjramukhaM dRSTvA prabalaM yoddhamudyatam / paramaM kSobhamAyAtaM hanUmatsainyamutthitam // 26 // kimatra bahunoktena pravRttaM tattathA raNam / yathA svAmikate pUrva sanmAnanavimAnane // 27 // laMkAke koTakA gherA sUryake mArga taka U~cA hai, durladhya hai, dunirIkSya hai, saba dizAoMmeM phailA hai, pralayakAlIna meghasamUhakI garjanAke samAna tIkSNa garjanAse bhayaMkara hai, tathA hiMsAmaya zAstrake samAna atyanta pApakarmA janoMke dvArA nirmita hai / / 13-14 // use dekhakara hanumAnne vicAra kiyA ki aho ! mAyAmayI koTakA nirmANa karanevAle rAvaNane apanI pahalekI saralatA chor3a dI hai|15|| maiM vidyAbalase baliSTha isa yantrako ukhADatA haA isake mAnako usa taraha ukhADa dUMgA. jisa tara ki dhyAnI manuSya mohako ukhAr3a detA hai / / 16 / / tadanantara buddhimAn hanumAnane yuddha meM mana lagAkara arthAt yuddhakA vicAra kara apanI garajatI huI samudrAkAra senAko to saMketa dekara AkAzameM khar3A kara diyA aura apane svayaM vidyAmaya kavaca dhAraNa kara tathA gadA hAthameM le putalIke mukha meM usa taraha ghusa gayA jisa taraha ki rAhuke mukha meM sUrya praveza karatA hai // 17-18 // tatpazcAt cAroM orase haDDiyoMse AvRta usa putalIkI udararUpI guhAko usane siMhakI bhAMti vidyAmayI tIkSNa nakhoMse acchI taraha cIra DAlA // 19 // aura bhayaMkara zabda karanevAle gadAke nirdaya prahAroMse use usa prakAra cUra-cUra kara DAlA jisa prakAra ki dhyAnI manuSya apane atizaya nirmala bhAvoMse ghAtiyA karmoMkI sthitiko cUra-cUra kara DAlatA hai / / 20 / / tadanantara bhaMgako prApta hotI huI AzAlika vidyAkA nIla meghoMke samAna bhayaMkara caTa-caTa zabda huA / / 21 / usa zabdase yaha atizaya caMcala mAyAmaya koTa isa prakAra naSTa ho gayA jisa prakAra ki jinendra bhagavAnakI stutise pApakarmokA samaha naSTa ho jAtA hai // 22 // __ tadanantara pralayakAlake meghoMke samAna unnata usa zabdako sunakara tathA yantramaya koTako naSTa hotA dekha, koTakI rakSAkA adhikArI vajramukha nAmakA rAjA kupita ho zIghra hI ratha para ArUr3ha ho hanumAnke sanmukha usa prakAra AyA jisa prakAra ki siMha dAvAnalake sammukha jAtA hai / / 23-24 / / tadanantara hanumAnko usake sanmukha dekha, nAnA prakArake vAhanoM aura zastroMse sahita pracaNDa yodhA yuddha karaneke lie udyata hue // 25 / / idhara vajramukhakI prabala senAko yuddha ke lie udyata dekha parama kSobhako prApta huI hanumAnko senA bhI yuddha ke lie uThI / / 26 / / AcArya kahate haiM ki isa viSayameM bahuta kahanese kyA? una donoM senAomeM usa taraha yuddha huA jisa taraha ki pahale 1. -mUrjitaM m.| 2. -kAriNAM m.| 3. mohabalaM ma., kh.| 4. sumahAsvana m.| 5. kRtvA mAnaM ma. / 6. rAjA ma. / 7. vajramukhaM ma. / 8. sasmAvana ma., b.| Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvipaJcAzattama parva 319 svAmino dRSTimArgasthAH sumaTAH kRtagarjitAH / jIviteSvapi visnehA babhUvuH kimihocyatAm // 28 // tataH kapidhvajairyodhAzciraMkRtamahAhavAH / vajrAyudhasya nirbhagnAH kSaNAnneSuritastataH // 29 // cakreNAnilasUnuzca tejo'harat vidviSAm / RkSavimbamivAkAzAdapAtayadareH ziraH // 30 // saMkhye piturvadhaM dRSTvA taM laGkAsundarI tadA / niyamya kRcchutaH zokamamarSaviSadUSitA // 31 // javanAzvarathArUDhA kuNDalodyotitAnanA / zarAsanAyatoraskA kuJcitabhralatAyugA // 32 // ulkeva saMgatAdityatejomaNDaladhAriNI / dhUmodgArasamAyuktA ghanaprAgmAravartinI // 33 // saMrambhavazasaMphullalohitAmmojalocanA / krUrasaMdRSTabimboSThI kruddhava zrIH zacIpateH // 3 // adhAvadipumuddhatya kathamAnA manoharA / mayA zrIzaila dRSTo'si tiSTha te zaktirasti cet // 35 / / adya te rAvaNaH Rddho nabhazvaramahezvaraH / kariSyati yadetatte karomi hataceSTita // 36 // iyaM yamAlayaM pApaM bhavantaM preSayAmyaham / digmUDha iva jAtastvamaniSTasthAnagocaraH // 37 // tasyAstvaritamAyAntyA yAvacchatramapAtayat / bANena tAvadetasya tayA cApaM dvidhA kRtam // 30 // sA yAvadagRhIcchakti tAvanmArutinA zaraiH / namazchannaM samAyAntI bhinnA zaktizca sAntare // 39 // sA vidyAbalagambhIrA vajradaNDasamAn zarAn / parazukuntacakrANi zataghnImuzalAn zilAH // 40 // bavarSa vAyuputrasya rathe himavadunnate / vikAle vAriNo bhedAn meghasaMdhyA yathonnatA // 41 // svAmIke dvArA kiye hae sammAna aura tiraskArameM hotA hai| rA kiye hue sammAna aura tiraskArameM hotA hai // 27 // jo yoddhA svAmIkI daSTike mArgameM sthita the arthAta svAmI jinakI ora daSTi uThAkara dekhatA thA ve yoddhA garjanA karate hae prANoMkA bhI sneha chor3a dete the isa viSayameM adhika kyA kahA jAye ? // 28 // tadanantara jinhoMne cirakAla taka bar3e-bar3e yuddha kiye the aise vajrAyuddhake yoddhA vAnaroMke dvArA kSaNabharameM parAjita hokara idhara-udhara naSTa ho gaye-bhAga gaye / / 29 / / aura hanumAnne cakrake dvArA zatruoMkA teja hara liyA tathA nakSatra bimbake samAna zatrukA zira kATakara AkAzase nIce girA diyA ||30|| yuddha meM pitAkA vadha dekha vajrAyudhako putrI laMkAsundarI kaThinAIse zokako rokakara krodharUpI viSase dUSita ho hanumAnkI ora daudd'ii| usa samaya vaha vegazAlI ghor3oMke rathapara baiThI thI, kuNDaloMke prakAzase usakA mukha prakAzita ho rahA thA, dhanuSake samAna usakA vakSaHsthala Ayata thA, usakI donoM bhRkuTiyAM Ter3hI ho rahI thIM, vaha aisI jAna par3atI thI mAno ulkA hI prakaTa huI ho, vaha sUryake samAna tejakA maNDala dhAraNa kara rahI thI, dhUmake udgArase sahita thI, arthAt usake zarIrase kuchakucha dhuA~-sA nikalatA dikhatA thA aura usase aisI jAna par3atI thI mAno meghasamUhake bIcameM vidyamAna thI, krodhake kAraNa usake netra phUle hue lAla kamaloMke samAna jAna par3ate the, vaha krodhase apanA oTha cAba rahI thI, tathA aisI jAna par3atI thI mAno krodhase bharI indrakI lakSmI hI ho // 31-34 // vaha dekhane meM sundara thI tathA apanI prazaMsA kara rahI thI, isa taraha dhanuSapara bANa car3hAkara vaha daur3I aura bolI ki are zrIzaila ! maiMne tujhe dekha liyA hai, yadi tujhameM kucha zakti hai to khar3A raha // 35 / / Aja kupita huA vidyAdharoMkA rAjA rAvaNa terA jo kucha karegA re nIca ! vahI maiM terA karatI hU~ // 36 / / yaha maiM tujha pApIko yamarAjake ghara bhejatI hU~, tU digbhrAntako taraha Aja isa aniSTa sthAnameM A par3A hai // 37 // vegase AtI huI laMkAsundarIkA chatra jabataka hanumAnne nIce girAyA tabataka usane eka bANa chor3akara hanumAnake dhanuSake do Tukar3e kara diye // 38 // laMkAsundarI jabataka zakti nAmaka zastra uThAtI hai tabataka hanumAnne bANoMse AkAzako AcchAdita kara diyA aura AtI huI usakI zaktiko bIcameM ho tor3a DAlA // 39 // vidyAbalase gambhIra laMkAsundarIne hanumAnke himAlayake samAna UMce rathapara vajradaNDake samAna bANa, parazu, kunta, 1. kacchamAnA ma. / 2. manoharaM kha., ja., k.| 3 hataceSTitaH m.| 4. imaM ma. / 5. zilAn m.| Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 320 padmapurANe tayA nAnAyudhATopaiH sarvavegasamIritaiH / AcchAdyata mahAtejAH zucisUrya ivAmbudaiH // 42 // vikrAntaH sa ca zastraughamanirviNNo'ntarasthitam / vyapohata nijaiH zastrairmAyAvidhivizAradaH // 43 // zarAH zarairalupyanta tomarAdyAH svajAtibhiH / zanayaH zaktibhirnunnA samolkA dUramudyayuH // 44 // cakrakrakacasaMvartakanakATopapiJjaram / babhUva bhISaNaM vyoma vidyudbhiriva saMkulam // 45 // taM laGkAsundarI bhUyo ruupennplbdhsNnimaa| dhIrA svabhAvato rAjan lakSmIH kamalalocanA // 46 // jJAnadhyAnaharaiH kAntairdurddharairguNasaMnataiH / lAvaNyAhatasaundayarmano'ntarbhedakovidaH // 47 // netracAravinimuktarvivyadhe smarasAyakaiH / tathetaradhanurmuktaH zarairAkarNasaMhataiH // 18 // vismaye jagataH zaktA saubhAgyaguNagarvitA / tasyAlasakriyasyaivaM praviSTA hRdayodaram // 49 // zarazaktizataghnIbhirna tathA samapIbyata / yathA madanabANaudharmarmadAraNakAribhiH // 50 // iyaM manoharAkArA lalitairvizikhairapi / sabAhyAbhyantaraM hanti mAmityevamacintayat // 51 // daramasmin mRdhe mRtyuH pUryamANasya sAyakaiH / anayA viprayuktasya jIvitaM na surAlaye // 52 // cintayatyevametasmin sApyanaGgena coditA / trikUTasundarI kanyA karuNAsaktamAnasA // 53 / / vikasvaramanodehaM taM padmacchadalocanam / abAlendumakhaM bAlaM kirITanyastavAnaram // 54 // mUrtiyukamivAnaGgaM sundaraM vAyunandanam / hantaM samudyatAM zakti saMjahAra svarAvatI // 55 // cakra, zataghnI, musala tathA zilAe~ usa prakAra barasAyIM jisa prakAra ki utpAtake samaya ucca meghAvalI nAnA prakArake jala barasAtI hai / / 40-41|| usake pUrNa vegase chor3e hue nAnA prakArake zastrasamUhase mahAtejasvI hanumAn usa taraha AcchAdita ho gayA jisa prakAra ki meghoMse ASAr3hakA sUrya AcchAdita ho jAtA hai // 42 // itanA saba honepara bhI khedase rahita, parAkramI evaM mAyAke vistAra meM nipuNa hanumAnne apane zastroMke dvArA usake zastrasamUhako bIcameM hI dUra kara diyA / / 43 / / usake bANa bANo ye, tomara Adi tomara Adike dvArA, tathA zaktiyA~ zaktiyoMke dvArA khaNDita hokara ulkAoMke samAna dUra jA girIM // 44 // cakra, krakaca, saMvartaka tathA kanaka Adike vistArase pItavarNa AkAza aisA bhayaMkara ho gayA mAno bijaliyoMse hI vyApta ho gayA ho // 45 / / gautama svAmI kahate haiM ki he rAjan ! tadanantara rUpase anupama, svabhAvase dhIra, kamalalocanA, lakSmIke samAna laMkAsundarI, netrarUpI dhanuSase chor3e hue kAmake bANoM arthAt kaTAkSoMse hanumAnko udhara pRthak bheda raho thI aura idhara anya dhanuSase chor3e tathA kAna taka khIMce hue bANoMse pRthak bheda rahI thI / laMkAsundarIke ve kAmabANa, jJAna-dhyAnake haranevAle the, manohara the, durdhara the, guNoMse yukta the, lAvaNyake dvArA saundaryako haranevAle the, aura manake bhItara bhedanemeM nipuNa the // 46-48|| isa taraha jagatko Azcarya karane meM samartha tathA saubhAgyarUpI guNase gavita laMkAsundarI hanumAnke hRdayake bhItara praviSTa ho gayI / / 49|| vaha hanumAn, bANa, zakti tathA zataghnI Adi zastroMse usa prakAra pIr3ita nahIM huA thA jisa prakAra ki marmako vidAraNa karanevAle kAmake bANoMse pIr3ita huA thA / / 50|| hanumAn vicAra karane lagA ki yaha manoharAkArako dhAraka, apano lalita ceSTArUpI bANoMse mujhe bhItara aura bAhara donoM ho sthAnoMpara ghAyala kara rahI 1 // isa yaddhameM bANoMse bharakara mara jAnA acchA hai kintu isake binA svargameM bhI jIvana bitAnA acchA nahIM hai // 52 / / idhara isa prakAra hanumAn vicAra kara rahA thA udhara jisakA mana dayAme Asakta thA tathA jo trikUTAcalakI advitIya sundarI thI aisI kanyA laMkAsundarIne kAmase prerita ho, dedIpyamAna mana tathA zarIrake dhAraka, kamaladalalocana, taruNa candravadana, mukuTapara vAnarakA cihna dhAraNa karanevAle, navayauvanase yukta evaM mUrtidhArI kAmadevake samAna sundara 1. ASADhamAsasUrya iva / 2. rAjalakSmI: ma. / 3. tvarAvatA m.| Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvipaJcAzattamaM parva I dadhyau ca mArayAmyetaM kathaM doSamapi zritam / rUpeNAnupamAnena chinte marmANi yo mama // 56 // yadyanena samaM saktA kAmabhogodaya dyutim / na niSeve ca loke'smin tato me janma niSphalam // 57 // ataH satpathamuddizya svanAmAGkaM hanUmate / prajighAya zaraM mugdhA vihnalenAntarAtmanA // 58 // parAjitA tvayA nAtha sAhaM manmathasAyakaiH / surairapi na yA zakyA jetuM saMghAtavartibhiH // 59 // 2 pravAcya mArutirvANamaGkaM svairamupAgatam / dhRtiM parAM pariprApto rathAdaramavAtarat // 60 // upasRtya ca tAM kanyAM mRgendrasamavikramaH / kRtvAGke gADhamAliGgat kAmo ratimivAparAm // 61 // atha prazAntavairA sAvatra durdinalocanA / tAtaprayANazokArtA jagade vAyusUnunA // 62 // mA rodIH saumyavaktre svamalaM zokena bhAmini / vihitA gatireSaiva kSAtradharme sanAtane / / 63 // nanu te jJAtamevaitadyathA rAjyavidhau sthitAH / pitrAdInapi nighnanti narAH karmabaleritAH // 64 // vRthA rodiSi kintvetaddhyAnamArtaM vivarjaya / asmin hi sakale loke vihitaM bhujyate priye // 65 // nihito'yamaneneti dviDatra vyAjamAtrakam / AyuH karmAnubhAvena prAptakAlo vipadyate // 66 // vacobhirebhiranyaizca muktazokA vyarAjata / sahitA vAtinA yadvadindunA nirdhanA nizA ||67 || premanirjharapUrNena tayorAliGganena saH / saMgrAmajaH zramo dUramathAyAtaH sucetasoH ||68|| hanumAnko mAraneke lie uThAyI huI zakti zIghra hI saMhRta kara lI - pIche haTA lI / / 53 - 55 // vaha vicAra karane lagI ki yadyapi yaha pitAke mAranese doSI hai to bhI jo anupama rUpase mere marmasthAna vidAra rahA hai aise ise kisa prakAra mArU~ ? || 56 // | yadi isake sAtha milakara kAmabhogarUpI abhyudayakA sevana na karU~ to isa loka meM merA janma lenA niSphala hai // 57 // tadanantara vihvala manase mugdha usa laMkAsundarIne samIcIna mArga ke uddezya se apane nAmase aMkita eka bANa hanumAn ke pAsa bhejA ||58|| usa bANa meM usane yaha bhI likhA thA ki he nAtha ! jo meM ikaTThe hue devoMke dvArA bhI nahIM jItI jA sakatI thI vaha meM, Apake dvArA kAmake bANoMse parAjita ho gayI ||59 // goda meM Aye hue usa bANako acchI taraha bA~ca kara parama dhaiya~ko prApta huA hanumAn zIghra hI rathase utarA ||60|| aura usake pAsa jAkara siMhake samAna parAkramI hanumAn use goda meM biThA usakA aisA gADha AliMgana kiyA mAno kAmadevane dUsarI ratikA hI AliMgana kiyA ho // 61 // tadanantara jisakA vaira zAnta ho gayA thA, jisake netroMse durdina kI bhAMti avirala azruoMkI varSA ho rahI thI tathA jo pitAke maraNa-sambandhI zokase pIr3ita thI aisI usa laMkAsundarI se hanumAn ne kahA ||62 || ki he saumyamukhi ! roo mata / he bhAmini ! zoka karanA vyartha hai / sanAtana kSatriya dharmaMkI to yahI rIti hai || 63|| yaha to tumheM vidita hI hai ki rAjakAryameM sthita manuSya, kambalase prerita ho pitA Adiko bhI mAra DAlate haiM || 64 || vyarthaM hI kyoM rotI ho ? isa AdhyAnako chor3o / he priye ! isa samasta saMsArameM apanA kiyA huA hI saba bhogate haiM arthAt jo jaisA karatA hai vaisA bhogatA hai || 65 || 'yaha zatru isake dvArA mArA gayA' yaha kahanA to chalamAtra hai / yathArthameM to Ayukarmake prabhAvase samaya pAkara yaha jIva maratA hai || 66 || isa prakAra ina tathA anya vacanoM se jisakA zoka chUTa gayA thA aisI laMkAsundarI hanumAn ke sAtha isa prakAra suzobhita ho rahI thI jisa prakAra ki megharahita rAtri candramAke sAtha suzobhita hotI hai || 67|| tadanantara uttama hRdayake dhAraka una donoM kA saMgrAmase utpanna huA zrama, premarUpI nirjharase paripUrNa AliMganake dvArA dUra bhAga gayA ||68|| 321 1. dyutiH ma. kAmabhogAdaya dyutim ja. // 4. saumyavastre ma. / 5. vAtasyApatyaM pumAn vAti:, tena hanUmatA / 2-41 2. provAca ma. / 3. prazAntaverA + aso + asradurdina / Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 322 padmapurANe tato yatra namodeze stambhinyA vidyayA khagAH / stambhitA balamantraiva racitAvAsamAzritam ||69|| saMdhyAraktAbhrasaMkAzaM gIrvANanagaropamam / zrIzailasya tadatyantaM ziviraM paryarAjata // 70 // gajavAjivimAnasthA rathasthAzca mahAnRpAH / tatpuraM dhvajamAlADhyaM vivizuH pRSTavAtayaH // 71 // sthitAstatra yathAnyAyaM labdhotsAhasamutsavAH / kathAbhiraticitrAbhiH sUrasaMgrAmajanmabhiH // 72 // atha taM svaritAtmAnaM vAtiM gantuM samudyatam / bAlA vizrabdhamaprAkSIditi premaparAyaNA // 73 // vividhAgobhirApUrNaH zrutaduHsahavikramaH / kAnta laGkAM kimarthaM tvaM vada gantuM samudyataH // 74|| tasyai jagAda vRttAntamazeSaM vAyunandanaH / kRtyaM pratyupakArasya bAndhavairanumoditam // 75 // sItayA saha rAmasya bhadre bhadrasamAgamaH / hRtayA rAkSasendreNa kartavyaH sarvathA mayA // 76 // sA'bravIt samatikrAntaM sauhArda tatpurAtanam / zraddhAsnehakSaye naSTA pradIpasya yathA zikhA || 77 | AsId rathyopazomADhyAM dhvajamAlAkulIkRtAm / prAvikSadAdRto laGkAM bhavAn divamivAmaraH || 78 || adhunA tvayi doSADhye rAvaNazcaNDazAsanaH / prakAzaM vrajati krodhaM gRhISyati na saMzayaH // 79 // yadopalabhyate cArvI vizuddhiH kAladezayoH / vizuddhAtmAnamavyagraM tadA taM draSTumarhasi // 80 // evameveti so'vocadyadbravISi vicakSaNe / AkUtaM tasya vijJAtuM gatvA vAJchAmi sundari ||81|| kIdRzI vA satI sItA rUpeNa prathitA bhavet / cAlitaM meruvaddhIraM rAvaNasya mano yayA // 82 // tadanantara stambhinI vidyAke dvArA AkAzake jisa pradezameM vidyAdhara roka diye gaye the usa pradeza meM AvAsa banAkara vaha senA ThaharAyI gayI || 69 || sandhyAke rakta megha ke samAna dikhanevAlA hanumAnakA vaha zivira devanagarake tulya atyadhika suzobhita ho rahA thA || 70 || usa senAmeM jo bar3e-bar3e rAjA the unhoMne hanumAnse pUchakara hAthiyoM, ghor3oM, vimAnoM tathA rathoMpara savAra ho dhvajAoMke samUhase yukta usa nagara meM praveza kiyA // 71 // ve zUra-vIroMke saMgrAmase utpanna nAnA prakArakI kathAe~ karate hue usa nagara meM utsAha aura ullAsako prApta kara yathAyogya Thahare ||72 || athAnantara jisakA mana zIghratA se yukta thA aise hanumAnko jAneke lie udyata dekha premase bharI laMkAsundarIne ekAnta meM usase pUchA ki ||73 || he nAtha! Apa rAvaNake duHsaha parAkramakI suna cuke haiM aura svayaM nAnA aparAdhoMse paripUrNa haiM phira kisalie laMkA jAneko udyata haiM so to kaho ||74 || isake uttara meM hanumAnne use saba vRttAnta kahA aura yaha batAyA ki pratyupakArakA karanA bandhujanoMke dvArA anumodita hai ||75 || he bhadre ! rAkSasoMkA indra rAvaNa sItAko hara le gayA hai so usake sAtha rAmakA samAgama mujhe avazya karAnA hai || 76 || yaha suna laMkAsundarIne kahA ki rAvaNake sAtha ApakA jo purAnA sauhArda thA vaha naSTa ho cukA hai jisa prakAra netrake naSTa ho jAne se dIpakI zikhA naSTa ho jAtI hai usI prakAra Apake prati zraddhA ke naSTa ho jAnese rAvaNakA sohArda naSTa ho gayA hai || 77|| eka samaya thA ki jaba Apa mArgoM kI zobhAse yukta tathA dhvajAoMkI paMkti alaMkRta laMkA meM bar3e Adara ke sAtha usa taraha praveza karate the jisa taraha ki deva svargameM praveza karatA hai // 78 // parantu Aja Apa aparAdhI hokara yadi laMkA meM prakaTa rUpase jAte haiM to kaThora zAsanako dhAraNa karanevAlA rAvaNa Apapara krodha grahaNa karegA isameM saMzaya nahIM hai || 79 || ataH jisa samaya deza aura kAlakI uttama zuddhi - anukUlatA prApta ho tathA rAvaNakA hRdaya zuddha evaM vyagratA rahita ho usa samaya usakA sAkSAtkAra karanA yogya hai ||80|| isake uttara meM hanumAnne kahA ki viduSi ! tumane jaisA kahA hai yathArtha meM vaisA hI hai / kintu he sundari ! maiM kA abhiprAya jAnanA cAhatA hU~ ||81|| aura yaha bhI dekhanA cAhatA hU~ ki vaha satI sItA 1. bhadre ma. / 2. ramyopazobhADhyAM ma / Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvipaJcAzattamaM parva evamuktvA marutputrastadvinyastamahAbalaH / tayA mukto vivekinyA trikUTAbhimukhaM yayau // 83 // dodhakavRttam citramidaM paramatra nRloke, yatparihAya bhRzaM rasamekam / tatkSaNameva vizuddhazarIraM janturupaiti rasAntarasaMgam // 84 // karmaviceSTitametadamuSmin kintvathavAdbhutamasti nisarge / sarvamidaM svazarIranibaddhaM dakSiNamuttaratazca khIhA' // 85 // ityArSe raviSeNAcAryaprokte padmapurANe hanUmallaGkAsundarI kanyAlAbhAbhidhAnaM nAma dvipaJcAzattamaM parva // 52 // O kaisI rUpavatI hai ki jisane meruke samAna dhIra, vIra rAvaNakA mana vicalita kara diyA hai || 82|| isa prakAra kahakara tathA apanI senA usIke pAsa chor3akara hanumAn usa vivekavatIse chUTakara trikUTAcalakI ora calA // 83 // gautama svAmI kahate haiM ki he rAjan ! isa saMsAra meM yaha parama Azcaryako bAta hai ki prANI eka rasako chor3akara uso kSaNa vizuddha rUpako dhAraNa karanevAle dUsare rasako prApta ho jAtA hai || 84|| so isa saMsAra meM yaha prANiyoMke karma kI hI adbhuta ceSTA hai / jisa prakAra sUryakI gati kabhI dakSiNa dizA kI ora hotI hai aura kabhI uttara dizA kI ora / usI prakAra prANiyoMke zarIra se sambandha rakhanevAlA yaha saba vyavahAra karmakI ceSTAnusAra kabhI isa rasarUpa hotA hai aura kabhI usa rasarUpa hotA hai // 85 // isa prakAra ArSaM nAmase prasiddha, raviSeNAcArya kathita padmapurANameM hanumAnko laMkAsundarI kanyAkI prAptikA varNana karanevAlA bAvanavA~ parva samApta huA || 52 // 1. caratI ho ma., ba. 323 O Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tripaJcAzattamaM parva magadhendra tato vAtiH prabhAvodayasaMgataH / laGkAM viveza niHzaMkaH svalpAnugasamanvitaH // 1 // dvAre ca racitAbhyarce vibhISaNaniketanam / viveza yogyametena sammAnaM ca samAhRtaH // 2 // | tataH sthitvA kSaNaM kiMcit saMspRSTAbhiH parasparam / vArtAbhiriti sadvAkyaM vyAjahAra marutsutaH // 3 // ucitaM kimidaM kartuM yadvAsyArddhapatiH svayam / kurute kSudravatkazciccoraNaM parayoSitaH || 4 || maryAdAnAM nRpo mUlamApagAnAM yathA nagaH / anAcAre sthite tasmin lokastatra pravartate // 5 // IdRze carite kRtye sarvalokavinindite / sahanIyaM samastAnAM duHkhameSyati no dhruvam ||6|| tat kSemaMkaramasmAkaM hitAya jagatAM tathA / ucyatAM rAvaNaH zIghraM vaco nyAyAnupAlakam // 7 // yathA kila dvaye loke nindanIyaM viceSTitam / mA kArSIH jagato nAtha kIrtividhvaMsakAraNam ||8|| vimalaM caritaM loke na kevalamiheSyate / kintu gIrvANaloke'pi racitAJjalibhiH suraiH // 9 // kaiksInandano'vocad bahuzo'bhihito mayA / tataH prabhRti naivAsau mayA saMbhASate samam ||10| tathApi bhavato vAkyAn zvaH sametya narezvaram / vaktAsmi kintu duHkhena tyakSyasyetadasau graham // 11 // researdazaM jAtaM sItAyA valmanojjhane / tathApi viratiH kAcilaGkendrasya na jAyate ||12|| tacchrutvA vacanaM sadyaH mahAkAruNya saMgataH / pramadAhvayamudyAnaM mArutirgantumudyataH // 13 // apazyacca latAjAlaistannabairAkulIkRtam / aruNaiH pallavaiH byAptaM varastrIkaracArubhiH ||14|| 4 athAnantara gautama svAmI kahate haiM ki he magadharAja ! prabhAva aura abhyudayase sahita tathA svalpa anucaroMse yukta hanumAnne niHzaMka hokara laMkAmeM praveza kiyA || 1 || vahA~ jisake dvArapara satkAra kiyA gayA thA aise vibhISaNake mahala meM praveza kiyA aura vibhISaNane yathAyogya unakA sammAna kiyA ||2|| tadanantara vahA~ paraspara idhara-udhara kI kucha vArtAe~ karate hue kSaNa bhara Thahara kara hanumAnne isa prakArake savacana kahe ki tIna khaNDakA adhipati kisI kSudra manuSyakI taraha para-strIkI corI karatA hai so kyA aisA karanA ucita hai ? || 3-4 || jisa prakAra parvata nadiyoMkA la hai usI prakAra rAjA maryAdAoMkA mUla hai / yadi rAjA svayaM anAcAra meM sthita rahatA hai to usakI prajA bhI anAcAra meM pravRtti karane lagatI hai ||5|| phira aisA kAryaM to sarvaloka vinindita hai-- saba logoM kI nindAkA pAtra hai / isake karane para saba logoMko duHkha sahana karanA par3atA hai aura hama logoM ko to nizcita hI duHkha prApta hotA hai || 6 || isalie hama sabake kalyANake lie zIghra hI rAvaNase aise vacana kahie jo nyAyakI rakSA karanevAle hoM ||7|| unheM batalAie ki he jagat ke nAtha ! donoM lokoMmeM nindanIya tathA kIrtiko naSTa karanevAlI ceSTA mata kIjie ||8|| nirmala-nirdoSa caritrakI na kevala isa lokameM cAha hai apitu svargalokameM deva bhI hAtha jor3akara usakI cAha karate haiM ||9|| tadanantara vibhISaNa ne kahA ki maiMne rAvaNase aneka bAra kahA hai para vaha usa samayase mere sAtha bAta hI nahIM karatA hai || 10|| phira bhI Apake kahane se maiM kala rAjAke pAsa jAkara kahU~gA kintu yaha nizcita hai ki vaha bar3e duHkhase hI isa haThako chor3egA || 11|| yadyapi Aja sItAko AhAra pAnI chor3e gyArahavA~ dina hai tathApi laMkAdhipatiko kucha bhI virati nahIM hai - isa kAryase raMcamAtra bhI viraktatA nahIM hai || 12 || vibhISaNake yaha vacana suna mahAdayAbhAvase yukta hanumAn pramadodyAnameM jAne ke lie udyata huA ||13|| jAkara usane usa pramadodyAnako dekhA jo ki 1. trikhaNDabharatAdhipa: : 2. vibhISaNaH / 3 tyajyate na hyaso ma / 4. vallabhojjhane ma. / 5. statra vairAkulIkRtam ma. / Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tripaJcAzattama parva bhramaraprAvRtairgucchaiH sujAtaibaMddhazekharam / phalairAnatazAkhAgraM kiMcit pavanakampitam // 15 // padmAdicchAditaiH svacchaiH saromiH sadalaMkRtam / bhAsuraM kalpavallIbhiH saMgatAbhirmahAtarum // 16 // gIrvANakurudezAbhaM prasUnarajasAvRtam / nandanasya dadhatsAmyamanekAdbhutasaMkulam // 17 // tato lIlAM vahan ramyAM vAyU rAjIvalocanaH / viveza paramodyAnaM sItAdarzanakAGkSayA // 10 // prajighAya ca sarvAsu dikSu cakSuratitvaram / vividhadrumadezeSu gahaneSu dalAdimiH // 19 // dRSTvA ca dUrataH sItAmanyadarzanavarjitaH / acintayadasau saiSA rAmadevasya sundarI // 20 // snigdhajvalanasaMkAzA vASpapUritalocanA / karavinyastavaktrendurmaktakezI kRzodarI // 21 // aho rUpamidaM loke jitAzeSamanoharam / paramAM khyAtimAyAtaM satyavastunibandhanam // 22 // rahitA zatapatreNa nAsyA lakSmIH samA bhavet / duHkhArNavaM gatApyeSA sadRzI nAnyayoSitA / / 23 / / nipatya zikharAdarasya mRtyumupaimyaham / virahe padmanAbhasya dhArayAmi na jIvitam // 24 // kRtapracintanAmevaM vaidehI pavanAtmajaH / niHzabdapAdasaMpAtaH prApto rUpAntaraM dadhat // 25 // tato'GgalIyakaM tasyA visasarjAkavAsasi / sahasA sA tamAlokya smerA'bhUtpulakAcitA // 26 // tasyAmevemavasthAyAM gatvA nAryastvarAnvitAH / toSAdavardhayan diSTyA rAvaNaM tatparAyaNam // 27 // nayI-nayI latAoMke samUhase vyApta thA, uttama striyoMke hAthoMke samAna sundara lAla-lAla pallavoMse yukta thA, bhramaroMse AcchAdita sundara gucchoMke dvArA jisapara seharA baMdha rahA thA, jahA~ phaloMke bhArase zAkhAoMke agrabhAga namrIbhata ho rahe the, jo vAyake dvArA kucha-kucha hila rahA thA, kamala Adise AcchAdita svaccha sarovaroMse jo alaMkRta thA, jo bar3e-bar3e vRkSoMse lipaTI huI kalpalatAoMse dedIpyamAna thA, jo devakuru pradezake samAna jAna par3atA thA, phUloMkI parAgase AvRta thA, aneka Azcaryose vyApta thA tathA nandanavanako samAnatA dhAraNa kara rahA thA // 14-17|| tadanantara manohara lIlAko dhAraNa karatA huA kamalalocana hanumAn sItAke darzanakI icchAse usa utkRSTa udyAnameM praviSTa huA // 18 // vahA~ jAkara usane zIghra hI samasta dizAoMmeM tathA pallavoM Adise saghana nAnA vRkSoMke samUhameM dRSTi DAlI // 19 // vahA~ dUrase hI sItAko dekhakara vaha anya vastuoMke darzanase rahita ho gayA arthAt usI ora TakaTakI lagAkara dekhatA rhaa| tadanantara usane vicAra kiyA ki vaha rAmadevakI sundarI yahI hai / / 20 / / yaha snigdha agnike samAna hai, isake netra A~suoMse bhara rahe haiM, vaha hathelIpara mukharUpI candramAko rakhe huI hai, keza isake khule hue haiM tathA udara isakA atyanta kRza hai / / 21|| use dekhakara hanumAn vicAra karane lagA ki aho! lokameM isakA rUpa samasta manohara padArthoMko parAjita karanevAlA hai, parama khyAtiko prApta hai tathA satya vastuoMkA kAraNa hai / / 22 / / kamalase rahita lakSmI arthAt kamalase nikalI huI sAkSAt lakSmI isakI barAbarI nahIM kara sktii| aho ! yaha duHkharUpI sAgarameM nimagna hai to bhI anya striyoMke samAna nahIM hai // 23 // vaha isa prakAra vicAra kara rahI thI ki maiM isa parvatake zikharase girakara mRtyuko prApta kara sakatI hU~ parantu rAmake virahameM jIvana nahIM dhAraNa karUMgI / / 24 // isa prakAra vicAra karatI huI sItAke pAsa, hanumAn cupacApa paira rakhatA huA dUsarA rUpa dhAraNa kara gayA // 25 // tadanantara hanumAnne sItAkI godake vastrapara aMgUThI chor3I use dekhakara vaha sahasA ha~sa par3I tathA romAMcoMse yakta ho gayI // 26 // sItAkI aisI avasthA honepara vahA~ jo striyA~ thIM unhoMne zIghratAse jAkara sItAkA samAcAra jAnane meM tatpara rahanevAle rAvaNako zubha samAcAra sunA harSase 1. haritA kha. / 2. tasyAmevAvasthAyAM ma.. Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANaM saMtuSTo'GgagataM tAbhyo vastraratnAdikaM dadau / zrutvA smerAnanAM sItAM siddhaM kArya vicintayan // 28 // vidhAtaM mahimAnaM ca kiMcidAdizadutsukaH / sudhApUramiva prAptaH samullAsadhare hRdi // 29 // svanAthavacanAt sAdhvI sarvAntaHpurasaMyatA / gatA mandodarI zIghraM yatrAsI janakAtmajA // 30 // vikacAsyadyatiM sItAM dRSTvA mandodarI cirAt / jagau bAle tvayA'smAkaM paramo'nugrahaH kRtaH // 31 // adhunA maja lokezaM rAvaNaM zokavarjitA / surANAM zrIrivAdhIzaM labdhaniHzeSasaMpadam // 32 // ityuktA kupitAvocadyadIdaM bhavatIritam / padmaH khecari jAnAti mriyate te patidhruvam // 33 // vArtA samAgatA bhartariti toSamupAgatA / akArSa vadanaM smeraM bhajantI paramAM tim // 34 // iti tA vacanaM zrutvA rAkSasezasya yoSitaH / UcuH kSudbhavavAtena lapatyeSeti sasmitA // 35 // tataH zreNika caidehI nitAntaM tuGgayA girA / paramaM vismayaM prAptA jagAdevaM samutsukA // 36 // gatAyA vyasanaM ghoramabdhidvIpe mahAbhaye / ko'yaM saMnihitaH sAdhubandhubhUto'tivatsalaH // 37 // tato nabhasvataH sUnurevamarthitadarzanaH / abhiprAyamimaM cakre sAdhutAyuktamAnasaH // 38 // parArtha yaH puraskRtya punaH svaM vinigRhati / so'tibhIrutayAtyantaM jAyate nikRto naraH // 39 // paramApadi sIdantaM janaM 'saMdhArayanti ye / anukampanazIlAnAM teSAM janma sunirmalam // 40 // hAniH puruSakArasya na cAtmani nidarzite / prakAzye gurutAM yAti jagati zrIryazasvinI // 41 // vRddhiMgata kiyA // 27 // rAvaNane santuSTa hokara una striyoMke lie apane zarIrapara sthita vastra tathA ratna Adika diye aura sItAko prasannamukho suna apanA kArya siddha huA samajhA // 28 // usake hRdayameM itanA ullAsa huA mAno amRtake pUrako ho prApta huA ho| usI samaya usane utsUka ho anirvacanIya utsava karanekA Adeza diyA // 29 / / apane patike kahanese pativratA mandodarI bhI samasta antaHpurake sAtha zIghra hI vahA~ gayI jahA~ sItA vidyamAna thI // 30 // bahuta dina bAda Aja jisake mukhakamalakI kAnti vikasita ho rahI thI aisI sItAko dekha mandodarIne kahA ki he bAle ! Aja tUne hama sabapara bar3A anugraha kiyA hai // 31 // jisa prakAra samasta sampadAoMse yukta devendrakI lakSmI sevA karatI hai usI prakAra tU bhI aba zoka rahita ho jagatpati rAvaNakI sevA kara / / 32 / / mandodarIke isa prakAra kahanepara sItAne kupita hokara kahA ki he vidyAdhari! yadi terA yaha kahanA rAma jAna pAveM to terA pati nizcita hI mArA jAve // 33 // Aja mere bhartAkA samAcAra AyA hai isalie santoSako prApta ho parama dhairyako prApta huI hU~ aura isIlie maiMne mukhako mandahAsyase yukta kiyA hai // 34 // sItAke yaha vacana sunakara striyA~ kahane lagI ki kSudhAke kAraNa ise vAyuroga ho gayA hai isIlie yaha haMsatI huI aisA baka rahI hai // 35 // gautama svAmI kahate haiM ki he zreNika! isake bAda parama Azcaryako prApta huI sItAne atyanta utsUka ho atizaya ucca vANImeM isa prakAra kahA ki jo samadrake bhItara vidyamAna mahAbhayadAyaka isa dvIpameM kaSTako prApta huI hai aisA merA kauna snehI uttama bandhu yahA~ nikaTa AyA hai / / 36-37 // tadanantara jisake darzanako prArthanA kI gayI thI tathA jisakA mana sajjanatAse yukta thA aise hanumAnne isa prakAra vicAra kiyA ki // 38 / / jo manuSya dUsarekA kArya Age kara arthAt pahalese svIkRta kara phira apane Apako chipAtA hai vaha atyanta bhIru honeke kAraNa nIca manuSya hotA hai // 39 / / aura jo ApattimeM par3e hue dUsare manuSyako Alambana dete haiM una dayAlu manuSyoMkA janma atyanta nirmala hotA hai // 40 // isake sivAya apane Apako prakaTa kara dene meM puruSatvakI kucha hAni bhI to nahIM mAlUma hotI apitu prakaTa kara denepara yazasvinI lakSmI saMsArameM gauravako prApta hotI hai // 41 // tadanantara hanumAn bhAmaNDalako nAIM hajAroM uttama striyoMke bIca baiThI huI sItAke samIpa 1. sAdhArayanti ma., kh.| Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tripaJcAzattama parva 327 uttamastrIsahasrANAM tato madhyagatAbhimAm / prabhAmaNDalakalpo'sau padmapatnImupAgamat // 42 // niHzaGkadvipavikrAntaH saMpUrNendusamAnanaH / sahasrAMzusamo dIptyA mAlyAmbaravibhUSitaH // 43 // rUpeNApratimo yuktaH kAntyA nirmaMgacandramAH / kirITe vAnaraM bibhradAmodAhRtaSaTpadaH // 44 // candanArcitasarvAGgaH pItacarcAvirAjitaH / tAmbUlAraktabimboSTaH pralambAMzukazobhitaH // 45 // calatkuNDalavidyotavihasadagaNDamaNDalaH / paraM saMhananaM bibhrdviirynnaantvivrjitH||46|| sapan sItAM samuddizya hanUmAn guNabhUSaNaH / mahApratApasaMyuktaH zobhAmupayayau parAm // 47 // kAntimAsimukhaM dRSTvA taM yutaM parayA zriyA / padmAyatekSaNA nAryastA babhUvuH samAkulAH // 48 // dadhatI hRdaye kampaM mndodryaaptvismyaa| samAlokata sItAyAH samIpe vAyunandanam // 49 // upagamya tataH sItAM vinItaH pavanAtmajaH / karakuDamalamAdhAya mastake namratAyuSi // 50 // kulaM gotraM ca saMzrAvya pitaraM jananI tathA / avedayacca vizrabdhaM padmanAthena coditam // 51 // triviSTapasame sAdhvi vimAne vibhavAnvite / ratiM na lamate rAmo magnastvadvirahArNave // 52 // tyaktaniHzeSakartavyo maunaM prAyeNa dhArayan / sa tvAM maniriva dhyAyannekatAno'vatiSThate // 53 // veNutantrIsamAyuktaM gItaM pravarayoSitAm / na karNajAhametasya kadAcidyAti pAvane // 54 // sadA karoti sarvasmai kathAM svAmini te mudA / tvadIkSaNAzayA prANAn baddhavA dhatte sa kevalam / / 55 // iti tadvacanaM zrutvA patijIvanavedanam / pramodaM paramaM prAptA sItA vikasitekSaNA // 56 // viSAdaM saMgatA bhUyo jalapUritalocanA / uce zAntA hanUmantaM vinItaM sthitamagrataH // 57 // gayA // 42 // jo zaMkA rahita hAthIke samAna parAkramI thA, jisakA mukha pUrNa candramAke samAna sundara thA, jo dIptise sUryake samAna thA, mAlA aura vastroMse suzobhita thaa| rUpase anupama thA / kAntise mRga rahita candramAke samAna jAna par3atA thA, mukuTameM vAnarakA cihna dhAraNa kara rahA thA, sugandhise jo bhramaroMko AkarSita kara rahA thA, candanase jisakA samasta zarIra cacita thA, jo pIta vilepanase suzobhita thA, jisakA bimboSTha tAmbUlake rasase lAla thA, jo nIce laTakate hue vastrase suzobhita thA, caMcala kuNDaloMke prakAzase jisakA gaNDasthala suzobhita ho rahA thA, jo utkRSTa saMhananako dhAraNa kara rahA thA, jisake parAkramako sImA nahIM thI, jo guNarUpI AbhUSaNoMse yukta thA, tathA mahApratApase sahita thA aisA hanumAn sItAko lakSya kara dhIre-dhIre jAtA huA parama zobhAko prApta ho rahA thA // 43-47 / / jisakA mukha kAntise suzobhita thA, aise utkRSTa lakSmIse yukta hanumAnko dekhakara ve kamalalocanA striyA~ vyAkula ho uThIM // 48 // jisake hRdayameM kapakapI chUTa rahI thI aisI mandodarIne sItAke samIpa hanumAnko Azcaryake sAtha dekhA / / 49 / / tadanantara sItAke samIpa pahu~cakara parama vinIta hanumAnne jhuke hue mastakapara aMjali bA~dha pahale apane kula, gotra tathA mAtA-pitAkA nAma sunaayaa| usake bAda nizcinta ho rAmakA sandeza kahA // 50-51 // usane kahA ki he pativrate! tumhAre viraharUpI sAgarameM DUbe rAma, svargake samAna vaibhavase yukta vimAnameM bhI ratiko prApta nahIM ho rahe haiM / / 52 // anya saba kArya chor3akara ve prAyaH mauna dhAraNa kiye rahate haiM aura munikI bhA~ti ekAgra citta ho tumhArA dhyAna karate hue baiThe rahate haiM // 53 // he pAvane he pavitrakAriNi ! bA~surI tathA vINAse yukta uttama striyoMkA saMgIta kabhI bhI unake karNamUlameM nahIM pahu~catA hai / / 54 // he svAmini ! ve sadA sabake sAmane bar3e harSase tumhArI hI kathA karate rahate haiM aura kevala tumhAre darzanakI abhilASAse ho prANoMko bA~dhakara dhAraNa kiye hue haiM // 55 // isa prakAra patike jIvanako sUcita karanevAle hanumAnke vacana suna sItA parama pramodako prApta huii| usake netra-kamala khila uThe // 56 // tadanantara viSAdako prApta, zAnta sItAne netrameM jala bharakara sAmane baiThe hue vinaya Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 328 padmapurANe sAhamasyAmavasthAyAM nimagnA kapilakSaNa / tuSTA kiM te prayacchAmi hatena vidhinAnvitA // 58 // Uce ca vAyuputreNa darzanenaiva te zubhe / atha me sulabha sarva jAtaM jagati pUjite // 59 / / tato muktAphalasthUlavASpabinducitAdharA / sItA zrIriva duHkhArtA papraccha kapilakSaNam // 6 // makaragrAhanakAdikSobhitaM bhImamarNavam / bhadra dustaramullaGghaya vistIrNa kathamAgataH // 6 // avasthA vA gatAmetAM kAyasaMsiddhimAgatAm / kimartha mAmihAgatya nayasyAzvAsamuttamam // 62 / / lAvaNyadyutirUpADhyaH kAntisAgarasaMvRtaH / zriyA kIrtyA ca saMyuktaH priyo me bhadra bAndhavaH // 63 // pradeze sa tvayA kasmin prANanAtho mamekSitaH / satyaM jIvati sadgotra kvacillakSmaNasaMgataH // 64 // kiM nu duHkhecaraiH saMkhye momaiH vyApAdito'nujaH / lakSmaNenaiva tulyaH syAtpadmaH padmAmalocanaH // 65 // kiM vA madvirahAdugraduHkhaM nAthaH samAzritaH / saMdizya bhavataH kiMcidvane lokAntaraM gataH // 66 // jinendravihite mArga niHzeSagranthavarjitaH / tapasyan kimasAvAste bhavanirvedapaNDitaH // 6 // zithilIbhUtaniHzeSazarIrasya viyogataH / aGgalItazcyutaM prAptaM tvayA syAdaGgalIyakam // 68 // tvayA saha parijJAti sIdeva mama prabhoH / kAryeNa rahitaH prAptaH kathaM tvaM tasya mitratAm // 69 // na ca pratyupakArAya zaktA tuSTApyahaM tava / aGgulIyakametacca samAnItaM kRpAvatA // 7 // etatsarvaM mama bhrAtaH samAcakSva vizeSataH / satyena zrAvitaH pitrodevasya ca manojuSaH // 71 // iti pRSTaH samAdhAnI zAkhAmRgakirITabhRt / zirasthakararAjIvo jagAda vikacekSaNaH // 72 // hanumAnase kahA ki he kapidhvaja ! maiM isa avasthAmeM nimagna tathA durbhAgyase yukta huuN| santuSTa hokara tujhe kyA hU~ ? // 57-58 // isake uttarameM hanumAnne kahA ki he zubhe-he maMgalarUpiNi ! he pUjite ! Aja Apake darzanase hI mujhe saMsArameM saba kucha sulabha ho gayA hai / / 59 // tadanantara motiyoMke samAna bar3I-bar3I azruoMkI bUMdoMse jisakA oMTha vyApta ho rahA thA tathA jo duHkhase pIr3ita lakSmIke mAna jAna par3ato thI aisI sItAne hanumAnse pUchA ki he bhadra! makara-grAha tathA nAka Adise kSobhita isa bhayaMkara dustara tathA lambe-caur3e samadrako lAMghakara tU kisa prakAra AyA hai ? isa avasthA athavA kAryakI siddhiko prApta huI jo maiM hU~ so mujhe yahA~ Akara tU kisa lie uttama dhairya prApta karA rahA hai // 60-62 // he bhadra ! tU lAvaNya-kAnti tathA rUpase sahita, kAntirUpI sAgarase ghirA, tathA lakSmI aura kotise yukta merA pyArA bhAI hI hai // 63 // tUne mere prANanAthako kahA~ dekhA thA ? he kulIna ! kyA sacamuca hI mere prANanAtha, lakSmaNake sAtha kahIM jIvita haiM ? // 64 // aisA to nahIM hai ki una bhayaMkara duSTa vidyAdharoMke dvArA yuddha meM choTA bhAI lakSmaNa mArA gayA ho aura usa duHkhase duHkhI ho kamalalocana rAma bhI usIkI tulya avasthAko prApta ho gaye hoM // 65 / / athavA tumheM sandeza deneke bAda mere virahase atyanta ugra duHkhako prApta ho nAtha, kisI vanameM lokAntarako prApta ho gaye hoM ? ||66 // athavA ve saMsArase virakta rahane meM nipuNa the ataH samasta parigrahakA tyAgakara jinendra praNIta mArgameM dIkSita ho kahIM tapasyA karate hue vidyamAna haiM ? // 67|| athavA viyogake kAraNa jinakA samasta zarIra zithila ho gayA hai aise zrIrAmakI aMgulIse yaha aMgUThI kahIM gira gayI hogo so tumheM milI hai ? // 68|| tumhAre sAtha mere svAmIkA paricaya pahale nahIM thA phira binA kAraNa tU unakI mitratAko kaise prApta ho gayA ? // 69 / / tU dayAlu hokara yaha aMgUThI lAyA hai so santuSTa hokara bhI maiM terA pratyupakAra karane ke lie samartha nahIM hU~ // 70 / / he bhAI ! tU apane mAtA-pitA athavA hRdayameM vidyamAna zrIjinendradevake kAraNa satya hI kathana karegA // 71 / / isa prakAra pUche jAnepara cittakI ekAgratAse yukta, vAnara-cihnita mukuTako dhAraNa karanevAlA, tathA vikasita netroMse sahita hanumAn, hasta-kamala jor3a mastakase lagA isa prakAra kahane lagA // 72 // ki 1. prANanAthe ma. / 2. vyApAditAnujaH ka., kha. / 3. te pazyan ( ? ) ma. / 4. manojuSA ba. bAraNa-ma. / Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tripaJcAzattama parva 329 sAyake ravihAsAkhye lakSmaNena nijIkRte / gatvA candranakhAniSTA ramaNaM samaroSayat // 73 // yAvadAhUyate svAmI rakSasAM sumahAbalaH / dUSaNastAvadAyAto yorbu dAzarathiM drutam // 7 // lakSmaNo dUSaNenAmA yudhyate yAvaduddhatam / tAvadazamukhaH prAptastamuddezaM balAnvitaH / / 7 / / dharmAdharmavivekajJaH sarvazAstravizAradaH / bhavatoM vIkSya sa kSudro babhUva manaso vazaH / / 76 // bhraSTaniHzeSanItizca nissArIbhUtacetanaH / mAyAsiMhasvanaM cakre bhavatIstanakAraNam // 7 // zrutvA siMhasvanaM padmo yayau yAvadraNasthitam / lakSmaNaM tAvadetena pApena tvamihAhRtA // 7 // preSitaH padmanAbhazca lakSmaNena tvarAvatA / gatvA bhUyastamuddezaM na tvAmaikSata sattame // 79 // tatazciraM vanaM bhrAntvA tvadgaveSaNakAraNam / IkSAMcakre ilathaprANaM mRttvAsanaM jaTAyuSam // 8 // tasmai datvA sa jainendrIM mriyamANAya dezanAm / avatasthe vane duHkhI bhvtiigtmaansH||8|| gatazca lakSmaNaH padmaM nihatya kharadUSaNam / AnItA ratnajaTinA tvatpravRttiH priyasya te // 8 // sugrIvarUpasaMyuktaH padmanAbhena sAhasaH / balaM hantaM samudyukto vidyayA varjito hataH // 83 // kRtasyAsyopakArasya kulapAvanakAriNaH / ahaM pratyupakArAya preSito gurubAndhavaiH // 44 // prItyA vimocayAmi tvAM vigraho niHprayojanaH / kAryasiddhi rihAbhISTA sarvathA nayazAlibhiH // 85 // so'yaM laGkApurInAtho ghRNAvAn vinayAnvitaH / dharmArthakAmavAn dhIro hRdayena mRduH param // 86 // saumyaH krauryavinirmuktaH satyavatakRtasthitiH / kariSyati vaco nUnaM mama svAmapayiSyati // 7 // jaba lakSmaNane sUryahAsa khaDga apane AdhIna kara liyA aura candranakhAko jaba rAma-lakSmaNane cAhA nahIM taba usane apane pati kharadUSaNako roSayukta kara diyA arthAt viparIta bhir3Akara use kupita kara diyA // 73 // sahAyatAke lie jabataka mahAbalavAn rAkSasoMke svAmI-rAvaNako bulAyA tabataka kharadUSaNa zIghra hI yuddha karaneke lie rAmake samIpa AyA // 74 // udhara lakSmaNa jabataka kharadUSaNake sAtha vikaTa yuddha karatA hai tabataka idhara atizaya balavAn rAvaNa usa sthAnapara AtA hai // 75 / / yadyapi rAvaNa dharma-adharmake vivekako jAnanevAlA evaM samasta zAstroMkA vizArada thA, to bhI vaha kSudra Apako dekha manake vazIbhUta ho gayA // 76 / / tadanantara jisakI samasta nIti bhraSTa ho gayI thI aura cetanA niHsAra ho cukI thI aise usa rAvaNane Apako curAneke lie mAyAmaya siMhanAda kiyA // 77|| usa siMhanAdako suna jabataka rAma, yuddhameM sthita lakSmaNake pAsa gaye tabataka yaha pApI tumheM harakara yahA~ le AyA // 78 // udhara lakSmaNane zIghra hI yuddhakSetrase rAmako vApasa kiyA so vahA~se Akara jaba ve punaH usa sthAnapara Aye taba he pativrate ! unhoMne tumheM nahIM dekhA // 79 // tadanantara tumheM khojaneke lie cirakAla taka vanameM bhramaNa kara unhoMne zithila prANa evaM maraNAsanna jaTAyuko dekhA // 80 // tadanantara usa maraNonmukhake lie jinendra dharmakA upadeza dekara ve duHkhI ho vanameM baiTha gaye / usa samaya unakA mana eka ApameM hI laga rahA thA // 81 // lakSmaNa, kharadUSaNako mArakara rAmake pAsa Aye aura ratnajaTI tumhAre patike lie tumhArA vattAnta le aayaa|82|| iso bIca meM sagrIvake rUpase yakta sAhasagati nAmakA vidyAdhara rAmako mArane ke lie udyata huA parantu rAmake prabhAvase vidyAse rahita honeke kAraNa vaha svayaM mArA gayA / / 83 / / isa prakAra rAmane hamAre kulako pavitra karanevAlA yaha jo mahAn upakAra kiyA thA usakA badalA cukAneke lie ho gurujanoMne mujhe bhejA hai // 84 // maiM tumheM prItipUrvaka chur3avAtA huuN| yuddha karanA niSprayojana hai kyoMki nItijJa manuSyoMko saba tarahase kAryakI siddhi karanA hI saMsArameM iSTa hai // 85 // yaha laMkApurIkA rAjA rAvaNa dayAlu hai, vinayI hai, dharma-artha-kAmarUpa trivargase sahita hai, dhIra hai, hRdayase atyanta komala hai / / 86 / / saumya hai, krUratAse rahita hai aura satyavratakA pAlanevAlA hai, ataH nizcita hI merA kahA karegA aura tumheM mere lie sauMpa degA // 8 // 2-42 Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 330 papapurANe kIrtirasya nijA pAlyA dhavalA lokavizrutA / lokApavAdatazcaiSa bibheti nitarAM kRtI // 8 // tataH paraM pariprAptA pramodaM janakAtmajA / hanUmantamidaM vAkyaM jagAda vipulakSaNA // 89 // parAkrameNa dhairyeNa rUpeNa vinayena ca / kapidhvajAstvayA tulyAH kiyanto ma priyAzritAH // 50 // mandodarI tato'vocaccharAH satvayazo'nvitAH / guNotkaTA na zaMsanti dhIrAH svaM svayamuttamAH // 11 // vaidehi tava na jJAtaH kimayaM yena pRcchasi / kapidhvajaH samAno'sya vAsye'pyasminna vidyate // 92 // vimAnavAhanaghaNTAsaMghaTTaparimaNDale / raNe dazamukhasyAyaM prAptaH sAhAyyakaM param // 13 // dazAnanasahAyatvaM kRtaM yena mahAraNe / sa hanUmAniti khyAtazcAJjanAtanayaH paraH // 9 // mahApadi nimagnasya dazavaktrasya vidviSaH / kheTA manovyadhAmikhyA ekenAnena nirjitAH // 95 / / anaGgakusumA labdhA yena candranakhAtmajA / gambhIrasya jano yasya sadA vAJchati darzanam // 16 // asya paurasamudrasya yaH kAntaH zizirAMzuvat / sahodarasamaM vetti yaM laGkAparamezvaraH // 17 // hanUmAniti vikhyAtaH so'yaM sakalaviSTape / guNaH samunnato nIto dUtatvaM kSitigocaraiH // 98 // aho paramidaM citraM nindanIyaM vizeSataH / nItaH prAkRtavatkazcidgairyabhRtyatAmayam // 99 / / ityukta vacanaM vAtirjagAda sthiramAnasaH / aho paramamUDhatvaM bhavatyedamanuSThitam // 10 // sukhaM prasAdato yasya jIvyate vibhavAnvitaH / akArya vAJchatastasya dIyate na matiH katham // 10 // AhAraM bhoktukAmasya vijJAtaM viSamizritam / mitrasya kRtakAmasya kathaM na pratiSidhyate // 102 // ise apanI lokaprasiddha ujjvala kIrtikI bhI to rakSA karanI hai ataH yaha vidvAn lokApavAdase bahuta DaratA hai // 8 // tadanantara parama harSako prApta huI vizAlalocanA sItA hanumAnse yaha vacana bolI ki parAkramase, dhairyase, rUpase aura vinayase tumhArI sadRzatA dhAraNa karanevAle kitane vAnaradhvaja hamAre prANanAthake sAtha haiM ? // 89-90 // taba mandodarI bolI ki jo zUravIra haiM, sattva aura yazase sahita haiM, guNoMse utkaTa haiM tathA dhIra-vIra haiM aise uttama puruSa svayaM apanI prazaMsA nahIM karate // 91 / / he vaidehi ! tU ise kyA jAnatI nahIM hai jisase pUcha rahI hai ? isa bharata kSetra-bharameM isake samAna dUsarA vAnaradhvaja nahIM hai // 12 // vimAnoM tathA nAnA prakArake vAhanoMke samUhakI jahAM atyadhika bhIr3a hotI hai aise sagrAmameM yaha rAvaNakI parama sahAyatA karatA hai // 93 // jisane mahAyuddhameM rAvaNako sahAyatA kI hai aisA yaha hanumAn isa nAmase prasiddha aMjanAkA utkRSTa putra hai // 94 // eka bAra rAvaNa mahAvipattimeM phaMsa gayA thA taba usake aise aneka zatru vidyAdharoMko isane akele hI mAra bhagAyA thA jinake ki nAma sunane mAtrase manako pIr3A hotI thI // 95 // jisane candranakhAkI putrI anaMgakusumA prApta kI hai| jo itanA gambhIra hai ki manuSya sadA jisake darzanakI icchA karate haiM // 96 / / jo yahA~ke nAgarika janarUpI samudrako vRddhiMgata karaneke lie candramAke samAna manohara hai aura laMkAkA adhipati rAvaNa jise bhAIke samAna samajhatA hai // 97 // aisA yaha hanumAn samasta saMsArameM prasiddha, utkRSTa guNoMkA dhAraka hai phira bho bhUmigocariyoMne ise dUta banAyA hai // 98 // yaha bar3e Azcaryako bAta hai / isase adhika nindanIya aura kyA hogA ki ise sAdhAraNa manuSyake samAna, bhUmigocariyoMne dAsatA prApta karAyo hai arthAt apanA dAsa banAyA hai // 99 // mandodarIke isa prakAra kahanepara dRr3hacittake dhAraka hanumAnne isa prakAra kahA ki aho ! tumane jo yaha kArya kiyA hai so parama mUrkhatA kI hai // 10 // jisake prasAdase vaibhavake sAtha sukhapUrvaka jIvana bitAyA jA rahA hai vaha yadi akArya karanA cAhatA hai to use sadbuddhi kyoM nahIM dI jAtI hai ? // 101 // icchAnusAra kAma karanevAlA mitra yadi viSamizrita bhojana karanA cAhatA hai to use manA kyoM nahIM kiyA jAtA Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tripaJcAzattamaM parva bhavitavyaM kRtajJena janena sukhamIyuSA / vetti svArthaM na yastasya jIvitaM pazunA samam / / 103 || mandodari paraM garva niHsAraM vahase mudhA / yadagramahiSI bhUtvA dUtItvamasi saMzritA // 104 // kva yAtamadhunA tatte saubhAgyaM rUpamunnatam | anyastrIgatacittasya dUtItvaM saMzritAsi yat / / 105 || prAkRtA paramA sA tvaM vartta se rativastuni / mahiSItvaM na manye'haM jAtA gaurasi durbhage || 106 || mandodarI tato'vocat kopAliGgitamAnasA / aho tava sadoSasya pragalbhatvaM nirarthakam // 107 // dUtakhenAgataM sItAM yadi tvAM vetti rAvaNaH / bhavetprakaraNaM tatte jAtaM yannaiva kasyacit // 108 // yenaivendunakhAnAtho daivayogena mAritaH / puraskRtya tamevAsya kathaM sugrIvakAdayaH // / 109 / / bhRtyatvaM dazavaktrasya vismRtya svalpacetasaH / sthitAH kimathavA kuryurvarAkAH kAlacoditAH // 110 // atimUDhahatAtmAno nirlajjAH kSudravRttayaH / akRtajJA vRthotsiktAH sthitAste mRtyusaMnidhau // 111 // ityukte vacanaM sItA jagau kopasamAzritA / mandodari subhandA tvamevaM yA katthase vRthA // 112 // zUrakovidagoSThISu kIrtyamAno na kiM tvayA / priyo me padmanAbho'sau zruto'syadbhutavikramaH // 113 // vajrAva'rtadhanurghoSaM zrutvA yasya raNAgame / bhayajvaritakampAGgAH sIdanti raNazAlinaH // 114 // lakSmIdharo'nujo yasya lakSmInilayavigrahaH / zatrupakSakSayaM kartuM samartho vIkSaNAdapi // 115 // kimatra bahunoktena samuttIrya mahArNavam / patireSa samAyAti lakSmaNena samanvitaH / / 116 // hai ? || 102 // sukha prApta karanevAle manuSyako kRtajJa honA cAhie / jo sukhadAyakake lAbhako nahIM samajhatA hai usakA jIvana pazuke samAna hai // 103 // he mandodari ! tuma vyarthaM hI niHsAra garva dhAraNa karatI ho jo paTarAjJI hokara bhI dUtIkA kArya kara rahI ho // 104 // | tumhArA vaha saubhAgya tathA unnata rUpa isa samaya kahA~ gayA jo parastrIsakta puruSakI dUtI banane baiThI ho ? || 105 || jAna par3atA hai ki tuma ratikAryake viSayameM atyanta sAdhAraNa strI ho gayI ho / aba maiM tumameM mahiSItva ( paTTarAnIpanA) nahIM mAnatA, he durbhage ! aba to tuma gau ho gayI ho // 106 // 331 tadanantara jisakA mana krodhase AliMgita ho rahA thA aisI mandodarIne kahA ki aho ! aparAdhI hokara bhI tU nirarthaka pragalbhatA batA rahA hai - bar3ha-bar3hakara bAta kara rahA hai || 107 // tU banakara sItAke pAsa AyA hai yadi yaha bAta rAvaNa jAna pAyegA to terI vaha dazA hogI jo kisIkI nahIM huI hogI || 108 || jisane deva yogase candranakhAke pati - kharadUSaNako mArA hai usIko Age kara ye kSudracetA sugrIvAdi rAvaNakI dAsatA bhUla ekatrita hue haiM, so yamake prere ye nIca kara hI kyA sakate haiM ? // 109-110 // jAna par3atA hai ki jinakI AtmA atyanta mUr3hatAse upahata hai, jo nirlajja haiM, kSudraceSTAke dhAraka haiM, akRtajJa haiM, aura vyartha hI ahaMkArameM phUla rahe haiM aise ve saba mRtyuke nikaTa A pahu~ce haiM // 111 // mandodarIke isa prakAra kahanepara sItAne kupita hokara kahA ki he mandodari ! tU atyanta mUrkha hai jo isa taraha vyarthaM hI apanI prazaMsA kara rahI hai // 112 // zUravIra tathA vidvAnoMko goSThImeM jinakI atyanta prazaMsA hotI hai tathA jo adbhuta parAkramake dhAraka haiM aise mere pati rAmakA nAma kyA tUne nahIM sunA hai ? ||113 || raNake prArambhameM jinake vajrAvarta dhanuSakA zabda sunakara yuddha meM nipuNa manuSya jvarase kA~pate hue duHkhI hone lagate haiM ||114 || jisake zarIra meM lakSmIkA nivAsa hai aisA lakSmaNa jinakA choTA bhAI hai aisA bhAI ki jo dekhane mAtrase zatrupakSakA kSaya karanemeM samartha hai | 115 || isa viSaya meM bahuta kahane se kyA ? hamArA pati lakSmaNake sAtha samudrako tairakara abhI AtA hai // 116 // 1. vajrAvataM dhanurghoSaM ma. / Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 332 padmapurANe pazyAtmIyaM patiM yuddha svalpakaireva vAsaraiH / nihataM mama nAthena jagadutkaTatejasA / / 117 // eSA gantAsi vaidhavyaM krandasyeSA cirojjhitA / yA tvaM pAparaterbharturanukUlatvamAgatA / / 118 // mayadaityAtmajA tIvramevamuktAtikopagA / paramaM kSomamAyAtA kampamAnA'dharAdharA // 19 // ekA nAnAsapatnInAM sahasraH saMbhramaspRzAm / aSTAdazamirasyupraiH kopakampitamUrtimiH / / 120 // samaM karatalairhantumudyatA vegadhArimiH / nirbhartsanamatirairAkrozaH kurvatI bhRzam / / 121 // zrImAMstAvanmaruraputraH samarathAya javAnvitaH / avasthito'ntare tAsAM saritAmiva bhUdharaH // 122 // tA duHkhahetavaH sarvA vaidehIM hantumudyatAH / vedanA iva vaiyena zrIzailena nivAritAH // 123 // pAdatADitabhUbhAgA vibhUSAdaravarjitAH / yayuH karAzayAH sarvA vanitAstA dazAnanam // 124 // AJjanena tataH sItA praNipatya mahAdaram / vijJApitA suvAkyena bhojanaM prati sAdhunA // 125 / / samarthitapratijJAsau sunirmalamanorathA / abhyupAgacchadAhAraM kAladezajJamAnasA // 126 // sasAgarA maho devi rAmadevasya zAsane / vartate tena naivedamannaM satyaktumarhasi / / 127 // evaM hi bodhitA tena vaidehI karuNAvaniH / aicchadannaM yataH sAdhvI sarvAcAravicakSaNA / / 128 // irA nAma tatastena coditA kulapAlitA / yathAnnaM pravaraM zlAghya drutamAnIyatAmiti / / 129 / / muktA kanyA svaziviraM zrIzailena kSapAkSaye / bhAnAvabhyudite jAto vibhISaNasamAgamaH // 13 // tU kucha hI dinoMmeM lokottara tejake dhAraka mere patike dvArA apane patiko yuddha meM marA huA dekhegii||117|| jo tU pApameM prIti rakhanevAle patikI anukUlatAko prApta huI hai so isake phalasvarUpa vaidhavyako prApta hogI aura patirahita hokara cirakAla taka rudana karegI // 118 // isa prakAra kaThora vacana kahanepara jo atyanta kopako prApta ho rahI thI tathA jo kA~pate hue oThako dhAraNa kara rahI thI aisI mandodarI parama kSobhako prApta huI // 119 / / yadyapi mandodarI eka thI to bhI vaha sambhramako prApta tathA krodhase kampita zarIrako dhAraNa karanevAlI apanI aThAraha hajAra sapatniyoMke sAtha sItAko vegazAlI karataloMse mAraneke lie udyata huii| vaha usa samaya atyanta krUra apazabdoMse usakA atyadhika tiraskAra kara rahI thI // 120-121 // usI samaya lakSmIse suzobhita tathA vegase yukta hanumAn uThakara una sabake bIcameM usa prakAra khar3A ho gayA jisa prakAra ki nadiyoMke bIca koI parvata A khaDA hotA hai // 122 / / daHkhako kAraNa, tathA sotAko mArane ke lie udyata una saba striyoMko hanumAnne usa prakAra roka diyA jisa prakAra ki vaidya vedanAoMko roka detA hai // 123 / / tadanantara jo pairoMse pRthivIke pradeza tAr3ita kara rahI thIM tathA jinhoMne AbhUSaNa dhAraNa karanekA Adara chor3a diyA thA aisI duSTa abhiprAyako dhAraNa karanevAlI ve saba striyA~ rAvaNake pAsa gayIM // 124 // tadanantara sAdhu svabhAvake dhAraka hanumAnne bar3e Adarake sAtha sItAko praNAma kara uttama vacanoMke dvArA bhojana karanekI prArthanA kI // 125 / / so jisakI pratijJA pUrNa ho cukI thI, jisakA manoratha nirmala thA aura jisakA mana deza kAlakA jJAtA thA aisI sItAne AhAra grahaNa karanA svIkRta kara liyA / / 126 / / prArthanA karate samaya hanumAnne isa prakAra samajhAyA thA ki he devi ! yaha samudra sahita pRthivI rAma devake zAsana meM hai isalie yahA~kA yaha anna chor3aneke yogya nahIM hai / / 127 // isa prakAra samajhAye jAnepara dayAkI bhUmi sItAne anna grahaNa karanekI icchA kI thI, so ThIka hI hai kyoMki vaha pativratA saba prakArakA AcAra jAnane meM nipuNa thii||128|| tadanantara hanumAnne irA nAmakI kulapAlitAse kahA ki zIghra ho uttama tathA prazaMsanIya anna lAo // 129 / / isa prakAra kahanepara kanyA apane zivira arthAta Dere meM gayI aura rAtri samApta hone tathA sUryodaya honepara hanumAnkA vibhISaNake sAtha samAgama huA // 130 / / 1. gatAsi ma. / 2. spRzam ma. / Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tripaJcAzattamaM parva AhAro vAyuputreNa tatra bhukto manoharaH / evaM kartavyayogeA muhUrtAste trayo gatAH // 531 // muhUrte'tha caturthe nu samAnItamirAstriyA / AhAraM maithilIbhuktamiti jAnanti kovidAH // 132 // candanAdibhirAlipte bhUtale darpaNaprabhe / puSpopakArasapanne nalinIpatrazobhini // 133 / / sadgandhaM vipulaM svacchaM pathyaM peyAdipUrvakam / sthAlyAdibhirmahApAtraH sauvarNAdibhirAhRtam // 13 // ghRtasUpAdibhiH kAzcitpAnyo rAjanti pUritAH / kundapuSpasamacchAyaiH zAlInAM kAzcidodanaiH / / 135 // SaDarasairupadaMzaizca kAzcidrocanakArimiH / vyaJjanastaralaiH kAzci piNDIbandhocitaistathA // 136 // payasA saMskRtaiH kAzcidanyAH paramadAdhikaiH / leyaH kAzcinmahAsvAdairanyAH pazcAnniSevitaiH // 137 // evaM paramamAhAramirA parijanAnvitA / hanUmantaM puraskRtya bhrAtRbhAvena vatsalA // 138 // mahAzraddhAnvitasvAntA praNipatya jinezvarAn / samApya niyamaM dhIrA dhyAtAtithisamAgamA // 13 // nidhAya hRdaye rAmamamirAmaM pativratA / pavitrAGgA dine bhuinake sAdhulokaprapUjitam // 14 // ravirazmikRtodyotaM supavitraM manoharam / puNyavardhanamArogyaM divAbhuktaM prazasyate // 141 // nivRttabhojanavidhiH kiMcidvizrabdhatAM gatA / vijJApiteti bhUyo'pi sItA pavanasUnunA // 142 // Aroha devi me skandhe pavitre guNabhUSaNe / samullaGghaya nadInAthaM neSyAmi bhavatI kSaNAt // 143 // 'pazya taM vimavairyuktaM rAghavaM tvatparAyaNam / bhavadyogasamAnandaM jano'nubhavatu priyaH // 14 // hanumAnne vibhISaNake ghara hI manohara AhAra grahaNa kiyaa| isa prakAra kartavya kArya karate hue tIna muhUrta nikala gaye // 131 // tadanantara caturtha mUhUrtameM irA, sItAke bhojanake yogya AhAra le AyI / / 132 // vahA~kI bhUmi candanAdise lIpakara darpaNake samAna svaccha kI gayo, phUloMke upakArase sajAyI gayI jisase vaha kamalinI patrake samAna suzobhita ho uThI // 133 // svarNa Adise bane hue sthAlI Adi bar3e-bar3e pAtroM meM sugandhita, atyadhika, svaccha aura hitakArI peya Adi padArtha lAye gaye // 134 / / vahA~ kitanI ho thAliyA~ dAla Adise bharI huI suzobhita ho rahI thIM, kitanI hI kundake phUlake samAna ujjvala dhAnake bhAtase yukta thIM // 135 / / kitanI hI thAliyA~ ruci bar3hAnevAle SaTrasake bhojanoMse paripUrNa thIM, kitanI hI patalI tathA kitanI hI piNDa baMdhaneke yogya vyaMjanoMse yakta thIM // 136 // kitanI hI dhase nirmita. kitanI hI dahIse nirmita padA thIM, kitanI hI cATaneke yogya rabar3I Adise, kitanI hI mahAsvAdiSTa bhojanoMse tathA kitanI hI bhojanake bAda sevana karane yogya padArthoMse paripUrNa thIM // 137 / / isa prakAra irA apane parijanake sAtha uttama AhAra le AyI, so hanumAnko Age kara jisake bhAIkA sneha umar3a rahA thA, aisI sItAne hRdayameM mahAzraddhA dhAraNa kara jinendra bhagavAnako namaskAra kiyA. 'jabataka patikA samAcAra nahIM milegA tabataka AhAra nahIM lUMgI' yaha jo niyama liyA thA usako bar3I dhIratAse samApta kiyaa| atithiyoMke samAgamakA vicAra kiyA, snAnAdikase zarIrako pavitra kiyaa| tadanantara abhirAma ( manohara ) rAmako hRdayameM dhAraNa kara usa pativratAne dinake samaya sAdhujanoMke dvArA prazaMsita uttama AhAra grahaNa kiyA, so Thoka hI hai kyoMki jo sUryako kiraNoMse prakAzita hai, atizaya pavitra hai, manohara hai, puNyako bar3hAnevAlA hai, ArogyadAyaka hai aura dinameM hI grahaNa kiyA jAtA hai aisA bhojana hI prazaMsanIya mAnA gayA hai // 138-141 / / ___ tadanantara bhojana karaneke bAda jaba sItA kucha vizrAmako prApta ho cukI taba hanumAnne jAkara usase punaH isa prakAra nivedana kiyA ki he devi ! he pavitre! he guNabhUSaNe! mere kandhepara Dho maiM samadrako lA~ghakara abhI kSaNa-bharameM Apako le cala~gA // 142-143 // tama vaibhavase yakta evaM tumhAre dhyAnameM tatpara rahanevAle rAmake darzana karo tathA premI jana-mitragaNa Apa donoMke 1. ghRtappAdi ma. / 2. zAlInaH ma. / 3. ranyaH m.| 4. pazyantaM m.| Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 334 padmapurANe tato'alipuTaM baddhvA rudatI janakAtmajA / jagAdAdarasaMyuktA vicintitayathAsthitiH // 145 // 'antareNa pramorAjJAM gamanaM me na yujyate / ityavasthAM gatA dAsye tasmai kimahamuttaram // 146 // pratyeti nAdhunA lokaH zuddhiM me mRtyunA vinA / nAtha eva tataH kRtyaM mama jJAsyati sAMpratam // 147 // yAvannopadvaH kazcijjAyate dazavaktrakAt / tAvadvaja drutaM bhrAtarnAlambanamiha kSaNam // 14 // tvayA madvacanAd vAcyaH samyak prANamahezvaraH / abhidhAnairimaimUni nidhAya karakuDmalam // 149 // tasmin deva mayA sArddha munyo vyomacAriNaH / vanditAH paramaM maktyA tvayA stavanakAriNA // 15 // vimalAmbhasi pagrinyA nitarAmupazobhite / sarasi krIDatAM svecchamasmAkamatisundaram // 15 // AraNyakastadA hastI samAyAto mayaMkaraH / tato mayA samAhUtastvamunmagno jalAntarAt // 152 // uhAmA'sau mahAnAgazcArukIDanakAriNA / samastaM tyAjito darpa bhavatA nizcalIkRtaH // 153 // AsIcca nandanacchAye vane puSpamarAnate / zAkhAM pallavalobhena namayantI prayAsinI // 154 // bhramadbhizcaJcalai oNrabhibhUtA sasaMbhramA / bhujAbhyAM bhavatAzliSya janitAkulatojjhitA // 155 // udyantamanyadA mArnu mAhendrIdigvibhUSaNam / ahamammojaSaNDasya tvayA saha taTe sthitA // 156 // azaMsiSaM tataH kiMcidIArasamupeyuSA / bAlenotpalanAlena madhuraM tADitA tvayA // 157 // anyadA ratizailasya prAgbhArasya mayA priya / pRSTastvamiti bibhratyA kautukaM parazobhayA // 158 // etasmin kusumaiH pUrNA vipulA snigdhatAjuSaH / kiMnAmAno drumA nAtha manoharaNakovidAH // 159 // samAgamase utpanna honevAle harSakA anubhava kareM // 144 // tadanantara saba sthitikA yathAyogya vicAra karanevAlI evaM Adarase saMyukta sItAne hAtha jor3akara rotI huI yaha kahA ki svAmIkI AjJAke binA merA jAnA yogya nahIM hai / isa avasthAmeM par3I huI maiM unheM kyA uttara dUMgI // 145-146 / / isa samaya loga mRtyuke binA merI zuddhikA pratyaya nahIM kareMge, isalie prANanAtha hI Akara mere kAryako yogya jAneMge // 147 / / he bhAI! jabataka rAvaNakI orase koI upadrava nahIM hotA hai tabataka tU zIghra hI yahA~se calA jA / yahA~ kSaNabhara bhI vilamba mata kara // 148|| tU hAtha jor3a mastakase lagA, ina paricAyaka kathAnakoMke sAtha-sAtha mere vacanoMmeM prANanAthase acchI taraha kahanA ki he deva ! usa vanameM eka dina stavana karate hue Apane mere sAtha bar3I bhaktise AkAzagAmI muniyoMkI vandanA kI thI // 149-150 // eka bAra nirmala jalase yukta tathA kamaliniyoMse suzobhita sarovarameM hama loga icchAnusAra sundara krIr3A kara rahe the ki itane meM eka bhayaMkara jaMgalI hAthI vahA~ A gayA thA, usa samaya maiMne Apako pukArA thA so Apa jalake madhyase tatkAla Upara nikala Aye the / / 151-152 // aura sundara krIr3A karate hue Apane usa uddaNDa mahAhastIkA saba gavaM chur3Akara kara diyA thA // 153 // eka bAra nandanavanake samAna sundara tathA phaloMke bhArase jhake hue vanameM, maiM nUtana patroMke lobhase prayatnapUrvaka vRkSakI eka zAkhAko jhukA rahI thii| taba ur3ate hue caMcala bhramaroMne dhAvA bolakara mujhe Akula kara diyA thA, usa samaya mujha ghabar3AyI huIko Apane apanI mujAoMse AliMgana kara chur3AyA thA // 154-155 / / eka bAra maiM Apake sAtha kamalavanake taTapara baiThI thI usI samaya pUrva dizAke AbhUSaNasvarUpa sUryako udita hotA dekha maiMne usakI prazaMsA kI thI taba Apane kucha IrSyArasako prApta ho mujhe nIlakamalakI eka choTo-sI daNDIse madhura rItise tADita kiyA // 156-157 / eka bAra ratigirike zikharapara atyadhika zobhAke kAraNa kautukako dhAraNa karatI huI maiMne Apase pUchA thA ki he priya ! idhara phUloMse paripUrNa, vizAla, snigdhatAko dhAraNa karanevAle evaM manake haraNa karanemeM nipuNa ye kauna-se vRkSa haiM ? // 158-159|| 1. vinA / 2. samAhRtaH ma. / 3. uddAmo'so ma. / 4. ratibhUtA ma. / Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tripaJcAzattama parva 335 tatastvayeti pRSTena prasannamukhazominA / AkhyAtamiti devyete yathA nandigumA iti // 16 // karNakuNDalanadyAzca sthitAstIre vayaM yadA / tadA saMnihitI jAtI madhyAhne vyomagau munI // 16 // tvayA mayA ca bhikSArtha tayorAgatayostataH / abhyutthAya mahAzrAddhaM racitaM pUjanaM mahat // 162 // annaM ca paramaM tAbhyAM dattaM vidhisamanvitam / paJca cAtizayA jAtAstatprabhAvena sundarAH // 163 / / pAtradAnamahodAnaM mahAdAnamiti dhvaniH / antarikSe'maraizcakre sAdhu samyagdhvanizritaH // 164|| adRSTatanubhidavardundubhiH sadhvaniH kRtaH / papAta gaganAvRSTiH kausumI bhRGganAditA // 165 // sukhazIto vavau vAyuH sugandhirnIrajo mRduH / maNiratnasuvarNAGgA dhArAzramamapUrayat // 166 // cUDAmaNimimaM coLU' dRDhapratyayakAraNam / darzayiSyasi nAthAya tasyAtyantamayaM priyaH // 167 // jAnAmi nAtha te mAvaM prasAdinamalaM mayi / tathApi yatnataH prANAH pAlyAH saMgamanAzayA / / 168 // pramAdAdbhavato jAto viyogo'yaM mayA saha / sAMprataM tvayi yatnasthe saMgamo nau visaMzayaH // 16 // ityukta rudatI sItAM samAzvAsya prayatnataH / yathAjJApayasItyuktvA niraitsItApradezataH / / 170 // pANyaGgulIyakaM sItA tadAzaktazarIrikA / mAnasasya kRtAzvAsaM mene patyuH samAgamam // 171 / / athodyAnagatA nAryasvastasAraGgalocanAH / vAyunandanamAlokya smitavismitasaMgatAH / / 172 / / parasparaM samAlApamiti katu samudyatAH / asya puSpanagasyoddharva ko'pyaho narapuGgavaH / / 173 // avatIrNaH kimeSa syAdvigrahI kusumAyudhaH / devaH ko'pi tu zailasya zobhA draSTuM samAgataH // 174 / / taba isa prakAra pUche jAnepara Apane prasanna mukhamudrAse suzobhita hue kahA ki he devi! ye nandi vRkSa haiM // 160 // eka bAra hama saba karNakuNDala nadIke tIrapara Thahare hue the, usI samaya madhyA kAlameM do AkAzagAmI muni nikaTa Aye the // 161 / / taba Apane aura maiMne uThakara, bhikSAke lie Aye hue una muniyoMkI bar3I zraddhAke sAtha vizAla pUjA kI thI / / 162 // tathA vidhipUrvaka unheM uttama AhAra diyA thA, usake prabhAvase vahA~ atyanta sundara paMca Azcarya hue the // 163 / / AkAzameM devoMne yaha madhura zabda kiye ki aho ! pAtradAna hI dAna hai, yahI sabase bar3A dAna hai / / 164 / / jinakA zarIra dIkha nahIM rahA thA aise devoMne dundubhi bAje bajAye, AkAzase jisapara bhramara zabda kara rahe the aisI puSpavRSTi huI / / 165 / / sukhakArI, zItala, sugandhita evaM dhali rahita komala vAyu calI thI aura maNi, ratna tathA suvarNakI dhArAne usa Azramako bhara diyA thA // 166 / / he bhAI ! isake bAda dRr3ha vizvAsakA kAraNa yaha uttama cUr3AmaNi prANanAthako dikhAnA, kyoMki yaha unheM atyanta priya thA // 167|| Uparase yaha sandeza kahanA ki he nAtha ! ApakA mujhapara atizaya prasannatAse bharA jo bhAva hai use maiM yadyapi jAnatI hU~ to bhI punaH samAgamakI AzAse prANa prayatnapUrvaka rakSA karane yogya haiM / / 168 // pramAdake kAraNa mere sAtha ApakA yaha viyoga huA hai parantu isa samaya jabaki Apa prayatna kara rahe haiM taba hama donoMkA samAgama niHsandeha hogA // 169 // itanA kahakara sItA rone lagI. tadanantara use prayatnapUrvaka sAntvanA dekara aura 'jaisI AjJA ho' yaha kahakara hanumAn, sItAke usa sthAnase bAhara nikala AyA // 170 / / usa samaya jisakA zarIra azakta ho rahA thA aisI sItAne aMgUThoko hAthameM pahanakara aisA mAnA thA mAno manako Ananda denevAlA patikA samAgama hI prApta huA ho / / 171 / / athAnantara usa udyAnameM bhayabhIta mRgake samAna netroMko dhAraNa karanevAlI jo striyA~ thIM ve hanumAnko dekha manda musakAna aura Azcarya se yukta ho paraspara isa prakAra vArtAlApa karane lagIM ki aho ! isa phUloMke parvatake Upara yaha koI zreSTha puruSa avatIrNa huA hai so kyA yaha zarIradhArI kAmadeva hai ? athavA parvatako zobhA dekhaneke lie koI deva AyA hai ? // 172-174 // 1. covaM ma., kha. / 2. AvayoH / 3. niragacchat / Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 336 papurANe tAsAmAkulikA kAcinnidhAya zirasi srajam / upavINanamArebhe katu kinnaranisvanA / / 175 / / kAcidindumukhI vAme haste'vasthApya darpaNam / didRkSantI samAlokya taM babhUvAnyathAmanAH // 176 / / ISarakAcidamijJAya vadhUridamacintayat / alabdhadvArasaMmAnaH kuto mArutirAgataH / / 177 / / varastrIjanamudyAne kRravA saMbhrAntamAnasam / hAramAlyAmbaradharo mAsvAn vahnikumAravat / / 178 // nisargakAntayA gatyA pradezaM kiMcidabhyagAt / tathAvidhAM ca tAM vA mazRNodrAkSasAdhipaH / / 179 / / krodhasaMspRSTacittena nirapekSatvamIyuSA / tAvadAjJApitAH zUrA rAvaNeno'grakiGkarAH // 18 // vicAreNa na vaH kRtyaM puSpodyAnAnnireti yaH / madrohI ko'pyayaM kSipraM nIyatAmantamAyuSaH / / 181 // amI tataH samAgatya dadhyurvismayamAgatAH / kimindrajinnarezaH syAdbhAskaraH zravaNo'thavA / / 12 / pazyAmastAvadityuktvA tairityuktaM samantataH / mo bho zRNuta niHzeSA udyAnasyAbhirakSakAH / / 183 / / kiM tiSThata suvizrabdhAH kiGkarAH kRtitAM zritAH / kimiti zrutamasmAbhiH kathyamAnamidaM bahiH / / 184 // ko'pyuddAmatayodyAnaM praviSTo duSTakhecaraH / sa kSipraM mAryatAmeSa gRhyatAM duvinItakaH // 185 / / dhAvadhvamasakau ko'sau so'yameva yataH kutaH / kasya kastAdRzaH kveti kikaradhvanirudgataH // 186 // tataH kAmukikAn dRSTA zAktikAn gadikAMzca tAn / khagikAn kauntikAn baddhasaMghAtAnAyato bahUn / 187 kiMcit saMbhrAntadhIrvAtibhRgAdhipaparAkramaH / ratnazAkhAmRgacchAyAsamuddIpitapuSkaraH // 18 // avarohaMstato dezAttairadRzyata kiGkaraiH / AkulasvavinirmuktaH pralambaM bibhradambaram / / 189 // una striyoMmeM kAmase Akula hokara koI strI sirapara mAlA rakha kinnarake samAna madhura svarase vINA bajAne lagI // 175 / / koI candramukho bAyeM hAthameM darpaNa rakha usameM hanumAnkA pratibimba dekhanekI icchA karatI huI anyathA citta ho gayI / / 176|| koI strI kucha-kucha pahacAnakara yaha vicAra karane lagI ki jise dvArapara sammAna prApta nahIM huA aisA yaha hanumAn yahA~ kahA~ A gayA ? // 177 / / isa prakAra vanameM sthita uttama striyoMko sambhrAnta citta kara hAra, mAlA tathA uttama vastroMko dhAraNa karanevAlA evaM agnikumArake samAna dedIpyamAna hanumAn, apano svabhAvasundara cAlase kisI sthAnakI ora jA rahA thA ki rAvaNane yaha saba samAcAra sunA / / 178-179 / / sunate hI jisakA citta AgababalA ho gayA thA tathA jo nirapekSa bhAvako prApta ho cakA thA-saba prakArakA sneha bhulA cukA thA aise rAvaNane usI samaya apane zUravIra pradhAna kiMkaroMko AjJA do ki tuma logoMko vicAra karanese prayojana nahIM hai| puSpodyAnase jo puruSa bAhara nikala rahA hai vaha koI drohI hai use zIghra hI AyukA anta karAyA jAye-mArA jAye // 180-181 // tadanantara kiMkara Akara Azcaryako prApta ho isa prakAra vicAra karane lage ki kyA yaha indrako jItanevAlA koI rAjA hai, yA sUrya hai athavA zravaNa nakSatra hai ? // 182 / / athavA kucha bhI ho calakara dekhate haiM isa prakAra kahakara unhoMne saba ora AvAja lagAyI ki he udyAnake samasta rakSako! suno, tuma loga nizcinta hokara kyoM baiThe ho ? hamane udyAnake bAhara carcA sunI hai ki koI eka duSTa vidyAdhara AnI uddaNDatAse udyAnameM praviSTa huA hai so yaha kyA bAta hai ? usa duvinItako zIghra hI mArA jAye athavA pakar3A jAye // 183-185 / / rAvaNake pradhAna kiMkaroMkI bAta sunakara udyAnake kiMkaroMne 'daur3o, kauna hai vaha, yahIM kahIM hogA, vaha kisakA kauna hai ? usake samAna kauna kahA~ ?' isa prakArakA hallA macAyA / / 186 / / una kiMkaroMmeM koI dhanuSa liye hue the, koI zakti dhAraNa kara rahe the, koI gadAke dhAraka the, koI talavAroMse yukta the, koI bhAle saMbhAle hae the, aura koI jhaNDa-ke-jhaNDa banAkara bahasaMkhyA meM A rahe the| una sabako dekha hanumAnake mana meM kucha sambhrama utpanna huA parantu vaha to siMhake samAna parAkramI thA usane ratnamayI bAnara-jaiso kAntise AkAzako dedIpyamAna kara diyA / / 187-188 / / tadanantara AkulatAse rahita evaM laTakate 1. ala dhadAra -ma., kha. / Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tripaJcAzattamaM parva 337 tatastamudyadAdityamaNDalapratimaviSam / pradaSTAdharamAlokya vizIrNAH kiGkarA gaNAH // 19 // tataH kilAparaiH karaiH prakhyAtaiH kiGkarAdhipaH / taskiGkarabalaM gacchaditazcetazca dhAritam / / 191 // zaktitomaracakrAsigadAkArmukapANayaH / sarvato vAstRNannetaM mukharAH kiGkarAstataH // 192 / / mumucuzca dhanaM zastraM jyeSThavAtA yathA vusam / adRSTamAskarodyotAH paraM saMghAtavartinaH // 193 / / utpATya vAyuputro'pi niHzastro dhIrapuGgavaH / saMghAtaM tuGgavRkSANAM zilAnAM vAramakSipat // 19 // bhImamogimahadbhogabhAsvagujajaveritaiH / pAdapAdibhirAhiMsan kAlamegha ivonnataH / / 195 // azvatthAna zAlanyagrodhAnnandicampakakesarAn / nIpAzokakadambAMzca punnAgAnarjanAn dhavAn // 196 // AmrAnAmrAtakAlodhrAM (stRNarAjAn ) sthavIyasaH / vizAlAn panasAdyAMzca cikSepa kSepavarjitaH // 197 // bamA tvaritaM kAMzcidaparAnudamUlayat / muSTipAdaprahAreNa pipeSAnyAn mahAbalaH / / 198 // AkRpArasamaM tena sainyamekena taskRtam / samAkulaM gataM kvApi kSaNena priyajIvitam // 199 // sahAyairmRgarAjasya kurvato mRgazAsanam / kiyadbhiraparaiH kRtyaM tyaktvA sattvaM sahodabhavam // 20 // puSpAravatIrNasya kakubvalayarodhanam / bhUyo yuddhamabhUdugraM prAntavidhvastakiGkaram // 20 // hae lambe vastrako dhAraNa karanevAlA hanumAn jaba udyAnake usa pradezase nIce utara rahA thA taba kiMkaroMne use dekhA // 189 / / usa samaya krodhake kAraNa hanumAnkI kAnti udita hote hue sUryamaNDalake samAna dedIpyamAna ho rahI thI tathA vaha apanA oTha cabA rahA thaa| use dekha kiMkaroMke jhuNDa bhAga khar3e hue / / 190 / / tadanantara jo kiMkaroMmeM pradhAna krUra evaM prasiddha dUsare kiMkara the unhoMne idhara-udhara bhAgate hue kiMkaroMke dalako ikaTThA kiyA / / 191 / / tadanantara jinake hAthameM zakti, tomara, cakra, khaDga, gadA aura dhanuSa the aise una kiMkaroMne cillAkara saba orase hanumAnko ghera liyA / / 192 // __ ve kiMkara itanI adhika bhIr3a ikaTThI kara vidyamAna the ki unake kAraNa sUryakA prakAza bhI adRSTa ho rahA thA / tadanantara jisa prakAra jeTha mAsakI vAyu bhUsA ur3AtI hai usI prakAra ve atyadhika zastra chor3ane lage // 193 // dhIraziromaNi pavana-putra hanumAn yadyapi zastra rahita thA parantu to bhI usane bar3e-bar3e vRkSoM aura zilAoMke samUha ukhAr3a-ukhAr3akara pheMke // 194 // bhayaMkara zeSanAgake zarIrake samAna suzobhita bhujAoMke vegase pheMke hue vRkSa Adise prahAra karatA huA hanumAn usa samaya pralayakAlake unnata meghake samAna jAna par3atA thA // 195 / / hanumAn binA kisI vilambake pIpala, sAgauna, vaTa, nandI, campaka, bakula, nIma, azoka, kadamba, nAgakesara, kohA, dhavA, Ama, milamA, lodhra, khajUra tathA kaTahala Adike bar3e moTe tathA U~ce-U~ce vRkSoMko ukhAr3akara pheMka rahA thA // 196-197 / / usa mahAbalavAnne hI logoMko zIghra hI khaNDita kara diyA, kitane hI yodhAoMko ukhADa DAlA-paira pakar3akara pachAr3a diyA aura kitane hI kiMkaroMko lAta tathA ghusoMke prahArase pIsa DAlA // 198|| usa akelene hI samudrake samAna bhArI senAkI vaha dazA kI ki jisase vaha vyAkula ho kSaNa bharameM prANa bacAkara kahIM bhAga gayI // 199|| gautama svAmI kahate haiM ki he zreNika ! mRgoMpara zAsana karanevAle mRgarAja-siMhako anya sahAyakoMkI kyA AvazyakatA hai ? aura jo svAbhAvika tejako chor3a cuke haiM unheM dUsare sahAyakoMse kyA lAbha hai-nisteja manuSyakA anya sahAyaka kyA bhalA kara sakate haiM ? // 20 // tadanantara puSpagirise nIce utare hue hanumAnkA diGmaNDalako rokanevAlA tathA jisameM 1. vAvRNannetaM ma. / 2. yathAmbudam ma. / 3. atisthUlAn / 4. sAgarasadRzam / 5. cakrurvalayarodhanam ma. / 2-43 Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 338 padmapurANe sabhAvApIvimAnAnAmudyAnottamasamanAm / cUrNitAnAM tadAghAtaibhU mayaH kevalAH sthitAH // 202 // pAdamArgapradezeSu dhvasteSu vanavezmasu / mahArathyApathA jAtAH zuSkasAgarasaMnibhAH // 203 // bhagnottaGgApaNazreNiH pAtitA'nekakiGkaraH / babhUva rAjamArgo'pi mahAsaMgrAmabhUsamaH // 204 // patadbhistoraNastuGa kampitadhvajapaDiktabhiH / babhUvAmbaramutpAtAdiva bhrazyatsurAyudham // 205 // javAvegAtsamudyanI rajomibahuvarNakaiH / indrAyudhasahasrANi racitAnIva 'puSkare // 206 // pAdAvaSTammabhinbheSu bhUmAgeSu nimajatAm / babhUva gRhazailAnAM pAtAleSviva nisvanaH // 207 // daSTayA kaMcitkareNAnyaM kaMcitpAdena kiGkaram / urasA kaMcidasena vAtenAnyaM jaghAna sH||208|| AlIyamAnamAtrANAM kiGkarANAM shsrshH| patatAmutkarai rathyA jAtA pUrasamAgatA // 209 / / hAhAhIkAragambhIraH paurANAmudgagato dhvaniH / kvacicca ratnakUTAnAM bhaGgAkaNakaNasvanaH / / 210 // vegenotpatatastasya samAkRSTamahAdhvajAH / kopAdivodyayuH pazcAtkRtaghaNTAdiniHsvanAH // 21 // unmUlitamahAlAnA babhramuH paramA gajAH / vAyumaNDalaparNAnAmazvAstulyatvamAgatAH // 212 // adhastAt sphuTitA vApyaH prAptAH paGkAvazeSatAm / cakrArUDheva niHzeSA jAtA laGkA samAkulA // 23 // laGkAkamalinIkhaNDaM dhvastarAkSasamInakam / zrIzalavAraNo yAvadvikSobhya bahirAzritaH // 214 // nikaTavartI kiMkara mAre gaye the aisA bhayaMkara yuddha punaH huA // 201 // usa samaya hanumAnake prahArase jo cUra-cUra kiye gaye the aise sabhA, vApikA, vimAna tathA bAga bagIcoMse suzobhita makAnoMmeM kevala bhUmi hI zeSa raha gayI thI // 202 / / usake paidala calaneke mArgoM meM jo bAga-bagIce tathA mahala the una sabako usane naSTa kara diyA thA, jisase ve lambe-caur3e mArga sUkhe samudrake samAna ho gaye the // 203 // jahAM aneka U~cI-UMcI dukAnoMkI paMktiyA~ tor3akara girA dI gayI thIM, tathA aneka kiMkara mArakara girA diye gaye the aisA rAjamArga bhI mahAyuddhakI bhUmike samAna ho gayA thA // 204|| girate hue UMce-U~ce toraNoM aura kAMpatI huI dhvajAoMkI paMktise usa samaya AkAza aisA jAna par3atA thA mAno utpAtake kAraNa usase vajra hI gira rahA ho / / 205 / / jaMghAoMke vegase ur3atI huI raMga viraMgI dhUliyoMse aisA jAna par3atA thA mAno AkAzameM hajAroM indradhanuSa hI banAye gaye hoM // 206|| caraNoMke prahArase vidIrNa huI bhUmimeM mahalarUpI pavaMta nIceko dhaMsa rahe the jisase aisA bhArI zabda ho rahA thA mAno ve mahala rUpI parvata pAtAlameM hI dhaMse jA rahe hoM // 207 // vaha kisI kiMkarako dRSTise mAra rahA thA, kisIko hAthase pIsa rahA thA, kisIko pairase pITa rahA thA, kisIko vakSaHsthalase mAra rahA thA, kisIko kandhese naSTa kara rahA thA aura kisIko vAyuse hI ur3A rahA thA // 208|| Ate hI ke sAtha giranevAle hajAroM kiMkaroMke samUhase vaha lambA-caur3A mArga aisA ho gayA thA mAno usameM pUra hI A gayA ho // 209 // kahIM nAgarika janoMkA hA hA hI AdikA gambhIra zabda uTha rahA thA to kahIM ratnamaya zikharoMke TUTanese kaNakaNa zabda ho rahA thA // 210 // jaba hanumAna Uparako chalAMga bharatA thA taba usake vegase bar3I-bar3I dhvajAe~ khicI calI jAtI thIM jisase ve aisI jAna par3atI thIM mAno ghaNTAkA zabda karatI huI krodhase usake pIche hI ur3I jA rahI hoM // 211 // bar3e-bar3e hAthI khambhe ukhAr3a kara idhara-udhara ghUmane lage aura ghor3e vAyu maNDalase ur3ate hue pattoMkI tulyatAko prApta ho gaye // 212 / / vApikAe~ nIvese phUTakara baha gayI jisase unameM kIcar3a mAtra hI zeSa raha gayA tathA sampUrNa laMkA cakra para car3hI huIke samAna vyAkula ho uThI // 213 // jisameM rAkSasarUpI mIna mAre gaye the aise laMkArUpI kamalavanako kSobhita kara jyoMhI 1. aakaashe| Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tripaJcAzattamaM parva tAvattoyadavAhena samaM saMnahya vegataH / pazcAdindrajito lagno dvipasyandanamadhyagaH // 215 // hanUmAnyAvadetela samaM yoddhuM samudyataH / prAptaM tAvaditaM tasya balaM yanmeghapRSThagam // 216 // bAhyAyAM bhuvi laGkAyAM mahApratibhayaM raNam / jAtaM hanUmataH kheTaiH lakSmaNasyeva dauSaNam || 217 || yuktaM sucaturairazvai rathamAruhya pAvaniH / samuddhRtya zaraM sainyaM rAkSasAnAmadhAvata // 218 // athendrajitavIreNa pAzairmAhore gaissitaH / ciramAyodhito nItaH puraM kiMcidvicintayan / / 219 / / tato nagaralokena vizrabdhaM sa nirIkSitaH / kurvan maJjanamAsIdyo vidyuddaNDavadIkSitaH // 220 // pravezitasya cAsthAnyAM tasya doSAn dazAnanaH / kathyamAnAn zRNoti sma tadvidbhiH puruSairnijaiH // 221 // dUtAhUtaH samAyAtaH kiSkindhaM svapurAdayam / mahendranagaradhvaMsaM cakre taM ca vazaM ripoH // 222 // sAdhUpasargamathane dvIpe dadhimukhAhvaye / gandharva kanyakAstisraH padmasyAbhyanumoditAH / / 223 // vidhvaMsaM vajrazAlasya cakre vajramukhasya ca / / kanyAmabhilaSanyasya bahirasthApayad balam || 224 // bhagnaM puSpanagodyAnaM tatpAlyaH vihvalIkRtAH / bahavaH kiGkarA dhvastAH prapAdi ca vinAzitam ||225|| ghaTastana vimuktena putrasnehAnnirantaram / payasA poSitAH strIbhirvRkSakA dhvaMsamAhRtAH // 226 // vRkSairviyojitA vallyastaralAyitapallavAH / dharaNyAM patitA bhAnti vidhavA iva yoSitaH // 227 // phalapuSpabharAnamrA vividhAstarujAtayaH / zmazAnapAdapacchAyA etena dhvaMsitAH sthitAH // 228 // hanumAnarUpI hAthI bAhara AyA || 214 || tyoMhI hAthiyoMke rathapara savAra indrajita meghavAhanake sAtha taiyAra hokara zIghra hI usake pIche laga gayA // 215 // hanumAn jaba taka isake sAtha yuddha karaneke lie udyata huA taba taka megha - vAhana ke pIche lagI senA A pahu~cI // 216 // tadanantara laMkAkI bAhyabhUmimeM hanumAnkA vidyAdharoMke sAtha usa taraha mahAbhayaMkara yuddha huA jisa prakAra ki lakSmaNakA kharadUSaNa ke sAtha huA thA || 217|| hanumAn cAra ghor3oMse jute ratha para savAra ho bANa khIMcakara rAkSasoMkI ora daur3A || 218 | | athAnantara cirakAla taka yuddha karaneke bAda jo vIra indrajitake dvArA nAgapAzase air for gayA thA aisA hanumAn kucha vicAra karatA huA nagarake bhItara le jAyA gayA || 219|| jo pahale tor3a-phor3a karatA huA vidyuddaNDake samAna dekhA gayA thA vahI hanumAn aba nagaravAsiyoMke dvArA nizcintatApUrvaka dekhA gayA || 220 // tadanantara vaha rAvaNako sabhAmeM le jAyA gayA vahA~ rAvaNane apane vijJa puruSoMke dvArA kahe hue usake aparAdha zravaNa kiye || 221 // vijJa puruSoMne usake viSaya meM batAyA ki yaha dUtake dvArA bulAye jAne para apane nagarase kiSkindha nagara gayA / vahA~se laMkA Ate samaya isane rAjA mahendrakA nagara dhvasta kiyA tathA use zatruke AdhIna kiyA || 222 // dadhimukhanAmaka dvIpameM muniyugalakA upasargaM dUra kiyA aura gandharvarAjakI tIna kanyAe~ rAmako varaneke lie utsuka thIM so unakA anumodana kiyA || 223 || rAjA vajramukhake vajrakoTakA vidhvaMsa kiyA tathA usakI kanyA laMkAsundarIko svIkRta kara usake nagarake bAhara apanI senA rakkhI ||224 || puSpagirikA udyAna naSTa kiyA, usakI rakSaka striyoMko vihvala kiyA, bahutase kiMkara naSTa kiye aura prapA- pAnI pIne Adike sthAna vinaSTa kiye // 225 // striyoMne jinheM putra ke samAna snehase ghaTa rUpI stanoMse chor3e hue jalake dvArA nirantara puSTa kiyA thA ve choTe-choTe vRkSa isane naSTa kara diye haiM || 226 || jinake pallava caMcala ho rahe haiM aisI latAeM isane vRkSoMse alaga kara pRthivopara girA dI haiM jisase ve vidhavA striyoMke samAna jAna par3atI haiM ||227 // phala aura phUloM ke bhArase jhukI huI nAnA vRkSoMkI jAtiyA~ isake dvArA naSTa-bhraSTa kara dI gayI haiM jisase ve 339 1. mahoragasambandhibhiH / 2. baddhaH / smitaH kha / 3 tatpAlyA vihvalAH kRtAH ba / prapA pAnIyazAlikA tatprabhRti | Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 340 padmapurANe aparAdhAnimAn zrutvA rAvaNaH kopamAgataH / abandhayattamAya vinAgaM lohazRGkalaiH // 229 // upaviSTo'kasaMkAzo dazAsyaH siMhaviSTare / pUjAyogyaM purA vAtimAkozaditi nidayam / / 230 // uvRtto'yamasau pApaH nirpeksstrpojjhitH| adhunaitasya kA chAyA dhigetenekSitena kim / / 231 / / vyApAdyatena kiM duSTaH kartA nAnAgasAmayam / kathaM na gaNitaM pUrva mama dAkSiNyamunnatam // 232 // tatastanmaNDalaprAntasthitAH pravaravibhramAH / mahAbhAgyA vilAsinyo navayauvanapUjitAH // 233 / / kopasmitasamAyuktA nimIlitavilocanAH / vidhAya zirasaH kampamevamucuranAdarAt // 234 // prasAdAdyasya yAto'si prabhutAM kSitimaNDale / pRthivyAM vicaran svecchaM samasta balavarjitaH // 235 // etattatsvAminaH prIterbhavatA darzitaM phalam / bhUmigocaradUtatvaM yatprApto'syatininditam / / 236 / / sukRtaM dazavaktrasya kathamAdhAya pRSThataH / vasudhAhiNDanakliSTau bhavatA to puraskRtau // 237 // pavanasya suto na tvaM jAto'syanyena kenacit / adRSTamakulInasya nivedayati ceSTitam // 238 // cihvAni viTajAtasya santi nAGgeSu kAnicit / anAryamAcaran kiMcijAyate nIcagocaraH / / 239 / / mattAH kesariNo'raNye zRgAlAnAzrayanti kim / nahi nIcaM samAzritya jIvanti kulajA nraaH||24|| sarvasvenApi yaH pUjyo ydypyskRdaagtH| sucirAdAgato drohI tvaM nigrAhyastu vartase // 24 // imairnigaditaiH krodhAt prahasyovAca mArutiH / ko jAnAti vinA puNyanigrAhyaH ko vidheriti // 242 // zmazAnake vRkSoMke samAna jAna par3ane lagI haiM // 228 / / hanumAnke ina aparAdhoMko sunakara rAvaNa krodhako prApta huA tathA viziSTa prakArake nAgapAzase veSTita hue use samIpameM bulAkara lohekI sA~kaloMse baMdhavA diyA // 229 / / / tadanantara siMhAsanapara baiThA, sUryake samAna dedIpyamAna rAvaNa, pahale jisakI pUjA karatA thA aise hanumAnke prati nirdayatAke sAtha isa prakAra kaThora vacana bakane lagA // 230 / / ki yaha durAcArI hai, pApI hai, nirapekSa hai, nirlajja hai, aba isakI kyA zobhA hai ? ise dhikkAra hai, isake dekhanese kyA lAbha hai ? // 231 / / nAnA aparAdhoMko karanevAlA yaha duSTa kyoM nahIM mArA jAya ? are ! maiMne pahale isake sAtha jo atyanta udAratAkA vyavahAra kiyA isane use kucha bhI nahIM ginA // 232 / / tadanantara rAvaNake samIpa hI uttama ceSTAoMse yukta mahAbhAgyazAlI evaM navayauvanase suzobhita jo vilAsinI striyA~ khar3I thIM ve krodha tathA manda hAsyase yukta ho netra banda karatI tathA zira hilAtI huI anAdarase isa prakAra kahane lagI ki he hanumAn ! tU jisake prasAdase pRthivImaNDalapara prabhutAko prApta huA hai tathA samasta prakArake balase rahita hokara bhI pRthivIpara icchAnusAra sarvatra bhramaNa karatA hai // 233-235 / / usa svAmIkI prasannatAkA tUne yaha phala dikhAyA hai ki bhUmigocariyoMkI danIya datatAko prApta huA hai // 236 // rAvaNake dvArA kiye hae upakArako pIche kara tumane pRthivIpara paribhramaNa karanese khedako prApta hue rAma-lakSmaNako kaise Age kiyA // 237 / / jAna par3atA hai ki tU pavanaMjayakA putra nahIM hai, kisI anyake dvArA utpanna huA hai, kyoMki akulona manuSyakI ceSTA hI usake adRSTa kAryako sUcita kara detI hai / / 238|| jArase utpanna hue manuSyake zarIrapara koI cihna nahIM hote, kintu jaba vaha khoTA AcaraNa karatA hai tabhI nIca jAna par3atA hai // 239 / / vanameM kyA madonmatta siMha siyAroMkI sevA karate haiM ? ThIka hI kahA hai ki kulIna manuSya nIcakA Azraya lekara jIvita nahIM rahate // 240|| tU yadyapi pahale aneka bAra AyA phira bhI sarvasvake dvArA pUjya rahA parantu abakI bAra bahuta kAla bAda AyA aura rAjadrohI banakara AyA ataH nigraha karaneke yogya hai / / 241 / / ina vacanoMse hanumAnko krodha A gayA jisase vaha ha~sa kara bolA ki kauna jAnatA hai puNyake binA vidhAtAkA nigrAhya-daNDa dene yogya kauna hai / / 242 / / 1. vyApAditena m.| Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 341 tripaJcAzattama parva svayaM durmatinA sArddhamanenAsannamRtyunA / ito dinaiH katipayaikSyAmaH kva prayAsyatha / / 243 // saumitriH saha padmena balottaGgaH samApatan / na megha iva saMrodhaM nagaiH zakyo bhavennRpaH // 244 // ataptaH paramAhAraiH kAmikairamRtopamaiH / yAti kazcidyathA nAzamekena viSabindanA // 245 // atRptaH strIsahasrogherindhanairiva pAvakaH / parastrItRSNayA so'yaM vinAzaM kSiprameSyati // 246 // yA yena bhAvitA buddhiH zubhAzumagatA dRDham ! na sA zakyA'nyathAkattu purandarasamarapi // 247 // nirarthakaM priyazatairdumatau dIyate matiH / nUnaM vihitamasyaitadvihitena hato hataH // 24 // prApta vinAzakAle'pi buddhirjantovinazyati / vidhinA preritastena kamapAka viceSTate // 249 // martyadharmA yathA kazcitsugandhi madhuraM payaH / pramAdI viSasanmibhaM pItvA dhvaMsaM prapadyate // 25 // tathAvidho dazAsya tvaM parastrIsukhalolupaH / vacanena vinA kSipraM vinAzaM pratipatsyate // 25 // gurUn parijana vRddhAn mitrANi priyabAndhavAn / mAtrAdInapakaNyaM tvaM pravRttaH pApavastuni // 252 / / kadAcArasamudre tvaM madanAvartamadhyagaH / prApto narakapAtAlaM kaSTaM duHkhamavApsyasi // 253 // tvayA dazAsya jAtena mahAratnazravo nRpAt / anvayo'dhamaputreNa rakSasAM kSayamAhRtaH // 254 // anupAlitamaryAdAH kSitau pUjitaceSTitAH / puGgavA mavato vaMzyAstvaM tu teSAM pulAkavat // 255 // ityuktaH krodhasaMraktaH khaDgamAlokya rAvaNaH / jagAda durvinIto'yaM sudurvacananirbharaH // 256 // syaktamRtyubhayo bibhratpragalbhatvaM mamAgrataH / drAka khalIkriyatAM madhye nagarasya durIhitaH // 257 // jisakI mRtyu nikaTa hai aise isa durbuddhi ke sAtha svayaM hI yahA~ kucha dinoMmeM dekheMge kahA~ jAoge // 243 / / pracaNDa balakA dhArI lakSmaNa rAmake sAtha A rahA hai so jisa prakAra parvata meghako nahIM roka sakate usI prakAra rAjA use nahIM roka sakate / / 244 // jisa prakAra icchAnusAra prApta hue amRta tulya uttama AhAroMse tRpta nahIM honevAlA koI manuSya viSakI eka bUMdase nAzako prApta ho jAtA hai usI prakAra jo iMdhanoMse agnike samAna hajAroM striyoMke samUhase tRpta nahIM huA aisA yaha dazAnana parastrIkI tRSNAse zIghra hI nAzako prApta hogA // 245-246 / / jisane jo zubha-azubha buddhi prApta kI hai use indrake samAna puruSa bhI anyathA karane ke lie samartha nahIM hai / / 247 / / durbuddhi manuSyake lie saikar3oM priyavacanoMke dvArA hitakA upadeza vyartha hI diyA jAtA hai| jAna par3atA hai ki isakI yaha honahAra nizcita hI hai ataH vaha apanI honahArase hI naSTa hotA hai // 248 / / vinAzakA avasara prApta honepara jIvakI baddhi naSTa ho jAtI hai| so ThIka hai. kyoMki bhavitavyatAke dvArA prerita haA yaha jIva karmodayake anusAra ceSTA karatA hai // 249 / / jisa prakAra koI pramAdI manuSya viSamizrita sugandhita madhura dugdha pIkara vinAzako prApta hotA hai usI prakAra he rAvaNa ! tU parastrI sukhakA lobhI huA binA kucha kahe hI zIghra hI vinAzako prApta hogA // 250-251 / / guru, parijana, vRddha, mitra, priyabandhu tathA mAtA Adiko anasunA kara tU pApakarmameM pravRtta huA hai / / 252 // tU durAcArarUpa samudrameM kAmarUpI bhramarake bIca phaMsakara nIce narakameM jAvegA aura vahA~ atizaya daHkha prApta karegA // 253 / / he dazAnana ! mahArAjA ratnazravAse utpanna hue tujha adhama putrane rAkSasoMkA vaMza naSTa kara diyA // 254 / / tumhAre vaMzaja pRthivIpara maryAdAkA pAlana karanevAle prazasta ceSTAke dhAraka uttama puruSa hue parantu tU una sabameM chilakeke samAna niHsAra huA hai // 255 / / __isa prakAra kahanepara rAvaNa krodhase lAla ho gyaa| vaha kRpANakI ora dekhakara bolA ki yaha uddaNDa atyadhika durvacanoMse bharA hai tathA mRtyukA bhaya chor3akara mere sAmane bar3appana dhAraNa kara rahA hai ataH nagarake bIca le jAkara isa duSTa ko zIghra hI durdazA ko jAye // 256-257 // 1. satyadharmo ma. / 2. vamanena ma. / 3. napakarmatvaM ma. / 4. nu ma. / Page #360 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 342 padmapurANe sazabdairAyataiH sthUlaibaddho rajjubhirAyasaiH' / grIvAyAM hastapAde ca reNurUkSitavigrahaH // 25 // veSTitaH kiGkaraiH krUraimyitAM ca gRhe gRhe / hAsyamAnaH kharairvAkyaiH kRtamaNDalapUtkRtaH // 259 // imakaM vanitA duSvA narAzca puravAsinaH / zocanti kRtadhikkArA vikRtA kammitAnanAH // 26 // kSitigocaradUto'yaM so'yaM dUtaH prapUjitaH / pazyatainamiti svAnaH pure sarvatra ghoSyatAm / / 261 // tatastairvividhAkrozaH saMprAptaH kopamuttamam / ayAsId bandhanaM chitvA mohapAzaM yathA yatiH // 262 // pAdavinyAsamAtreNa maGktvA gopuramunnatam / dvArANi ca tathAnyAni khamutpatya yayau mudA // 263 // zakraprAsAdasaMkAzaM bhavanaM rakSasAM vimoH| hanUmatpAdaghAtena vistIrNa stammasaMkulam // 264 / / patatA vezmanA tena yantritApi mahAnagaiH / dharaNI kampamAnautA pAdavegAnupAtataH // 265 / / bhUmisaMprAptasauvarNaprAkAraM randhragahvaram / vajracUrNitazelAbhaM jAtaM dAzamukhaM gRham / / 266 // kapimaulibhRtAmIzaM zrutvaivaMvidhavikramam / pramodaM jAnakI prAptA viSAdaM ca muhurmuhuH // 267 // vajrodarI tato'vocat kiM vRthA devi rodiSi / saMtrovya zRGkhalaM pazya yAtaM mArutimambaram / / 268 / / nizamya vacanaM tasyA vikasannetrapaGkajA / gacchantaM mArutiM dRSTvA nijasainyasamAgatam // 269 / / acintayadayaM vAtAM mahyaM nAthasya me dhravam / kathayiSyati yasyaiSa gacchataH pravaro javaH // 27 // pRSTatazcAsya sAnantA puSpAJjalimamaJcata / samAdhAnaparA bhUtvA zrIrivezasya tejasAm / / 271 // uvAca ca grahAH sarve bhavantu sukhadAstava / hatavighnazciraMjIva bhogavAn vAyunandana // 272 / / zabda karanevAlI lambI moTI lohekI sAMkaloMse ise garadana tathA hAthoM aura pairoMmeM kasakara bAMdhA jAye, dhUlise isakI zarIra dhUsara kiyA jAye, duSTa kiMkara ise gherakara kaThora vacanoMse isakI haMsI kareM tathA ghara-ghara ghumAveM / isa durdazAse yaha ro uThegA // 258-259 / / ise dekha striyA~ tathA nagarake loga dhikkAra dete tathA mukhako vikRta aura kampita karate hue isake prati zoka prakaTa kareMge // 260|| isake Age-Age nagarameM sarvatra yaha ghoSaNA kI jAye ki yaha vahI sammAnako prApta huA bhUmigocarIkA dUta hai ise saba loga dekheM // 261 // tadanantara una vividha prakArake apazabdoMse parama krodhako prApta huA hanumAn bandhanako chedakara usa prakAra calA gayA jisa prakAra ki yati moharUpI pAzako chedakara calA jAtA hai // 262 // vaha paira rakhane mAtrase unnata gopura tathA anya daravAjoMko tor3akara harSapUrvaka AkAzameM jA ur3A // 263 / / rAvaNakA jo bhavana indrabhavanake samAna thA vaha hanumAnke pairakI AghAtase isa prakAra bikhara gayA ki usameM khAlI khambhe-hI-khambhe zeSa raha gaye / / 264 / / yadyapi vahA~kI pRthivI bar3e-bar3e parvatoMse jakar3I huI thI tathApi caraNoMke vegake anughAtase girate hue usa bhavanake dvArA hila uThI / / 265 / / jisakA svarNamaya koTa bhUmimeM mila gayA thA tathA jisameM aneka gahare gaDDhe ho gaye the aisA rAvaNakA ghara vajrase cUra-cUra hue parvatake samAna ho gayA / / 266 / / mukuTameM kapikA cihna dhAraNa karanevAle vAnaravaMziyoMka rAjA hanumAnko isa prakArakA parAkramI suna sItA harSako prApta haI tathA bandhanakA samAcAra suna bAra-bAra viSAdako prApta haIM // 267 / / tadanantara pAsameM baiThI haI vajrodarIne kahA ki he devi ! vyartha hI kyoM rudana karatI ho? dekho, vaha hanumAna bandhana tor3akara AkAzameM ur3A jA rahA hai / / 268 / / usake ukta vacana suna tathA apanI senAke sAtha hanumAnko jAtA dekha sItAke nayanakamala khila uThe // 269|| vaha vicAra karane lagI ki jisakA jAte samaya yaha tIvra vega hai aisA yaha hanumAn avazya hI mere lie mere nAthako vArtA kahegA / / 270 / / isa prakAra vicArakara sAvadhAna citta ko dhAraka sItAne harSapUrvaka hanumAnke pIche usa prakAra puSpAMjali chor3o jisa prakAra ki lakSmA tejake svAmIke pIche chor3ato hai / / 271 / / sAtha hI usane 1. rAyataiH ma. / 2. kRtAdhikArA ma. / Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tripaJcAzattama parva mAlinIvRttam iti suvihitavRttAH pUrvajanmanyudArAH sklbhuvnrodhi'vyaapykiirtiprdhaanaaH| abhisaraparimuktAH karma taskartumIzAH janayati paramaM tadvismayaM durvicintyam / / 273 // bhajata sukRtasaMgaM tena nirmucya sarva virasaphalavidhAyi kSudrakarma prayatnAt / bhavata paramasaukhyAsvAdalomaprasaktAH parijitaravibhAso jantavaH kAntalIlAH // 27 // ityArSe raviSeNAcAryaprokta padmapurANe hanumatpratyabhigamanaM nAma tripaJcAzattamaM parva // 53 / / yaha kahA ki he pavana putra ! samasta graha tere lie sukhadAyaka hoM tathA tU vighnoMko naSTa kara bhoga yukta hotA huA cirakAla taka jIvita raha / / 272 / / gautama svAmI kahate haiM ki he rAjan ! jinhoMne pUrvajanmameM uttama AcaraNa kiyA hai, jo udAra hai, tathA jinako kotikA samUha samasta saMsArameM vyApta hai aise manuSya paribhramaNase rahita ho vaha karma karaneke lie samartha hote haiM jo ki bahuta bhArA AcantanIya Azcarya utpanna karatA hai // 273|| isalie nIrasa phala denevAle samasta kSudra karmako prayatna pUrvaka chor3a kara eka puNyakA ho samAgama prApta karo jisase parama sukhake AsvAdake lobhI ho, puruSa apanI prabhAse sUryako prabhAko jItanevAlA evaM manohara lIlAoMkA dhAraka hotA hai // 274 / / isa prakAra ArSa nAmase prasiddha, raviSeNAcAryakathita padmapurANameM hanumAnake lauTane AdikA varNana karanevAlA tirapanavA~ parva samApta haA // 53 // 1. bodhishlaaghyaa-m.| Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catuHpaJcAzaptamaM parva athAsasAda kaiSkindhaM hanUmAn blmgrtH| vidhAya 'puri vidhvastadhvajachatrAdicArutAm // 1 // bahiniSkrAntakaiSkindhijanasAgaravIkSitaH / viveza nagaraM dhIro nisargodAravibhramaH // 2 // 'vikSatAGgAn mahAyodhAn draSTuM nagarayoSitAm / gavAkSArpitavaktrANAM saMbhramaH paramo'bhavat // 3 // prApya ca vAsamAtmIyaM hito bhUtvA pitA yathA / vAtirAvAsayat sainyaM yathAyogyaM samantataH // 1 // tataH sugrIvarAjena saMgatya jnyaapitkriyH| jagAma padmanAbhasya pAdamUla niveditum // 5|| priyA jIvati te bhadretyevamAgatya mArutiH / vedayiSyati me sAdhuriti cintAmupAgatam // 6 // kSINamatyabhirAmAGga kSIyamANaM niraGkuzam / viyogavahninA nAgaM dAvenaivAkulIkRtam // 7 / / vartamAna mahAzokapAtAle dviSTaviSTapam / pamaM vAtirupAsarpana mUrdhanyastakarAmburuTa // 8 // prathamaM vAtinA harSadhriyamANorucakSuSA / vaktreNa jAnakIvArtA ziSTAvAcA tato'khilA // 2 // abhijJAnAdikaM sarva nivedyoktaM sa sItayA / cUDAmaNi narendrAya samAgAt katArthatAm // 10 // cintayeva hatacchAyo niSaNNaH zrAntavatkare / zokaklAnta ivAsItsa veNIbandhamalImasaH // 11 // athAnantara-jisakI dhvajAoM aura chatrAdikI sundaratA naSTa ho gayI thI aisI senA Age kara hanumAn kiSkindhA nagarIko prApta huA / / 1 / / tadanantara kiSkindhA nivAsI manuSyoMkI sAgarake samAna apAra bhIr3ane bAhara nikala kara jisake darzana kiye the, jo dhIra thA tathA svabhAvase hI uttama ceSTAoMkA dhAraka thA aise hanumAnne nagarameM praveza kiyA // 2 // usa samaya kSata-vikSata zarIrake dhAraka mahAyodhAoMko dekhaneke lie jinhoMne jharokhoMmeM mukha lagA rakkhe the, aisI nagaranivAsinI striyoMmeM bar3A kSobha utpanna huA / / 3 / / tatpazcAt apane nivAsa sthAna para Akara hanumAnane pitAkI taraha hitakArI ho senAko saba ora yathAyogya ThaharAyA / / 4 // tadanantara rAjA . sugrIvake sAtha milakara, laMkAmeM jo kArya huA thA vaha use btlaayaa| tatpazcAt samAcAra dene ke lie rAmake caraNamUlameM gayA // 5 / / usa samaya zrIrAma isa prakArako cintA karate hue baiThe the ki satpuruSa hanumAn Akara mujhase kahegA ki he bhadra ! tumhArI priyA jIvita hai // 6 / / atyanta sundara zarIrake dhAraka rAma kSINa ho cuke the tathA uttarottara kSINa hote jA rahe the| ve viyogarUpI agnise usa taraha Akulita ho rahe the jisa taraha ki dAvAnalase koI hAthI Akulita hotA hai / / 7 / ve mahA zokarUpI pAtAlameM vidyamAna the tathA samasta saMsArase unheM dvaSa utpanna ho rahA thaa| hanumAna hastakamala jor3akara tathA mastakase lagAkara unake pAsa gayA / / 8 / / prathama to hanumAnne, jisake vizAla netra, harSase yukta the aise mukhake dvArA jAnakIkA samAcAra kahA aura usake bAda uttama vacanoke dvArA saba samAcAra prakaTa kiyA / / 9|| sotAne jo kucha abhijJAna athAt paricaya kAraka vattAnta kahe the ve saba kaha cakaneke bAda usane rAjA rAmacandrake lie caDAmaNi diyA aura isa taraha vaha kRtakRtyatAko prApta huA / / 10 / / vaha cUDAmaNi kAnti rahita thA, so aisA jAna par3atA - mAno cintAke kAraNa hI usakI kAnti jAtI rahI ho| vaha rAmake hAthameM isa prakAra vidyamAna thA mAno thakakara hI baiThA ho aura sItAkI coTImeM baMdhe rahanese malina ho gayA thA so aisA jAna : 1. puravidhvastadhvaja -ka. / puri visrasta kha. / 2. vIkSitAGgAn m.| 3. -rAzvAsayan ma. / 4. ziSTavAcA m.| 5. zAntavaktrakaH ma. / Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catuHpaJcAzattama parva padmasyAJjaliyoto'sau patadvASpo hataprabhaH / dRzA dRSTo nu pIto nu vArtA pRSTAne saMbhramAt // 12 // AsInamAlAvenaM daurbalyaviralAGgulau / galakiraNadhAraughaM zuzoca dharaNIpatiH // 13 // pUritAJjalimaMzUnAmAlokena tamAnane / cakre so'pi ruditvaiva narezaH salilAJjalim // 14 // priyAyAstadabhijJAnaM yatrApyane niyojitam / tena tasyApi vaidehIpariSvaGgaH ivAbhavat / / 15 / / sarvavyApI samudbhinno romAJcaH karkazo dhanaH / aGgeSvasaMbhavastasya pramoda iva nirjharaH // 16 // apRcchacca parizvajya mAruti kRtasaMbhramaH / api satyaM priyA prANAn dhArayatyatikomalA / / 17 // jagAda praNato vAtiH nAtha jIvati nAnyathA / mayA vArtA samAnItA sukhI bhava ilApate // 18 // kiMtu tvadvirahodAradAvamadhyavivartinI / guNaudhanimnagA bAlA netrAmbukRtadurdinA // 19 // veNIvandhacyuticchAyamUrddhajAtyantaduHkhitA / muhunizvasatI dInaM cintAsAgaravartinI / / 20 / / tanUdarI svabhAvena vizeSeNa viyogataH / ArAdhyamAnikA strImiH kruddhAmI rakSasAM vibhoH // 21 // satataM cintayantI tvAM tyaktasavatanusthitiH / duHkhaM jIvati te kAntA kuru deva yathocitam // 22 // sAmIraNivacaH zrutvA mlAnapabhekSaNazciram / cintayAkulitaH padmo babhUvAtyantaduHkhitaH // 23 // dIrghamuSNaM ca nizvasya trastAlasazarIrabhRt / nininda jIvitaM svasya janma cAnekadhA bhRzam // 24 // par3atA thA mAno zokase hI duHkhI hokara malina gayA ho // 11 // vaha prabhAhIna cUDAmaNi rAmakI aMjalimeM pahu~cakara aisA lagane lagA mAno azru hI chor3a rahA ho| rAmane use bar3I utsukatAke kAraNa netroMse dekhA thA, yA piyA thA, yA usase kuzala samAcAra pUchA thA so kahane meM nahIM AtA // 12 // durbalatAke kAraNa jisako aMguliyA~ virala ho gayI thIM aisI aMjalimeM vidyamAna tathA jisase kiraNarUpI dhArAoMkA samUha jhara rahA thA aise usa cUr3AmaNike prati rAmane zoka prakaTa kiyA // 13 // tadanantara kiraNoMke prakAzase jisane aMjali bhara dI thI aise usa cUr3AmaNiko rAmane mastakapara dhAraNa kiyaa| usa samaya aisA jAna par3atA thA mAno usa caDAmaNine svayaM rokara hI / jalakI aMjali bhara dI ho // 14 // priyAke usa abhijJAnako rAmane apane jisa aMgapara dhAraNa kiyA usIne mAno sItAkA AliMgana prApta kara liyA thA // 15 // usa samaya unake samasta aMgoMmeM jisakI sambhAvanA bhI nahIM thI aisA sarvavyApI, kaThora tathA saghana romAMca nikala AyA mAno harSakA nirjhara ho phUTa par3A ho // 16 / / rAmane bar3e sambhramake sAtha hanumAnkA AliMgana kara usase pUchA ki kyA sacamuca hI merI komalAMgI priyA prANa dhAraNa kara rahI hai-jIvita hai ? // 17 // isake uttarameM hanumAnne namrobhUta hokara kahA ki he nAtha ! jIvita hai| maiM anyathA samAcAra nahIM lAyA hU~, he rAjan ! sukhI hoie ||18|| kintu itanA avazya hai ki guNoMke samUhakI nadI svarUpa vaha bAlA tumhAre viraharUpI dAvAnalake madhyameM vartamAna hai, azruoMke dvArA durdina banA rahI hainirantara varSA karatI rahatI hai / / 19|| veNIbandhanake chUTa jAnese usake keza kAntihIna ho gaye haiM, vaha atyanta duHkhI hai, bAra-bAra donatApUrvaka sA~seM bharatI hai aura cintArUpI sAgarameM DUbI hai||20|| vaha kRzodarI to svabhAvase hI thI para aba Apake viyogase aura bhI adhika kRzodarI jAna par3atI hai| rAvaNako krodhabharI striyAM usakI nirantara ArAdhanA karatI rahatI haiM / / 21 / / vaha zarIrakI sarva cintA chor3a nirantara ApakI hI cintA karatI rahatI haiN| isa taraha he deva ! ApakI priyavallabhA duHkhamaya jIvana vyatIta kara rahI hai ataH yathAyogya prayatna kIjie // 22 // hanumAnke ukta vacana sunakara rAmake netrakamala mlAna ho gye| ve bahuta dera taka cintAse Akulita ho atyanta duHkhI ho uThe / / 23 / / zithila evaM alasAye zarIrako dhAraNa karanevAle rAma lambI tathA 1. jAto'sau ma. / 2. pRSTAnusaMmramAt ma. / 3. ruditvA ca. ma. / 4. he mahIpate ! / 5. cyutacchAya kha. / 2-44 Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe tatastadiGgitaM jJAtvA saumitriridamabravIt / kiM zocasi mahAbuddhe kartavye dIyatAM manaH // 25 // lakSya dIrghasUtratvaM kiSkindhanagaraprabhoH / kRtAhvAnazca bhUyo'pi sItA bhrAtA cirAyati // 26 // 'dazAsyakasya nagarIM zvo gantAsma visaMzayam / naubhirarNavamuttIrya bAhubhyAmeva vA drutam // 27 // athoce siMhanAdAkhyo madhuro khecaro mahAn / abhimAnisamaM maivaM bhASiSThoH kovido bhavAn // 28 // bhavato yA gatiH saiva jAtAsmAkamihAdhunA / ato nirUpya kartavyaM sarvebhyo hitamAdarAt // 29 // gatvA pavanaputreNa saprAkArAhi gopurA / laGkA vidhvaMsitA tena sodyAnopavanAnvitA // 30 // adhunA rAvaNe kruddhe mahAvidyAdharAdhipe / saMghAtamRtyurasmAkaM saMprApto'yaM vidhevaMzAt // 31 // Uce candramarIcizva paraM vacanamUrjitam / kiM tvaM hareriva prAptaH saMtrAsaM mRgavasparam // 32 // bibheti dazavaktrA hnaH" ko vAsau kiM prayojanam / anyAyakAriNastasya vartate mRtyuragrataH // 33 // asmAkaM bahavaH santi khecarendrA mahArathAH / vidyAvibhavasaMpannAH kRtAzcaryAH sahasrazaH // 34 // khyAto ghanagatistotro bhUtanAdo gajasvanaH / krUraH kelI kilo mImaH kuNDo goratiraGgadaH // 35 // nalo nIlo tadviktro mandaro'zanirarNavaH / candrajyotirmRgendrAhno vajradaMSTro divAkaraH // 36 // ulkAlAGgaladivyAstrapratyUhojjhitapauruSaH / hanUmAn sumahAvidyaH pramAmaNDalasundaraH // 37 // mahendraketurasyugrasamIraNaparAkramaH / prasannakIrtirudvRttaH sutAstasya mahAbalAH ||38|| 1 346 garama sAMsa bharakara apane jIvanakI aneka prakArase atyadhika nindA karane lage ||24|| tadanantara unakI ceSTA jAnakara hanumAnne yaha kahA ki he mahAbuddhimAn ! zoka kyoM karate ho ? kartavya meM mana dIjie ||25|| kiSkindha nagarake rAjA sugrIvakI dIrghasUtratA jAna par3atI hai aura sItAkA bhAI bhAmaNDala bAra-bAra bulAnepara bhI dera kara rahA hai ||26|| isalie hama loga naukAoM athavA bhujAoMse hI zIghra samudrako tairakara kala hI niHsandeha nIca rAvaNakI nagarI laMkAko caleMge ||27 // tadanantara siMhanAda nAmaka mahAbuddhimAn vidyAdharane kahA ki isa taraha abhimAnIke samAna mata kaho / Apa vidvAn puruSa haiM ||28|| ApakI jo dazA laMkAmeM huI hai vahI isa samaya yahA~ hama ariat hogI isalie AdarapUrvaka saba kucha nizcaya kara hitakArI kArya karanA cAhie ||29|| pavanaputra hanumAnne koTa, aTTAlikAe~ tathA gopuroMse sahita evaM bAga-bagIcoMse suzobhita laMkApurIko naSTa kiyA hai ||30|| isalie mahAvidyAdharoMkA adhipati rAvaNa isa samaya kruddha ho rahA hai aura usake kruddha honepara daivavaza hama sabako yaha sAmUhika mRtyu prApta huI hai // 31 // tadanantara candramarIci nAmaka vidyAdharane atyanta ojapUrNa vacana kahe ki kyA tuma siMha se hariNake samAna atyanta bhayako prApta ho rahe ho ? ||32|| bhayabhIta to rAvaNako honA cAhie athavA vaha kauna hai aura usase kyA prayojana hai ? usane anyAya kiyA hai isalie mRtyu usake Age nAca rahI hai ||33|| hamAre pAsa aise bahuta vidyAdhara rAjA haiM jo mahAvegazAlI haiM tathA jinhoMne hajAroM bAra apane camatkAra dikhAye haiM ||34|| unake nAma haiM ghanagati, tIvra, bhUtanAda, gajasvana, krUra, kelIkila, bhIma, kuNDa, gorati, aMgada, nala, nIla, taDidvaktra, mandara, azani, arNava, candrajyoti, mRgendra, vajradaMSTa, divAkara, ulkA aura lAMgUla nAmaka divya astroMke samUhameM nirvAdha pauruSako dhAraNa karanevAlA hanumAn, mahAvidyAoMkA svAmI bhAmaNDala, tIkSNa pavanake samAna parAkramakA dhAraka mahendraketu, adbhuta parAkramI prasannakIrti aura usake mahAbalavAn putra / inake 1. 'dazAsya nagarIM zvo hi gantAsmeti visaMzayam' ma. / 2. bhASiSTa ma. / 3. saptAkArAdrigopurA ma / 4. vaktrAkhyaH kha / 5. goraviraMgadaH ja. | Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catuHpaJcAzattamaM parva 347 kiSkindhasvAmino'nye'pi sAmantAH paramaujasaH / vidyante'kSatakarmANo nibhRtyAH zAsanaiSiNaH // 30 // tatastadvacanaM zrutvA khecarAzcakSurAnatam / lakSmIdharAgraja tena nidadhurvinayAnvitam // 40 // athekSAMcakrire tasya vadane'vyaktasaumyake / bhrakuTIjAlakaM bhImaM mRtyoriva latAgRham // 4 // laGkAyAM tena vinyastA dRSTiM zoNasphuratviSam / keturekhAmivodyAtAM rAkSasakSayazaMsinIm // 42 // tAmeva ca punarvyastA ciramadhyasthatAM gate / dRSTasthAmni nije cApe kRtAntabhUlatopame // 43 // kopakampazlathaM cAsya kezamAraM sphuradyutim / nidhAnamiva kAlasya niroddhaM tamasA jagat // 44 // tathAvidhaM ca tadvaktraM jyotirvalayamadhyagam / jaraThIbhavadutpAtapramAmAskarasaMnimam // 45 // gRhItagamanakSveDaM rakSasAM nAzanAyatam / dRSTvA te gamane sajjA jAtA saMbhrAntamAnasAH // 46 // rAghavAkUtanunnAste saMpUjyenduzrutegirAm / calitAH vyomagAzcitrahetayaH saMpadAnvitAH // 47 // prayANataryasaMghAtaM nAdapUritagahvaram / dApayitvA raNautsukyo prasthitau raghunandanau // 48 // bahule mArgazIrSasya paJcamyAmudite ravau / sotsAhaiH zakunairemisteSAM jJeyaM prayANakam // 49 // dakSiNAvarttanidhU majvAlA ramyasvanaH zikhI / paramAlaMkRtA nArI surabhiprerako'nilaH // 50 // nirgranthasaMyatazchatraM gambhIraM vAjiheSitam / ghaNTAnisvanitaM kAntaM kalazo dadhipUritaH // 51 // sivAya kiSkindhanagarake svAmI rAjA sugrIvake aura bhI aneka mahAparAkramI sAmanta haiM jo kAryako prArambha kara bIcameM nahIM chor3ate, AjJAkArI haiM aura Adezako pratIkSA kara rahe haiM // 35-39|| tadanantara candramarIcike vacana sunakara vidyAdharoMne apane nIce netra vinayapUrvaka rAmake Upara lagAye arthAt unakI ora dekhA / / 40 / / tatpazcAt jisakA saumyabhAva avyakta thA aise rAmake mukhapara unhoMne vaha bhayaMkara bhRkuTIkA jAla dekhA jo ki yamarAjake latAgRha-nikuMjake samAna jAna par3atA thA // 41 // unhoMne dekhA ki zrIrAma laMkAkI ora jo lAla-lAla dRSTi lagAye hue haiM, vaha rAkSasokA kSaya sUcita karane ke lie udita ketukI rekhAke samAna jAna par3atI hai // 42 // tadanantara unhoMne dekhA ki rAmane vahI daSTi apane usa sudaDha dhanuSa para lagA rakkhI hai jo cirakAlase madhyasthatAko prApta huA hai, tathA yamarAjakI bhRkuTIrUpI latAkI upamA dhAraNa karanevAlA hai // 43 // unakA kezoMkA samUha krodhase kampita tathA zithila hokara bikhara gayA thA aura aisA jAna par3atA thA mAno andhakArake dvArA jagatko vyApta karaneke lie yamarAjakA khajAnA hI khula gayA thA / / 44 // tejomaNDalake bIca meM sthita unakA usa prakArakA mukha aisA jAna par3atA thA mAno pralaya kAlakA dedIpyamAna taruNa sUrya hI ho // 45 // isa taraha rAkSasoMkA nAza karaneke lie jo gamana sambandhI utAvalI kara rahe the aise rAmako dekhakara una saba vidyAdharoMke mana kSubhita ho uThe tathA saba zIghra hI prasthAna karaneke lie udyata ho gaye // 46 // athAnantara rAmakI ceSTAoMse prerita hue samasta vidyAdhara candramarIcikI vANIkA sammAna kara AkAzamArgase cala pdd'e| usa samaya ve saba vidyAdhara nAnA prakArake zastra dhAraNa kiye hue the aura uttamottama sampadAoMse sahita the // 47 // yuddhakI utkaNThAse yukta rAma aura lakSmaNane, dhvanike dvArA guphAoMko pUrNa karanevAle prayANakAlika bAje bajavAkara prasthAna kiyA // 48 // mArgazIrSa vadI paMcamIke dina sUryodayake samaya una sabakA prasthAna huA thA aura prasthAna kAlameM honevAle nimnAM. kita zubha zakunoMse unakA utsAha bar3ha rahA thA // 49 // usa samaya unhoMne dekhA ki 'nirdhUma agnikI jvAlA dakSiNAvartase prajvalita ho rahI hai, samIpa hI mayUra manohara zabda kara rahA hai, uttamottama alaMkAroMse yukta strI sAmane khar3I hai, sugandhiko phailAnevAlI vAyu baha rahI hai // 50 // 1. kRtakarmANo ja., ka. / 2. cakSurAnalaM j.| 3. dRSTvA m.| 4. jaTharIbhava-ma. / 5. gamane j.| 6. sotsAhaM ca dApayitvA m.| Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 348 padmapurANe ukirannitarAM dRSTo vAmato gomayaM navam / vAyaso visphuratpakSo nirmuktamadhurasvaraH // 52 // bherIzaMkharavaH siddhirjaya nanda vraja drutam / nirvighnamiti zabdAzca teSAM maGgalamudyayuH // 53 // caturdigbhyaH samAyAtaH pUryamANo nabhazcaraiH / sugrIvo gantumayuktaH sitapakSavidhUpamaH // 54 // nAnAyAnavimAnAste nAnAvAhanaketanAH / vrajanto vyomni vegena babhuH khecarapuMgavAH // 55 / / kiSkindhAdhipatirvAtiH zalyo durmarSaNo nalaH / nIlaH kAlaH suSeNazca kumadAdyAstathA nRpAH // 56 / / ete dhvajoparinyastamahAmAsuravAnarAH / asamAnA ivAkAzaM pravRttAH sumahAbalAH / / 57 / / reje virAdhitasyApi hAro nijhrmaasurH| jAmbavasya mahAvRkSo vyAghro siMharavasya ca // 58 // vAraNo meghakAntasya zeSANAmanvayAgatAH / dhvajeSu cihnatAM yAtA bhAvAzchatreSu cojjvalAH // 51 // teSAM babhUva tejasvI bhUtanAdaH purassaraH / lokapAlopamastasya sthitaH pazcAnmarutsutaH // 6 // vratAH sAmantacakreNa yathAsvaM paramaujasaH / laGkAM prati vrajantaste rejuH saMjAtasaMmadAH // 6 // sukezatanayAH pUrva laGkAM mAlyAdayo yathA / vimAnazikharArUDhAzceluH padmAdayo nRpAH // 62 // pArzvasthaH padmanAmasya virAdhitanabhazcaraH / pRSThato jAmbavastasthau sacivairanvito nijaiH // 63 / / vAme bhuje suSeNazca sugrIvo dakSiNe sthitaH / nimeSeNa ca saMprAptA velaMdharamahIdharam // 64 // velaMdharapurasvAmI samudro nAma tatra ca / nalasya paramaM yuddhamAtithyaM samupAnayan // 65 // nirgrantha munirAja sAmanese A rahe haiM, AkAzameM chatra phira rahA hai, ghor3oMkI gambhIra hinahinAhaTa phaila rahI hai, ghaNTAkA madhura zabda ho rahA hai, dahIse bharA kalaza sAmanese A rahA hai // 51 // bAyoM ora navIna gobarako bAra-bAra bikheratA tathA paMkhoMko phailAtA huA kAka madhura zabda kara rahA hai // 52 // bherI aura zaMkhakA zabda ho rahA hai, siddhi ho, jaya ho, samRddhimAn hoo, tathA kisI vighna-bAdhAke binA hI zIghra prasthAna kro| ityAdi maMgala zabda ho rahe haiM // 53|| ina maMgalarUpa zubhazakunoMse una sabakA utsAha vRddhiMgata ho rahA thaa| cAroM dizAoMse Aye hue vidyAdharoMse jisakI senA bar3ha rahI thI aura isalie jo zukla pakSake candramAkI upamA dhAraNa kara rahA thA aisA sugrIva calaneke lie udyata huA // 54 // jo nAnA prakArake yAna aura vimAnoMse sahita the tathA jinakA vAhanoMpara nAnA prakArakI patAkAeM phaharA rahI thIM aise ve saba vidyAdhara rAjA vegase AkAzameM jAte hue atyadhika suzobhita ho rahe the // 55|| kiSkindha nagarake rAjA sugrIva, hanumAn, zalya, durmarSaNa, nala, nIla, kAla, suSeNa tathA kumuda Adi rAjA AkAzameM ur3e jA rahe the, so jinakI dhvajAoMmeM atyanta dedIpyamAna vAnarake cihna the aise ye mahAbalavAn vidyAdhara aise jAna par3ate the mAno AkAzako grasaneke lie hI udyata hue hoM / / 56-57|| virAdhitakI dhvajAmeM nirjharake samAna hAra, jAmbavako dhvajAmeM mahAvRkSa, siMharavakI dhvajAmeM vyAghra, meghakAntakI dhvajAmeM hAthI tathA anya vidyAdharoMkI dhvajAoMmeM vaMza-paramparAse cale Aye aneka cihna suzobhita the| ye sabhI ujjvala chatroMke dhAraka the // 58-59|| atyanta tejasvI bhatanAda unake Age cala rahA thA aura lokapAlake samAna hanumAn usake pIche sthita thA // 60 // yathAyogya sAmantoMke samUhase ghire, parama tejasvI tathA harSase bhare ve saba vidyAdhara laMkA jAte hue atyadhika suzobhita ho rahe the // 61 / / jisa prakAra pahale sukezake putra mAlya Adine laMkAkI ora prayANa kiyA thA usI prakAra rAma Adi rAjAoMne vimAnoMke agrabhAgapara ArUr3ha ho laMkAkI ora prayANa kiyA // 62 / / virAdhita vidyAdhara rAmako bagala meM sthita thA aura apane mantriyoMse sahita jAmbava unake pIche cala rahA thA // 63 // bAyeM hAthakI ora suSeNa aura dAhine hAthakI ora sugrIva sthita thaa| isa prakAra vyavasthAse calate hue ve saba nimeSa mAtrameM velandhara nAmaka parvatapara jA pahu~ce // 64 // velandhara nagarakA svAmI samudra nAmakA vidyAdhara thA so usane parama yuddhake dvArA Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catuHpaJcAzattamaM parva 349 tato nalena saspaddhaM jitvA nihatasainikaH / baddho bAhubalADhyena samudraH khecaraH paraH // 66 // saMpUjya ca punarmuktaH padmanAmasya zAsane / sthApito'vasthitAzcaite pure tatra yathocitam / / 67 // satyazrIH kamalA caiva guNamAlA tathAparAH / ratnacUlA tathA kanyA samudreNa pramodinA // 6 // kalpitAH 'puruzobhADhyAH yoSidguNavibhUSitAH / lakSmIdharakumArAya surastrIsamavibhramAH // 69 / / tatraikA rajanI sthitvA suvelamacalaM gatAH / suvelanagare tatra suvelo nAma khecaraH // 7 // jitvA tamapi saMgrAme helAmAtreNa khecarAH / cikrIDumuditAstatra tridazA iva nandane // 71 // tatrAkSayavane ramye 'sukhenAkSepitakSapAH / anyecurudyatA gantuM laGkAM tena suvibhramAH // 72 / / tuGgaprAkArayuktAM tAM hemasadmasamAkulAm / kailAsazikharAkAraiH puNDarIkairvirAjitAm // 73 // vicitraH kuTTimatalairAlokenAvamAsatIm / padmodyAnasamAyuktAM prapAdikRtibhUSaNAm // 7 // caityAlayairalaMtuGga nAvarNasamujjvalaiH / vibhUSitAM pavitrAM ca mahendranagarIsamAm // 75 / / laGkAM dRSTvA samAsannAM sarve khecarapuMgavAH / haMsadvIpakRtAvAsA babhavuH paramodayAH // 76 / / yuddhe haMsarathaM tatra vijitya sumahAbalam / ramye haMsapure krIDAM cakruricchAnugAminIm // 77 // muhuH preSitadUto'yamadya zvo vA visaMzayam / bhAmaNDalaH samAyAtItyevamAkAGkSayAsthitAH // 7 // mandAkrAntA yaM yaM dezaM vihitasukRtAH prANamAjaH zrayante tasmistasmin vijitaripavo bhogasaMga bhajante / nahyeteSAM parajanamataM kiMcidApadhutAnAM sarva teSAM bhavati manasi sthApitaM hastasaktam // 79 // nalakA Atithya kiyA // 65 // tadanantara bAhubalase yukta nalane spardhAke sAtha usake sainika mAra DAle aura use bA~dha liyA // 66 // tadanantara rAmakA AjJAkArI honepara use sammAnita kara chor3a diyA tathA usI nagarakA rAjA banA diyaa| rAma Adi santa loga bhI usake nagarameM yathAyogya Thahare // 67 // rAjA samudrako satyazrI, kamalA, guNamAlA aura ratnacUlA nAmakI kanyAe~ thIM jo uttama zobhAse yukta thIM, striyoMke guNoMse vibhUSita thIM tathA devAMganAoMke samAna jAna par3atI thiiN| harSase bhare rAjA samudrane ve saba kanyAe~ lakSmaNake lie samarpita kI // 68-69 // usa nagarameM eka rAtri Thaharakara saba loga suvelagiriko cale gye| vahA~ suvela nagarameM suvela nAmakA vidyAdhara rAjya karatA thA / / 70 // so use bhI yuddha meM anAyAsa jItakara vidyAdharoMne harSita ho vahA~ usa prakAra krIr3A kI jisa prakAra ki deva nandana vanameM rahate haiM / / 71 / / vahA~ akSaya nAmaka manohara vanameM kuzalatApUrvaka rAtri vyatIta kara dUsare dina uttama zobhAko dhAraNa karanevAle vidyAdhara laMkA jAneke lie udyata hue ||72|| tadanantara jo U~ce prAkArase yukta thI, suvarNamaya bhavanoMse vyApta thI, kailAsake zikharake samAna sapheda kamaloMse suzobhita thI, nAnA prakArake pharzoM aura prakAzase dedIpyamAna thI, kamala vanoMse yakta thI. pyAU AdikI racanAoMse alaMkRta thI, nAnA raMgoMse ujjvala U~ce-U~ce jina-mandiroMse alaMkRta tathA pavitra thI aura mahendrakI nagarIke samAna jAna par3atI thI aisI laMkAko nikaTavartinI dekha parama vaibhavake dhAraka vidyAdhara haMsadvIpameM Thahara gaye // 73-76 / / vahA~ke haMsapura nAmA nagarameM mahAbalavAn rAjA haMsarathako jItakara sabane icchAnusAra krIr3A kI // 77 // jisake pAsa bAra-bAra dUta bhejA gayA hai aisA bhAmaNDala Aja yA kala avazya A jAvegA isa prakAra pratIkSA karate hue saba vahA~ Thahare the / / 78 // gautama svAmI kahate haiM ki puNyAtmA prANI jisa-jisa dezameM jAte haiM usI-usI dezameM ve 1. pura-ma. / 2. sukSepAkSepitakSamA: m.| Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 350 padmapurANe tasmAd mogaM bhuvanavikaTaM bhoktukAmena kRtyaH / ilAdhyo dharmo jinavaramukhAdudgataH sarvasAraH / AstAM tAvatkSayaparicito bhogasaMgo'pi mokSam / dharmAdasmAd vrajati ravito'pyujjvalaM bhvylokH||40|| ityAce raviSeNAcAryaprokta padmapurANe laGkAprasthAnaM nAma catuHpaJcAzattamaM parva / / 54 / zatruoMko jItakara bhogoMkA samAgama prApta karate haiN| udyamazIla puNyAtmA jIvoMke lie koI bhI vastu parake hAthameM nahIM rhtii| samasta manacAhI vastue~ unake hAthameM A jAtI haiM // 79 / / isalie jo bhavya saMsArameM uttama bhoga bhoganA cAhatA hai use jinendradevake mukhAravindase udita sarvazreSTha prazaMsanIya dharmakA pAlana karanA cAhie / kyoMki bhogoMkA nazvara saMgama to dUra rahA vaha isa dharmake prabhAvase sUryase bhI adhika ujjvala mokSako prApta kara letA hai / / 80 // isa prakAra ArSa nAmase prasiddha, raviSeNAcArya kathita padmapurANameM laMkAke lie prasthAnakA varNana karanevAlA cauvanavA~ parva samApta haA // 54 // Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcapaJcAzattama parva athAbhyarNasthitaM jJAtvA pratisainyabalaM puru / yugAntAmbhodhiveleva laGkA kSomamupAgatam // 1 // saMbhrAntamAnasaH kiMcirakopamApa dazAnanaH / cakre raNakathAM loko vRndabandhavyavasthitaH // 2 // mahArNavaravA bheryastADitAH subhayAvahAH / tUryazaGkhasvanastuGgo babhrAma gaganAGgaNe // 3 // raNabherIninAdena paraM pramuditA bhaTAH / saMnaddhA rAvaNaM tena prAptAH svAmihitaiSiNaH // 4 // mArIco'malacandrazca bhAskaraH syandano vibhuH / tathA hastaprahastAdyAH saMnaddhAH svAminaM zritAH // 5 // atha laGkezvaraM vIraM saMgrAmAya samudyatam / vibhISaNo'bhyupAgamya praNamya rcitaanyjliH||6|| zAstrAnugatamatyuddhaM ziSTAnAmatisaMmatam / AyatyAM ca tadAtve ca hitaM svasya janasya ca // 7 // zivaM saumyAnano vAkyaM padavAkyavizAradaH / pramANakovido dhIraH prazAntamidamabravIt // 8 // vistIrNa pravarA saMpanmahendrasyeva te prabhoH / sthitA ca rodasI vyApya kIrtiH kundadalAmalA / / 9 / / strIhetoH kSaNamAtreNa seyaM mAgAt parikSayam / svAmin saMdhyAbhrarekheva prasIda paramezvara // 10 // kSipraM samarmyatAM sItA tava kiM kAryametayA / dRzyate na ca doSo'tra praspaSTaH kevalo guNaH // 11 // sukhodadhau nimagnastvaM svasthastiSTha vicakSaNa / anavadyo mahAbhogastavAtmIyaM samantataH // 12 // athAnantara zatruko bar3I bhArI senAko nikaTameM sthita jAnakara laMkA, pralayakAlIna samudrakI velAke samAna kSobhako prApta huI // 1 / / jisakA citta sambhrAnta ho rahA thA aisA rAvaNa kucha krodhako prApta huA aura golAkAra jhuNDoMke bIca baiThe hue loga raNakI carcA karane lage // 2 / / jinakA zabda mahAsAgarakI garjanAke samAna thA aisI bhaya utpanna karanevAlI bheriyAM bajAyI gayIM tathA turahI aura zaMkhoMkA vizAla zabda AkAzarUpI aMgaNameM ghUmane lagA // 3 // usa raNabherIke zabdase parama pramodako prApta hue, svAmIke hitacintaka yoddhA taiyAra hokara rAvaNake samIpa Ane lage // 4 // mArIca, amalacandra, bhAskara, syandana, hasta, prahasta Adi aneka yoddhA kavaca dhAraNa kara svAmIke pAsa Aye // 5 // __ athAnantara laMkAke adhipati vIra rAvaNako yuddhake lie udyata dekha vibhISaNa usake samIpa gayA aura hAtha jor3a praNAma kara zAstrAnukUla, atyanta zreSTha, ziSTa manuSyoMke lie atyanta iSTa, AgAmI tathA vartamAna kAlameM hitakArI, AnandarUpa evaM zAntipUrNa nimnAMkita vacana kahane lgaa| vibhISaNa, saumyamukhakA dhArI, padavAkyakA vidvAn, pramANazAstrameM nipuNa evaM atyanta dhIra thA // 6-8 // usane kahA ki he prabho! ApakI sampadA indrako sampadAke samAna atyanta vistRta tathA utkRSTa hai aura Apako kundakalIke samAna nirmala kIrti AkAza evaM pRthivIko vyApta kara sthita hai // 9 // __ he svAmin ! he paramezvara ! parastrIke kAraNa ApakI yaha nirmala kIrti sandhyAkAlIna meghakI rekhAke samAna kSaNabharameM naSTa na ho jAye ataH prasanna hoo // 10 // isalie zIghra hI sItA rAmake lie sauMpa dI jAye / isase Apako kyA kArya hI hai ? sauMpa dene meM doSa nahIM dikhAI detA hai // 11 // he buddhiman ! tuma to sukharUpI sAgarameM nimagna ho sukhase baiTho / tumhAre apane saba mahAbhoga saba orase nirdoSa haiM // 12 // 1.-matyantaM ma. / Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe samAne jAnakI tasmin padmanAbhe niyujyatAm / nijaH prakRtisaMbandhaH sarvathaiva prazasyate // 13 // zrutvA tadindrajidvAkyaM jagAda pitRcittavit / svabhAvAtyantamAnADhyamAgamapratikUlanam // 1 // sAdho kenAsi pRSTastvaM ko'dhikAro'pi vA tava / yenaivaM bhASase vAkyamunmattagaditopamam // 15 // atyantaM yadyadhIrastvaM mIruzca klIbamAnasaH / svabezmavivare svasthastiSTha kiM tava bhASitaiH // 16 // yadarthe mattamAtaGgamahAvRndAndhyakAriNi / patadvividhazakhaughe saMgrAme'tyantabhISaNe // 17 // hatvA zatrUn samudvRttAstIkSNayA khaDgadhArayA / bhujenopArjyaMte lakSmIH sukRcchrAd vIrasundarI // 18 // tudurlabhamamidaM prApya tatstrIratnamanuttamam / mUDhavanmucyate kasmAt svayA vyaryamudAhRtam // 19 // tato vibhISaNo'vocaditi nirbhartsanodyataH / putranAmAsi zatrustvamasya duHsthitacetasaH ||20| mahAzItaparItastvamajAnan hitamAtmanaH / anyacittAnurodhena himavAriNi majjasi ||21|| udgataM bhavane vahni zuSkaiH pUrayasIndhanaiH / aho mohagrahArtasya viparItaM tavehitam ||22|| jAmbUnadamayo yAvatsaprAkAravimAnikA / lakSmaNena zaraistIkSNairlaGkA na paricUrNyate ||23|| tAvannRpasutAM sAdhvIM padmAya sthiracetase / kSemAya sarvalokasya yuktamarpayituM drutam ||24|| naiSA sItA samAnatA pitrA tava kubuddhinA / rakSobhogivilaM laGkAmeSAnItA viSauSadhiH // 25 // sumitrAnandanaM kruddhaM taM lakSmIdharapuMgavam / siMha raNamukhe zaktA na yUyaM vyUhituM gajAH // 26 // 4 352 zrIrAma yahA~ padhAre haiM so unakA sammAna kara sotA unheM sauMpa dI jAye kyoMki apane svabhAvakA sambandha hI sarva prakArase prazaMsanIya hai || 13 || tadanantara pitAke cittako jAnanevAlA indrajit vibhISaNake ukta vacana suna, svabhAva se hI atyanta mAnapUrNa tathA Agamake viruddha nimnAMkita vacana bolA ||14|| usane kahA ki he bhale puruSa ! tumase kisane pUchA hai ? tathA tumheM kyA adhikAra hai ? jisase isa taraha unmattake vacanoM ke samAna vacana bole jA rahe ho ? || 15 || yadi tuma atyanta adhIra-Darapoka yA napuMsaka - jaise donahRdaya...ke dhAraka ho to apane gharake bilameM ArAmase baittho| tumheM isa prakArake zabda kahane se kyA prayojana hai ? ||16|| jisake lie madonmatta hAthiyoMke jhuNDase andhakAra yukta, par3ate hue aneka zastroMke samUha sahita evaM atyanta bhayadAyaka saMgrAmameM talavArakI painI dhArAse uddaNDa zatruoMko mArakara apanI bhujAoM dvArA bar3e kaSTase vIra sundarI lakSmIkA upArjana kiyA jAtA hai aise usa sarvotkRSTa atyanta durlabha strI-ratnako pAkara mUrkha puruSakI taraha kyoM chor3a diyA jAye ? isalie tumhArA yaha kahanA vyartha hai // 17- 19 // tadanantara DA~Ta dikhAne meM tatpara vibhISaNane isa prakAra kahA ki tU malinacittako dhAraNa karanevAle isa rAvaNakA putra nAmadhArI zatru hai ||20|| tU apanA hita nahIM jAnatA huA mahAzItakI bAdhAse yukta ho dUsareko icchAnusAra zItala jalameM DUba rahA hai-gotA lagA rahA hai // 21 // tU gRhameM lagI agniko sUkhe IMdhana se pUrNa kara rahA hai, aho ! moharUpI pizAcase pIr3ita hone ke kAraNa terI viparIta ceSTA ho rahI hai || 22|| isalie yaha koTa tathA uttama bhavanoMse yukta suvarNamayI laMkA jabataka lakSmaNake bANoMse cUra nahIM kI jAtI hai tabataka gambhIra cittake dhAraka rAmake lie zIghra hI pativratA rAjaputrI - sItAkA sauMpa denA saba logoMke kalyANake lie ucita hai / / 23-24|| terA durbuddhi pitA yaha sItA nahIM lAyA hai kintu rAkSasarUpI sarpoMke rahane ke lie bilasvarUpa isa laMkA nagarI meM viSako auSadhi lAyA hai ||25|| lakSmIdharoMmeM zreSTha evaM krodhase yukta lakSmaNa siMhake samAna hai aura tuma loga hAthiyoMke tulya ho ataH raNake agrabhAgameM use gheraneke lie tuma samartha nahIM 1. yadarthaM ma / 2. sukRtAdvIrasundarI: ma. / 3. muJcaye ma / 4. gatAH ma. / Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcapazcAzattama parva 353 arNavAhna dhanuryasya yasyAdityamukhAH zarAH / pakSe mAmaNDalo yasya sa kathaM jIyate janaiH // 27 // ye tasya praNatAstuGgAH khecarANAM mahAdhipAH / mahendrA malayAstIrAH zrIparvatatanUruhAH // 28 // kiSkindhAtripurA ratnadvIpavelandharAlakAH / kailIkilA khatila kA saMdhyAhvAH haihayAstathA // 29 // prAgbhAradadhivaktrAzca tathAnye sumahAbalAH / vidyAvibhavasaMpannAste tu vidyAdharA na kim // 30 // evaM pravadamAnaM taM krodhapreritamAnasaH / utkhAya rAvaNaH khaDgamudgagato hantumudyataH // 31 // tenApi kopavazyena dRSTAntenopadezane / unmUlitaH pracaNDena stambho vajramayo mahAn / / 32 // yuddhArthamudgatAveto bhrAtarAvugratejasau / saciva,rito kRcchrAdgatI svaM svaM nivezanam / / 33 / / kumbhakarNendrajinmukhyairetaiH prtyaayitsttH| jagAda rAvaNo bibhranmAnasaM pauruSAzayam // 34 // AzrayAza iva svasya sthAnasyAhitatatparaH / durAtmA matpurIto'yaM pariniHkrAmatu drutam // 35 / / anarthodyatacittena sthitena kimihAmunA / svAGgenApi na me kRtyaM pratikUla pravRttinA // 36 // tiSThantamiha mRtyaM cedetakaM na nayAmyaham / tato rAvaNa evAhaM na bhavAmi visaMzayam // 37 // zrIratnazravasaH putraH so'pyahaM na bhavAmi kim / ityuktvA niryayau mAnI laGkAto'tha vibhISaNaH // 38 // sAgrAbhizcAruzastrAbhiH triMzadbhiH parivAritaH / akSauhiNImirudyukto gantuM padmasya saMzrayam // 39 // vidyadhanebhavajendrapracaNDacapalAbhidhAH / udgAtAzanisaMghAtAH kAlAdyAzca mahAbalAH // 40 // zUrAH paramasAmantA vibhISaNasamAzrayAH / sAntaHpurAH sasarvasvA nAnAzastravirAjitAH // 41 // ho / / 26 / / jisake pAsa sAgarAvarta dhanuSa aura Adityamukha bANa haiM tathA bhAmaNDala jisake pakSameM hai vaha tumhAre dvArA kaise jItA jA sakatA hai ? ||27|jo mahendra, malaya, tIra, zrIparvata, kiSkindhA, tripura, ratnadvIpa, velandhara, alakA, kelIkila, gaganatilaka, sandhyA, haihaya, prAgbhAra tathA dadhimukha Adike bar3e-bar3e abhimAnI rAjA tathA vidyAvibhavase sampanna atizaya balaMvAn anya nRpati unheM praNAma kara rahe haiM-unase jA mile haiM, so kyA ve vidyAdhara nahIM haiM / / 28-30 / / isa prakAra ucca svarase kahanevAle vibhISaNako mArane ke lie udhara krodhase bharA rAvaNa talavAra ubhArakara khar3A ho gayA // 31 / / aura idhara upadeza deneke lie jisakA dRSTAnta diyA jAtA thA aise mahAbalavAn vibhISaNane bhI krodhake vazIbhUta ho eka vajramayI bar3A khambhA ukhAr3a liyA // 32 / / yuddhake lie udyata, ugra tejake dhAraka ina donoM bhAiyoMko mantriyoMne bar3I kaThinAIse rokaa| tadanantara roke jAnepara ve apane-apane sthAnapara cale gaye // 33 / / tatpazcAt kumbhakarNa, indrajit Adi mukhya-mukhya Apta janoMne jise vizvAsa dilAyA thA aisA rAvaNa kaThora cittako dhAraNa karatA huA bolA ki jo agnike samAna apane ho AzrayakA ahita karane meM tatpara hai aisA yaha dRSTa zIghra hI mere nagarase nikala jAve // 34-35 // jisakA citta anartha karanemeM udyata rahatA hai aise isake yahA~ rahanese kyA lAbha hai ? mujhe to viparIta pravRtti karanevAle apane aMgase bhI kArya nahIM hai // 36 / / yahA~ rahate hue ise yadi maiM mRtyuko prApta na karAU~ to maiM rAvaNa hI nahIM kahalAU~ / / 37|| athAnantara 'kyA maiM bhI ratnazravAkA putra nahIM hU~' yaha kahakara mAno vibhISaNa laMkAse nikala gayA // 38 // vaha sundara zastroMko dhAraNa karanevAlI kucha adhika tIsa akSauhiNI senAoMse parivRta ho rAmake samIpa jAneke lie udyata huA // 39 // vidyudghana, ibhavajra, indrapracaNDa, capala, kAla, mahAkAla Adi jo bar3e-bar3e zaravIra sAmanta vibhISaNake AzrayameM rahanevAle the ve vajramaya zastra ubhArakara apane-apane antaHpura aura sArabhUta zreSTha dhana lekara nAnA zastroMse 1. agniriva, Azrayasya kh..m.| 2. zastrIbhiH kh.| 2-45 Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 354 padmapurANe vajanto vAhanaizcitrazchAdayitvA namastalam / paricchadasamAyuktAH haMsadvIpaM samAgatAH // 42 // dvIpasya tasya paryante sumanojJe tatastaTe / te sariccumbite tasthuH surA nandIzvare yathA // 43 // vimoSaNAgame jAte jAto vAnariNAM mahAn / himAgame daridrANAmivAkampaH smnttH||44|| samudrAvartabhRtsUryahAsaM lakSmIbhRdakSata / vajrAvataM dhanuH padmaH parAmRzadudAdaraH // 45 // amantrayanna sabhUya mantriNaH svairamAkulAH / siMhAdaibhamiva trastaM vRndabandhamagAd balam // 46 // yuvA vibhISaNenAtha daNDapANirvicakSaNaH / preSitaH padmanAthasya sakAzaM madhurAkSaraH // 47 // samAyAmupaviSTo'sau kRtapraNatirAhRtaH / nijagAdAnupUrvaNa virodhaM bhrAtRsaMbhavam // 18 // iti cAvedayannAtha tava padma vibhISaNaH / pAdau vijJApayatyevaM dharmakAryasamudyataH // 49 // bhavantaM zaraNaM bhaktaH prApto'haM zritavatsala / AjJAdAnena me tasmAtprasAdaM kartumarhasi // 50 // pradezAntarametasmin pratIhAreNa mASite / saMmantro mantribhiH sAlu padmasyaivamajAyata // 55 // matikAnto'bravItpA kadAcicchadamanaiSakaH / preSitaH syAhazAsyena vicitraM hi nRpehitam // 52 // parasparAbhighAtAdvA kaluSatvamupAgatam / prasAdaM punarapyeti kulaM jalamiva dhruvam // 53 // tato matisamudreNa jagade matizAlinA / virodho hi tayorjAtaH zrayate janavaktrataH // 54 // dharmapakSo mahAnItiH zAstrAmbukSAlitAzayaH / anugrahaparo nityaM zrayate hi vimISaNaH / / 5 / / saudaryakAraNaM nAtra karma hetuH pRthak pRthak / satataM tatprabhAveNa sthitA jagati citratA // 56 // suzobhita hote hue cala par3e // 40-41 // nAnA prakArake vAhanoMse AkAzako AcchAdita kara apane parivArake sAtha jAte hue ve haMsadvIpameM pahu~ce // 42 // aura nadiyoMse suzobhita usa dvIpake sundara taTapara isa prakAra Thahara gaye jisa prakAra ki deva nandIzvara dvIpameM Thaharate haiM / / 43 / / jisa prakAra zotakAlake Anepara daridroMke zarIrameM saba orase ka~paka~pI chaTane lagatI hai usI prakAra vibhISaNakA Agamana hote hI vAnaroMke zarIrameM saba orase kaMpakaMpI chUTane lago // 44 // sAgarAvarta dhanuSako dhAraNa karanevAle lakSmaNane sUryahAsa khaDgakI ora dekhA tathA utkRSTa Adara dhAraNa karanevAle rAmane vajrAvataM dhanuSakA sparza kiyA // 45 // ghabar3Aye hue mantrI ekatrita ho icchAnusAra mantraNA karane lage tathA jisa prakAra siMhase bhayabhIta hokara hAthiyoMkI senA jhuNDake rUpameM ekatrita ho jAtI hai usI prakAra vAnaroMko samasta senA bhayabhIta ho jhuNDake rUpameM ekatrita hone lagI // 46 // tadanantara vibhISaNane apanA baddhimAna evaM madharabhASI dvArapAla rAmake pAsa bhejA // 47 // bulAye jAnepara vaha sabhAmeM gayA aura praNAma kara baiTha gyaa| tadanantara usane yathAkramase donoM bhAiyoMke virodhakI bAta kahI // 48 / / tatpazcAt yaha kahA ki he nAtha! he padma ! sadA dharma kAryameM udyata rahanevAlA vibhISaNa Apake caraNoM meM isa prakAra nivedana karatA hai ki he Azritavatsala ! maiM bhaktise yakta ho ApakI zaraNameM AyA hai. so Apa AjJA dekara majhe kRtakRtya kIjie // 49-50 // isa prakAra jaba dvArapAlane kahA taba rAmake nikaTastha mantriyoMke sAtha isa taraha uttama salAha huI // 51 / / matikAnta mantrIne kahA ki kadAcit rAvaNane chalase ise bhejA ho kyoMki rAjAoMkI ceSTA vicitra hotI hai / // 52 // athavA parasparake virodhase kaluSatAko prApta huA kula, jalakI taraha nizcita hI phirase prasAda ( pakSameM svacchatA ) ko prApta ho jAtA hai // 53 // tadanantara buddhizAlI matisAgara nAmaka mantrIne kahA ki logoMke mukhase yaha to sunA hai ki ina donoM bhAiyoMmeM virodha ho gayA hai // 54 // sunA jAtA hai ki vibhISaNa dharmakA pakSa grahaNa karanevAlA hai, mahAnItimAn hai, zAstrarUpI jalase usakA abhiprAya dhulA huA hai aura nirantara anugraha-upakAra karane meM tatpara rahatA hai // 55 // isameM bhAIpanA kAraNa nahIM hai kintu apanA pRthak-pRthak karma hI kAraNa hai / karmake 1. nabhasthalam ma. / 2. samantrI ja. kha. ka. / Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcapaJcAzattamaM parva prakRte'smin svamAkhyAnaM zrutau kuruta naiSike' / girigobhUtinAmAnAvabhUtAM vaTukau kila // 57 / / tasmizca sUryadevasya rAjJo nAmnA matipriyA / adadAd vratakaM tAbhyAmidaM sukRtavAnchayA // 58 // odanacchAdite hemapUrNe pRthukapAlike / giriH suvarNamAlokya lobhAditaramakSiNot // 59 / / anyaJca khalu kauzabyAM vaNiganAmnA bRhadghanaH / tadbhAryA kuruvindAkhyA tasya putrau bbhuuvtuH||6|| ahidevamahIdevau tau mRte janake gatau / sudhanau yAnapAtreNa vimavacchedabhIruko / / 61 // sarvabhANDena tau ratnamekamAnayatAM param / yasya tajjAyate haste sa jighAMsati hItaram // 6 // parasparaM ca duzcintAM tau vivedya samaM gatau / mAtre cAnIya tadnaM virAgAbhyAM samarpitam // 63 // mAtA viSeNa tau hantumaicchadabodhamitA punaH / kAlindyAM taiviraktastadnaM kSiptaM jhaSo'gilat // 64 // AnAyikagRhIto'sau vikrItastadgRhe punaH / tatastayoH svasA matsyaM chindAnA ratnamaikSata // 65 // mAtaraM bhrAtarau caiSA viSyAnkatu tato'laSat / lobhamohaprabhAveNa snehAcca zamamAgatAM // 66 // grAvNA nizcUrNya tadnaM jJAtAkUtAH parasparam / saMsAramAvanirviSNAH samastAste pravavrajuH // 67 / / tasmAdvavyAdilobhena bhrAtrAdInAmapi sphuTam / saMsAre jAyate vairaM yaunabandho na kAraNam / / 68 // dRzyate vairametasmin daivayogAt punaH zamaH / gobhUtiH sodaro lobhAgiriNA hata eva saH / / 69 / / tasmAtpreSitadUto'yaM mahAbuddhivimISaNaH / AnIyatAM na yonIyadRSTAnto'tra parisphuTaH // 7 // prabhAvase hI saMsArameM yaha vicitratA sthita hai // 56 // isa prakaraNameM tuma eka kathA suno-naiSika nAmaka grAma meM giri aura gobhati nAmaka do brAhmANoMke bAlaka the||57|| usI grAma meM rAjA sUryadevako rAnI matipriyAne puNyako icchAse eka vratake rUpameM una donoM bAlakoMke lie miTTIke bar3e-bar3e kapAloMmeM svarNaM rakhakara tathA Uparase bhAta Dhakakara dAna diyaa| una donoM bAlakoMmeM se giri nAmaka bAlakane dekha liyA ki ina kapAloMmeM svarNa hai taba usane svarNake lobhase dUsare bAlakako mAra DAlA aura usakA svarNa le liyA // 58-59|| dUsarI kathA yaha hai ki kauzAmbI nAmA nagarImeM eka bRhadghana nAmakA vaNik rahatA thaa| kuruvindA usakI strIkA nAma thA aura usase usake ahideva aura mahIdeva nAmake do putra hue the| jaba una putroMkA pitA mara gayA taba ve jahAjameM baiThakara kahIM gaye / 'sUnemeM koI dhana curA na le' isa bhayase ve apanA sArabhUta dhana sAtha le gaye the| vahA~ saba bartana Adi becakara ve eka uttama ratna laaye| vaha ratna donoM bhAiyoMmeMse jisake hAthameM jAtA thA vaha dasare bhAIko mAraneko icchA karane lagatA thA // 60-62 // donoM bhAI apane khoTe vicAra eka dUsareko batAkara sAtha-hI-sAtha ghara Aye aura donoMne virakta hokara vaha ratna mAtAke lie de diyA // 63 / / mAtAne bhI viSa dekara pahale una donoM putroMko mAranekI icchA kI parantu pIche calakara vaha jJAnako prApta ho gyii| tadanantara mAtA aura donoM putroMne virakta hokara vaha ratna yamunA nadImeM pheMka diyA jise eka macchane nigala liyA // 64 // usa macchako eka dhovara pakar3a lAyA jo inhIM tInoMke ghara becA gyaa| tadanantara inakI bahanane macchako kATate samaya vaha ratna dekhA // 65 // so lobha aura mohake prabhAvase vaha mAtA tathA donoM bhAiyoMko viSa dekara mAranekI icchA karane lago, parantu snehavaza pIche zAnta ho gayI // 66 / / tadanantara paraspara eka dUsarekA abhiprAya jAnakara unhoMne usa ratnako pattharase cUra-cUrakara pheMka diyA aura usake bAda saMsArakI dazAse virakta ho sabhI ne dIkSA dhAraNa kara lI // 67 / / isa kathAse yaha spaSTa siddha hai ki dravya Adike lobhase bhAI Adike bIca bhI saMsArameM vaira hotA hai isameM yoni sambandha kAraNa nahIM hai // 68|| isa kathAmeM vaira dikhAI to diyA hai parantu daivayogase punaH zAnta hotA gayA hai aura pUrva kathAmeM girine apane sage bhAI gobhUtiko mAra hI DAlA hai // 69 / / isalie dUta bhejanevAle isa 1. naimiSe ma. / 2. udana j..kh.| 3. yamanAyAM / 4. zamamAgataH ma. / 5. jJAtAhatAH ma. / Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 356 padmapurANe tato daNDinamAya jagurevati tena ca / gatvA nivedite prApto padma ratnazravaHsutaH // 71 // Uce vibhISaNo natvA prabhuH svamiha janmani / paratra jinanAthazca mamAyaM nizcayaH prabho // 72 // samaye hi kRte tena proce rAmo visaMzayam / yojayAmi svakaM laGkAM bhava saMdehavarjitaH // 73 / / vibhISaNasamAyoge varttate yAvadutsavaH / tAvasiddhamahAvidyaH prAptaH puSpavatIsutaH // 7 // prabhAmaNDalamAyAta vijayA khagAdhipam / padmAdayaH paraM dRSTvA samAnaceH prabhAviNam / / 75|| nirvAhya divasAnaSTau nagare haMsanAmani / samyagnizcitakartavyA laGkAbhimukhamavajan // 76 // syandanairvividhairyAnaiH sthUrIpRSTaimarujjavaiH / prAvRSeNyadhanacchAyairanekapakadambakaiH / / 77 // anurAgotkaTai tyaiH vIraiH sannAhabhUSaNaiH / yayuH khecarasAmantAH samantAcchanna puSkarAH // 7 // agraprayANakanyastAH pravIrAH kapiketavaH / saMgrAmadharaNI prApustadyogyatvamudAhRtam // 79 // viMzatiryojanAnyasyA rundratAparikIrtitA / AyAmasya tu naivAsti paricchedo raNakSiteH // 8 // nAnAyudhavicihnAnAM sahasrarupalakSitA / mRtyucakramaNakSmeva samavartata yuddhabhUH // 8 // tato nAgAzvasiMhAnAM dundubhInAM ca niHsvanam / zratvA harSa dazAsyo'gAccirAgetaraNotsavaH // 82 // AjJAdAnena cAzeSAn sAmantAnsamabIbhavat / nahi te vaJcitAstena yuddhAnandena jAtucit // 83 // mAskarabhAH payodAhvAH kAJcanA vyomavallabhAH / gandharvagItanagarAH kampanAH zivamandirAH // 84 // mahAbuddhimAn vibhISaNako bulAyA jaay| isake viSayameM yoni sambandhI dRSTAnta spaSTa nahIM hotA arthAt eka yonise utpanna honeke kAraNa jisa prakAra rAvaNa duSTa hai usI prakAra vibhISaNako bhI duSTa honA cAhie yaha bAta nahIM hai // 70 // tadanantara dvArapAlako bulAkara sabane kahA ki vibhISaNa Ave / tatpazcAt dvArapAlake dvArA jAkara khabara dI jAnepara vibhISaNa rAmake pAsa AyA ||71 / / usane Ate hI praNAmakara kahA ki he prabho ! merA yaha nizcaya hai ki isa janmameM Apa mere svAmI haiM aura para janmameM bhI zrI jinendra deva // 72 // jaba vibhISaNa nizchalatAkI zapatha kara cukA taba rAmane saMzaya rahita hokara kahA ki tumheM laMkAkA rAjA banAU~gA, sandeha rahita hoo / / 73 / / idhara vibhISaNakA samAgama honese jaba taka utsava manAyA jA rahA thA taba taka udhara aneka mahAvidyAoMko siddha karanevAlA puSpavatIkA putra bhAmaNDala A pahu~cA / / 74 / / vijayArdhake adhipati, parama prabhAvazAlI bhAmaNDala ko AyA dekha rAma Adine usakA atyadhika sanmAna kiyA // 75 / / tadanantara usa haMsa nAmaka nagarameM ATha dina bitAkara aura apane kartavyakA acchI taraha nizcitakara sabane laMkAkI ora prayANa kiyA // 76 / / athAnantara rathoM, nAnA prakArake vAhanoM, vAyuke samAna vegazAlI ghor3oM, varSAkAlIna meghoMke samAna kAntivAle hAthiyoMke samUhoM, anurAgase bhare bhRtyoM aura kavacarUpI AbhUSaNoMse vibhUSita vIra yoddhAoMke dvArA jinhoMne AkAzako saba orase AcchAdita kara liyA thA aise vidyAdhara rAjA baDe utsAhase A rahe the / / 77-78|| ve sabake Age calanevAle atyanta vIra vAnaravaMzI rAjA yuddhako bhUmimeM sabase pahale jA pahu~ce so yaha unake lie ucita hI thA // 79 // isa raNabhUmikI caur3AI bIsa yojana thI aura lambAIkA kucha parimANa hI nahIM thA / / 80 // nAnA prakAra zastra aura vividha cihnoMko dhAraNa karanevAle hajAroM yoddhAoMse sahita vaha yuddhako bhUmi mRtyukI saMsAra bhUmike samAna jAna par3atI thI // 81|| tadanantara jise cirakAla bAda utsava prApta huA thA aisA rAvaNa hAthI, ghor3e, siMha aura dundubhiyoMkA zabda suna parama harSako prApta huA ||82 // usane AjJA dekara samasta sAmantoMkA Adara kiyA so ThIka hI hai kyoMki usane unheM yuddhake Anandase kabhI vaMcita nahIM kiyA thA / / 83 / / sUryAbhapura, meghapura, kAMcanapura, gaganavallabhapura, 1. naanaayuddh-j.| 2. virAgataraNotsavaH m.| 3. samavAbhavan ma., samanIna yat ja. / . Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcapaJcAzattamaM parva 357 sUryodayAmRtAbhikhyAH zobhAsiMhapurAbhidhAH / nRtyagItapurAlakSmIkinnarasvanasaMjJakAH // 45 // bahunAdA mahAzailAzcakrAhAH surnuupuraaH| zrImanto malayAnandAH zrIguhA zrImanoharAH // 86 // ripuJjayAH zazisthAnAH mArtaNDAbhavizAlakAH / jyotirdaNDAH parikSodA azvaratnaparAjayAH / / 8 / / evamAdyAH purAbhikhyAH mahAkhecarapArthivAH / sacivairanvitAH prItA dazAnanamupAgatAH // 8 // astravAhanasaMnAhaprabhRtipratipattimiH / rAvaNo'pUjayadbhapAn'sutrAmA tridazAniva // 89 // akSauhiNIsahasrANi catvAri trikakupa prmoH| svazaktijanitaM proktaM balasya pramitaM budhaiH // 10 // ekamakSauhiNInAM tu kiSkindhanagaraprabhoH / sahasraM sAgamekaM tu bhAmaNDalavimorapi // 11 // sugrIvaH sacivaiH sAkaM tathA puSpavatIsutaH / AvRtya paramodyuktau tasthatuH padmalakSmaNau // 92 / / anekagotracaraNA nAnAjAtyupalakSaNAH / nAnAguNakriyAkhyAtA nAnAzabdA namazcarAH // 13 // puNyAnubhAvena mahAnarANAM bhavanti zatrorapi pArthivAH svAH / kupuNyabhAjAM tu ciraM suzaktA vinAzakAle paratAM bhajante // 14 // bhrAtA mamAyaM suhRdeSa vazyo mamaiSa bandhuH sukhadaH sadeti / saMsAravaicicyavidA narega naitanmanISAraviNA vicintyA // 15 // ityA raviSeNAcAryaprokta padmapurANe vibhISaNasamAgamAbhidhAnaM nAma paJcapaJcAzattamaM parva // 55 / / gandharvagItanagara, kampanapura, zivamandirapura, sUryodayapura, amRta, zobhApura, siMhapura, nRtyagItapura, lakSmIgItapura, kinnaragItapura, bahunAdapura, mahAzailapura, cakrapura, suranUpura, zrImantapura, malayAnandapura, zrIguhApura, zrImanoharapura, ripuMjayapura, zazisthAnapura, mArtaNDAbhapura, vizAlapura, jyotirdaNDapura, parikSodapura, azvapura, ratnapura aura parAjayapura Adi aneka nagaroMke bar3e-bar3e vidyAdhara rAjA, prasanna ho, apane-apane mantriyoMke sAtha rAvaNake samIpa A gaye / / 84-88|| rAvaNane astra, vAhana tathA kavaca Adi dekara una saba rAjAoMkA usa taraha sammAna kiyA jisa taraha ki indra devoMkA sammAna karatA hai / / 89 // vidvAnoMne rAvaNakI senAkA pramANa cAra hajAra akSauhiNI dala batalAyA hai| unakA yaha dala apanI sAmayaMse paripUrNa thA / / 90 // kiSkindhanagarake rAjA sugrIvakI senAkA pramANa eka hajAra akSauhiNI aura bhAmaNDalakI senAkA pramANa kucha adhika eka hajAra akSauhiNI dala thA // 91|| parama udyogI sadA sAvadhAna rahanevAle sugrIva aura bhAmaNDala, apane-apane mantriyoMke sAtha sadA rAma-lakSmaNake samIpa rahate the / / 92|| usa samaya yuddha-bhUmimeM nAnAvaMza, nAnAjAtiyA~, nAnAguNa tathA nAnAkriyAoMse prasiddha evaM nAnAprakArake zabdoMkA uccAraNa karanevAle vidyAdhara ekatrita hue the ||93|gautmsvaamii kahate haiM ki he rAjan ! puNyake prabhAvase mahApuruSoMke zatru rAjA bhI AtmIya ho jAte haiM aura puNyahIna manuSyoMke cirakAlIna mitra bhI vinAzake samaya para ho jAte haiM / / 94 // yaha merA bhAI hai, yaha merA mitra hai, yaha mere AdhIna hai, yaha merA bandhu hai aura yaha merA sadA sukha denevAlA hai, isa prakAra buddhirUpI sUryase sahita tathA saMsArakI vicitratAko jAnanevAle manuSyako kabhI nahIM vicAranA cAhie ||95 / / isa prakAra ArSa nAmase prasiddha raviSeNAcArya dvArA kathita padmapurANameM vibhISaNake samAgamakA varNana karanevAlA pacapanavA~ parva pUrNa haA // 55 / / 1. bhUyaH maH / 2 paramodyuktaratasthatuH ma. / 3. svazaktAH ma. / Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaTpaJcAzattamaM parva magadhendrastato'pRcchat punarevaM gaNezvaram / akSauhiNyAH pramANaM me vaktumarhasi saMmune // 1 // zakrabhUtirathAgAdIcchRNu zreNika pArthiva / akSauhiNyAH pramANaM te saMkSepeNa vadAmyaham ||2|| aSTAvime gatAH khyAtiM prakArA gaNanAkRtAH / catuNAM bhedamaGgAnAM kIrtyamAnaM vibodhyatAm // 3 // pattiH prathamabhedo'tra tathA senA prakIrtitA / senAmukhaM tato gulmaM vAhinI pRtanA camUH ||4|| aSTamo'nIkinIsaMjJastatra bhedo budhaiH smRtaH / yathA bhavantyamI bhedAstathedAnIM vadAmi te // 5 // eko ratho gajacaikastathA paJca padAtayaH / trayasturaGgamAH saiSA pattirityabhidhIyate // 6 // pattitriguNitA senA tisraH senAmukhaM ca tAH / senAmukhAni ca trINi gulmamityanukIrtyate ||7| vAhinI trINi gulmAni pRtanA vAhinItrayam / camUtripRtanA jJeyA camUtrayamanIkinI // 8 // anIkinyo daza proktA prAjJairakSohiNoti sA / tatrAGgAnAM pRthak saMkhyAM caturNAM kathayAmi te // 9 // akSauhiNyAM prakIrtyAni rathAnAM suuryvrcsaam| ekaviMzatisaMkhyAni sahasrANi vicakSaNaH // 10 // aSTau zatAni saptatyA sahitAnyaparANi ca / gajAnAM kathitaM jJeyaM saMkhyAnaM rathasaMkhyayA // 11 // ekalakSaM sahasrANi nava, paJcAzadanvitam / zatatrayaM ca vijJeyamakSauhiNyAH padAtayaH // 12 // paJcaSaSTisahasrANi SaTzatI ca dazottarA / akSauhiNyAmiyaM saMkhyAM vAjinAM parikIrtitA // 13 // evaM saMkhyabalopetaM vijJAyApi dazAnanam / balaM kaiSkindhamabhyAra taM bhayena vivarjitam // 14 // tasminnAsannatAM prApte padmanAbhaprabhorbale / janAnAmityabhUdvANI 'nAnApakSagatAtmanAm // 15 // athAnantaramagatrapati rAjA zreNikane gautama gaNadharase isa prakAra pUchA ki he sanmune! mere lie akSauhiNIkA pramANa kahie || 1 || isake uttarameM indrabhUti - gautama gaNadharane kahA ki he rAjan zreNika ! suna, maiM tere lie saMkSepase akSauhiNI pramANa kahatA hU~ // 2 // hAthI, ghor3A, ratha aura payAde ye senAke cAra aMga kahe gaye haiM / inakI gaNanA karaneke lie nIce likhe ATha bheda prasiddha haiM ||3| prathama bheda patti, dUsarA senA, tIsarA senAmukha, cauthA gulma, pA~cavA~ vAhinI, chaThA pRtanA, sAtavA~ camU aura AThavIM anIkinI / aba ukta cAra aMgoM meM ye jisa prakAra hote haiM unakA kathana karatA hU~ || 4 - 5 || jisameM eka ratha, eka hAthI, pA~ca payAde aura tIna ghor3e hote haiM vaha patti kahalAtA hai ||6|| tIna pattikI eka senA hotI hai, tIna senAoMkA eka senAmukha hotA hai, tIna senAmukhoM kA eka gulma kahalAtA hai ||7|| tIna gulmoMkI eka vAhinI hotI hai, tIna vAhiniyoMkI eka pRtanA hotI hai, tIna pRtanAoM kI eka camU hotI hai aura tIna camUkI eka anIkinI hotI hai ||8|| vidvAnoMne dasa anIkinIkI eka akSohiNI kahI hai / he zreNika ! aba maiM tere lie akSauhiNIke cAroM aMgoM kI pRthak-pRthak saMkhyA kahatA hU~ || 9 || vidvAnoMne eka akSohiNI meM sUryake samAna dedIpyamAna rathoM kI saMkhyA ikkIsa hajAra ATha sau sattara batalAyI hai| hAthiyoMkI saMkhyA rathoMkI saMkhyA ke samAna jAnanA cAhie ||10- 11 // padAti eka lAkha nau hajAra tIna sau pacAsa hote haiM aura ghor3oM kI saMkhyA paiMsaTha hajAra chaha sau dasa kahI gayI hai / / 12-13 / / isa prakAra cAra hajAra akSauhiNI rAvaNa ke pAsa thIM / so isa prakArakI senA se sahita rAvaNako atizaya balavAn jAnakara bhI kiSkindhapati - sugrIva kI senA nirbhaya hokara rAvaNa ke sammukha calI || 14 || jaba rAmakI senA nikaTa Ayo taba nAnA pakSameM vibhakta logoM meM isa prakArakI carcA hone lagI // 15 // 1. nAnApakSAgatAtmanAM ma / Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcAzattama parva 1 pazyatAmbarayAnoDugaNezaH zAstradhIkaraH / dazAsya candramAzchannaH parastrIcchAbalAhakaiH // 16 // aSTAdaza sahasrANi patnInAM yasya sukhiSAm / sItAyAH pazyataikasyAH kRte taM zokazalyitam // 17 // rakSasAM vAnarANAM ca kasya nAma kSayo bhavet / evaM babhUva saMdehaH sainyadvitayavartinAm // 18 // bale'sminmAradezIyo mArutirnAma bhISaNaH / visphuracchauryaM tigmAMzuH sUryatulyo'tra zakrajit // 19 // sAgarodAramatyugraM sAkSAditibalopamam / sAdhanaM rAvaNasyeti narAH kecid babhASire // 20 // antaraM viratha zUrasyAzUrasya ca na jAtucit / na tajjJAtamatikrAntaM kiM na vo dhIrabodhanam ||21| yadvRttaM daNDakAkhyasya vanasya mahato'ntare / atyantadAruNaM yuddhaM lakSmaNasya mahAtmanaH // 22 // candrodarasutaM prApya tulyaM svAGgena kevalam / mRtyorAvizyamAnIto yenAsau kharadUSaNaH ||23|| atiprakaTavIryasya lakSmInilayavakSasaH / bhavatAM tasya na jJAtaM kiM vA balamanuttamam ||24|| ekena vAyuputreNa nirbharyaM mayasaMbhavAm / rAmapatnIM samAzvAsya parArthAsaktavRttinA // 25 // rAvaNasya mahAsainyaM vijityAtyantadAruNam / laGkApurI paridhvastA bhagnaprAkAratoraNA ||26|| evaM viditatattvAnAM sphuTaM vacasi nirgate / jagAda prahasan vAkyaM suvaktro garvanirbharaH ||27|| goSpadapramitaM caitadbalaM vAnaralakSmaNAm / kva caitatsAgarodAraM sainyaM traikUTamuddhatam // 28 // indreNa sAdhito yo na patirvidyAbhRtAmayam / ekasya cApinaH sAdhyo rAvaNaH kiM nu jAyate // 29 // sarvatejasvimUrdhAnaM vibhorasyAdhitiSThataH / zrotuM nAmApi kaH zaktazcetanazcakravartinaH // 30 // koI kahatA thA ki dekho jo vidyAdhararUpI nakSatroM ke samUhakA svAmI hai aura jo zAstrajJAnarUpI kiraNoMse sahita haiM aisA yaha rAvaNarUpI candramA paranArIko icchArUpI meghoMse AcchAdita ho rahA hai ||16|| jisako uttama kAntiko dhAraNa karanevAlI aThAraha hajAra striyA~ haiM vaha eka sItAke lie dekho zokase zalyayukta ho rahA hai ||17|| dekheM rAkSasoM aura vAnaroMmeM se kisakA kSaya hotA hai ? isa prakAra donoM senAoMke logoMko sandeha ho rahA thA || 18 || udhara vAnaroMkI senAmeM kAmadeva ke samAna jo hanumAn hai vaha atyanta bhayaMkara hai, usakA zauryarUpI sUrya atizaya dedIpyamAna ho rahA hai aura idhara rAkSasoMkI senA meM indrajit sUryake samAna hai // 19 // koI kaha rahe the ki rAvaNakI yaha senA samudrake samAna vizAla, atyanta ugra tathA sAkSAt daityoMkI senAke samAna hai ||20|| kyA tuma kabhI zUra-vIra aura azUra-vIrakA antara nahIM jAnate ? kyA tumheM pichalI bAta yAda nahIM hai ? aura kyA tuma sabako dhIra-vIra manuSya kI pahacAna nahIM hai ? ||21|| koI kaha rahe the ki vizAla daNDakavanake madhyameM mahAbalavAn lakSmaNakA jo yuddha huA thA aura usameM kevala apane zarIrake tulya candrodarake putra - virAdhitako pAkara usane kharadUSaNako yamakA atithi banA diyA thA / isa prakAra atyanta prakaTa parAkramake dhAraka lakSmaNakA utkRSTa bala kyA Apa logoMko vidita nahIM hai ? // 22 - 24 // koI kaha rahA thA ki usa samaya parahitameM lage hue akele hanumAnne mandodarIko DAMTakara tathA sItAko sAntvanA dekara rAvaNakI atyanta ugra senA jIta lI thI tathA jisake koTa aura toraNa tor3a diye gaye the aisI laMkAko kSata-vikSata kara diyA thA // 25-26 // 359 isa prakAra tattvajJa manuSyoMke spaSTa vacana nikalanepara gavase bharA sumukha rAkSasa ha~satA huA nimna prakArake vacana bolA ||27|| vaha kahane lagA ki vAnara cihnako dhAraNa karanevAle vAnaravaMziyoMkI yaha gokhura ke samAna tuccha senA kahA~ ? aura yaha trikUTavAsiyoM kI samudrake samAna vizAla evaM utkaTa senA kahA~ ? ||28|| jo vidyAdharoMkA adhipati rAvaNa indrake dvArA bhI vazameM nahIM kiyA jA sakA vaha eka dhanurdhArIke vaza kaise ho sakatA hai ? ||29|| jo samasta tejasvI manuSyoMke mastakapara adhiSThita hai arthAt samasta pratApI manuSyoM meM zreSTha hai aise ( ardha ) cakravartI rAvaNakA nAma 1. sukAntiyuktAnAM / 2. zokasaMcitam ma. / 3. sAkSAditi lopamam ( iti bhavet ) / 4 yuSmAkam / Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe supIvarabhujo vIro durddharastridazairapi / bhuvane kasya na jJAtaH kummakarNo mahAbalaH // 31 // yastrizUladharaH saMkhye kAlAgniriva dIpyate / so'yaM vijIyate kena jagadutkaTavikramaH // 32 // yasyAtapatramAlokya zaradindumivodgatam / zatrusainyatamodhvaMsamupayAti samantataH // 33 // udAttatejasastasya sthAtuM yasyAgrato'pi kaH / samarthaH' puruSo loke nijajIvitanispRhaH // 34 // iti bahuvidhavAcA dveSarAgAzritAnAM prakaTitanijacittaprArthanAsaMkaTAnAm / dvitayabalajana nAnAkriyANAm ajani janitazaGko bhAvamArgo vicitraH // 35 // ceritajananakAlA'bhyastarAgetarANAM bhavamaparamitAnAmapyayaM cittamArgaH / bhavati khalu tathaiva vyaktItaM hi lokaM svacaritaravireva prerayatyAtmakArye / / 36 / / ityA raviSeNAcAryaprokta padmapurANe ubhayabalapramANavidhAnaM nAma SaTpaJcAzattama parva // 56 // bhI sunaneke lie kauna samartha hai ? // 30 // jisakI bhujAe~ atyanta sthUla haiM evaM jo devoMke.dvArA bhI durdhara hai-rokA nahIM jA sakatA aise mahAbalavAna kRmbhakarNako kauna nahIM jAnatA ?||3 jo trizUlakA dhAraka, yuddha meM pralayakAlakI agnike samAna dedIpyamAna hotA hai tathA jisakA parAkrama saMsAra meM sabase adhika hai aisA yaha kumbhakaNaM kisake dvArA jItA jA sakatA hai ? // 32 // udita hue zaratkAlIna candramAke samAna jisakA chatra dekhakara zatruoMko senArUpI andhakAra saba orase naSTa ho jAtA hai usa prabala parAkramI kumbhakarNake sAmane saMsArameM aisA kauna samartha manuSya hai jo apane jIvanase niHspRha ho khar3A honeke lie bhI samartha ho // 33-34|| isa prakAra jo nAnA bhA~tike vacana bola rahe the, jo rAga aura dveSake AdhAra the, jinhoMne apane manogata vicAroMke saMkaTa prakaTa kiye the, tathA jinakI nAnA prakArakI kriyAe~ dekhI gayI thI aise ubhayapakSake logoMkI vicAradhArA vicitra evaM zaMkAko utpanna karanevAlI huI thIM // 35 / / gautama svAmI kahate haiM ki jo manuSya saMyama utpattike yogya samayameM bhI rAgI. deSI bane rahate haiM anya bhavameM pahu~ca jAnepara bhI unakA manomArga vAstava meM vaisA hI rahA AtA hai-rAga-dveSakA abhyAsI banA rahatA hai so ucita hI hai kyoMki manuSyakA apanA cAritrarUpI sUrya hI use Atma-kAryameM prerita karatA rahatA hai / / 36 / / isa prakAra ArSa nAmase prasiddha raviSeNAcArya kathita padmapurANameM rAma aura rAvaNakI senAoMke prayANakA kathana karanevAlA chappanavA~rva samApta huA // 56 // 1. samarthapuruSaH ma. / 2. viratijanana- kh.| 3. kAlo'bhyasta- j.| 4. maparijinAnAM ja. / Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptapaJcAzattamaM parva parasainyasasazleSamasRNyanto'tha mAnavAH / udgacchadarpaMsaMkSobhyA hRSTAH saMnaddhumudyatAH // 1 // udveSTaya daSitAbAhupAzaM kRcchreNa kecana / saMkSubhya siMhasaMkAzA laGkAto niryayurmadAH // 2 // vIrapatnI priyaMkAvidAlayaivamabhASata / zrutAneka mahAyodhaparamAhavavibhramA // 3 // saMkaTe yadi nAthAgamiSyasi / duryazastadahaM prANAn mokSyAmi zrutimAtrataH // 4 // kaH yo vIrANAmetigarvitAH / dhikzabdaM me pradAsyanti kiM nu kaSTamataH param // 5 // raNapratyAgataM bhIranuroghapravibhUSaNam / vizIrNakavacaM prAptajayalabdhabhaTastavam // 6 // dakSyAmi yadi dhanyAhaM bhavantamavikatthanam / jinendrAnarcayiSyAmi tato jAmbUnadAmbujaiH // 7 // AbhimukhyAdataM mRtyuM varaM prAptA mahAbhaTAH / parAGmukhA na jIvanto cikzabdamalinIkRtAH // 8 // svayamukhI kAcidAliGgaca mAnavam ! jagAda punarevaM sA grahISyAmi jayAnvitam // 9 // bhavadbhakSasthalasyAnaraktacandanacarcayA / parAM stanadvayaM zobhAM mama yAsyati sarvathA // 10 // prAtivezmikayodhAnAmapi patnI jitapriyAm / na sahe kuta eveza sahiSye tvAM vinirjitam // 11 // vinA hatAzaM vraNabhUSaNam / purANaM rUDhakaM jAtaM tato naivAtizobhase // 12 // ato navavanyastastanamaNDalasaukhyadam / drakSye'haM vIrapatnIbhirvikAsimukhapaGkajA // 13 // athAnantara paracakra ke AkramaNako nahIM sahana karanevAle manuSya uThate hue ahaMkArase kSubhita ho harSapUrvaka kavaca Adika dhAraNa karaneke lie udyata hue ||1|| siMhakI samAnatA karanevAle kitane hI zUravIra yoddhA galemeM par3e hue prANavallabhAke bAhupAzako bar3I kaThinAIse dUra kara kSubhita ho laMkAse bAhara nikala Aye ||2|| jisane mahAyuddha meM aneka bar3e-bar3e yoddhAoMkI ceSTAoMkA varNana suna rakhA thA, aisI kisI vIrapatnIne patikA AliMgana kara isa prakAra kahA ki ||3|| he nAtha ! yadi saMgrAma se ghAyala hokara pIche Aoge to bar3A apayaza hogA aura usake sunane mAtrase hI maiM prANa chor3a dU~gI ||4|| kyoMki aisA honese vIra kiMkaroMkI garvIlI patniyA~ mujhe dhikkAra deMgI / isase bar3hakara kaTakI bAta aura kyA hogI ? ||5|| jinake vakSasthala meM ghAva AbhUSaNake samAna suzobhita haiM, jinakA kavaca TUTa gayA hai, prApta huI vijayase yoddhAgaNa jinakI stuti kara rahe haiM, jo atizaya dhIra haiM tathA gambhIratAke kAraNa jo apanI prazaMsA svayaM nahIM kara rahe haiM aise Apako yuddha se lauTA huA yadi dekhUMgI to maiM suvarNamaya kamaloMse jinendradevakI pUjA karU~gI ||6 - 7 // mahAyoddhAoMkA sammukhAgata mRtyuko prApta ho jAnA acchA hai kintu parAGmukhako dhikkAra zabdase malina jIvana bitAnA acchA nahIM hai ||8|| koI strI donoM stanoMse patikA AliMgana kara bolI ki jaba Apa vijayI ho lauTakara AyeMge taba phira aisA hI AliMgana karUMgI ||9|| Apake vakSasthalake gAgA raktarUpI candanoMkI carcAse mere donoM stana saba prakArase parama zobhAko prApta hoMge || 10 || he svAmin ! jisakA pati hAra jAtA hai aisI par3osI yoddhAoMko patnIko bhI maiM sahana nahIM karatI phira hAre hue Apako kisa prakAra sahana karU~gI ? ||11|| koI strI bolI ki he nAtha ! ApakA yaha abhAgA purAnA ghAvarUpI AbhUSaNa rUr3ha ho gayA hai- purakara sUkha gayA hai, isalie Apa adhika suzobhita nahIM ho rahe haiM ||12|| aba nUtana ghAvapara rakhe hue stanamaNDalako sukha 1. udvejya ma / 2. yodhaM ma / 3. vibhramaM ma / 4. saMgate / 5. mapi ma / 6 hatasaM vraNabhUSaNam -ma. / Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 362 padmapurANe kAcidUce yathaitatte vadanaM cumbitaM mayA / yathA vakSasi saMjAtaM cumbiSyAmi vraNAnanam // 14 // anatiprauDhikA kAcidvadhUrabhinavoDhikA / saMgrAme prodyate nAthe prauDhatvaM samupAgatA // 15 // cirAya rakSitaM mAnaM kAcinnAthe raNonmukhe / tatyAjaikapade kAntA kAntasaMzleSatatparA // 16 // avitRptaM maTI kAcidbhartRvaktrAsavaM papau / tathApi madanaprAptA raNayogyamazikSayat // 17 // kAciduttAnitaM bharturvadanaM vanajekSaNA / naimiSojjhitamadrAkSIt suciraM kRtacumbanA // 18 // kAcidvakSastaTe martuH karajavaNamujjvalam / bhaviSyacchatrapAtasya satyaMkAramivArpayat // 19 // iti saMjAtaceSTAsu dayitAsu yathAyatham / maTAnAmityabhUvANI mahAsaMgrAmazAlinAm // 20 // narAste dayite ilAdhyA ye gatA ragapastakam / tyajantyabhimukhA jIvaM zatrUNAM labdhakItayaH // 21 // udbhinnadantidantAgradolAdurlaDitaM bhaTAH / kurvanti na vinA puNyaiH zatrubhighoSitastavA // 22 // gajadantAmabhinnAsya kumbhadAraNakAriNaH / yatsukhaM narasiMhastha tat kaH kathayituM kSamaH // 23 // trastaM zaraNamAyAtaM dattapRSThaM cyutAyudham / parityajya patiSyAmo dayite zatrumastake // 24 // bhavatyA vAJchitaM kRtvA pratyAgatya raNAjirAt / prArthayiSye samAzleSaM bhavantIM toSadhAriNIm // 25 // evamAdimirAlApaiH parisAntvya nijapriyAH / dhIrA nirgantumudyuktAH saMkhayasaukhyasamutsukAH // 26 // pahuMcAnevAle Apako jaba dekhUgI to merA mukhakamala khila uThegA aura vIra patniyAM mujhe bar3e gauravase dekheMgI // 13 / / koI strI bolI ki maiMne jisa prakAra Apake isa mukhako cumbana kiyA hai usI prakAra vakSasthalapara utpanna hue ghAvake mukhakA cumbana karUMgI // 14|| koI navavivAhitA strI yadyapi praur3ha nahIM thI tathApi patike yuddha ke lie udyata honepara praur3hatAko prApta ho gayI // 15 // koI strI cirakAlase mAnakI rakSA karatI baiThI thI parantu jaba pati yuddhake sammukha ho gayA taba usane saba mAna eka sAtha chor3a diyA aura patikA AliMgana karane meM tatpara ho gayI // 16 / / yadyapi kisI yoddhAko strI patike mukhakI madirA pItI-pItI tRpta nahIM huI thI tathApi kAmAkulita ho usane patike lie raNake yogya zikSA dI thI // 17 // koI kamalalocanA strI patike Upara uThAye hue mukhako TimakArarahita netroMse cirakAla taka dekhatI rahI aura usakA cumbana karatI rahI // 18 // kisI strIne patike vakSaHsthalapara nakhakA ujjvala ghAva banA diyA mAno Age calakara jo zastrapAta hogA usakA bayAnA hI de diyA thA ||19|| isa prakAra jaba striyoMmeM nAnA prakArakI ceSTAe~ ho rahI thIM taba mahAyuddhase suzobhita yoddhAoMkI isa prakAra vANI prakaTa huI / / 20 / / koI bolA ki he priye ! ve manuSya prazaMsanIya haiM jo raNAgrabhAgameM jAkara zatruoMke samukha prANa chor3ate haiM tathA suyaza prApta karate haiM / / 21 / / zatru bhI jinakA virada bakhAna rahe haiM, aise yoddhA puNyake binA madonmatta hAthiyoMke dA~toMke agrabhAgase jhUlA nahIM jhUla sakate / / 22 / / hAthodA~take agrabhAgase vidIrNa tathA hAthIke gaNDasthalako vidIrNa karanevAle zreSTha manuSyako jo sukha hotA hai use kahaneke lie kauna samartha hai ? // 23 / / koI kahane lagA ki he priye ! maiM bhayabhIta, zaraNAgata, pITha dikhAnevAla evaM zastra DAla denevAle puruSako chor3a zatruke mastakapara TUTa par3e gA // 24 // koI kahane lagA ki maiM ApakI abhilASA pUrNa kara tathA raNAMgaNase lauTakara jaba Apako santuSTa kara dUMgA tabhI Apase AliMganakI prArthanA karU~gA // 25|| gautama svAmI kahate haiM ki isa prakArake vArtAlApoMse apanI prANavallabhAoMko sAntvanA dekara yuddhasambandhI sukha prApta karane meM utsuka vIra manuSya gharota bAhara 1. yathA m.| 2. avitRptabhaTI m.| 3. madanaM prAptA m.| 4. duttAnituM m.| 5. prApayiSye m.| 6. toSakAriNIm ja. / 7. saMkhye j.| Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptapaJcAzattama parva 363 yiyAsoH zastrahastasya kaNThArpitabhujadvayA / kAciddolAyanaM cakre gajendrasyeva padminI // 27 // kAdhitsaMnAharudvasya patyurdehasya saMgamam / aprApya paramaM prAptA pIDAmaGkamapi zritA // 28 // 'abAlikAM dRSTvA kAcitkAntastha vakSasi / IArasena saMspRSTA kiMcitkuJcitalocanA // 25 // arddhasaMnAhanAmAyaM mayA parihitA priye / iti puMzabdayogena punastoSamupAgatA // 30 // tAmbUlaprArthanavyaGgAt kAcit prApya priyAdharam / amuJcat sukhinI kRcchrAt kRtvA bnnvibhuussitm||3|| kAcinnivartya mAnAvi priyeNa raNakAkSiNA / saMnAhakaNThasUtrasya bandhavyAjena gacchati // 32 // ekato dayitAdRSTiranyataH tUryanisvanaH / iti hetudvayAdolAmArUda bhaTamAsam // 33 // strINAM pariharantInAM vASpapAtamamaGgalam / sasyAmapi didRkSAyAM nimeSo nAbhavat dRzAm // 34 // agRhItvaiva saMnAhaM kecit tvaritamAnasAH / yathAlabdhAyudhaM yodhA niyuyurdazAlinaH // 35 // raNasaMjAtatoSeNa zarIre puSTimAgate / kasyacid raNazauNDasya varma mAti sma no nijam // 36 // zrutvA paracamUtUryasvanaM kazcida bhaTottamaH / cirarUvraNa raktaM mumocochavAsavigrahaH // 37 // pinaddhaM kasyacid varma sudRDhaM toSahAriNaH / varddhamAnaM tataH zIrNa purANa kaTAyitam // 3 // vizrabdhaM kasyacijAyA samAdhAnaparAyaNA / sArayantI muhustasthau zirastrANaM sumASitA // 39 // priyAparimalaM kazciddIyamAnaH svayakSasaH / kakaTaM prati no cakre manaH saMgrAmalAlasaH // 40 // evaM vinirgatA yodhAH kRcchutaH sAnvitapriyAH / AkulIbhUtacittAzca zayanIyeSu tAH sthitAH // 41 // nikalane ke lie udyata hue / / 26 / / kisIkA pati hAthameM zastra lekara jaba jAne lagA taba vaha usake galemeM donoM bhujAe~ DAlakara aisI jhUla gayo mAno kisI gajarAjake galemeM kamalinI hI jhUla rahI ho // 27 // kisI strIke patine kavaca pahana rakhA thA isalie usake zarIrakA saMgama na prApta honese vaha godameM sthita honepara bhI parama pIDAko prApta ho rahI thI / / 28 // koI eka strI patike vakSaHsthalapara arddhabAhulikA dekha IrSyAse bhara gayI tathA usake netra kucha-kucha saMkucita ho gaye // 29 // use aprasanna jAna patine kahA ki he priye ! yaha AdhA kavaca maiMne pahanA hai| isa prakAra patike kahanese punaH santoSako prApta ho gayI // 30 // kisI sukhiyA strIne tAmbUla yAcanAke bahAne patikA adharoSTha pAkara use dantAghAtase vibhUSita kara bar3I kaThinAIse chor3A // 31 // raNake abhilASI kisI puruSane yadyapi apanI strIko lauTA diyA thA tathApi vaha kavacake kaNThakA sUtra bA~dhaneke bahAne calI jA rahI thI // 32 // eka ora to vallabhAkI dRSTi aura dUsarI ora turahIkA zabda, isa prakAra yoddhAkA mana do kAraNarUpI dolAke Upara ArUr3ha ho rahA thA // 33 // amAMgalika azrupAtako bacAnevAlI striyoMke yadyapi patiko dekhanekI icchA thI to bhI ve netroMkA palaka nahIM jhapAtI thIM // 34 // jinake mana utAvalIse bhara rahe the aise kitane hI ahaMkArI yoddhA, kavaca pahane binA hI jo zastra milA use hI lekara nikala par3e // 35 / / kisI raNavIrakA zarIra raNase utpanna santoSake kAraNa itanA puSTa ho gayA ki usakA nijakA kavaca bhI zarIrameM nahIM mAtA thA // 36 / / kisI uttama yoddhAkA zarIra para-cakrako turahIkA zabda sunakara itanA phUla gayA ki vaha cirakAlake bhare ghAvoMse rakta chor3ane lagA // 37 // kisI yoddhAne nayA majabUta kavaca pahanA thA parantu harSita honeke kAraNa usakA zarIra itanA bar3ha gayA ki kavaja phaTakara purAne kavacake samAna jAna par3ane lagA // 38|| kisokA Topa ThIka nahIM baiTha rahA thA so use ThIka karane meM tatpara usakI strI nizcintatApUrvaka madhura zabda kahatI huI bAra-bAra Topako calA rahI thI / / 39|| kisIkI strIne patike vakSaHsthalapara sugandhikA lepa lagA diyA thA so usakI rakSA karate hue usane yuddhako abhilASA hote hue bhI kavaca dhAraNa karaneko ora mana nahIM kiyA thA-kavaca dhAraNa karanekA vicAra nahIM kiyA thA / / 40 / / isa prakAra jo 1. sNnhnii(tti.)| 2. kRtvA m.| 3. zIghraM purANaM kaMTakAyitam ma. / 4. dIyamAnaH ma. / 5. kaMTakaM ma.,kha. / Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 364 pakSyapurANe athaagrkiirtimaadhviikrsaasvaadnlaalsau| dviradasyandanArUDhAvasoDhAribalasvanI // 42 // prathamaM nigatodAttapratApI zauryazAlinau / hastagrahastanAmAnau laGkAto nirgatau // 13 // anApRcchayA'pi tatkAle svAmino rAjate tayoH / doSo'pi hi guNIbhAvaM prastAva pate // 44 // mArIcaH siMhavanaH svayaMbhUH zambhuruttamaH / pRthuH pRthubalopetacandrAkSI zukamAro // 4!! gajavImatsanAmA bajrAkSo vanabhRdyutiH / gaMmIraninado nakro makaraH kulizasvanaH // 46 // unAdastathA sundaH nikummakumbhazabditaH / saMdhyAkSo vibhramaro mAlyavAn kharanisvanaH / / 4 / / jambUmAlI zikhAvIro durddharSazca mahAbalaH / ete kesaribhiryuktaH sAmantA niryadhU rathaiH // 8 // vajrodaro'tha zakrAmaH kRtAnto vighaTodaraH / mahAzaniravazcandranagyo mRtyuH subhaeNaH // 19 // kulizodaranAmA ca dhUmrAkSo muditstthaa| vidhajihvo mahAmAlI kanakaH zodhAvaniH // 50 // kSobhaNo dhundhuruddhAmA DiNDiDiNDimaDambarAH / pracaDo DamarANDakuNTahAlAhalAdayaH // 51 // vyAghrayuktarimantuGga sthairudbhAsitAmbaraiH / ahaMyado viniryAtAH savidhvaMsabuddhaH // 12 // vidyAkIzikavikhyAtiH sapabAhamahAdyatiH / zaMkhaprazaMkhanAmAnau rAgo bhinnAjanamA: / / 5 / / puSpacUDo mahArako ghaTAstraH puSpakhecaraH / anaGgakusumaH kAmaH kAmAvartasyarANI // 5 // kAmAgniH kAmarAzizca kanakAmaH zilImukhaH / saumyavaktro mahAkAmo henagaurAdayastathA / / 15 / / ete'pi vAtaraMhobhI rathairyuktaturaGgamaiH / yathAyathaM vinirjagmurAlayebhyo rasabalAH / / 56 / / kadambaviTapau bhImo bhImanAdo bhayAnakaH / zAlakrIDitaH hiMsazcalAGgo vidhadambukaH / / 5 / / bar3o kaThinAIse priyAoMko samajhA-bujhA sake the aise yodhA to bAhara nikale aura unakI striyA~ vyAkulacitta hotI huI zayyAoMpara par3a rahIM / / 41 / / athAnantara uttama kItirUpo madhurasake AsvAdanameM jinakA mana laga rahA thA, jo hAthiyoMke rathapara ArUr3ha the, jinhoMne zatru senAkA zabda sahana nahIM kiyA thA, jinakA utkaTa pratApa pahale hI nikala cukA thA, aura jo zUravIratAne suzobhita the, aise hasta aura prahasta nAmake do rAjA laMkAse sarvaprathama nikale // 42-43 / / yadyapi ve donoM svAmIse pUchakara nahIM nikale the tathApi usa samaya unakA svAmIse nahIM puchanA zobhA detA thA kyoMki avasarapara doSa bhI guNarUpatAko prApta ho jAtA hai / / 4 / / mArIca, siMhajavana, svayambhU, zambhu, uttama, vizAla senAse suzobhita pRthu, candra, sUrya, zuka, sAraNa, gaja, vIbhatsa indrake samAna kAntiko dhAraNa karanevAlA vajrAkSa, gambhIra-nAda, nakra, vajranAda, ugranAtha, sunda, nikumbha, sandhyAkSa, vibhrama, krUra, mAlyavAna, kharanAda, jambamAlI, zikhIvIra aura mahAbalavAna durddhaSa ye saba sAmanta siMhoMse jute hue rathoMpara savAra ho bAhara nikale // 45-48 // unake pIche vajrodara, zakrAbha, kRtAnta, vighaTodara, mahAvajrarava, candranakha, mRtyu, subhISaNa, vajrodara, dhUmrAkSa, mudita, vidyujjihva, mahAmAlI, kanaka, krodhanadhvani, kSobhaNa, dhundhu, uddhAmA, DiNDi, DiNDima, Dambara, pracaNDa, Damara, caNDa, kuNDa aura hAlAhala Adi sAmanta, jinameM vyAghra jute the, jo U~ce the tathA AkAzako dedIpyamAna karanevAle the aise rathoMpara savAra ho bAhara nikle| ye sabhI sAmanta mahAahaMkArI tathA zatrunAzakI bhAvanA rakhanevAle the||42-52|| unake poche vidyAkozika, sarpavAhu, mahAdyuti, zaMkha, prazaMkha, rAga, bhinnAMjanaprabha, puSpacUDa, mahArakta, ghaTAstra, puSpakhecara, anaMgakusuma, kAma, kAmAvarta, smarAyaNa, kAmAgni, kAmarAzi, kanakAbha, zilImukha, saumyavaktra, mahAkAma tathA hemagaura Adi sAmanta, vAyuke samAna vegazAlI ghor3oMke rathoMmeM savAra ho yathAyogya apane-apane gharoMse nikle| ina sabakI senAe~ pracaNDa zabda kara rahI thIM / / 53-56 / / tadanantara 1. -vasoDhI viralasvanI m.| 2. prayANe m.| 3. siMhajaghanaH ja., kh.| 4. vajrAkSyo m.| 5. gaMbhIro ninado ma. / 6 vibhramaH krUro ma.,kha. / 7. -prabho ma. / Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saptapaJcAzattamaM parva "hlAdanazcapalaicolaicalazcaJcala phAdayaH / gajAdibhirimairyuktairniryayurbhAsvaraiH rathaiH // 58 // kiyantaH kathayiSyante nAmnA prAgraharAH narAH / adhyarddha paJcamIko TyaH kumArANAM smRtA budhaiH // 59 // vizuddha rAkSasAnUkAH kumArAstulyavikramAH / prakhyAtayazasaH sarve vijJeyA guNamaNDanAH // 60 // AvRtAste samudyuktaH kumArairmAravibhramAH / balino meghavAhAdyAH kumArendrA viniryayuH // 61 // arkakIrtisamo bhUtyA dazAnana mahApriyaH / indrajinniryayau kAnto jayanta iva dhIradhIH // 62 // vimAnamarkasaMkAzaM nAmnA jyotiHprabhaM mahat / kumbhakarNaH samArUDhastrizUlAstro vinirgataH // 63 // meruzRGgapratIkAzaM lokatritayazabditam / vimAnaM puSpakAbhikhyAnArUDhaH zakravikramaH || 64 // saMchAdya rodasI sainyairbhAsvarAyudhapANibhiH / niSkrAnto rAvaNastigma kiraNapratimadyutiH ||65 || syandanairvAraNaiH siMhairvarA haiH rurubhirmRgaiH / sRmarairvihagaizvitraiH saurabheyaiH kramelakaiH // 66 // yayumirmahiSairanyairjalasthalasamudbhavaiH / / sAmantA niryayuH zIghraM vAhane bahurUpakaiH // 67 // bhAmaNDalaM pratikruddhAH kiSkindhAdhipatiM tathA / hitA rAkSasanAthAya niryayuH khecarAdhipAH ||68 || atha dakSiNato dRSTA bhayAnaka mahAsvanAH / prayANavAraNodyuktA mallUkA baddha maNDalAH // 69 // bAndhatamasA pakSairgRddhA vikRtanisvanAH / bhrAmyanti gagane bhImAH kathayanto mahAkSayam // 70 // anye'pi zakunAH krUraM krandanto bhayazaMsinaH / babhUvurAkulIbhUtA bhaumA vaihAyasAstathA // 71 // zauryAtigarvasaMmUDhA vidanto'pyazumAnimAn / mahAsainyondvatA yoddhuM rakSovargA viniryayuH // 72 // kadamba, viTapa, bhIma, bhImanAda, bhayAnaka, zArdUlavikrIDita, siMha, calAMga, vidyudambuka, hlAdana, capala, cola, cala aura caMcala Adi sAmanta hAthiyoM Adise jute hue dedIpyamAna rathoMpara ArUr3ha hokara nikale / / 57-58 / / gautamasvAmI kahate haiM ki he zreNika ! nAma le-lekara kitane pradhAna puruSa kahe jAveMge ? usa samaya saba milAkara sAr3he cAra karor3a kumAra bAhara nikale the aisA vidvajjana kahate haiM ||19|| ye sabhI kumAra vizuddha rAkSasavaMzI, samAna parAkramake dhArI, prasiddha yazase suzobhita evaM guNarUpI AbhUSaNoMko dhAraNa karanevAle the // 60 // yuddha ke lie udyata ina saba kumAroMse ghire, kAmake samAna sundara, mahAbalavAn meghavAhana Adi zreSTha rAjakumAra bhI bAhara nikale ||61|| tadanantara jo vibhUti se sUryake samAna thA aura rAvaNako atizaya pyArA thA, aisA dhIra-vIra buddhikA dhAraka sundara indrajit jayantake samAna bAhara nikalA ||62 || trizUla zastrakA dhArI kumbhakarNa, sUryake samAna dedIpyamAna jyotiHprabha nAmaka vizAla vimAnapara ArUr3ha hokara nikalA // 63 // tadanantara jo tInoM lokoMmeM prasiddha meruke zikharake samAna suzobhita puSpaka vimAnapara ArUr3ha thA, indrake samAna parAkramI thA aura sUryake samAna kAntikA dhAraka thA aisA rAvaNa hAthoM meM nAnA prakArake zastra dhAraNa karanevAle sainikoMse AkAza aura pRthvIke antarAlako AcchAdita kara nikalA // 64-65 / / tatpazcAt ratha, hAthI, siMha, sUkara, kRSNamRga, sAmAnyamRga, sAmara, nAnA prakArake pakSI, baila, U~Ta, ghor3e, bhaiMse Adi jalathala meM utpanna hue nAnA prakArake vAhanoMpara savAra hokara sAmanta loga bAhara nikale // 66-67 / / jo bhAmaNDala aura sugrIvake prati kruddha the tathA rAvaNake hitakArI the aisA vidyAdhara rAjA bAhara nikale ||68 || athAnantara jo mahAbhayaMkara zabda kara rahe the, jo prayANake rokane meM tatpara the tathA jo maNDala bA~dhakara khar3e hue the aise rIcha dakSiNakI ora dikhAI diye || 69 || jinhoMne apane paMkhoMse gAr3ha andhakAra utpanna kara rakhA thA, jinakA zabda atyanta vikRta thA tathA jo mahAvinAzakI sUcanA de rahe the aise bhayaMkara gIdha AkAza meM ur3a rahe the ||70|| isa prakAra krUra zabda karate tathA bhayakI sUcanA pRthvI tathA AkAzameM calanevAle anya aneka pakSI vyAkula ho rahe the || 71 // zUravIratAke bahuta dete hue 1. hladana ma. / 2. rAkSasanAzAya ma. / 365 Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 366 padmapurANe prApte kAle karmaNAmAnurUpyAdAtuM yogyaM tatphalaM nizcayApyam / zakto rorbu naiva zakro'pi loke vArtAnyeSAM keva vAGamAtramAjAm / / 73 // vIrA yoddhaM dattacittA mahAnto vAhArUDhAH zastramArAjihastAH / kRtvAvajJAM vArakANAM sameSAM' yAntyapyudagrAhI raviM pratyabhItAH // 7 // ityAce raviSaNAcAryaprokta padmapurANe rAvaNabalanirgamanaM nAma saptapaJcAzattamaM parva // 57 // bhArI garvase mUr3ha tathA bar3I-bar3I senAoMse uddhata rAkSasoMke samUha yadyapi ina azubha svapnako jAnate the to bhI yuddha karaneke lie barAbara nagarIse bAhara nikala rahe the // 72 / / gautamasvAmI kahate haiM ki jaba karmokI anukUlatAkA samaya AtA hai taba deneke yogya samasta paryAyakI prApti nizcayase hoto hai use rokane ke lie lokameM indra bhI samartha nahIM hai| phira dUsare prANiyoMkI to vArtA hI yA hai // 73 // jinakA citta yaddhameM laga rahA thA. jo svayaM mahAna the, vAhanoMpara savAra the aura zastroMkI kAntikA samUha jinake hAthameM thA athavA jinake hAtha zastroMkI kAntise suzobhita the aise zUravIra manuSya nirbhIka ho niSedha karanevAle ina samasta azakunoMkI upekSA karate hue usa prakAra Age bar3he jAte the jisa prakAra rAhu sUryamaNDalake prati bar3hatA jAtA hai / / 74 // isa prakAra ArSa nAmase prasiddha, raviSeNAcArya kathita padmapurANameM rAvaNako senA laMkA bAhara nikalI isa bAtakA varNana karanevAlA sattAnanavA~ parva samApta huA // 57 // 0 1. sameta k.| Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTapaJcAzattama parva AstRNadvIkSya tatsainyamudvelamiva sAgaram / nalanIlamarutputrajAmbavAdyAH sukhevaraH // 1 // rAmakAryasamudyuktAH paramodAraceSTitAH / mahAdvipayutairdIptaH syandanairniryayurvaraiH // 2 // saMmAno jayamitrazca candrAbho rativarddhanaH / kumudAvartasaMjJazca mahendro bhAnumaNDalaH // 3 // anuddharo dRDharathaH prItikaNTho mahAbalaH / samunnatabala: sUryajyotiH sarvapriyo balaH // 4 // sarvasArazca durbuddhiH sarvadaH sarabho maraH / abhRSTo nirvinaSTazca saMtrAso vighnasUdanaH / / 5 / / nAdo varvarakaH pApo lolapATanamaNDalau / saMgrAmacapalAdyAzca paramA khecarAdhipAH // 6 // zArdUlasaMgataistuGga rathaiH paramasundaraiH / nAnAyudhaztATopA nirjagmuH pRthutejasaH // 7 // prastaro himavAn maGgaH priyarUpAdayastathA / ete dvipayutairyodhaM niryayuH sumahArathaiH // 8 // duHprekSaH pUrNacandrazca vidhiH sAgaraniHsvanaH / priyavigrahanAmA ca skandazcandanapAdapaH // 9 // candrauzurapratIdhAto mahAbhairavakIrtanaH / duSTasiMhakaTiH kruSTaH samAdhibahulo halaH // 10 // indrAyudho gatatrAsaH saMkaTapraharAdayaH / ete hariyutaistUrNa sAmantA niryayU rathaiH / / 11 / / vidyutko balaH zIlaH svapakSaracano ghanaH / saMmedo vicalaH sAlaH kAlaH kSitivaro'GgadaH / / 12 / / vikAlo lolakaH kAlimaGgazcaNDormirUrjitaH / taraGgastilakaH kIlaH suSeNastaralo baliH // 13 // bhImo mImaratho dharmo manoharamukhaH sUkhaH / pramatto mardako mattaH sAro ratnajaTI zivaH // 14 // dUSaNo bhISaNaH koNaH vighaTAkhyo virAdhitaH / merU raNakhaniH kSemaH belAkSepI mahAdharaH // 15 // nakSatralubdhasaMjJazca saMgrAmo vijayo jayaH / nakSatramAlakaH kSodaH tathAtivijayAdayaH / / 16 // athAnantara laharAte hue sAgarake samAna vyApta hotI huI rAvaNakI usa senAko dekha, zrIrAmake kArya karane meM udyata parama udAra ceSTAoMke dhAraka nala, nIla, hanumAn, jAmbava Adi vidyAdhara, mahAgajoMse jute dedIpyamAna uttama hAthiyoMse yukta rathoMpara savAra ho kaTakase nikale // 1-2 / / sammAna, jayamitra, candrAbha, rativardhana, kumudAvataM, mahendra, bhAnumaNDala, anuddhara, dRDharatha, prItikaNTha, mahAbala, samunnatabala, sUryajyoti, sarvapriya, bala, sarvasAra, durbuddhi, sarvada, sarabha, bhara, amRSTa, nirvinaSTa, santrAsa, vighnasUdana, nAda, varvaraka, pApa, lola, pATanamaNDala aura saMgrAmacapala Adi uttamottama vidyAdhara rAjA vyAghrose jute hue parama sundara UMce rathoMpara savAra ho bAhara nikale / ye sabhI vidyAdhara nAnA prakAra ke zastroke samUhako dhAraNa kara rahe the tathA vizAla tejake dhAraka the // 3-7 // prastara, himavAn, bhaMga tathA priyarUpa Adi ye saba hAthiyoMse jute uttama rathoMpara savAra ho yuddha ke lie nikale // 8 // duSprekSa, pUrNacandra, vidhi, sAgaraniHsvana, priyavigraha, skanda, candanapAdapa, candrAMzu, apratodhAta, mahAbhairava, duSTa, siMhakaTi, kruSTa, samAdhibahula, hala, indrAyudha, gatatrAsa aura saMkaTaprahAra Adi, ye saba sAmanta siMhoMse jute rathoMpara savAra ho zIghra hI nikale // 9-11 // vidyutkarNa, bala, zIla, svapakSaracana, ghana, sammeda, vicala, sAla, kAla, kSitivara, aMgada, vikAla, lolaka, kAli, bhaMga, caNDomi, Urjita, taraMga, tilaka, kola, suSeNa, tarala, bali, bhIma, bhImaratha, dharma, manoharamukha, sukha, pramatta, mardaka, matta, sAra, ratnajaTI, ziva, dUSaNa, bhISaNa, koNa, vighaTa, virAdhita, meru, raNakhAna, kSema, belAkSepI, mahAdhara, nakSatralubdha, saMgrAma, vijaya, ratha, 1. AstaNaM kha. / 2. prItikaNThamahAbalI ja, / 3. sUryaH dyotiH ja. 14. sumahArathAH ma., j.| Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 368 padmapurANe ete vAjiyutaiH kAntairmanorathajavai rathaiH / mahAsainikamadhyasthairadhyAsata raNAjiram ||17|| vidyudvAho marudvAhuH sAnurjaladavAhanaH / raviyAnaH pracaNDAlirime'pi dhanasaMnibhaiH // 18 // mahArathavarairnAnAdAhanodbhAsitAmbaraiH / yuddhazraddhAsamAyuktA dadhAvurmArutaiH samAH // 19 // vimAnamuttamAkAraM nAmnA ratnaprabhaM mahat / ArUDho yatnavAnasthAt padmapakSo vibhISaNaH // 20 // yuddhAvartI vasantazca kAntaH kaumudinandanaH / bhUriH kolAhalo heDo bhAvitaH sAdhuvatsalaH ||21| arddhacandro jinapremA sAgaraH sAgaropamaH / manojJo jinasaMjJazca tathA jinamatAdayaH // 22 // nAnAvarNa vimAnAtra bhUmikAsthitamUrtayaH / durddharA niryayuryodadhuM baddhasaMnAhavigrahAH ||23|| padmanAbhaH sumitrAjaH sugrIvo janakAtmajaH / ete haMsavimAnasthA virejurgaganAntare // 24 // mahAmbudapratIkAzA nAnAyAnasamAzritAH / laGkAbhimukhamudyaktA gantaM khecarapArthivAH ||25|| 'saMghAralambitAmbhodavRndanirdoSa bhairavAH / zaGkhakoTisvanonmizrAstUryANAmudyayuH svanAH ||26|| mambhAbheryo mRdaGgAzca lamkSakA dhundhumaNDukAH / jhamlA mlAtakahakkAzca huGkArA dundu kANakAH ||27|| jharjharA hetugujjAca kAhalA dardurAdayaH / samAhatA mahAnAdaM mumucuH karNacUrNakam // 28 // veNunAdAhAmA tArAhalahalAravAH / yayuH siMhadvipasvAnA mahiSasyandanasvanAH ||29|| kramelakamahArAvA ninAdA mRgapakSiNAm / uttasthuH pihitAzeSAzeSaviSTapaniHsvanAH // 30 // tayoranyonyamAsaMge jAte paramasainyayoH / lokaH saMzayamArUDhaH samasto jIvitaM prati // 31 // kSoNI kSobhaM paraM prAptA vikampitamahIdharA / prazoSaM gantumArabdhaH prakSubdhaH 'kSArasAgaraH // 32 // vAhana, nakSatramAlaka, kSoda tathA ativijaya Adi ghor3oMse jute manohara, icchAnusAra vegavAle, tathA mahAsainikoM ke madhya sthita rathoMpara savAra ho raNAMgaNa meM pahu~ce // 12- 17 // vidyudvAha, marudvAhu, sAnu, megharaviyAna aura pracaNDAli ye saba sAmanta bhI meghoMke samAna nAnA prakArake vAhanoMse AkAzako dedIpyamAna karanevAle uttamottama rathoMpara savAra ho yuddhako abhilASAse dor3e ! ye saba vAyuke samAna tIvra vegavAle the ||18-19 || jise rAmakI pakSa thI aisA yatnavAn vibhISaNa ratnaprabha nAmaka uttama vimAnapara ArUr3ha huA ||20|| yuddhAvataM vasanta, kAnta kaumudi nandana, bhUri, kolAhala, heDa, bhAvita, sAdhuvatsala, arddhacandra, jina premA, sAgara, sAgaropama, manojJa, jinasaMjJa tathA jinamata Adi yo yuddha karane ke lie bAhara nikale / ye saba nAnA varNoMvAle vimAnoMkI agrabhUmimeM sthita the, durdhara the aura sabake zarIra kavacoMse kase hue the / 21 - 23 // padmanAbha - rAma, lakSmaNa, sugrIva aura bhAmaNDala ye saba haMsoMke vimAnoMmeM baiThe hue AkAzake bIca meM atyadhika suzobhita ho rahe the ||24|| jo mahAmegha ke samAna jAna par3ate the tathA nAnA prakAra ke vAhanoMpara ArUr3ha the, aise vidyAdhara rAjA laMkA kI ora jAne ke lie tatpara hue / / 25 / / pralayakAlIna ghanaghaTAkI garjanAke samAna jinake bhayaMkara zatru the, tathA jo karor3oM zaMkhoM ke zabda se mile hue the aise turahI vAditroMke zabda utpanna hone lage // 26 // bhaMbhA, bherI, mRdaMga, lampAka, dhundhu, maNDuka, jhamlA, amlAtaka, hakkA, huMkAra, dundukANaka, jharjhara, hetugaMjA, kAhala aura dardura Adi bAje tAr3ita hokara kAnoM ko ghumAnevAle mahAzabda chor3ane lage / / 27-28 / / bA~soMke zabda, aTTahAsakI dhvani, tArA tathA halahalA ke zabda, siMhoM aura hAthiyoMke zabda, bhaiMsAoM aura rathoMke zabda, U~ToMke vizAla zabda tathA mRga aura pakSiyoMke zabda uThane lge| ina sabake zabdoMne zeSa samasta saMsArake zabdoM ko AcchAdita kara diyA / / 29-30 / / jaba una donoM vizAla senAoM kA paraspara meM samAgama huA taba samasta loka apane jIvanake prati saMzaya meM par3a gaye ||31|| pRthivI atyanta kSobhako prApta huI, parvata hilane lage aura kSubhita huA lavaNa samudra 1. kaumudanandanaH ma / 2. pralaya ma / 3 ghUrNanam ma / 4. lavaNasamudraH / Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aSTapaJcAzattamaM parva sadarnirgatairyodhairasa hairnijavargataH / danturobhUtamatyugraM baladvayamalakSyata // 33 // cakrakrakaca kuntAsigadAzaktizilImukhaiH / bhiNDimAlAdibhizvoyaM pravRttaM yuddhametayoH ||34|| ohvayantaH susaMnaddhAH zastrajvalitabAhavaH / samutpeturbhaTAH zUrAH parasainyaM vivakSavaH ||35|| ativegasamutpAtAH praviSTAH zAtravaM balam / zastrasaMcAramArgArthamavasasruH punarmanAk // 36 // laGkAnivAsibhiryodhairudgatairatibhUribhiH / siMhavi gajA bhaGga nItA vAnarapakSiNaH ||37|| punaranyairbhaTaiH zIghramasIdantaH samujjvalAH / rakSoyodhAn vinirjaghnurbhAsurA vAnaradhvajAH // 38 // bhedyamAnaM balaM dRSTvA rAkSasendrasya sarvataH / svAmirAgasamAkRSTau mahAbalasamAvRtau ||39|| gajadhvajasamAkSyau gajasyandanavartinau / mA bhaiSTeti kRtasvAnau paramotkaTavigrahau ||40|| hastaprahastasAmantAvutthAya sumahAjavau / ninyatuH paramaM bhaGgaM balaM vAnaralakSmaNAm ||41 // zAkhAmRgadhvajau tAvatpratApaM bibhratau param / kroDavAraNasaMvRttavAhavyUDhamahArathau ||42 || zaurya garvAvavAyuktazarIrau paramadyutI / nalanIlau parikruddhau bhISaNo yoddhumudyatau // 43 // tato bahuvidhaiH zastraizvaraM jAte mahAhave / kramAptasAdhunisvAne nipatadbhaTasaMkaTe ||44|| nalenotpatya hasto vA vihvalo vizvIkRtaH / prahasta iva nIlena kRtazca gatajIvitaH ||45 || tAvAlokya tato rAjan viparyastau mahItale / vinAyakA babhUvaitadvAhinIyaM parAGmukhA // 46 // zoSaNako prApta hone lagA ||32|| apane-apane varga se nikalakara bAhara Aye hue, asahanazIla, ahaMkArI yoddhAoM se vyApta huIM donoM senAe~ atyanta bhayaMkara dikhane lagIM ||33|| kucha hI samaya bAda donoM senAoM meM cakra, krakaca, kunta, khaDga, gadA, zakti, bANa aura bhiNDimAla Adi zastroMse bhayaMkara yuddha hone lagA ||34|| jo eka dUsareko bulA rahe the, jo kavacoMse yukta the, jinakI bhujAe~ zastroMse dedIpyamAna ho rahI thIM aura jo para-cakrameM praveza karanA cAhate the aise zUravIra yoddhA uchala rahe the ||35|| ye yoddhA atyanta vegase uchalakara pahale to zatruoMke dalameM jA cuke anantara zastra calAne ke yogya mArga prApta karanekI icchAse punaH kucha pIche haTa gaye || 36 || laMkA nivAsI yoddhA adhika saMkhyA meM the tathA atyadhika zaktizAlI the isalie unhoMne vAnara-pakSa ke yoddhAoMko usa taraha parAjita kara diyA jisa taraha ki siMha hAthiyoM ko parAjita kara dete haiM ||37|| tadanantara zIghra hI jo anya yoddhAoMke dvArA nahIM dabAye jA sakate the aise pratApI tathA dedIpyamAna vAnara rAjAoMne rAkSasa yoddhAoMko mAranA zurU kiyA ||38|| tatpazcAt rAvaNakI senAko saba orase naSTa hotI dekha svAmIke premase khiMce tathA bar3I bhArI senAse ghire hasta aura prahasta nAmaka sAmanta uThakara Age Aye / ye hAthI ke cihnase suzobhita dhvajAse pRthak hI jAna par3ate the, hAthiyoM ke rathapara ArUr3ha the, 'Daro mata, Daro mata' yaha zabda kara rahe the, atyanta utkRSTa zarIrake dhAraka the aura mahAvegazAlI the / inhoMne Ate hI vAnaroMkI senAmeM tIvra mAra-kATa macA dI ||39-41 // yaha dekha jo parama pratApako dhAraNa kara rahe the, sUkara, hAthI tathA ghor3e jinake bar3e-bar3e ratha khIMca rahe the, jo zarIradhArI zUravIratA aura garvake samAna jAna par3ate the, paramadIptike dhAraka the, atyanta kruddha evaM bhayaMkara the, aise vAnaravaMzI nala aura nIla yuddha karaneke lie udyata hue ||42-43 // tadanantara jisameM krama-krama se sAdhu-sAdhu bahuta acchA bahuta acchAkA zabda ho rahA thA tathA jo girate hue yoddhAoMse vyApta thA aisA mahAyuddha jaba cirakAla taka nAnA prakArake zastroMse ho cukA taba nalane uchalakara hastako ratha rahita tathA vihvala kara diyA aura nIlane prahastako nirjIva banA diyA // 44-45 // gautama svAmI kahate haiM ki he rAjan ! tadanantara hasta aura prahastako 1. AhUyanta: ( ? ) . ma. / 2-47 360 Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 370 padmapurANe vaMzasthavRttam bimarti tAvad dRDhanizcayaM janaH prabhormukhaM pazyati yAvadunnatam / 'gate vinAzaM svapatau vizIryate yathAracakraM parizIrNatumbakam // 47 // upendravajrAvRttam sanizcitAnAmapi saMnarANAM vinA pradhAnena na kAryayogaH / zirasyapete hi zarIrabandhaH prapadyate sarvata eva nAzam // 4 // pradhAnasaMbandhamidaM hi sarva jagadyatheSTaM phalamabhyupaiti / rAhapasRSTasya ravevinAzaM prayAti mando nikaraH karANAm // 49 // ityArSe zrIraviSeNAcAryaprokta padmapurANe hastaprahastavadhAbhidhAnaM nAmASTapaJcAzattamaM parva // 58 // pRthvIpara par3A dekha rAvaNakI senA, nAyakase rahita honeke kAraNa vimukha ho gayI-bhAga khar3I huI // 46 // so ThIka hI hai kyoMki jabataka yaha manuSya, svAmIke U~ce uThe mukhako dekhatA rahatA hai tabhI taka nizcayako dhAraNa karatA hai aura jaba apanA svAmI naSTa ho jAtA hai taba samasta senA jisakA puTThA bikhara gayA hai aisI gAr3Ike pahiyeke samAna bikhara jAtI hai // 47 // AcArya kahate haiM ki yadyapi nizcita kiye hue manuSyoMkA kArya kisI pradhAna puruSa ke binA nahIM hotA hai kyoMki zira naSTa ho jAnepara zarIra saba ora se nAza hI ko prApta hotA hai / / 48|| pradhAnake sAtha sambandha rakhanevAlA yaha samasta jagat yatheSTa phalako prApta hotA hai, so Thoka hI hai kyoMki rAhuke dvArA AkrAnta sUryako kiraNoMkA samUha manda hotA huA vinAzako hI prApta hotA hai // 49 / / isa prakAra ArSa nAmase prasiddha, raviSeNAcArya viracita padmapurANameM hasta-prahastake vadhakA kathana karanevAlA aTThAvanavA~ parva samApta huA // 5 // Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonapaSTitamaM parva uvAca zreNiko'thaivaM vidyAvidhivizAradau / hastaprahastasAmantI jitapUrvI na kenacit // 1 // mahadAzcaryametanme tAbhyAM tau nihatau katham / atra meM kAraNaM nAtha gaNaSTagvaktumarhasi // 2 // tato gaNadharo'vocacchRNu' tattvavizAradaH / rAjan karmAbhinunnAnAM jantUnAM gatirIdRzI // 3 // pUrvakarmAnubhAvena sthitirduH kRtinAbhiyam / asau mArayitA tasya yo yena nihitaH purA ||4|| asau mocayitA tasya bandhanavyasanAdiSu / yo yena mocitaM pUrvamanarthe patito naraH ||5|| Alaukika maryAdAH prAtivezmikavAsinaH / niHsvAH kuTumbinaH sthAne kuzasthalakanAmani // 6 // indhakaH palavazcaiva tatraikodarasaMbhavau / putradAraparikliSTau viprau lAGgalakarmakau // 7 // sAnukampau svabhAvena sAdhunindAparAGmukhau | jaina mitrapariSvaGgAd bhikSAdAnAdisevinau // 8 // dvitIyaM niHsvayugalaM prativezmoSitaM tayoH / svabhAvanirdayaM krUraM laukikonmArgamohitam // 9 // vaNTane rAjadAnasya saMjAte kalahe sati / tAbhyAmatyantaraudrAbhyAM tatAvindhakapallavau // 10 // sAdhudAnAdvarikSetre jAtau sadbhogabhojinau / palyadvayakSaye jAtau devalokanivezinau ||11|| adharmapariNAmana krUrau tu prAptapaJcatau / zazau kAle arAraNye jAtau duHkhAtisaMkaTe // 12 // mithyAdarzanayuktAnAM sAdhunindanakAriNAm / prANinAM pApakUTAnAM bhavatyevedRzI gatiH // 13 // athAnantara rAjA zreNikane gotamasvAmose isa prakAra kahA ki he bhagavan ! vidyAoM kI vidhi meM nipuNa jo hasta aura prahasta nAmaka sAmanta pahale kisIke dvArA nahIM jIte jA sake ve bar3A Azcarya hai ki nala aura nIlake dvArA kaise mAre gaye ? he nAtha! Apa mere lie isakA kAraNa kahie // 1-2 // tadanantara zruta rahasyake jJAtA gautama gaNadhara ne kahA ki he rAjan ! karmoMse prerita prANiyoM kI aisI hI gati hotI hai || 3 || pUrvakarmake prabhAvase pApI jIvoMkI yaha dazA hai ki pahale jo jisake dvArA mArA jAtA hai vaha use mAratA hai || 4 || pahale jisane vipatti meM par3e hue jisa manuSya ko usa vipatti se chur3AyA hai vaha use bhI bandhana tathA vyasana- saMkaTa Adike samaya chur3AtA hai ||5|| inakI kathA isa prakAra hai ki kuzasthala nAmaka nagara meM laukika maryAdAko pAlanevAle kucha daridra kuTumbI pAsa-pAsameM rahate the || 6 || unameM indhaka aura pallavaka nAmaka do bhAI the jo eka hI mAtAke udarase utpanna the, putroM tathA striyoMke kAraNa klezako prApta rahate the, jAtike brAhmaNa the, hala calAnekA kAma karate the, svabhAvase dayAlu the, sAdhuoMkI nindAse vimukha the, tathA apane eka jaina - mitrakI saMgati se AhAradAna Adi kAryoMmeM tatpara rahate the // 7-8 / / una donoM ke par3osa meM hI eka dUsarA daridra kuTumbiyoM kA yugala rahatA thA jo svabhAvase nirdaya thA, duSTa thA aura laukika mithyA pravRttiyoMse mohita rahatA thA || 9 || eka bAra rAjAkI orase jo dAna ba~TatA thA usameM kalaha ho gayI jisase atyanta krUra pariNAmoMke dhAraka una daridra kuTumbiyoMke dvArA indhaka aura pallavaka mAre gaye ||10|| munidAnake prabhAvase donoM, harikSetra meM uttama bhogoMko bhoganevAle Arya hue| vahA~ do palkI unakI Ayu thI / usake pUrNa honepara donoM hI devaloka meM utpanna hue || 11 | dUsare jo krUra daridra kuTumbI the ve adharmarUpa pariNAmase marakara duHkhoMse paripUrNa kAlaMjara nAmaka vanameM kharagoza hue ||12|| so ThIka hI hai kyoMki mithyAdarzanase yukta tathA sAdhuoMkI nindA 1. cchRNu tatvavizAradaH ma / 2. putrAdara- ma. / 3. viddho ma / 4. vibhAgakaraNe, bandhane ma. / 5. kAle jarAraNye ma. / Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 372 padmapurANe tatastiryakSu suciraM bhrAntvA vividhayoniSu / kRcchrAnmanuSyatAM prAptI tApasatvamupAgatI / / 14 / / bRhajaTau bRhatkAyo phalaparNAdibhojinau / tapobhiH karzitau tIvaiH kujJAne dvau mRtau ca tau // 15 // kramAdariMjare jAtAvazinyAH kukSisaMbhavau / putrau vahnikumArasya vijayAddhasya dakSiNe // 16 // AzukArAsurAkArAvimau jagati vizrutau / hastagrahastanAmAnau sacivau rakSasAM vibhoH // 17 // pUrvI tu pracyutau nAkAt sumanuSyatvamAgatau / gRhAzrame tapaH kRtvA punarjAtau surottamau // 18 // puNyakSayAt paribhraSTau svargAdindhakapallavau / kikusaMjJe pure jAtI nalanIlI mahAbalau // 19 // yattaddhastaprahastAbhyAM nalanIlo bhavAntare / nihatI phalametasya parAvRtya tadAgatam // 20 // hatavAn hanyate pUrva pAlakaH paalyte'dhunaa| audAsInyamudAsIne jAyate prANadhAriNAm // 21 // yaM vIkSya jAyate kopo dRSTakAraNavarjitaH / niHsaMdigdhaM parijJeyaH sa ripuH pAralaukikaH // 22 // yaM vIkSya jAyate cittaM prahlAdi saha cakSuSA / asaMdigdhaM suvijJeyo mitramanyatra janmani // 23 // kSubdhormiNi jale sindhoH zIrNapotaM jhapAdayaH / sthale mlecchAzca bAdhante yattadduHkRtajaM phalam // 24 // mattairgirinirbhananiryodhairbahuvidhAyudhaH / suvegairvAjibhiptabhRtyaizca kavacAvRtaiH // 25 / / vigrahevigrahe vApi ni:pramAdasya saMtatam / jantoH svapuNyahInasya rakSA naivopajAyate // 26 // nirastamapi niyantaM yatra tatra sthitaM param / tapodAnAni rakSanti na devA na ca bAndhavaH // 27 // karanevAle pApI prANiyoM kI aisI hI gati hotI hai / / 13 // tadanantara tiryaMcoMkI nAnA yoniyoMmeM cirakAla taka bhramaNa kara donoM bar3I kaThinatAse manuSya paryAya prApta kara tApasa hue // 14 // vahA~ ve bar3I-bar3I jaTAe~ rakhAye hue the, DIla-Daulake vizAla the, phala tathA patte AdikA bhojana karate the aura tIvra tapasyAse durbala ho rahe the| mithyAjJAnake samaya hI donoMkI mRtyu huI // 15 // donoM hI marakara vijayA, parvatake dakSiNameM vahnikumAra vidyAdharakI azvinI nAmA strIko kukSise do putra hue / / 16 / / ye donoM hI zIghratAse kArya karanevAle asuroMke samAna AkArake dhAraka the, jagatmeM atizaya prasiddha the tathA Age calakara rAvaNake ista, prahasta nAmaka mantrI hue the // 17 // pahale jinakA kathana kara Aye haiM aise indhaka aura pallavaka svargase cyuta hokara uttama manuSya paryAyako prApta hue / tadanantara gRhasthAzramameM hI tapakara donoM uttama deva hue / / 18 / phira puNyakA kSaya honese svargase cyuta ho kiSku nAmaka nagarameM mahAbalake dhAraka nala aura nola hue / / 19 / / hasta aura prahastane bhavAntarameM jo nala aura nIlako mArA thA isakA phala lauTakara isa bhavameM unhIMko prApta huA arthAt unake dvArA ve mAre gaye // 20 // pUrvabhavameM jo jise mAratA hai vaha isa bhavameM usake dvArA mArA jAtA hai, pUrvabhavameM jo jisakI rakSA karatA hai vaha isa bhavameM usake dvArA rakSita hotA hai tathA pUrvabhavameM jo jisake prati udAsIna rahatA hai vaha isa bhavameM usake prati udAsIna rahatA hai / / 21 / / jise dekhakara akAraNa krodha utpanna hotA hai use niHsandeha paraloka sambandhI zatru jAnanA cAhie // 22 / / aura jise dekhakara netroMke sAtha-sAtha mana AhlAdita ho jAtA hai use niHsandeha pUrvabhavakA mitra jAnanA cAhie // 23 / / samudrake laharAte jalameM jarjara nAvavAle manuSyako jo magara, maccha Adi bAdhA pahu~cAte haiM tathA sthalameM mleccha pIr3A pahuMcAte haiM vaha saba pApakarmakA phala hai // 24 // parvatoMke samAna madonmatta hAthiyoM, nAnA prakArake zastra dhAraNa karanevAle yoddhAoM, tIva vegake dhAraka ghor3oM evaM kavaca dhAraNa karanevAle ahaMkArI bhRtyoMke sAtha yuddha ho athavA nahIM ho aura Apa svayaM sadA pramAdarahita sAvadhAna rahe to bhI puNyahIna manuSyakI rakSA nahIM hotI // 25-26 / / isake viparIta puNyAtmA manuSya jahA~se haTatA hai, jahA~se bAhara nikalatA hai 1. AzukArazarAkAzai ja. kha., AzukArazurAkAro ka. / 2. udAsIna- ma. / 3. cakSuSAm m.| 4. zIrNe potaM ma. 1 5. niyataM ma. / 6. sthiraM m.| Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekonaSaSTitamaM parva 373 dRzyate bandhumadhyastha pitrApyAliGgito dhanI / mriyamANo'tizarazca ko'nyaH zakto'mirakSitum // 28 // pAtradAnaiH vrataiH zIlaiH samyaktvaparitoSitaH / vigrahe'vigrahe vApi rakSyate rakSitarnaraH // 29 // dayAdAnAdinA yena dharmo nopArjitaH purA / jIvitaM ceSyate dIrgha vAnchA tasyAtiniHphalA // 30 // na vinazyanti karmANi janAnAM tapasA vinA / iti jJAtvA kSamA kAryA vipazcidbhirariSvapi // 31 // dodhakavRttam eSa mamopakaroti sucetAH duSTataro'pakaroti mamAyam / buddhiriyaM nipuNA na janAnAM kAraNamatra nijArjitakarma // 32 // ityadhigamya vicakSaNamukhyairbAhya sukhAsukhagauNanimittaiH / rAgataraM kaluSaM ca nimittaM kRtyamapojjhitakutsitaceSTeH // 33 // bhavivareSu nipAtamupaiti grAvaNi sajjati gacchati sarpam / saMtamasA pihite pathi netrI no raviNA janitaprakaTatve // 34 // ityArSe raviSeNAcAryaprokta padmapurANe hastaprahastanalanIlapUrvabhavAnukIrtanaM nAmakonaSaSTitamaM parva / / 59 // athavA jahA~ sthira rahatA hai vahA~ tapa tathA dAna hI usakI rakSA karate haiM, yathArthameM na deva rakSA karate haiM aura na bhAI-bandhu ho // 27|| dekhA jAtA hai ki jo bhAI-bandhuoMke madhyameM sthita hai, pitA jisakA AliMgana kara rahA hai, jo dhanI aura atyanta zUravIra hai vaha bhI mRtyuko prApta hotA hai, koI dUsarA puruSa usakI rakSA karane meM samartha nahIM hotA hai // 28 // yuddha ho cAhe na ho samyagdarzanake sAtha-sAtha acchI taraha pAle hue pAtradAna, vrata tathA zIla hI isa manuSyakI rakSA karate haiM / / 29|| jisane pUrva paryAyameM dayA, dAna Adi ke dvArA dharmakA upArjana nahIM kiyA hai aura phira bhI dIrgha jIvanakI icchA karatA hai so usakI vaha icchA atyanta niSphala hai / / 30 / / gautama svAmI kahate haiM ki 'tapake binA manuSyoMke karma naSTa nahIM hote' yaha jAnakara vijJa puruSoMko zatruoMpara bhI karanI cAhie | // 3 // yaha uttama hadayakA dhAraka puruSa merA upakAra karatA hai aura yaha atizaya duSTa manuSya merA apakAra karatA hai| logoMko aisA vicAra karanA acchA nahIM hai kyoMki isameM apane hI dvArA arjita karma kAraNa haiM ||32 / / aisA jAnakara jinhoMne sukha-duHkhake bAhya nimittoMko gauNa kara khoTI ceSTAoMkA parityAga kara diyA hai aise zreSTha vidvAnoMko nimitta kAraNoMmeM tIvra rAga athavA doSa nahIM karanA cAhie // 33 / / gAr3ha andhakArake dvArA AcchAdita mArga jaba sUryake dvArA prakAzita ho jAtA hai taba netravAn manuSya na to pRthvIke gaDDhoMmeM giratA hai; na pattharapara TakarAtA hai aura na sapaM hI ko prApta hotA hai / / 34 / / isa prakAra ArSa nAmase prasiddha, ravipeNAcAryakathita padmapurANameM hasta-prahasta aura nala-nIlake pUrvamavakA varNana karanevAlA unasaThavA~ parva samApta huA // 55 // 1. puraH m.| Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paSTitamaM parva hastaprahastasadvIrau vijJAya nihatau tataH / anyedhurudhurakrodhA bahavo yo mudyatAH // 1 // mArIcaH siMhajaghanaH svayaMbhuH zambhurUrjitaH / zukasAraNacandrArkajagadvIbhatsaniHsvanAH / / 2 / / jvarogranakramakarA'vajrAkhyodyAmaniSThurAH / gaMbhIraninadAdyAzca saMnadvA ramasAnvitAH / / 3 / / siMhasaMvRddhavAhoDhasyandanArpitamUrtayaH / kSobhayantaH pariprAptAH kapiketuvarUthinIm / / 4 / / tAn samApatato dRSTA rAkSasAn pArthivAnparAn / ime vAnaravaMzAgrAH pArthivA yodadhumudyatAH / / 5 / / madanAGkarasaMtApasthitAkrozanandanAH / duritAnaghapuSpAsvavighnaprItiMkarAdayaH // 6 // anyolyAhUtameteSAmamavat paramaM raNam / kurvadbhirjaTilaM vyoma zastrairbahuvidhairdhanam / / 7 / / abhilaSyati saMtApo mArIcaM samare tadA / prathitaH siMhajaghanamudyAnaM vighnasaMjJakaH / / 8 / / AkrozaH sAraNaM pApaH zukAkhyaM nandano jvaram / teSAM spardhAvatAmevaM suddhaM jAtaM niyantritam // 9 // tataH kliSTena saMtApo mArIcena nipAtitaH / nandanena hataH kRcchAjjvaraH kuntena vakSasi / / 10 / / prathitaH siMhakaTinA vighna zvodAmakIrtinA / hato'tha yuddhasaMhAraH savitAstaM samAgamat // 11 // zrutvA svaM svaM hataM nAthaM nimagnAH zokasAgare / striyo vibhAvarImetAmanantAmiva menire // 12 // anyedyaH saMtatakrodhAH sAmantA yodadhumudyatAH / vajrAkhyaH kSapitArizca mRgendradamano vidhiH // 13 // zambhuH svayaMbhuzcandrArkAstathA vajrodarAdayaH / rAkSasAdhipavargIyAstebhyo'nye vAnaradhvajAH // 14 // athAnantara hasta aura prahasta vIroMko marA suna dUsare dina utkaTa krodhase bhare bahuta-se yoddhA yuddha karaneke lie ugrata hue // 1 // jinake kucha nAma isa prakAra haiM-mArIca, siMhagaghana, svayambhU, zambhu, ajita, zuka, sAraNa, candra, akaM, jagadvIbhatsa, niHsvana, jvara, ugra, naka, makara, vajrAkhya, udyAma, niSThura aura gambhora, ninada Adi / ye sabhI yoddhA kavaca dhAraNa kara yuddha ke lie taiyAra the, vegase sahita the, siMhoM aura paripuSTa ghor3oMse jute hue rathoMpara ArUr3ha the tathA vAnaravaMziyoMkI senAko kSobhita karate hue A paha~ce // 2-4 // una rAkSasavaMzI uttamottama rAjAoMko Ate dekha vAnaravaMzake pradhAna rAjA yuddha karaneke lie udyata hue / / 5 / / inameM se kuchake nAma isa prakAra haiM-madana, aMkura, santApa, prasthita, Akroza, nandana, durita, anagha, puSpAstra, vighna aura protikara Adi // 6 // AkAzako atyanta jaTila karanevAle nAnA prakArake zastroMse donoM pakSake logoMkA eka dUsareko lalakAra-lalakArakara bhayaMkara yuddha huA ||7|| usa sagaya yuddha meM santApa, mArIcako cAha rahA thA; prathita, siMhajadhanako; vighna, udyAmako; Akroza, sAraNako; pApa, zukako aura nandana, jvarako; dekha rahA thaa| isa prakAra spardhAse bhare hue ina saba yoddhAoMkA vikaTa yuddha huA / / 8-9 // tadanantara klezase bhare hue mArIcane santApako girA diyaa| nandanane vakSaHsthala meM bhAlekA prahAra kara bar3e kaSTase jvarako mAra DAlA / / 10 / / siMhajaghanane prathitako aura udyAmane vighnako mAra giraayaa| tadanantara sUrya asta huA aura usa dinake yuddhakA upasaMhAra huA // 11 / / apane-apane patiko marA suna striyA~ zokarUpI sAgarameM nimagna huI aura usa rAtriko ananta-bahata bhAro mAnane lagI / / 12 / / tadanantara dUsare dina tIvra krodhase bhare vajrAkhya, kSapitAri, mRgendradamana, vidhi, zambhu, svayambhu, candra, arka tathA vanodara Adi rAkSasa pakSake aura unase bhinna dUsare vAnara pakSake yoddhA 1. vajrAkSo ghAti niSThurAH ma., ka.; vajrAkSodyAnaniSThurAH ja., k.| 2. saMvRtta- j.| 3. krodha- j.| 4. zukAkSaM ma. / 5. vajrAkSaH ma. / Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTitama parva 375 janmAntarArjitakrodhakarmabandhodayena te / yo paramamAsaktA nijajIvitanispRhAH // 15 // kSapitAriH samAhRtaH saMkrodhena mahAruSA / mRgAridamano balinA saMhato bAhuzAlinA // 16 // vidhirvitApinA'nyonyameva jAte mahAhave / bhaTeSvajJAtasaMjJeSu nipatatsUpaleSviva // 17 // zAlastADitaH pUrva vajrodaramatADayat / sakrodhaM suciraM yuddhaM kSapitAriramArayat // 18 // vizAladyutinAmA ca zambhunA vinipAtitaH / mRtyu svayaMbhuvA nIto vijayo yaSTitADitaH // 19 // vitApividhinA dhvasto gadAghAtena kRcchrataH / sAmantairiti hanyante sAmantAH zatazastadA // 20 // avasIdattato dRSTvA svaM kiSkindhapatirbalam / paramakrodhasaMbhAro yAvatsaMnaddhamudyataH // 21 // aJjanAtanayastAvattatsvasainyena yugmahIm / vAraNoDhaM rathaM hemamArUDho yodadhumudyayau // 22 // rakSaHsAmantasaMghAto dRSdaiva pavanAtmajam / gavAmiva gaNo bhrAntastrastaH kezaridarzanAt // 23 / / Ucuzca rAkSasAH so'yaM hanUmAn vAnaradhvajaH / adyaiva vidhavA yoSAH paraM bahvIH kariSyati // 24 // mAlI tasyAgrato bhUto yuddhArthI rAkSasottamaH / samutya zaraM tasya puro vAtirajAyata // 25 / / tayorabhUnmahayuddhaM zarairAkarNasaMhitaH / upAttasAdhunisvAnaM krameNa paramoddhatam // 26 // sacivAH sacivaiH sAkaM rathino rathibhistathA / sAdino sAdibhiH satrA lagnA yuktaraNodyatAH // 27 // mAlinaM naSTamAlokya zaktyA pavanajanmanaH / vajrodaro'bhavattasya puraH paramavikramaH // 28 / / ciraMkRtaraNo'thAyaM vAtinA virathIkRtaH / rathamanyaM samAruhya mArutiM samadhAvata / / 21 / / kRtvA taM virathaM bhUyo mArutiH paramodayaH / uparyavAhayattasya rathaM mArutaraMhasam // 30 // yaddha karane ke lie udyata hae // 13-14 // janmAntaroMmeM saMcita krodha karmake tIvra udayase ve apane jIvanase niHspaha ho bhayaMkara yaddha karane meM jaTa paDe // 15 // mahAkrodhase bhare saMkrodhane kSapitAriko lalakArA, bhujAoMse suzobhita balIne siMhadamanako bulAyA aura vitApine vidhiko pukaaraa| isa prakAra paraspara mahAyuddha honepara jinake nAmoMkA patA nahIM thA aise aneka yoddhA mara-marakara aise girane lage mAno patthara ho barasa rahe hoM / / 16-17|| jisapara pahale prahAra kiyA gayA thA aise zArdalane vajrodarako maaraa| dIrghakAla taka yaddha karanevAle saMkrodhako kSapitArine mAra DAlA // 18 // zambhune vizAladyutiko mAra girAyA, svayambhUne yaSTikI coTase vijayako mRtyu prApta karA dI aura vidhine gadAke prahArase vitApiko bar3I kaThinAIse mArA thaa| isa prakAra usa samaya sAmantoMke dvArA saikar3oM sAmanta mAre gaye the // 19-20 / / tadanantara apanI senAko naSTa hotI dekha paramakrodhase bharA sugrIva jabataka kavaca dhAraNa karaneke lie udyata huA tabataka apanI senAse pRthivIko vyApta karanevAlA hanumAn hAthiyoMse jute svarNamaya rathapara savAra ho yuddha karaneke lie uTha khar3A huA // 21-22 / / jisa prakAra siMhako dekhakara gAyoMkA samUha bhayabhIta ho idhara-udhara bhAgane lagatA hai, usI prakAra hanumAnko dekha rAkSasa-sAmantoMkA samUha bhayabhIta ho idhara-udhara bhAgane lagA // 23 / / rAkSasa paraspara kahane lage ki yaha hanumAn Aja hI aneka striyoMko vidhavAe~ kara degA // 24 // tadanantara yuddhakA abhilASI rAkSasoMkA ziromaNi, mAlI hanumAnke Age AyA so hanumAn bhI bANa nikAlakara usake sAmane jA pahu~cA / / 25 / / kAnoM taka khIMca-khIMcakara car3hAye hue bANoMse una donoMkA aisA mahAyuddha huA ki jisameM krama-kramase ThIka-ThIka zabdakA uccAraNa ho rahA thA, tathA jo parama uddhatatAse yukta thA / / 26 / / yogya yuddha karane meM tatpara saciva sacivoMke sAtha, rathI rathiyoMke sAtha aura ghur3asavAra ghur3asavAroMke sAtha jUjha par3e / / 27|| hanumAnkI zaktise mAlIko naSTa huA dekha parama parAkramI vajrodara usake sAmane AyA / / 28 / / cirakAla taka yuddha karaneke bAda hanumAn ne jaba use ratharahita kara diyA taba vaha dUsare rathapara savAra ho hanumAnkI ora daur3A // 29 // parama 1. saMnaddha j.| Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe syandanodvAhinAgAMhicUrNitaH sa raNAjire / amuJcata dutaM prANAn huGkAreNApi varjitaH ||31|| tato'syAmimukhaM tasthau svapakSavadhakopitaH / jambUmAlIti vikhyAto rAvaNasya suto balI // 32 // asAvutthitamAtrazca dhvajaM vAnaralAnchanam / ciccheda vAyuputrasya candrArddhasadRzeSuNA ||33|| ketukalpanahaSTena tasya mArutinA dhanuH / kavacaM ca tato nItaM purANanRNazIrNatAm ||34|| "tatastanUdarIsUnurvadhvAnyaM kavacaM dRDham / atADayanmarutsUnuM tIkSNairvakSasi sAyakaiH ||35|| bAlanIlotpalamlAnanAlasparzasamudbhavaiH / asevata sa taiH saukhyaM dharaNIdharadhIradhIH ||36|| athAsya vAyuputreNa rathayuktaM mahoddhRtam / muktaM siMhazataM SaSThIcandra vakreNa patriNA ||37|| daMSTrAkarAlavadanaiH sphurallohitalocanaiH / tairutpasya nijaM sainyaM sakalaM vihvalIkRtam ||38|| mahAkallolasaMkAzAstasya sainyArNavasya te / krUranakrasamAnA vA jAtAH prabalamUrtayaH ||39|| caNDasaudAminIdaNDamaNDalAkArahAriNaH / sainyameghasamUhaM te paramaM kSobhamAnayan // 40 // raNasaMsAracakre'sau sainyalokaH samantataH / siMhakarmabhiratyartha mahAduHkhavazIkRtaH // 41 // vAjino vAraNA mattA rathArohAzca vihvalAH / raNavyApAranirmuktArnezurdaza dizastataH ||12|| tato naSTeSu sarveSu sAmanteSu yathAyatham / apazyadvAvaNaM vAtidUre'vasthitamagrataH ||43|| - Aruhya ca rathaM siMhairyuktaM paramabhAsuraiH / adhAvadvANamutya viMzatyarddhamukhaM prati // 44 // 376 abhyudayake dhAraka hanumAn ne use punaH ratharahita kara diyA aura usake Upara vAyuke samAna vegazAlI apanA ratha car3hA diyA ||30|| jisase rathako khIMcanevAle hAthiyoMke pairoMse cUra-cUra hokara usane raNAMgaNa meM zIghra hI prANa chor3a diye / aba hu~kAra se bhI rahita ho gayA ||31|| tadanantara rAvaNakA jambUmAlI nAmakA prasiddha balavAn putra, apane pakSa ke logoM kI mRtyuse kupita ho hanumAna ke sAmane khar3A huA ||32|| isane khar3e hote hI, ardhacandra sadRza bANake dvArA hanumAn kI vAnaracihnita dhvajA cheda DAlI ||33|| tadanantara dhvajAke chedase harSita hue hanumAnne usake dhanuSa aura kavacako jIrNa tRNake samAna jarjaratAko prApta karA dI arthAt usakA dhanuSa aura kavaca donoM hI tor3a diye ||34|| tadanantara mandodarIke putra jambUmAlIne tatkAla hI dUsarA majabUta kavaca dhAraNa kara tIkSNa bANoM dvArA hanumAn ke vakSaHsthalapara prahAra kiyA ||35|| so pahAr3a ke samAna atyanta dhIra buddhiko dhAraNa karanevAle hanumAnne una bANoMse aise sukhakA anubhava kiyA mAno bAla nIlakamalake murajhAye hue nAloMke sparzase utpanna hue sukhakA hI anubhava kara rahA ho ||36|| tadanantara hanumAnne SaSThI candramAke samAna kuTila bANake dvArA jambUmAlIke rathameM jute hue mahA uddhata sau siMha chor3a diye arthAt eka aisA bANa calAyA ki usase jambUmAlIke meM jute so siMha chUTa gaye ||37|| jinake mukha dAr3hoMse bhayaMkara the tathA lAla-lAla A~kheM camaka rahI thIM aise una sihoMne uchalakara apanI samasta senAko vihvala kara diyA ||38|| usa senArUpI sAgara ke madhya meM ve siMha bar3I-bar3I taraMgoM ke samAna jAna par3ate the athavA atizaya balavAn krUra magaramacchoM ke samAna dikhAI dete the || 39 || camakate hue vidyuddaNDake samUhakA AkAra dhAraNa karanevAle una siMhoMne senArUpI meghoMke samUhako atyanta kSobha prApta karAyA thA ||40|| yuddharUpI saMsAracakra ke bIca meM sainikarUpI prANI, siMharUpI karmoMke dvArA saba orase atyanta duHkhI kiye gaye the // 41 // ghor3e, madonmatta hAthI aura rathoMke savAra - sabhI loga vihvala ho yuddha sambandhI kArya chor3a dazoM dizAoM meM bhAgane lage // 42 // tadanantara yathAyogya rIti se saba sAmantoMke bhAga jAnepara hanumAnne kucha dUra sAmane sthita rAvaNako dekhA || 43 // tadanantara vaha atyanta dedIpyamAna siMhoMse yukta rathapara savAra ho bANa khIMcakara rAvaNakI 1. mandodarIputraH / 2. tIkSNaM ma / 3. zataiH ma / 4 ityarthamahAduHkha - ma. 1 Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTitama parva 377 dazAsyastrAsitaM vIkSya nijaM kesaribhirbalam / samIpaM cAJjanAsUnuM kRtAntamiva durddharam // 45 / / cakre yoddhamamiprAyaM yAvatsaMnAhatatparaH / tAvanmahodaro'syAnte saMrambheNa samudyayau // 46 // mahodarasya ca vAtezca vartate yAvadAhavaH / tAvatte harayaH prAjJehItAH svAmibhiH zanaiH / / 47 / / vazIbhUtepu siMheSu jAtA saMto mahAruSaH / vAyuputraM samutpetuH samastA rAkSasadhvajAH // 4 // tathApyanilasU nustAna muJcataH zarasaMhatIH / dadhAra maNDalIbhUtAn patatrisacivaiH kRtI / / 49|| te zilImukhasaMghAtAH prahitAstasya rAkSasaiH / saMyatasya yathA''krozA nAbhavankampakAriNaH // 50 // rakSobhirveSTitaM dRSTvA taistamatibhUrimiH / ime vAnaravINAH samarAya samudyayuH // 51 // suSeNo nalanIlau ca prItikaro virAdhitaH / saMtrAsako harikaTiH sUryajyotirmahAbalaH // 52 // jAmbUnadasutAdyAzca siMhebhAzvayutaH sthaiH / kRcchAdrAvaNasainyasya nivArayitumudyatAH // 53 // taiH samApati taiH sainyaM dazagrIvasya sarvataH / parISahariva dhvastaM mahAtucchataM vratam // 54 // AtmIyAnAkulAn dRSTA yuyutsuM ca dazAnanam / AdityazravaNo yo mudgato sumahAbalaH // 55 / / dRSTvA tamudgataM vIraM jvalantaM raNatejasA / suSeNAdInime prApuH sAdhArayitumAkulAH // 56 // "indurazmirjayaskandazcandrAbho rativarddhanaH / aGgo'Ggado'tha saMmedaH kumudaH zazimaNDalaH // 57 / / balizcaNDataraGgazca sAro ratnajaTI jayaH / belAkSepI vasantazca tathA kolAhalAdayaH // 5 // tataste bahubalatvena pravIrAH padmapakSiNaH / lagnA mahAhavaM katu zatrusAmantaduHsaham // 59 // ora dauDA // 44 // apanI senAko siMhoMke dvArA trAsita tathA yamarAjake samAna dadhaMra hanumAnako pAsa AyA dekha, kavaca Adi dhAraNa karanemeM tatpara rAvaNane jyoMhI yuddhakA vicAra kiyA tyoMhI usake pAsa baiThA mahodara krodhapUrvaka uTha khar3A huA / / 45-46 / / idhara jabataka mahodara aura hanumAnkA yuddha hotA hai tabataka ve chUTe hue siMha dhIre-dhIre buddhimAn svAmiyoMke dvArA pakar3a liye gaye // 47|| siMhoMke vazIbhUta honepara jinakA tIna krodha bar3ha rahA thA aise samasta rAkSasa yadyapi pavanaputrapara TUTa par3e // 48|| tathApi atizaya kuzala hanumAnne, bANasamUhako chor3anevAle una samasta rAkSasoMko bANarUpI mantriyoMke dvArA roka liyA // 49 // jisa prakAra durjana manuSyoMke dvArA kahe hue durvacana saMyamI manuSyake kampana utpanna karanevAle nahIM hote usI prakAra rAkSasoMke dvArA chor3e hue bANoMke samUha hanumAnke kampana utpanna karanevAle nahIM hue arthAt dhIravIra hanumAna, rAkSasoMke bANoMse kucha bhI vicalita nahIM huA // 50 // tadanantara hanumAnko bahuta-se rAkSasoMke dvArA ghirA dekha vAnara pakSake ye yoddhA yuddhake lie udyata hue|||51|| suSeNa, nala, nIla, prItikara, virAdhita, santrAsaka, harikaTi, sUryajyoti, mahAbala aura jAmbUnadake putra aadi| ye saba siMha, hAthI aura ghor3oMse jute hue rathoMpara savAra ho bar3I kaThinAIse rAvaNakI senAko rokaneke lie udyata hae // 52-53|| jisa prakAra kisI atyanta tuccha puruSake dvArA dhAraNa kiyA huA vrata pariSahoMke dvArA dhvasta-naSTa-bhraSTa ho jAtA hai usI prakAra saba orase Ate hue vAnarapakSake yoddhAoMse rAvaNakI senA dhvasta ho gayI // 54 // apane pakSake logoMko vyAkula dekha rAvaNa yuddha karanekA abhilASI huA, so use dekha mahAbalavAn bhAnukarNa (kambhakarNa) yaddha karane ke lie uThA // 55 // raNake tejase dedIpyamAna vIra bhAnukarNako uThA dekha, ye loga suSeNa Adiko sahArA dene ke lie pahuMce // 56 // candrarazmi, jayaskanda, candrAbha, rativardhana, aMga, aMgada, sammeda, kumuda, candramaNDala, bali, caNDataraMga, sAra, ratnajaTI, jaya, belAkSepI, vasanta, tathA kolAhala Adi / / 57-58 / / ye saba rAma pakSake atyanta balavAn yoddhA, aisA mahAyuddha karane 1. sakrodhena m.| 2. sUnozca ma. ! 3. saMvAhako harikoTiH m.| 4. indrarazmi ma. k.| 5. zatruNAmatiduHsaham m.| 2-48 Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 378 padmapurANe kraddhena kummakarNena tataste raNapAmanAH / vidyayA svApitAH sarve darzanAvaraNIjayA // 6 // nidrAdhUrNitanetrANAM teSAM zastrAvasaMginAm / karebhyaH sAyakAH petuH zithilebhyaH samantataH // 61 // nidrAvidgANasaMgrAmAnetAnavyaktacetanAn / dRSTA'mujata sugrIvo vidyA drAkpratibodhinIm // 62 // pratibuddhAstayA te'tha sutarAM jaattejsH| hanUmadAdayo yoddhaM pravRttAH saMkulaM param // 63 // zAkhAkesaricihnAnAM balamatyarthapuSkalam / chatrAsipatrasaMkIrNamacchinnaraNalAlasam // 64 // sparddhamAnaM samAlokya kSubdhasAgarasaMnibham / avasthAM casvavAhinyAH pariprAptAmasundarIm // 65 // *utsehe rAvaNo yodadhaM praNamya ca tamindrajit / kRtAJjaliridaM vAkyamabhASata mahAdyatiH // 66 // tAta tAta na te yuktaM saMprAptaM mayi tiSThati / niSphalatvaM hi me janma satyevaM pratipadyate // 6 // nakhacchedye tRNe kiM vA parazorucitA gatiH / tato bhava suvizrabdhaH karomyeSa tavepsitam // 68 // ityuktvA mudito'tyantamAruhya girisaMnibham / trailokyakaNTakAmikhyaM gajendra paramapriyam // 65 // gRhItAdarasarvasvo mahAsacivasaMgataH / RddhaghAkhaNDalasaMkAzaH pravIro yo mudyataH / / 7 / / kapidhvajabalaM tena vividhAyudhasaMkaTam / grastamutthitamAtreNa mahAvIryeNa mAninA / / 71 // kiSkindhAdhipateH sainye na so'sti kapiketanaH / yo na zakrajitA viddhaH shrairaakrnnsNhitaiH||72|| kimayaM zakrajinnAyaM zakro vahnityaM nu kim / utAyamaparo bhAnuriti vAcaH samudyayuH // 73 // lage ki jo zatru-sAmantoMko atyanta duHsaha thA / / 59 // tadanantara raNako khAjase yukta una saba vIroMko krodhase bhare bhAnukarNane nidrA nAmA vidyAke dvArA sulA diyA // 60|| tatpazcAt nidrAse jinake netra ghUma rahe the aise zastroMko dhAraNa karanevAle una vIroMke hAtha saba orase zithila par3a gaye tathA unase astra-zastra nIce girane lage // 61|| nidrAke kAraNa jinakA yuddha banda ho gayA thA tathA jinakI cetanA avyakta ho cukI thI aise una sabako dekha sugrIvane zIghra hI pratibodhinI nAmakI vidyA chor3I // 62 // tadanantara usa vidyAke prabhAvase pratibuddha honeke kAraNa jinakA teja atyanta bar3ha gayA thA aise hanumAn Adi vIra atyanta bhayaMkara yuddha karaneke lie pravRtta hue // 63 / / vAnaravaMziyoMkI vaha senA bahuta bar3I thI, chatra, khaDga tathA vAhanoMse vyApta thI, usakI yuddhakI lAlasA samApta nahIM huI thI, uttarottara spardhA karanevAlI thI, aura kSobhako prApta hue sAgarake samAna jAna par3atI thii| isake viparIta rAvaNakI senAkI dazA atyanta azobhanIya ho rahI thI so vAnaravaMziyoMkI senA tathA apanI senAkI dazA dekha rAvaNa yuddhake lie utsAhI huA so mahAdIptikA dhAraka indrajit praNAma kara tathA hAtha jor3akara yaha kahane lagA ki // 64-66 / / he tAta ! he tAta ! mere rahate hue isa samaya ApakA yuddhake lie tatpara honA ucita nahIM hai kyoMki aisA honepara merA janma niSphalatAko prApta hotA hai / / 67 / / are! jo tRNa nakhake dvArA chedA jA sakatA hai vahA~ parazukA prayoga karanA kyA ucita hai ? isalie Apa nizcinta rahie ApakA manoratha maiM pUrNa karatA hU~ // 68 // itanA kahakara atyadhika prasannatAse bharA indrajit parvatake samAna trailokyakaNTaka nAmaka apane parama priya gajendrapara savAra hokara yuddha ke lie udyata huaa| usa samaya jisane AdararUpI sarvasva grahaNa kiyA thA, aisA vaha indrajit mahAmantriyoMse sahita thA, sampadAse indrake samAna jAna par3atA thA tathA atizaya dhora-bIra thA // 69-70 / / usa mahAbalavAn mAnI indrajitne uThate hI nAnA zastroMse bharI vAnaroMkI senA kSaNamAtrameM grasa lI-dabA dI // 71 / / sugrIvako senAmeM aisA eka bhI vAnara nahIM thA jise indrajitne kAna taka khice hue bANoMse ghAyala nahIM kiyA ho / / 72 / / usa samaya logoMke mukhase 1. yathA ma., ka., j.| 2. sa vAhinyA: m.| 3. utsahe m.| 4. paramaM priyaH m.| 5. masthita-ma. / 6. vahniriyaM m.| Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTitamaM parva 379 grasyamAnaM nijaM sainyaM vIkSya zakrajitA tataH / sugrIvaH svayamudyAta: prabhAmaNDala eva ca / / 74 // tabaTAnAmabhUyuddhamanyonyAhvAnasaMkulam / zastrAndhakAritAkAzamanapekSitajIvitam / / 75 // 'azvarazvAH samaM lagnAH nAgA nAgai rathA rathaiH / nijanAthAnurAgeNa mahotsAhA~ bhaTA bhaTaiH // 76 // jagAdendrajitaH RddhaH kiSkindhezaM puraH sthitam / apUrvazastrabhUtena svareNa gaganaspRzA // 77 // dazAsyazAsanaM tyaktvA zAkhAmRgapazo tvayA / kvAdhunA gamyate pApa mayi kopamupAgate // 78 // indIvaranibhenAdya sAyakena tavAmunA / zirazchinami saMrakSAM kurutAM kSitigocarau / / 79 // kiSkindhezastato'vocat kimemirgarjitaimudhA / mAnazRGgamidaM bhagnaM tattu pazya mayAdhunA // 8 // ityukta kopasaMbhAraM vahannindrajito'dbhutam / cApamAsphAlayannasya samIpatvamupAgataH / / 81 // zazimaNDalasaMkAzacchatracchAyAnusevitaH / mamoca zarasaMghAtaM kiSkindhAdhipati prati // 82 // so'pyAkarNasamAkRSTAn bANAnnAdopalakSitAn / nijarakSAmahAdakSazcikSependrajitaM prati // 83 // tena bANasamUhena saMtatena nirantaram / jAtaM namastalaM sarva mUrtiyuktamivAparam / / 84 // meghavAhanavIreNa prabhAmaNDalasundaraH / AhUto vajranakrazca virAdhitamahIbhRtA / / 8 / / virAdhitanarendraNa vjrnkrnrottmH| rAjan vakSasi cakreNa bhAsureNAbhipAtitaH // 86 // tADito vajranakreNa so'pi cakreNa vakSasi / vinA hi pratidAnena mahatI jAyate pA / / 8 / / cakramanAhaniSpeSajanmavahnikaNotkaraiH / caJcadulkAsphuliGgaughapiGgatAM gaganaM gatam // 88 // isa prakArake vacana nikala rahe the ki yaha indrajit nahIM hai ? kintu indra hai ? athavA agnikumAra deva hai, athavA koI dUsarA sUrya hI udita huA hai / / 73 // tadanantara apanI senAko indrajitke dvArA dabI dekha svayaM sugrova aura bhAmaNDala yuddhake lie utthe||74|| tatpazcAt unake yoddhAoMmeM aisA yuddha huA ki jo parasparake bulAneke zabdase vyApta thA, zastroMke dvArA jisameM AkAza andhakArayukta ho rahA thA aura jisameM prANoMko apekSA nahIM thI / / 75 / / ghor3e ghor3oMse, hAthI hAthiyoMse, ratha rathoMse aura apane svAmIke anurAgake kAraNa mahotsAhase yukta paidala sainika paidala sainikoMse bhir3a gaye ||76 / / athAnantara krodhase bharA indrajit sAmane khar3e hue sugrIvako lakSya kara apUrva zastrabhUta gaganasparzI svarase bolA ||77 // ki are ! pazutulya nIca vAnara ! pApI! rAvaNakI AjJA chor3akara aba tU mere kupita rahate hue kahA~ jAtA hai ? ||78 // Aja maiM isa nIla kamalake samAna zyAma talavArase terA mastaka kATatA hU~, bhUmigocarI rAma-lakSmaNa terI rakSA kareM // 79 // tadanantara sugrIvane kahA ki ina vyarthakI garjanAoMse kyA lAbha hai ? dekha terA mAnarUpI zikhara maiM abhI hI bhagna karatA hU~ // 80 / / itanA kahate hI krodhake bhArako dhAraNa karanevAlA indrajit adbhuta rUpase dhanuSakA AsphAlana karatA huA sugrIvake samIpa pahu~cA / / 81 // tatpazcAt idhara candramaNDalake samAna chatrakI chAyAse sevita indrajitne sugrIvako lakSya kara bANoMkA samUha chor3A / / 82 / / udhara apanI rakSA karane meM atyanta catura sugrIvane bhI kAna taka khice tathA zabdase yukta bANa indrajitkI ora chor3e / / 83 / / una vistRta bANoMke samUhase nirantara vyApta huA samasta AkAza aisA ho gayA mAno mUrtidhArI dUsarA hI AkAza ho // 84 / / udharase vIra meghavAhanane bhAmaNDalako lalakArA aura idharase rAjA virAdhitane vajranakrako pukArA // 85 // gautama svAmI zreNikase kahate haiM ki he rAjan ! rAjA virAdhitane vajranakra rAjAkI chAtIpara dedIpyamAna cakrakI coTa dekara use girA diyA // 86 / / isake badale vajranakrane bhI saMbhalakara virAdhitakI chAtIpara cakrakA prahAra kiyA so Thoka hI hai kyoMki badalA cukAye binA bar3I lajjA utpanna hotI hai / / 87 // usa samaya cakra aura 1. azvarazvaiH ma. / 2. mahotsAhabhaTAH m.| 3. samAkRSyan m.| 4. nijarakSamahArakSa -ma. / 5. rAjavakSasi m.| Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 380 padmapurANe laGkAnAthasya putreNa nirastraH sUryanandanaH / kRtaH saMgrAmazauNDena saMgrAmAdanivartakaH // 89 // tenApi tasya vajreNa sarvazastraM nirAkRtam / puNyAnukUlitAnAM hi nairantayaM na jAyate // 10 // avatIrya tataH kruddho nAgAdindrajito drutam / siMhasyandanamAruhya piJjarIkRtapuSkaram // 51 // samAhitamatirnAnAvidyAstragatipaNDitaH / yodadhumabhyudyato bibhradrasannavamivAhave / / 12 / / astraM dhanaughanirghoSaM saMprayujya savAruNam / dizaH' kiSkindharAjasya cakArAlokavarjitAH // 13 // tenApi pavanAstreNa kRsachatradhvajAdinA / tadastraM vAruNaM kvApi nItaM tUlotkaropamam // 14 // ghanavAhanavIro'pi prabhAmaNDalabhUbhRtaH / AgneyAstraniyogena cakAra dhanuri-dhanam / / 15 / / tasya sphuliGgasaMsargAdanyeSAmapi cApinAm / dhUmodgArAnamuJcanta dhanuSi bhayavIkSitam // 16 // nitAntabahayodhaNAM jIvitagrasanAdiva / prAptAnAM paramAjINa dhanuSAM te tadAbhavan // 17 // vAruNena tato'sreNa svaritaM janakAtmajaH / AgneyAstraM nirAcakre svacakre kRtapAlanaH // 98 / / tato mandodarIsUnuzcake taM rathavarjitam / tathAvidhamahAsattvamAkulatvavivarjitam / / 9 / / prayogakuzalazcArumastraM tAmasamakSipat / tenAndhakAritaM sainyaM sarva janakajanmanaH / / 1.0 // sa nAjAnAd dvipaM na kSmAMnAtmIyaM na ca zAtravam / andhadhvAntaparicchanno mUrchAmiva samAgataH / / 101 // kavacakI Takkarase jo agnike kaNa utpanna hue the, unake samUhase AkAza isa prakAra pIlA ho gayA mAno camakatI huI ulkAoMke tilagoMke samUhase ho pIlA ho rahA ho // 88 / / yuddha-nipuNa laMkAnAthake putra indrajitne sugrovako niHzastra kara diyA phira bhI vaha saMgrAmase pIche nahIM haTA // 89 / / pratyuta isake viparIta sugrovane bhI vajrake dvArA indrajitke sarvazastra dUra kara diye so ThIka hI hai kyoMki puNyAtmA jIvoMke kisI kAryameM antara nahIM par3atA // 90 / / tadanantara krodha se bharA indrajit zIghra hI hAthIse utarakara AkAzako pIlA karanevAle siMhoMke rathapara ArUr3ha huA // 91 // tatpazcAt jisako buddhi sthira thI, jo nAnA vidyAmaya astra-zastroMke calAne meM nipuNa thA aura jo yuddha meM mAno navIna rasa dhAraNa kara rahA thA aisA indrajit mAyAmaya yuddha karane ke lie udyata huA // 92 // prathama hI usane megha-samUhake samAna garjanA karanevAlA vAruNa astra chor3akara sugrIvako dizAoMko prakAzase rahita kara diyA // 93 // isake badale sugrIvane bhI chatra tathA dhvajA Adiko chedanevAlA pavana bANa calAyA jisase indrajitkA vAruNa astra ruIke samUhake samAna kahIM calA gayA // 14 // udhara vIra meghavAhanane bhI Agneya bANa calAkara rAjA bhAmaNDalake dhanuSako Indhana banA diyA arthAt jalA diyA / / 95 // usa dhanuSake tilagoMke sambandhase anya dhanuSadhAriyoMke dhanuSa bhI dhUma chor3ane lage jise saba senAne bar3e bhayase dekhA // 26 // una dhanuSoMne aneka yoddhAoMke prANa grasita kiye the isalie aisA jAna par3atA thA mAno unheM atyadhika ajIrNa ho ho gayA ho // 97 / / tadanantara apane cakra-senAko rakSA karate hue bhAmaNDalane zIghra hI vAruNa astra chor3akara Agneya astrakA nirAkaraNa kara diyA // 98 // tatpazcAt mandodaroke putra meghavAhanane prakArake mahAparAkramo evaM AkulatAse rahita bhAmaNDalako ratharahita kara diyA arthAt usakA ratha tor3a DAlA / / 99|| yahI nahIM prayoga karane meM kuzala meghavAhanane sundara tAmasa bANa bhI calAyA jisase bhAmaNDalakI samasta senA andhakArase yukta ho gayo / / 100 // vaha usa samaya andhakArake kAraNa na apane hAthI tathA pRthivIko jAna pAtA thA, na zatru sambandhI hAthI tathA pRthivI hI ko jAna pAtA thaa| gAr3ha andhakArase AcchAdita huA vaha mAno mUrchAko hI prApta ho rahA thA // 101 // 1. dizA m.| 2. bajitA ma. / 3. sa no jano dviSo na kSamA ma. / Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTitama parva 381 andhIbhUto dazAsyasya sutena janakAtmajaH / vimuktaviSadhUmaudhaiH veSTito nAgasAyakaiH / / 102 // tairasau vyAptasarvAGgo visphuradbhogamAsuraiH / candanamasaMkAzaH papAta vasudhAtale // 103 // evamindrajitenApi kRtA kiSkindhabhUbhRta: / avasthAdhvAntanAgAstradvayavyApArakAriNA // 104 / / tato vibhISaNo vidvAn vidyAstraraNavastuni / kRtvA karapuTaM mUni babhASe padmalakSmaNau // 105 // padma padma mahAvAho vIra lakSmaNa lakSmaNa / etAH pazya dizacchannAH zarairindrajiteritaiH // 106 // viyattalaM dharitrI ca tasya bANenirantaraiH / utpAtabhUtanAgAbhairAtene'tyantadaHkhadaiH / / 107 // kRtau sugrIvavaidehI nirastrau nAgasAyakaiH / baddhau nipAtitau bhUmau mayajAsutaniHsRtaiH / / 108 // udAre vijite deva zrIbhAmaNDalapaNDite / vIre sugrIvarAje ca bahuvidyAdharAdhipe // 109 / / saMghAtamRtyumasmAkamAsannaM viddhi rAghava / etau hi nAyakAvagrAvasmarapakSasya kevalau // 110 // etAmanAyakIbhUtAM vidyAdharavarUthinIm / palAyanodyatAM pazya samAzritya dizo daza / / 111 / / AdityazravaNenAsau pazya mArutanandanaH / vijitya sumahAyuddhe karAbhyAM baddhavigrahaH // 112 // zarajarjaritacchatraketukArmukakaGkaTaH / gRhItaH prasabhaM vIraH plavaGgadhvajapugavaH // 113 // yAvatsagrIvamAcakrau patitau dharaNItale / na saMbhAvayate kSipraM rAvaNI raNakovidaH // 11 // tAvadetau svayaM gatvA nizceTAvAnayAmyaham / tvaM sAdhAraya nirnAthAmimAM khecaravAhinIm / / 115 // yAvadevamasau pamaM lakSmaNaM cAbhimASate / sutArAtanayastAvada gatvA svairamalakSitaH // 116 // jaba bhAmaNDala usa tAmasabANase andhA ho rahA thA taba meghavAhanane use viSarUpI dhUmakA samUha chor3anevAle nAgabANoMse veSTita kara liyA // 102 / / uThate hue phanoMse suzobhita una nAgoMse jisakA samasta zarIra vyApta thA aura isalie jo candana vRkSake samAna jAna par3atA thA aisA bhAmaNDala pRthivIpara gira par3A // 103 / / isI prakAra tAmasa aura nAgapAza ina do astroMko calAne vAle indrajitne bhI sugrIvako dazA kI arthAt use tAmasAstrase andhA kara nAgapAzase bA~dha liyA // 104 // / tadanantara vidyAmaya zastroMse yuddha karane meM kuzala vibhISaNane hAtha jor3a mastakase lagA rAma-lakSmaNase kahA ki he mahAbAho ! rAma ! rAma ! he vIra ! lakSmaNa ! lakSmaNa ! dekho, ye dizAe~ indrajitake dvArA choDe hae bANoMse AcchAdita ho rahI haiM // 105-106 // utpAtakArI nAgoMke samAna AbhAvAle, atyanta duHkhadAyI usake nirantara bANoMse AkAza aura pRthivI vyApta ho rahI hai / / 107|| mandodarIke putroMne sugrIva aura bhAmaNDalako astrarahita kara diyA hai, tathA apane dvArA chor3e hue nAga bANoMse unheM bAMdhakara pRthivIpara girA diyA hai // 108 / / he deva ! atizaya catura bhAmaNDala aura aneka vidyAdharoMke rAjA vIra sugrIvake parAjita honepara he rAghava ! samajha lIjie ki hama logoMkI sAmUhika mRtyu nikaTavartI hai, kyoMki ye donoM hI hamAre pakSake pramukha nAyaka haiM // 109-110 / / idhara dekho, yaha vidyAdharoMkI senA nAyakase rahita honeke kAraNa dazoM dizAoMmeM bhAganeke lie udyata ho rahI hai / / 11 / / udhara dekho, kumbhakarNane mahAyuddha meM hanumAnko jItakara apane hAthoMse use kaida kara rakhA hai // 112 / / jisakA chatra, dhvaja, dhanuSa aura kavaca bANoMse jarjara kara diyA gayA hai, aisA yaha vIra hanumAn balAt kaida kiyA gayA hai // 113 // raNavizArada rAvaNakA putra, jabataka pRthivIpara par3e hue sugrIva aura bhAmaNDalake samIpa zIghratAse nahIM pahu~catA hai tabataka nizceSTa par3e hue ina donoMko maiM svayaM jAkara le AtA hU~, tuma nAyaka-rahita isa vidyAdhara senAko Azraya do // 114-115 / / isa taraha jabataka vibhISaNa rAma aura lakSmaNase kahatA hai 1. ma pustake tvevaM pATha: 'sarvAGge visphuradbhogabhAsuraizcandanadrumaH / yathA tathAyaM tairyuktaH papAta vasudhAtale // ' 2. nirasto ma. / 3. mandodarIputra / 4. deve ma. / 5. bhAmaNDalo / Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 382 padmapurANe ambaraM bhAnukarNasya paridhAnamamuJcata / hrIbhArAkulito jAtaH sa tadvaraNavihvalaH / / 117 // yAvadvAsaHsamAdhAnaparo'sau rAkSaso'bhavat / bhujapAzodarAdasya niHsRtastAvadAniliH // 118 // navo baddho yathA pakSI nirgataH paJjarodarAt / AsItsucakito vAtiH pratyupradyatisaMgataH // 119 // tato muditasaMprItau vimAnazikharasthitau / hanUmadadau vIrau rejatuH surasaMnimau // 120 / / tAbhyAmakumAreNa candrodarasutena ca / samaM lakSmIdharaH senA samAzvAsayitaM sthitaH // 121 // mandodarIsutaM tAvadabhiyAya vibhISaNaH / sa pitRvyaM sagAlokya cintAmetAmapAgataH // 122 // tAtasyAsya ca ko bhedo nyAyo yadi nirIkSyate / tato'bhimukhametasya nAvasthAtuM prazasyate / / 123 / / nAgapArzarimau baddhau mRtyaM yAtau visaMzayam / etAvacceha kartavyaM yuktaM tadavasarpaNam // 124 // iti saMcintya niryAtAvindra jinmeghavAhanau / gahanAhavamedinyAH kRtArthatvAbhimAninau // 125|| antaddhI sevite tAbhyAM saMbhrAntAtmA vibhISaNaH / trizUlahetirAmuktakaGkaTastaralekSaNaH // 126 // uttIrya svarathAdavIrastayoniSkampadehayoH / avasthAntaramadrAkSInnAgasAyakanirmitam / / 127 // tato lakSmIdharo'vocat padmanAbhaM vicakSaNaH / zrUyatAM nAtha yatremau mahAvidyAdharAdhipau // 128 // atyarjitau mahAsainyau mahAzaktisamanvitau / zrImAmaNDalasugrIvau nItAvastravimuktatAm // 129 // rAvaNasya kumArAbhyAM syUtAvuragamArgaNaiH / tatra tvayA mayA vApi sAdhyate kiM dazAnanaH / / 130 // tataH puNyodayAtpadmaH smRtvA lakSmaNamabravIt / tadA smara dara labdhaM yogyupadravanAzane // 13 // tabataka sutArAke putra aMgadane chipe-chipe jAkara kumbhakarNakA adhovastra khola diyA jisase vaha lajjAse vyAkula ho vastrake saMbhAlanemeM laga gayA // 116-117 // jabataka kumbhakarNa vastrake sa~bhAlane meM lagatA hai tabataka hanumAn usake bhujApAzake madhyase nikala bhAgA // 118 // jisa prakAra nayA baMdhA pakSI piMjar3eke madhyase nikalanepara cakita ho jAtA hai, usI prakAra hanumAn bhI kumbhakarNake bhujabandhanase nikalanepara cakita tathA ugra tejase yukta ho gayA // 119 / / tadanantara prasannatA aura santoSase yukta vIra hanumAna aura aMgada vimAnake agrabhAgapara baiTha devoMke samAna suzobhita hone lage / / 120 / / udhara aMgadake bhAI aMga aura candrodarake putra virAdhitake sAtha lakSmaNa, vidyAdharoMkI senAko dhairya baMdhAneke lie jA DaTe // 121 / / aba vibhISaNa, mandodarI ke putra indrajitke sAmane gayA so vaha kAkAko dekha isa cintAko prApta huA // 122 // ki yadi nyAyase dekhA jAye to pitAmeM aura isameM kyA bheda hai ? isalie isake sammakha khaDA rahanA acchA nahIM hai // 123 / / ye sugrova aura vibhISaNa nAgapAzase baMdhe haiM so niHsandeha mRtyuko prApta ho cuke haiM, isalie isa samaya yahA~se calA jAnA hI ucita hai // 124|| aisA vicArakara kRtakRtyatAke ahaMkArase bhare indrajit aura meghavAhana donoM hI yuddhabhUmise bAhara nikala gaye / / 125 // una donoMke antahita ho jAnepara jisakI AtmA ghabar3A rahI thI, jo trizUla nAmaka zastra dhAraNa kara rahA thA, jisane kavaca pahana rakhA thA, tathA jisake netra atyanta caMcala the aisA vIra vibhISaNa apane rathase utarakara vahA~ gayA jahA~ sugrIva aura bhAmaNDala nizceSTa par3e hue the| vahAM jAkara usane nAgapAzase nirmita donoMkI cintanIya dazA dekho // 126-127 // tadanantara buddhimAn lakSmaNane rAmase kahA ki he nAtha ! sunie, jahA~ ve mahAvidyAdharoMke svAmI, atizaya balavAn, bar3I-bar3I senAoMse sahita aura mahAzaktise sampanna ye bhAmaNDala aura sugrIva bhI rAvaNake putroM dvArA astra rahita avasthAko prApta ho nAgapAzase bA~dha liye gaye haiM vahA~ kyA tumhAre yA hamAre dvArA rAvaNa jItA jA sakatA hai ? ||128-130 / / taba puNyodayase smaraNa kara rAmane lakSmaNase kahA ki bhAI ! usa samaya dezabhUSaNa-kulabhUSaNa muniyoMkA upasarga dUra karanepara 1. kSaraddharaNa- ma. / 2. sphUtAvurumArgaNaiH ma. / Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaSTitama parva 383 mahAlocanadevasya tadamidhyAnamAtrataH / sukhAvasthasya sahasA siMhAsanamakampata / / 132 // AlokyAvadhinetreNa tato vijJAya saMbhramI / vidyAbhyAM prAhiNodyuktaM cintAvegaM nijaM suram // 133 // 'gatvA kathitaH kSemaH saMdezaH sAdaraM suraH / tAbhyAmuddhe dadau vidye parivArasamanvite // 134 // 'saiMha padmAvadAtasya yAnamarpayadadbhutam / samudyotitadikcakraM saumitrAya ca gAruDam // 135 / / 'vidye saMprApya saMmAnya dhIrau cintAgatiM mudA / pRSTavAtauM jinendrANAM pUjAM tau cakratuH param // 136 // paraM sAdhuprasAdaM ca prastAve saMgatodayam / sazaMsaturmudodAraguNagrahaNatatparau // 137 // 'adrASTAM ca surAstrANi bhAsurANi sahasrazaH / vAruNAgnimarutsRSTiprabhRtIni suvibhramau // 138 // candrAdisyasame chatre cArucAmaramaNDite / ratnAni ca pradattAni pihitAni nijaujasA // 139 // gadApraharaNaM vidyadvaktrA lakSmIdharaM zritA / halaM samasalaM padmaM daityAnAM bhayakAraNam / / 140 // mahimAnaM paraM prApya tAbhyAM saMmadasaMgataH / AzIHzatAni datvAsau gato devastriviSTapam // 14 // mandAkrAntAvRttam dharmasyaitadvidhiyutakRtasyAnavadyasya dhoraijJayaM stutyaM phalamanupama yuktakAlopajAtam / yatsaMgrApya pramadakalitAH dUramakkopasargAH saMjAyante svaparakuzalaM kartamadbhUtavIryAH // 142 // hama logoMko jo vara prApta huA thA usakA smaraNa karo // 131 / / usI samaya rAmake smaraNa mAtrase sukhase baiThe hue mahAlocana nAmaka garur3endrakA siMhAsana sahasA kampAyamAna huA // 132 // tadanantara avadhijJAnarUpI netrake dvArA saba samAcAra jAnakara garur3endrane zIghra hI do vidyAoMke sAtha apanA cintAvega nAmaka deva bhejA // 133 / / vahAM jAkara jisane Adarake sAtha kuzala sandeza sunAyA thA aise usa devane rAma-lakSmaNake lie parivArase sahita do prazasta vidyAeM dIM // 134 / / rAmake lie to Azcarya utpanna karanevAlI siMhavAhinI vidyA aura lakSmaNake lie diksamUhako dedIpyamAna karanevAlI garur3avAhinI vidyA dI // 135 // dhIravIra rAma-lakSmaNane, donoM vidyAe~ prApta kara cintAgati devakA bar3A sammAna kiyA, usase kuzala samAcAra pUchA aura tadanantara jinendradevako uttama pUjA kI / / 136 / / uttama guNoke grahaNa karane meM tatpara rahanevAle rAma-lakSmaNane yogya avasarapara prApta hue garur3endrake usa uttama prasAdako bar3e harSase stutikI prazaMsA kI // 137 // uttama zobhAko dhAraNa karanevAle rAma-lakSmaNane usI samaya vAruNAstra, AgneyAstra tathA vAyavyAstra Adi hajAroM devopanAta dedIpyamAna zastra sAmane khar3e dekhe arthAt usa devane ve saba zastra unheM diye // 138 / / sundara camaroMse suzobhita candramA aura sUryake samAna chatra tathA apanI kAntise AcchAdita aneka ratna bhI usa devane pradAna kiye // 139 // vidyudvaktra nAmaka gadA lakSmaNako prApta haI aura daityoMko bhaya utpanna karanevAle hala tathA musala nAmaka zastra rAmako prApta hue // 140 / / isa prakAra vaha deva rAma-lakSmaNake sAtha hapapUrvaka milakara tathA parama mahimAko prApta kara unheM saikar3oM AzIrvAda detA huA apane sthAnako calA gayA hai / / 141|| gautama svAmI rAjA zreNikase kahate haiM ki he rAjan ! jo yogya samayapara prazaMsanIya evaM anupama phalakI prApti hotI hai vaha vidhipUrvaka kiye hae nirdoSa dharmakA hI phala hai aisA dhIravIra manuSyoMko jAnanA caahie| dharmase vaha phala prApta hotA hai jise pAkara manuSya uttama harSase yakta hote haiM, unake upasarga dUrase hI chUTa jAte haiM aura ve mahAzaktise sampanna ho svaparakA kalyANa 1. gatvA kathitaH kSemaH saMdegaH ma. / 2. jayo: ma. / 3. vidyazaM prApya / 4. cittagati ma. / 5. AdattAM ma. / Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe AstAM tAvanmanujajanitAH saMpadaH kAGkSitAnAM yacchantISTAdadhikamatulaM vastu nAkazrito'pi / tasmAtpuNyaM kuruta satataM he janAH saukhyakAGkSAH yenAnekaM ravisamarucaH prApnutAzcaryayogam || 143 // ityArSe raviSeNAcAryaprokte padmapurANe vidyAlAbho nAma SaSTitamaM parva || 60 // 384 karanemeM samarthaM hote haiM // 142 // | athavA manuSya paryAya meM utpanna honevAlI sampadAoMkI bAta dUra rahe, svargaM sambandhI sampadAe~ bhI ise icchAse bhI adhika anupama sAmagrI pradAna karatI haiM / isalie sukhako icchA rakhanevAle he bhavyajano ! nirantara puNya karo jisase sUryake samAna kAntike dhAraka hote hue tuma aneka AzcaryakArI vastuoMke saMyogako prApta ho sako || 143 // D isa prakAra ArSa nAma se prasiddha, raviSeNAcArya dvArA kathita padmapurANa meM rAma-lakSmaNako vidyAoM kI prAptikA varNana karanevAlA sAThavA~ parva samApta huA // 60 // 1. manujajanitaM ma / [ Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekaSaSTitamaM parva etasminnantare divyakavacacchannavigrahau / lakSmIzrIvatsalakSmANau tejomaNDalamadhyagau // 1 // nAgArivAhanArUDhau sukAntau padmalakSmaNau / sainyasAgaramadhyasthau saiMhagAruDaketanau // 2 // parapakSakSayaM kartumudyato paramezvarau / saMgrAmadharaNImadhyaM tena sanaturutkaTau // 3 // agratastvarito jAtaH saumitrimitravatsalaH / divyaatptrvikssiptduurbhaaskrdiidhitiH||4|| zrIzailapramukhairvI rairvRtaH plavagaketanaiH / dadhAnastraidazaM rUpamazakyaparivarNanam / / 5 / / agrataH prasthite tasmin dvAdazAdityabhAsvaram / dRSTaM vibhISaNenedaM jagadvismitatejasA / / 6 / / garutmaketane tasmin saMprApta tattathAdhanam / astraM sAntamasaM kvApi gataM garuDatejasA // 7 // garutmatpakSavAtena kssobhitkssaarsindhunaa| nItA viSadharA nAzaM kubhAvA iva sAdhunA // 8 // tA_pakSavinirmaktamayUkhAlokasaMgatam / jAmbUnadaraseneva jagadAsIdvinirmitam // 9 // tato namazcarAdhIzau gatapannagavandhanau / prabhAmaNDalasugrIvau samAzvAsanamApatuH // 10 // sukhena prApya nidrAM ca ratnAMzukasamAvRtau / algdltaarekhaasmlNkRtvigrhau||11|| adhikaM mAsamAnAGgo vyaktocchavAsavinirgamau / nidrAkSaye paraM kAntau svasthasuptAvivotthitau // 12 // tato vismayamApannAH zrIvRkSaprathitAdayaH / vidyAdharagaNAdhIzAH papracchuH kRtapUjanAH // 13 // nAthAvApatsu vAmeSA dRSTapUrvA na jAtucit / vibhUtiragutA jAtA kutazciditi kathyatAm // 14 // athAnantara isI bIcameM jinake zarIra divya kavacoMse AcchAdita the, jo lakSmI aura zrIvatsa cihnake dhAraka the, tejomaNDalake madhyameM gamana kara rahe the, siMha tathA garur3a vAhanapara ArUr3ha the, atyanta sundara the, senArUpI sAgarake madhyameM sthita the, siMha tathA garur3a cihnase cihnita patAkAoMse yukta the, para-pakSakA kSaya karaneke lie udyata the aura utkaTa balake dhAraka the, aise paramamahimA sampanna rAma aura lakSmaNa vibhISaNake sAtha raNabhUmike madhya meM Aye // 1-3 // jinhoMne divyachatrake dvArA sUryako kiraNeM dUra haTA dI thIM tathA jo mitroMke sAtha sneha karanevAle the aise zIghratAse bhare lakSmaNa Age hue // 4 // usa samaya lakSmaNa hanumAn Adi pramukha vAnaravaMzI vIroMse ghire the tathA jisakA varNana karanA azakya thA aise devasadRza rUpako dhAraNa kara rahe the|||5|| lakSmaNake Age prasthAna karanepara Azcaryajanaka tejake dhAraka vibhISaNane dekhA ki yaha saMsAra eka sAtha udita hue bAraha sUryose hI mAno dedIpyamAna ho rahA hai // 6 // lakSmaNake Ate hI vaha usa prakArakA saghana tAmasa astra garur3ake tejase na jAne kahA~ calA gayA // 7 // lavaNa samudrake jalako kSobhita karanevAlI garur3ake paMkhoMkI vAyuse saba nAga isa prakAra naSTa ho gaye jisa prakAra ki sAdhuke dvArA khoTe bhAva naSTa ho jAte haiM / / 8 / / garur3ake paMkhoMse chor3I huI kiraNoMke prakAzase yukta saMsAra aisA jAna par3ane lagA mAno svarNarasase ho banA ho // 9 // tadanantara jinake nAgapAzake bandhana dUra ho gaye the aise vidyAdharoMke adhipati sugrIva aura bhAmaNDala dhairyako prApta hue // 10|| jo sukhase nidrA prAptakara ratnamayI kambaloMse AvRta the, sarparUpI latAoMkI rekhAoMse jinake zarIra alaMkRta the arthAt jinake zarIrameM nAgapAzake gar3arA par3a gaye the, jo pahalese kahIM adhika suzobhita the, aura jinake zvAsocchvAsakA nikalanA aba spaSTa ho gayA thA, aise donoM hI rAjA isa prakAra uTha baiThe, jisa prakAra ki sUkhase soye puruSa nidrAkSaya honepara uTha baiThate haiM // 11-12 / / tadanantara Azcaryako prApta hue 1. suketo ma. / 2. duru -m.| 3. svaccha ma. / 2-49 Page #404 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe vAhanAvastrasaMpattirAtapatre parA dyutiH / dhvajau ratnAni citrANi zrUyate divyamIdRzam ||15|| padmanAbhastato'gAdIttebhyo hiNDanamAtmanaH / upasarge ca zailA dezagotravibhUSayoH // 16 // caturAnanayogena sthitayordevanirmitam / prAtihAryaM samudbhUtaM kevalaM ca surAgamam // 17 // garuDendrasya toSaM ca pariprAptiM varastha ca / anudhyAnaprayogena mahAvidyAsamAgamam // 18 // tataste'vahitAH zrutvA paramAM yogisaMkathAm / idamUcuH pariprAptAH pramodaM vikacAnanAH // 19 // vaMzasthavRttam 386 ihaiva loke vikaTaM paraM yazo matipragalbhatvamudAraceSTitam / avApyate puNyavidhizca nirmalo nareNa bhaktyArpita sAdhusevayA // 20 // tathA na mAtA na pitA na vA suhRt sahodaro vA kurute nRNAM priyam / pradAya dharme matimuttamAM yathA hitaM paraM sAdhujanaH zubhodayAm // 21 // itiprazaMsArpita bhAvitAzciraM jinendramArgonnativismitAH param / balaM sanArAyaNamAzritA babhrurmahAvibhUtyA samupAzritA nRpAH // 22 // zArdUlavikrIDitam bhavyAmbhojamahAsamutsavakarIM zrutvA pavitrAM katha sarve harSamahArasodadhigatAH prItiM dadhAnAH parAm / tau nidrojjhatapuNDarIkanayanau saMprAptadevArcanau vidyAdharapuM gavAH surasamAH sarvAtmanApUjayan // 23 // zrIvRkSa Adi vidyAdhara rAjAoMne pUjA kara rAma lakSmaNase pUchA ki he nAtha! Apa donoMkI vipatti ke samaya jo pahale kabhI dekhane meM nahIM AyI aisI yaha adbhuta vibhUti kisa kAraNa prApta huI hai so kahie // 13-14|| vAhana, astrarUpI sampatti, chatra, parama kAnti, dhvajAe~ aura nAnA prakAra ke ratna jo kucha Apako prApta hue haiM ve saba divya haiM, devopanIta haiM aisA sunA jAtA hai || 15 // tadanantara rAmane una sabake lie kahA ki eka bAra vaMzasthavila parvata ke agrabhAgapara dezabhUSaNa aura kulabhUSaNa muniyoMko upasarga ho rahA thA so maiM vahA~ pahu~ca gayA || 16 | maiMne upasarga dUra kiyA, usI samaya donoM munirAjoMko kevalajJAna utpanna huA, caturmukhAkAra hokara donoM virAjamAna hue, devanirmita prAtihAryaM utpanna hue, devoMkA Agamana huA, garur3endra hamase santuSTa huA aura usase hameM ghara kI prApti huii| isa samaya usI garur3endrake dhyAnase ina mahAvidyAoMkI prApti huI / / 17-18 / / tadanantara sAvadhAna ho muniyoMkI uttama kathA zravaNa kara, jo parama pramodako prApta ho rahe the aura jinake mukhakamala harSase vikasita ho rahe the aise una saba vidyAdhara rAjAoMne kahA ki ||19|| bhaktipUrvaka kI huI sAdhusevAke prabhAvase manuSya isI bhavameM vizAla uttama yaza, vuddhiko pragalbhatA, udAra ceSTA aura nirmala puNya vidhiko prApta hotA hai ||20|| munijana uttama buddhiko dharmameM lagAkara manuSyoMkA jaisA zubhodayase sampanna parama priya hita karate haiM vaisA hita na mAtA karatI hai, na pitA karatA hai, na mitra karatA hai aura na sagA bhAI hI karatA hai ||21|| isa prakAra cirakAla taka prazaMsA kara jinhoMne apano bhAvanAe~ samarpita kI thIM aura jinendramArgakI unnati se jo parama Azcaryako prApta ho rahe the, aise mahAvaibhavase yukta rAjA, rAma aura lakSmaNakA Azraya pAkara atyanta suzobhita ho rahe the ||22|| isa taraha bhavya jIvarUpI kamaloMke utsavako karanevAlI 1. dezabhUSaNa - kulabhUSaNayoH / 2. bhavyAM bhojamahAnta- ma. / Page #405 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekaSaSTitama parva 387 vaMzasthavRttam upAttapuNyo jananAntare janaH karoti yogaM paramarihotsavaiH / na kevalaM svasya parasya' bhUyasA raviryathA sarvapadArthadarzanAt // 24 // ityArSe raviSeNAcAryaprokta padmapurANe sugrIvabhAmaNDalasamAzvAsanaM nAmai kaSaSTitamaM parva // 6 // pavitra kathA sunakara jo harSarUpo mahArasake sAgarameM nimagna ho parama prItiko dhAraNa kara rahe the, aise devoMke samAna samasta vidyAdhara rAjAoMne, vikasita kamaloMke samAna netroMko dhAraNa karanevAle una devapUjita rAma-lakSmaNakI saba prakArase pUjA ko / / 23 / / gautama svAmI kahate haiM ki janmAntarameM puNyakA saMcaya karanevAlA manuSya, isa saMsArameM na kevala apane ApakA hI uttama utsavoMse saMyoga karatA hai kintu sUryake samAna samasta padArthoM ko dikhAkara anya logoMkA bhI atyadhika vaibhavake sAtha saMyoga karatA hai arthAt puNyAtmA manuSya svayaM vaibhavako prApta hotA hai aura dUsaroMko bhI vaibhava prApta karAtA hai // 24 // isa prakAra ArSa nAmase prasiddha, raviSeNAcAryakathita padmapurANameM sugrIva aura bhAmaNDalakA nAgapAza se yukta ho AzvAsana prAptikA varNana karanevAlA ikasaThavA~ parva samApta huA // 6 // 1. pareNa m.| Page #406 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tai aparedyurmahodbhUtavikramAkramakovidAH / yuddhArthopAttasaMbhArA raNazauNDAH samucayuH // 1 // vAnarIyaiH khamAlokya sainyairvyAptaM nirantaram / zaGkhadundubhisaMmizraM zrukhebhAzvadhvaniM tathA // 2 // abhyUrjitamatirmAnI sAdaro'maravibhramaH / savapratApasaMyuktaH sainyArNavasamAvRtaH ||3|| tejasA zastrajAtena jvalayanniva viSTapam / kailAsoddhAravIro'pi niraibhrAtrAdibhiH samam // 4 // udgatA bahUkavacAH saMgrAmAtyarthalAlasAH / nAnAyAnasamArUDhA nAnAvidhamahAyudhAH ||5|| pUrvAnubandhasaMkrodhamahArauravasaMnibhAH / parasparaM maTA dhIrAH lagnAstADanakarmaNi // 6 // cakrakrakacapAzAsiyaSTyASTighanamudgaraiH / kanakaiH parighAdyaizca gaganaM gahanIkRtam // 7 // lagnamazvIyamazvIyairgajatA gajatAmagAt / rathinazca mahAdhIrA udyatA rathibhiH samam ||8|| saiMhaM na pAdAtaM pAdAtena ca caJcalam / samaM mahAhavaM kartumudyataM samavikramam // 9 // tataH kApidhvajaM sainyaM rakSoyodhaiH parAjitam / nIlAdibhiH punarnItaM zastrasaMpAtayogyatAm // 10 // bhUyojaladhikalloLalolalaGgendrapArthivAH / ime samudyayurdRSTvA nijasainyaparAbhavam // 11 // 'vidyudvadanamArIcacandrArka zukasAraNAH / kRtAntamRtyujImUtanAdasaMkrodhanAdayaH // 12 // athAnantara dUsare dina jinheM mahAparAkrama utpanna huA thA, jo kramako jAnane meM nipuNa the, evaM yuddha ke lie jinhoMne saba sAmagrI grahaNa kI thI aise raNabAMkure vIra yuddhake lie udyata hue ||1|| vAnaroM kI senAse samasta AkAzako nirantara vyApta dekha tathA zaMkhoM aura dundubhiyoMke zabdoMse milI hAthiyoM aura ghor3oMkI AvAja suna kailAsako uThAnevAlA vIra rAvaNa bhI bhAiyoM Adike sAtha nikalA ! rAvaNa atyanta balavatI buddhikA dhAraka thA, mAnI thA, Adarase yukta thA, devoMke samAna zobhAse sahita thA, sattva aura pratApase yukta thA, senArUpI sAgara se ghirA huA thA, aura zastrase utpanna tejake dvArA saMsArako jalAtA huA-sA jAna par3atA thA // 2-4 // tadanantara jinhoMne uThakara kavaca bA~dha rakhe the, jinheM saMgrAmakI utkaTa lAlasA bharI huI thI, jo nAnA prakArake vAhanoMpara ArUr3ha the, nAnA prakAra ke bar3e-bar3e zastra jinhoMne dhAraNa kara rakhe the aura jo pUrvAnubaddha krodhake kAraNa mahAnArakI ke samAna jAna par3ate the, aise dhIra-vIra yoddhA paraspara mAra-kATa karanemeM laga gaye ||5-6|| cakra, krakaca, pAza, khaDga, yaSTi, vajra, ghana, mudgara, kanaka tathA parigha Adi zastroM AkAza saghana ho gayA || 7|| ghor3AkA samUha ghor3oMke sAtha juTa par3A, hAthiyoMkA samUha hAthiyoM ke samUha ke sammukha gayA, mahAvIra-vIra rathoMke savAra rathasavAroMke sAtha khar3e ho gaye ||8|| siMhoM ke savAra siMhoke savAroMke sAtha aura caMcala tathA samAna parAkramako dhAraNa karanevAlA paidala sainikoMkA samUha paidala sainikoMke sAtha mahAyuddha karaneke lie udyata ho gayA ||9|| tadanantara prathama to rAkSasa yoddhAoMne vAnaroMkI senAko parAjita kara do, parantu usake bAda nIla Adi vAnaroMne use punaH zastravarSA karaneko yogyatA prApta karA dI arthAt vAnaroMkI senA pahale to kucha pIche haTI, parantu jyoMhI nIla Adi vAnara Age Aye ki vaha punaH rAkSasoMpara zastra varSA karane lagI ||10|| pazcAt apanI senAkA parAbhava dekha samudrakI taraMgoMke samAna caMcala laMkA ke nimnAMkita rAjA punaH yuddha ke lie udyata hue ||11|| vidyudvaktra, mArIca, candra, arka, zuka, 1. vikramakrama ma / 2 azvAnAM samUhaH / 3. gajAnAM samUhaH / 4. sodyogaM ma / 5. kapidhvajasainyaM ma / 6. vidyudvacana ma / Page #407 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvASaSTitamaM parva 389 bhajyamAnaM nijaM sainyaM vIkSya taiH rAkSasottamaiH / kapidhvajamahAyodhAH pariprApuH sahasrazaH // 13 / / grastA rAkSasasainyAstarucchitarvividhAyudhaiH / mahApratimayairvI rairatyudAttaviceSTitaiH // 14 // nijasainyArNavaM dRSTvA poyamAnaM samantataH / zastrajvAlAvilAsena kapipralayavahninA // 15 // lakezaH kopano yorbu balavAn svayamusthitaH / zuSkapatropamAn' dUraM vikSipan zatrusainikAn // 16 // tataH palAyanodyuktAn paripAlya tadA drutam / sthito vibhISaNo yoddhaM mahAyodhavibhISaNaH // 17 // Ahave'bhimukhIbhUtaM bhrAtaraM vIkSya rAvaNaH / bamANa pRthukakrodho vAkyamAdaravarjitaH // 18 // kanIyAnasi sa tvaM me bhrAtA hantuM na yujyate / apasarpAgrato mAsthAH na tvAM zakto'smi vIkSitum // 19 // vimISaNakumAreNa jagade pUrvajastataH / kAlena gocaratvaM me nItaH kimavasarmyate // 20 // tataH kumArakopastaM punarapyAha rAvaNaH / klIba kliSTa dhigastu tvAM narakAka kuceSTitam // 21 // tvayA vyApAditenApi naiva meM janyate dhRtiH / bhavadavidhA hi no yogyAH katu harSa na dInatAm // 22 // yadvidyAdharasaMtAnaM tyaktvA mUDho'nyamAzritaH / karmaNAmatidaurAtmyAjjainaM tyaktveva zAsanam // 23 // tato vibhISaNo'vocat kimatra bahubhASitaH / zRNu rAvaNa kalyANaM bhaNyamAnama nuttamam // 24 // evaM gato'pi cet katu svasya zreyaH samicchasi / rAghaveNa samaM prItiM kuru sItAM samarpaya // 25 / / abhimAnonnatiM tyaktvA prasAdaya raghuttamam / mA kalakaM svavaMzasya kAryoSinnimittakam // 26 // athavA matu miSTaM te kuruSe yanna madvacaH / mohasya dustaraM kiM vA balino balinAmapi // 20 // sAraNa, kRtAnta, mRtyu, meghanAda aura saMkrodhana Adi / / 12 / / ina rAkSasa yoddhAoMke dvArA apanI senAko naSTa hote dekha vAnara pakSake hajAroM mahAyoddhA A pahuMce // 13 / / aura Ate hI unnata, nAnA prakArake zastra dhAraNa karanevAle, mahAbhayaMkara, vIra aura atyanta udAtta ceSTAoMke dhAraka una vAnara yoddhAoMne rAkSasoMkI senAko dhara dabAyA // 14 // tadanantara zastrarUpI jvAlAoMse suzobhita vAnararUpI pralayAgnike dvArA apanI senArUpI sAgarako saba orase piyA jAtA dekha krodhase bharA balavAn rAvaNa, zatru sainikoMko sUkhe pattoMke samAna dUra pheMkatA huA yuddha karaneke lie svayaM udyata haA // 15-16 / / tadanantara mahAyoddhAoMko bhayabhIta karanevAlA vibhISaNa bhAgane meM tatpara vAnaroMkI zIghra hI rakSA kara yuddha karaneke lie khar3A huA // 17 / / yuddha meM bhAIko sammukha khar3A dekha jisakA krodha bhar3aka uThA thA aisA rAvaNa nirAdaratAke sAtha yaha vacana bolA ki tUM choTA bhAI hai ataH mujhe terA mAranA yogya nahIM hai, tU sAmanese haTa jA, khar3A mata raha, maiM tujhe dekhaneke lie bhI samartha nahIM hU~ // 18-19 / / tadanantara vibhISaNane bar3e bhAI-rAvaNase kahA ki tU yamake dvAroM mere sAmane bhejA gayA hai ataH aba pIche kyoM haTatA hai ? // 20 // pazcAt vibhISaNakumArapara krodha prakaTa karate hue rAvaNane usase punaH kahA ki re napuMsaka ! saMkliSTa ! narakAka ! tujha kuceSTIko dhikkAra hai ||2shaa tujhe mAra DAlanepara bhI merA yaza nahIM hogA, kyoMki tere samAna tuccha manuSya na mujhe harSa utpanna kara sakate haiM aura na dInatA hI utpanna karaneke yogya haiM // 22 // jisa prakAra koI.karmoMkA atyanta azubha udaya honese jinazAsanako chor3a anya zAsanako grahaNa karatA hai, usI prakAra tujha mUrkhane bhI vidyAdharakI santAnako chor3a anya bhUmigocarIko grahaNa kiyA hai // 23 / / tadanantara vibhISaNane kahA ki isa viSayameM bahuta kahanese kyA ? he rAvaNa ! tere kalyANake lie jo uttama vacana kahe jA rahe haiM unheM suna / / 24 / isa sthitimeM Anepara bhI yadi tU apanA bhalA karanA cAhatA hai to rAmake sAtha mitratA kara aura sItAko samarpita kara de / / 25 / / ahaMkAra chor3akara rAmako prasanna kara strIke nimitta apane vaMzako kalaMkita mata kara / / 26 / / athavA tujhe maranA hI iSTa hai isIlie merI bAta nahIM mAna rahA hai so ThIka hI hai kyoMki balavAn manuSyoMko 1. patropamaM m.| 2. -kam ma. / Page #408 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 390 papapurANe vinizamya vacastasya taruNakrodhasaMgataH / nizAtaM bANamuddhasya samadhAvata rAvaNaH // 28 // rathAzvavAraNArUDhAH svAmitoSe hi tatparAH / anye'pi pArthivA lagnA raNe sumaTadAruNe // 29 // AyAto'mimukhaM tasya rAkSasendrasya raMhasA / aSTamIcandravakreNa dhvaja bhrAnteSuNAcchinat // 30 // tenApi tasya 'saMrammasaMbhArAkAntacetasA / dhanurdvidhAkRtaM kSiptvA sAyakaM nizitAnanam // 31 // tato'paramupAdAya cApamAzu vibhISaNaH / dvidhAkaroddhanustasya pratikAravicakSaNaH // 32 // evaM tayormahAyuddhe pravRtte vIrasaMkSaye / janakasya paraM bhaktaH zakrajiyo mudyayau // 33 // lakSmodhareNa ruddho'sau parvateneva sAgaraH / padamanetreNa padamena mAnukarNo'grataH kRtaH // 34 / / yayau siMhakaTiM nIlo yuddhazambhu tathA nalaH / svayaMbhu durmatiH krundo durmaSo'pi ghaTodaram // 35 / / duSTaH zakrAzani kAlistathA candranakhaM nRpam / skando minnAanaM vighnaM virAdhitanarAdhipaH // 36 // khyAtaM mayamahAdaityamaGgado bhAsurAGgadaH / kumbhakarNasutaM kumbhaM samIraNasamudbhavaH // 37 // kiSkindhezaH samAlyAkhyaM ketaM janakanandanaH / kAmaM dRDharathaH kSabdhaH kSobhaNAbhikhyamUrjitam // 38 // anye'pyevaM mahAyodhA yathAyogyaM parasparam / Arebhire raNaM katu mAhAnamukharAnanAH // 39 / / gRhANa praharAgaccha jahi vyApAdayogiraH / chindhi mindhi kSipottiSTha tiSTha dAraya dhAraya / // 40 // badhAna sphoTayAkarSa muJca cUrNaya nAzaya / sahasva datsva niHsarpa saMdhatsvocchaya kalpaya // 41 // kiM bhIto'si na hanmi tvAM dhikatvAM kAtarako bhavAn / kastvaM bibhesi naSTo'si mA kampiSTA ka gmyte||42|| bhI isa balavAna mohakA tiranA atyanta kaThina hai // 27 // tadanantara vibhISaNake vacana suna tIvra krodhase yukta huA rAvaNa tIkSNa bANa car3hAkara daur3A // 28 // svAmIko santuSTa karane meM tatpara rahanevAle, rathoM, ghor3oM aura hAthiyoMpara baiThe hue anya rAjA loga bhI yoddhAoMko bhaya utpanna karanevAle yuddha meM laga gaye / / 29 // tadanantara bar3e vegase sammukha jAkara vibhISaNane aSTamI ke candrake samAna kuTila ghUmanevAle bANase rAvaNakI dhvajA cheda DAlI // 30 // aura krodhake bhArase jisakA citta vyApta thA aise rAvaNane bhI eka tIkSNamukha bANa calAkara vibhISaNake dhanuSake do Tukar3e kara diye // 31 // pazcAt pratikAra karane meM nipuNa vibhISaNane zIghra hI dUsarA dhanuSa lekara rAvaNake dhanuSake do Tukar3e kara diye // 32 / / isa prakAra jaba rAvaNa aura vibhISaNake bIca aneka vIroMkA kSaya karanevAlA mahAyuddha cala rahA thA taba pitAkA paramabhakta indrajit yuddha karane ke lie udyata huA // 33 / / so jisa prakAra parvata samudrako rokatA hai usI prakAra lakSmaNane use rokA aura kamalalocana rAmane bhAnukarNako apane Age kiyA arthAt usase yuddha karanA prArambha kiyA // 34|| nIla, siMhakaTi (siMhajaghana) ke sammukha gayA, nalane yuddha zambhukA, durmatine svayambhukA, krodhase bhare durmaSaMne kumbhodarakA, duSTane indravajrakA, kAntine candranakhakA, skandhane bhinnAMjanakA, virAdhita rAjAne vighnakA, dedIpyamAna keyUrake dhAraka aMgadane prasiddha maya nAmaka mahAdaityakA, hanumAnne kumbhakarNake putra kumbhakA, sugrIvane sumAlIkA, bhAmaNDalane ketukA, dRDharathane kAmakA aura kSubdhane kSobhaNa nAmaka balavAn sAmantakA sAmanA kiyA / / 35--38 / inake sivAya bulAneke zabdase jinake mukha zabdAyamAna ho rahe the aise anya mahAyodhAoMne bhI paraspara yathAyogya yuddha karanA prArambha kiyA // 39|| usa samaya yoddhAoMmeM paraspara isa prakArake zabda ho rahe the koI kisIse kahatA thA ki lo, isake uttara meM dUsarA kahatA thA ki mAro, Ao, mAro, jAnase mAra DAlo, chedo, bhedo, pheMka do, uTho, baiTho, khar3e raho, vidAraNa karo aura dhAraNa karo / / 40|| bA~dho, phor3a DAlo, ghasITo, chor3o, cUra-cUra kara DAlo, chor3o, naSTa karo, sahana karo, deo, pIche haTo, sandhi karo, unnata hoo, samartha bno| tU kyoM Dara rahA hai ? maiM tujhe nahIM mAratA, tujhe dhikkAra hai, tU bar3A kAtara hai, tujhe 1. saMrambhaM saMbhArAkrAntasAdhanam ma. / 2. kiSkindhezaM m.| Page #409 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvASaSTitamaM pa ayaM sa vartate kAlaH zUrAzUravicArakaH / bhujyate'nnaM yathA mRSTaM na tathA yudhyate raNe // 43 // garjitairiti dhIrANAM tUryanAdaistathonnataiH / nardantIva dizo mattAH kSatajAtAndhakAritAH // 44 // cakrazaktigadAyaSTikana kASrSTighanAdibhiH / daMSTrAlamiva saMjAtaM gaganaM bhISaNaM param // 45 // raktAzokavanaM kiM tat kiM vA kiMzukakAnanam / paribhedra dumAraNyabhuta jAtaM kSataM balam // 46 // kazcidvighaTitaM dRSTvA kaGkaTaM chinnabandhanam / saMdhatte tvaritaM bhUyaH snehaM sAdhujano yathA // 47 // kazcitsaMghArya dantAyaiH khaDgaM parikaraM dRDham / badhvA dIpraH punaryoddhuM zramamuktaH pravartate // 48 // mattavAraNadantAgrakSatavakSasthalo'paraH / calatkarNasamuddhU taivajitaH karNacAmaraiH // 49 // uttIrNasvAmikartavyo nirAkulamatiH param / dantotsaMge tataH zizye saMprasArya bhujadvayam ||50 || dhAtuparvatasaMkAzAH kecit kSatajanirjharAH / mumucuH zIkarAsArasekabodhita mUcchitAm // 51 // paryastA bhUtale keciddaSTauSThAH zastrapANayaH / kuJcitabhrU durIkSyAsyA vIrA muJcanti jIvitam // 52 // upasaMhRtya saMrambhaM vyaktazastrAstathApare / muJcanti jIvitaM dhIrA dhyAyantaH paramAkSaram // 53 // viSANakoTisaMsaktapANayaH kecidutkaTAH / AndolanaM gajendrANAmagrataH samupAsire || 54 / / raktacchaTAM'vimuJcantazcaJcalAH zastrapANayaH / kavandhA narttanaM cakruH zatazo'tibhayAnakam // 55 // kecidatravinirmuktA jarjarIbhUtakaGkaTAH / praviSTAH salilaM kliSTA jIvitAzAparAGmukhAH / / 56 / / dhikkAra hai, tU kyoM kampita huA jA rahA hai ? kyA tU bhUla gayA hai ? kampita mata ho, tU akelA kahA~ jAyegA ? / / 41-42 // yaha vaha samaya hai jisameM zUra aura kAyarakA vicAra kiyA jAtA hai / jaisA mIThA anna khAyA hai vaisA raNameM yuddha nahIM kara rahe ho ||43| 391 isa prakAra dhIra-vIroMkI garjanA aura turahIke unnata zabdoMse dizAeM aisI jAna par3atI thIM mAno rudhirakI varSAse andhakArayukta tathA pAgala ho cillA hI rahI hoM ||44|| cakra, zakti, gA, STi, kanaka, ASTa aura ghana Adi zastroMse AkAza usa prakAra atyanta bhayaMkara ho gayA mAno sabako nigalane ke lie dAMr3he hI dhAraNa kara rahA ho ||45 || khUna se lathapatha ghAyala senAko dekhakara aisA sandeha hotA thA ki kyA yaha azokakA lAla vana hai ? yA palAzakA kAnana hai, yA pAribhadra vRkSoMkA vana hai ? || 46 || kisIkA kavaca TUTa gayA tathA usake bandhana khula gaye, isalie usane zIghra hI dUsarA kavaca usa prakAra dhAraNa kiyA jisa prakAra ki sAdhu puruSa eka bAra snehake TUTa jAnepara use zIghra hI punaH dhAraNa kara lete haiM ||47|| koI tejasvI yoddhA dA~toMke agrabhAga se talavAra dabA tathA hAthoMse kamara kasakara zramarahita ho phirase yuddha karaneke lie taiyAra ho gayA ||48 || madonmatta hAthIke dantAgrase jisakA vakSaHsthala ghAyala ho gayA thA aisA koI yoddhA hAthI ke caMcala kAnoMse Upara uThe hue karNacAmaroMse vIjita ho rahA thA || 49|| jisane svAmIkA kartavya pUrA kiyA thA aisA koI eka yoddhA nirAkula citta ho donoM hAtha pasArakara hAthI ke dAMtoM ke bIca so rahA thA || 50 // jinase khUnake nirjhara jhara rahe the tathA jo gerUke parvatake samAna jAna par3ate the aise kitane ho yoddhAoMne jalakaNoMkI varSAke sicanase saceta ho mUrcchA chor3I thI ||11|| jo oTha Da~sa rahe the, hAthoMmeM zastra liye the aura Ter3hI bhauMhoMse jinake mukha bhayaMkara dikha rahe the aise kitane hI yoddhA pRthivIpara par3akara prANa chor3a rahe the || 52 || kitane hI dhIra-vIra yoddhA aise bhI the jo krodha kA saMkoca tathA zastroMkA tyAga kara parabrahmakA dhyAna karate hue prANa chor3a rahe the // 53 // kitane hI pracaNDa vIra khIsoMke agrabhAgako hAthoMse pakar3akara hAthiyoMke Age jhUlA jhUla rahe the // 54 // jo rakhatakI chaTA chor3a rahe the tathA hAthoMmeM zastra dhAraNa kiye hue the, aise saikar3a uchalate kabandha - zirarahita dhar3a atyanta bhayaMkara nRtya kara rahe the || 55 || jinake kavaca jarjara hai 1. bhuJjate'nnaM ma. / 2. tadunnataiH ma / 3. pAribhadrakumArANAM ma / 4. samudbhUtaiH ma / 5. vimuJcanti ma / Page #410 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 392 padmapurANe Idaze samare jAte lokasaMtrAsakAriNi / parasparasamudbhatamahAbhaTaparikSaye // 57 / / mahendra jidasau bANalakSmImantaM sitAnanaiH / lagnazchAdayituM vIrastathA tamapi lakSmaNaH // 5 // mahAtAmasazastraM ca bhImaM zakrajidakSipat / vinAzaM mAnavIyena tadastreNAnayadripuH / / 59 // tamupraiH zakrajidbhyaH zarairAzIviSAtmakaiH / Arabdho veSTituM kruddhaH sarathaM zastravAhanam / / 60 // vainateyAstrayogena nAgAstraM sa nirAkarot / pUrvopAttaM yathA pApajAlaM yogI mahAtapAH // 6 // tato'mAtyagaNAntasthaM hastivRndasthalAvRtam / virathaM lakSmaNazcakre dazavaktrasamudbhavam // 62 // pAlayan sa nija sainyaM vacasA karmaNA tathA / prAyuGktAstraM mahAdhdhAntapihitAridazAsyakam // 63 // vidyayA tapanAstraM ca hatvA tasya vicintitam / cikSepecchAghRtAkArAnAzImukhazilImukhAn // 6 // saMgrAmAbhimukho nAgaiH kuTilaM. vyAptavigrahaH / indrajitpatito bhUmau purA bhAmaNDalo yathA // 65 / / padamenA''dityako'pi suyuddhe virthiikRtH| AdityAstra zanaihatvA nAgAstraM saMprayujya ca // 66 // saMveSTaya sarvato mAgaiH patito dharaNItale / pureva bAhabalinA zrIkaNTho naminandanaH / / 6 / / "citraM zreNika te bANAH bhavanti dhanurAzritAH / ulkAmukhAstu gacchantaH zarIre nAgamUrtayaH / / 68 / / kSaNaM bANAH kSaNaM daNDAH kSaNaM pAzatvamAgatAH / AmarA hyastrabhedAste yathA cintitarUpagAH // 65 // karmapAzairyathA jIvo nAgapAzeH sa veSTitaH / bhAmaNDalena padmAjJAM prApyA''tmIye rathe kRtaH // 7 // gaye the aise kitane hI duHkhI yoddhA, jIvanako AzAse vimukha ho zastra chor3a pAnImeM ghusa gaye // 56 // isa taraha jaba paraspara mahAyoddhAoMkA kSaya karanevAlA, lokasantrAsakArI mahAyuddha ho rahA thA taba indrajit tIkSNa bANoMse lakSmaNako aura lakSmaNa indrajitko AcchAdita karane meM lIna the||57-58|| indrajitne atyanta bhayaMkara mahAtAmasa nAmaka zastra chor3A jise lakSmaNane sUryAstrake dvArA naSTa kara diyA // 59|| tadanantara krodhase bhare indrajitne nAga bANoMke dvArA ratha, zastra tathA vAhanake sAtha lakSmaNako veSTita karanA prArambha kiyaa| taba lakSmaNane garuDAstrake dvArA usa nAgAstrako usa taraha dUra kara diyA jisa prakAra ki mahAtapasvI yogI pUrvopArjita pApoMke samUhako dUra kara detA hai ||60-61||tdnntr mantrisamUhake madhyameM sthita tathA hAthiyoMke samUhase veSTita indrajitko lakSmaNane ratharahita kara diyA // 62 // taba vacana tathA kriyAse apanI senAkI rakSA karate hue indrajitne aisA tAmasAstra chor3A ki jisane mahAandhakArase rAvaNako chipA liyA // 63 / / isake badale lakSmaNane sUryAstra chor3akara indrajitkA manoratha naSTa kara diyA aura icchAnusAra AkRtiko dhAraNa karanevAle nAgabANa chor3e // 64 / / inake phalasvarUpa saMgrAmake lie Ate hue indrajitkA samasta zarIra nAgoMke dvArA vyApta ho gayA aura unake kAraNa jisa prakAra pahale bhAmaNDala pRthivIpara gira par3A thA usI prakAra vaha bhI pRthivIpara gira par3A / / 65 / / udhara rAmane bhI dhorese sUryAstrako naSTa kara tathA nAgAstrako calAkara yuddhameM bhAnukarNako ratharahita kara diyA // 66 / / pahale jisa prakAra bAhabalIne namike putra zrIkaNThako jItakara nAgapAzase bA~dha liyA thA. usI prakAra rAmane bhI bhAnukarNako saba orase nAgapAzase veSTita kara liyA jisase vaha pRthivItalapara gira par3A / / 67 // gautama svAmI kahate haiM ki he zreNika ! ve bANa bar3e hI vicitra the| jaba ve dhanuSapara car3hAye jAte the taba bANarUpa rahate the, calate samaya ulkAke samAna mukhavAle ho jAte the aura zarIrapara jAkara nAgarUpa ho jAte the // 68|| ve bANa kSaNa bharake lie bANa ho jAte the, kSaNa-bhara meM daNDarUpa ho jAte the aura kSaNa-bharameM nAgapAzarUpa ho jAte the, yathArthameM ye saba zastroMke bheda devopanIta the tathA manacAhe rUpako dhAraNa karanevAle the||69|| AcArya kahate haiM ki jisa prakAra saMsArI prANI karmarUpI 1. ripum ma. / 2. hRtvA m.| 3. sumuddho m.| 4. ma. pustake 68-69 tamazlokayormadhye 'nijasainyArNavaM dATa vA pIyamAnaM samantataH / zastrajvAlAvilAsena kapipralayavahninA / / " eSa zloko'dhiko vartate / Page #411 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvASaSTitama parva 393 mandodarIsuto'pyeSa baddho nArAyaNAjJayA / virAdhitena yAne sve sthApitaH kAntavigrahaH // 71 // tAvadraNamukhe'mANId dazavaktro vibhISaNam / saMkruddho'mimukhIbhUtaM ciraM 'soDhAraNakriyam // 72 // prahAramimamekaM me pratIccha yadi manyase / satyaM puruSamAtmAnaM raNakaNDUpracaNDakam // 73 // ityuktvA visphuratpiGgasphuliGgAliGgitAmbaram / zUlaM cikSepa lupto'sau lakSmaNenAntare shraiH||7|| taM bhasmIkRtamAlokya zUlamatyugramAyudham / adhikaM rAvaNaH kruddhaH zakti jagrAha dAruNAm // 75 // yAvatpazyati saMjAtamagrato garuDadhvajam / prauDhendIvarasaMkAzaM bhAsuraM puruSottamam / / 6 / / pralayAmbhodasaMbhAragaMbhIrodAranisvanaH / viMzatyarddhamukho'vocat tamevaM tADayanniva // 77 // anyasyaiva mayA zastramudyataM vadhakAraNam / yadi tatko'dhikAraste sthAtumAsaMnato mama // 7 // abhivAJchasi mattuM vA yadi durmata lakSmaNa / pratIcchemaM prahAraM me tiSTha praguNavigrahaH // 79 // vibhISaNaM samatsArya so'pi kRcchaNa mAnavAn / dazAsyamamidurAva ciraM saMgrAmakheditam // 8 // niHsarpattArakAkArasphuliGganikarAM tataH / cikSepa rAvaNaH zakti kopasaMmArasaMgataH // 8 // vakSastasya tayA bhignaM mahAzailataTopamam / amoghakSepayA zaktyA divyayAtyantadIprayA // 2 // lakSmaNosi sA saktA mAsurAgamanoharA / paramapremasaMbaddhA zobhate sma vadhUriva / / 83 // gADhaprahAraduHkhAtaH sa parAyattavigrahaH / mahItalaM pariprApto girirvajrAhato yathA // 4 // pAzase veSTita rahatA hai, usI prakAra bhAnukaNaM bhI nAgapAzase veSTita ho gyaa| tadanantara rAmakI AjJA pAkara bhAmaNDalane use apane rathapara DAla liyA // 70 / / udhara jisakA zarIra becaina ho rahA thA aise nAgapAzase ba~dhe hue indrajitko bhI lakSmaNako AjJAse virAdhitane apane rathapara rakha liyA // 71|| usI samaya raNake maidAnameM krodhase bhare rAvaNane, cirakAla taka raNakriyAko sahana karanevAle vibhISaNane kahA ki // 72 // yadi tU apane Apako sacamuca hI raNako khAjase pracaNDa puruSa mAnatA hai to mere isa eka prahArako jhela ||73|| itanA kahakara usane nikalate hue pIle tilagoMse AkAzako vyApta karanevAlA zUla calAyA, so lakSmaNane use apane bANoMse bIca meM hI samApta kara diyA // 74 // usa atyanta bhayaMkara zUla nAmaka zastrako bhasmIkRta dekha rAvaNane atyanta kupita ho bhayAnaka zakti uThAyI / / 75 / / rAvaNa zakti uThAkara jyoM hI sAmane dekhatA hai to use Age khar3e hue, taruNa nIla kamalake samAna zyAma, dedIpyamAna puruSottama, lakSmaNa dikhAI diye // 76 / / lakSmaNako dekha pralayakAlIna meghasamUhake samAna gambhIra zabda karanevAlA rAvaNa tAr3ana karate hue ke samAna isa prakAra bolA / / 77 // ki jaba maiMne dUsarekA hI vadha karaneke lie zastra uThAyA hai taba tujhe mere nikaTa khar3e honekA kyA adhikAra hai ? |78 / / athavA re mUrkha lakSmaNa ! yadi tU maranA hI cAhatA hai to sIdhA khar3A ho aura merA yaha prahAra jhela // 79|| yaha suna mAnI lakSmaNa bhI kaThinAIse vibhISaNako alaga kara jo cirakAla taka yuddha karanese khedakhinna ho gayA thA aise rAvaNake sammukha daur3A / / 80|| tadanantara krAdhake bhArase bhare rAvaNane jisase tArAoMke samAna tilagoMkA samUha nikala rahA thA aisI zakti calAyI aura jisakA calAnA kabhI vyartha nahIM jAtA tathA jo atyanta mAna thI aisI usa zaktise mahAparvatake taTake samAna lakSmaNakA vakSaHsthala khaNDita ho gayA // 81-82 / / lakSmaNake vakSasthalapara lagI dedIpyamAna AkRtise manohara vaha zakti, parama premase lipaTI strIke samAna suzobhita ho rahI thI / 83 / / jo gAr3ha prahArajanya duHkhase duHkhI the tathA 1. soDhA raNakriyam ma. / 2-50 Page #412 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 394 padmapurANe dRSTvA taM patitaM bhUmI padmaH padmAbhalocanaH / viniyamya paraM zokaM zatrughAtArthamudyataH // 45 // siMhayuktaM 'samArUDhaH syandanaM krodhapUritaH / zatrumAyAtamAtreNa cakAra virathaM balI // 86 // rathAntaraM samArUDhazchinnapUrvazarAsanaH / yAvaccApaM samAdatte bhUyo'tha virathIkRtaH // 87 // padmAbhasya zaraisto dazAsyo vihvalokRtaH / na samartho babhUveSu grahItuM na ca kArmukam // 8 // loThito'pi zaraistIbrestathApi dharaNItale / rathe vilokyate bhUyo rAvaNaH khedasaMgataH // 49 // vicchinnacApakavacaH Sar3avAraM virathIkRtaH / tathApi zakyate naiva sa sAdhayitumadbhutaH // 10 // proktazca padmanAbhena paraM prAptena vismayam / nAlpAyuSko mavAneva yo na prApto'si paJcatAm // 11 // madbAhupreritairbANavegavadbhiH zitAnanaiH / mahIbhRto'pi zIryante manye'nyatra kimucyatAm // 12 // tathApi rakSitaH puNyairjanmAntarasamarjitaH / zRNu jalpAmi kiMcitte vacanaM khecarAdhipa / / 93 // saMgrAme'bhimukho bhrAtA yo me zaktyA tvayA hataH / pretasyAbhimukhaM tasya vIkSe yadyanumanyase / / 94 // evamastviti saMbhASya prArthanAmaGgadurvidhaH / yayau dazAnano laGkAmRddhayA''rakhaNDalasaMnimaH // 15 // ekastAvadayaM dhvasto mayA zatru mahotkaTaH / iti kiMciddhati prApto viveza bhavanaM nijam // 16 // anviSya vikSatAMstatra yodhAn vikrAntavatsalaH / vivezAntaHpuraM dhIro darzanazramanodanaH // 17 // niruddhaM bhrAtaraM zrutvA putrAcaraNakAriNI / zocan priyajanaM pazyannAzAM cakre dazAnanaH // 98 // jinakA zarIra vivaza ho gayA thA aise lakSmaNa vajrase tAr3ita parvatake samAna pRthivIpara gira par3e // 84 // unheM bhUmipara par3e dekha kamala locana rAma, tIvra zokako rokakara zatrukA ghAta karaneke lie udyata hue // 85|| siMhajute rathapara baiThe evaM krodhase bhare balavAn rAmane sAmane jAte hI zatruko ratharahita kara diyA / / 86|| jabataka vaha dUsare rathapara car3hatA hai tabataka rAmane usakA dhanuSa tor3a diyaa| tadanantara vaha jabataka dUsarA dhanuSa uThAtA hai tabataka use punaH ratharahita kara diyA / / 87|| rAmake bANoMse grasta huA rAvaNa itanA vihvala ho gayA ki vaha na to bANa grahaNa karaneke lie samartha thA aura na dhanaSa ho // 88 / yadyapi rAmane tIvra bANoMke dvArA rAvaNako pRthivIpara liTA diyA thA tathApi vaha kheda-khinna ho punaH dUsare rathapara ArUr3ha ho gayA / / 89 / / isa prakAra yadyapi rAmane chaha bAra usakA dhanuSa tor3A tathA chaha bAra use ratharahita kiyA tathApi AzcayaMse bharA rAvaNa jItA nahIM jA sakA / / 10 / / taba parama Azcaryako prApta hue rAmane usase kahA ki Apa jaba isa taraha mRtyuko prApta nahIM hue taba alpAyuSka nahIM ho, yaha nizcita hai // 91 // maiM samajhatA hU~ ki merI bhujAoMse chor3e hue vegazAlI tIkSNamukha bANoMse pahAr3a bhI Dhaha jAte haiM phira dUsarekI to bAta hI kyA hai // 92 // itanA honepara bhI janmAntarameM saMcita puNya karmane terI rakSA kI hai| aba he vidyAdhararAja ! suna, maiM tujhase kucha vacana kahatA hU~ / / 23 / / saMgrAmameM sAmane Aye hue mere jisa bhAIko tUne zaktike dvArA ghAyala kiyA hai vaha maraneke sammukha hai, yadi tU anumati de to usakA mukha dekha lU~ // 94 / / tadanantara jo prArthanA bhaMga karanemeM daridra thA aura indrake samAna jisakI zobhA bar3ha rahI thI aisA rAvaNa 'evamastu' kahakara vaibhavake sAtha laMkAkI ora calA // 95 // 'yaha eka mahAbalavAna zatra to mere dvArA mArA gayA' isa prakAra hadayameM kucha dhairyako prApta hue rAvaNane apane bhavanameM praveza kiyA // 96 // parAkramI manuSyoMke sAtha sneha rakhanevAle dhoravIra rAvaNane ghAyala yoddhAoMkI khoja karAkara unakI ora premapUrNa dRSTise dekhA tathA isa taraha unakA kheda dUra kara antaHpurameM praveza kiyA // 97|| bhAI kumbhakarNa aura yuddha karanevAle indrajit tathA meghavAhana nAmaka do putroMko zatruke pAsa rukA suna rAvaNa zoka karane lagA parantu priyajanoMkI 1. samArUDhaM ma. / 2. yataH ma. / 3. yadyanugamyase ma. / . Page #413 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 395 dvASaSTitamaM parva mAlinIvRttam iti nijacaritasyAnekarUpasya hetoya'tigatabhavajasyAvazyalabhyodayasya / iha januSu vicitraM karmaNo bhAvayante phalamaviratayogAjantavo bhUribhAvAH // 99 // vrajati vidhiniyogAkazcideveha nAzaM hataripuraparazca svaM padaM yAti dhIraH / viphalitapRthazaktibandhanaM sevate'nyo ravirucitapadArthodbhAsane hi pravINaH // 10 // ityArSe zrIraviSeNAcAryaprokta padmapurANe zaktisaMtApAbhidhAnaM nAma dvASaSTitama parva // 6 // ora dekhate hue usane unheM zIghra hI chur3AnekI AzA kI // 98 // gautama svAmI kahate haiM ki he zreNika ! nAnA prakArake bhAvoMko dhAraNa karanevAle jova, apane vividha AcaraNoMke anurUpa pUrvabhavoMmeM jo karmakA saMcaya karate haiM unheM usakA udaya avazya hI bhoganA par3atA hai aura usake udayake anurUpa hI ve isa janma meM nirantara nAnA prakArakA phala bhogate haiM // 99 / / isa saMsArameM karmayogase koI nAzako prApta hotA hai, koI dhIra-vIra zatruko naSTa kara apane padako prApta hotA hai, koI apanI vizAla zaktike niSphala ho jAnese bandhanako prApta hotA hai aura koI sUryake samAna yogya padArthoM ko prakAzita karane meM samartha hotA hai / / 100 // isa prakAra ArSa nAmase prasiddha, raviSeNAcArya kathita padmapurANameM lakSmaNake zakti laganeke daHkhakA varNana karanevAlA bAsaThavA~ parva samApta huA // 62 // 1. bhUtibhAvA: ma.. Page #414 -------------------------------------------------------------------------- ________________ triSaSTitamaM parva tataH samAkulasvAntaH padmaH zokena tADitaH / pariprApa tamuddezaM yatra tiSTati lakSmaNaH // 1 // nirviceSTaM tamAlokya kSitimaNDalamaNDanam / zaktyA''liGgitavakSaskaM padmo mUrchAmupAgataH // 2 // saMprApya ca cirAt saMjJA mahAzokasamanvitaH / duHkhAgnidIpito'tyantaM vipralApamasevata // 3 // hA vassa vidhiyogena mahAdurladhyamarNavam / uttIrya saMgato'syatAmavasthAmatidAruNAm // 4 // ayi madbhaktisacceSTo madartha satatodyataH / kSipraM prayaccha me vAcaM kiM maunenAvatiSTase // 5 // jAnAsyeva viyogaM te muhUrtamapi no sahe / kurvAliGganamuttiSTa va gato'sau tavAdaraH / / 6 / / adya keyUradaSTau me bhujAvetau mahAyatau / bhAvamAtrakarau jAto niSkriyau niSprayojanau // 7 // nikSepo gurubhistvaM me prayatnena samarpitaH / gatvA kimuttaraM tebhyo dAsyAmi payojjhitaH // 8 // ka saumitriH kva saumitririti gAI samutsukaH / loko'pi hi samasto meM prakSyati premanirbharaH / / 9 / / ratnaM puruSavIrANAM hArayitvA svakAmaham / manye jIvitamAtmIyaM hataM nihatapauruSaH // 10 // duSkRtasyodayasthasya racitasya bhavAntare / phalametanmayA prApta sItayA me kimanyathA // 11 / / yasyAH kRte kSatoraskaM zaktyA nirdayanunnayA / bhavantaM bhUtale suptaM pazyAmi dRDhamAnasaH / / 12 // kAmArthAH sulabhAH sarve purusssyaagmaastthaa| vividhAzcaiva saMbandhA viSTape'smin yathA tathA / / 13 // paryaTya pRthivIM sarvAM sthAnaM pazyAmi tannanu / yasminnavApyate bhrAtA jananI janako'pi vA // 14 // athAnantara jinakA citta atyanta vyAkula ho rahA thA tathA jo zokase pIr3ita ho rahe the aise zrIrAma usa sthAnapara pahuMce jahA~ lakSmaNa par3e the / / 1 / / jinakA vakSaHsthala zaktise AliMgita thA aise pRthivItalake alaMkArasvarUpa lakSmaNako nizceSTa dekha rAma mUrchAko prApta ho gaye / / 2 / / cirakAla bAda jaba saceta hue tava mahAzokase yukta evaM duHkharUpI agnise jalate hue atyanta vilApa karane lage // 3 // ve kahane lage ki hAya vatsa! tU karmayogase isa dulaMdhya sAgara ko ullaMgha kara aba isa atyanta kaThina dazAko prApta huA hai / / 4 // aye vatsa ! tU sadA mero bhaktimeM saceSTa rahatA thA aura mere kAryake lie sadA tatpara rahatA thA, ataH zIghra hI mujhe vacana de-mujhase vArtAlApa kara, monase kyoM baiThA hai ? ||5|| tU yaha to jAnatA hI hai ki maiM terA viyoga mahUrta-bharake lie bhI sahana nahIM kara sakatA hU~ ataH uTha AliMgana kara, terA vaha Adara kahA~ gayA? // 6 // Aja bAjUbandase suzobhita merI ye lambI bhujAe~ nAmamAtrakI raha gayIM, tere binA sarvathA niSphala aura niSkriya ho gayIM // 7 // mAtA-pitA Adi gurujanoMne tujhe dharoharake rUpameM prayatnapUrvaka mere lie sauMpA thA, aba maiM lajjArahita huA jAkara unheM kyA uttara dUMgA ? // 8 // premase bhare samasta loga atyanta utsuka ho mujhase pUchege ki lakSmaNa kahA~ hai ? lakSmaNa kahA~ hai ? // 9 // tU vIra puruSoMmeM ratnake samAna thA so tujhe harAkara maiM puruSArthahIna A apane jIvanako naSTa huA samajhatA hU~ // 10 // bhavAntarama jo mene duSkRta-pApa karma kiyA thA vaha isa samaya udayameM A rahA hai| aura usIkA phala mujhe prApta huA hai, he bhAI! mujhe tere binA sItAse kyA prayojana hai ? // 11 // mujhe usa sItAse kyA prayojana hai jisake lie nirdaya-rAvaNake dvArA calAyI huI zaktise terA vakSaHsthala vidIrNa huA hai tathA maiM kaThora hRdaya ho tujhe pRthivIpara soyA huA dekha rahA hU~ // 12 // isa saMsArameM purupako kAma aura artha tathA nAnA prakArake sambandha sarvatra sulabha haiM // 13 / / samasta pRthivImeM ghUmakara maiM vaha sthAna nahIM dekha sakA jisameM bhAI, mAtA tathA pitA punaH prApta ho sakate hoM // 14 // 1. pariprAptastamuddezaM ma. / 2. -kSito raktaM ma. / 3. dvividhA- ma. / Page #415 -------------------------------------------------------------------------- ________________ triSaSTitama parva 397 he sugrIva suhRttvaM te darzitaM khecarAdhipa / vrajA'dhunA nijaM dezaM bhAmaNDala bhavAnapi / / 15 / / jIvitAzAM parityajya dayitAM jAnakImiva / jvalanaM zvaH praveSTAsmi samaM bhrAtrA visaMzayam // 16 // vibhISaNa na me zokastathA sItA'nujodbhavaH / yathA nirupakAritvaM mama saMbAdhate tvayi // 17 / / uttamA upakurvanti pUrva pazcAttu madhyamAH / pazcAdapi na ye teSAmadhamatvaM hatAtmanAm // 18 // kRtapUrvopakArasya sAdhobandhuvirodhinaH / yatte nopakRtaM kiMcittena dotarAmaham // 19 // bho bhAmaNDalasugrIvI citA racayatAM drutam / paralokaM gamiSyAmi kurutaM yuktamAtmanaH // 20 // tato lakSmIdharaM spraSTumicchantaM raghunandanam / avArayanmahAbuddhirjAmbUnadamahattaraH // 21 // mA svAkSIlakSmaNaM deva divyAstraparimUJchitam / pramAdo jAyate hyevaM prAyo hi sthitirIdRzI // 22 // prapadyasva ca dhIratvaM kAtaratvaM parityaja / bhavantIha pratIkArAH prAyo vipadamIyuSAm // 23 // pratIkAro vilApo'tra nAnudAttajanocitaH / paramArthAnusAreNa kriyatAM dhIramAnasam // 24 // upAyaH sarvathA kazcidiha deva bhaviSyati / jIviSyati tava bhrAtA nanu nArAyaNo hyayam // 25 // tato viSAdinaH sarve paraM vidyAdharAdhipAH / upAyacintanAsaktAzcarityantarAtmani // 26 // divyA zaktiriyaM zakyA na nirAkatta mauSadhaiH / udagate jyotiSAmIze duHkhaM jIvati lakSmaNaH // 27 // athotsArya kabandhAdInimiSArddhana sA mahI / kiGkarairvihitottuGgadUSyaprAkAramaNDapA // 28 // he vidyAdharoMke rAjA sugrIva ! tumane apanI mitratA dikhaayii| aba apane deza jaao| isI taraha he bhAmaNDala ! tuma bhI apane deza jAo / / 15 / / isameM saMzaya nahIM ki maiM priyA jAnakIke samAna jIvanako AzA chor3a kala bhAIke sAtha agnimeM praveza karU~gA / / 16 / / he vibhISaNa ! mujhe sItA tathA choTe bhAIke viyogase utpanna huA zoka usa prakAra pIr3A nahIM pahu~cA rahA hai jisa prakAra ki tumhArA kucha upakAra nahIM kara sakanA // 17|| uttama manuSya kAryake pUrva tathA madhyama manuSya kAryake pazcAt upakAra karate haiM parantu jo kAryake pIche bhI upakAra nahIM karate haiM una duSToMmeM nIcatAkA hI nivAsa samajhanA cAhie // 18 // he vibhISaNa ! tU sAdhu puruSa hai| tUne merA pahale upakAra kiyA aura mere pIche bandhuse virodha kiyA hai phira bhI maiM terA kucha bhI upakAra nahIM kara sakA isase mana hI mana jala rahA hU~ // 19 / / he bhAmaNDala aura sugrIva ! zIghra hI citA bnaao| maiM paraloka jAU~gA, Apa donoM apane yogya kArya kro| jisameM tumhArA kalyANa ho so karo // 20 // tadanantara rAmane lakSmaNake sparza karanekI icchA kI so unheM mahAbuddhimAn jAmbUnadane manA kiyA / / 21 / / usane kahA ki he deva ! divya astrase mUcchita lakSmaNako mata chuo kyoMki aisA karanese prAyaH pramAda ho jAtA hai| ina divya astroMkI aisI hI sthiti hai / / 22 / / Apa dhIratAko prApta hoo, kAtaratA jor3o, vipattimeM par3e hue logoMke pratIkAra isa saMsArameM adhikAMza vidyamAna haiM / / 23 / / kSudra manuSyoMke yogya vilApa karanA isakA pratIkAra nahIM hai, hRdayako yathArthameM dhairyayukta kiyA jAye ||24|| he deva ! isakA koI na koI upAya avazya hogA aura tumhArA bhAI jIvita hogA kyoMki yaha nArAyaNa hai, nArAyaNakA asamayameM maraNa nahIM hotA // 25 / / tadanantara viSAdase bhare saba vidyAdhara rAjA upAyake cintanameM tatpara ho manameM isa prakAra vicAra karane lage ki yaha divya zakti auSadhiyoMke dvArA dUra nahIM kI jA sakatI aura sUryodaya honepara lakSmaNa bar3I kaThinAIse jIvita raha sakeMge arthAt sUryodayake pUrva isakA pratIkAra nahIM kiyA gayA to jIvita rahanA kaThina ho jAyegA // 26-27 // tadanantara kiMkaroMne Adhe nimeSameM hI zirarahita dhar3a Adiko haTAkara usa yuddhabhUmiko zuddha kiyA aura vahA~ kapar3eke U~ce-U~ce Dere-kanAteM tathA maNDapa Adi khar3e kara diye / / 28 / / 1. sUrye / 2. dRzya m.| Page #416 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 398 padmapurANe saptakakSyAdRsaMpannA kRtadikcayanirgamA / bahiH kavacitairyodhairguptA kArmukadhArimiH // 29 // prathame gopure nIlazcApapANiH pratiSThitaH / dvitIye tu nalastasthau gadAhasto dhanopamaH // 30 // vimISaNastRtIye tu zUlapANimahAmanAH / sraDamAlyacitraratnAMzarIzAnavadazomata // 31 // saMnaddhabaddhatUNIrasturIye kumudaH sthitaH / suSeNaH paJcame jJeyaH kuntahastaH pratApavAn // 32 / / supIvarabhujo vIraH sugrIvaH svayameva ca / rarAja miNDimAlena SaSThe vajradharopamaH // 33 // pradeze saptame rAjamahAripubaLAntakaH / maNDalAgraM samAkRSya svayaM bhAmaNDalaH sthitaH // 34 // pUrvadvAreNa saMcAre zarabhaH zaramadhvajaH / rarAja pazcime dvAre kumAro jAmbavo yathA // 35 // pradezamauttaradvAraM vyAyAmAtyaughasaMkulam / sthitazcandramarIcizca bAliputro mahAbalaH // 36 // evaM viracitA kSoNI khecarezaH prayanibhiH / rarAja dyaurivAtyartha nirmalairuDumaNDalaiH // 37 // yAvantaH kecidanye tu smraadnivrtinH| te sthitA dakSiNAmAzAM vyApya vAnaraketavaH // 38 // upajAtivRttam evaM prayatnAH kRtayogyarakSAH saMdehino lakSmaNajIvayoge / savismayAH soruzucaH samAnAH sthitAH samastA gaganAyanezAH // 39 // na tannarA no yayavo na nAgA na cApi devA vinivArayanti / yadAtmanA saMjanitasya labhya-phalaM nRNAM karmaraveH prakAzam // 40 // ityA raviSeNAcAryaprokta padmaparANe zaktibhedarAmavilApAbhidhAnaM nAma triSaSTitamaM parva // 63 // usa bhUmiko sAta caukiyoMse yukta kiyA,dizAoMmeM AvAgamana banda kiyA aura kavaca tathA dhanuSako dhAraNa karanevAle yoddhAoMne bAhara khar3e raha usakI rakSA kI // 29 / / pahale gopurapara dhanuSa hAtha meM lekara nIla baiThA, dUsare gopurameM gadA hAthameM dhAraNa karanevAlA meghatulya nala khar3A huA, tIsare gopurameM hAthameM zUla dhAraNa karanevAlA udAracetA vibhISaNa khar3A huaa| vahA~ jisakI mAlAoMmeM lage nAnA prakArake ratnoMkI kiraNeM saba ora phaila rahI thIM aisA vibhISaNa aizAnendrake samAna suzobhita ho rahA thA // 30-31 / / kavaca aura tarakasako dhAraNa karanevAlA kumuda cauthe gopurapara khar3A huaa| pAMcaveM gopurameM bhAlA hAthameM liye pratApI suSeNa khar3A huA // 32 // jisakI bhujAe~ atyanta sthUla thIM aura bhiNDimAla nAmaka zastrase indrake samAna jAna par3atA thA aisA vIra sugrIva svayaM chaThaveM gopurameM suzobhita ho rahA thaa| tathA sAtaveM gopurameM bar3e-bar3e zatrurAjAoMkI senAko mautake ghATa utAranevAlA bhAmaNDala svayaM talavAra khIMcakara khar3A thA // 33-34 / / pUrva dvArake mArgameM zarabha cihnase cihnita dhvajAko dhAraNa karanevAlA zarabha paharA de rahA thA. pazcima dvArameM jAmbava kumAra suzobhita ho rahA thA aura mantrisamUhase yukta uttara dvArako gherakara candrarazmi nAmakA bAlikA mahAbalavAn putra khar3A huA thA / / 35-36|| isa prakAra prayatnazIla vidyAdhara rAjAoMke dvArA racI huI vaha bhUmi, nirmala nakSatroMke samUhase AkAzake samAna atyanta suzobhita ho rahI thI // 37 / / inake sivAya yuddhase nahIM lauTanevAle jo anya vAnaradhvaja rAjA the ve saba dakSiNa dizAko vyApta kara khar3e ho gaye // 38 // gautama svAmI kahate haiM ki he zreNika ! jinhoMne isa prakAra prayatna kara yogya rakSA kI thI, jinheM lakSmaNake jIvita hone meM sandeha thA, jo AzcayaMse yukta the, bahuta bhArI zokase sahita the evaM mAnI the aise saba vidyAdhara rAjA yathAsthAna khar3e ho gaye // 39 / / apane hI dvArA ajita karmarUpI sUryake prakAzasvarUpa jo phala manuSyoMko prApta honevAlA hai use na manuSya dUra kara sakate haiM, na ghor3e, na hAthI, aura na deva bhI // 40 // isa prakAra ArSa nAmase prasiddha, ravipeNAcArya dvArA kathita padmapurANameM zaktibheda evaM rAmavilApakA varNana karanevAlA tirasaThavA~ parva samApta huA // 63 // 1. kakSyAdri -ma. / 2. dikkraya-ma. / Page #417 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catuHSaSTitamaM parva niyataM maraNaM jJAtvA lakSmaNasya dazAnanaH / putrabhrAtRvadhaM buddhau cakArAtyantaduHkhitaH // 1 // hA bhrAtaH paramodAra mamAtyantahitodyataH / kathametAmavApnoSi bandhAvasthAmasaMgatAm // 2 // hA putrau sumahAvIryo bhujAviva dRDhau mama / vidherniyogataH prAptau bhavantau bandhanaM navam // 3 // kiM kariSyati vaH zatrurityAkulitamAnasaH / na vedmi duritAtmAhaM virasaM vA kariSyati // 4 // bhavadbhiruttamaH protaibaMndhaduHkhaM samAgateH / bAdhye'haM nitarAM kaSTa kimidaM mama vattete // 5 // evaM gajendravadbaddha nijayUthamahAgajaH / aprakAzaM paraM zokamasevata sa saMtatam // 6 // zaktyA hataM gataM bhUmiM zrutvA lakSmIdharaM param / saMprAptA jAnakI zokamakarotparidevanam // 7 // hA bhadra lakSmaNa prASTastvamavasthAmimAM hatAm / kRte me mandabhAgyAyA vinIta guNabhUSaNa // 8 // IdakSamapi vAJchAmi bhavantamahamIkSitum / vimunA hatadevena na labhe pApakAriNI / / 1 / / bhavantaM tAdRzaM vIraM natA pApena zatruNA / kva me kRto na saMdehaH pravIre maraNaM prati // 10 // viyukto bandhumiH bhrAturiSTe saMsaktamAnasaH / avasthAmAgato'syetAM kRcchrAduttIrya sAgaram // 11 // api nAma punaH krIDAkovidaM vinayAnvitam / pazyeyaM cAruvAkyaM vA paramAdbhutakAriNam // 12 // athAnantara rAvaNa lakSmaNakA maraNa nizcita jAna atyanta dukhI hotA huA manameM putroM aura bhAIke badhakA vicAra karane lgaa| bhAvArtha-rAvaNako yaha nizcaya ho gayA ki zaktike prahArase lakSmaNa avazya mara gayA hogA aura usake pratikArasvarUpa rAmapakSake logoMne kaida kiye hae indrajit tathA meghavAhana ina do putroM aura kumbhakarNa bhAIko avazya mAra DAlA hogA / isa vicArase vaha mana hI mana bahuta duHkhI huA ||1|vh vilApa karane lagA ki hAya bhAI ! tU atyanta udAra thA aura merA hita karane meM sadA udyata rahatA thA so isa ayukta bandhanakI avasthAko kaise prApta ho gayA ? // 2 / / hAya putro! tuma to mahAbalavAn aura merI bhujAoMke samAna dRr3ha the / kamake niyogase hI tuma isa nUtana bandhanako prApta hue ho / / 3 / / zatru tuma logoMkA kyA karegA ? yaha socakara merA mana atyanta vyAkula ho rahA hai| maiM pApI zatruke kartavyako nahIM jAnatA hU~ athavA nizcita hI hai ki vaha aniSTa hI karegA arthAt tumheM mAregA hI // 4 // Apa-jaise uttama, prItike pAtra puruSa bandhanake duHkhako prApta hue haiM isalie maiM atyadhika pIDAko prApta ho rahA huuN| hAya, yaha kaSTa mujhe kyoM rahA hai ? // 5 / / isa prakAra jisake yUtha-jhuNDakA mahAgaja pakar3a liyA gayA hai aise anya gajarAjakI taraha vaha rAvaNa nirantara aprakaTa rUpase mana hI mana zokakA anubhava karane lagA // 6 // tadanantara jaba sItAne sunA ki lakSmaNa zaktise ghAyala ho pRthivIpara gira par3e haiM taba vaha zokako prApta ho vilApa karane lagI / / 7 / vaha kahane lagI ki hAya bhAI lakSmaNa ! hAya vinIta ! hAya guNa rUpI AbhUSaNase sahita ! tuma mujha abhAginIke lie isa avasthAko prApta hue ho // 8|| yadyapi maiM isa taraha saMkaTameM par3I huI bhI tumhArA darzana karanA cAhatI hU~ tathApi maiM abhAginI pApinI ApakA darzana nahIM pA rahI hU~ // 9|| Apa-jaise vIrako mArate hue pApI zatrune kisa vIrake mAranekA sandeha mujhe utpanna nahIM kiyA hai ? arthAt jaba usane Apa-jaise vIrako mAra DAlA hai taba vaha pratyeka borako mAra sakatA hai / / 10 / / tuma bhAIkA bhalA karane meM cintA lagA pahale bandhujanoMse bichohako prApta hue aura aba bar3I kaThinAIse samudrako pAra kara isa avasthAko prApta hue ho // 11 // kyA maiM krIr3A karane meM nipuNa vinayI, sundara vacana bolanevAle evaM parama Page #418 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe kurvantu sarvathA devAstava jIvitapAlanam / vizalyatAM dutaM gaccha sarvalokamanohara // 13 // evaM vilApinI kRcchrAcchokinI janakAtmajA / mAvaprItibhirAnItA khecarIbhiH prasAntvanam ||14| jJAyate devi nAyApi nizcayo devarasya te / ato na vartate kattu metasmin paridevanam // 15 // mava dhIrA pravIrANAM bhavatyevedRzI gatiH / bhavanti ca pratIkArAzcitraM hi jagatIhitam // 16 // iti vidyAdharIvAkyAtkiMcitsA'bhUdanAkulA / zraNvidAnIM yadetasmiJjAtaM lakSmaNaparvaNi // 17 // 'dUogRhadvAraM puruSazcArudarzanaH / pramAmaNDalavIreNa pravizanniti noditA // 18 // kassvaM kasya kuto vA'si kimarthaM vA vivikSasi / tiSTha tiSTha samAcakSva nAtrAviditasaMgamaH ||19|| sosahar me mAsaH sAgraH prAptasya vartate / padmaM samAzrayAmIti prastAvo na svalabhyata // 20 // adhunA darzaye zIghraM jIvantaM yadi lakSmaNam / draSTuM bhavati vAJchA vastatropAyaM vadAmyaham // 21 // ityukte parituSTena bhAmaNDalamahIbhRtA / dattvA pratinidhi dvAre nIto'sau padmagocaram // 22 // saMprayujya praNAmaM ca sa jagAda mahAdaraH / mA "khitsthAstvaM mahArAja kumAro jAvati dhruvam ||23|| suprabhA nAma me mAtA janakaH zazimaNDalaH / devagIte pure'haM ca candrapratimasaMjJakaH || 24 // jAtucidvi caran vyomni velAdhyakSasya sUnunA / sahasravijayAkhyena vairigA'haM nirIkSitaH // 25 // tato maithunikAvairaM smRtvA krodhaM samIyuSaH / tasya jAtaM mayA sArddhaM raNaM subhaTadAruNam // 26 // 400 AzcaryaMke kAryaM karanevAle tumheM phira bhI dekha sakU~gI ? // 12 // deva saba prakArase tumhAre jIvanaka rakSA kareM aura saba logoMke manako haraNa karanevAle tuma zIghra hI zalyarahita avasthAko prApta ho ||13|| isa prakAra vilApa karanevAlI zokavatI sItAko bhAvase sneha rakhanevAlI vidyAdhariyoMne sAntvanA prApta karAyI ||14|| unhoMne samajhAte hue kahA ki he devi ! tumhAre devarakA abhI taka nizcaya nahIM jAna par3A hai isalie isake viSaya meM vilApa karanA ucita nahIM hai / / 15 / / dhairya dhAraNa karo, vIroMkI to aisI gati hotI hI hai / jo ho cukatA hai usake pratIkAra hote haiM yathArtha meM pRthivI kI ceSTA vicitra hai || 16 || isa prakAra vidyAdhariyoMke kahane se sItA kucha nirAkula huI / gautama svAmI kahate haiM ki he zreNika ! aba isa lakSmaNa parvameM jo kucha huA use zravaNa kara ||17|| athAnantara isI bIca meM eka sundara manuSya Dereke dvArapara Akara bhItara praveza karane lagA taba bhAmaNDalane use rokate hue kahA ki tU kauna hai ? kisakA AdamI hai ? kahAMse AyA hai ? aura kisa lie praveza karanA cAhatA hai ? khar3A raha, khar3A raha, saba bAta ThIka-ThIka batA, yahA~ aparicita logoMkA Agamana niSiddha hai / / 18-19 / / isake uttarameM usa puruSane kahA ki mujhe yahA~ Aye kucha adhika eka mAsa ho gayA / maiM rAmakA darzana karanA cAhatA hU~ parantu aba taka avasara hI prApta nahIM huA ||20|| isa samaya unakA darzana karatA hU~ / yadi Apa logoMkI lakSmaNako zIghra hI jIvita dekhane kI icchA hai to maiM Apako isakA upAya batAtA hU~ ||21|| usake itanA kahate ho rAjA bhAmaNDala bahuta santuSTa huaa| vaha dvAra para apanA pratinidhi baiThAkara use rAmake samIpa le gayA ||22|| usa puruSane bar3e Adarase rAmako praNAma kara kahA ki he mahArAja ! kheda mata kIjie, kumAra nizcita hI jIvita haiM ||23|| merI mAtAkA nAma suprabhA tathA pitAkA nAma candramaNDala hai / maiM devagItapurakA rahanevAlA hU~ tathA candrapratima merA nAma hai ||24|| kisI samaya maiM AkAza meM dhUma rahA thA usI samaya rAjA velAdhyakSa ke putra sahasravijayane jo ki hamArA zatru thA mujhe dekha liyA ||25|| tadanantara strI sambandhI vairakA smaraNa kara vaha krodhako prApta ho gayA jisase usakA labhyate / 1 1. duHkhagrahadvAraM ma / 2. vivakSasi ma / 5. vidyAstvaM kha. / 6. raNe ma. / 3. samanvazca ( ? ) ma. / 4. nanu labhyate ma / na tu Page #419 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catuHSaSTitamaM parva 401 tato'haM caNDaravayA zaktyA tena samAhataH / khAnmahendrodayodyAne naktaM nipatito ghane / / 27 // patantaM mAM samAlokya tArakAbimbasaMnimam / sAketAdhipatistI ' bharataH samaDhaukata // 28 // zaktizalyitavakSAzca siktazcandanavAriNA / tenAhaM karuNAtaina sAdhunA jIvadAyinA // 29 // zaktiH palAyitA kvApi jAtaM rUpaM ca pUrvakam / adhikaM ca sukhaM jAtaM tena me gandhavAriNA // 30 // tena me puruSendreNa bharatena mahAtmanA / janmAntaramidaM dattaM phalaM yasya tvadIkSaNam // 31 // atrAntare sa saMbhrAntaH surUpo raghunandanaH / papraccha bhadra jAnAsi tadgandhodakasaMbhavam // 32 // so'vocaddeva jAnAmi zrayatAM vedayAmi te / pRSTo hi sa mayA rAjA tena ceti niveditam // 33 // yathA kila samasto'yaM dezaH purasamanvitaH / abhibhUto mahArogairAsIdapratikArakaiH // 34 // urodhAtamahAdAhajvaralAlAparisravAH / sarvazUlArucicchardizvayathusphoTakAdayaH // 35 // kruddhA iva paraM tIvrAH sarve rogAstadA'mavan / yairatra viSaye prANI naiko'pyasti na pAtitaH // 36 // kevalo droNameghAhaH sAmAtyapazubAndhavaH / nRpo deva ivArogaH zruto nijapure mayA // 3 // AvAya samayA'vAci mAma tvaM nIrujo yathA / kAlakSepavinirmuktaM tathA mAM kata marhasi // 38 // tataH saurabhasaMruddhaduradigvalayaM jalam / tena sikto'hamAnAyya prAptazcollAghatAM parAm // 39 // mere sAtha yoddhAoMko bhaya utpanna karanevAlA-kaThina yuddha huA // 26 // tatpazcAt usane mujhe caNDaravA nAmaka zaktise mArA jisase meM rAtrike samaya AkAzase ayodhyAke mahendrodaya nAmaka saghana vanameM girA // 27 // AkAzase par3ate hae tArAbimbake samAna majhe dekha ayodhyAke rAjA bharata taka karate hue mere samIpa Aye / / 28|| zakti laganese jisakA vakSaHsthala zalyayukta thA aise mujhako dekha rAjA bharata dayAse dukhI ho uThe / tadanantara jIvana dAna denevAle una satpuruSane mujhe candanake jalase sIMcA // 29 / / usI samaya zakti kahoM bhAga gayI aura merA rUpa pahaleke samAna ho gayA tathA usa sugandhita jalase mujhe atyadhika sukha utpanna huA // 30 // puruSoMmeM indra ke samAna zreSTha una mahAtmA bharatane mujhe yaha dUsarA janma diyA hai jisakA ki phala ApakA darzana karanA hai| bhAvArtha-zakti nikAlakara unhoMne mujhe jIvita kiyA usIke phalasvarUpa Apake darzana pA sakA hai // 31 // isI bIcame parama harSako prApta hue, sundara rUpake dhAraka rAmane usase pUcha bhadra ! usa gandhodakakI utpatti bhI jAnate ho? // 32 / / isake uttara meM usane kahA ki he deva! jAnatA hU~ sunie, maiM Apake lie batAtA huuN| maiMne rAjA bharatase pUchA thA taba unhoMne isa prakAra kahA thA // 33 // ki nagara-grAmAdise sahita yaha deza eka bAra jinakA pratikAra nahIM kiyA jA sakatA thA aise aneka mahArogoMse AkrAnta ho gayA // 34 // uroghAta-jisameM vakSaHsthala-pasalI AdimeM darda hone lagatA hai, mahAdAhajvara-jisameM mahAdAha utpanna hotA hai, lAlAparisrAva-jisameM muMhase lAra bahane lagatI hai, sarva-zUla-jisameM sarvAMgameM pIr3A hotI hai, aruci-jisameM bhojanAdikI ruci naSTa ho jAtI hai, chardi-jisameM vamana hone lagate haiM, zvayathu-jisameM zarIrapara sUjana A jAtA hai, aura sphoTaka-jisameM zarIrapara phor3e nikala Ate haiM, ityAdi samasta roga usa samaya mAno parama kruddha ho rahe the| isa deza meM aisA eka bhI prANI nahIM bacA thA jo ki ina rogoM dvArA girAyA na gayA ho // 35-36 // kevala droNamegha nAmakA rAjA mantriyoM, pazuoM tathA bandhu Adi parivArake sAtha apane nagarameM devake samAna nIroga bacA thA aisA mere sunanemeM AyA // 37 / / maiMne use bulAkara kahA ki he mAma ! jisa prakAra tuma nIroga ho usI prakAra mujhe bhI avilamba nIroga karaneke yogya ho // 38|| tadanantara usane bulAkara apanI sugandhise dUra-dUra takake diGamaNDalako vyApta karanevAlA jala mujhapara sIMcA aura mujhe parama nIrogatA prApta karA 1. tArkI ma. / 2. kApi m.| 3. tvadIkSaNe ma. / 4. prayaccha ma. / 2-51 , Page #420 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 402 padmapurANe na kevalamahaM tena vAriNA'ntaHpuraM mama / puraM dezazca saMjAtaM sarvarogavivarjitam // 40 // kartA rogasahasrANAM vAyuratyantaduHsahaH / praNaSTo vAriNA tena marmasaMbhedakovidaH // 41 // mayaivaM satataM pRSTo mAmaitadudakaM kutaH / yenA''zcaryamidaM zIghra kRtaM rogavinAzanam // 42 // so'vocacchu yatAM rAjannasti me guNazAlinI / vizalyA nAma duhitA sarvavijJAnakovidA // 43 // yasyAM garbhaprapantAyAmanekavyAdhipIDitA / devI mamopakArA'bhUtsarvarogavivarjitA // 14 // jinendra zAsanAsattA nityaM pUjAsamudyatA / zeSeva sarvabandhUnAM pUjanIyA manoharA // 45 // snAnodakamidaM tasyA mahAsaurabhyasaMgatam / kurute sarvarogANAM tatkSaNena vinAzanam // 16 // tadastadahamAkarya droNameghasya bhASitam / paraM vismayamApannaH saMpadA tAmapUjayam / / 4 / / nagarItazca niSkramya nAmnA satvahitaM munim / gaNezvaraM samaprAkSaM praNamya vinayAnvitaH // 48 // tataH khecarapRSTo'sau samAkhyAsInmahAyatiH / vaizalyaM caritaM divyaM caturjJAnI suvarasalaH // 49 // videhe pauNDarIkAkhye viSaye svargasaMnibhe / cakrI tribhuvanAnandaH pure cakradhare'bhavat / / 50 // nAmnA'naGgazarA tasya tanayA 'guNamaNDanA / apUrvA karmaNAM sRSTiAvaNyaplavakAriNI // 5 // tAM pratiSThapurAdhIzaH sAmanto'sya punarvasuH / durdhIrAharadAropya vimAnaM smaracoditaH // 52 // kruddhAccakradharAdAjJAM saMprApyAmuSya kiGkaraiH / ciraM kRtavato yuddha vimAnaM cUrNitaM bhRzam // 53 // cUya'mAnavimAnena mukkA tenAkulAtmanA / papAta namasaH kAntiriva candrasya zAradI / / 54 / / dI // 39 // usa jalase na kevala maiM hI nIroga huA kintu merA antaHpura, nagara aura samasta deza rogarahita ho gayA // 40 // hajAroM rogoMko utpanna karanevAlI, atyanta duHsaha, evaM marmaghAta karane meM nipUNa duSita vAyu hI usa jalase naSTa ho gayI // 41 / / maiMne rAjA droNameghase bAra-bAra pUchA ki he mAma! yaha jala kahA~se prApta haA hai jisane zIghra hI rogoMko naSTa karanevAlA yaha Azcarya utpanna kiyA hai / / 42 / / isake uttarameM droNameghane kahA ki he rAjan ! sunie, merI guNoMse suzobhita tathA saba prakArake vijJAnameM nipuNa vizalyA nAmakI putrI hai // 43 // jisake garbhameM Ate hI aneka rogoMse pIr3ita merI strI sarva rogoMse rahita ho merA upakAra karanevAlI huI thI // 44 // vaha jina-zAsanameM Asakta hai, nirantara pUjA karane meM tatpara rahatI hai, manohAriNI hai aura zeSAkSatake samAna sarva bandhu janoMkI pUjyA hai // 45 // yaha mahAsugandhise sahita usIkA snAna-jala hai jo ki kSaNa-bharameM saba rogoMko nAza kara detA hai / / 46 // tadanantara droNameghake vaha vacana suna maiM parama Azcaryako prApta haA aura bar3e vaibhavase mene usa putrIko pUjA ko // 47 // nagarAse nikalakara jaba vApasa A rahA thA taba satyahita nAmaka munirAja jo ki munisaMghake svAmI the ve mile| maiMne vinayapUrvaka praNAma kara unase vizalyAkA caritra pUchA // 48 // rAjA bharata vidyAdharase kahate haiM ki he vidyAdhara! tadanantara mere pUchane para cAra jJAnake dhArI, mahAsnehI munirAja vizalyAkA divya caritra isa prakAra kahane lage ki-||49||| videha kSetrameM svargake samAna puNDarIka nAmaka deza hai| usake cakradhara nAmaka nagarameM tribhuvanAnanda nAmakA cakravartI rahatA thaa|||50|| usakI anaMgazarA nAmako eka kanyA thI jo guNarUpI AbhUSaNoMse sahita thI, karmokI apUrva sRSTi thI aura saundaryakA pravAha bahAnevAlI thii||51|| cakravartI tribhuvanAnandakA eka punarvasu nAmakA sAmanta thA jo ki pratiSThapura nagarakA svAmI thaa| kAmase prerita ho usa durbuddhine vimAnapara car3hAkara usa kanyAkA apaharaNa kiyA // 5 bhare cakravartIko AjJA pAkara sevakoMne usakA pIchA kiyA aura bahuta kAla taka yuddha kara urAke vimAnako atyadhika cUra kara DAlA // 53 / / tadanantara jisakA vimAna cUra-cUra kiyA jA rahA thA 1. mApannAH ma. / 2. vijaye ma., ja. / 3. cakradharo'bhavat ma. / 4. guNamaNDalA ma. / . Page #421 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cataHSaSTitamaM parva 403 vidyayA parNalavyA'sau punarvasuniyuktayA / aTavImAgatA svairaM nAmnA zvApadarauravAm // 55 // mahApratimayAkArAM mahAvidyAbhRtAmapi / duHpravezAM kRtadhvAntAM mahAviTapasaMkaTaiH // 56 / / nAnAvallIsamAzliSTavividhottuGgapAdapAm / pallavodvAsitaimunA bhItairiva raveH karaiH // 5 // tarakSuzaramahIpivyAghrasiMhAdisevitAm / uccAvacakharakSoNIM mahAvivarasaMgatAm // 58 // araNyAnIM gatA seyaM mahAmayasamAgatA / kAntA zikheva dIpasya sIdati sma varAkikA // 59 // nadItIraM samAgamya kRtvA digavalokanam / mahAkhedasamAyuktA smRtabandhuH sma roditi // 6 // tenAhaM lokapAlena devendrapratibhAsinA / sucakravartinA jAtA mahAdurlalitAtmikA // 6 // vidhinA vAruNenemAmavasthAmanusAritA / kiM karomi pariprAptA vanaM duHkhanirokSaNam // 62 // hA mAta sakalaM lokaM tvaM pAlayasi vikramI / kathaM mAmaparitrANAM vipine nAnukampase // 63 // hA mAtastAdRzaM duHkhaM kukSivAraNapUrvakam / viSaya sAMprataM kasmAt kurUpe nAnukampanam // 4 // hA me'ntaHkaraNacchAyaparivargaguNottama / amuktAM kSaNamapyekaM kathaM tyajasi sAMpratam // 65 // jAtamAtrA mRtA nA'haM kasmAdduHkhasya bhUmikA / athavA na vinA puNyairabhivAnchitamApyate // 66 // kiM karomi va gacchAmi duHkhinI saMzrayAmi kam / kaM pazyAmi mahA'raNye kathaM tiSyAmi pApinI // 6 // svapnaH kimeSa saMprAptaM janmedaM narake mayA / saiva kiM syAdahaM ko'yaM prakAraH sahasodgataH // 6 // evamAdi ciraM kRtvA vipralApaM suvihalA / pazUnAmapi tIvrANAM manodravaNakAraNam // 69 // aise usa punarvasune kanyAko vimAnase chor3a diyA jisase vaha candramAko zaradkAlIna kAntike samAna AkAzase nIce girI / / 54 // punarvasuke dvArA niyukta kI huI parNaladhvI nAmaka vidyAke sahAre svecchAse utaratI haI vaha zvApada nAmaka aTavImeM AyI // 55 // tadanantara jo bar3e-bar3e vidyAdharoM ke lie bhI bhaya utpanna karanevAlI thI, jisameM praveza karanA kaThina thA, bar3e-bar3e vRkSoMko saghana jhAr3iyoMse jisameM andhakAra phaila rahA thA, jahA~ vividha prakArake UMce vRkSa nAnA latAoMse Aligita the, pallavoMkI saghana chAyAse dUra kI huI sUryake kiraNoMne bhayabhIta hokara hI mAno jise chor3a diyA thA, jo bher3iye, zarabha, cIte, teMdue tathA siMhoM Adise sevita thI, jahAMkI kaThora bhUmi UMcI-nocI thI, aura jo bar3e-bar3e biloMse sahita thI aisI usa mahAaTavImeM jAkara mahAbhayako prApta haI becArI anaMgasenA dIpakakI zikhAke samAna kaoNpane lagI // 56-59 // nadoke tIra Akara aura saba dizAoMko ora dekha mahAkhedase yukta hotI huI vaha kuTumbIjanoMko citAra-citArakara rone lagI // 60 / vaha kahatI thI ki hAya maiM lokakI rakSA karanevAle, indra ke samAna suzobhita una cakravartI pitAse utpanna huI aura mahAsnehase lAlita huii| Aja pratiphUla devase-bhAgyako viparItatAse isa avasthAko prApta huI huuN| hAya, jisakA dekhanA bhI kaThina hai aise isa vanameM A par3I hU~ kyA karUM ? // 61-62 // hAya pitA ! tuma to mahAparAkramI, saba lokakI rakSA karate ho phira vanameM asahAya par3I huI mujhapara dayA kyoM nahIM karate ho ? // 63 // hAya mAtA! garbha dhAraNakA vaisA duHkha sahakara isa samaya dayA kyoM nahIM kara rahI ho ? 164 / / hAya mere antaHkaraNake samAna pravRtti karanevAle tathA uttama guNoMse yukta parijana ! tumane to mujhe eka kSaNa ke lie bhI kabhI nahIM chor3A phira isa samaya kyoM chor3a rahe ho? // 65 / / maiM dukhiyA kyA karU~ ? kahA~ jAU~ ? kisakA Azraya lU~ ? kise dekhU aura isa mahAvana meM maiM pApinI kaise rahU~ ? // 66 // kyA yaha svapna hai ? athavA narakameM merA janma huA hai ? kyA maiM vahI hU~ athavA yaha kauna-sI dazA sahasA prakaTa huI hai ? // 67-68 / / isa prakAra cirakAla taka vilApakara vaha atyanta vihvala ho gyii| usakA vaha vilApa krUra pazuoMke bhI manako pighalA dene vAlA 1. hA mAtaH karaNacchAyaparivarga guNottamAma ma. / Page #422 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe kSuttRSNAparidagdhAGgA zokasAgaravarttinI / phalaparNAdibhirvRttimakaroddInamAnasA // 70 // araNyAmbujakhaNDAnAM zobhAsarvaM svamardanaH / himakAlastayA ninye dhruvaM karmAnubhAvataH // 71 // pazugaNastIH zoSitAnekapAdapaH / soDhastathaiva rUkSAGgo grISmasUryAtapastathA // 72 // sphuraccaNDAcirabjyotiH zItadhArAndhakAritaH / ghanakAlo'pi nistIrNaH pravRttaudho yathA tathA // 73 // nizchAyaM sphuTitaM kSAmaM zIrNakezaM malAvRtam / varSopahatacitrAmaM sthitaM tasyAH zarIrakam // 74 // sUryAlokahatacchAyA kSINeva zazinaH kalA / jAtA tanvI tanustasyA lAvaNyaparivarjitA // 75 // kapitthavanamAnagraM phalaiH pAkAbhidhUsaraiH / zritvA tAtamanudhyAya karuNaM sA sma roditi // 76 // jAtA cakradhareNA'haM prAptAvasthAmimAM vane / dhruvaM karmAnubhAvena supApenAnyajanmanA // 77 // ityazrududinobhUtavadanA vIkSitakSitiH / phalAnyAdAya sA zAntA patitAni svapAkataH // 78 // upavAsaiH kRzIbhUtA paraM SaSThASTamAdibhiH / ambunA vAkarod bAlA pAraNAmekavelikAm // 79 // zayanIyagataiH puSpairyA svakezacyutairapi / agrahIt khedamevAsau sthaNDile'zeta kele // 80 // pituH saMgItakaM zrutvA yA prabodhamasevata / seyaM zivAdinirmuktairadhunA bhISaNaiH svanaiH // 81 // evaM varSasahasrANi trINi duHkhamahAsahA / akarotsA tapo bAhyaM prAsukAhArapAraNA ||82 // tato nirvedamApannA tyaktvAhAraM caturvidham / nirAzatAM gatA dhIrA zritA sallekhanAmasau ||83|| 404 thA || 69|| tadanantara bhUkha-pyAsakI bAdhAse jisakA zarIra jhulasa gayA thA, jo nirantara zokarUpI sAgara meM nimagna rahatI thI aura jisakA mana atyanta dIna ho gayA thA aisI anaMgasenA phala tathA patroMse nirvAha karane lagI || 70 // vanake kamalasamUhakI zobhAkA sarvasva haranevAlA zIta kAla AyA so usane karmoM kA phala bhogate hue vyatIta kiyA || 71 || jisameM pazuoM ke samUha sA~seM bharate the, aneka vRkSa sUkha gaye the, tathA jisase zarIra atyanta rUkSa par3a gayA thA aise grISma Rtuke sUryakA Atapa usane usI prakAra sahana kiyA ||72 || jisameM tIkSNa bijalI kauMdha rahI thI, zItala jaladhArAse andhakAra phaila rahA thA, aura nadiyoMke pravAha bar3ha rahe the aisA varSA kAla bhI usane jisa kisI taraha pUrNaM kiyA // 73 // kAntihIna, phaTA, dubalA, bikhare bAloMse yukta evaM malase AvRta usakA zarIra varSAse bhIge citrake samAna niSprabha ho gayA thA ||34|| jisa prakAra candramAkI kSINa kalA sUrya prakAzase niSprabha ho jAtI hai usI prakAra usakA durbala zarIra lAvaNyase rahita ho gayA || 75 || paripAkake kAraNa dhUsara varNase yukta phaloMse jhuke hue kaithAoMke vanameM jAkara vaha bAra-bAra pitAkA smaraNa kara rone lagatI thI || 76 || maiM cakravartIse utpanna ho vanameM isa dazAko prApta ho rahI hU~ so nizcita hI janmAntarameM kiye hue pApakarmake udayase mero yaha dazA huI hai ||77 || isa prakAra avirala azruvarSAse jisakA mukha durdinake samAna ho gayA thA aisI vaha anaMgasenA nIcI dRSTise pRthivIkI ora dekha paka jAneke kAraNa apane Apa gire hue phala lekara zAnta ho jAtI thI ||78 || velA-telA Adi upavAsoMse jisakA zarIra atyanta kRza ho gayA thA aisI vaha bAlA jaba kabhI kevala pAnIse hI pAraNA karatI thI so bhI eka hI bAra || 79 || jo anaMgasenA pahale apane kezoMse cyuta ho zayyA para par3e phUloMse bhI khedako prApta hotI thI Aja vaha mAtra pRthivIpara zayana karatI thI // 80 // jo pahale pitAkA saMgIta suna jAgatI thI vaha Aja zRgAla Adi ke dvArA chor3e hue bhayaMkara zabda sunakara jAgatI thI // 81|| isa prakAra mahAduHkha sahana karatI tathA bIca-bIcameM prAsuka AhArakI pAraNA karatI huI usa anaMgasenAne tIna hajAra varSa taka bAhya tapa kiyA ||82|| tadanantara jaba vaha nirAzatA ko prApta ho gayI taba virakta ho usa dhIra-vIrAne cAroM prakArakA AhAra tyAgakara sallekhanA dhAraNa kara lI // 83 // 1. eSa zloko ma. pustake nAsti / 2. zvetakevale / 3 tyaktAhAraM / Page #423 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catuHSaSTitamaM parva 405 bAhya hastazatAdbhUmi na gantavyaM mayeti ca / jagrAha niyamaM pUrva zrutaM jainendrazAsane // 44 // niyamAvadhito'tIte SaDarAtre'tha nabhazcaraH / labdhidAsa iti khyAto vanditvA merumAnajat / / 85 / / tAmapazyattato netumArebhe tAM samudyataH / pituH sthAnaM niSiddhazca tathA sallekhanoktitaH // 86 // labdhidAso laghu prAptaH sakAzaM cakravartinaH / samaM tena samAyAtastamuddezamasau gataH // 87 // atha tAmatiraudreNa zayunA'tisthavIyasA / bhakSyamANAmasau dRSTyA samAdhAnaprado'bhavat // 8 // prAptasallekhanAM kSINAM saMvRttAmaparAmiva / tAdRzIM tAM sutAM dRSTvA cakrI nirvedamAgataH // 89 // samaM putrasahasrANAM dvAviMzatyA gataspRhaH / mahAvairAgyasaMpannaH zramaNatvamupAgataH // 10 // kanyA tvartha kSudhAna prAptenAtisthavIyasA / bhazitA'jagareNAgAtsatI sAnatkumAratAm // 9 // jAnatyA'pi tayA mRtyuM na samutsAritaH zayuH / mAbhUtsvalpApi pIDA'sya kAcidityanukampayA // 12 // utkArya khecarAn saMkhye samastAMzca punarvasuH / tadAnaGgazarAmiSTAmapazyanvirahAvanau // 13 // dumasenamuneH pArzve gRhItaM zramaNavratam / atyantaduHkhitastaptvA tapaH paramaduzvaram // 9 // kRtvA nidAnametasyAH kRte'yaM prAptapaJcataH / suro jAtazcyutazvAyaM jAto lakSmaNasundaraH // 95|| prabhraSTA suralokAca jAtA'naGgazarAcarI / suteyaM droNameghasya vizalyeti prakIrtitA / / 96 / / saitasminnagare deza bharate vA mahAguNA / pUrvakarmAnubhAvena saMjAtA'tyantamuttamA // 97 // paramaM snAnavArIdaM tena tasyA mahAguNam / sopasarga kRtaM pUrva tayA yena mahAtapaH // 18 // usane jina-zAsanameM pahale jaisA suna rakhA thA vaisA niyama grahaNa kiyA ki maiM sau hAthase bAharako bhUmimeM nahIM jAU~gI / / 84 // athAnantara use sallekhanAkA niyama liye hue jaba chaha rAtriyA~ vyatIta ho cukI taba labdhidAsa nAmaka eka puruSa meru parvatakI vandanA kara lauTa rahA thA so usane usa kanyAko dekhaa| tadanantara jaba labdhidAsa use pitAke ghara le jAneke lie udyata huA taba usane yaha kahakara manA kara diyA ki maiM sallekhanA dhAraNa kara cukI huuN||85-86|| tatpazcAt labdhidAsa zIghra hI cakravartIke pAsa gayA aura usake sAtha punaH usa sthAnapara AyA / / 87 // jaba vaha AyA taba atyanta bhayaMkara eka bar3A moTA ajagara use khA rahA thA yaha dekha use samAdhAna karanemeM tatpara huA // 88 / tadanantara jisane sallekhanA dhAraNa kI thI, aura durbalatAke kAraNa jo aisI jAna par3atI thI mAno dUsarI hI ho aisI usa putrIko dekha cakravartI vairAgyako prApta ho gayA / / 89 / / jisase usane saba prakArakI icchA chor3a mahAvairAgyase yukta ho bAIsa hajAra putroMke sAtha dIkSA dhAraNa kara lI / / 20 / / bhUkhase pIr3ita hone ke kAraNa sAmane Aye hue usa atyanta sthUla ajagarake dvArA khAyI huI vaha kanyA marakara IzAna svargameM gayI // 91 / / yadyapi vaha jAnatI thI ki isa ajagarase mero mRtyu hogI tathApi usane use isa dayA bhAvase ki ise thor3I bhI pIr3A nahIM ho dUra nahIM haTAyA thA // 12 // tadanantara jaba punarvasu yuddha meM samasta vidyAdharoMko parAsta kara AyA taba vaha apanI premapAtra anaMgazarAko nahIM dekha virahakI bhUmimeM par3a bahuta dukhI huaa| antameM usane drumasena nAmaka munirAjake samopa digambara dIkSA dhAraNa kara lI aura atyanta kaThina tapa tapa kara isIkA nidAna karatA huA marA jisase svagaMmeM deva huA aura vahAMse cyuta ho yaha atyanta sundara lakSmaNa huA hai / / 93-95 / / pahalekI anaMgazarA devalokase cyuta ho rAjA droNameghakI yaha vizalyA nAmakI putrI huI hai / / 96 // mahAguNoMko dhAraNa karanevAlI vizalyA isa nagara-deza athavA bharata kSetrameM pUrvakarmoM ke prabhAvase atyanta uttama huI / / 97 / / yatazca usane pUrva bhavameM utsarga sahita mahAtapa kiyA thA 1. ajagareNa / 2. cAtha ma. / 3. prAptamaraNaH / Page #424 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe anena vAriNA'musmindeze'yaM viSamo'nilaH / mahArogakaro yAtaH kSayaM zAsitaviSTapaH // 19 // kuto'yamIdRzo vAyuriti pRSTena bhASitam / muninA maratAyaivaM tadA kautukayogine // 10 // gajAhvAnnagarAdetya vindhyo nAmA mahAdhanaH / ayodhyAM sArthavAhezaH kharoSTramahiSAdibhiH // 10 // mAsAnekAdazAmuSyAM tvannagaryAmasau sthitaH / tasyaikamahiSastIvrarogamAreNa pIDitaH // 102 // puramadhye mahAduHkhaM kRtvA kAlaM vraNAnvitaH / akAmanirjarAyogAdevabhUyamazizriyat // 103 / / jAto vAyukumAro'sAvazvaketurmahAbalaH / vAravAvartta iti khyAto vAyudevamahezvaraH // 10 // zreyaskarapurasvAmI rasAtalagato mahAn / asuro bhAsuraH krUro manoyAtakriyAsahaH // 105 // ajJAsItsAvadhijJAnaH prAptapUrvaparAbhavam / so'haM mahiSako'bhUvaM prApto'yodhyAM tadA vraNI // 106 // kSuttRSNAparidigdhAGgo mahAroganipIDitaH / rathyAkardamanirmagnastADito janasaMpadA // 107 // kRtvA me mastake pAdaM tadA'yAsIjano'khilaH / patitasya viceSTasya nirdayo viDmalAJcitam // 108 // acirAnnigrahaM ghoraM tasya cenna karomyaham / anarthakaM suratvaM me tadevaM jAyate mahat // 109 // iti dhvAtvA pure'muSmin sadeze krodhapUritaH / prAvata yadasau vAyuM nAnArogasamAvaham // 10 // so'yaM nIto vizalyAyA vAriNA pralayaM kSaNAt / bhavanti hi balIyAMso balinAmapi viSTape // 111 // yathA satvahitenedaM maratAya niveditam / bharatenApi me tadvanmayA te padma veditam / / 112 // isalie usakA snAnajala mahAgaNoMse sahita hai // 98 / isa deza meM jisane saba logoMpara zAsana jamA rakhA thA tathA jo mahAroga utpanna karanevAlI thI aisI viSama vAya isa jalase kSayako pra ho gayI hai / / 99 / / 'yaha vAyu aisI kyoM ho gayI ?' isa prakAra pUchanepara usa samaya munirAjane kotUhalako dhAraNa karanevAle bharatake lie isa prakAra kahA ki // 10 // vindhyA nAmakA eka mahA dhanavAn vyApArI gadhe, U~Ta tathA bhaiMse Adi jAnavara ladAkara gajapura nagarase AyA aura tumhArI usa ayodhyAnagarImeM gyAraha mAha taka rhaa| aneka varSoM se sahita usakA eka bhaiMsA tIvra rogake bhArase pIr3ita ho nagarake bIca marA aura akAma nirjarAke yogase deva huA // 101-103 / / vaha azvacihnase cihnita mahAbalavAn vAyukumAra jAtikA deva huaa| vAyvAvarta usakA nAma thA, vaha vAyukumAra devoMkA svAmI thA, zreyaskarapura nagarakA svAmI, rasAtalameM nivAsa karanevAlA dedIpyamAna, krUra aura icchAnusAra kriyAoMko karanevAlA vaha bahuta bar3A bhavanavAsI deva thA // 104-105 / / avadhijJAnase sahita honeke kAraNa usane pUrvabhavameM prApta hue parAbhavako jAna liyaa| use vidita ho gayA ki maiM pahale bhaiMsA thA aura ayodhyAmeM Akara rahA thaa| usa samaya mere zarIrapara aneka ghAva the| bhUkha-pyAsa Adise merA zarIra lipta thA, aneka rogoMse pIr3ita huA maiM mAgaMkI kIcar3ameM par3A thA, loga mujhe pITate the| usa samaya maiM gobara Adi malase vyApta huA nizceSTa par3A thA aura saba loga mere mastakapara paira rakhakara jAte the // 106-108 / aba yadi maiM zIghra hI usakA bhayaMkara nigraha nahIM karatA hU~-badalA nahIM cakAtA hai to merA yaha isa prakArakA bar3appanayukta devaparyAya pAnA vyartha hai // 109 // isa prakAra vicArakara usane krodhase pUrita ho usa dezameM nAnA rogoMko utpanna karanevAlI vAyu calAyI // 110 // yaha vahI deva vizalyAke snAnajalake dvArA kSaNa-bharameM vinAzako prApta karAyA gayA hai so Thoka hI hai kyoMki lokameM balavAnoMke lie bhI unase adhika balavAn hote haiM / / 111 // candrapratima vidyAdhara, rAmase kahatA hai ki yaha kathA sattvahita nAmA munine rAjA bharatase jisa prakAra kahI aura bharatane jisa prakAra mujhase kahI usI 1. sannagaryAM ma. / 2. vAhyAvarta ma. / 3. bhIto ma. / Page #425 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catuHSaSTitamaM parva 407 amiSekajalaM tasyA tadA netumatitvaram / yatnaM kuruta nAstyanyA gatirlakSmaNajIvite // 113 // upendravajrA iti sthitAnAmapi mRtyumArge janairazeSairapi nizcitAnAm / mahAtmanAM puNyaphalodayena bhavatyupAyo vidito'sudAyI // 11 // upajAtiH aho mahAntaH paramA janAste yeSAM mahApattisamAgatAnAm / jano vadatyudbhavanAbhyupAyaM raveH samastattvanivedanena // 15 // ityArSe zrIraviSaNAcAryaprokte padmapurANe vizalyApUrvabhavAbhidhAnaM nAma catuHSaSTitamaM parva // 64 / / prakAra he rAma! maiMne Apase kahI haiM // 112 / / isalie zIghra hI vizalyAkA snAna jala lAnekA yatna karo / lakSmaNake jIvita honekA aura dUsarA upAya nahIM hai / / 113 / / - gautama svAmI kahate haiM ki jo isa taraha mRtyuke mArga meM sthita haiM tathA samasta loga jinake maraNakA nizcaya kara cuke haiM aise mahApuruSoMke puNyakarmake udayase jIvana pradAna karanevAlA koI na koI upAya vidita ho ho jAtA hai / / 114 // aho ! ve puruSa atyanta mahAn tathA utkRSTa haiM ki mahAvipattimeM par3e hue jinake lie sUryake samAna ujjvala puruSa yathArtha tattvakA nivedana kara vipattise nikalanekA upAya batalAte haiM-prakaTa karate haiM // 115 / / isa prakAra ArSa nAmase prasiddha, raviSeNAcArya kathita padmapurANameM vizalyAke pUrvabhavakA varNana karanevAlA causaThavA~ parva samApta huA // 6 // 1. bhavantyupAyo m.| 2. vihito -ma. / Page #426 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcaSaSTitamaM parva pratIndorvacanaM zrutvA rAghavo'tyantasaMmadaH / samaM vidyAdharAdhIzairvismitastamapUjayat / / 1 // aJjanAjavidehAjasutArAjAstataH kRtAH / ayodhyAM gaminaH kRtvA saMmantraM nizcitaM drutam // 2 // tatazcintitamAtreNa te yayuryatra pArthivaH / bharataH pravaraH kIrtyA pratApI guNasaMgataH // 3 // suptasyotthApyamAnasya shsaasyaasukhaasikaa| mA bhUditi sukhaM gItaM baidehAdibhirAzritam // 4 // tataH saMgItamAkarNya divyaM zrutimanoharam / zanairbhAvasamArUDhamuttasthau kozalezvaraH / / 5 / / jJApitAH sevitadvArAstatastasmai samAgatAH / vaidehyA haraNaM procurnipAtaM lakSmaNasya ca // 6 // atha zokarasAdugrAt kSaNamAtrabhuvaH param / rAjA krodharasaM bheje paramaM bharatazrutiH / / 7 / / mahAbherIdhvaniM cAzu raNaprItimakArayat / sakalA yena sAketA saMprAptA''kulatAM param // 8 // loko jagAda kiM vetadvarttate rAjasadmani / mahAn kalakalaH zabdaH zrayate'tyantabhISaNaH // 9 // kinna' rAtrI nizIthe'smin kAle duSTamatiH paraH / ativIryasutaH prApto bhavedApAtapaNDitaH // 10 // kazcidaGkagatAM kAntAM tyaktvA sannadhumudyataH / sannAhanirepakSo'nyaH sAyake karamarpayat // 11 // . mugdhabAlakamAdAya kAcidake mRgekSaNA / hastaM stanataTe nyasya cakre digavalokanam // 12 // kAcidIAkRtaM tyaktvA nidrArahitalocanA / saptamAzrayate kAntaM zayanIyaikapArzvagam // 13 // athAnantara praticandra vidyAdharake vacana suna jinheM atyanta harSa ho rahA thA aise zrIrAmane Azcaryacakita ho vidyAdhara rAjAoMke sAtha-sAtha usakA bahuta Adara kiyA // 1 // aura zIghra hI nizcita mantraNAkara hanumAn bhAmaNDala tathA aMgadako ayodhyAko ora ravAnA kiyA // 2 // tadanantara icchA karate hI ve saba vahA~ pahu~ca gaye jahA~ uttama kItike dhAraka pratApI evaM guNavAn rAjA bharata virAjamAna the // 3 / / usa samaya bharata soye hue the isalie sahasA uThAnese unheM duHkha na ho aisA vicAra kara bhAmaNDala Adine sukhadAyI saMgIta prArambha kiyA // 4 // tadanantara kaNaM aura manako haraNa karanevAle usa bhAvapUrNa divya saMgItako sUnakara bharata mahArAja dhIre-dhIre jAga uThe // 5 // hanumAna Adi dvArake pAsa to khar3e hI the isalie jAgate hI khabara dekara unake pAsa jA phuNce| vahA~ pahu~cakara unhoMne sItAkA harA jAnA tathA zakti laganese lakSmaNakA gira jAnA yaha samAcAra kahA // 6 / / athAnantara kSaNamAtrameM utpanna hue, atizaya ugra zokarasase rAjA bharata parama krodhako prApta hae // 7 / / unhoMne usI samaya raNameM prIti utpanna karAnevAlI raNabherIkA mahAzabda karAyA jise sunakara samasta ayodhyA parama AkulatAko prApta ho gayI / / 8 / / loga kahane lage ki rAjabhavanameM atyanta bhaya utpanna karanevAlA mahAna kala-kala zabda sunAI par3a rahA hai so yaha kyA kAraNa hai ? // 9 // kyA isa ardharAtrike samaya duSTa buddhikA dhAraka tathA AkramaNa karane meM nipuNa ativIryakA putra A pahu~cA hai ? / / 10 / / koI eka yoddhA aMkameM sthita kAntAko chor3a kavaca dhAraNa karaneke lie udyata huA aura koI dUsarA yoddhA kavacase nirapekSa ho talavAra para hAtha rakhane lagA // 11 / / koI mRganayanI strI, sundara bAlakako godameM le tathA stana taTa para hAtha rakhakara dizAoMkA avalokana karane lagI arthAt bhayase idhara-udhara dekhane lagI / / 12 / / koI eka strI I ivaza patise haTakara par3I huI thI aura usake netroMmeM nIMda nahIM A rahI thii| raNabherIkA zabda suna vaha itanI bhayabhIta huI ki IrSyAbhAva chor3a zayyAke eka ora par3e hue nidrAtimagna patise jA milI-usase 1. kintu m.| . Page #427 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcaSaSTitama parva 409 pArthivapratimaH kazciddhanI kAntAmudAharat / kAnte buddhayasva kiM zeSe kimapIdamazomanam // 14 // rAjAlaye samudyoto lakSyate jAvalakSitaH / sannaddhA rathino mattA kariNo'mI ca saMhitAH // 15 // nItijJaH satataM bhAgyamapramattaiH supaNDitaH / uttiSThottiSTha gopAya svApateyaM prayatnataH // 16 // zAtakaummAnimAnkumbhAn kaladhautamayAMstathA / maNiratnakaraNDAMzca kuru bhUmigRhAntare // 17 // paTTavastrAdisaMpUrNAnimAn garmAlayAn drutam / tAlayAnyadapi dravyaM duHsthitaM susthitaM kuru // 10 // zatrughno'pi susaMbhrAnto nidrAruNitalocanaH / Aruhya dviradaM zIghraM ghaNTATaGkAranAdinam // 19 / / sacivaiH paramairyataH zastrAdhiSTitapANibhiH / vimuJcan bakulAmodaM caladambarapallavaH // 20 // bharatasyAlayaM prAptastathA'nye narapuGgavAH / zastrahastAH susaMnaddhA narendrahitatatparAH // 21 // yacchannAjJA narezAnAM yuddhAya svymudytH| vinItAdhipatiH prokto natvA bhAmaNDalAdimiH // 22 // dUre laGkApurI deva gantuM nArhati tAM vibhuH / kSubdhormijalajo ghoro varttate sAgaro'ntare // 23 // mayA kiM tarhi karttavyamiti rAjJi kRtasvane / uccAritaM vizalyAyAzcaritaM tairmanoharam // 24 // aghapramathanaM nAtha puNyaM jIvitapAlanam / droNameghasutAsnAnavAridAnaM dvataM bhaja // 25 // prasAdaM kuru yAsyAmo yAvannodeti mAskaraH / hato'rimathanaH zaktyA duHkhaM tiSThati lakSmaNaH // 26 // bharatena tato'vAci kiM vA grahaNamammasA / svayaM sA subhagA tatra yAtu droNavanAtmajA // 27 // munIzena samAdiSTA tasyaivAsau subhAminI / strIratnamuttamaM sA hi kasya vA'nyasya yujyate // 28 // saTakara par3a rahI // 13 // rAjAko tulanA prApta karanevAlA koI dhanI manuSya apanI strIse kahane lagA ki he priye ! jAgo, kyoM so rahI ho? yaha koI azobhanIya bAta hai // 14 // rAjabhavanameM jo kabhI dikhAI nahIM diyA aisA prakAza dikhAI de rahA hai| rathoMke savAra taiyAra khar3e haiM aura ye madonmatta hAthI bhI ekatrita haiM // 15 // nItike jAnakAra paNDita janoMko sadA sAvadhAna rahanA caahie| uTho uTho dhanako prayatnapUrvaka chipA do // 16 // ye suvarNa aura cA~dIke ghaTa tathA maNi aura ratnoMke piTAre talagRhake bhItara kara do // 17 // rezamI vastra Adise bhare hue ina garbhagRhoMko zIghra hI banda kara do tathA aura jo dUsarA sAmAna asta-vyasta par3A hai use ThIka tarahase rakha do // 18 // jisake netra nidrAse lAla-lAla ho rahe the aisA ghabar3AyA huA zatrughna bhI ghaMTAkA zabda karanevAle hAthI para zoghra hI savAra ho bharatake mahalameM jA phuNcaa| zatrughna, hAthoMmeM zastra dhAraNa karanevAle uttamottama mantriyoMse sahita thA, vakulakI sugandhiko chor3a rahA thA tathA usakA vastra caMcala-caMcala ho rahA thaa| zatrughna sivAya dusare anya rAjA bhI jo hAthoMmeM zastra huai the, kavacoMse yukta the tathA rAjAkA hita karanemeM tatpara the bharatake mahala meM jA pahu~ce // 19-21 // ayodhyAke svAmI bharata, rAjAoMko AjJA dete hue svayaM yuddhake lie udyata ho gaye taba bhAmaNDala Adine namaskAra kara kahA ki // 22 / / he deva ! laMkApurI dUra hai, vahAM jAneke lie Apa samartha nahIM haiM, jisakI lahareM aura zaMkha kSobhako prApta ho rahe haiM aisA bhayaMkara samudra bIcameM par3A hai / / 23 / / to mujhe kyA karanA cAhie, isa prakAra rAjA bharatake kahane para una sabane vizalyAkA manohara carita kahA // 24 // unhoMne kahA ki he nAtha ! droNameghakI putrIkA snAnajala pApako naSTa karanevAlA, pavitra aura jIvanakI rakSA karanevAlA hai so use zIghra hI dilAo // 25 / / prasAda karo, jaba taka sUrya udita nahIM hotA hai usake pahale hI hama cale jaayeNge| zatruoMkA saMhAra karanevAle lakSmaNa zaktise ghAyala ho duHkhameM par3e haiM // 26 / / taba bharatane kahA ki jalakA kyA le jAnA, vaha droNameghakI sundarI putrI svayaM hI vahAM jAve arthAt use hI le jAo // 27 // munirAjane kahA hai ki yaha unhIMkI vallabhA hogI / yathArthameM vaha uttama strIratna hai so anya kisake yogya ho sakatI hai ? // 28 // 1. pAthivaM prathamaH m.| 2. -mudAharan m.| 3. sapaNDitaH ja.1 4. sAgarottare ma. / 2-52 Page #428 -------------------------------------------------------------------------- ________________ papapurANe tato droNaghanAbasya sakAzaM preSito nijaH / sa cApi kupito yorbu mAnastambhasamudyataH // 29 // saMkSubdhAstanayAstasya sannaddhAH sacivaiH saha / paramAkulatA prAptAM mahAdurlaDitakriyAH // 30 // bharatasya tato mAtrA svayaM gatvA mahAdaram / pratibodhamupAnItaH sa tena tanayAmadAt // 31 // sA mAmaNDalacandreNa vimAnazikharaM nijam / AropitA mahArathyaM kAntipUritadiGmukhA // 32 // sahasramadhikaM cAnyakanyAnAM sumanoharam / rAjagotraprasUtAnAM kRtaM gAmi samaM tayA // 33 // tato nimeSamAtreNa prAptA saMgrAmamedinIm / aAdimiH kRtAbhyarhA sarvaiH khecarapuGgavaiH // 34 // avatIrNA vimAnAnAttataH kanyAbhirAvRtA / cArucAmarasaMghAtaiH vIjyamAnA zanaiH sukham // 35 // pazyantI turagAn dvAre mattAMzca varavAraNAn / mahattaraiH kRtAnujJA puNDarIkanimAnanA // 36 / / yathA yathA mahAbhAgyA vizalyA sopasarpati / tathA tathAmajasaumyaM sumitrAtanayo'mRtam // 37 // prabhAparikarI zaktistato lakSmaNavakSasaH / cakitA duSTayoSeva kAmukAt pariniHsRtA // 38 // sphurasphuliGgajvAlA ca laGghayantI dutaM namaH / utpatya vAyuputreNa gRhItA vegazAlinA // 39 / / divyastrIrUpasaMpannA tataH saMgatapANikA / sA jagAda hanUmantaM saMbhrAntA baddhavepathuH // 40 // prasIda nAtha muJcasva na me doSo'sti kazcana / kutsitAsmadvidhAnAM hi preSyANAM sthitirIdazI // 4 // amoghavijayA nAma prajJapterahakaM svasA / vidyA lokanaye khyAtA rAvaNena prasAdhitA // 42 // kailAsaparvate pUrva bAlau pratimayA sthite / sannidhau jinabimbAnAM gAyatA bhAvitAtmanA // 43 // tadanantara bharatane droNameghake pAsa apanA AdamI bhejA so mAna damana karanemeM udyata vaha droNamegha bhI yuddha karaneke lie kupita huA // 29 // pracaNDa balako dhAraNa karanevAle usake jo putra the ve bhI parama AkulatAko prApta ho kSubhita ho uThe tathA yuddha karaneke lie mantriyoMke sAtha sAtha taiyAra ho gaye // 30 // taba bharatakI mAtA kekayIne svayaM jAkara use bar3e Adarase samajhAyA jisase usane apanI putrI de dI // 31 // kAntise dizAoMko pUrNa karanevAlI usa kanyAko bhAmaNDalane apane zIghragAmI vimAnake agrabhAga para baiThAyA // 32 // isake sivAya rAjakulameM utpanna huI eka hajArase bhI adhika dUsarI manohara kanyAe~ vizalyAke sAtha bhejIM // 33 / / tadanantara nimeSa mAtrameM vaha yaddhabhUmimeM pahu~ca gayI so samasta vidyAdharoMne arghya Adise usakA yogya sanmAna kiyA / tatpazcAta jo kanyAoMse ghirI thI aura jisapara sundara camaroMke samUha dhIre-dhIre sukha pUrvaka jhala jA rahe the aisI vizalyA vimAnake agrabhAgase nIce utarI // 35 // dvAra para khar3e ghor3oM aura madonmatta hAthiyoMko dekhatI huI vaha Age bddh'ii| bar3e-bar3e loga usakI AjJA pAlana karane meM tatpara the tathA kamalake samAna usakA mukha thA // 36 // mahAbhAgyazAlinI vizalyA jaise-jaise pAsa AtI jAtI thI vaise-vaise lakSmaNa AzcaryakArI sukhadazAko prApta hote jAte the // 37 // tadanantara jisa prakAra duSTa strI cakita ho patike gharase nikala jAtI hai usI prakAra kAntike maNDalako dhAraNa karanevAlI zakti lakSmaNake vakSaHsthalase bAhara nikala gayI // 38 // jisase tilage aura jvAlAeM nikala rahI thIM aisI vaha zakti, zIghra hI AkAzako lAMghatI huI jAne lagI so vegazAlI hanumAnne uchalakara use pakar3a liyA // 39 // taba vaha divyastrIke rUpa meM pariNata ho hAtha jor3akara hanumAnse bolii| usa samaya vaha ghabar3AyI huI thI tathA usake zarIrase kaMpakaMpI chUTa rahI thI // 40 // usane kahA ki he nAtha ! prasanna hoo, mujhe chor3o, isameM merA doSa nahIM hai, hamAre jaise sevakoMkI aisI hI nindya dazA hai // 41 // maiM tInoM lokoMmeM prasiddha amogha vijayA nAmakI vidyA hU~, prajJaptikI bahana hU~ aura rAvaNane mujhe siddha kiyA hai / / 42 // kailAsa parvata para pahale jaba 1. sA tena j.| 2. kRtAbhyarcAH ma. ! 3. nibhAtanaM j.| 4. prabhAkarakarA ma. / : Page #429 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcaSaSTitamaM parva ng 2. nije bhuje samutkRtya zirAtantrI manoharAm / upavINayatA divyaM jinendra caritaM zubham // 44 // labdhA'haM dazavaktreNa dharaNAnnAgarAjataH / kampitAsanataH prAptAtpramodaM bibhrataH param // 45 // anicchannapyasau tena rakSasAM paramezvaraH / mAM pariprAhitaH kRcchrAt sa hi grahaNadurvidhaH // 46 // sAhaM na kasyacicchakyA muvane'tra vyapohitum / vizalyAsundarImekAM muktvA duHsahatejasam ||47 // manye parAjaye devAn balino nitarAmapi / anayA tu vikIrNAhaM mahatyA dUragocarA ||48 // anuSNaM bhAskaraM kuryAdazItaM zazalakSmaNam / anayA hi tapo'tyugraM caritaM pUrvajanmani // 49 // zirISakusumAsAraM zarIramanayA purA / niryuktaM tapasi prAyo munInAmapi duHsahe // 50 // tAvataiva saMsAraH susAraH pratibhAti me / IdRzAni prasAdhyante yattapAMsIha jantubhiH // 51 // varSAzItAtapairghorairmahAvAtasuduHsahaiH / eSA na kampitA tanvI mandarasyeva cUlikA // 52 // aho rUpamaho satvamaho dharmadRDhaM manaH / azakyaM dhyAtumapyasyAH sutapo'nyAGganAjanaiH // 53 // sarvathA jinacandrANAM matenodabRhate tapaH / lokatraye jayatyekaM yasyedaM phalamIdRzam ||54 || athavA naiva vijJeyamAzcaryamidamIdRzam / prApyate yena nirvANaM kimanyattasya duSkaram // 55 // parAdhInakriyA sAhaM tapasA nirjitAnayA / vrajAmi svaM padaM sAdho' kSamyatAM durviceSTitam ||56 // evaM kRtasamAlApAM tattvajJaH zaktidevatAm / visRjyAvasthito vAtiH svasainye'dbhutaceSTitaH ||57|| 411 bAlamuni pratimA yogase virAjamAna the taba rAvaNane jina - pratimAoMke samIpa bhujAkI nAr3I rUpI manohara tantrI nikAla kara jinendra bhagavAnkA divya evaM zubhacarita vINAdvArA gAyA thaa| rAvaNa kI bhaktike prabhAvase dharaNendrakA Asana kampAyamAna huA thA jisase parama pramodako dhAraNa karate hue usane vahA~ Akara rAvaNake lie mujhe diyA thA / yadyapi rAkSasoMkA indra rAvaNa mujhe nahIM cAhatA thA tathApi dharaNendrane preraNAkara bar3I kaThinAIse mujhe svIkRta karAyA thA / yathArthameM rAvaNa kisIse vastugrahaNa karane meM sadA saMkucita rahatA thA // 43 - 46 / / vaha maiM, isa saMsArameM duHsaha tejakI dhAraka eka vizalyAko chor3a aura kisIkI pakar3ameM nahIM A sakatI ||47|| maiM atizaya balavAn devoM ko bhI parAjita kara detI hU~ kintu isa vizalyAne dUra rahane para bhI mujhe pRthak kara diyA // 48 // yaha sUryako ThaNDA aura candramAko garama kara sakatI hai kyoMki isane pUrvaMbhavameM aisA hI atyanta kaThina tapazcaraNa kiyA hai // 49 // | isane pUrvabhava meM apanA zirISake phUlake samAna sukumAra zarIra aise tapameM lagAyA thA ki jo prAyaH muniyoMke lie bhI kaThina thA // 50 // mujhe itane hI kAryaMse saMsAra sArabhUta jAna par3atA hai ki isameM jIvoM dvArA aise-aise kaThina tapa siddha kiye jAte haiM // 51 // tIvra vAyuse jinakA sahana karanA kaThina thA aise bhayaMkara varSA zIta aura ghAmase yaha kRzAMgI sumerukI cUlikA ke samAna raMcamAtra bhI kampita nahIM huI // 52 // aho isakA rUpa dhanya hai, aho isakA dhairya dhanya hai aura aho dharma meM dRr3ha rahanevAlA isakA mana dhanya hai / isane jo tapa kiyA hai anya striyA~ usakA dhyAna bhI nahIM kara sakatIM // 53 // sarvathA jinendra bhagavAn ke matameM hI aisA vizAla tapa dhAraNa kiyA jAtA hai ki jisakA isa prakArakA phala tInoM lokoMmeM eka judA hI jayavanta rahatA hai || 54 // athavA ise koI AzcayaM nahIM mAnanA cAhie kyoMki jisase mokSa prApta ho sakatA hai| usake lie aura dUsarA kauna kArya kaThina hai ? // 55 // merA kAma to parAdhIna hai dekhie na, isane mujhe tapase jIta liyA / he satpuruSa ! aba meM apane sthAna para jAtI hU~ - merI duzceSTA kSamA kI jAya // 56 // isa prakAra vArtAlApa karanevAlI usa zaktirUpI devatAko chor3akara tattvakA jAnakAra tathA adbhuta 'ceSTAkA dhAraka hanumAn apanI senAmeM sthita ho gayA // 57 // 1. kampitAsanakaM ma. / 2. bibhratA ma. 1 3 tejasAm ma0 / 4. sAnye ma. / 5. hanumAn / Page #430 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 412 padmapurANe sutA tu droNameghasya hiyAlaMkRtadehikA / pAdapadmadvayaM pAnaM praNamya vihitAJjaliH // 58 // vidyAdharamahAmantrivacomiH kRtazaMsanA / vanditA khecarairanyairAzIbhirabhinanditA / / 59 // zakrasyeva zacI pArzve lakSmaNasya sulakSmaNA / avasthitA mahAbhAgyA sakhIvacanakAriNI / / 6 / / mugdhA mugdhamRgInetrA pUrNacandranibhAnanA / mahAnurAgasaMbhArapreritodAramAnasA // 61 // pariSvajya raho nAthaM sukhasuptaM mahItale / sukumArakarAmbhojasaMvAhanasucAruNA // 2 // gozISacandanenaivamanvalimpata sarvataH / tathA padmamapi brIDAkiMcitkampitapANikA // 63 // zeSAH kanyA yathAyogyaM zeSANAM khecarezinAm / candanenAspRzangAtraM vizalyAhastasaMginA // 4 // vizalyAhastasaMspRSTaM candanaM padmavAkyataH / kAntamindrajitAdInAmupanItaM yathAkramam // 65 // zItalaM taM samAghrAya kRtvAGgeSu ca sAdaram / nirvRti paramAM prAptAH zuddhAtmAno gatajvarAH // 66 // upajAtivRttam anye ca yodhAH kSatavikSatAGgA dvipAsturaGgAH padacAriNazca / abhyukSitAstatsalilena jAtA praNaSTazalyA navamAskarAGgAH // 67 / / janmAntaraM prApta ivAtha kAntaH svabhAvanidrAmiva sevamAnaH / utthApyate sma pravarainitAntaM saMgItakairveNuninAdagItaH // 68 // tataH zanairucchvasitoruvakSA netre samunmIlya tigiJchatAmra / vikSiptabAhuH zanakainikumcya lakSmIdharo'muJcata mohazayyAm // 19 // athA athAnantara jisakA zarIra lajjAse alaMkRta thA, jisane zrIrAmake caraNa-kamaloMmeM praNAma kara hAtha jor3e the, vidyAdhara mahAmantriyoMke vacanoMse jisakI prazaMsA kI gayI thI, anya vidyAdharoM ne jise vandanA kara zubhAzIrvAdase abhinandita kiyA thA, jo uttama lakSaNoMko dhAraNa karanevAlI tho; mahAbhAgyavatI thI, aura sakhiyoMkI AjJAkAriNI thI aisI droNameghakI putrI vizalyA lakSmaNake pAsa jAkara usa prakAra khar3I ho gayI jisa prakAra mAno indrake pAsa indrANI hI khar3I ho / / 58-60|| jo atyanta sundarI thI, bholI mRgIke samAna jisake netra the, pUrNacandrake samAna jisakA mukha thA, aura mahA anurAgake bhArase jisakA udAra hRdaya prerita thA aisI vizalyAne ekA tameM pRthivI tala para sukhase soye hue prANanAtha lakSmaNakA AliMgana kara unheM sUkomala hastakamalameM sthita honese atyanta sundara dikhanevAle gozIrSa candanase khUba anulipta kiyA tathA lajjAse kucha-kucha kAMpate hue hAthase zrIrAmako bhI candanakA lepa lagAyA // 61-63 / / zeSa kanyAoMne vizalyAke hAthameM sthita candanake dvArA anya vidyAdharoMke zarIrakA sparza kiyA // 64 / / zrIrAmake AjJAnusAra vizalyAke hAthakA chuA sundara candana yathAkramase indrajita Adike pAsa bhI bhejA gayA // 65 // so usa zItala candanako sUMghakara tathA Adarake sAtha zarIra para lagAkara ve saba parama sukhako prApta hue / sabakI AtmAe~ zuddha ho gayI tathA sabakA jvara jAtA rahA // 66 // ina sabake sivAya kSata-vikSata zarIrake dhAraka jo anya yodhA, hAthI, ghor3e aura paidala sainika the ve saba usake jalase sIMce jAkara zalyarahita tathA nUtana sUrya-prAtaHkAlIna sUryake samAna dedIpyamAna zarIrase yukta ho gaye // 67 / / athAnantara jo dUsare janmako prApta hue ke samAna sundara the aura mAno svAbhAvika nidrAkA hI sevana kara rahe the aise lakSmaNako bA~surIkI madhura tAnase mizrita uttama saMgItake dvArA uThAyA gayA // 68 / / tadanantara jinakA vizAla vakSaHsthala dhIre-dhIre ucchvasita ho rahA thA aura jinakI bhujAe~ phailI huI thIM aise lakSmaNane kamalake samAna lAla netra kholakara tathA bhujAoMko saMkocita kara moharUpI zayyAkA parityAga kiyA // 69 / / jisa 1. padmasyedaM pAdma rAmasambandhi, padma ma., ba. / 2. padakAriNazca ma., j.| Page #431 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcaSaSTitamaM parva 413 'tyaktvopapAdAGgazilAmivAsau raNakSitiM deva ivodyakAyaH / utthAya ruSTaH kakumo nirIkSya kvAsI gato rAvaNa ityuvAca // 7 // tataH praphullAmbujalocanena mahAminandaM bhajatA'grajena / udAraromAJcasukakaMzana proktaH pariSvajya lasadjena // 71 / kRtArthavattAta dazAnano'sau hatvA mavantaM vijahAra zaktyA / tvamapyamuSyAzcaritena jIvaM bhUyo'bhaH saMstutakanyakAyAH // 72 // niHzeSatazcAsya niveditaM tacchaktyAhatipreraNavastuvRttam / apUrvamAzcaryamudArabhAvaM suvismitairjAmbavasundarAdyaiH // 73 // tAvat trivarNAjavilAsinetrAM zaratsamRddhendusamAnavaktAm / sAtodarIM diggajakumbhazomistanadvayAM nUtanayauvanasthAm // 7 // zarIrabaddhAmiva manmathasya krIDA vizAlAlasasanitambAm / saMgRhya zomAmiva sArvalokAM vinirmitAM karmabhirekatAnaiH // 75 // tAM vIkSya lakSmInilayo'ntikasthAmacintayad vismayaruddhacittaH / lakSmIriyaM kinnu surezvarasya kAntirnu candrasya nu bhaanudiiptiH||76|| dhyAyantamevaM parigamya yoSAstamevamUcuH kuzalapradhAnAH / svAmin bivAhotsavametayA te dRSTa jano vAnchati saMgato'yam // 77 / / kRtasmito'sAvagadat samIpe sasaMzaye yuktamidaM kathaM nu|| UcuH punaste nanu vRtta eva sparzo'nayA te prakaTastu nAsIt // 7 // prakAra upapAda zayyAko chor3akara uttama zarIrakA dhAraka deva uThakara khar3A hotA hai usI prakAra lakSmaNa bhI raNabhUmiko chor3a khar3e ho gaye aura dizAoMkI ora dekha ruSTa hote hue bole ki vaha rAvaNa kahAM gayA ? // 70 / / tadanantara jinake netrakamala vikasita ho rahe the jo mahAn Anandako prApta the, utkaTa romAMcoMse jinakA zarIra kakaMza ho rahA thA aura jinakI bhujAe~ atizaya zobhAyamAna thoM aise bar3e bhAI zrIrAmane AliMgana kara kahA ki he tAta! rAvaNa to zaktike dvArA Apako mAra kRtakRtyakI taraha calA gayA hai aura tuma bhI isa prazasta kanyAke caritrase punarjanmako prApta hue ho // 71-72 / / tatpazcAt atyanta Azcaryako prApta hue jAmbava aura sundara Adine zakti laganese lekara samasta vRttAnta lakSmaNake lie nivedana kiyA-sunAyA tathA udAra bhAvanAse yukta apUrva Azcarya prakaTa kiyA // 73 // tadanantara jisake netra lAla sapheda aura nIle ina tIna raMgake kamaloMke samAna suzobhita the, jisakA mukha zaradaRtuke pUrNacandramAke samAna thA, jisakA udara kRza thA, jisake donoM stana diggajake gaNDasthalake samAna suzobhita the, jo nUtana yauvana avasthAmeM sthita thI jo, mAno zarIradhAriNI kAmakI krIr3A hI thI, jisake uttama nitamba vizAla tathA alasAye hue the, aura jise karmoMne ekAgra citta ho savaM saMsArakI zobhA grahaNa kara hI mAno banAyA thA |74-75 / / aisI samIpameM sthita usa vizalyAko dekha lakSmaNane Azcaryase avaruddha citta ho vicAra kiyA ki kyA yaha indrakI lakSmI hai ? yA candramAkI kAnti hai ? athavA sUryakI prabhA hai ? ||76|| isa prakAra cintA karate hue lakSmaNako dekha, maMgalAcAra karane meM nipuNa striyA~ unase bolIM ki he svAmin ! yahA~ ikaTThe hue saba loga isake sAtha ApakA vivAhotsava dekhanA cAhate haiM // 77 // yaha suna 1. tvatkopa-ma. / 2. bhujaH ma. / Page #432 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 414 papurANe bhavatpramAvakSatasarvavighnaM pANigrahaM nAtha maja tvamasyAH / ityarthanAgauravatazca vAkyAdiyeSa lakSmInilayo vivAham // 79 // mAlinIvRttam kSaNaviracitasarvazlAghyakarttavyayogaH pavanapathavihArisphItabhUtiprapaznaH / abhavadamarasaMpatkalpitAnandatulyaH pradhanabhuvi vizalyAlakSmaNodvAhakalpaH // 8 // iti vihitasuceSTAH pUrvajanmanyudArAH paramapi parijisya prAptamAyurvinAzam / drutamupagatacArudravyasaMbandhamAjo vidhuraviguNatulyA svAmavasthA majante // 81 // ityArSe zrIraviSeNAcAryaprokta zrIpadmacarite vizalyAsamAgamAbhidhAnaM nAma paJcaSaSTitamaM parva // 65 // lakSmaNane musakarAte hue kahA ki jahA~ prANoMkA saMzaya vidyamAna hai aise yuddha kSetrameM yaha kisa prakAra ucita ho sakatA hai ? isake uttarameM sabane punaH kahA ki isake dvArA ApakA sparza to ho hI cukA hai parantu Apako prakaTa nahIM huA hai / / 78|| he nAtha ! Apake prabhAvase jisake samasta vighna naSTa ho cuke haiM aisA isakA pANigrahaNa Apa svIkRta kro| isa prakAra logoMkI prArthanA tathA gauravapUrNa vacanoMse lakSmaNane vivAha karanekI icchA kI // 79 // tadanantara jisameM kSaNabharameM samasta prazaMsanIya kAryoMkA yoga kiyA gayA thA, vidyAdharoMne jisameM vizAla vaibhavakA vistAra pradarzita kiyA thA, aura jo deva-sampadAse kalpita Anandake samAna thA aisA vizalyA aura lakSmaNakA vivAhotsava yuddhabhUmimeM hI sampanna huA // 80 // gautama svAmI kahate haiM ki he zreNika ! jinhoMne pUrvajanmameM uttama AcaraNa kiyA hai aise udAra puruSa prApta hue maraNako bhI jItakara zIghra hI uttama padArthoMke samAgamako prApta hote haiM aura candramA tathA sUryake guNoMke samAna apanI avasthA ko prApta karate haiM / / 81 // isa prakAra bhArSa nAmase prasiddha, zrI raviSaNAcArya viracita padmacaritameM vizalyAke samAgamakA varNana karanevAlA paiMsaThavA~ parva samApta huA // 65 // dvitIyo bhAgaH smaaptH| Page #433 -------------------------------------------------------------------------- ________________ V.W 65w urf m . . 23 238 265 148 146 146 274 261 137 273 101 220 303 274 270 [a] aMzakAntena hRdayaM aMzukena varaM kaNThaM aMzukena samAlambya azukenAmbuvarNena akaroccandrarazmizca akalmaSaM svabhAvena akasmAt seyamuttuGga akIrtiriti nindyeyaakRSTapacyabIjena akSINasarvakozosAakSobhyasattvagambhIraM akSohiNyastataH sapta akSohiNyAM prakIrtyAni akSauhiNIsahasrANi agAyadiva bhRGgANAM agRhItvaiva sannAhaM agniketurviyogena agrataH pRSTatazcAsya agrataH prasthite tasmin agratastvarito jAtaH agrato bhRguratyugraH agrato'vagrahaM tasya agraprayANakanyastAH agrAhyaM yadabhavyAnAM aghapramathanaM nAtha aGgaH kRtrimasugrIvaM aGganAjanadRSTInAM aGgAraketunA tena acalo nAma vikhyAto acintayacca kiM nAma acintayaca kiM nvetaacintayacca kiM sItA acintayacca ko nveSa acintayacca khinnAtmA acintayaca te nUna 358 357 212 363 207 301 385 385 185 zlokAnAmakArAdyanukramaH acintayacca dyaureSA 137 atidhanyo'hamAyadya acintayaca no sAdhvI 45 atiprakaTavIryasya 356 acintayaJca panno'taH 275 atibhUtiprabhRtayo acintayacca pazyAmi atibhUtizca taddhetoH 62 acintayaca me kAsthA atimattAGganApAGgaacintayacca rAmastrI 253 atimadhuraravaM karAbhidhAtaiacintayacca sambhrAnta- 303 atimUDhatAtmAno 331 acintayacca suvyakta 274 atimRdubhujamAlA acintayacca hA kaSTaM kAma 265 ativIryaH samasteSu 155 acintayaca hA kaSTaM prApto 23 ativIrya kimetatte acintayacca hI sAdhu 152 ativIryamuni dRSTvA 168 acintayadayaM vArtA 342 ativIryastato'vocanna 165 acintayadamuSyAne 241 ativIyoM tathA buddhau 157 acirAnnigrahaM ghoraM 406 ativIyo'tidurvAra- 156 ajAtacintitA nUna- 146 ativIryo'tivIyo'yaM 156 ajAnAno vizeSaM vA ativIyo'tra padmana 164 ajighradAmaraM gandhaM 223 ativIryo'pi dUtena 158 ajJAtamidamaprApta 141 ativIya mahAdhanyaajJAtalokavRttAnto 5 ativIryA rupA kampo 164 ajJAtA eva ye kArya 161 ativegasamutpAtAH 366 ajJAtairidamasmAbhiH 156 atizayaparamaM vinihata- 31 ajJAto mantrivargasya 272 atItAgAmizokAbhyA- 38 ajJAnadoSato nAzaM 277 atIte gaNarAtre ca 203 ajJAnayogametasya 161 atItya trInitaH kozA- 102 ajJAno'sau vilakSaH saM atRptaH paramAhAraiH 341 ajJAsItsAvadhijJAnaH atRptaH strIsahasrAMpai- 341 aJjanAjavidehAja ato janakasambandhaM aJjanAtana yastAva- 375 ato na tAM svayaM devi aTTahAsAn vimuJcantaH 261 ato nabavaNanyasta- 361 aNuvratadharaH sAdhu ato bravImi rAjaMstvAM 16 aNuvratadharo yo nA atI bravImi rAjaMstvAM yadI-108 aNuvratAni saMgRhya atyantaM tadahaM manye 306 ataH satpathamuddizya atyantaM durdharodiSTA 75 atastannirjaye tAva 156 atyantaM yadyadhIrastvaM 352 atijavamiha kAle 221 atyantattudra nirlaja atidInakRtArAvAM 226 atyantadhanavandhena 356 s 406 273 207 406 408 1 46 256 315 206 26 281 61 321 245 Page #434 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 416 atyantadInavadanaH atyantadurlabhA loke atyanta dussahA ceSTA atyantamadhurairvAkyaiH atyantaviSamIbhAvaM atyantasnigdhayA tanvyA atyugrakarmanirmAkaiatyUrjitau mahAsainyau atra kiM kriyate sAdho atra vibhAti vyomagavRndaM atrAgnihotrazAlAyA atrAntare jagAdaivaM atrAntare tamuddezaM atrAntare nRpo mUrchA atrAntare pariprAptaH atrAntare priyAH prAptA atrAntare videhAjaH atrAntare samAgatya atrAntare sa sambhrAntaH atrAntare surUpADhyo atrAvasIdato deva atha kUTabhaTATopaH atha gehe'pi labhyeta atha taM tvaritAtmAnaM atha tatkSaNasambhUtaatha tatra kSaNaM nItvA atha tAmatiraudreNa atha te tridazAbhikhyA: atha tau paramAraNye atha tvaM sAdhayasyeyaM atha dakSiNato dRSTA atha nAtyantadUrastha atha nAnAdrumadamAsu atha padmaM samAlokya ativIryasya atha prazAntavairAsAatha pratyeSi no rAjan atha bhItiparitrastAH atha bherIninAdena 242 273 66 128 43 127 68 382 107 218 133 8 261 76 236 47 62 237 401 125 121 266 77 322 183 86 405 133 64 161 365 241 178 277 167 321 112 288 52 padmapurANe atha ratnajaTI trastaH atha rAjasutAsamIritaM atha laGkezvaraM vIraM atha labdhAmbudavAta athavA kiM mano vyarthaM athavA kSamate athavAtyantamevedaM athavA dayito ratyA athavA na munervAkyaM athavA nikhile loke athavAnekazo dRSTo athavA naiva vijJeya athavA mayi vizvaste athavA martumiSTaM te athavA rAmazokena athavA virahavyAghraM athavA zuddhatattvasya athavA sarvasainyena atha zokarasAdugrAt atha sugrIvamAhatya atha saddhayAnamArUdau atha senApatirnAmnA athAgrakIrtimAdhvIkaathAJjanAtmajo'pRccha athAtasthau sanirgranthau athAtra nagare rAjA athAtraiva vanoddeze athAnaraNyanaptArau athAnaraNyarAjasya athAntarikSe devAnAM athAnte tasya nistriMzaM athApyeka vihArasya athAbhyarNasthitaM jJAtvA athArkajaTinaH sUnu athAvazyamidaM vastu athAvAMcata sIteza: 248 216 351 175 42 18 113 246 315 255 266 411 38 386 268 123 121 16 408 276 180 246 364 314 313 147 201 166 61 266 227 61 351 248 288 227 114 126 272 athAvocattataH padmo athAvocattataH sItA athAzaGkAvimuktAtmA adhAzAlika vidyAyA athAsasAda kaiSkindhaM athAsannatvamAgacchad athAsAvAJjano gaccha athAsau jJAtasadbhAvA athAsau sAdhuyugalaM athAsya vrajato vyomni athAsya vAyuputreNa athAsya zataduHkhena athAhUtaH punaH prAptaH akSAMcakrire tasya apekSAMcakrire tuGga athendra jitavIreNa avAridhArAbhiathaikAnte gRhasyAsya athainamUcire vRddhAH athaivaM duHkhamApanne athaivamiti tatsarvaM athAMce siMhanAdAkhyo athotsArya kabandhAdIn athodyAnagatAnArya ayodyAnasya sambhrAntAH athopalAlanaM tasya ayodvartya ciraM pAdau adaH pazyasi kailAsaadattAdAnanirmukto adIghoMpekSitA tena aduSTamAnasaH pazyan aSTatanubhirdevai adRSTvAvanicaryArthaM adbhutairjitamUrdhAno ht adya te nizitairbANai adya te rAvaNaH kruddho adyazvInamamuM kArya adyApyasyorudAvasya duSTamaH adyaiva taM durAcAraM adrASTAM ca surAstrANi 318 344 235 308 2 313 317 376 204 277 347 60 336 236 251 260 63 17 346 367 335 185 281 181 172 6 228 24 335 56 64 366 245 316 49 205 232 232 383 Page #435 -------------------------------------------------------------------------- ________________ adhatta yaH purA zakti adharmapariNAmena adhastasyAH kSiteranyA adhastAt sphuTitA vApyaH adhAvadiSumuddhRtya adhAvallakSmaNasteSAM adhikaM bhAsamAnAGgau adhijye na kRte tasmin adhiSThite devagaNaizca cApe adhIzvaraH sa yajJANAM adhunA tvaM mayA jJAtaH adhunA tvayi doSAdaye adhunA darzaye zIghraM adhunA dhenubhirvyAptaM adhunA bhaja lokezaM adhunA rAvaNe kruddhe zradhyarddha tasya patnInAM adhyAyyamAnaM guruNA raj dehabhogAdi adhvAyaM ghaTakairbhagnaiH anaGgakusumA kRcchrA anaGgakusumA labdhA anatiprauDhikA kAci atyuccairghanacchAyaiH anantaphalamApnoti anantaraM nRpAdezAt anantavIryanAmAtha anantavIryayogIndra anantavIryasampannAn ananyamAnaso'sau hi ananyazaraNatvena anaraNye ca rAjyasthe anarghyaratnasadRzaM anarthodyatacittena anAdRtaH prabhUtaM ca anAdyamantanirmukta anApRcchApi tatkAle anAratamiti dhyAyan anicchannapyasautena 42 371 7 338 316 20 385 37 66 136 144 322 400 145 326 346 66 6.3 62 104 300 330 362 166 hada 152 163 264 265 281 57 4 66 353 230 68 364 26 411 zlokAnAmakArAdyanukramaH anicchayAtha vidhvaste anivArya samAlokya anIkinyo daza proktA anukUlAribhiH pApaianugatya sudUraM tau anuja lakSmaNo yasya anuddharo dRDharathaH anundharastu viharaManupamaguNadharamanupamakAyaM anupAlitamaryAdAH anuprayAtukAmasya anubandhamahAdAhA anuvandhamidaM hAsyaM anumanyasva mAM tAta anurAgotkaTairbhRtyaiH anulagnazca tasyAgni anuSThitaM tvayA mAtuH anuSNaM bhAskaraM kuryA anuddhareti vikhyAtA anusasruzca taM nAnA aneka gotracaraNA anekayuddhanirbhagna anekaratnasampUrNo anekazo mayA prAptA anekAkAravaktrADhyaM anena bhUbhRtA zreSThe anena vAriNA'muSmin anena sAdhunA pazya anenAmRtakalpena anenaiva tato yuktAH antaH kRtvA zizugaNa antaraM vittha zUrasyA antaraGgaH pratIhAro antareNa prabhorAjJAM antaddhauM sevite tAbhyAM antarhatya ca saMkruddhA ante tasyA mahAraNye ante lakSmaNastatra andhIbhUto dazAsyasya 232 16 358 201 167 35 367 160 32 341 83 264 262 77 356 204 228 411 185 60 357 265 220 62 317 167 406 106 115 302 214 356 126 334 382 230 76 127 381 anna ca paramaM tAbhyAM annaM varaguNaM bhuktvA abhyacca khalu kauzambyAM anyajanmasu ye dArA anyathA kva mahIcArA anyadA tithivelAyAM anyadAtha tamuddezaM anyadAtha mahIpAla anyadAtha sukhAsInaM anyadA paripRSTazca anyadA prathitaH kSoNyAM anyadA yogamAzritya anyadA ratizailasya anyadA vajrakarNo'yaM anyadAvadhinA jJAtvA anyadA sA puraH sakhyA anyadA siMhanagaraM anyasyaiva mayA zastra anyA guNavatI nAma anyAyamIdRzaM kattu anyA suravatI nAma anyAstatro cure ko'pi anye ca yodhA kSata anye jaguriyaM kimasmAkaM anye jaguriyaM nUna anyedyuH santatakrodhAH antamAhUya anye'pi zakunAH krUraM anye'pyevaM mahAyodhA anyonyaM dattanetraM ca anyonyabhakSaNAdIni anyonyamabhimantryaivaM anyonyasya vayaM drohaanyonyAhUtameteSA anvagAyadimaM lakSmI anvayavratamasmAka anvarthasaMjJakAste ca anviSyantI prabhAte nau anviSya vikSatAMstatra 417 335 171 355 62 254 166 24 167 155 315 186 61 334 106 163 111 66 363 276 81 276 118 412 40 40 374 300 365 360 56 62 267 276 374 181 50 262 176 364 Page #436 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 418 padmapurANe 126 184 277 115 76 67 88 apakAriNi kAruNyaM 122 abravIdasti kauzAmbI 130 amuSmin vastrabhavane apamAnena dagdhasya vyAkulasya112 abravId brAhmaNaikAnte 134 amuSya vyasanaM kRtvA 237 apamAnena dagdhasya hRdayasyA- 46 abravIt padmanAbhazca 260 amRtasvarasaMjJo'sya aparaH kRtasaMketA abravollabdhasaMjJazca amRtAdapi susvAdaiH 264 aparAdhavimuktasya abhagnamAnazRGgeyaM 173 amoghavijayA nAma 410 aparAdhAnimAn zrutvA 340 abhavyAnAM gatiH kliSTA amba mA gAda viSAdaM aparAdhAbdhimagnaH san 268 abhAvyI ca tathA bhAvyI ambaraM bhAnukarNasya 382 apare trapayA keci abhijJAnAdikaM sarva 344 ambhovihAravijJAna- 86 aparedhurmahodbhUta- 388 abhimAnonnatiM tyaktvA 386 ayaM kuGkamapaGkena 227 apare zabarA reju- 20 abhiprAyaM tato jJAtvA ayaMkvacitphalabharanamrapAdapaH216 aparottaradigbhAge 147 abhilakSya zirAjAla- 48 ayaM prayatnAdiva citritAGgako 214 aparo mAnamutsRjya abhilaSyati santApo 374 ayaM prApto'yamAyAto 116 apazyaMzca samutthAya 150 abhivAJchasi mattu vA 363 ayaM madAlasekSaNaH 213 apazyacca tarucchannaM 226 abhiSiJcata me putra 73 ayaM mRga ivodvigno 150 apazyacca narazreSThaM 302 abhiSeka jinendrANAM kRtvA 67 ayaM zaraNamAyAto 275 apazyacca parisphItAH 26 abhiSekaM jinendrANAM vidhAya 67 ayaM sa vartate kAlaH 261 apazyacca manazcaurI abhiSekajalaM tasyA 407 ayaM sa lakSmaNaH khyAto 237 apazyacca mahAmoha- 236 abhiSekaprabhAveNa 68 ayaM sasyabhuvaM muktvA 221 apazyacca latAjAlai- 324 abhItidAnapuNyena .67 ayatneneva sA tena 174 apazyacca visArANAM 227 abhUta sarvazokastva- 225 ayamanyazca vivazo 145 apazyatAM ca tasyAnte 178 ayamasya mahAna lAbho 236 apasAmuto dezA abhyaGgodvartya susnAtaM 131 ayamAyAmi deveti 150 api cAnukramAnmukti- 77 abhyutthAnAdikAmasya 272 ayamikSvAkusambhUto 36 api dinakaradIptiH kaumudI 14 / / abhyutthAnAbhiyAnAbhi ayAsyadyadi naitAbhyAM 87 api draSTana ye zakye 55 abhyUrjitamatirmAnI 388 ayi devi va yAtAsi api nAma punaH krIDA 366 amantrayanta sambhUya ayi pApe kimityeSA 134 apIDyanta prajAH sarvAH 33 amAtyaM dhUrtamAhUya 3 ayi bhadbhaktisacceTo apuNyayA mayA nUna- 228 amAtyavadanaM vIkSya 173 ayi mugdhe sukarAThe'smin 146 apUrghalokasaGghAtaM 266 amI tataH samAgatya 336 ayi mUDhe na puNyena 170 apRcchacca pariSvajya 345 amI nirAgasaH kSudrA 108 ayi sundari harSasya apRcchattaM tataH padmaH amI bhayAkulA mlecchA ayogamohitaM ceta- 231 apRcchattasya vRttAnta- 65 amIbhiranuyAto'haM 156 ayomayAmidaM tenaM 262 apyekAkSaraniSpatti amIbhirakSaraiH padmaH 276 / araNyadevatApUjA 148 apratayaM gaganagai amI laGkAzritA rAjan 225 araNyamapi ramyatvaM 250 apramattena gantavyaM amISAmanya AkAro 266 araNyAt piGgalaH prApto aprameyaguNAdhArAn 265 amISu svAdacArUNi 166 araNyAnAM giredhina aprAptAneva dhIro'sau amI samIraNerite varoSThi. 216 / araNyAnIM gatA seyaM 403 abAlendumukhA bAlA 55 amumindranIlavarNa 213 araNyAmbujakhaNDAnAM 404 abravIt tau yuvAM nAthA 131 / / amuSya pustakApi citraM 286 araNye tatra nistoye 133 116 236 366 257 1 224 152 117 Page #437 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zlokAnAmakArAdyanukramaH r 150 186 166 12 375 araNye nirmanuSye'smin 241 avatIrya tato vRkSAd aratyA karSitAGgo'sau 54 avatIrya turaGgAcca aruNaM dhavalaM kapilaM haritaM 215 avatIryAmbarAccArU arkakIrtisamo bhatyA 365 avatIryAmbarAdAzu arkAbhasyandanaH so'pi 306 avateruH samIpe ca 264 arNavAha dhanuryasya avadvArastato'vocad arthena viprahInasya 144 avadvAreNa nirgatya artho'yaM dustaro'tyantaM 271 avanau pUrNakalazAH 165 ardhadagdhataracchAyaM avaruddhA ca sacceSTA 161 ardharAtre tadA spaSTe avarohaMstato dezAarddhacandro jinapremA 368 avalokya munInitthaM arpitaH poSaNAyAsau avazyaM yadi bhoktavyA arddhabAlikAM dRSTvA 363 avasarpa mamAGgAni 252 arddhasannAhanAmAyaM 363 avasIdattato dRSTvA arddhasvarNodayazcAnye 286 avasthAM vA gatAmetA arpitaH puSpavatyai ca avasthito'yamati 143 arbhakaM ca dadarzAti avAci ca priye kasmAt 46 arhacchAsanadevIva avAryavIryasaMprAptaH 156 arhantaM samatikramya 140 avitRptaM bhaTI kAcidbhartR- 362 arhantastrijagatpUjyA 35 aviditaparamArthe revamarthana 231 arhanto maGgalaM santu 266 aviditvAnayorbheda- 275 alaM kAnte ruditvA te 38 avocajjyAyasI tAsAM 314 alaMdhyavacanaM tasya 268 avocallakSmaNaH panaM 120 alaM tathApi sadvaktre 306 avyApAreNa tAtasya 74 alaM pratibhayAkAga 182 azaMsiSaM tataH kiJcidI- 334 alaM ruditvA nAnyeva 232 azuciH sarvamAMsAdo 202 alaM vatse ruditvA te 254 azuceH kAyato'nyo'haM 63 alaGkArodayaM nAma 224 azeSavastusampannA 136 alAtacakrasaMkAzaH 41 azokamAlinI nAma avagatya tatastasmAt 130 azraddadhAnA saMraMbhaavagamya kumAraivaM 55 azrudurdinavaktrAyAH 152 avagamya tato dharma 138 ___ azvagrIvo mahAsainyaH 267 avagAhanadharmoktA 265 azvatthaistintiDIkAbhi- 211 avagraho'smadIyaH kva 206 azvatthAn zAlanyagrodhA 337 avatAritamaurvI __41 azvArUDhaH sa taM dRSTvA 107 avatIrNaH kimeSaH syA- 355 azvairazvA samaM lagnAH 376 avatIrNA vimAnAgrA. aSTamo'nIkanIsaMjJa- 358 avatIrya gajAttatra 164 TAdazasahasrANi dhanUnA 146 avatIrya tataH Rddho aSTAdazasahastrANi patnInAM 354 aSTAvime gatAH khyAti aSTAhopoSitaM kRtvA 45 aSTau zatAni saptatyA 358 asaMkhyA api mAtaGgA asakta iva taM draSTu- 83 asamAptavratAH tAzca asamAtendriyasukhaM 84 asamAptopayogasya 226 asAvutthitamAtrazca 376 asAro'yamaho'tyantaM 160 asitAbhiH sitAbhizca 136 asipatravanaM yAtA asipatravanacchannAH asau dUto'nyadA rAjJA 184 asau pavanaputro'pi 317 asau prasannakIrtimeM 311 asau mocayitA tasya 371 asti krauJcaparaM nAma 283 asti te duhitA rAjan 32 asti beNAtaTe mehI 260 astyatra kanako nAma astyatra pravaro nAma 207 astyatra mithilA nAma astyatra lavaNAmbhodhau 288 astraM ghanaughanirghoSa astravAhanasannAha- 357 asmadvArasamAyAto 314 asmaracca bhavaM pUrva asmAkaM bahavaH santi asmAkamatra vasatAM 167 asmAkamapi nArINAMasmAbhiH saha yuSmAka- 88 asmin jagattraye rAjan 67 asmin mahIdhare ramye 176 asmin rAghava nAkAme asmin sugahane'raNye asminnagocare'nyeSAasminnaccairnirjarAH 215 asya gahvaradezeSu 215 42 25 380 rar 206 220 Page #438 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 420 padmapurANe 25 381 117 105 106 233 38 355 86 asya porasamudrasya 330 asyAH puraH samAsannAM 138 asyAH zRNu yadAkUta- 160 / asyAM ca ye gatAH siddhi 265 asyAM bhagavatA tena asyA dvAratrayaM puryAH 138 asyoddezAH zubhrAH kecit 216 asyopari parikrandaM 248 ahaM tvAM khecaradhvAMkSa 283 ahaM punaratRptAtmA ahaMyurayamatyantaM 308 ahaM sa lakSmaNo muJca 146 ahamArya gamiSyAmi aharat piGgalaH kanyAM ahiMsAnimala sAra- 140 ahiMsA pravaraM mUlaM ahiMsAratnamAdAya ahidevamahIdevI aho kAntiramuSyeyaM aho jinezvare bhaktiaho te vatsa mAhAtmyaM aho'dyaikAdazaM jAtaM 324 aho dhairyamaho tyAgo aho paramadhanyeyaM aho paramamAhAtmyo aho paramidaM citraM aho parAkramo bhadra aho prItiraho bhakti 82 aho prauDhakumAryA aho mahAnubhAvo'yaM 81 aho mahAntaH paramA janAste 407 aho me yayunA tena aho rUpamaho sattvaaho rUpamidaM loke 325 aho vIryamaho rUpaM 175 aho vo vimalA buddhi- 316 aho zaktiraho rUpa- 305 [A] AH pApa dayitAduHkha- 282 310 ambaSThaH proSThilo rAjA- 156 AkAramAtramata- 25 / AkulAM rakSatA caita 248 Akulo mantribhiH sAkaM 265 AkUpArasamaM tena 337 AkRSTo nagarImadhyaM 158 AkRSya kAmuka kUra 41 AkRSya churiko keTi AkRSya sAgarajalaM AkrozaH sAraNaM pApaH 374 AkhyAtaM ca kramAt sarva 316 AgacchAmyahamityuktvA 156 AgacchAzu mamAbhyAzaM AgataM janakaM jJAtvA Agatazca drutaM bhUyaH Agato yazca sainyena 21 Agatya nAkataH ke'pi 135 AgantavyaM tvayA prItyA 156 AgamiSyati me putro 226 AghrAtaH sa cirAmodo 62 AcAryamAryaguptaM ca 3 AcAryastu viviktaiSI AcAryeNaivamityukte- 166 AjJAdAnena cAzeSAn 356 AjJAdAnena tuSTo'sau AjJApayati nagare 155 AjJApayatyasau devo- 116 AjJApayatyasau devo bhavanta- 157 AJjanena tataH sItA ATopamIdRzaM dRSTvA ADuDhaukan drutaM cAru- 81 AtitheyAH svabhAvena 101 AtodyAnugataM nRtyaM 162 AtmazreyaH samaH padmaH 263 Atmazreyastato vRkSa- 263 Atmazreyo'midhAnazca- 262 AtmArtha kurvataH karma 257 AtmArthaniratastyaktaAtmIyaM rAjyamAdhAya 58 AtmIyabalaguptaz. 251 AtmIyAnAkulAn dRSTvA 377 AdareNa ca taiH pRSTaH AdareNAnuyuktazca .136 AdityazravaNenAsau adriNeva sa rAmeNa 277 AnayAmyeSa satkanyAM AnayeyamitaH kSipraM AnAyikagRhIto'sau 355 AnAyitaH pitA bhatyA 123 AnandaM sarvalokasya 166 AnandodyAnamAzritya 278 ApAtaramaNIyAni ApUryamANaparyantau ApRcchayA na me kiJciAptapradhAraNanyAyaabhimukhyagataM mRtyu 361 AmrAnAmrAtakAllodhrA- 337 AyAto'bhimukhaM tasya / 360 AyAntyeva satI kasmAd 230 AyAnbahuvidhA mlecchA- 155 AraNyakastadA hastI 334 AraNyatRNapAnIya- 108 ArabdhaM prasabhaM kArya 236 Aruhya ca rathaM siMhaiAruhya tena muktaH so- ra62 Aruhya vAsitAM bhadrAM 52 ArUDhA vicarantyete 211 Aroha devi me skandhe ArohantI giri devI 180 Artastena saduHkhena 300 AryadezAH paridhvastA AryAnetAJjanapadAn Arye vidyAbhRtAM kanyAH Alambe yadi no yaSTi- 46 Alasyopahato mUDho AliGgitA manazcoryo AlIyamAnamAtrANAM 338 Alokya zastrasaGghAtaM . 116 6 U 82 27 my ma U my 332 411 62 Page #439 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AlokyAvadhinetreNa AvayoH kila dArArthaM AvayoradhunA bhrAtroH AvAsAnnirgato'pazyaAvRtAste samudyuktaH AzAM ca bhajamAnastAAzAparAyaNaM nitya AzIviSAgnibhUteyaM AzukArAsurAkArA Azcarya mohataH kaSTaAzliSya jAnakIM devi AzvAsaM gaccha vizrabdhaH AzvAsitazca cANaughai AzrayitvottaraM tIraM AzrayAza iva svasya ASADhadhavalASTamyAH Asa~llaukika maryAdAH AsannaM ca parijJAya AsannAnAM ca vallInAM Asanno'yaM mahAgrAmo Asa mahendra saMgrAme AsIcca nandanacchAye AsIt dRSTeravaSTambha AsIdatizubhe tasmin AsIdatsu kumAreSu AstAM tAvadidaM rAjyaM AstAM tAvadidaM vacye 383 186 207 161 365 248 141 260 372 162 175 206 18 224 353 45 40 40 AsIdanantavIryasya 256 286 AsIdanusamAlokya AsId gRhapatiH khyAtaH 262 310 304 AsIddevendra yuddhe'pi AsIdyasyAdhi mAhAtmyaM AsId rathyopazobhADhyA 322 AsInamaJjalAvenaM 345 AsIn mama vapuH zaila 48 AsInmayA kRtA vAMchA 165 AsInme zIrNapatita 145 64 4 144 AstAM tAvadbhavAnatra AstAM tAvanmanujajanitAH 384 54-2 371 286 181 133 255 334 48 zlokAnAmakArAdyanukramaH AstAM svAmini te vAkyA- 165 367 118 AstRNad vIkSya tatsainyaAstRNAnamatho dRSTvA AsphAlyamArayAmyenaM AsvAditaM mahAvIrya - 10 62 AsvAdamAno nijayecchayA sau210 386 Ahave'bhimukhIbhUtaM AhAraM bhoktukAmasya AhAradAnapuNyena 330 AhAro vAyuputreNa AhAryairvividhaiH zAstraAhitAgnidvijastatra Ahuranye samuddhAraH AhUtA'tha hitaiH pumbhiH Aho vaMzasthalaM chitvA AhvayantaH susannaddhAH AhnAya sa mayA'vAci 67 333 200 133 266 120 235 366 401 i ikSAMcakre ca devendra ikSvAkuvaMzasambhUtA ikSvAkUNAM kulaM zrImad icchAmAtrAdapi kSudraicchAmi vizadaM zrotu itaH camApaTalaM mero itaro'pi khalIka itazcetazca vistIrNa itazcetazca vistIrNAM itastatazca tatrAcI iti kRtvA stutiM jAnu iti kecit samAdhAya iti gatyA gatIH zrutvA iti gAyati daityendre iti cAvedayannAtha iti cintayatastasya kumArau iti cintayatastasya prasanne 110 18 56 35 76 253 157 6 165 118 56 251 142 141 164 32 154 iti cintayatastasya samprApto 286 iti jJAtvA kSamaM kartuM 10 8 iti jJAtvA mahAduHkhaM iti tadvacanaM zrutvA 327 iti tAM kurvatomuccai iti tA vacanaM zrutvA iti dInamanA gacchan iti dhyAtvA pure'muSmin iti dhyAtvAvalo kinyA iti dhyAtvA'vahI rUpaM iti dhyAyan mahAbhItyA iti dhyAyan vinizcitya iti nigadati padma kekayI iti nigadati rAghavottame iti vismayamApannaH iti vihitamuceSTAH iti saMvegamApannaH iti saMcintayan kruddhaH iti saJcintayantI sA iti saJcintya kAmArtaH iti saJcintya jagrAha iti saJcintya jAyAyai 421 iti nijacaritasyAnekarUpa- 365 iti niryUhadezeSu 87 iti nirvedamApannA iti pUrvabhavaM dhyAnAt iti pRSTaH samAdhAnI iti pRSTo mahAtejA iti prazaMsArpitabhAvitA iti prazasya taM snehA iti prasannatAM prApte iti bahuvidhavAcAM iti maGgala nisvAnai iti maMtrayamANasya iti rAjJaH puraH kRtvA 5 iti vanagahanAnyapi prayAtAH 154 iti vijJAya virasaM 205 iti vidyAdharI vAkyA 400 iti saJcintya tAmaGkA iti saJcintya niryAtA iti saJcintya nizzabdo iti saJcintya saMsAdhu iti saJcintya santyajya 12 326 131 406 237 247 105 61 222 218 60 201 328 67 386 311 223 360 266 161 303 414 303 10 150 237 106 152 236 382 146 226 160 Page #440 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 422 pabhapurANe 404 36 170 62 116 iti saJcintya sambhrAnta- 248 ityukta pariSatsarvA 117 ityuktvA mocayitvA taM 135 iti saJcintya sA bAlA 148 / ityukte pAdayo to 158 ityuktvA rathamAruhya 156 iti saJjAtaceSTAsu 362 ityukte pArthivo'vocat 37 ityuktvAliGgituM kSipraM 162 iti sambhASite tasyAH 162 ityukte'bhidadhe tAta kiM 76 ityuktvAvasthitaM vyomni 245 iti suvimalalIlaH 220 ityukte'bhidadhe tAta hRSIka 77 ityuktvA vAyusambhUtaH iti suvihitavRttAH 343 ityukte muJcatI vASpa ityuktvAvAryamANApi 75 133 iti sthitAnAmapi mRtyumArge 407 ityukte raghucandraNa ityuktvAvAryamANo'pi 237 ito dRSTAvito dRSTau 64 ityukte rahasi sthitvA 35 ityuktvA vikathAH katuM ityadhigamya vicakSaNamukhyai- 373 ityukte rAmadevo'pi 147 ityuktvA virarAmAsau 57 ityazrudurdinIbhUta ityukte rudatIM sItAM 335 ityuktvA visphuratpiGga- 363 ityAcAryasya vacanaM ityukte lokavaktrebhyaH ityuktvA zirasA pAdau 136 ityAdivarNanAyuktA ityukte vacanaM vAti ityuktvA samidhAbhAra 137 ityAdyAlApasaMsaktaM ityukta vacanaM sItA 331 ityuktvA sAJjaliM kRtvA 168 ityArtadhyAnayuktasya ityukta vismayaM prAptA ityuktvAsau susannahya 56 ityAsannaM tayorAsI- 245 ityukte vairasampanno 244 ityuktvA spraSTukAmaM taM 258 ityuktaH karuNaM yAvat 227 ityukte sItayA sAdhaM 126 ityuktvA svagRhaM gatvA 161 ityuktaH kupito rAjA 173 ityukto dhRtimAsAdya idaM karmavicitratvAd 206 ityuktaH krodhasaMraktaH ityukto'pyanukampena 287 idaM ca pratyayotyAdi 306 ityuktaH prakaTakrodhaH ityukto'pyaparityakta idaM jano yaH suvizuddhacetAH 66 ityuktaH sAJjaliH pakSI 206 ityukto'bhidadhe tAta 77 idaM taddaNDakAraNyaM 215 ityuktastena yAto'sau 224 ityukto mastake kRtvA 165 idaM te kathitaM deva 113 ityuktAH sammadopetAH 248 ityukto lakSmaNo'bhANIt 247 idaM nAtha mahAzcarya ityuktA kupitAvoca- 326 ityuktvA kaGkaTacchannaH 235 idaM paraM ceSTitamAti- 166 ityuktA likhatI kSoNI ityuktvA kSamayitvA taM 166 idaM vAcyamidaM vAcya- 115 ityuktA vASpasambhAra ityuktvA caritArthaH san 26 idaM zikhariNo mUni 308 ityuktAste gatA mohaM 288 ityuktvA dahyamAnoru 158 idameva zarIraM me 257 ityukte karuNAkliSTaH ityuktvA duHkhabhAreNa 128 indIvaranibhenAdya 376 ityukte kopamAyAtaH ityuktvA doSaNaM sainyaM 244 indurazmirjayaskandaityukta kopasambhAraM 376 ityuktvAnandavASpeNa __ indrAyudho gatatrAsaH 367 ityukte ko'pi no'tyartha ityuktvA nirapekSau tau 1 indriyaprabhavaM saukhyaM ityukte caturairazva- 250 ityuktvA paramaM bibhra. 234 indriyANyapramattaH san ityukta janakenaitA ityuktvA paramodvigno 241 indriyaivacitAna pRccha 107 ityukte'tyantasadbhaktiH ityuktvA pAdayoH kAntAM 183 indreNa sAdhito yo na 356 ityukte dvija utthAya 3 ityuktvA pAzametasyAH 146 indhakaH pallavazcaiva 371 ityuktena mayA devi ityuktvA punaradhyAsIt 241 ibhako gaNasteSA- 135 ityukta saMyataM natvA 285 ityuktvA punarapyasya 65 imaM candragatiH zrutvA 58 ityukte nizcitaM jJAtvA ityuktvA praNatiM kurvan 131 imakaM vanitA dRSTvA 342 ityukte paramaM toSaM 128 ityuktvA bhAvataH pAdau 76 imakaiduSkulotpannaiH 114 ityukta parituSTena ityuktvA mudito'tyanta- 378 imAmapratimAkArAM 236 225 257 117 377 108 206 256 73 Page #441 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zlokAnAmakArAdhanukramaH 236 324 274 156 378 360 118 381 340 37 254 352 388 imAmapratimAkArAM ime priye phalakasamairala- 218 ime vANAsane kartu- 36 imairnigaditaiH krodhAt iyaM ca tava zokena iyaM ca putrazokena 75 iyaM ca zAkataptAGgA 78 iyaM te prANatulyeti 241 iyaM naH sumatI mAtA 87 iyaM manoharAkArA 320 iyaM yamAlayaM pApaM 316 iyataM yasya me kAlaM iyametadayaM vallI 178 irA nAma tatastena 332 iSTavastuvighAtena 238 iha camarIgaNo'yamati- 216 iha tAvadalaM bhogai- 167 iha yat kriyate karma 167 iha saMpreritaH kAlaH ihApadi mahAbhAga 315 ihApi nikhile loke 304 / / ihAsId bhArate vAsye 70 ihaiva loke vikaTaM payaM yazo 386 263 256 264 37 141 27 334 108 362 334 164 167 ukto'pi muJca muJceti 233 ugranAdastathA sundaraH ucitaM kimidaM kartuM uccArayati no zabda- 172 uccAvacAM kSitiM vegAt 48 ujagAma tato loka ujayinyAM dadAvadhaM- 122 uDupAtaH kimeSa syAd utkiranitarAM dRSTo 348 uttamalakSaNalakSitadehaM uttamastrIsahasrANAM 327 uttamA upakurvanti 367 uttarIyAMzukasyodaya uttiSThati punaH zUnyaH uttiSTha bhaja niHzeSAH uttiSTha svapurI yAmaH 64 uttiSThevaM gRhANaivaM uttiSThottiSTha bhadra tvaM 105 uttiSThottiSTha mA bhaiSI uttIrNaH saritaM padmo 86 uttIrNasvAmikartavyo uttIrya prasRtaH sapte 108 uttIrya vihitakrIDA- 126 uttIrya sa jano nAgAt 125 uttIrya svarathAdvIra- 382 utthAya padmanAbhena utthAya sahasA dRSTvA utthAyAntikamAgatya 226 utthAyAnyApadezena 230 utpatya ca rathe tasya utpannaH kanakAbhAyAM 188 utpanno vimalAkhyAyAM 186 utpATya vAyuputro'pi utphullanayano lokaH 168 utphullanetrarAjIvAH 151 utphullamukharAjIvAH utsavaH sa mahAjAtA 153 utsArya khecarAn saMkhye utsArya coralagnAM tAM 104 utsAhaM paramaM bibhrautsAhayan chalovRttaM utsehe rAvaNo yoddhaM udAttatejasastasya udArabhaTakAminyo udAre vijite deva udAre sati saubhAgye udAhRtamidaM zrutvA udIcInaM pratIcInaM udgataM bhavane vahni udgatA baddhakavacAH udgIrNamAnane naiva udghATitakapATAni uddAmAnaM manovegaM uddAmA'sau mahAnAgauddharityupadezodyaiudbhinnadanti dantAnaudyantamanyadA bhAnu udyamya nartakI khaGgaM udyAnaM sumahAvRkSaM udyAnamiva niryAtA udyAnAni suramyANi udyAne nikaTe tasya udyogena vimuktAnAM uddhRttanakasUtkAraudvRtto'yamasau pApaH udvegakAraNaM bhadraudvegavipulAvarte udvegAnandasampanna udveSTya dayitAbAhuunmajaprabalagrAhaunmattavAraNaskandhaunmUlayannidaM yantra unmUlitamahAlAnA upakaraThe'sya nagaraM upakAraH kRtastasyAH upagamya tataH sItAM upacAro yathAyogya upaninye zubhAM kanyAM `w 361 w sh 137 170 266 worm mmN 23 115 366 340 ` 60 IhArAkramAkRSTo IdRkazIlaguNopeto IdRkSamapi vAJchAmi IdRzAmapi zUrANAM IdRzI nAma nAthasya IdRze carite kRtye IdRze samare jAte ISatkAcidabhijJAya ISyAkrodhaparItazca 310 @ 362 336 102 318 or morn s [3] uktaM ca guruNA bhadra uktaM ca svAminA tasya uktaM tAtena yatsatyaM ukta pratyuktamAlAbhiH 208 128 220 228 327 153 Page #442 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 424 padmapurANe 176 301 RddhayA paramayA yuktaH RdhyAbhigacchatastasya RSabhaM satataM paramaM varadaM RSisambandhamuddhvAnaM 58 228 235 146 363 262 m 357 358 364 340 371 upamAnavinirmuktaM 181 uvAca gautamo rAjA upayogA jagAdaivaM 184 uvAca ca gaNasvAmI upayogeti bhAryAsya 184 uvAca ca gatiH kena 317 upariSTAt kariSyAmi uvAca ca grahAH sarve uparyupari saMrakto 263 uvAca ca cirAt so'haM 244 upalabdhapravRttizca 287 uvAca ca pariklinna- 174 upalabhya ca vRttAntaM 151 uvAca ca priye nUnaM 234 upalabhyAsya vairAgyaM uvAca cedameka me 283 upavAsaparizrAnta 140 uvAca janako dhIra: upavAsAdihInasya uvAca pathiko deva upavAsaiH kRzIbhUtA 404 uvAca rAvaNo devi 258 upaviSTAzca vidhinA 271 uvAca lakSmaNaH zaktyA 173 upaviSTo'rkasaGkAzo uvAca zreNiko'thaivaM upavizya vinItAstA 276 uvAca zreNiko bhUpaH 67 upavizyAGkamAropya 76 uvAcAsAvaho vRddhA 266 upasaMhRtya saMrambha uSito'nekazo jIvo 186 upasargAdivaste 182 uSitvA gacchatAM teSAM 101 upasasruzca te sarve uSNadIrghAtiniHzvAsAn 36 upasRtya ca tAM kanyAM 321 upasRtya tataH svairaM 181 / / Ucire tasya bhRtyAstaM upasRtya bhayaM tyaktvA 143 / Ucuranye'nyanArIbhiH upAttapuNyo jananAntare janaH 387 Ucuranye vivekasthA 234 upAttasumanodAmA 42 Ucuzca deva muJcainaM 120 upAdAya ca te zUrA Ucuzca rAkSasAH so'yaM 375 upAdhyAyena cAnItau Uce ca kundasaMkAzaiH 143 upAyaH sarvathA kazci- 367 Uce ca te'sinAnena 285 upAyazcintyatAmAzu Uce candramarIcizca upAyArambhamuktasya 151 Uce ca vAyuputreNa 328 upAliGgamidaM kiM syAt 137 Uce'parAjitA hA tvaM upAsInasya cAkhyAtaM 106 Uce raghukulodyotaM 164 upAstirdehi dehIti Uce vibhISaNo natvA uragANAM patiH kiM syAt 32 Uce vaitAM drutasvAnauroghAtamahAdAha UrdhvapAdamadhonI ulkAbhirnu jagadvyApta 205 UryA mAtrA saha prAptaH 62 ulkAlAGguladivyAstra- 346 ulkAlAgUlapANiM taM [R] ulkeva saGgatAditya 316 Rjunaiva ca rUpeNa ullaGghayaste'ti tuGgeSu RNatAM tacciraM nItaullaGghaya sumahAraNyaM 147 RddhathA ca parayA yukto 185 ekakaM bhISaNe'raNye ekakenaiva sA tena ekato dayitAdRSTiekadezAnahaM tasya ekamakSauhiNInAM tu ekalavaM sahasrANi ekastAvadayaM dhvasto ekastu puruSAkAro ekasminnuSitaH kukSau ekasmAdapi jainendraekAM rAtri vasAmIti ekA velAmiha tato ekAkinamasau jJAtA ekA nAnAsapatnInAM ekAntabrahmacarya vA ekAsane ca tenAti ekIbhUya ca te sarve eke ca vacanaM procuH ekena vAyuputreNa ekena sAdhunA tatra eko ratho gajazcaikaetaM muJcantvamI doSA etayoH stuvatArevaM etazca vanamAyAtA etacca sarvarogANAM etaccApyabhimAnena etat cet kuruSe sarvaetattatsvAminaH prIte etattanivAsinyaH etat pazyasi yad vipra etat prANadRDhAsaktAt etatsarva mama bhrAtaH etanna kurute bandhuetannagaranAthasya 56 68 111 123 244 332 208 125 273 267 356 256 358 186 m 142 315 262 76 356 256 131 401 340 146 137 247 328 305 171 Page #443 -------------------------------------------------------------------------- ________________ etasmin kusumaiH pUrNA etasminnantare prAtaH etasminnantare jAte etasminnantare divya etasminnantare prApa etasminnantare prAptaH padmaH etasminnantare prAptaH svaya etasminnantare sAdhu etasya vacanasyAnte etasyAM sa nighaNeti etasyAkRtimAzritya etAbhiraparAbhizca etAmanAyakI bhUtAM etAvataiva saMsAraH etAstvayA parityaktA ete kiM locane tasyA ete khaNDanayAdhIzA ete'nye ca mahAsatvA maddAete'pi balinaH sarve ete'pi vAtaraMhobhI ete vAniyutaiH kAntai etairanyaizca vividhai etau prayAmi zaraNaM evaM kuru na cedevaM evaM kRtadhvanirbhrAmyan evaM kRtasamAlApAM ete cAnye ca bhUyAMsazcAru 165 ete dhvajo parinyasta 348 ete'nye ca mahAsattvA 156 evaM kRte na te bhedaM evaM gajendravadbaddha evaM gate'pi vibhrANaH evaM gato'pi cet kattu 334 244 evaM ca mAnase cakre evaM ca vAcite lekhe evaM ca suciraM stutvA 258 385 272 18 258 e 271 281 271 316 381 411 163 282 267 236 411 167 366 163 386 evaM ca cintAM satataM prapanno 100 evaM ca paryupAsyaitau 201 71 156 266 36 266 364 368 310 201 163 zlokAnAmakArAdyanukramaH evaM cintayatastasya evaM cintA pare tasmina evaM cintAmupetAyAH evaM janaH parAM bhaktiM evaM tayoH samAlApaM evaM tayormahAyuddhe evaM tiraskRto mAyAM evaM tau cArudhAmAni evaM tau vihitAlApa evaM durgatare jAte evaM dharmiNi dehe'smin evaM dhyAtvAnurAdhAdyaiH evaM nAnAvidhairuyai evaM nigadya zAkhAyAM evaM nizcitacitto evaM paramamAhAra evaM prabhAtasamaye evaM prabho karomIti evaM prayatnIkRtayogya evaM pravadamAnaM taM evaM prazAntasaMrambhe evaM bhagavato vaktraevaMbhUtApino yAvat evaM manorathaM siddhaM evaM mohaparItAnAM evaM yukto mahAbhUtyA evaM varSasahasrANi evaM vAyugatiH pRSTa evaM vicintayantIbhiH evaM viditatattvAnAM evaMvidhamamuM yuddhe evaM vidhvaMsayan yAvan evaM vinirgatA yodhAH evaM vimRzya vidvAMsaH evaM vimRzya saJjAtaevaM viracitA kSoNI evaM vilApinI kRcchrA evaM viSamatAM prApte evaM saMkhyabalopetaM 282 31 74 45 56 evamastu zucaM muJca 360 evamastviti tenokte tAraM 258 evamastviti tenokte dadhmuH 188 evamastviti bhASitvA evamastviti saMbhASya taM evamastviti saMbhASya devI evamastviti saMbhASya nRpo evamastviti saMbhASya pra evamastviti sambhASya praNamya 187 267 186 275 256 146 85 333 52 131 368 353 165 256 230 226 208 307 404 157 123 356 286 117 363 268 270 368 407 301 358 evaM sa gadito dadhyau evaM saGgAn sAvasAnAn evaM suduHkhitamatiH evaM hi bodhitA tena evamastvityabhISTAyAM evamAdikRtAlApAH evamAdidantas evamAdi ciraM kRtvA evamAditaraM bhUri evamAdibhirAlApaiH evamAdimahAdoSA evamAdIni vastUni evamAdyAH kriyA kliSTA evamAdyAH purAbhikhyAH evamAdyAH subahavaH evamAdyA mahAyodhA mityudite yAtA evamindrajitenApi evamuktaH sa tairUce evamuktaM tvayA nAtha evamuktaM samAkarNya kruddhaH evamuktaM samAkarNya sItA evamuktastayA sAkaM evamuktA visRjyAsa muktA satI sotA evamukte kumArINAM evamukte tathA svairaM evamukte vimuktaH san evamukte'tra saMpUrNa 425 110 251 3 332 78 58 164 122 306 12 114 364 207 167 116 88 403 301 363 66 142 265 357 286 250 114 381 116 146 260 260. 162 232 252 123 133 80 38 Page #444 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 426 padmapurANe 42 125 127 361 uxur 0 00 400 272 evamukto jagAdAsau 75 kadambaviTapau bhImo 364 evamuktvA tathA kRtvA 142 kadambaistilakailodhe- 211 evamuktvAbhimAnena 163 kadAcArasamudre tvaM 341 evamuktvA marutputra 323 kadAnu viSayAMstyaktvA evamuktvA zucA grastaM 145 kanakasyAgrajo rAjA 58 evamugrAn vimuJcantaM 283 kAnane sItayA sAkaevamudgatasadRSTi - kanIyAMstasya dharmo'ya- 66 evamudvegamApanno 143 kanIyAnasi sa tvaM me 386 evamekAkinA tena 117 kandamUlaphalAhArA 21 evameveti so'vocadyad 322 kanyayA muditazcauraH eSa khaGgadhanucchAya- 118 kanyA tvatha kSudhArtena 405 eSa pratyupakAra me 275 kanyAbhirghaTakaiH svAdu eSa mamopakaroti sucetAH 373 kanyAmekAmupAdAya eSAM madhye na pazyAmi 268 kanyA svayaMvarA sAdhvI eSA krauJcaravA nAma 216 kapiketuruvAcedaM 276 eSA gantAsi vaidhavyaM 332 kapitthavanamAnadaM eSA nIlA zilA syAttimira-216 kapidhvajabalaM tena 378 eSA yAtAnekavilAsA- 218 kapimaulibhRtAmIzaM 342 eSA'sau vijane'raNye 308 kapotabhRGgarAjazca 212 eSo'pi tuGgaH paramo mahIdhraH 168 kamaNDaluzikhAkUrca 133 ehi vatsa nijaM rUpaM 228 kamalajAlakarAjitamastakaH 214 ehyAgaccha kva yAto'si 150 kamalanikareSvatra svecchaM kRtA-217 ehyAgaccha (pra) yAto'smi 236 kambojena satAkAri 70 [o] kayAnaH kramazo bhUtvA kayAno'yaM suro hartA odanacchAdite hema- 355 karaJjakuSThakAlIye- 212 [ka] karavAlIkarAkrUra- 182 kaciddAvena nirdagdha 126 karAbjakuDmalAGkena 166 kaceSu kAMzcidAkRSya 117 karibAlakakanti 186 kaTakasya prasAdena 263 karuNaM bahu kurvantyaH 120 kaTisUtramaNiprAyAH kareNa hRdayaM mArTi 264 kathaM jAnAsi devIti kareNoravatIryA'sau kathaM tribhuvanakhyAto 34 karNakuNDalanadyAzca 335 kathaM niruttarA yUya- 240 karNakuNDalanAmAtra 203 kathaM me na bhavedbharttA karNayoratiduHkhAni 143 kathaM vA tava mantro'yaM 111 kartA rogasahasrANAM 402 kathaM vA mucyate pApai katu pratyupakAraM yo 305 kathAbhiH smitayuktAbhiH 151 karmapAzairyathA jIvo 362 kathitaM te mahArAja 285 karmabhaktyA jinendrANAM 68 karmabhAragurUbhUtA 141 karmaviceSTitametadamusmin 323 karmAnubhAvatastacca kalaM pravaranArIbhikalAkalApaniSNAto kalpodyAnasamacchAya- 185 kalpitAH puruzobhADhayAH 346 kallolA iva nirjagmuH kazcit paragRhaM prApto kazcit suratakhinnAGgo 86 kazcit sandhArya dantAyaiH kazcidaGkagatAM kAntAM 408 kazcidvighaTitaM dRSTvA 361 kaSTaM cintitametanme kaSTamekakayorjAte kaSTAvasthAM tataH prApta kastvaM kasya kuto vA'si kastvasau bhavitA loke 315 kasmAdayaM jano'smAkaM kasmaicit pUrvavaiguNyaM kasya puNyavato gotra 170 kAMzcicciccheda bANodhaiH 20 kAMzcidanyonyaghAtena kAMzcidazratavRttAntAn 285 kAMzcid vijJAtavRttAntAn 285 kAko nadA iti khyAtA 130 kA kva kAmistvayA dRSTA 36 kAcijagAda te nAtha 361 kAcit sannAharuddhasya 363 kAcidindumukhI vAme kAcidIrdhyA kRtaM tyaktvA 408 kaciduttAnitaM bhartukAcidUce yathaitace kAcidvakSastaTe bhartuH 362 kAcinnivartyamAnApi 363 kAtarasya viSAdo'sti kA tasya buddhiyAyeSu 305 kAntAviyogadAvena 275 kAntibhAsi mukhaM dRSTA 327 117 WWW. 336 16 362 362 74 56 Page #445 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zlokAnAmakArAyanukramaH or , mom. 170 261 . 81 36 kAnte rAmapurI kiM no 141 kiM vA durga samAzritya 16 kiSkindhezastato bhrAmyan 266 kAmadAhagRhItAtmA 237 kiM vA duSTa dvijA keci- 235 kiSkindhezastato'vocat 376 kAmAgniH kAmarAzizca 364 kiM vA madvirahAdugra- 328 kIhagvAmaM mayA nAtha kAmArciSA paraM dAhaM kiM vRthA garjasi kSudra 245 kIdRzI vA satI sItA 322 kAmArthAH sulabhAH sarve 366 kiM syAdasuranAtho'yaM 317 kIrtayantI guNAn bhUyaH 238 kAyaM mleccho mahAzatruH kiGkarANAmataH palyo kIrtirasya nijA pAlyA 330 kAraNaM yadatikrAntaM kiGkiNIjAlayuktAni 165 kukSijAto'pi putrasya kArayAmyUmikA svArNI 11. kiJcit kila trapAbhAja 226 kuGkumapraviliptAGgA kArmukaM kSipa muJcAzva 116 kiJcit pazmaviyogena61 kuTumbabhedane dakSaH 113 kAlaH karmezvaro daivaM kizcit sambhrAntadhIrvAti 336 kutaH kiM rAjaputrIti 212 kAlaM deze ca vijJAya kiJcidAhvayate datta- 264 kutaH zraddhAvimuktasya kAle tatraiva neSyante kintu tvadvirahodAra- 345 kutaH samAgataH kastvaM 173 kAlenAtha sutaM devI 10 kintu rAtrau nizIthe'smi- 408 kutaH samAgatAvetau kAle mahatyatikrAnte 205 kintvayaM vartate'traiva 161 kuto'pyapuNyata: kSipraM 160 kAlo nAma yamo vAyuH 116 kimaGgado gato meruM 272 kuto'yamIdRzo vAyukAlo naiSa viSAdasya 246 kimaJjanAsutaM gatvA 266 kuntAsitomaracchatra kAzcidutkaNThayA yuktA 102 kimatra bahunoktena pra- 318 kundAtimuktakalatA 165 kASAyaprAvRtA cAhaM 142 kimatra bahunoktena samu0 331 kumatestava dhIreSA 121 kASThAdyAnayanAsaktA kimadyaiva karomyanyAM kumArAH paramotsAhA kiM kariSyati vaH zatru- kimadhItairihAnI 366 kumArAbhyAM samaM gantukiM karomi kva gacchAmi 403 kimanena vicAreNa kumAre ca hRtA mAtA 163 kiM karomi kva gacchAmi kimayaM vanadevIbhiH 150 kumbhakarNendrajinmukhya- 353 vivaraM 143 kimayaM zakrajinnAyaM 378 kumbhIpAkAkhyamAkhyAtaM kiM kArya pazusaMJjastai- 17 kimiti svavinAzAya 163 kurUpadAruNArAvA kiM kiM bho brAhmaga brUhi 136 kimidamiha mano me kiM 231 kurvantIva latAlIlAM kiM kimetadaho nAtha kimiyaM jAnakI naiSA 281 kurvantI sA mahAkrandaM 287 kiM taddharmArthakAmeSu 162 kimetaditi praSTazca 266 kurvantu sarvathA devA kiM tiSThata suvizrabdhAH 336 kimeSa ramate yuddhe 116 kurvenaM muktakaM bhadra 165 kiM tvamicchasi vaidehI 267 kimeSA nagarI nAkA- 137 kulaM gotraM ca saMzrAvya 327 kiM na pratibhaye zIghra kimeSA nardati kSoNI 246 kulaparvatakuJjeSu 285 kiM na spRSTaM na kiM dRSTaM 62 kiyantaH kathayiSyante 365 kulaparvatasaMyukto 252 kiM nAthAkulatAM dhatse 254 kiyatyapi tato'tIte 50 kulapotaM nimajantaM kiM nu duHkhecaraiH saMkhye 328 kiSkindhaM ca puraM gatvA 316 / kulamekaM pitApyeka- 42 kiM no gRheNa kiM bhogaiH 86 kiSkindhasvAmino'nye'pi 347 kulizodaranAmA ca 463 kiM punastasya mAhAtmyaM 15 kiSkindhAdhipatirvAtiH 348 kuzAgranagarezo'yaM ki bhIto'si na hanmi tvAM 360 kiSkindhAdhipateH sainye 378 kusambandhaM parityajya kiM vA kRtArthatAM prAptaH 282 kiSkindhAstripurAratna 353 kusumagrahaNavyAjAt 161 kiM vA'tyantakSudhAtana 242 kiSkindhendrandrajidvIrI 250 kUrcAcchAditavanasko 105 kiM vAtra kRtyaM bahubhASite 22 kiSkindhezaH samAlyAkhyaM 360 kUrmapRSThamahAtejaH 303 82 81 G 263 234 HTHHTH 136 Page #446 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 428 papurANe 182 9.09 UWarr .um 110 175 367 325 228 113 kUleSu saritAmadraH kRcchrAnniyamya zokaM ca 126 kRtaM kRtamaho sAdhu 301 kRtaM tairAtmanaH zreyo 108 kRtaM pareNApyupakArayogaM 307 kRtaM saumitriNA nUnaM kRtapUrvopakArasya kRtapracintanAmevaM kRtasamastajanapratimAnanAH 44 kRtasAntvanamapyuccai- 61 kRtasmito'sAvagadatsamIpe 413 kRtasyAsyopakArasya 326 kRtAntameva nikruddha- 37 kRtAntApakRtaM ki te kRtApaNamahAzobhaM 302 kRtA mayA pratijJeyaM kRtArthavattAtadazAnano'sau 413 kRtArdhabhASaNasyAsya 244 kRtAvagraha mevaM tamuvAca kRtI capalavegazca 30 kRtau sugrIvavaidehI 381 kRtyaM kiMcidvizadamanasA 268 kRtvA karapaTa mUni 253 kRtvA caitye namaskAraM kRtvA taM virathaM bhUyo kRtvA nidAnametasyAH 405 kRtvAparAdhakaH pUrva kRtvA purassarAn pamakRtvA purANavastUni 162 kRtvA pUjAM jinendrANAM kRtvA bAlatapaH kaSTaM 188 kRtvA me mastake pAdaM 406 kRtvA sunibhRtaM bhRtyaM 132 kRtvAsya mahatI pUjAM kRtvedamIdRzaM sainyaM kRpANaM yAvadAdatte 20 kRzodari gavAkSaNa 252 kRSNasarpo mRtastasya 203 kekayAnandanaH zrImAn 158 kecijjvarAkulAH petuH krameNa mAninaste ca 40 kecit kevalamAsAdya krameNAtItya ziviraM 116 kecitpannagavAtena kramelakamahArAvA 368 kecidadhvajakhedena kravyAdA virasaM resuH kecidastravinirmuktA krIDAsvapi tvayA deva 86 keciducuryadi sthAnaM 40 kruddhaH siMhodaro yatte kecidbhinnAJjanacchAyAH kruddhA iva paraM tIvrAH 401 ketakIsUtirajasA kruddhAccakradharAdAjJAM 402 ketukalpanahRSTena 376 kruddhena kumbhakarNena 378 ketutoraNamAlAbhi ___ kruddho jagarja sugrIvaH 273 keyUraratnajaTilai 255 krUrakarmabhiranyaizca 204 kevalajJAnasambhUti- 183 QrazvApadayukteSu 166 kevalo droNameghAhvaH 401 krodhasaMspRSTacittena 336 kevalyAsyAt samudbhUtA 188 krozaM krozaM zanaistatra 166 kezabhAraM mayUrISu 282 ___ kva gatAstA nu nartakyaH 168 kesaraizcandanainIpai- 211 kvacitsAlAdibhivRkSa- 126 kaikasInandano'vocad 324 kvacididamatighanavaranaga 215 kaikaseyI sutasnehAd 226 kvacidurumadagajapAtita- 215 kailAsaparvate pUrva kvaciddinaM kvacitpadaM 211 kaiva vArtA pRthivyAM nu 28 kvacidabhramarasAtai- 178 ko doSaH karmasAmarthyA kvacid vahnizikhAkAraH ko doSa iti saJcintya kvacidvidrumasaMkAzaM . 178 ko'ndhaHkUpaM samApanno 232 kvacid vibhrAntasatvakaM 215 kopakampazlathaM cAsya 347 kvacinnATyaM kvacid gItaM 166 ko'parAdho vadAsmAkaM 86 kvacinnAzekharIbhAti 166 kopasmitasamAyuktA 340 kvacinnIlaM kvacit pItaM 103 kopena tapyamAnasya 204 kva tat ka tat priye sAdhvi 200 ko'pyuddAmatayodyAnaM kva mahAsampado devaiH 34 ko'pyeSa puruSo nAtha 118 kva me pApAdhunA yAti 24 kolAhalena ramyeNa kva yAtamadhunA tatte 331 ko vAtra nRpaterdoSaH 46 kva vayaM kSudrasAmarthyAH 288 ko vA prAvrajyakAlo'syA 3 kva saumitriH kva saumitri. 396 ko'sau nAtheti tenokta kvAsau mahAmuniH kvAsA- 167 kautuko kalikAkIrNa kvedAnI gamyate sAdhu 244 kramAcca yauvanaM vibhrad 111 kSaNaM cintAgataH sthitvA 164 kramAdariJjaye jAtA 372 kSaNaM bANAH kSaNaM daNDAH 362 krameNa gacchatazcAsya 175 kSaNaM sthitvA ca vRttAntai- 32 krameNa tAnnamasyantaH kSaNaM sthitvA'tiramyANi 196 krameNa praNaman sAdhU __kSaNaviracitasarvazlAghyakarttavya 414 210 164 125 6 Mmmar 207 167 186 Page #447 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zlokAnAmakArAdyanukramaH 421 AL 30 351 Gr m kSaNAdagnimivAlokya 202 [ga] giriH saptabhirudyAna- 262 kSaNAnnivartate yAvat gaccha kSipraM nijaM dhAma 131 gItajalpitamuktAni 272 kSaNena prApya saMjJAM ca gacchantaM taM mahAbhAgyaM gItanartanavAditrai 68 kSantavyaM duritaM kiMci- 168 gacchatastasya vAtena gItanRtyAdisamprAptAkSantavyaM deva yatkiJci- 147 gajadantAgrabhinnasya 362 gItAnugamasampanna- 182 kSapitAri: samAhUtaH gajadhvajasamAlayau 366 gIrvANakurudezAbhaM 325 kSAntyAryA vRndamadhyasthA gajavAjivimAnasthA- 322 guDena sarpiSA dadhanA 166 kSitigocaradUto'yaM 342 gajavIbhatsanAmAnau 364 guNazrutyanurAgeNa 276 kSipraM samarpyatAM sItA gajAhvAnnagarAdetya 406 guNAnvitaibhavati janairalaGa- 316 kSINamatyabhirAmAGga 344 gajo'yamasya zailAbha guNoccAraNasavIDaH 115 kSuttaSNAparidagdhAGgA 404 gaNAdhipasameto'sau 204 guptA bahuvidhaiH sainyaiH duttRSNAparidagdhAGgo 406 gatazca lakSmaNaH padma 326 guruH provAca vacanaM kSudatikruddhazArdUla- 102 gatA''gatA ca sA tasmai 263 guruNA ca yathAdiSTaM 208 kSudrazaktisamAsaktA 266 gatAyA vyasanaM ghora- 326 gurupUjAM parAM kRtvA 61 kSudrasyAtha zikhI jAtuH 261 gate sAdhau tapoyogyaM 106 gurubhirvAryamANo'pi 226 kSubdhaH svAsanakampena 160 gatvA kRtvAJjalirdakSaH 125 gururUce na yo mAMsaM subdhAkupAranirghoSA| 211 gatvA kathitasakSemaH 383 guruvAkyAnurodhena 234 tubdhAkUlAI nisvAnaM gatvA pavanaputreNa 346 gurUpadezayukto'sau kSubdhomiNi jale sindhoH 372 gatvA pavanavegena gurUn parijanaM vRddhAn 341 kSetravaMzasamudbhUtAH 225 gatvA prabodhayiSyAmi 305 gurostasya prasAdena 10 kSepiSThaM pramadAratnaM gatvA mahendra ketuzca 311 gRhaM plAvitumArabdhA 127 kSemaGkaranarezastu 160 gatvA sa yAvadanviSyaM gRhANa tadidaM devi kSoNIkSobhaM paraM prAptA 368 gadApraharaNaM vidyudvaktrA 383 gRhANa praharAgaccha 360 kSomaNo dhundhuruddhAmA gambhIro daundubho dhIro 302 gRhANaitattatastubhyaM 263 kSmAgocarasya nilayaM garuDAdhipatizcAsau 160 gRhAzrame mahAvatsa [kha] garuDendrasya topaM ca 386 gRhidharmasamAsakto khaJja pAdasya khaNDo'yaM 242 garutmaketane tasmin 385 gRhItagamanakSveDaM khaDgAMzulIdadehazca 245 garutmapakSavAtena 385 gRhItabalarAjyaM taM khaDgi khaDgasamulITa garjitairiti dhIrANAM gRhItazcAyametena kharadUSaNanAmA tvaM 233 garbhavAsaparikleza gRhItasAyakaM dRSTvA kharadUSaNazokena 256 garbhastha eva caitasmin 163 gRhItAdarasarvasvo 378 khareNa saha saMgrAma 245 garbhe ca to videhAyA gRhItvA ca parAM pUjAM khajUrairiGagudairAne- 200 ___ gale tadaMzu ke naiva 116 gRhItvA ca pramodena khalIkArAttataH pUrva- 186 gavAbharaNyajAtAnAM gRhItvA samayenAsya 165 khinno'sau dharaNoM du:gvaM gaveSayata yatnena 247 gRhItvAsau tato rAjJA khecarA bhUcarAzcaite gahanAn kokilAlApAna 263 gRhopakaraNaM bhUri 113 khyAtaM mayamahAdaitya gahaneSu samasteSu 285 gRhNAtu rucitastubhyaM khyAte zazipure sthAne gAdRprahAgduHzvAtaH 363 gRhyatAM gRhyatA kA'yaM khyAto ghanagatistItro 346 gAyatorakSagaNyevaM son.1810. govaNTAravasampUrNa Jain Education Intey 364 76 227 22 227 and 155 56 360 66 104. Page #448 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 430 padmapurANe 40 114 306 258 145 367 265 110 166 gotrakramasamAyAta- 46 cakSustatra drutaM keci calitAzcaJcalagrIvA 261 gopuraM ca samAsIda caNDa vikramasampanno 203 cAndanena draveNaitAM 266 gomAyuprAvRtAn kAMzcit 266 caNDasaudAminIdaNDa cApaM yAvadvitIyaM sa gozIpacandanenaiva 412 caNDAtakaM samudbhidya 127 cAraNapriyamudyAnaM 262 goSpadapramitaM kvaitad 356 caNDommimAlayA'tyantaM 241 cArunUpuranisvAnA grastArAkSasasainyAstai- 386 catasro yasya sampannAH cAruvaMzaprasUtAnAM grasyamAnaM nijaM sainyaM 376 candanAdibhirAlipte cAruzrIriti vikhyAtA 276 grahaNaM vA bhavadbhiH kiM 35 candanArcitasarvAGgaH 327 cittotsavakarI pama- 240 grahanakSatrapaTala 135 candanena viliptasya cittotsavA samAyuktagrAmakheTamaTambeSu 87 candanena sa digdhAGgo 210 citraM zreNika te vANA: 362 grAmAMzcAyatavApIbhiH 105 candanairarakaizca 212 citraM sugrIvarAjo mAM 270 grAme tatraiva jAto'smi candrakAntedranIlAntaH 180 citrakUTaH sudurlayaH 102 grAvNA nizcUrNya tadratnaM 355 candrabimbamivAcUrNya 115 citrapAdapasaGghAtai- 212 grAhasahasracAraviSamA 217 candramAkAntavadanAM 236 citramAsIdyadazvAnAM 301 grImaDAmarakaM ghoraM 135 candrAMzurapratIghAto citramidaM paramatra nRloke 323 [gha] candrAdityasame chatre 383 citrayatyAdarI sItAM ghaTastanavimuktena 336 candrAbhA nAma candrAsyA 276 cintayatyevametasmin 320 ghaTitA sA tatastena candrodara sutaH so'yaM cintayatyevamevAsmin ghanakAlastataH prApto 135 candrodarasutaM prApya cintayannayamityAdi ghanacchAyAkRtazraddha- 261 campakaiH karNikAraizca cintayannityatikramya 272 ghanavAhanavIro'pi caramAMgadharaM dRSTvA cintayannidamanyacca 265 ghanAnAbhiva saGghAste 118 caritaM niragArANAM cintayitvApyasAvevaM . 50 ghRNAvAn saMpradhAu~daM cavibhirdhAtakIbhizca 212 cintayeva hatacchAyaH para hatacchAyaH 344 ghRtakSIramidaM jAtaM 115 catuHSaSTisahasrANi cintayitvA pramAdena 160 ghRtasUpAdibhiH kAzcit 333 caturaGgabalopetau cintAsya nityaM magadhAdhipA-haha [ca] caturaGgasya dezasya 122 cintitaM ca mayA tacce- 111 cakAra vyAkulIbhUtA 232 caturAnanayogena 386 cintyamastyaparaM nAtaH 260 cakAropavane candra24 caturdazasahasrANi ciraM kRtaraNo'thAyaM cakrakakacakuntAsi caturdigbhyaH samAyAtaiH 348 ciraM prArthayamAno'pi 315 cakrakrakacapAzAsi- 388 caturvidhamahAsainya 250 cirAt kamalinIgehaM 223 cakrakrakacasaMvarta320 caturvidhAstato devA cirAdupagataM kaJcid cakratuH paramaM yuddhaM 310 caturvidhena mahatA 247 cirAnmAnuSanimukta 230 cakravAkakRtacchAyA catubhirviMzatiM yuktA cirAyati kathaM so'pi 282 cakrazaktigadAyaSTi caritajananakAlA'bhyasta- 360 / / cirAya rakSitaM mAnaM 362 cakrasannAha niSpeSa calatA palla veneyaM 213 cihnAni viTajAtasya 340 cakreNa mahatA yukto 158 calatkuNDalavidyota cUDAmaNi sukalyANaM cakreNAnilasU nuzca caraketumahAkhaNDaM 253 cUDAmaNibhimaM coddhaM 335 cakre yoddhumabhiprAyaM calatkesarasaGghAtaiH 256 cUrNyamAnavimAnena 402 cakSustato niyujyAsA- 317 / calannIlotpalacchAye 161 caityAGgaNaM samAsAdya 18 354 211 163 308 56 10 160 umr 225 375 366 183 361 376 327 147 316 3 Page #449 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zlokAnAmakArAdyanukramaH 431 141 182 janamuttArayatyeSa janasyAzrAvikasyApi janasyotsAryamANasya janAnAM vismayakara 260 0Fm Mm CG << 253 pA caityAlayaM prabhAte taM 123 caityAlayairalaM tujhai- 346 cyuto'ta: puSkalAvatyAM 66 cyutau tau sundarau nAkA 185 [cha] chatracAmaralambUSachAyayA tuGgazRGgANAM 178 chekahaMsAzciraM trastA 127 [ja] jagato gurubhUtastvaM 311 jagaduzcaivamanyo'nyaM 25 jagAda ca kimadyApi jagAda ca kudUtasya 158 jagAda ca na dena tvAM 120 jagAda jAnakInAtha 156 jagAda bhadra no veni 246 jagAda praNato vAtiH 345 jagAda munimukhyasta- 186 jagAda rAghavaH kiM nu 235 jagAda vajrakarNazca 114 jagAda vA'tihRSTastAM 136 jagAda vihasan bhUbhRdajagAda vyAkulaH kiJci- 256 jagAda zreNiko nAtha jagAdAtha yathAvRttaM 266 jagAdAsau samadaM bho jagAdeti ca tatraikaH jagAdendrajitaH kruddhaH 376 jagAma ca tamuddezaM jagau ca vASpapUrNAsyA 260 jadhAna jAnunA kAMzcit 117 jaGghAvegAtsamudyadbhI janakaH kanakaM dRSTvA janakaH kRtrimAzvena janakastu sakhedAGgaH janakena ca sAketAM janakena mamAsaMkhyaiH janako bAlakanyAyA janako'vocadatyanta- 34 jano'viditapUrvo yo 230 janturekaka evAyaM 74 jantUnAM duHkhabhUyiSTha- 256 janmanaH prabhRti krUraH janmamRtyujarAtyugra 272 janmamRtyujarAvyAdhaijanmAntaraM prApta ivAtha- 412 janmAntarakRtasyAsya 165 janmAntarArjitakrodha- 375 jambUdvIpamahIdhrasya 286 jambUdvIpasya jagatI 224 jambUmAlI zikhAvIro 364 jaya vardhasva nandeti jayazabdasamudghoSya 265 jarAdhInasya me nAtha jarArogavihInAzca 225 jalaM prArthayamAnAnAM jalabudabudanissAraM javanAzvarathArUDhA 316 jAtamAtrA mRtA nAhaM 403 jAtamurvItalaM samyak jAtarUpadharau kAntijAtazcAbhimukhaH zaktaH jAtasya niyato mRtyujAtA cakradhareNA'haM jAtA manasvinIdevyAH jAtAyAM suprasannAyAM jAtA vizuddhavaMzeyu jAtA sA viSaye kasmin 231 jAtucidvicaran vyAmni 400 jAtena nanu putreNa jAte'sya vAgvartini raudra- 132 jAto vAyukumAro'sA- 406 jAtau hemaprabhau pakSI 202 jAnakyA saha sanmantrya 166 jAnatyA'pi tathA mRtyu 405 jAnan sakalamaryAdA 260 jAnannapi kathaM sarva 261 jAnAmi nAtha te bhAvaM 335 jAnAsyeva viyogaM te 366 jAnuM kSititale nyasya jAnunyastamuhuHsrasta- 175 jAmAtA lakSmaNo'yaM te 151 jAmAtre'pi susampanna- 115 jAmbUnadamayAn kumbhAn 17 jAmbUnadamayo yAvat 352 jAmbUnadasutAdyAzca 377 jAmbUnadastato'vocat jAmbUnadAdayaH sarve jAmbUnado mahAbuddhiH jAyate jJAnadAnena jAyate prAptakampAna jAyAM nyagrodhajAM zritvA 104 jAyAvairapradIpto'ya- 237 jighAMsantaM tamAlokya 287 jitapadmA tato bhItAM 176 jitapadmA tataH prApa jitahaMsagati kAntaM jitvA tamapi saGgrAme jinamArgapravINAsau jinazAsanavargaNa 113 jinAnarcati yo bhaktyA jinendravihite mArge 328 jinendrazAsanAsaktA 402 jinendrasamatAM yAtAH 265 jImUtamalanirmuktaM 223 jIvaM jIvakabheruNDa- 212 jIvan pazyati bhadrANi 246 jIvatyevAnaraNyasya 163 jIvarAzirananto'yaM 68 jIvalokamimaM veni 242 jIvitaM vanitAmiSTaM oo jIvitasnehamutsRjya 204 jIvitasya tvamevaika: 174 346 .0 71 ur 241 147 338 163 60 mr Mur m mr Page #450 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 432 jIvitAzAM parityajya jIvitAzAM samAlambya jIrNavastrAvazeSAGgA jambhottAnIkRtorasko jainaM vyAkaraNaM zrutvA jJAtanizzeSakartavyA jJAtanizzeSavRttAntai jJAtameva hi devasya jJAtazcAnumatiM prApya jJAtvA tadIdRzaM karma jJAtvApahRtamAtmAnaM jJAnatritayasampannau jJAnadhyAnaharaiH kAntai jJAnavijJAnarahitajJApitAH sevitadvArA jJAyate devi nAdyApi jyotirvare gate tasmin jyotIrekheva kApyeSA jyotsnAkRtATTahAsAyAM jyotsnayA sahitazcandro jvarogranakramakarAjvaladaGgArakuTile jvaladvizuddha rukmAmbujvalatsphulliGgabhImA [jha ] jharjharAhetuka guJjAzca [ Da ] DuDhaukire ca bhaktyADhyA [ Dha ] Dhokitazca sa mAyAzvaH DhaukitvA vajrakaNastAH [ ta ] taM kapidhvajamAlokya krIDantaM jano dRSTA taM ca vizAya vRttAntaM taM ca siMharavaM zrutvA taM STaSThaM dhanuHpANi mArutirdadhyA taM taM bhasmIkRtamAlokya 367 687 62 265 187 150 151 300 271 204 238 200 320 2 408 400 183 148 62 151 374 7 302 256 368 180 28 274 122 286 148 237 70 318 363 padmapurANe taM laGkAsundarI bhUyo taM visarpamadAmoda taM dRSTvA sundarAkAraM takaM dhUsara sarvAGga tacchrutvA bhUpatistasyai tacchrutvA rAvaNo'vocat tacchrutvA vanvanaM sadyaH tacchrutvA vigatakrodho tacchrutvA vividhaM vibhra tacchra utvA samupAkhyAnaM tacchra utvA sutarAM pakSI tajjJena kathitaM ramyaM tataH kapidhvajAvevaM tataH kapidhvajaiyadhA tataH karmaNi nirvRtte tataH karmAnubhovana tataH karatalAsaGga tataH kariNamAruhya tataH kalAkalA prajJA tataH kalyANamAlAyA tataH kAntakarasparza tataH kapidhvajaM sainyaM tataH kArmukakAn dRSTvA tataH kAlAnalAkAro tataH kAlo gataH kvApi tataH kiJcinmadhusvAda tataH kRtvA raNakrIDAM tataH kairapi te dRSTAH 320 110 tataH krodhaparItAGgaH tataH krodhaparItAGgI tataH krodhaparItena tataH kliSTena santAyo 173 286 161 261 324 301 2887 294 208 168 274 316 126 163 15 164 74 128 11 388 336 tataH kilA paraiH krUraiH tataH kumArakopastaM tataH kukSiguhAM tasyAH 318 tataH kRtamahAzobhaM 36 tataH kRtvA jinendrANAM 36 tataH kRtvA jinendrANAM pUjAM 167 278 151 157 246 245 374 126 204 54 257 337 386 tataH kSaNaM trilambyaitau tataH kSaNamasau saGgha tataH kSaNAt parityajya tataH kSubdhApagAnAtha tataH khecarapRSTo'sau tataH paJcamukho'voca tataH padmaH samuttasthau tataH padmaprabho'voca tataH padmo jagAdedaM tataH padmo jagAdaitAM tataH padmo jagAdaivaM kiM na tataH padmo jagAdaiva tAM naH tataH padmo jagAdaivaM vibhra tataH padma nivAryaitAM tataH padmo'pi tatpANau tataH paraM pariprAptA tataH paramamityuktvA dhanuSI tataH paramamityuktvA vArtA tataH parAGmukhobhUtA tataH parikaraM addhvA tataH paryasya vipine tataH palAyanodyuktAn tataH pallavakAntAbhyAM tataH puNyodayAtyacaH 265 242 386 150 382 47 244 tataH pratyupakAraM kaM 33 tataH praphullAmbujalocanena 413 tataH prabuddhacittena 152 tataH prabhRti cAsmAka 315 tataH prabhRti sakto'sau tataH prakupito'vocad tataH praNamya bhUyo'sau tataH pramadasambhAratataH prarudatI mAtA tataH pravrajituM vAJchA 204 226 175 402 266 40 277 86 226 203 200 76 208 tataH zatrudamo'pyenaM 174 tataH zanairucchu sitAruvakSA 412 tataH zaradRturjitvA tataH zAlyodanaH sUnA 65 143 76 160 78 330 36 42 16 tataH zuddhapramodaH san tataH zocati niHzvAsAn 223 125 28 24 Page #451 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tataH zoNitadhArAbhi tataH zrutvA kumAraM ta tataH zreNika vaidehI tataH saMjJAM samAsAdya tataH saMdhArayan sainya tataH saMvegamApadya tataH sakhyA vimuktAsau tataH saGgItamAkarNya tataH sadanayAtAnAM tataH sa piGgalAkhyo'pi tataH samidvipArUda tataH sabhrAtRkaM padmaM tataH samantAdanupAlaya tataH samAkulasvAntaH tataH samutsukaH padma. tataH samudravAtena tataH sambhASaNaM prApya tataH sarabhasastatra tataH sarvasamRddhInAM tataH sarvahito'vocan tataH sarvAstrakuzalau tataH sasambhramasvAntaH tataH sasAra padmAbhaH tataH sa hRSTaromAGgo tataH sAgaragambhIraH tataH sAdhvasasampUrNo tataH sAhasagatyAkhyaH tataH siMhodaraM padmo tataH siMhodaro mUrdhnA tataH siMhodaro'vAdI tataH siddhAntasamvaddhA tataH siddhAn pramodADhyAH tataH sItA'bravIdma tataH sugrIvatulyo'pi tataH sugrIvarAjena tataH sutajane kAle rajanyAM tataH suptajane kAle viditau tataH saumanasAkAraM tataH saumyAnanaM rAma 233 25 326 228 20 4 284 408 43 2 153 278 312 366 288 246 226 118 45 62 18 282 277 18 158 230 300 120 120 116 5.3 266 134 273 344 128 170 213 106 zlokAnAmakArAdyanukramaH tataH saurabhasaMruddha 401 tataH sthitvA kSaNaM kiJcid 324 tataH sthitvA purastasya 36 tataH syandanamAropya 175 tataH svapuruSAsakta 238 202 tataH svamanyathAbhUtatataH svayaMvarodantaM 56 24 tataH svairaM bhraSTo bhayAd tatazcandragatiH zrutvA 27 tatazcandrAyaNo'vocadISa- 32 tatazcandrAyaNo'vocaddhImAn 32 tatazcapalave gAkhyaM 27 26 316 121 211 276 tatazca mAdhavItuGga tatazca zrutavRttAnto tatazca vinayI gatvA tatazcAmIkarAneka tatazcAlIkasugrIvaH tatazcititamAtreNa tasazciraM vanaM bhrAntvA tatastaM tAdRzaM jJAtvA tatastaM bAlakaM kAntaM tatastaM zokabhAreNa 283 tatastaM vidyududyota tatastadanubhAvena 136 tatastadahamAka 402 tatastadiGgitaM jJAlA 346 tatastadvacanaM zrutvA khecarA 347 tatastadvacanaM zrutvA zoka- 233 tatastadvacanaM zrutvA vismaya- 275 tatastadvacanAd gatvA 113 tatastanUdarIsUnudhvA tatastanninadaM zrutvA tatastanmaNDalaprAnta tatastanmantriNo'vocan tatastamaJjaliM kRtvA tatastamudyadAditya tatastamevamityuktvA 408 326 257 114 56 tatastasyA: samAtrAya tatastanyA vacaH zrutvA 376 318 340 73 235 337 263 148 138 tatastayaivamityukte tatastA guNalAvaNyatatastAn rAghavo'vocatatastApasatAM prApya tatastiryatu suciraM tatastuSTaH prayAto'sau tatastuSTo'vadatpadmaH tataste kathayAMJcakru tataste karayugmAbja tataste'tyantavitrastA tatastena subhRtyena tatastena samuddiSTaM tataste nimnagAM dRSTvA tataste punarityUcu tataste bahulatvena tataste bhUmahIprAya tataste'vahitAH zrutvA tataste sukhasampannaM tatastaiH paruSairvAkyaiH tato guruvacaH prApya tato'gulIyakaM tasyA tato'cintaya detAbhyAM tato janopabhogyAnAM tato janmotsavastasya tato jayajayasvAnaM tato jihIrpayo tasya 433 tato'JjalipuTaM baddhvA tato'JjalipuTaM mUrdhni 255 84 da 163 372 114 115 55 181 130 tatastairvividhAkrozaiH 342 160 tatastau tadgiro jJAtvA tatastau parayA dyutyA 186 183 335 300 tatastau sambhramI jJAtvA tatastvayeti pRSThena tatastrAsaparItAGgI tato gaNadharo'vocacchRNu 283 to gaNadharo'vocacchrata 371 tato gaNadharo'vocajjJAta 224 tato gatvA mayA sAdho tato grahagRhItasya 5 138 88 86 377 102 383 136 245 140 25 206 325 226 101 12 247 111 334 30 Page #452 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 434 padmapurANe 356 318 285 181 354 161 255 56 28 tato'TanijaTaGkAra tato'tyantamRdusparza 104 tato'tyantaviSaNNAtmA 236 tato daNDinamAhUya tato dazarathaH kRtvA tato dazarathaH zrutvA tato dazaratho'pRcchat 60 tato dazaratho'vocad 74 tato dazaratho'vocat priye 75 tato dundubhinirghoSa 270 tato devagaNAH svasthA tato devatvamAsAdya tato dhanugRhaprAnte tato darpaNasaMkrAntaM 23 tato dazAnano'pyena- 248 tato dUrAtsamAlokya 152 tato dRSTigatA tasya tatA droNaghanAbassa to dvijagaNA UcuH tato nagaralokena 336 tato natAnanaH kiJcit 247 tato nadIgirIn dezAtato nabhaH samutpatya 266 tato nabhazcarA UcUtato nabhazcarAdhIzI 385 tato nabhasvata: sUnu 326 tato nabho niSadyAyA 142 tato'naraNyasenAnyA 57 tato nalena sasparddha 346 tato naSTeSu sarveSu 376 tato nAgAzvasiMhAnAM tato nAdaratasteSA- 260 tatA nimeSamAtreNa 410 tato nirbhartsanaM svastha 163 tato nirbhartya sakalaM 134 tato nilaThitaM santaM tato nirvighnamAropya 238 tato nirvedamApannA 404 mo nizampa tAM vArtA 266 tato'nukramataH kAle tato'nekapamAruhya tato'nena viputrAyA tato'nyasyAtituGgasya tato'pramAnanirdagdhaH tato'paramupAdAya tato bahuvidhaiH zastraitato'bhavad bhRzaM duHkhI tato bhayAdvizeSeNa tato'bhimukhametasya tato magadharAjendraH tato magadharAjendratato matisamudreNa tato madanadIptAgnitato madanayAvAci tato mandodarI kaSTAM tato mandodarIsU nutato mahAhave jAte tato mahodadhirnAmnA tato mahodaraH svairaM tato'mAtyagaNAntasthaM tato muktAphalasthUlatato muditasamprIto tato mRdumahAmodatato mRSTAni pakvAni tatA maithunikAvairaM tato'yaM satyamugrIvo tato yatra nabhAdeze tato yathocitasthAnatato yugamitakSoNI tato ratnarathenAso tato rathavarArUdau tato rAjIvanayano tato rAmAdharacchAye tato rAmo'bhirAmAGgaH tato recakamAdAya tato roSaparItena tato labdhAsanAsIno tato lakSmIdharaM spaSTuM 147 tato lakSmIdhare namra 221 118 tato lakSmIdharI'pRccha 15mAvata pRSTha. 270 284 tato lakSmIdharo'vAci 175 104 tato lakSmIdharo'vocat kimatra116 163 tato lakSmIdharo'vocat kimevaM156 360 tato lakSmIdharo'vocatpadmanAbhaM 382 366 tato lakSmIdharo'vocatparamo 262 266 tato lalATabhAgena 158 47 tato lIlAM vahan ramyAM 325 tato yAnaM samAruhya 65 224 tato vikramagarveNa 15 tato viditanizzeSa tato vinayadattasta- 261 264 tato vicodhitastena 64 tato vibhISaNo vidvAn 381 tato vibhISaNo'vocat 386 380 tato vibhISaNo'vocaditi 352 tato vimalatAM prApta 256 268 tato vizuddhayA buddhayA 127 255 tato vizeSavijJAna362 tato viSamapASANa- 168 328 tato viSAdinaH sarve 367 382 tato vismayamApannAH 385 150 tato visrabdhamAdAya 41 166 tato'zukena saMvIya 127 tato'zrupUrNanetrANAM 151 tato'sAbravIdevaM tato'sau kRpayA''kRSTA 138 42 tato'sau kRtakartavyo 142 200 tato'so khaGgamAlambya 186 tato'sau trapayA yuktA 150 276 tato'sau patitaH kSoNyAM 245 tato'mau paramaM krodhaM 152 tato'sau paruSAghAtAd 238 tato'sau bAlacandreNa 5 162 tato'sau mantriNAM mukhyo 271 184 tato'sau muditastuGga 143 tato'sau vidhurA nAmnA 208 367 tato'sau vinayI ninye mr rmy 26 356 56 Page #453 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zlokAnAmakArAdyanukramaH 435 60 0 Wm 0 arm 0 136 66 310 153 250 my 225 mmm 15 263 ~mM 148 156 345 261 313 376 256 174 9Uw 78 267 tata'sau zakuno mRtvA tato'sau sahasA muktatato'sau svasRduHkhena tatostamAgate sUrye tato'tmAkaM vadhaM kartutato'sya krodhasaMruddhatato'syAbhimukhaM tasthau tato'srasaritazchede tato'haM kulizeneva tato'haM caNDaravayA tato'haM pApinI jAtA tato harigajadvIpitato hariMgajabAtatato harmyatale kAnte tato hemaghaTAmbhobhiH tato hrIbhAranamrAsyA tatkAntyAM bhavanaM lipta tarikametena khaGgena tatkSemaGkaramasmAkaM tatputro yajJadattAkhyaH tatra kalpatarucchAyatatra kRtvA namaskAra tatra kecidrutaM procuH tatra gopAyitaM sUrpa tatra ca pramadodyAne tatra cottamanArIbhiH tatra tAvuSitau jJAtvA tatra te kAnane ramye tatra te citrakUTasya tatra dUSaNasaMgrAme tatra devanivAsAbhe tatra deze narA nRnaM tatra prayAtumasmAkaM tatra prIti mahAprAptA tatra bAndhavabhUtasya tatra bhadrAsane ramye tatra bhANDorakaraNaM tatra lAvaNyakiJjalkatatra vaMzagirI rAjan 188 / / tatra saGkathayA sthitvA 176 tadAzAnyastanetrAsu 127 tatrAkSayavane ramye 364 tadAsanne mayA caikA 276 tatrAcAryoM dyutimi taddivyamAyayA sRSTaM 147 tatrAjJAnAt samAlokya 24 taddevyapi tayoH pRSTvA tatrAdaranirAkAMkSaM 254 taddhi naH puramAyAtatatrAdrAkSIdrathAn bhagnAn 266 tadvaMzAnukramo jJeyo tatrArdhavarvaro dezo tanayAdyaiva me gantuha5 tavAhet pratimAM dRSTvA 251 tanayA vanamAleti 112 tatrAzokataracchanne tanukRtye kRte tatra 401 tatrAsAvuttame tuGge 252 tanUdarI svabhAvena 128 / tatra hemadravanyasta 266 tannimittaM mahAzokaH tatraikAM rajanI sthitvA 346 tapyante vidhivadghoraM 88 tatsaGgamArthamanyonyaM 186 tadbhaTAnAmabhUd yuddhaM tathA cAsphAlitaM sarva- 130 tamaHpiNDAsitaistuGge tathA jinamatinityaM 276 tamakSatatanuM dRSTvA 276 tathA na mAtA na pitA 386 tamAcArya pariprAptaH 126 tathApare vacaH prAhuH 266 tamupetya natiM kRtvA 238 tathApi devabhASe'haM 256 tamugraiH zakrajiyaH tathApi dhIra no bhaMgaH tamUcumantriNo vRddhA 283 tathApi puNyazeSeNa 233 tamekAntaparaM dRSTvA 254 tathApi bhavato vAkyAn 324 tameva pAdapaM sApi tathApi rakSitaH puNyai- 364 tayA kalpitayA tasya 233 / / tathApi vihan kSoNI tayA cittaM samAkRSTaM 113 tathApyanilasU nustAn 377 tayA nAnAyudhATopaiH 262 tathApyutsAhamAzritya 247 tayA virahitaH so'yaM tathAvidhaM ca tadvaktra 347 tathA saha sukhaM reme tathAvidhaM tamAlokya tayoktaM nAtha ka: kopatathAvidhaM purA rAjyaM 275 tayoranyo'nyamAsaGge 103 tathAvidho dazAsyatvaM 341 tayorabhUnmahatsaMkhyaM 253 tathAvidhau ca tau dRSTvA 181 tayorabhUnmahAddhaM tathAsti bharatakSetre 188 tayoriyaM kathA yAvatathAsminniyamadvIpe 66 tayozcittotsavApatyaM tathaiva lakSmaNastatra 16 tarakSukSatasAraGgatadahaM vatsa no vebhi tarakSuzarabhadvIpitadAjJAM prApya sampadbhi tarjayanniva lokasya tadAjJApanayA mAgoM talpe'vasthitamAtmAnatadAtizobhate sItA 60 tava so'yamaputrAyAH tadA tuSTe na patnInAM 75 tasthudUrata evAnye 166 tadA dazaratho bhIto 72 tasmAt kenApyupAyena 234 146 25 320 247 36 183 47 VN0 368 310 375 271 250 117 17 403 304 136 164 176 Page #454 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 436 tasmAtkSepavinirmuktatasmAttaddurgasaMsiddhau tasmAttAvat pratIkSetAM tasmAtpreSitadUto'yaM tasmAdakIrtisambhUti tasmAdanyaparitrANatasmAdavalambyatAM dhaiyaM tasmAdAnaya tau kSipraM tasmAdAnIyatAM sItAM tasmAduttiSTha tat sthAna tasmAdekaka evAhaM tasmAd buddhiM raNe tyaktvA tasmAd bhogaM bhuvanavikaTa tasmAdyenaiva saMgrAme tasmAd dravyAdilobhena tasmAn maddAbalaM dIpta tasmiMzca sUryadevasya tasmin kAlagate padmaH tasmin dazAnanoktAbhiH tasmin deva mayA sArddhaM tasminnamarasadmA me tasminnAsannatAM prApte tasmin raNaziro yAte tasmin viprakRSTe tu tasmin vimAnatulyeSu tasmin zilAtale ramye tasmin sajAnakIrAmaH tasmai datvA sa jainendrIM tasmai saikAntayAtAya tasya kUlyadrumaizcitraiH tasya krozacaturbhAga tasya tadvacanaM zrutvA tasya rAkSasasainyasya tasya rAjye'dhunA jAte tasya sphulliGgasaMsargA tasya smarAgninA dIptaM tasyAH puro'tha rahasi tasyAH zroNIvarArohA tasyAM prayAtamAtrAyAM 267 268 126 355 236 115 246 63 267 250 80 267 350 270 355 266 355 236 263 334 250 358 118 313 113 51 114 326 161 288 313 317 234 33 380 265 161 26 230 padmapurANe tasyAM bahula tasyAM siddhAnnamaskRtya tasyA eva ca vAkyena tasyAbhimukhatAM prApya tasyAmIkSitamAtrAyA tasyAmevamavasthAyAM tasyA rUpeNa cakSUSi tasyA rodhasi vizramya tasyArdhapANayo dArAH tasyA varNanamevAti tasyAstvaritamAyAntyA tasyai jagAda vRttAnta tasyaitadbhavanaM bhadre tasyaivAbhimato bhUtvA tasyopari samAruhya tAM pratiSTha purAdhIzaH tAM vinaSTadhRtiM dRSTvA tAM vIkSya lakSmInilayo tADita: kAmavANena tADitaH smaravANaizca tADito vajranakreNa tAta tAta na te yuktaM tAta rakSAtmanaH satyaM tAtasyAsya ca ko bhedo tAtena pRthivI dattA tAtena bharataH svAmI tAtena bhrAtaruktaM yat tA du:khahetavaH sarvA tAn vIkSya zokasantaptAn tAn samApatato dRSTvA tAnUcustApasA vRddhAH tAnyahaM jJAtumicchAmi tApasapramadA dRSTvA tApasA jaTilAstatra tApasyo'vazyamasmAbhi tAbhyamaMga kumAreNa tAmapazyattato netutAmeva ca punarnyastAM tAmeva sarasIM ramyAM 88 265 260 250 236 325 162 88 283 278 316 322 143 131 262 402 232 413 125 161 376 378 76 382 76 66 78 332 54 374 102 67 102 101 102 382 405 347 125 tAmbUlaprArthanayaMgAt tAmracUDAH kharaM reNutAryate duHkhato yasmA tAdarya pakSavinirmukta tAvacca garuDAdhIzaH tAvacca tena duSTena tAvacca naravRndasya tAvaccandranakhAsUnuM tAvacca samatItAyAM tAvaccAstasthitAditya 385 164 233 175 250 256 227 245 314 336 tAvat trivarNAbjavilAsi- 413 tAvacchasi saMkruddho tAvattAH siddhasaMsAdhyA tAvattoyadavAna tAvatpaTayantarasthAyAM tAgataM dRSTvA tAvatsasAyakaM kRtvA tAvad dUSaNapaJcatvA tAduttiSTha gacchAvaH tAvadetau svayaM gatvA tAvadraNamukhe'bhANId tAvannRpasutAM sAva tAvanme nAsti duHkhasya tAvapi bhrAtarau tasmin 278 tAvad dundubhayo nedurgagane 201 tAvAlokya tato rAjan tAzca nissImasaubhAgyA tAsAmAkulikA kAcitAsAmevorddhabhAgeSu titavAkAradeho'tha 383 52 tittiracchada nacchAyatibhyantaste tato'bhyaNaM tirodhAnaM gatA kvApi 6.60 tiryagnarakaduHkhAgnitiSThata svecchayedAna tiSTha tiSTha mahApApa tiSTha tvamida kurvANaH tiSThantamiha mRtyuM cedetatiSThAmi pApo bhavaduHkha 256 112 254 114 381 363 352 146 187 366 316 336 282 278 72 135 71 60 246 248 156 350 : Page #455 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zlokAnAmakArAcanukramaH 437 45 107 234 103 346 215 276 270 122 386 256 83 262 207 136 87 162 265 388 tisRNAM taruNIstrIbhi- tIkSNakoTibhiratyantaM tIkSNAyaskolasaGkIrNA tIrthasnAnAni dAnAni tIvrakrodhaparItAtmA tIvragagirisrotaHtuGgaprAkArayuktAM tAM tuGgayA zikhareSvasya turIyAnundharo nAmnA tulyavyasanatAhetoH tRNasyApi na vAJchAmi tRNasyApi purA duHkhaM tRtIye tu jano dvAre tRtIye'laM vane ramye tRtIye'hani paJcatvaM tRSArteneva sattoyaM te cakSurgocarIkRtya te caturviMzatirbhaktyA tejaHpaTaparItena tejasA zastrajAtena te dRSTvA duHkhite vADhatena godharazabdena tena ca bhramatA tatra tena tejasvinA sainyaM tena dRSTAnyadA bAlA tena devendravandhana tena mAyAturaMgeNa tena me puruSendreNa tena vANasamUhena tena sambhAvyamAno'sau tena sugrIvarUpeNa tenApi kopavazyena tenApi tasya vajreNa tenApi tasya saMrambhatenApi pavanAsraNa tenAbhyAgatamAtreNa tenAhaM lokapAlena tenoktastvadravaM zrutvA tenodyAna samutthena 56-2 te zilImukhasaGghAtAH 377 trailokyaguNavadratnaM 240 te'smadarthe zivaM kvApi 315 trailokye'pi na me kazci- 136 teSAM jJAtvA manaHzUnyaM 246 trailokye sa na jIvo'sti 62 teSAM draSTuM saktAH zreSThAmapara-216 tvaM bAlaH sukumArAGgaH teSAM nirdagdhakaNThAnAM tvaM me hRdayasarvasvaM / teSAM babhUva tejasvI 348 tvadIkSAcintayA daho teSAM mahAnubhAvAnAM 136 tvayA dazAsyajAtena 341 teSu te tIvaduHkhAni tvayA mattadvacanAd vAcyaH 334 taiH samApatitaiH sainyaM 377 tvayA mayA ca bhikSArtha 335 tairasau vyAsasarvAGgo 381 tvayA vyApAditenApi tairAvRtAM dizaM prekSya tvayA saha parijJAti- 328 todyamAnamimaM nUnaM tvaritaM coditAyAsau 184 tau ca sarvakalAbhijJau daMSTrAkarAladazanaitau nirIkSyaiva niItA 126 daMSTrAkarAlavadanaiH 376 tau mahAtejasau tatra 166 dakSatraddhAJjaliM bhI 173 tau vidhAya yathAyogyaM dakSiNAvarttanidhUma- 347 tau sItAgaticintatvA dakSiNe vijayArddhasya 15 tyaktaniHzeSakartavyo 327 daNDakAraNyabhAgAntaM 226 tyaktamRtyubhayo bibhrat 341 / / daNDapANiruvAcaikaH 110 tyaktarAjyAdhikAro'haM 84 daNDopAyaM parityajya 161 tyaktvopapAdAMgazilAmivA- 413 dattapreGkhAH kvacit smeraiH 166 yo'pi te zubhadhyAnAH 63 datvA virAdhitAyAtha 246 trastaM zaraNamAyAtaM 362 datvA sthAnaM kSaNamavani- 53 triMzadyojanamAnena 288 dadarza ca mahAtuGgaM trikasya balanairbhAga- 162 dadarza ca mahAbhAgAn 185 trikAlagocaraM vizvaM 184 dahazuzca vivikteSu 60 trikAlamaranAthasya dadhatI hRdaye kampaM trigupta iti vikhyAto 206 dadhAti hRdaye padma 264 triguptasya munestasya 206 dadhAnaH pravaraM mAlyaM trijaganmaNDanAbhikhya dadhAnA paramaM rAga- 83 tridazastatsamo buddhayA 286 dadhikumbharjinendrANAM ___67 tribhuvanavaradamabhiSTata- 31 dadhyuzca vismayaM prAptA 180 triyAmAnte tato'spaSTe dadhyau ca mArayAmyetaM triloke'pyasti nAsAdhyaM dadhyau cAhaM purA yatra 145 triloke prakaTaM sUkSma dadhyau sajAtakampazca 143 trivarNAbhojanetrANAM 261 dantasthAnabhavAvarNA 46 trivarNAmbhojakhaNDeSu dantino jaladAkArAM- 172 triviSTapasame sAdhvi dantibhizca samRddhazca 160 trisandhyaM sItayA sAkaM 210 dayAdAnAdinA yena 373 63 263 277 26 om 256 327 37 401 376 318 305 353 261 380 321 360 380 20 403 236 58 Page #456 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe 13 241 115 325 137 330 364 dayAvAnIdRzaH ko'smin 241 dIrghamuSNaM ca niHzvasya 345 dRSTaM brAhANi yAtena 136 dayAvAn maGgavAn yo'pi 8 dIrghasUtratvamutsRjya 267 dRSTaM mayA kadApyeta 56 dayitAM rAmadevasya 248 dIrghasUtro bhavAnevaM 54 dRSTapUrva manohAri 241 dayitAM sAntvayitvaivaM duHkhaM tiSThati me tAtaH 128 dRSTAdRSTeti kiM vakSi dayite kriyate yAvat duHkhatApitasarvAGgA 308 dRSTAntaH parakIyo'pi 206 darpaNAdivibhUSaM tat duHkhasya yAvadekasya 38 dRSTigocaramAtra tu 105 darpaNA bubudAvalyo 165 duHkhasya yAvadekasya nAva- 242 dRSTena kena kAryeNa 47 darpasampUritazvAvin 103 duHkhANavataTaM prAto 247 dRSTayA kaJcitkareNAnyaM 338 darzayaMstAmathotsRSTAM duHkhitAnAM daridrANAM dRSTvA kamalagarbha ca darzanasya vizuddhizca 106 duHprekSaH pUrNacandrazca 367 dRSTvA kaliGgarAjastAn 161 darzitAzeSavitto'sA167 duHzrutya durvimarzaNa 240 dRSTvA gaNezvarImRddhi 63 dazavarSasahasrAyuH 63 dugdhveva dIdhitIrindoH dRSTvA ca dUrataH sItA dazavyAmAyatA vRkSA 262 durAtmanAtivIryeNa 160 dRSTvA ca pramadAmekA dazAGgapuranAtho'sya 106 durgasAgaramadhyasthA 265 dRSTvA taM kAmabhogAta 107 dazAnanasahAyatvaM durvane vijane rAjan 313 __ dRSTvA taM patitaM bhUmau dazAsyakasya nagarI 346 durvidagdhaiH khagairmAbhUt 276 dRSTvA taM puruSo hRSTa- 105 dazAsvazAsanaM tyaktvA 376 durlabhaH saGgamo bhUyaH 306 dRSTvA tamIdRzaM rAmo 227 dazAsyastrAsitaM vIkSya 377 durlabhAdapyalaM tasmAn 306 dRSTvA tamuttamAkAraM 235 dahati tvacamevArko 26 duzzIlayA tayA nUnaM . 235 dRSTvA tamudgataM vIraM dahyamAnaM tathApyeSa duSkRtasyodayasthasya dRSTvA tamudyataM gantuM dahyamAnAn nRpAn kAMzcit 266 duSTaceSTAmimAM tAvat dRSTvA tasya sitacchatraM dAmbhikasyAtibhItasya 260 duSTayA kiM tayA kRtyaM 6 dRSTvA tatsumahatsainyadAridrayAnmAMcito lokaH 64 duSTa vidyAdharaH ko'pi 272 tAM vakSyasodaM tvaM 207 dArugrAme tu vipro'bhUd duSTavidyAdharAneka / tAn kupito'tyanta- 133 dAvAnalasamaM yasya duSTaH zakrAzani kAli- 360 daityAdhipaM prApta dAvena mahatA rAjan 314 duSpathapratipannena 136 dRSTvA paramazokena 65 dikakumAra ivodAre 225 dUtaH pituH sakAzAnme dinaM khaDagaM 227 didRkSustvAM mahArAja 172 dUtatvenAgataM sItAM 331 dRSTvA vajradharaM pUrva 303 divasasya gate yAme 207 dUtAhUtaH samAyAtaH 336 dRSTvA saMrakSakaiH pRSTaH 116 divaso dvAdazo'smAkaM 315 dUti sItAM vraja brUhi 263 dRSTvA sAtizayAveSa divyagandhAnuliptasya 226 dUto'smi zakratulyasya 157 dRzyate nekSyate bhUyaH divyapItAmbaradharo 304 dUraM dezaM yadAnAyi dRzyate bandhumadhyasthaH 373 divyastrIrUpasampannA 410 dUrAdutthAya dRSTvaivaM dRzyate vairametasmin 355 divyahArAmbaraM dRSTvA dUrAdeva ca tau dRSTvA devadundubhinAdo'sA- 202 divyA zaktiriyaM zaktyA 367 dUrAdeva samAlokya devadevaM jinaM muktvA 106 divyaiH sanatanaigItai263 dUrAdhaparikhinnAGgo 155 devadevI nRzaMsena 287 dizaH sarvAH samAstIrya 151 dUre ca saraso durge devArcakena sA dRSTA 284 dizastUryaninAdena 153 dUre laGkApurI deva 406 devi tatkataradduHkhadIkSAM zrutvAtivIryasya 167 dUSaNo bhISaNaH koNaH 367 devi straiNAvamasmAkaM M mr mmm 0 mr w7 286 205 28 Page #457 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devI maskariNAM tasya devIviparitrAjA devena bharatenAmA devena sadRzaibhAMga devopagItasaMjJe ca devopanItanizzeSa dezaM janakarAjasya dezakAlaprapannebhyaH 27 dezaghAte yathA jAtaH deza kulabhUSaNa mahAmunibhavaM 164 deza kulabhUSaNamunI nu 164 dezA udvAsitA tena dezAn sarvAn samullaMghya deze deze namaskurvan dezo'yamativistIrNaH dehi denApi kimetena putrasya me rAjya dehopakAraNavyagraM drakSyAmi yadi dhanyAhaM draviNena tathA lokaH 75 74 136 361 43 drumakhaNDe kvacid sthitvA 178 dumasenamuneH pArzva 405 26 72 dvayameva dhruvaM manye dvAHsthamAjJApayadbhUmidvAHsthena pravizanneSa dvAdazasya tataH kiJci 172 dvArazobhAM karotyanyo dvAre ca racitAbhyarce dvitIyaM niHsvayugalaM dvitIyasya jinendrasya dvitIyetara hastena dviradAnAM sahasreNa dvIpasya tasya paryante dveSi lokavimukte'sau 203 204 163 75 287 178 15 66 [ dha ] dhatte kahakahaM svAnaM dhanagoratna saMpUrNA dhanabandhu gRhakSetradhanalobhAbhibhUtasya 4 123 52 104 hada 45 324 371 224 174 156 354 51 265 33 262 138 zlokAnAmakArAdyanukramaH dhaninaikena tatrAhaM dhanurAyatamAsthAya dhanulambhodaye labdhaH dhanUratnalatA tasya dhanyA puSpavatI strI dhanyA manuSyA dharaNItale ye dhanyA sA zrIdharA devI dhanyeyaM vanitaitAbhyAM dharmapakSo mahAnItiH dharmamevaM vidhAnena dharmaratnojjvaladvIpaM dharmasya pazyataudArya dharmasyaitadvidhiyutakRtasyAdharmAtmA susthiro rAma dharmAdharmavivekajJaH dharmArthakAmamokSANAdharmArthakAmasaMsakta dharmAdidravyaparyantaM dharmodyatamanaskasya dharmyadhyAnagataH kRtvA dhavabhikSAM prayaccheti dhAtuparvatasaGkAzAH dhArayantI parAM kAnti dhAvadhvamasakau ko sau dhik taM pazusamaM pApaM dhik zabdaH prApyate yo'yaM dhigatyantAzuciM dehaM dhigidaM zauryamasmAkaM ghig dhig dhigidamatyantaM ghig dhiga nIcasamAsaGga dhiG mayA cintitaM sarvaM dhUpaM yazcandanAzubhrA dhRtazakteH samIpe'sya dhRtArthinA jalaM tena dhmAtAH zaGkhA jagatkampA dhyAtveti sodarasnehadhyAtvendranagarezasya dhyAnAzuzukSiNAviro dhyAnena munidRSTena 120 16 305 55 65 66 111 17 354 hada 256 210 383 71 326 16 21 68 112 61 120 361 26 336 232 260 186 234 160 135 10 67 174 203 206 56 148 141 63 dhyAyantamevaM parigamya yodhA - 413 dhyAyanniti mahokSetI 172 dhruvaM bhavAntare ko'pi dhvaniM mArutiryasya dhvanirazrutapUrvo'yaM dhvastA grahAdayaH sarve dhvani zrutapUrvaM [ na ] na karoti kathAmanyAM na karoti yataH pAtaM na kiJcidatra bahunA na kRtA mandabhAgena na kevalamasau mAnI na kevalamahaM tena naktaMdivamazuSyat sa naktaM zaktyA sthitena sA nakSatra gocarAtItaM nakSatramaNDalA lokaM nakSatralubdhasaMjJazca nakhacchedye tRNe kiMvA nakhavikSatakakSorU vilupya dantaizca nagaraM sAdhanaM ko nagarItazca niSkramya nagayA~ padminInAmni nagAnAM koTareSvanye nago'yaM daNDako nAma nagnatA parihAreNa na ca pratyupakArAya na cAtra kAcidApatte na cApe sAmprataM jAte na jalpati niSaNNa/nAM na tathAsannamRtyo na tannarA no yayavo na na tvayaikena saMsAro na tvA stutvA ca tatrAsau nadItIraM samAgamya 436 nadInAM caNDave gAnA nadyAH karNaravAyAstu 12 302 176 52 162 281 78 201 145 116 402 5 11 57 182 367 378 232 233 113 402 184 51 215 65 328 165 55 264 4. 368 67 56 403 167 167 Page #458 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 440 nadyAM girAvaraNye vA nadyeSA vimalajalA - nAma cAJjaliM kRtvA nanAza bhayapUrNA ca nanu te jJAtamevaitadyathA na no nivartate cittaM nandighoSo'nyadA dharma nandivardhanakA nandyAvarta purIM rAmo na prasAdayituM zakyaH nabhaH samutpatantau tau nabhazcarasamAyoge nayanAMnAM samAnandaM na yasya jaladadhvAnte na yAvadathavA yAti na yuktamathavA ci na ye bhavaprabhavavikAra narakaprati ghore narapradhAnadItiste 238 206 316 56 nabhazvaraiH samaM pUjAM na bhetavyaM na bhetavyaM iti tAM 234 na bhetavyaM na bhetavyaM nivartta - 143 nabho'ndhakAritaM kurvan 135 nabhoviharaNIM labdhi 160 138 namaskAraM ca kRtvAsyA namaskAraM jinendrANAM namaskRtya munizreSThaM namasyata jinaM bhaktyA namastrilokavandyebhyo narANAM mAnadagdhAnAM na rAtrau na divA nidrAM narAste dayite zlAghyA narendra pazya kenApi narebhakalabhau satya narezaH sumukhastatra nalanIlaprabhRtayaH nalenotpatya hasto vA nalo nIlo tadviktro nagmeghapratIkAzai 78 218 106 21 321 86 66 71 156 161 64 187 142 302 4 160 81 243 183 186 166 24 362 203 176 160 304 366 346 13 padmapurANe navayauvana saMpUrNAM navayauvanasaMbhUta navayauvanasampannA na vartate idaM kartuM navasaGgamanAM kazci na vidmaH sa kimasmAkaM na vinazyanti karmANi na vRkSAjjAyate mAMsaM navena saMgamenAsyA navo baddho yathA pakSI na zRNoti dhvaniM kiJcid na zRNoti smaragrasto naSTazaGkastamAdAya na sA kSitirna tattoyaM nAkhUnAM virodhena nAkAle mriyate kazci nAgapAzairimau baddhau nAgA siMhAdayo'pyatra nAgArivAhanArUDhau nAgendra iva hastena nAgairaJjanazailAbhaiH nAtidUre tato dRSTvA nAtha ! yuktamayuktaM vA nAtha vAhvAyatAM tAvanAtha ! vedaya me sthAnaM nAtha zUrastvamevaikaH nAtha ! sAtizayo'yaM me nAthAjJApaya kiM kRtyanAthAnarthasamu nAthAvApatsu vAmeSA nAthe tathA sthite tasmin nAtrayuktamavajJAtuM 235 nAtha ! bhakto'smi te kiMci- 244 27 nAdo varvarakaH pApo nAnAjanapadAkIrNA 33 nAnApacikulakrUra 25 nAnApuSpakRtAmodA 172 nAnopabhogyeSu nAnAjanmahAvartA 162 86 164 373 6 174 382 281 162 227 62 17 254 382 201 385 264 112 26 150 37 168 206 73 26 385 63 367 170 178 73 nAnAjAtIzca vRkSANAM nAnAnirvyUha sampannaM 26 172 nAnApuSpaphalAkIrNa nAnAprakAraratnAMzu nAnApraharaNAn vIrAn nAnAbhUSaNayuktAGgau nAnAmRgakSata japAnasuraktanAnAyAnavimAnAste nAnAyuddhakRtadhvAntA nAnAyuddhasahasreSu nAnAyuddhAzca saMkruddhA nAnAyudhavicihnAnAM nAnAratnAMzu samparka nAnArUpasamAkIrNaM nAnA topagUDhAni nAnAvarNavimAnAgra nAnAvallIsamAzliSTa nAnAvRkSalatAkIrNaM nAnAvRkSalatAkIrNe nAnAzastraka nAntaHpuraM na dezo na nAmnA'naGgazarA tasya nArakAgnibhayagrastAH nAradaH paramaM vibhradbhya nArado'nupadaM tasyA nArAyaNasametena nAriGgamA tuliGgAdyaiH nAlikerai : kapitthaizca nAzaknoda naraNyastaM nAsAvAsIjanastatra nAtyaGgulamAtro'pi nAstyeva maraNe hetu niHzaGka dvipavikrAntaH 103 223 103 224 126 1966 214 348 20 250 277 356 153 26 171 368 403 166 165 117 205 402 7 23 23 163 262 212 4 12 6. 264 327 300 niHzeSaM dUta yadvRttaM niHzeSatazcAsya niveditaM niHsarpantArakAkAra 413 363 188 niHsRtAvupasargAttau niHsvaH camAgocaraH ko'pi 257 nikSipyate hi kAmAnau 77 Page #459 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zlokAnAmakArAdyanukramaH 441 366 20 107 246 277 28 246 175 356 176 122 0. wr. 00 333 nikSepo gurubhistvaM me nirdayAH pazumAMsAdo nUnaM tvayA na vijJAtA nijasainyArNavaM dRSTvA 386 nirdayaizca gadAghAtai- 318 nUnaM daityena kenApi nijAM zaktimamuJcadbhi- 246 nirdayonmuktazastro'mA- 306 nUnaM na bhavitavyaM me nije bhuje samutkRtye nidoSabhAvano yastu 10 nUnaM bhavantamuddizya nitAntakrUrakarmAya- 106 nirmAlyainikI samyaka 237 nUnaM sarva kRtaM karma nitAntapaTutAbhAji 46 nirmuktaduHkhanizvAsaM 230 / nRtyantaM ca samAlokya nitAntabahuyoddhRNAM 380 niryayau ca purAyuktaH 27 nRpatizcAgato vIkSya nityamarthayutaM deva 144 nirvAhya divasAnaSTau nRpabAhubalacchAyAM nidrAghUrNitanetrANAM 378 nirviceSTaM tamAlokya 366 nRpAH zatrundamAdyAzca nidrAvidrANasaGgrAmA- 378 nivarttaya drutaM cittamazubha- 163 nRpAH siMhodarAdyAzca nidrAvazIkRtAn vIrAn 160 nivartasva bhaja svAsthyaM 170 nRpAjJayA naraiH krUrainidhAnamadhanenaiva 106 nivartasva mahAbuddhe nedayate sandhirapyatra nidhAya hRdaye rAma nivartyamAnabandhUnAM 82 netA vAnaramaulInAM nindannevaM khalAsaGga 135 nivAsamatra kurmo'tra 211 netracApavinirmuktanindyayoniSu paryaTya 188 nivRttabhojanavidhiH netramAnasacaurAbhyAM nipatya zikharAdadre- 325 nivRte marutaH putre netrAbhyAmalamutsRjya 275 nimagnaM saMzayAmbhodhau 275 niveditaM tato vRddha- 271 naimittAdiSTakAlasya nimiSAntaramAtreNa nivedayan guNAMstAva 236 naiva vArayituM zakyA niyataM maraNaM jJAtvA 366 nivedyaivamasau tebhyaH 25 naizaM dhvAntaM samutsArya niyamastvatprasAdena 122 naiSA sItA samAnItA nizamya tadvaco rAjA niyamAvadhito'tIte nyAyena saGgatAM sAdhvIM 405 nizamya vacanaM tasyA niyujyAtmasamaM dvAre nizamyAmoghavAkyasya 315 [pa] nirantaraM tirodhAya nizamyoktamidaM sItA 176 pakvaM phalamiSaitanme nirapekSaM pravRtte'smin 261 nizAgame kimasmAkaM 176 pakSiNaH pratibodhArtha nirarthakaM priyagatai 341 nizitAni ca cakrANi 16 pakSiNaM saMyato'gAdIn nirarthakamidaM janma nizcalazca kSaNaM sthitvA 248 pakSimatsyamRgAn hatvA nirastamapi niryantaM nizceSTavigrahazcAyaM 276 pakSimatsyamRgAn hanti nirAzrayAkulIbhUtA nizchAyaM sphuTitaM kSAyaM 404 pakSIbhavannasau yasmAnirIkSasvainamutpatya nizzabdapadanikSepA 148 pakSAnaiH paJcabhirmAsainirIkSya saumyayA dRSTyA 108 niSadyARSabhAdInA- 266 paGkacandanayoryadvadanirIkSya svajanaM vipro niSkrAntenAnyadA tena 203 paJcakalyANasamprAptiH niruddha bhrAtaraM zrutvA 364 niSkAmata paraM gehAn paJcapalyopamaM svarge nirudhya sarvazastrANi 235 nisargakAntayA gatyA 336 paJcaSaSTisahasrANi nirupadravasaJcAre nihantAsmi na cedenaM 112 paJcasadgandhatAmbUlanirUpaya kvacittAvad nihato'yamaneneti 321 paJcasvairAvatAkhyeSu nirgacchantI prajA havA 178 nIcAnAmapi nAtyanta- 56 paTTavastrAdisampUrNA nirgranthapuGgavAvebhiH nItA kalyANamAlAkhyAM 128 paThadbhirvizadaM yuktAH nirgranthasaMyatazchatraM 347 nItijJaiH satataM bhAvya- 406 patatAvezmanA tena nirjIvaH patitaH kSoNyA 246 nItvA dvAdazavarSANi... 226 patadbhistoraNaistuGge: Jain Educationalitatio rate Personal Use Only 160 266 320 170 65 263 185 256 352 230 221 ___ 46 206 Pos 272 188 103 225 0 ww .00 rur . 35 134 70 w 358 304 no 142 206 406 101 342 338 Page #460 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 442 padmapurANe or 313 203 248 246 221 282 `r `r 253 156 27 125 405 246 patantaM mAM samAlokya patan vIkSya tadA rAtrApatAkAtoraNazcitraM patitasyAdya no rUpe patitodAravRkSaudhe pattanagrAmasaMvAhapattayaH pattibhirlagnAH pattiH prathamabhedo'tra pattistriguNitA senA patnImahAnarasyAsya palyAM janakarAjasya patyumarma na tulyastu padamanyatra yacchAmi padAtibhI rathai gaiH padAryAn sarvajIvAdIn padmaH sItAnugo bhUtvA padmaM lakSaNasaMyuktapaTnakairmucilindaizca padmagarbhadalAbhyAM ca padmagarbhadalaM yasmin padmagarbhadalacchAyA padmazca sItayA sAkaM padmanAbhaH sumitrAjaH padmanAbhastato'gAdIpadmanAbhastato'vocapadma padma mahAbAho padmarAgAbhanetrazca padmazca tAnuvAcainaM padmasya praNatiM kRtvA padmasyAJjaliyAto'sau padmAdichAditaiH svacchaiH padmAbhasya zarairgrasto padmanAdityako'pi pane dvirephavat saktaH paddheSu caraNAbhikhyAM padmo jagAda tAM devi padmo nAma suto yasya padmotpalavanADhyAbhipadmotpalAdijalaja 401 padmo lakSmaNa ityuccai- 36 parito'karobhramaNamasya 220 padmo'vadanna me'nyAbhiH 260 parityaktanaradveSA 173 papAta nabhaso vRSTi- 151 parityaktAvRtigrIme papraccha parisAMtvyaiSa 232 parityakotsavatithi: 140 papraccha magadhAdhIzo 283 parityajyAtivIryasya 164 payasA saMskRtaiH kAzci- 333 paridevananisvAnaM 244 payomucaH kecidamI paridevanamArabdhe 358 paraM ca vismayaM prAptA paridevanamevaM ca cakre cakrA- 12 358 paraM prApya prabodhaM sa 270 paridevanamevaM ca cakre putraka- 65 247 paraM vismayamApannA 150 paridevanamevaM ca cakre vihvala- 38 paraM sAdhuprasAdaM ca paridevanamevaM tAM 273 paracakrasamA krAnto 224 paridhvastAkhiladveSaM 46 paradArAn samAkAMkSan pariprApyAzramapadaM paradArAbhilASo'ya 260 parivArya mahAvIya 53 parapakSakSayaM kartu 385 pariSvajya mahAprItyA 152 176 paramaM bhojitazcAnnaM 145 pariSvajya raho nAthaM 412 75 paramaM sarvabhAvAnAM 73 parisAntvanasUribhyAM 82 211 paramaM sundare tatra parisAntvya sutaM kAntAM 104 paramaM snAnavArIdaM parisAnsyottamairvAkyaiparamazitizilaugharazmi- 217 paruSaizchadanAntaizca 238 paramApadi sIdantaM pareNa tejasA yuktA 180 parame'tha nizIthe te 151 123 parNaladhvIM tato vidyAM 368 parayoSitkRtAzasya 258 paryaTanto mahIM svairaM 147 paralokAdihaitastvaM 386 paryaTana vasudhAmetAM 262 parasainyasamAzleSa267 361 paryaTya pRthivIM sarvA 366 parasparaM ca duzcintA 355 paryastA bhUtale keci202 parasparaM samAlA 355 paryatAni na kiM tAni 123 parasparaM samAlokya 303 paryAptiAsti mRSTAnA 84 176 parasparakRtaM duHkhaM pallavasparzahastAbhyAM 206 345 parasparakRtAhvAna pavanaJjayarAjasya parasparakRtAkSepau 310 pavanasya suto na tvaM 340 364 parasparAbhighAtAdvA 354 pavasyAtmajaH khyAto 362 parastrIrUpasasyeSu pazobhImaikakAryasya 242 111 parAkAruNyayuktayaM 162 pazcAttApAnalenAlaM 64 282 parAkrameNa dhairyeNa 330 pazcAt srotaH saMsaktAgra- 216 183 parAGmukhIkRtaiH klItraiH pazcAdidaM samAkINa parAjitA tvayA nAtha 321 pazcAnmastakabhAgastha- 48 165 parAdhInakriyA sA'haM 411 pazcimAyA ivAzAyA: 12 parArthe yaH puraskRtya 326 pazyataH prauDhayA dRSTayA 308 23 326 108 keci. 381 361 266 325 250 187 205 Page #461 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zlokAnAmakArAdyanukramaH 112 77 200 316 210 332 213 137 335 246 335 82 pazya taM vibhavairyukta 333 pASANenaiva te gAtra purastAta narezAnAM 174 pazyatAmbarayAnoDu- 356 pitaraM tAdRzaM dRSTvA 74 purasya dakSiNe bhAge 274 pazyatainaM mahAbhImaM pitarau parivargeNa 81 purasyAtyantadurgatvAt pazyantI turagAn dvAre 410 pitA tadvacanaM zrutvA purA karikarAkAra- 48 pazya pazya narazreSTha ! pitA dazaratho yasya 305 purAkRtAdatinicitAt pazya pApasya mAhAtmyaM 226 pitAnAtho'thavA putraH purAtanaM ca vRttAntaM pazya mAtaramujjhityA 82 pituH pAlayituM satyaM purAnekatra saMgrAme 255 pazya sItA kathaM yAti 82 pituH saGgItakaM zrutvA 404 purA yo'nekamAMsAdo pazyAtmIyaM patiM yuddhe piturante tato nItaH purA viziSTaM caritaM kRtA. 312 pazyAmastAvadityuktvA 336 piturdhAtuzca duHkhena 300 purA saMsargataH prItiH 1 pazyAmuSya mahAnubhAvapinaddhaM kasyacidvarma puruSaH ko'nvasau loke 171 pazyAsmAkaM jugupsAbhi- 47 pinaSTi paJcavarNAni puruSottama me mAtA 226 pazyeme nistrapA dhRSTAH 134 / / puNDarIkAtapatreNa pure kArayituM zobhA 278 pANyaMgulIyakaM sItA puNDrekSuvATasampannA 104 puro mokSyAmi sevadhvaM 120 pAtAlaM kiM bhavennItA puNyakSayAt paribhraSTau 372 purohito gajo jAto pAtAlAdutthitaH kiM vA 30 puNyavatya imAH zlAghyA 46 puSpakAgraM samAropya 261 pAtradAnaprabhAveNa 211 puSpacUDo mahArakto 364 pAtradAnamaho dAnaM puNyAnubhAvena mahAnarANAM 357 / / puSpaprakarasaMpUrNAH pAtradAnAnubhAvena 201 puNyena labhyate saukhya- 72 puSpANi gandhamAhAra pAtradAnaiH vrataiH zIlaiH 373 putraH prakAzasiMhasya 2 puSpAdrevatIrNasya pAdatADitabhUbhAgA 332 putra rAjyaM tvayA labdhaM puSpairjalasthalodbhUtai- 103 pAdanyAsailadhuspRSTa- 162 putravatyo bhavatyo'tra pUritAJjalimaMzUnA- 345 pAdapAnAM kimeteSAM putrAbhyAM saha sammaMtrya pUrNa jagattiSThati jantu- 307 pAdamArgapradezeSu putrottiSTha purI yAmaH pUrva sanatkumArAkhyaH 144 pAdamUle tato nItvA putro'naraeyarAjasya pUrvakarmAnubhAvena preritaH 262 pAdavinyAsamAtreNa punaH punaH samAhUya pUrvakarmAnubhAvena sthiti- 371 pAdAvaSTambhabhinneSu 338 punaH punarapRcchacca 288 pUrva cakre lakSmInAthaH 216 pAdodakaprabhAveNa 202 punaH punarapRcchat sA pUrva janmanivAsye'smin . 57 pAnakAni vicitrANi 126 punaranyairbhaTaH zIghra- 366 pUrvadvAramado yattu 138 pApakarmaparikliSTa 108 punazca mAruteH pArzva- 274 pUrvadvAreNa saMcAre 368 pApaghAtakaraM sarva 107 punazca rAghavo'vocata 121 pUrvameva tu niryAto 18 pApAtmakamanAyuSya- 253 punazvAcintayadyuddhe 248 pUrvameva hRtA kasmApAragaH sItayA sAdhaM 60 punazcovAca bharataM 65 pUrvAnubandhasaGakrodha- 388 pArthivaH pratibhaH kazci- 406 punastatraiva gAndhAryA pUrvAparAyatakSoNyAM pAlayan sa nijaM sainyaM punAti trAyate cAyaM pUrvI tu pracyutau nAkAt 372 pAzako'trAntare natvA 28 puraHkRtvAtivIryasya 166 pUSNo yasya karairugraipArzvasthaH padmanAbhasya 348 puraHpravRttasotsAha- 153 pRcchantI zrI dharA tasya 111 pArzvasthayA tayA reje puragrAmasamAkI 166 pRthivIti priyA tasya 127 pArzve kamalakAntAyA puramadhye mahAduHkhaM pRthivI mahiSI toSa 338 141 342 152 362 Page #462 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 444 papurANe 170 410 356 167 206 176 271 64 405 261 263 161 335 208 MNiewr 187 307 16 pRthivyaH sati saptAdho 107 pratipadyasva tat kSipraM 257 pRthusthAdhipasyAhaM 262 pratipannastataH sarvai 268 pRSTazca lakSmaNaH kRtsnaM 227 pratibuddhAstayA te'tha pRSTA ca sA mayAkhyAtaM 136 pratimA yo jinendrANAM 18 pRSTatazcAsya sAnandA 342 pratimA kintu jainendrI 317 paudane nagare'nviSya pratimAvasthitAn kAMzci- 184 prakIrNakaM janAnandaM 262 pratisandhye ti tajAyA prakIrNakaM mahIpRSThe 262 pratIkAro vilApo'tra 367 prakAreNAmunA zatrU- 268 pratIcchArindamedAnI 174 prakRte'smin tvamAkhyAnaM 355 pratIcchecchasi matuM ce- 173 pracaNDanisvadaNTAH pratItaH praNipatyAsau pracaNDairvigaladgaNDaiH 28 pratItAM sanamaskArAM 132 pracchannaM preSitA dUtI pratIndorvacanaM zrutvA 408 pracchannamiha tiSThAma pratIhArA bhaTAH zUrA- 136 prajAtena tvayA vatsa pratyAvRtya ca sambhrAnta 284 prajAttaparamAnandA pratyAsannaM tataH kRtvA prajAbhiH pRthivIpRSThe pratyuvAca sa taM bhItiH prajAsu rakSitAsveta pratyekaM paJcabhiH sapti- 156 prajAsu vipranaSTAsu pratyeti nAdhunA lokaH prajighAya ca sarvAsu 325 prathamaM nirgatodAtta- 364 praNamya kekayAM sAntvaM prathamaM vAtinA harSa- 344 praNamya ca jagau rAma prathamA candralekhAkhyA 314 praNamya trijagadvandyaM 121 prathamAbhyAM tatastasya praNamya pAdayoH sAdhu prathame gopure nIla- 368 praNamya bharatAyAsau prathitaH siMhakaTinA 378 praNamya vAyuputro'pi 311 pradAnairdivyavastUnAM 253 praNamya vidhinA tatra 183 pradIpAH pANDurA jAtA 52 praNamya zirasA tasya pradezamauttaradvAraM 368 praNamya zvasuraM zvazrU pradezA nagaropetA 286 praNamya sarvabhAvena pradezAntarametasmin 354 praNAmamAtrasAdhyo hi pradeze sa tvayA kasmin / 328 praNAmarahitaM dRSTA pradeze saptame rAja- 368 paNipatya guruM mUrnA pradoSe saMstaraM kRtvA 150 paNipatya ca bhAvena pradhAnasambandhamidaM hi 370 praNemuzca samaM tena prapadyasva ca dhIratvaM pratApazcAnurAgazca prapadye'haM jinendrAgAM pratijJA smArayastasya prapAtya bhUtale bhUyo pratijJAya tadedAnI prapIDyate ca yantreSu pratipakSI bhavan sAdho prabudhya ca vizAlena prabhAte tadvinimuktaM prabhAparikarA zaktiprabhAmaNDalamAdAya prabhAmaNDalamAyAtaM prabhAvaM tapasaH pazya prabhinnaM vAraNaM tAvad prabhISyate varAko'yaM prabhurmahAbalo bhogI prabhUtadivasaprApta prabhraSTAsuralokAcca pramadamupagatAnAM yoSitApramadAbhikhyamudyAnaM pramAdarahitastatra pramAdAdbhavato jAto prayacchati svayaM nAnnaM prayato'hni kSapAyAM ca prayayau parayA dyutyA prayANatUryasaMghAtaM prayAhi bhagavan bhAnoprayogakuzalazcAru pralambAmbudavRndoru pralambitamahAbAhU pralayAmbhodasambhAraprabhavati guNasasyaM yena pravaraM rathamAruhya pravarabhavanakukSiSyatyupravAcya cArpitaM lekhaM pravAcya mArutirbANaM pravAtapUrNitAmbhojapravAheNAmRtasyeva pravizantaM ca taM dRSTvA pravizan vipulaM sainyaM pravizya ca puraM durga praviSTaM nagaraM zrutvA praviSTe mArate haiM pravezitasya cAsthAnyAM pravRttazca mahAbhImaH prazamayya svayaM kopaprazazaMsuzca te sItA 347 148 380 306 65 276 314 285 363 s . 12 148 >> >> 321 WWW 276 USU 272 16 112 112 266 314 3 336 18 87 Page #463 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prazAntaguNasampUrNa prazAntAvasthitaM hatvA prazAnto bhava mA pIDAM prepitaH padmanAbhazca prasannavadanA tu - prasannamAnasau sadyaH prasahya sAdhunA tu - prasAdaH sAdhunA tasya prasAdaM kuru gacchAzu prasAdaM kuru tacchAyAprasAdaM kuru mA duHkhaM prasAdaM kuru yAsyAmI prasAdyatAM suvijJAnaprasAdAdyasya yAto'si prasIda dayitasyAsya prasIda devi ko'dyApi prasIda devi bhRtyAsye prasIda nAtha muJcasva prasUtamekaM kRtvA prastaro himavAnu bhaGgaH prasthitA ca piturgehaM praspaSTamiti covAca prahasyAvocatAmetA prahAramimamekaM me prAkRtA kApi sA nArI prAkRtA paramA sA tvaM prAgbhAgeSu sthitAH kecid prAgbhAradadhivaktrAzca prAgbhAra siMhakarNastha prANAMzca dhArayantInAM prANinAM mRtyubhIrUNAM prANezaM nizcitaM zrutvA prAtivezmikayodhAnAprAtihArya kRtaM yena prAtihAryasamAyuktaM prAtihArye kRte tAbhyAprAnteSu sarvasAmantA prAptaH karmAnubhAvena prAptaH prAleyasaMbhAta 57-2 303 233 208 326 223 183 55 106 112 126 120 406 267 340 47 47 252 410 61 367 284 116 176 363 37 231 51 353 105 123 6 73 361 164 30 183 36. 130 71 zlokAnAmakArAdyanukramaH prAptodhirasau pakSI prAtarodhaM sutaM dRSTvA prAptazca tAmaraNyAnI prAtasallekhanAM kSINAM prAse kAle karmaNAmAnu prAte vinAzakAle'pi prApto dRSyagRdddvAraM prApto bhavatprasAdena prAptau nAnAracanabhavanI prApya ca vAsamAtmIyaM prApya tau guNasaMpUrNI prAvRTkAlagajo metra prAvrajye yasya bhagavan prAsAdagirimAlAbhi prAsAdapravaretsaMge prAsAdazikharacchAyA priyaMgulatikA pazya priyasya virahe prANAn priyA jIvati te bhadre priyAparimalaM kazcipriyAyAstadabhijJAnaM priye tvaM tiSTha cAtraiva priye mA gAH paraM zoka prItivardhanasaMjJasya prItizcenmayi yuSmAkaM prItyA paramayA dRSTvA prItyA vimocayAmi tvAM prItyA saMvardhitaM bhUyaH premanirbhara pUrNena preSitaM bhAnumArgeNa prepitaH kozalAM dUtaH proktazca padmanAbhena [ pha] phalaM dhyAnAccaturthasya phalaM pradakSiNIkRtya phalaM yadetaduddi phalapuSpabharAnamrA phalabhAranatairagrai 206 306 64 405 366 341 400 62 124 344 33 223 phalAni svAduhArINi 5 171 272 165 213 123 344 363 345 80 12 106 260 74 326 80 321 64 d' 364 hada 68 hada 336 212 103 phalairbahuvidhaiH puSpai [ ba ] baddhastathAvidho vRkSe caddhAndhatamasA pau baddhvA parikaraM pumbhiH cavAna sphoTayAkarmacandhayitvA mahAvRkSaibandhusnehamayaM bandhaM babhaJja tvaritaM kAMzci babhUva coditasyApi balaM bAjramukhaM dRSTvA baladevo'pi karttavya balIyAn rAvaNaH svAmI balizcaNDataraGgazca bale'smin mAradezIyo bahirniSkrAnta kaiSkindhabahirviniryayau hRSTaH bahizcaityAlayasyAsya bahukoSo narezo yaH bahunAtra kimuktena bahunAdA mahAzailA bahuprakArairmaraNairjano bahubhiH pUjyamAno'sau bahule mArgasya bahuzruto'tivarmo vAjino vAraNA mattA bAlaH sUryastamo ghoraM bAlanIlotpalamlAna bAlabuddhirapi svAmin bAlAnAM pratikUlena bAlikhilya iti khyAtaH bAlenduhRtasarvasvo vAlyAt prabhRti duSkarma bAhyaM hastazatAd bhUmibAhyabhUmigatastatra bAhyasthAni purasyAsya bAhyAyAM bhuvi laGkAyAM vibharti tAvad dRDhanizcayaM vibheti dazavaktrAhvaH 82+ 101 261 365 165 360 64 106 337 184 318 147 257 377 356 344 3 276 16 117 357 100 302 347 66 376 17 376 260 174 127 61 130 405 204 160 336 370 246 Page #464 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 446 buddhimAnasi dhanyo'si bodhistena dAkSiNyA bravItyevamasau yAvat brAhmaNI vinizamyaitaM brAhmaNyA vasubhUtezca bruvate nAsti tRSNA na bruvatyA api sItAyA bruvanniti mahAhRSTaH vRddhako haste bRhat ketustato'vocat bRhajI vRhatkAyau vRhadgatitanUjastu bRhadvAditranidhISai [bha] bhaktibhiH pUjyamAno'pi bhaktyA valyunahAraM yaH bhaktyA zazAGkayAno'pi bhagavaMstvatprasAdena bhagavantau kRto naktaM bhagavannayamatyantaM bhagavAn sa hi sarvatra bhaginI durnavA tasya bhagnaM puSpanagodyAnaM bhagnottuGgApaNazreNiH bhaTAH zatrarasainye'smin bhaja khecaranAthAnAM bhajata sukRtasaGkaM tena bhajatA candrahAsena bhaja tAvatsukhaM putra bhajatyeva tathA devo bhaja sarvAH kriyAH putrabhajyamAnaM nijaM sainyaM bhaJjanaM karazAkhAnAM bhadra kiM kimayaM svapnaH bhadra te kuzalenAdya bhadrAH kiM kimiti brUbhadre ko'haM prasAdasya bhadrottiSTha jaTAyuH khaM bhambhAbheya mRdaGgAzca 121 268 64 140 184 8 126 143 45 55 372 110 16 83 68 31 58 184 202 58 225 336 338 16 56 343 228 76 157 27 386 226 64 121 185 162 227 368 padmapurANe bhayena svanatastasmA bharataH zikSaNIyo'yaM bharatasthe vidagdhAkhye bharatasya kimAkUtaM bharatasya jayenAtra bharatasya tato mAtrA bharatasya trikhaNDasya bharatasya mayA nAtha bharatasyAkhile rAjye bharatasyAlayaM prAptabharatAyAgnirociSNubharatena tato'vAci bharato jayati zrImAn bhatara duHkhayukteva bharturme bhUSitAGgasya bhavato yA gatiH saiva bhavatkIrtilatAjAlai bhavatprabhAvAta sarvavighnaM bhavatyA yadyasau bhrAtA bhavatyA ramaNodyAne bhavatyA vAJchitaM kRtvA bhavadbhiruttamaiH prItai bhavadvakSasthalastyAnabhava dhIrA pravIrANAM bhavanaM yastu jainendra bhavane'vadhinA smRtvA bhavantaM tAdRzaM vIraM bhavantaM zaraNaM bhaktaH bhavantameva pRcchAmi bhavAdArabhya pUrvoktAt bhavAntakasya bhavanaM bhavAragAM mama smRtvA bhavAmi chatradhAra bhavArNavasamuttIrNAbhavitavyaM kRtajJena bhavitArau jagatsArau bhavyajIvA yamAsAdya bhavyatAM pazyatAmuSya bhavya bho yAvadAyAti 176 65 60 82 160 410 267 42 76 406 158 406 164 254 273 346 260 414 56 252 362 366 361 400 98 e 366 54 108 160 83 73 4 265 331 163 60 266 66 bhavyAmbhoja mahAsamutsava bhAgaM sarvaM parityajya bhAgo na bharatastasya bhAgyavanto mahAsattvA bhAmaNDalaM pratikruddhAH bhAmaNDalakumArasya bhAmaNDalena saMmantrya bhAminI janakasyAsId bhAratI na vizatyAjJA bhAryA mitravatI tasya 386 78 160 60 365 54 64 1 167 284 67 201 175 302 356 172 bhAvapuSpairjinaM yastu bhAva pratapyase kiM tva bhASamANe guNAne vaM bhAsAM bhUSaNajAtAnAM bhAskarAbhAH payodAhvAH bhAsvadbhaktizatAkIrNaM bhinnaM yairdhyAnadaNDena bhImabhogimadbhogabhImo bhImaratho dharmoM bhISitAnA daridrANA bhuMkSe dezaM mayA datta 113 bhuktvA bhogAn durutpAdAn 77 186 310 58 bhuktvA rAjyaM ciraM kAlaM bhutruNTI: parazUn vANAn bhUtamAtramatiM tyaktvA bhUto'yaM bhavitA vApi bhUmigocariNo martyAbhUmisamprAptasauvarNabhUyo jaladhikallola 116 183 bhUyo bhUyo bahu dhyAyan bhUyo viSAdamAgatya bhUrizo'vagrahAMzcakrabhUvivareSu nipAtamupaiti bhRgupAta paritrastAM bhRtyAnAM bhaktipUrNAnAM bhRtyo bhUtvA vipuNyo'haM bhedyamAnaM balaM dRSTvA bherIpaNavavINAdyai merIzaGkhavaH siddhi 181 337 367 2 342 388 242 240 52 373 180 88 110 366 52 348 Page #465 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zlokAnAmakArAdyanukramaH 447 271 140 76 257 136 254 402 324 341 166 125 146 253 371 bhogasAgaramagno'sau 278 bhogainAsti mama prayojana- 177 bho bhAmaNDalasugrIvau 367 bho bho nirgrantha mA gAstvaM 204 bho bho mahIdharAdhIza! 241 bho bho suvibhramAH sarve 285 bho vRkSAzcampakacchAyA 240 bhRtyatvaM dazavaktrasya bhrakuTi kuTilAM yasya 286 bhramaMzca samidAdyartha. bhramadbhizcaJcalai gai- 334 bhramayitvA kSitau yAva- 134 bhramaraprAvRtaigucchaiH 325 bhraSTaniHzeSanItizca 326 bhrAjate trAyamAnaH san 76 bhrAtarau bAThisugrIvau 270 bhrAtA mama mRdhe bhIme 242 bhrAtA mamAyaM suhRdeSa vazyo 357 bhrAtA vibhISaNo yasya 286 bhrAtuzcandranakhA pAdau 254 bhrAtRbandhupariSvaGga 80 bhrAtRbhiH sa pitRbhyAM ca 262 . [ma] makaragrAhanakrAdimakarandarasAsvAdamakSikAcchadanacchAtamagadhendra tato vAtiH magadhendrastato'pRcchat 358 maNitoraNaramyeSu 138 maNipIThasthitaM saumyaM maNDalAgraM samAkSipya 164 matikAnto'bravItpanaM 354 mattavAraNadantAgra- 361 mattAH kesariNo'raNye 340 mattairgirinibhai gai- 372 madanAGakurasantApamadanairkhadirainimnai- 212 madIyaM rUpamAsAdya 274 mabAhupreritaiANe- 364 madyapasyAtivRddhasya 273 madvAkyAducyatAM sItA madviyogena taptAM vA madhuraM bruvate kAzcid madhye ca gahanasyAsya 226 madhye tasyApi vipulaM 226 madhye mandaratulyo'sya 288 madhye'yamasya sainyasya 31 madhye yasya nadI bhAti manuSyabhAvasukaraM 201 manuSyalokamAsAdya 168 manuSyANAM pazUnAM ca 256 manorathaM puraskRtya 286 manorathazataiH putra 76 manoviSayamArgeSu 187 manoharaihai ti 263 mantradoSamasatkAra 270 mantriNo nRpatIn sarvAn 80 mantrI jAmbUnado'vocat 306 mantrI mAtA ca me vetti 128 mantharaizcArusaJcAraimandamArutanikSiptaH 212 mandodari paraM gava mandodarI kramAtprApya mandodarI tato'vocat 331 mandodarI tato'vocacchUrAH 330 mandodarI sutaM tAvadabhi- 382 mandodarIsuto'pyeSa- 363 manmathAkRSTaniHzeSa- 162 manye parAjaye devAn manye tasya surezo'pi manye yathAnubandhena mamAtmajamudAsInaM mamApi sahasA dRSTvA 121 mayadaityAtmajA tIvra- 332 mayA kiM tarhi kartavya 406 mayA janmAni bhUrINi mayAnumoditaste'yaM mayApi putra jAto'si 228 mayAyaM sahazo manye mayA zizutayA kizcimayAsInmandadhIbhAjA mayA snehAnubandhena mavi sthite samIpe'smin mayUramAlanagare mayeti gaditaM vAkyaM mayedaM zAsanaM jaina mayedamarjitaM pUrva mayaivaM satataM pRSTo maryAdA na ca nAmeyaM maryAdAnAM nRpo mUlamartyadharmA yathA kazcit malayopatyakAM prApya mahataH sarasastasya mahatA zokabhAreNa mahatApi prayatnena mahatA mohapaMkena mahadAzcaryametanme mahAkallolasaGkAzA* mahAjaladharadhvAnamahAtaroradhastAvat mahAtAmasazastraM ca mahAturaGgasaMyuktaH mahAdevyAvubhe tasya mahAdrikandarAsphAlamahAnarAniti puruduHkha- mahAnirbharagambhIrAn mahAntazca puraskArAmahAntastasya saJjAtA mahApuruSayuktaM te mahAnidhAnavallaMkAmahApadi nimagnasya mahApUtamiti zrutvA mahAprakRSTapUrasya mahApratibhayAkArAM mahAprabhAvasampannaM mahAbherIdhvani cAzu mahAbhogI mahAtejA w 376 41 263 362 301 m 328 121 188 88 242 324 sana 211 411 263 126 246 245 263 330 164 237 403 374 303 408 155 Page #466 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 448 padmapurANe 355 9 168 mahAmahiSazRGgAgramahAmbudapratIkAzAmahAyogezvarAdhIrA mahArathavarairnAnAmahArNavaravAbherya mahAlocanadevasya mahAvaSTambhasustambhA mahAvinayasampannaH mahAvinayasampanno mahAzaktimimaM zatru mahAzItaparItastvamahAzraddhAnvitasvAntA mahAsaMvegayuktena mahAsAdhanasAmantamahimAnaM paraM prApya mahItale samaste'smin muhuH preSitadUto'yamadya mahendra nibhRtaM zrutvA mahendraketuratyugramahendrajitasaMjJazca mahendrajidasau bANemahendrasadRzaistAvamahendro'tha mahAvIryo mahendrodayayAtaM tamahebhakumbhazikharamahodarasya vAtezca mahoragAGganA kiM syAd mahyAmanveSitastAbhyAM mAMsakhaNDAbhamagnAkSImAsAMzanAnivRttAnAM mANikyazakalAGkAni mAtaraM bhrAtarau caiSA mAtaraM zaraNaM prApta mAtarau duHkhite ete mAtA ca vanamAlAyAH mAtA taM mUrchitA dRSTvA mAtA pitA ca te vatsa mAtA pitA ca putrazca mAtApitRsamAyogaM m mmM m 102 mAtApitRsahanmitra- 208 mitrANi draviNaM dArAH 180 mAtAmahaM samAdAya 310 mithilAnagarIto'haM 181 mAtAliMgyAgadat sItAM 66 mithyAdarzanayuktAnAM 371 368 mAtA viSeNa tau hantu muktamAtraH sa pApena 351 mAtuH sahodaro bhrAtA muktalAvaNyarUpasya 107 383 mAnavo bhava devo vA 120 muktA kanyA svaziviraM 332 166 mAnuSatvaM paribhraSTaM 240 mukkAdAmasamAkIrNa 26 125 mAnuSadvIpamAsAdya 140 muktikSAntiguNayuktA mAnuSyakamidaM jAtaM 166 muktvA nAnAkRtyAsaGgaM 216 244 mAnaddhatairimaiAkyai 267 muktvA tribhuvanAdhIzaM 106 352 mAbhUttasmin kRtakrodhe 267 mugdhabAlakamAdAya 408 mA bhaiSIbhadra mA bhaiSI- 287 mugdhA mugdhamRgInetrA 412 205 mAbhaiSTa tato rAjA kRtvA 185 muJcate samaye yasmin mAyayAvayaccainaM 110 muJcate sukRtaM cAsA383 mAyAM sugrIvasandeha- 268 muJcannAnandanetrAmbha 202 285 mAyAvinihataiH kSadvai- 234 muJcainaM tvaritaM kSudraM 134 346 mAyAsahasrasampanno 275 muditaiH kiGkarairbherI 311 mA yAsIrdevi saMtrAsaM 258 munayo yaM samAzritya 140 mArayAmIti tenoktvA muni niHpratikarmANaM 286 mArasyAtyantamRdubhi- 252 munirAyAtamAtraH san 52 362 mAritAsmi na kiM tena munisuvratanAthasya tIrthe- 163 253 mArIcaH siMhajaghanaH 374 munisuvratanAthasya samprApya 141 mArIcaH siMhajavanaH / munisuvratanAthAya tasmai 142 58 mArIco'malacandrazca 351 munInAM vatsa keSAJci- 77 mA rodIH saumyavaktre tva- 321 munIzena samAdiSTA 377 mArga tatra kiyantaM ci munI suguptiguptAkhyA 200 25 mArtaNDamaNDalacchAyo 51 munezcAritrazarasya 138 mAlinaM naSTamAlokya 375 munestasya prabhAveNa 205 82 mAlI tasyAgrato bhUto 375 mumucuzca ghanaM zastraM 337 144 mA vIvadho'sya lakSmIman 164 muhastAmIkSate kanyAM 235 mA vrajIraGgadainyaM tvaM 165 muhUrta mantribhiH sAdha 275 355 pAzvasIddIrghamuSNaM ca caturthe nu 308 mAsamAtramuSitvAto 66 mUrchanAbhiH svaraimi mAsAnekAdazAmuSyAM 406 mUrti nirmuktamevaitamAmopavAsinau vIrau mUrtimantamivAnaGgaM 320 65 mAspAkSIlakSmaNaM deva- 367 mUrdhArobhujajaGghAdI- 182 62 mAhAtmyAdamuto rAjan 21 mRgadhvajo raNomizca 156 6 mAhendriratha sambhrAnto 306 mRgItvaM sarasA prAptA .. 63 mAhendrimudito bhUyo 306 mRgendrAdhiSThitAtmAna- 267 406 104 26 162 205 1 Page #467 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mRdaGgavaMzamurajamRdumarudIratharamalaM mRdyamAnA nipetuste mRtyu kallolasaMyuktAM mRtyujIvananiHkAMkSA meghakANDAni vastrANi meghavAhanavIreNa meruzRGgapratIkAzaM mohArikaNTakaM hitvA mleccha nirghATanAt stotraM mlecchaiH kiM grahaNaM kSudrai mleccho'yaM hantumudyukto [ya] yaH karoti vibhAvaryAyaH punaH zIlasampanno yaH sandehakalaGkena yaM kilAtithivelAyA yaM yaM dezaM vidditasukRtAH yaM vIdaya jAyate kopo yaM vIdaya jAyate cittaM ya idaM kapilAnukIrtanaM yakSetra kRte tasmillayaccha nAjJAM narezAnAM yajante bhAvataH santo yato'nayA jitaM padma' yato'yaM daNDako dezaH yattaddhastaprahastAbhyAM yatprAtavyaM yadA yena yatra trilokapUjyAnAM yatra yatra padanyAsaM yatra yatra samuddeze yathA kila dvaye loke yathA kila vinItAnAM yathA kila samasto'yaM yathA jJApayasi spaSTayathAjJApayasItyuktvA yathA tvadvirahe bAlA yathA nandIzvare dvIpe yathAdhipena rAmasya 167 216 20 73 314 165 376 365 1887 34 34 1887 67 68 140 346 372 372 146 153 406 16 171 205 372 50 57 166 162 324 116 401 151 306 146 45 136 zlokAnAmakArAdyanukramaH yathA bhaja samAgatya yathA bhavazataiH khinno yathAbhUto munerdha yathA me kecidetasmin yathA yathA mahAbhAgyA yathA ratnAkaradvIpaM viditaM tena yathAvad yathAvasthitabhAvAnAM yathAzruti parijJAya yathA sattvahitenedaM yathA spRzAmi te mAtaH yatheSTaM dIyamAneSu yathoktamAcaran rAjayadatra draviNaM kiJci yadarthe mattamAtaGgayadAjJApayatItyuktvA yadAjJApayasItyukte yadi dRSTiprasAda me yadi nAma na tatsainyaM yadi bhogazarIrAbhyAM yadi me nizcayopetaH yadi zobhinau mugdhe yadi vAJchasi jIvantaM yadi sA vedhasaH sRSTi yadIyaM deva nAmApi yadopalabhyate cAva yad grISmAtapatatAGgau yaddazaM duHkhito'prAkSI yadyanena samaM saktA yathA nirmitaM pUrva yadyapyAzApUrvakarmAnu 157 133 140 155 410 66 322 146 61 321 188 251 158 185 386 356 yadvRttaM daNDakAkhyasya yadraudrabhUtiH suciraM vicitraM 132 yantreSu zramaNAH sarve 240 yantrairbrahujanakSodaiyannirIkSya varArohe yadyapyupazamaM yAta yadyenaM vArayAmo'taH yadvidyAgharasantAnaM 285 225 87 406 80 175 226 128 352 42 167 252 33 110 276 170 255 255 288 268 200 yubhirmahayairanyaiyayau siMhakaTiM nIlo yazodharamuneH pArzva yastaM sarpati mUDhAtmA trizUladharaH saMkhye yasmAdaMzu jaTAstasya yasmin dadhimukhaM nAma yasminna vidyate panthA yasya cAraNakanyAnA yasya dezaM samAzritya yasya sarpasya samparkAd yasyAH kRte kSatoraskaM yasyAM garbhaprapannAyA yasyAM rAtrau vanoddeze yasyAtapatramAlokya pUrNayasyAtapatramAlokya zaradi yasyArthastasya mitrANi yasyAlokya tadA saMkhye yasyAsiratnamutpannaM yasyAstAni ramyANi yAtyeSa kimutAyAta yA yena kRtaM karma yAmo'nena samaM duHkha yA yena bhAvitA buddhiH yAvacca kurute pUjAM yAvattasya ca tAsAM ca yAvat tiSThanti te tatra yAvatpatnI narendrasya yAvatpazyati taM baddhaM yAvatpazyati taM sutaM yAvatpazyati saJjAta yAvatprApnomi no vArtA yAvarasugrIvabhAcakrau dAhU svAmI yAvadevaM vadatyeSA yAvadeva dhvaniloke yAvadevamasau padmaM yAvadeSo'panIto na yAvaddadRzuratyugrai yAvadvAsaH samAdhAna 446 365 360 66 317 360 210 313 166 164 17 203 366 402 148 286 360 144 303 234 166 105 43 82 341 314 23 133 263 261 246 363 253 381 326 47 205 381 203 180 382 Page #468 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 450 yAvanna muJcati prANAn yAvannecchati mAM nArI yAvannopadravaH kazciyAvantaH kecidanye tu yAvanto bhuvane keci - yAvanmuJcAmi no prANAn yiyAsoH zastrahastasya yuktaM sucaturairazvai yuktamuktamalaM tAta yuktamevAtivIryasya yuktvA bhavantamanyasya yugAntakAlameghaughayuddhArthamudgatA yuddhAvartto vasantazca yuddhe ca mAnasaM kRtvA yuddhe haMsarathaM tatra yuga samAdhmAtA yutratyujjvalabalInAM yuvayoH kurvatopa yuvavidyAbhRtAlekhaM yuvA vibhISaNenAtha yuSmAn bravImi saMkSega ye janmAntarasaJcitAti ye tasya praNatAstuGgAH yena vyApAdito batse nAsIt samare bhIme yenaivendunakhAnAtho ye puNyena vinirmuktAH yessia ye vivAhotsavaM draSTuM ye chataticchatra yeSAM na bhojanaM haste yeSAM viratirekApi yaiH saMsArasamudrasya yojanasyASTamaM bhAgaM yojanAnAM zatenApi yo jinendrAlaye dIpaM yo nA parakalatrANi yo nirvANazilAM puNyA 260 256 334 368 315 256 363 336 160 156 26 317 353 368 318 249 160 170 207 286 354 258 176 353 254 287 331 152 246 43 63 140 256 142 224 152 67 260 264 padmapurANe yo bhUtirUpamanyuzca yo ratiM paranArISu yo lokahitamuddizya yo'sau paramayA zaktyA yo'sau vibhISaNaH khyAtaH yo'sau vimucirityAsIt yau rAmalakSmaNau nAma [<] raktacchaTAM vimuJcantaraktavastrazirastrANAH rakta zilaudharazminicitA raktAzokaprakAzena raktAvanaM kiM tat rakSaH prabhRtiSu zlAdhye rakSaH sAmantasaGghAto rakSannidaM vrataM tasmAt rakSasAM vAnarANAM ca rakSitavyaM piturvAkya rakSitA yena me prANArakSobhirveSTitaM dRSTvA raNapratyAgataM dhIra raNabherI ninAdena raNasaMsAracakre'sau raNasaJjAtatoSeNa raNAjire paraM tejo ratiM na labhate kvApi ratnaM puruSavIrANAM ratnakAJcanarAzi ca ratnakuNDalabhAnUnAM ratnatrayApAditacAru ratnamAlin kimArabdhA ratnamAlI punarnAnA ratna vAtAyanairyuktaM rathAgrArUDhamAyAntaM rathAtte vigatA zIghrA rathAduttIrya padmAsyaH rathAntaraM samArUDha rathAzvavAraNArUDhAH rathe divAkarasyApi 71 66 35 205 268 63 257 361 16 217 204 361 225 375 236 356 166 33 377 361 351 376 363 245 3 366 206 12 166 70 71 26 70 306 176 364 360 28 rathaiH prabhAsvarairdivyaiH randhraM prApya vane bhIme randhravinyastacittena ramaNAMzca mahAmodAn ramaNAtmajapaJcatva ramate kvacidapi cittaM ramate jIvanRpatiH ramyaM caityagRha tatra ramyeSvadrinitambeSu ye suvipule tuMge raH kimeSa siMhasya raviNA divasasyAnte ravirazmikRtodyotaM rahitazcAnayA rAmo rahitA zatapatreNa rahasyamidamekaM ca rahasyametatsanmantrya rAkSasAnAmadhIzena rAkSasaiH paruSArAvai rAghavAkUtanunnAste rAghavo rathamArUDho rAjadhairyAt kuto'pyeSa rAjankarmaNyudayasamayaM rAjan dAruNAnaGgalatA rAjanna sAdhayitvA taM rAjan vajramukhaH kruddhaH rAjan vicitrarUpo'yaM rAjaputrakaraM prAptA rAjaputri parIkSasva rAjaputryA samaM bAlau rAjamArge'drisaMkAzAn rAjAdhirAjatAzliSTaH rAjAnamAgataM jJAtvA rAjA bhUtvA punaH zatru rAjAlaye samudyato rAjJaH purohitasyAsya rAjJA ca saMgRhItasya rAjJo'nyasya sutA nAmnA rAjyaM pAlaya vatsa tva 66 240 110 26 254 k: 186 278 60 64 234 83 333 260 325 224 264 224 182 347 16 234 268 272 5 318 144 261 36 63 142 155 46 PS 406 1 186 186 76 Page #469 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zlokAnAmakArAdhanukramaH 408 137 - 63 364 106 388 165 165 rapUra 363 157 206 321 122 116 308 rUda 346 17 331 40 rAjyaM putreSu nikSipya 188 lakSmI kumudatI yasya 164 rAjyasthazca pramAdAzca 263 lakSmIdharaH samAkarya 172 rAjye tathAvidhe'pyasya 65 lakSmIdharaM puraskRtya 285 rAtrAvapi na vindanti 108 lakSmIdharakumArAdyA 271 rAtrimekA bahivA 278 lasIko lakSmIdharastato'vocad 123 rAmaH papraccha tenaito 187 lakSmIdharastadAdAya 114 rAbhakAryasamudhuktAH 367 lakSmIdhareNa ruddho'sau . 360 rAmapAdarajaHpUta- 156 lakSmIdharo'nujo yasya 331 rAmalakSmaNayorane 210 lakSmImAn lakSmaNazcAya- 36 rAmalakSmaNayoryAni 166 lakSmIlatAviSaktAGgaM 302 rAme ca pazcatAM prApta 267 lakSyate dIrghasUtratvaM rAmeNa yasmAtparamANi- 168 lagnamazvIyamazvIyairAvaNasya kumArAbhyAM 382 laGkAM jigamiSorasya 308 rAvaNasya mahAsainyaM laGkAM dRSTvA samAsannAM rAvaNasya hi tattulyo 266 laGkA kamalinIkhaNDa 338 ripucakramihAyAtaM laGkAdhipatinA nUnaM 286 ripuJjayAH zazisthAnAH 357 laGkAnAthasya putreNa 380 rUkSAkSarAbhidhAnAbhiH 253 laGkAnivAsibhiryodhai- 366 rUkSAhArakuvastratvaM laGkAyAH paripAzrveSu 286 rUpamAtreNa yAto'si laGkAyAM tena vinyastAM 347 rUpamevamalaM kAntaM 145 laGkAzAlaparikSepaM. 317 rUpeNApratimo yuktaH 327 lakezaH kopano yorcha 386 rUpayauvanalAvaNya 230 reje virAdhitasyApi latAgRheSu vizrAntA rejire pratimAstatra labdhasya ca punardAnaM 263 167 romAJcArcitasarvAMgA dadhato- 41 labdhAratnarathenaiSA 186 romAJcArcitasarvAGgA 58 lamcAhaM dazavaktreNa 411 zeSatoSavinirmukta labdhidAso laghuprAptaH 405 rauravAdyavaTAkrAntA labdhvAnumananaM jyeSThA rauravArAvaraudraNa 176 labdhvApi jaina samayaM 100 _ [la] layAntaravazotkampi- 182 lakSmaNakSmAdharaM vabruH 20 lAlitaM paramabhogaiH 46 lAvaNyaM yauvanaM rUpaM 255 lakSmaNazcAnujastasya lakSmaNastAM tathAbhUtAM 146 lAvaNyadyutirUpAkhyaH 328 lakSmaNasyopanItazca likhanto bhUmimaGgalyAlakSmaNeneSuNA tAvad 246 lIlayA parathA yuktA 181 lakSmaNenaiva sugrIvaH 277 lubdhakenAhato jIvaH 188 lakSmaNo dUSaNenAmA 326 lubdhako jovamokSaNa 188 lakSmaNorasi sA saktA 363 lokaM ca vividhaM pazyan 171 lakSmaNo vismayaM prAptaH 226 lokaM dravyAnubhAvAMzca 53 loko jagAda kiM vetaloko durlabhadarzana loko vicitrarUpo'yaM- loThito'pi zaraistIve lobhasaMjJAsamAsaktaH [va] vaMzasthalapurezazca vaMzAdizikhare ramye vaktrAravindametatte vakSastasya tayA bhinnaM vacastvAM jJApayAmIti vacoguptiM tato bhitvA vacobhirebhiranyaizca vajrakarNastataH kRtvA vajrako durAtmAyaM vajrANerivAmuSyavajrAvartadhanurghoSaM vajrAvartamadhijyaM cevajrAvamidaM cApavajrAvataM samAropya vajrodarI tato'vocat vajrodaro'tha zakrAmaH vaNTane rAjadAnasya vatsa pUrva raNe ghore vada kiM kRtamasmAbhivadatAmiti bhRtyAnAM vada teSAM pazUnAM ca vadanajitazazAGkAvadantI punarevaM sA vadantyanyonyamatraite vadannevamasA Uce vada putraka kintvetavadaraM naikamapyasmai vadhvA ca taM tato gehaM vanamAlA gRhaM dRSTvA / vanamAlA tato'vocavanametadalaM cAru vanaspatyupajIvinyAvanAntara sthitaM putraM 342 364 346 75 75 151 34 107 223 180 118 1 144 260 - 73 000 166 144 Page #470 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 452 vanitAmRtametanme vanite sarvametatte timI ka vane'smin jananirmuke vandanaM yo jinendrANAM vanyAnapi mahAnAgAn vayastapodhikAre te vayasyavanitAM tAvat varaM tarutale zIte varaM puSpaphalacchannaiH varaM samprati taM yaccha varadharmApi sarveNa varaprAsAdayAtAstu varamasmin mRdhe mRtyuH varamAlAdharau gandha varamAhAramutsRjya varavAraNamAruhya varastrIjanAne varAJjananagAbhAnAM varATakAmadazanA varAhamahiSavyAghra vartate kimidaM mAtaH vartate'nucitaM bADha vartamAnaM mahAzoka varvaraistu mahAsainyai varSAvAtavimuktAni varSAzItAtapaiAraivalInAM vartate vRddhi vallIbhirgulmakaiH stamyai varSa vAyuputrasya vazIbhUteSu siMheSu vasantatilakAbhikhye vasubhUtiH samaM tena vasubhUticareNAtha vastunA kena hIno'haM vastrAntijitendUnAM vastrAlaGkAra mAlyAni vahantI cApamAnaM taM vahannasau darpamudAramuccai 240 257 300 240 67 175 78 237 135 164 74 164 72 320 153 135. 152 336 155 20 20 82 82 344 18 223 411 49 313 316 377 185 184 1887 258 261 126 232 213 padmapurANe vahan paramabhAvena vAcyo madvacanAdevaM vAtAyanasthitaiSAvi vAtenApahRte sindhoH vAtehitAmbaravyAjA vAnarAbhogamukuTaH vAnarIyaiH khamAlokya vAme bhuje suSeNazca vAyasaM pRcchati prItyA vAyasA api gacchanti vAyuto hiyamANena vAyuputra drutaM gatvA vAyuzAvasamairazvai vAraNai- saptabhirgobhi vAraNa mekAntasya vAruNena tato'streNa vArtAnveSI gato yAva vArtA samAgatA bha vAryamANayatnena vAdgataprasAdena vAlikhilyastu samprAptaH vAlIti yo'tra vikhyAtaH vAsamAno muhuH krUraM vAsayatyudakaM kazci vAhanAvastra sampattivAhinI trINi gulmAni vAhyo'haM bharatasyApi viMzatiyoMjanAnyasyA viMzatirvAsarANAM ca vikacAspadyutiM sItAM vikalI bhUta nizzeSavikasatpuSpasaGghAtAn * vikasannayanAmbhoja vikasvara manodeha vikAlo lolakaH kAli vikIrNAstaNDulA mASA vikrAntaH sa ca zastraugha vikrAntapuruSAkRSTavikrAntAya tathA tasmai 110 146 160 266 161 304 388 348 281 35 212 306 307 137 348 380 260 326 202 122 132 270 126 45 386 358 173 356 37 326 41 223 206 320 367 104 320 4 42 vikSatAGgAn mahAyodhAn 344 372 vigrahe'vigrahe vApi vighUrNamAnanayanaH vighRNasya kathaM tasya vicAreNa na vaH kRtyaM vicitradhAturaGgAMzca vicitrazikharA yatra vicitrasvajana snehai vicitraiH kuTTimatalai vicintyaivaM drutaM gatvA viceSTitamidaM vyarthaM vicchinnakaJcukAM bhraSTa vijJApanavacoyukti vijJApayati deva tvAM vijJAya kapilaM rakta viDambanamidaM kasmA vitatya sakalaM lokaM vitApirvidhinA dhvasto vidagdhanagaraM cA vidagdho vijayo meruH videzagamanodyukta videhAtu hRte putre videti priyA tasya vicchinna cApakavacaH vicchinnanAsikAkarNavicchinnArdhabhujAn kAMzcit 266 cijahAra mahAtapAstataH 146 268 15. 141 4 236 375 2 61 videhe dhAtakIkhaNDe videhe pauNDarIkAkhye vidyayA tapanAstraM ca vidyayA'nilaputro'pi vidyayA parNalavyAsau vidyAkavacayuktaM ca 52 12 vidyAkauzikavikhyAtiH vidyAdharakumArINAM vidyAdhara mahAmantri vidyAdharamahArAje vidyAdharaiH samAgatya vidyAlavidhijJairya 336 171 211 146 24 24 183 232 364 6 uu 3 mii 81 12 25 66 402 362 362 403 318 364 260 412 250 42 305 Page #471 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidyAbhRtAM surANAM ca vidyAmAhAtmyanirmuktA vidyArjanocitau tau ca vidyAlAbhastayornAsI vidyA vAbhimatA labdhuM vidyujjvAlAkule kAle vidhAyAyudhazAlAM ca vidhicchalena kenApi vidhinA pAraNAM kRtvA vidhinA vAruNenemA vidhiriva ratidevIM vidhirvitApitA'nyonya vidhUya pakSayugalevidheH pazya mayA yogaM vidhvaMsaM vajrazAlasya vinayAdyairguNairyuko vinA tAbhyAM vinItAbhyAM vinAzamagamattasyAH vinimajjya sudUrayAyina vinizamya vacastasya vidyujjvAlAmukhairlambevidyutkarNo balaH zIlaH vidyutsaMbhAvanA yogyA vidyudaGgaH sudhI so'yaM vidyudaGgo'pyayaM mitraM vidyuvanebhavajendra vidyudvadanamArIca vidyudvasuvarNA 276 vidyudvAho marudvAhu: 368 383 326 vidye saMprApya sammAnya vidhAtuM mahimAnaM ca vidhAturadya sAmarthya vidhAnadantinA so'pi 81 266 vidhAya jAnakIM madhye 86 vidhAya tuGgAnacalAn 221 vidhAya rAjyaM dhanapApadigdho 100 vidhAya vRSabhAdInAM 163 36 148 202 403 14 375 201 140 336 311 63 226 216 vinItaM dhArayan veSavinItAM ca parityajya 225 58-2 34 186 1 238 111 182 367 54 121 121 353 388 360 116 157 zlokAnAmakArAdyanukramaH vinItA pRthivI yasya vinItAbhiH kalAjJAbhiH vinodaH kaNTakaH satyaH vinodAn prastutAn muktvA vindhyo'yaM nidhibhiH pUrNo vinyasya bhaktisampannaH vipaJca ca vidhAyAGke vipAdayitumasmAka vipulastananamrAGgA vipule rAkSasadvIpe vipralApaM tataH kRtvA viprasya rUkSayA vAcA vipro'vocadupAyena vibuddhA tAnapazyantI vibodhya kecidatrocu vibhAvaryAM tamisrAya vibhISaNaM samutsArya vibhISaNakumAreNa vibhISaNa na me zoka vibhISaNasamAyoge vibhISaNastRtIye tu vibhISaNAgame jAte vibhISaNena yatrAdyaiH vibhISaNoditaM zrutvA vibhuH sUrapurasyAya vibhUtiM tasya tAM vApyaH vibhUtimatituGgA ca vimalaM caritaM loke vimalAmbhasi padminyA vimAnaM cAruzikhara vimAnaM paramacchAya vimAnaM sumahattasya vimAnamarkasaGkAzaM vimAnamuttamAkAraM vimAnavAhanaghaNTAH vimAnasadRzaiH ramyaiH vimuktaM bandhubhiH kaSTaM vimuktanizzeSaparigrahAzaM vimuktaddAramukuTaM 157 72 61 74 131 52 31 47 241 224 60 134 137 126 60 160 363 386 367 356 368 354 268 266 36 263 61 324 334 307 274 301 365 368 330 288 246 166 165 vimucirdakSiNAkAMkSI vimpravAlaro vito'vatarad vIkSya viyattalaM dharitrI ca viyukto bandhubhiH bhrAtuviyogamaraNavyAdhi viyogavahninAtyantaM viraktA ca sabhAtyanta virAdhitaH kumAro'pi virAdhitanarendreza virAdhito'paraH ko'pi vilakSAH pArthivAH sarve vilalApa ca zokA vilApamiti kurvANA vilAsAyApi te sarve vivAdo garviNorevaM vivAhasamaye prApte vividhayAnasamAkula vividhAgobhirApUrNaH vivekarahitAste hi viveza cintayanneva vizan siMhodarasyAsau vizalyAhasta saMspRSTaM vizAkhasaMjJamAhUya vizAladyutinAmA ca vizAlapaGkajavanaM vizAlapatrasaJchannA vizAla bhUtisaMjJazca vizuddhakulajAtAnAM vizuddharAkSasAnUkAH vizrabdhaM kasyacijjAyA vizrabdhacetayoryAvat viSamagrAvasaGghAtaM viSamAnadhikurvANaH viSayeSu yadAyattaM viSANakoTisaMsaktaviSAdaM saGgatA bhUyo viSAdamatulaM deva viSiktaM pAtAle kvaci 453 62 302 286 381 366 60 128 163 304 376 266 43 228 228 208 173 208 43 322 33 30 114 412 46 375 3 101 260 168 365 363 247 180 63 50 361 327 246 217 Page #472 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 454 viSeNAtyantaparamaM viSTAnandajananI vistIrNA pravarA samya vistIrNena kimuktena vismaye jagataH zaktA vismitA gopurAsthA vismitya suciraM rAmaM viharantau tataH kSoNIM vihAya laukikaM mAgaM vihitAtithisanmAnA vIkSasva mAhAtmyamidaM vIkSitaM paramaM rUpaM vIdayadhvaM vAsaraiH svalyaiH vINAM ca sannibhAyA vINAtantrasahasrANAM vINAdivAdanaistAsAM vIrapatnI priyaM kAci vIrA yoddhuM dattacittA vRNa mAritA meSI vRkSairviyAjitA valyavRtAH sAmantacakreNa vRttAntamimamAlokya vRttAntamIdRzaM zrutvA vRttAntazravagAttasmA vRttAntenAmunA kasya vRttAnto'yaM ca saJjAto vRthA rodiSi kintveta vRthAvocata mA kiJciveganikSiptaniHzeSa veganirmuktahuGkArAH vegena tatastasya veNIbandhacyuticchAya tantrasamAyuktaM veNunAdATTahAsAzca vetraiH zyAmalatAbhizca vedikApuNDarIkAbhaiH veditAgamanastAvad vedmi nirmalazIlADhyA 46 52 351 2 320 118 304 170 142 106 66 62 266 181 266 281 15.3 361 366 207 336 348 42 208 71 266 206 321 73 282 117 338 345 327 368 212 308 266 306 padmapurANe velandhara purasvAmI vezyAM kAmatAM dRSTvA vezyAcaraNayozcAsau 'veSTitaH kiGkaraiH krUre vaidehi tava na jJAtaH vaidehi bhayasampannA vaidehI sajvarevoce vaidehyAH zaraNaM deva vaidehyA saGgato rAmaH vainateyAstra yogena vairAgyAdathavA tAte vaivasvataH zazAGko nu vyAkSepo me kutaH kazcivyAghrayuktairimaistuMgai - vyAghrasiMharAjendrAdi vyAttAnanaiH kRtotpAtavyApAdyate na kiM duSTaH vyAptAzeSajagatkIrtiH vyAlAjalAdvA viSatovrajatA bandhudattena vraja tAvattvamAruhya vrajati vidhiniyogA vrajatozca tayorugrA vrajanto lIlayA yuktA vrajanto vAhanaizcitrai vraja svAsthyamimaM lekhaM vrajAnaya jananyau nau vratajJAnatapAdAnai vrIDAM vrajati me cetaH [za ] zakuntayo mRgAzcAmI zaktiH palAyitA kvApi zaktiM dadhatApi parAM zaktiM yaH pANinA muktAM zaktitomaracakrAsi zaktimudgaracakrANi zaktizalpitavakSazca zaktyA muJcata pApAni zaktyA itaM gataM bhUmiM 348 111 162 342 330 181 176 66 224 362 158 105 46 364 daha 256 340 166 ee 285 63 365 142 103 354 1.3 221 68 266 108 401 268 172 337 235 401 256 366 zaknoti sukhadhIH pAtuM zakraprAsAdasaGkAzaM zakrabhUtirathAgAdI zakrasyeva zacI pArzve zakrAyudhazrutirya zaGkitA dhAtakIdvIpo zabyeva rahitaM zakra zatAni varanArINAM zatAni saptavistIrNo zatruno'pi susaMbhrAnto zatrundamakRtacchandau zatruzabdamamRSyanto zanaiH prasannatAM yAte zanaiH zanaistataH kampaM zanairviharamANAM tau zabdo'yaM zokasambhUta zambUkaH sAdhito yena zambUkasya vadhaM yuddhaM zambUko nAma sundazca zambhuH svayaMbhuzcandrArkA zayanAnyAsanaiH sAkaM zayanAsanavAditrazayanIyagataiH puSpaizayitAzca yathAsthAnaM zarajarjaritacchatrazaratkAlaH pariprAptaH zaradhArAM kSipatyasmin zarazaktizataghnIbhizarIracchAyayA tulyAH zarIraddhAmiva manmathasya zarIramAtradhArI tu zarIrayAtaM ca vidhAya zarIraratha munmuktAH zarIrisArtha etasmin zarAH zarairalupyanta zare nihitadRSTiM taM zarvarI bhaNyatAM yAtvA zalyabhUto'sya vizvasya zazimaNDalasaGkAza 253 342 358 412 120 267 303 35 288 406 176 18 153 24 178 260 233 266 225 374 166 211 404 266 381 54 278 320 72 413 5 220 187 186 320 41 148 267 376 Page #473 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ll r m ` m ll` 366 365 mK zlokAnAmakArAdyanukramaH 455 zastrAndhakA rite jAte 237 zailAbhA dviradAH petu- 235 zrutvA dharma muneH prAptaH zastrivRndAvRne tasmi- 172 zokavismaraNe hetu zrutvAnaraNyaputrasya zAkAmlabalakAdyanta- 72 zokAkula janAkINe 300 zratvA paGkajagagAyAH 301 zAkhAkesaricahAnI 378 zokAvatenimagnAM tAM 38 / zrutvA paracamUtUrya- 363 zAkhAmRgadhvajI tAvat 366 zoko hi nAma ko'pyeSa- 249 zrutvA parabalaM prApta zAtakImbhAnimAn kumbhAn 406 zocatyunmuktadI?SNa- 264 zrutvApIdaM sutArAkta 273 zAdalasaGgataistuGge- 367 zobhayApahRtastasyA- 230 zrutvA prAtaM hanUmanta zauryagarvAvivAyukta375 zrutvA siMhasvanaM padmo 326 zAsanaM yacchatAM nAyau 131 zauryamAhAtmyasaMyuktaM 374 zrutvA svaM svaM hataM nAthaM zAsanasya jinendrANA- 57 zauryAtigarvasaMmUDhA zratvaivaM kautuko kaJcizAstrAnugatamatyuddhaM . 351 zreyaskara purasvAmI 406 zyenayuvaiSa laghubhramapakSo 214 zithilIbhUtaniHzeSa- 328 zreSThena viduSAM tena . zraddhAsaMvegahInAnAM ziraso muNDanaiH snAna- 6 zramaM kRtvApi bhUyAMsaM zrotuM samudyatasyaivaM zirISakusumAsAraM zlAghAmityativIryasya 411 zramaNA brAhmaNA gAvaH zilAyAmiha ye siddhA- 266 404 zvasatpazugaNastItraH zramAdiduHkhapUrNasya zvasurAbhyAM tato jJAtvA 284 zivaM saumyAnano vAkyaM 351 zrAvako'yaM vinItAtmA 206 zizorviSaphale prIti zrInandyAvartanagarA- 155 zItalaM taM samAghrAya zrImAMstAvanmarutputraH 332 SaT khaNDA yairapi kSoNI 165 zucyaGgayA ca vaidehyA zrImAnayamasau rAjA 3.3 SabhiH saMvatsaraiH sAgrai- 315 zuddhAtmA bhagavAnUce zrImAn janakarAjasya 58 SaDrasaM svAdusampannaM zuddhAtmA zrUyate so'ya- 115 zrIprabhAmaNDalo'pyeka 56 DirasairUpadaMzaizca 333 zubhe kAMzcitpratIkSasva 128 . zrIratnazravasaH putraH 353 [sa] zuzubhAte tadAtyantaM 250 zrIvatsakAntisampUrNa- 303 saMkraddhabhogibhogobhI zuzrUSAM bhavataH kRtvA 162 zrIzailapramukhaivI rai- 385 saMkSubdhAstanayAstasya 410 zuSkAgakRtasaMrodhe zrIzailasya viyatyuccai saMkSubhyatIva bhUH sarvA zuSkapatrAzinastatra zrIsaMjayo jayo bhAnuH saMkhya piturvadhaM dRSTvA 316 zUrakovidagoSThI 331 zrutaM kesarijaM kRcchaM 308 saMgItena samudhuktA 163 zUgaH parama sAmantAH 353 zrataM tava na tasvitrA 136 saMghAralambitAmbhoda- 368 zRNu devi yato'vasthA- 37 zrutaM vetsi jinendrANAM saMjJAM prApya tato dRSTiM 236 zRNu nAtha ! dayAdhAra ! 162 zrutabuddhiriti khyAto saMdaSToSThau mahAsattvau 273 zRNu rAjan pravakSyAmi yanmAM- 67 zrutazca tena vRttAnto saMdhAnavarjitAn varNAn 48 zRNu rAjan pravakSyAmi rAmasya-15 zrutAH saGgItanisvAnA saMdhyAbhrakUTasaMkAzAn zRNu zRNviti tatrAyaM zratvA kevalinaH padma- 165 sannaddhabaddhatUNIra- . zRNu sArathyatuSTena zratvA caivaMvidhaM taM ca 207 / / saMnyAsena tanuM tyaktvA 66 zRNu sundari sadbhAva- 255 zratvA taM mithilAdhIzaH 158 saMprayujya praNAmaM ca 400 zRNvasti mRttikAvatyAM 284 zrutvA tadindrajidvAkyaM 352, saMbhASitaH sa rAmeNa zeSaM mAtRjanaM natvA zrutvA tadvacanaM tasyA 230 saMrakSa rAjaputrIM tvaM 235 zeSAH kanyA yathAyogya zrutvA tadvacanaM smitvA 135 saMrakSya janaka prItaH zeSAbhiva tato mUni 286 zrutvA tAvadalaM tAraM 246 saMrambhavazasamphulla- 316 ra. 313 36 da2 26 412 Page #474 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 456 saMvRtto mAsamAtro'sya saMsAradharmanirmuktAn saMsAre'ticiraM bhrAntyA saMsAre na paraH kazci sAre suciraM bhrAntvA saMsiddha sUrya hA sazce saMhitAmiva kAmena sakampahRdayA sItA sakalaviSTapanirgata kIrtayaH sakaSAyaM tapaH kRtvA sakhatkAraM muhuH kurvan sakhi pazyAsya vIrasya sakhI tvaM mUrcchayA tasyA sakhyo'tra vanamAlAyAH sakhyo'nena pathA dRSTau sagrAvabhiH karairbhAno saGkayaM tayoryAvad saGkaTotkaTatIkSNAgrasaGkulaM calatA tena saGgrAmAbhimukho nAgaiH saGgrAme tArako naSTo saGgrAme'bhimukho bhrAtA saGgrAme vikSataH pRSThe saGghAtamRtyumasmAkasa cAhaM ca sutasyAzu sacivAH sacivaiH sAkaM sacivaiH paramayuktaH sacceSTAH pUjyamAnAstAH sarvaTubhiryuktA sajalAviva jImUtau sajAyAM dRzyate jyAyA sajjanAmbhodavAktoya sajjitA paramA bhUmiH saJcarantI tamuddezaM saJcintyeti kRtabhrAnti saJchAdya rodasI sainyai satataM cintayantI tvAM satatArabdhaniHzeSasa tayA paramAM zraddhAM 28 265 205 71 60 228 236 41 43 6 48 116 76 151 170 107 121 317 302 362 267 364 361 381 13 375 406 123 101 183 122 283 165 226 231 365 345 167 206 padmapurANe sa tayoH praNatiM kRtvA 121 satAlazabda janakAtmajAyA 210 sa tUrNaM dhanurAdAya 76 260 satyaM yadIdRzaH khyAtaH satyaketugaNIzena 1 satyavratadharaH sragbhi satyazrI kamalA caiva satraH pradakSiNIkRtya sa tvaM nAtha jarAdhInaM sa tvaM niSkaNTakaM tAta satvaM bhUtimRgo jAto satvaM ratnaTI pUrvasattvatyAgAdivRttInAM satsugrIvo bhavAnyo vA sa dadhyau nIyamAnaH san santrAsakampamAnAGgA sandadhAnaM zaraM vIkSya sandideza ca sugrIvaM sandihAnA nije nAthe sandeha tApavicche di sandhiSu cchidyamAneSu sandhyayA raJjitA prAcI sadarporniMga taiya 366 sadA karoti sarvasmai 327 201 dRSTvAtizayo sadgandhaM vipulaM svacchaM sadbhAvAt praNayotpattiH 333 1 121 sadbhUtaguNa satkIsadyo vinayanamrAGgo 174 150 sadvitIyaM tato dRSTvA sanatkumArarUpo'pi 258 sa nAjAnAd dvipaM na kSmAM 380 santuSTo'GgagataM tAbhyo 326 santyasmin vividhA bhrAta- 220 dada sandhyAkAraH suvelazca sandhyAkAle'tra ye kecit 66 346 120 sandhyA raktAbhrasaGkAzaM sandhyA lokalalAmoSThI sanmAnavizikhairviddho 50 78 70 287 18 275 131 130 307 274 60 ha 256 266 961 322 54 145 sanmAnairbrahubhiH zazvat sapatnIbhirapi prItasapuraskAramAropya saptakakSyAdrusampannA 264 368 saphenavalayA lasatprakaTavIci - 216 sabhAnuraJjanI yAvatkatheyaM sabhAyAM piturasmAkaM sabhAvApIvimAnAnA sadbhAvajJApane lajjAM samaM karatalairhantu samaM kiM parivargeNa samaM kuliza karNena samaM dazAnanenAsya samaM putrasahasrANAM samaM sAhasayAnena samakSaM lakSmaNasyAtha samantakusumaM tAva samayaM zRNu bhUnAtha samaye nAradastasmin samaye'sminnatikrAnte samaye hi kRte tena samayaiH sAntvayitveti 267 47 samAdhAnopadezena samAne jAnakI tasmin samAptAzanakRtyaJca samAyAmupaviSTo'sau samAlabhya jinAn gandhaiH samAlokya kumArastAM samAvAsya samIpe ca samAzvAsya ca sarvatra samAzvAsamimaM nItvA samAzvAsya ca saMkruddho 76 208 338 126 samarthita pratijJAsau 332 43 311 samavagamya janAH zubhakarmaNaH 44 samavalokitumuttamavigrahe samastaM ca samAkhyAtaM samastebhyo hi vastubhyaH samAkampitavRkSo'yasamAdadhe skhalatpANi 171 332 124 124 268 405 278 287 262 36 23 221 356 166 105 24 161 352 206 354 67 26 112 240 143 240 : Page #475 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zlokAnAmakArAdyanukramaH .457 266 www 226 samAsAdya ca taiH sarvaiH 278 sarvajAtigatA jIvA. sazalyasya daridrasya 112 samAhitamatirnAnA 380 sarvajJoktaM nizamyaita- 264 sasAgarA mahI devi 332 samitphalaprasUnArtha 102 sarvatejasvimUrdhAnaM 356 saspandaM dakSiNaM cakSusamidartha prayAtena 136 sarvato maraNaM duHkha sasyAni kRSTapacyAni 104 samIpatAM ca samprApto 187 sarvatra jagati khyAta- 265 sasyAni bahurUpANi 87 samIpIbhUya covAca 258 sarvathA jinacandrANAM 411 sasyairbahuprakAraizca 212 samIpIbhUya dUtazca 276 sarvathA paramotsAho 236 sasmitA lokitaistasyA- 162 samudyatAlakai mai 180 sarvathA prAtarutthAya 261 sahasramatinAmAtha-- 267 samudra jalamadhyasthaM 248 sarvathA zuddhabhAvAMzca 265 sahasramadhikaM cAnyat 410 samudrAvartabhRtsUrya- 354 sarvadA sulabhA puMsaH 262 sahasrasaMkhyatUryANAM 261 samudrAvartasaMjJena / sarvaprANihito'voca sahasrAmarapUjyasya sameti bandhuloko'sya sarvabhANDena tau ratna sahasrairAgato'STAbhi- 156 sampadbhirevamAdyAbhi- 261 sarvabhUtahito nAma 51 sahAyarahitatvena 284 sampUjya ca punarmuktaH 346 sarvamakSapravarteSu 140 sahAyairmRgarAjasya 337 sampUrNacandravadanaM 84 sarvametat samAsanna- 126 sa hi rAvaNarASTrasya 265 sampUrNAnAM paramamahasA 53 sarvalokasya netrANi sahyAnandamateH ziSyaH sampUrNendusamAno'pi 233 sarvavidyAdharAdhIzaM parA- 257 sAMkAzyapuranAtho'ya- 36 samprahAraistato lagnai- sarva vidyAdharAdhIzastri- 306 233 sAkaM vijayasundaryA- 166 samprahAro mahAn -jAtastayo- 276 sarvavyApI samudbhinno sAkaM vimalayA devyA 160 samprAptaH paramaM krodha- 106 sAgAraM niragAraM ca sarvazAstrArthabodhAmbu161 sarvasArazca durbuddhiH sAgAradharmamapare samprAptazca mahAkAlaH51 256 samprApya ca cirAt saMjJA- 366 sarvasaundaryayuktasya 304 141 sAgAradharmaraktastu sarvasmRtimahAcAroM samprApya sAdhvasaM yasmA- 157 236 sAgarAntA mahI yasya 287 sambhASaNaiH kuTIdAnaiH 101 sarvasyAmavanau khyAtaH sAgarodAramatyugraM 356. sarvasvenApi yaH pUjyo sambhrAntamAnasaH kiJci- 351 340 sAgraM yojanametasmA- 176 sammAno jayamitrazca 367 sarvAH priyAstadA tasya 45 sAgrAbhizcAruzastrAbhiH 353 sammedaM ca vrajantau tA- 187 sarvAkArasamAnIto 281 sA jagau jAtu padmasya 137 samyagdarzanamAtreNa sarvAtithyasametAsva 102 sArtho dharmeNa yo yukto 144 samyagdarzanaratnaM sa- 66 sarvAdarasametazca sAdhanena tadagregNa 156 samyagdarzanahInA yAM 166 sarvAnAmantrya vinyasya sAdhugozrAvakAkIrNa samyagdRSTiH punarjantuH sarvAsAmeva zuddhInAM 84 sAdhudattamuneH pAveM saMveSTaya sarvato nAgaiH sarveSAM bhUbhRtAM nAtha 74 sAdhu dAnAddharikSetre 371 sarayvAzca taTe kAlaM sarveSAmeva jIvAnAM 152 sAdhanAni bhaTAsteSAM saratyunnidrapamAdi- 281 sarvopAyavidhAnena / 267 sAdhupUrvabhavaM zrutvA sarAMsi paGkajAkhyAni 223 salavaGgAditAmbUlaM 166 sAdhuprasAdatastasya sarAMsyamUni ramyANi savimucyAnuvAcyainaM 155 sAdhubhyAmuktamityetaM 206 saritparvatadurgeSu 4 sa vrajan guruNAvAci 207 sAdhu sAdhu tvayA citraM 165 sarpan sItAM samuddizya 327 sazaMkhatUryanisvAna- 43 sAdhu sAdhviti devAnAM babhUva 41 sarpiSA jinanAthAnAM 67 sazabdairAyataiH sthUlai- 342 sAdhu sAdhviti devAnAM madhuro 201 230 367 161 362 164 137 Page #476 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 458 padmapurANe 297 270 77 284 86 sAdhu sAdhviti saMsmitya sAdhusevAprasAdena sAdhUnAmagrataH pUrve sAdhUpasargamathane sAdhoH kamalagarbhasya sAdho kenAsi pRSTastvaM sA nirvANazilA yena sAnukampau svabhAvena sAnujaH sAnujaM padmo sA'bravIt samatikrAntaM sA bhAmaNDalacandreNa sA bhAmaNDalasaMjJAya sAmantairatha sannaddhasAmantairbahubhirgatvA sAmAyika puraskRtya sAmoragiva vaH zrutvA sApodai jalod H sAyake ravihAsAkhye sA yAvadagRhIcchakti sAyAhna saumyavapuSo sAraGgadayitAbhizca sAraGgairUSitaM sAdha sArairevaMvidhairvAkyaiH sA lakSmaNakumAreNa sA vidyAbalagambhIrA sAvocatpriya bandhyAsmi sAvocadastu nAmaivaM sAvIcanmadhurairvaNaH sAhaM duHkha sahasrANAM sAhaM na kasyacicchakyA sAhaM pUrvakRtAt pApAd sAhamasyAmasthAyAM siMyuktaM samArUDhaH siMhavAraNazArdUlasiMhavyAghramukhaistapta 'siMhasamvRddhavAhoDhasiMhAnAM bhItijananaM siMhAviva mahAroSau siMhe karIndrakIlAla siMhodara iti khyAto 106 sugrIvarUpasaMyuktaH 326 164 siMhodaraprabhRtayo 132 sugrIvarUpasampanna 305 238 siMhodaramahiSyo'tha 116 sugrIvasya vacaH zrutvA 274 336 sitakIrtisamutpatti sugrIvAkRticaureNa 300 sitacandanadigdhAMgA 264 sugrIvAkRtinirmukta 277 352 sitAnAmAtapatrANAM sugrIvAgamane tena 270 266 sitAsitAruNAmbhoja- 212 sugrIvAdyAH samAsInA 371 siddhAH siddhayanti setsyanti 68 sugrIveNa pratISTazca 302 21 sindhavaH svacchakolAlA 223 sugrIvo'pyabhisaktAtmA 322 sItayA saha rAmasya 322 sughorANi prasAryantoM 267 410 sItayA zAbhitaM pArzva- 106 suciraM devabhoge'pi 32 sItayA sahitastasthau 126 / / suciraM prathitaM loke 127 117 sItA cAkliSTasaubhAgyA- 166 sutaM svairaM samAdAya 61 sItA tatra vizuddhAkSI 60 sutarAM tena vAkyena 147 sItApatistato'vocaditi 220 sutA janakarAjasya 260 sItAyAH zokataptAyA 252 sutA tu droNameghasya 412 sItAyA vadanAmbhoja 305 sutArAbhavanadvAraM yo 274 326 sItA lakSmIdharazcaiva sutAreti tato'vocat 273 316 sItAzarIrasamparka- 281 sutArau saGgatAM vallI 178 266 sItA sIteti kRtvAsya 264 / / sutairdazaratho'mIbhi- 36 sItovAca kuzIlasya / suto'bhUd bhadradhAriNyo 16 134 sukumArazarIro'sau 262 suto yasyAGgadAbhikhyaH 271 suketuH pratibuddhaH san 207 sudIrgho'pi tayoH kAlo 178 266 suketuragniketuzca 207 sudurlabhamidaM prApya 352 316 sukezatanayAH pUrva 348 suduSkaraM vigehAnAM 106 sukRtaM dazavaktrastha- 340 sunizcitAnAmapi sannarANA- 370 sukhaM prasAdato yasya 330 sundari pazya varAha 214 161 sukhaM saMvasatAsveSTaM 247 supIvarabhujo vIraH 368 233 sukhazIto vavI vAyuH 335 supIvarabhujo vIro durddhara- 360 411 sukhena ca prasUtA sA suptaM tamasinA hatvA 184 226 sukhena pAlitA kSoNI suptasyotthApyamAnasya 408 328 sukhena prApya nidrAMca 385 suptAjagaranizvAsa- 102 364 sukhodadhau nimagnaratvaM 351 suprabhA nAma me mAtA 138 sugandhibhirmahAmbhojaiH 264 subhadro munibhadrazca 156 182 sugandhimAlyavastrAyai- 304 subhUmazcakrabhRd bhUtvA 374 suguptizramaNo'vocad 202 subhuricaritaM pApa 201 240 sugrIvaH sacivaiH sAkaM 357 subhRzaM tena vahniH sa 314 310 sugrIvaM kai kunagara- 267 sumahAn bhRgurekatra 123 158 sugrIvameva sugrIvo 276 sumitrajistato'voca- 247 : 263 258 sara 50 400 Page #477 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sumitrAtanayo'pRcchat sumitrAnandanaM kruddha mumitrAsUnunA coktA suratAyAmakhinnAGgA surUzucisavoGgA surendrakIrttitodAra surendragaNikA tulyaM suzAgrairmRdaGgAnAM suzarmAyAM samAropya suSeNI nalanIlau ca sucandra gatirUce suhRdAjJApravRttasya suhRdbhizrotRbhiH putraiH sUcayatyathavA tasya sUtAM tAvadiyaM devI sUda gehasametAni sUryastapaH kRtvA sUryahAsadhareNAva sUryA lokahatacchAyA sUryodayAmRtAbhikhyAH senApure'tha dIpinyA seyaM siddhagatiH zuddhA seyamatyantazIlADhyA saihaM padmAvadAtasya saiMhaM napAdAtaM saikatamasyA rAjati cedaM saitasminnagare deze 271 352 1285 86 225 35 161 28 146 377 32 308 286 157 e 166 71 266 404 357 68 67 285 383 388 218 405 203 163 144 376 so'pi tasyAH paraM vazya so'pi vahniprabhastasmAso'pi zrAmaNyamAsAdyaso'pyAkarNasamAkRSTAn so'bravInna mayA jJAtaM so'yaM nIto vizalyAyA so'yaM yathA zruto nAthaH 150 so'yaM laGkApurInAtha 326 so'yaM samAsAdya parAM vibhUrti 132 so'rhaddharmo mayA labdha- 140 so'vocacchrayatAM deva- 270 143 406 so'trocacchrayatAM rAjannasi- 402 zlokAnAmakArAdyanukramaH so'vocat kathamityAkhyaM so'vocat kundana gare so'vocat pazyatAdA so'vocat sadya utpanno so'vocat sarvametatsyAt so'vocat sAhasagatiM so'vocat suhRdaM prApya so'vodadya divasa sosahar me mAsaH so'vocadupalairamba so'vocaddayite jAta so'vocaddIyatAM mahyaM so'vocaddUrataH sthAnA so'vocaddeva jAnAmi so'vocaddeva pazyAmi so'vocaddevi nAnena so'vocaddevi nidrA me so'trocaddevi mA zaGkAM so'vocaddevi vijJApya so'vadyAM samuddizya sosvocad yo mayA muktAM so'vocad viprayogAnme so'vocad draSTumicchAmi so'vocannagarasyAsya so'vocanna mamAyattaM so'vocannAtra bhuje'haso'vocanmayi nirvANaM so'vocanmRtyukanyA sA so'haM darzanamAtreNa so'haM punarbhavAd bhIru so'haM bhavatprasAdena soshaM mahAtmA bhuvane so'haM svamAnamunmUlya saudAminItvarasyAsya saudharmezAna devAbhau saudhAdavataranvegA saundaryakAraNaM nAtra saumitriH saha padmana saumitribhujanirmukta 284 111 120 17 32 315 122 176 400 80 11 261 106 401 104 11 111 11 255 284 173 125 172 175 84 114 163 171 130 166 57 22 165 50 153 76 354 341 16 saumitriragadad bhadra sAmitre kimidaM klIbe saumyaH krauryavinirmuktaH 166 134 326 126 361 62 6 282 26 176 strINAM kuto'thavA zakti - 166 strINAM pariharantInAM 363 351 4 skandhAvAramahAsArtha stanadvayasamutpIDa staneSvapsarasAM pANi stanyena vardhitaM yasyA svaSu jAteSu striyo'tha nAradaM matvA striyo maMgalahastAstaM strIhetoH kSaNamAtreNa sthAnaM durgaM samAzritya 3 sthAnabhraMzaM pariklezasthApayitvA kRtI sItAM sthApitvA dhanurvarma 161 83 sthApito bandhayitvA'sau 163 sthitaM phullanagasyordhvaM 262 sthitazca yatra saMsiddha 227 sthitAMstrailokyazikhare 265 116 sthitAmUrddhasu harmyANAM sthitAstatra yathAnyAyaM sthitireSA jagannAtha sthito dvAdazavarSANi sthitvA siMhodarasyAgre sthUrI pRSTha samAruhya 456 sthUlamuktAphalasagbhi sthairyanirjitazailendraH snasAjAlaka saMzliSTasnAnakrIDo citAra myA snAnAlaMkArarahitaiH snAnodakamidaM tasyA snigdhajvalanasaGkAzA snigdhena cakSuSA pazyan snehAlambanamekaiva sparddhamAnaM samAlokya sphaTika svacchaka lilA sphIta devAcaMkArA me 322 144 228 110 168 211 35 186 262 107 402 325 80 28 378 313 284 Page #478 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padmapurANe 300 46 326 366 410 366 366 143 sphuTaM yAto'si hA vatsa 228 svazarIre'pi nissaMgA hA tAta kva prayAto'si sphuTitAdharapAdAntAH 72 svasaMzayamazeSajJa hA devi kimidaM mugdhe sphuracaNDAcirajyotiH / 404 svasAraM ca samAliMgya hAniH puruSakArasya sphuratsphuliGgajvAlA ca svasAramevamAzvAsya 254 hA putrau sumahAvI? sphuradbhujaMgaviskAri- 317 svasti svastilakodAra- 155 hA bhadra lakSmaNa prAptasmaran sotAM manoyAta 264 / / svasminnihitacetaske 220 hA bhrAtaH paramodAra smarapAleyanirdagdhaM 264 svAdhyAyaniratAnanyAn 186 hA bhrAtaH prathama dRSTo smareSu hatacitto'sau 283 svAmine cAvadannatvA hA mayA puNDarIkAkSau smitvA ca sa jagAdAyaM svAmino dazavaktrasya 266 hA mAtaH ko'yamati smaryamANopadeze'sau 206 svAmino dRSTimArgasthAH 316 hA mAtaH pazyatAmuSya syandanairiNaH siMhai- 365 svAmI tvaM paramo'smAbhi- 247 hA mAtaH sakalaM lokaM syandanairvividhairyAnaiH 356 svAmI bharatakhaNDAnAM. 287 hA mAtastAdRzaM duHkhaM syandanodvAhinAgAMhi 376 svAhAreNa kvacittaptAH 166 hA me'ntaHkaraNacchAya- svacchanIlAmbaradhara- 304 svecchayA teSu yAteSu 147 hAra svayaMprabhAbhikhyaM svajanaM naiva tau kazci- 186 svecchayA paryaTantaste 211 hArarAjitavakSaskA svajanasyotsave jAto 261 svairaM svairaM janakatanayA 124 / / hA vatsa vidhiyogena svanAthavacanAt sAdhvI 326 [ ] hA sIta iti bhASitvA svapAkAdapi pApIyAn 305 haMsakulAbhaphenapaTalaprabhinna- 217 hAhAkAraM nRpAH kRtvA svapnaH kimeSa samprAptaM 403 haMsastArAkSasarasi hA hA mAtaH kimetannu svapnapratimamaizvayaM 186 haMsIva padminIkhaNDe hAhAhIkAragambhIraH svapnamevaM nu pazyAmi 137 hataM mahopakAreNa hiMsAdharmavihInAnAM svabhAvamAgataM dRSTvA hatavAn hanyate pUrva 372 hiMsAyA kAraNaM ghoraM svabhAvavidyAsampannA 225 hatvA zatrun samuvRttA 352 hitaM karotyasau svasya svabhAvArjavasampannA hanUmAnapyalaM reje 304 himAhata ivAtyartha svayaM durmatinA sAddha hanUmAniti vikhyAtaH 330 hutAzanazikhAgaura svayaMvarAmidhaM bhUyaH 42 hanUmAniSubhistasya 306 hRtabhAryoM dvijo dInasvayameva gamiSyAmi 221 hanUmAnyAvadetena 336 hRtA tatra mayA jAyA svayameva ca sugrIvaH 286 hantA sattvasahasrANAM 107 hRdayAgAramuddIpta svargAdiva tato'paptat harivAhananAmA'yaM 36 hRdaye sthApitAH kRcchrA svarge rAjyaM dadAmIti 171 hastaM hastena saMspRzya 265 he sugrIva suhRttvaM te svalpa ityanayA buddhayA 267 hastaprahastasadvIrau 374 hemakumbhopamaM gotra svalpamapyarjitaM pApaM 10 hastaprahastasAmantA- 366 hemanAnAmaNisphItaH svalpena sukRtena tva hA kaSTaM deva kasmAt tvaM 236 hriyamANAmatha prekSya svazarIramapi tyaktvA 305 hA kAnta iti kujaMzca 61 hAdanazcapalazcola 145 23 202 403 403 403 147 153 366 236 28 205 226 338 277 108 48 341 2 241 48 126 301 288 238 365 : Page #479 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratIya jJAnapITha se prakAzita purANa, carita evaM anya kAvya-grantha AdipurANa (saMskRta, hindI) : AcArya jinasena, bhAga 1, 2 sampA.-anu. : DaoN. pannAlAla jaina, sAhityAcArya uttarapurANa (saMskRta, hindI) : AcArya guNabhadra sampA.-anu. : DaoN. pannAlAla jaina, sAhityAcArya padmapurANa (saMskRta, hindI) : AcArya raviSeNa, 3 bhAgoM meM sampA.-anu. : DaoN. pannAlAla jaina, sAhityAcArya harivaMzapurANa (saMskRta, hindI) : AcArya jinasena sampA.-anu. : DaoN. patrAlAla jaina, sAhityAcArya samarAiccakahA (prAkRta gadya, saMskRta chAyA, hindI anuvAda) mUla : haribhadra sUri, anuvAda : DaoN. ramezacandra jaina kathAkoSa (saMskRta) : paNDitAcArya sampA.-anu. : DaoN. A. ne. upAdhye vIravardhamAnacarita (saMskRta, hindI) : mahAkavi sakalakIrti sampA.-anu. : paM. hIrAlAla zAstrI dharmazarmAbhyudaya (saMskRta, hindI) : mahAkavi haricandra sampA.-anu. : DaoN. pannAlAla jaina, sAhityAcArya purudeva campU (saMskRta, hindI) : mahAkavi arhaddAsa sampA.-anu. : DaoN. pannAlAla jaina, sAhityAcArya vIrajiNiMdacariu (apabhraMza. hindI): kavi puSpadanta sampA.-anu. : DaoN. hIrAlAla jaina vaDDhamANacariu (apabhraMza, hindI) : vibudha zrIdhara sampA.-anu. : DaoN. rAjArAma jaina mahApurANa (apabhraMza, hindI) : kavi puSpadanta, 5 bhAgoM meM sampA.-pI.ela vaidya, anu.-DaoN. devendrakumAra jaina NAyakumAracariu (apabhraMza, hindI) : kavi puSpadanta sampA.-anu. : DaoN. hIrAlAla jaina jasaharacariu (apabhraMza, hindI) : kavi puSpadanta sampA.-anu. : DaoN. hIrAlAla jaina sirivAlacariu (apabhraMza, hindI) : narasena deva sampA.-anu. : DaoN. devendrakumAra jaina paumacariu (apabhraMza, hindI) : svayambhU, pA~ca bhAgoM meM sampA.-anu. : DaoN. devendrakumAra jaina riTThaNemicariu (yAdavakANDa) : svayambhU (apabhraMza, hindI) sampA.-anu. : devendrakumAra jaina vardhamAnapurANam (kannar3a) : AcaNNa Adhunika kannar3a anuvAda : TI. esa. zAmarAva, paM. nAgarAjaiyA rAmacandracaritapurANam (kannar3a) : kavi nAgacandra Adhunika kannar3a anuvAda : DaoN. Ara. sI. hIremaTha Jeleducation-internation IPTIVaterazersonal use only , Page #480 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAlabalama parine: pratizavapratIta muMjedAnIgirAmA yavispara karmayathoci hIbAhunamiMDI malakAra lokhradhAnatA yathAtAvapratI trIyajantu bavattItayAya kariSyAni vAkevAgadAtana savayormatA mevarANe mahA dAnamardamA ru eka bhAratIya jJAnapITha sthApanA : san 1944 uddezya jJAna kI vilupta, anupalabdha aura aprakAzita sAmagrI kA anusandhAna aura prakAzana tathA lokahitakArI maulika sAhitya kA nirmANa saMsthApaka sva. sAhU zAntiprasAda jaina sva. zrImatI ramA jaina adhyakSa zrImatI indu jaina kAryAlaya : 18, insTITyUzanala eriyA, lodI roDa, nayI dillI-110 003