Agam 03 Ang 03 Sthanang Sutra Part 02 Sthanakvasi

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 292

सुधा टीका स्था० ३ उ०४०७५ प्रस्थनीकस्वरूपनिरूपणम्
"
छाया - गुरुं प्रतीत्य त्रयः प्रत्यनीकाः प्रज्ञप्ताः, तद्यथा - आचार्य प्रत्यनीकः, उपाध्याय प्रत्यनीकः, स्थविरप्रत्यनीकः | १ | गतिं प्रतीत्य त्रयः प्रत्यनीकाः प्रज्ञप्ताः, तद्यथा - इहलोकमत्यनाकः, परलोकप्रत्यनीकः, द्विधातोलोकप्रत्यनीका |२| समूह प्रतीत्य त्रयः प्रत्यनीकाः प्रज्ञप्ताः तद्यथा- कुलमत्यनीकः, गणपत्यनीकः, संघमत्यनीकः | ३| अनुकम्पां प्रतीत्य त्रयः प्रत्यनीकाः प्रज्ञप्ताः, तद्यथा - तपस्विपत्यनीकः, ग्लानप्रत्यनीकः, शैक्षप्रत्यनीकः |४| भावं प्रतीत्य त्रयः प्रत्यनीकाः प्रज्ञप्ताः, तद्यथा ज्ञानमत्यनीकः, दर्शनप्रत्यनीकः, चारित्रप्रत्यनीकः |२| श्रुतं प्रतीत्य त्रयः प्रत्य शप्ताः, तद्यथा सूत्रप्रत्यनीकः, अर्थप्रत्यनीकः, तदुभयमत्यनीकः ॥ ६॥ मु०७५॥ टीका - गुरुं ' इत्यादि सूत्रषट्कं सुगमं, नवरं 'गुरु' - मिति, गृणाति - अभि तत्त्वमिति गुरुस्तं प्रतीत्य-आश्रित्य - प्रत्यनीका:- प्रतिकूलाः ते आचा योपाध्यायस्यविरभेदेन त्रयः प्रज्ञप्ताः । तत्राचार्योपाध्यायमत्यनीकौ तदवर्णवा दिनौ । स्थविरो जात्यादिभि भवति तस्य प्रत्यनीकः - प्रतिकूलः । स्थविरमत्य
२७७
कल्पस्थिति व्यतिक्रामक प्रत्यनीक ( प्रतिकूल ) भी होते हैं, अतः अब सूत्रकार प्रत्यनीक प्रतिकूल रहने वालों के छह सूत्रों का कथन करते हैं- " गुरुं पडुच्च तओ पडिणीया-" इत्यादि
टीकार्थ-ये ६ सूत्र हैं, इनका अर्थ सुगम है फिर भी सूत्रकार ने इनमें यह प्रकट किया है - गुरु को लेकर प्रत्यनीक तीन होते हैं, जो तत्व का कथन करता है यह " गृणाति तत्त्वमितिगुरुः " तत्व समझाने वालेको गुरु कहते है । इस व्युत्पत्ति के अनुसार गुरु कहा गया है प्रत्यनीक शब्द का अर्थ प्रतिकूल रहना है ऐसे गुरुप्रत्यनीक आचार्य प्रत्यनीक उपाध्यायप्रत्यनीक और स्थविरप्रत्यनीक के भेद से ३ तीन प्रकार के कहे गये हैं | आचार्य और उपाध्याय का जो अवर्णवाद करता है यह
કલ્પસ્થિતિ વ્યતિક્રામક પ્રત્યેનીકા ( પ્રતિકૂળ માણસા) પણ હાઇ શકે છે. તેથી હવે સૂત્રકાર પ્રત્યેનીક ( પ્રતિકૂળ રહેનારા ) ને અનુલક્ષીને છ સૂત્રનું अथन रे छे - " गुरुं पडुच्च तओ पडिणीया ” छत्याहि
આ સૂત્રાના અથ સુગમ છે, છતાં અહીં આ સૂત્રેાને ભાવાથ પ્રકટ करवामां आवे छे-गुरुनी अपेक्षा त्रशु प्रत्यनी होय छे " गृणाति तच्चमिति गुरुः ” આ વ્યુત્પત્તિ અનુસાર જે તત્ત્વનું કથન કરે છે તેને ગુરુ કહે છે. પ્રતિકૂળ રહેનારને પ્રત્યેનીક કહે છે. ગુરુ પ્રત્યેનીકના નીચે પ્રમાણે ત્રણ लेह ह्या है - (1) आयार्य अत्यनीड, (२) उपाध्याय प्रत्यनी ने (3) स्थपिर પ્રત્યેનીક આચાર્યના અવણૅ વાદ કરનાર જીવને આચાય પ્રત્યેનીક કહે છે અને ઉપાધ્યાયને અવર્ણવાદ કરનાર જીવને ઉપાધ્યાય પ્રત્યેનીક
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૨