Book Title: Agam 03 Ang 03 Sthanang Sutra Part 02 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
सुघा टीका स्था० ४ उ०१ सू०९ ध्यानस्वरूपनिरूपणम्
४३१ क्रियाऽनिवति ३, समुच्छिन्नक्रियाऽप्रतिपाति ४। शुक्लस्य खलु ध्यानस्य चत्वारि लक्षणानि प्रज्ञप्तानि. तद्यथा-अव्यथम् १, असम्मोहं २, विवेकः ३, व्युत्सर्गः ४) शुक्लस्य खल्लु ध्यानस्य चत्वार्यालम्बनानि प्रज्ञप्तानि, तद्यथा-क्षान्तिः १, मुक्तिः २, आर्जवं ३, मार्दवम् ४। शुक्लस्य खलु ध्यानस्य चतस्रोऽनुप्रेक्षाः प्रज्ञप्ताः, तद्यथा-अनन्तवर्तिताऽनुप्रेक्षा १, विपरिणामानुप्रेक्षा २, अशुभानुप्रेक्षा ३ अपायानुप्रेक्षा ४। (सू. १०)॥ ___" चत्तारि झाणा" इत्यादि-चत्वारि-चतुःसंख्यानि, ध्यानानि ध्यायतेचिन्त्यते वस्तु यैरिति ध्यानानि-अन्तर्मुहूर्तमानं कालं वित्तस्थिरतारूपाणि, उक्तं च-" अंतोमुहुत्तमित्तं चित्तावत्थाणमेगवत्थुम्मि । छउमत्थाणं, झाणं जोगनिरोहो जिणाणं तु ॥१॥” इति,
शुक्लध्यान चार प्रकार का कहा गया है, जैसे-पृथक्त्ववितर्क सविचार १ एकत्ववितर्काविचार २ सूक्ष्मक्रियाऽनिवर्ति ३ और समुच्छिनक्रियाऽप्रतिपत्ति ४। इस शुक्लध्यान के चार लक्षण कहे गये हैं, जैसे-अव्यथ १ असम्मोह २ विवेक ३ और व्युत्सर्ग ४ । शुक्लध्यान के चार आलम्बन कहे गये हैं, जैसे-क्षान्ति १ मुक्ति २ आर्जव ३ और मार्दव ४ । शुक्लध्यान की चार अनुप्रेक्षाएँ कही गई है, जैसे-अनन्तवर्तिताऽनुप्रेक्षा १ विपरिणामाऽनुप्रेक्षा २ अशुभाऽनुप्रेक्षा ३ और अपा. याऽनुप्रेक्षा ४।
विशेषार्थ--" ध्यायते वस्तु अनेनेति ध्यानं-" इस व्युत्पत्ति के अनुसार जिसके द्वारा वस्तु का चिन्तन किया जाता है यह ध्यान है ध्यान एक अन्तर्मुहूर्त काल तक चित्त की स्थिरतारूप रहता है। कहा भी है-अंतो मुहुत्तमित्तं इत्यादि એક વિતર્કવિચાર, (૩) સૂમકિયા અનિવર્તિ અને (૪) સમુછિન્ન કિયા અપ્રતિપાદિત શુકલધ્યાનના ચાર લક્ષણ નીચે પ્રમાણે કહ્યા છે–(૧) અવ્યથ, (२) असभा (3) विवे: मन (४) व्युत्सा.
ध्यानना नीचे प्रमाणे यार अपमान । छ-(१) शान्ति , (२) ભક્તિ, (૩) આર્જવ અને (૪) માર્દવ શુકલધ્યાનની ચાર અનુપ્રેક્ષાઓ કહી -(१) मनतवर्तिता अनुप्रेक्षा, (२) विपरिणामानुप्रेक्षा, (3) शुभानुप्रेक्षा भने (४) २५पायानुप्रेक्षा
विशेषा-" ध्यायते वस्तु अनेन इति ध्यानम् ॥ २॥ व्युत्पति प्रमाणे જેના દ્વારા વસ્તુનું ચિન્તન કરાય છે, તેનું નામ ધ્યાન છે. તે ધ્યાન એક અન્તર્મહતકાલ સુધીની ચિત્તની સ્થિરતારૂપ હોય છે. કહ્યું પણ છે કે – " अंतो मुहुत्तमित्तं " त्याह
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૨