Agam 03 Ang 03 Sthanang Sutra Part 02 Sthanakvasi

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 621

६०६
स्थानानसूत्रे गाथा:-मधुगुटिकापिङ्गलाक्षः, आनुपूर्व्यसुनातदीर्घलाशूलः ।
पुरत उदअधीरः सर्वाङ्गसमाहितो भद्रः । १ । चलबहलविषमचर्मा, स्थूलशिराः स्थूलकेन पेचकेन । स्थूलनखदन्तवालो, हरिपिङ्गललोचनो मन्दः । २ । तनुकस्तनुकग्रीव, स्तनुकत्वक तनुकदन्तनखवालः । भीरुस्तत्रोद्विग्न, स्वासी च भवेद् मृगो नाम । ३ । एतेषां च हस्तिनां, स्तोकं स्तोकं तु यो हरति हस्ती । रूपेग वा शोलेन वा, सङ्कीर्ण इति ज्ञातव्यः । ४। भद्रो मायति शरदि मन्दः पुनर्माग्रति वसन्ते ।
मृगो माधति हेमन्ते सङ्कीर्णः सर्वकाले । ५ । मू० ४३ । टीका-" चत्तारि हत्थी" इत्यादि-हस्तिनः चत्वारः प्रज्ञप्ताः, तद्यथा-भद्रः १, मन्दः २, मृगः ३, सङ्कीर्णः ४, तत्र भद्रो हस्ती भद्र एव धैर्यशौर्यादिगुणसम्पन्न त्वात् १, मन्दो मन्द एव मन्दीभूत धैर्यशौर्यादिगुणवत्वात् २, मृगः-मृगसदृशः, तत्सादृश्यं च कृशत्वभीरुत्वादिधर्मेण ३ सङ्कीर्ण:- किञ्चिद्भद्रादिगुणसम्पन्नत्वात् सङ्कीर्ण एव ४ । इति दृष्टान्तहस्तिसूत्रम् । गुटिका पिङ्गलाक्ष "-इत्यादि-हस्ति सूत्र के दृष्टान्त में चार प्रकार के हाथी कहे गये हैं. उनका तात्पर्य ऐसा है-जो हाथी धैर्य-शौर्य आदि गुणों से विभूषित होता है वह भद्र हाथी कहा गया है-१ मन्दीभूतधैर्य शौर्य आदि गुणों से जो युक्त होता है वह हाथी मन्द कहा गया है-२ मृग जैसा जो हाथी कृशता एवं-भीरुता आदि धर्म वाला होता है वह हाथी मृग का जैसा मृग कहा गया है-३ तथा-जो हाथी कुछ कुछ भद्रादि गुणों से सम्पन्न-युक्त होता है वह-सङ्कीर्ण कहा गया है तो जैसे ये हाथी के चार प्रकार कहे गये हैं ऐसे ही प्रकार वाले मनुष्य
था--" मधुगुटिका पिङ्गलाक्ष " त्यादि હાથીના દૃષ્ટાન્તસૂત્રમાં ચાર પ્રકારના હાથી કહ્યા છે. તે ચારે પ્રકારનું સ્પષ્ટીકરણ આ પ્રમાણે છે–જે હાથી ધેય, શૌર્ય આદિ ગુણેથી યુક્ત હેય છે, તેને ભદ્ર હાથી કહે છે. મન્દીભૂત ધર્મ, શૌર્ય આદિથી જે યુક્ત હોય છે, તેને મન્દ હાથી કહે છે. જે હાથી મૃગના જેવી કૃશતા, ભીરુતા આદિ ધર્મોથી સંપન્ન હોય છે તે હાથીને મૃગ હાથી કહે છે. જે હાથી થોડા થોડા ભદ્રાદિ ગુણથી સંપન્ન હોય છે તેને સંકીર્ણ કહે છે. જેમ હાથીના આ ચાર પ્રકાર કહ્યા છે, એ જ પ્રમાણે મનુષ્યના પણ ચાર પ્રકાર કહ્યા છે. (૧) કેટલાક
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૨