________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
-
समार्थबोधिनी टीका द्वि. शु. अ. ४ प्रत्याख्यानक्रियोपदेशः
४३३
यनस्य 'णमिति वाक्यालङ्कारे' अयमर्थः कथितः 'आया अपचकखाणी यात्रि भव' आत्मामत्याख्यानी चापि भवति - आत्मा स्वभावत एवापत्याख्यानी भवति अनादिस्वभावच्चाद् अपिशब्दात् प्रत्याख्यान्यपि भवति उक्तहेतौ मूले जीवबोधनाय जीव इति पदमप्रयुज्य - आत्मेति कथनं साभिप्रायम् । सोऽयमभिप्रायः प्राणधारणात् जीव इति कथ्यते, अतति सततं भवाद्भवान्तरं गच्छतस्यारमा, तथा चाssत्मेति पदं प्रयुज्य अयमर्थो दर्शितः । यश्सा वद्य कर्माण्यपरित्यजन् कर्म बलात् सर्वदैव गमनशीलो न तु कथमपि महता कालेनाऽपि शान्ति प्राप्नोति । किन्तु सर्वदैवेतस्ततः परिभ्रमति, 'आया अकिरिया कुठे यात्रि भवइ' आत्मापादित किया गया है - आत्मा अपस्याखयानी भी होता है। अर्थात् आत्मा अपने अनादि विकृत स्वभाव से ही अप्रत्याख्यानी है । यहाँ मूल में 'भी' शब्द का प्रयोग यह सूचित करता है कि कोई कोई आत्मा प्रत्याख्यानी भी होता है।
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
मूलपाठ में 'जीव' का बोध कराने के लिए 'जीव' शब्द का प्रयोग न करके 'आमा' शब्द का जो प्रयोग किया गया है। उसका विशेष अभिप्राय इस प्रकार है - प्राणों को धारण करने के कारण जीव कहा जाता है और जो एक भव से दूसरे भव में गमन करता रहता है, वह अस्मा कहलाता है यहां 'आत्मा' शब्द का प्रयोग करके यह अर्थ प्रकट किया गया है कि सावद्य कृत्यों को न त्याग करके कर्म के वह वशवर्ती होकर जो सर्वदा गमनशील है, दीर्घकाल व्यतीत हो जाने पर भी जिसे शान्ति नहीं मिली है, जो सदा इधर उधर भटकता फिरता है, वह आत्मा अप्रत्याख्यानी होता है ।
સ્વભાવથી જ અપ્રત્યાખ્યાની છે. અહિયાં મૂળમાં ‘મી’ શબ્દના પ્રયાગ એ સૂચવે છે કે-કાઇ કાઇ આત્મા પ્રત્યાખ્યાની પણ હોય છે. તેમ સમજવું.
મૂલ પાઠમાં ‘ઝવ’ના બેધ કરાવવા માટે ‘જીવ’શબ્દના પ્રયાગ ન કરતાં ‘આત્મા' શબ્દના જે પ્રયાગ કરવામાં આવ્યેા છે, તેના વિશેષ અભિ પ્રાય આ પ્રમાણે છે.—પ્રાણાને ધારણ કરવાના કારણે જીવ કહેવાય છે. અને જે એક ભવથી ખીજા ભવમાં ગમન કરતા રહે છે, તે આત્મા કહેવાય છે. અહિયાં આત્મા' શબ્દના પ્રયૈગ કરીને એ અર્થે પ્રગટ કરેલ છે કેસાવદ્ય કૃત્યને ત્યાગ ન કરતાં કમને વશવી થઈને જે હંમેશાં ગમન શીલ છે, દી કાળ વીતી જાય તેા પણ જેને શાંતિ મલતી નથી. જે હમ્મેશાં આમ તેમ ભટકતા ફરે છે, તે આત્મા અપ્રત્યાખ્યાની ડાય છે.
सू० ५५
For Private And Personal Use Only
