________________
૧૨૬
ઝાલાવાડ તરીકે ઓળખાવે. કહેવાય છે કે ઈસ્વીસન ની ૧૧મી સદીમાં સૌરાષ્ટ્રમાં હરપાળદેવની પત્નીએ ગાંડા હાથીના સંહારક કાઠીઓ આવીને વસ્યા હતા. તેઓ પહેલા તોફાનમાંથી કેઈને ઝાલીને (પકડીને) બચાવેલ કયારે સૌરાષ્ટ્રમાં આવ્યા તેને સમય બરાબર ત્યારથી સકવાણાઓ “ઝાલા” કહેવાયા . નિશ્ચય પૂર્વક કહી શકાય તેમ નથી પરંતુ
૧૦૪૪થી ૧૯૬૭માં થયેલા રા' ખેંગારના ઝાલાઓને ને ઝાલાવાડને ક્રમસર ઈતિ- સૈન્યમાં કાઠી હતા ને ચોકકસ છે. વળી એવી હાસ તે સાલવાર જેમ બનાવાની નેંધ થતી પણ વિગત મળે છે કે વરપાળદેવ મકવાણાના જશે તેમ આપતા જશું. પણ હાલ તુરત તે પુત્ર ખાવડછ કાઠી સ્ત્રીને પરણ્યા હતા અને એટલું જાણવું બસ છે કે ઝાલાએ સૌ પહેલાં ખાવડ કાઠીની શાખા ત્યારથી શરૂ થઈ. કાઠીઓ પાટડીમાં જઈ વસ્યા. પરંતુ તેમની રાજધાની પણ સિંઘથી કચ્છમાં આવ્યાને પવારમાં વસ્યા. ક્રમશઃ સમયે સમયે બદલાતી ગઈ ને એમ કાઠીની કેમ ઘણી પરાક્રમી ને લડાયક છે, ને માંડલ, કૂવા, ને હળવદ વગેરે શહેરનું મહત્વ ખાસ કરીને ઢેર હાંકી જવા ને ઘડાને ઉછેરી બદલાતું ગયું છેવટે . સ. ૧૩૩૦માં ધ્રાંગધ્રા જાણવામાં પંકાય છે. કાઠીના બાંધેલા વિર વંશ બાંધવામાં આવ્યું.
પરંપરા ચાલ્યાં જ આવે.
ધાના કાલાવશી રાજવીઓ ઉપરાંત કાઠીકોમની ઉત્પત્તિ વિષે ચારણી સાહિત્યમાં ઝાલાઓની બીજા છ શહેરમાં વસતી શાખાઓ એક વાત નોંધાયેલી છે. શકુન મામા પાસે પણ ઉલ્લેખનીય છે. લીંબડીના ઠાકોર સાહેબના યુધિષ્ઠિરને કપટવૃતમાં રાજ્યપાટથી નવરાવી પૂર્વજો હરપાળદેવના બીજા પુત્ર મંગુજીથી નાખી તેર વર્ષ વનવાસ ને એક વર્ષના ગુપ્તઊતરી આવ્યા ગણાય છે.
વાસમાં મોકલવામાં આવ્યા. શરત એવી હતી
કે પાંડવો ગુપ્તવાસમાં હેય ત્યારે પકડાઈ જાય ધ્રાંગધ્રાના ચંદ્રસિંહજીના પુત્ર પૃથુરાજજી તે તેમણે બીજા બાર વર્ષ વનમાં જ રહેવું ના કુમાર સુલતાનજીએ નવાનગરના જામની પડે. પાંડવે વિરાટ નગરમાં છે એમ જાણ્યા સહાય મેળવી ૧૮ મી સદીના અંતથી લગભગ પછી તેમને ખુદા પાડવા વિરાટનું ગે-ધન હરી વાંકાનેરમાં પિતાનું અલગ રાજ્ય શરૂ કર્યું. લાવવાની વાત ચર્ચાતી હતી ત્યારે કણે પિતાના વઢવાણ પણ વાંકાનેરની જેમ ધ્રાંગધ્રા સાથે હાથમાં રહેલ કાઠી(લાકડી) જમીન પર પછાડીને હતું, પરંતુ ત્યાં પણ એજ સમયમાં (૧૬ મી તેમાંથી જે પુરૂષ ઉત્પન્ન થયો તે પહેલા કાઠી સદીના અંતે) સુલતાનજીના નાના ભાઈ હતું. તેણે વિરાટના ગે–ધનને હરી લાવવામાં રામાજી કબજો જમાવી રાજધાની સ્થાપે છે. કૌરની સહાય કરી ત્યારથી કાઠી કેમ ધણ
હરી લાવવામાં ગૌરવ માનવા લાગી. ચૂડા અને લખતરના રાજ્યનું નિર્માણ પણ સત્તરમાં સૈકાના આરંભમાં થાય છે. અઢા- શ્રી ઝવેરચંદ મેઘાણીની બંકી શૈલીમાં રમી સદીના મધ્ય ભાગમાં ધ્રાંગધ્રાના રાયસિં- લખાયેલી “સૌરાષ્ટ્રની રસધાર' ગ્રંથ માળામાં હજીના બીજા કમાર શેષભાઈ કાઠીઓની પાસેથી કાઠીએાના પરાક્રમેપ્રણય, વૈરની વાર્તાઓ સાપલા આંચકી લઈ ત્યાં પોતાનું રાજ્ય સ્થાપે જોવા મળશે. વિશેષ રસ ધરાવનારે તે ગ્રંથમાવા છે, આમ ઝાલાઓની જુદી જુદી શાખાએ વાંચવી. કાઠી કેમની ઉત્પત્તિની કથા વર્ણવતી જુદા જુદા રાજ્ય સ્થાપ્યા.
ઉપરની વિગત ઐતિહાસિક નથી.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara Surat
www.umaragyanbhandar.com
