Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ THE FREE INDOLOGICAL COLLECTION WWW.SANSKRITDOCUMENTS.ORG/TFIC FAIR USE DECLARATION This book is sourced from another online repository and provided to you at this site under the TFIC collection. It is provided under commonly held Fair Use guidelines for individual educational or research use. We believe that the book is in the public domain and public dissemination was the intent of the original repository. We applaud and support their work wholeheartedly and only provide this version of this book at this site to make it available to even more readers. We believe that cataloging plays a big part in finding valuable books and try to facilitate that, through our TFIC group efforts. In some cases, the original sources are no longer online or are very hard to access, or marked up in or provided in Indian languages, rather than the more widely used English language. TFIC tries to address these needs too. Our intent is to aid all these repositories and digitization projects and is in no way to undercut them. For more information about our mission and our fair use guidelines, please visit our website. Note that we provide this book and others because, to the best of our knowledge, they are in the public domain, in our jurisdiction. However, before downloading and using it, you must verify that it is legal for you, in your jurisdiction, to access and use this copy of the book. Please do not download this book in error. We may not be held responsible for any copyright or other legal violations. Placing this notice in the front of every book, serves to both alert you, and to relieve us of any responsibility. If you are the intellectual property owner of this or any other book in our collection, please email us, if you have any objections to how we present or provide this book here, or to our providing this book at all. We shall work with you immediately. -The TFIC Team.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAnapITha devI jaina granthamAlA [ saMskRta granthAGka 1= J WWWXXX^^^^^^ C. jIvandhara campU: saMskRta, hindI TIkA sahita W/Vvvvvvvv prathama nAvRti 700 prati mahAkavi haricandra viracitA ahama -sampAdaka paNDita pannAlAla jaina mAhityAcArya bhAratIya jJAnapITha, kAzI BHARATIYA JMAMA PITH /544 zrAvaNa vIra ni0 2484 vi0 saM0 2015 julAI 1658 mUlya ru0 NO
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ sva0 puNyazlokA mAtA mUrtidevIkI pavitra smRtimeM tatsuputra mAha zAntiprasAdajI dvArA saMsthApita bhAratIya jJAnapITha mUrtidevI jaina-granthamAlA saMskRta granthAGka 18 isa granthamAlAmeM prAkRta, saMskRta, apabhraMza, hindI, kannaDa, tAmila Adi prAcIna bhASAoM meM upalabdha Agamika, dArzanika, paurANika, sAhityika aura aitihAsika Adi vividha viSayaka jaina sAhityakA anusandhAnapUrNa sampAdana aura usakA mUla aura yathAsambhava anuvAda Adike sAtha prakAzana hogaa| jaina bhaNDAroMkI sUciyA~, zilAlekha-saMgraha, viziSTa vidvAnoMke adhyayana-grantha aura lokahitakArI jaina-sAhitya grantha bhI isI granthamAlAmeM prakAzita hoNge| xxsasusawAIRAHMAMINMMsYNAMINWwwwwwwwwwwww grandhamAlA sampAdaka DaoN. hIrAlAla jaina, ema0 e0, DI0 liTa. DaoN. AdinAtha neminAtha upAdhye, ema0 e0, DI0 liTa. prakAzaka ayodhyAprasAda goyalIya mantrI, bhAratIya jJAnapITha durgAkuNDa roDa, vArANasI mudraka bAbUlAla jaina phAgulla, sanmati mudraNAlaya, durgAkuNDa roDa, vArANasI - - sthApanAbda vikrama saM02000 phAlguna kRSNa vIra ni02450 sarvAdhikAra surakSita 18 pharavarI san 1644
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ NANAPITHA MURTIDEVIJAIN GRANTHAMALA SAMSKRIT GRANTHA NO. 18 JIVANDHARA CAMPU MAHAKAVI HARICANDRA TITI SAMSKRIT, HINDI TRANSLAT:OX FICOS CICIS HEITIA ALHAMTH Editor Pandit PANNALAL JAIN, Sahityacharya Published by T B C First Edition 700 Copies SHRAVANA VIRA SAMVAT 2484 VIKRAMA SAMVAT 2015 IULY, 1958 Price Rs. 8 -
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ BHARATIYA JNANAPTHA Kashi FOUNDED BY SAHU SHANTI PRASAD JAIN IN MEMORY OF HIS LATE BENEVOLENT MOTHER SHRI MURTI DEVI BHARATIYA JNANAPITHA MURTI Devi JAIN GRANTHAMALA SAMSKRIT GRANTHA NO. 18 IN THIS GRANTHAMALA CRITICALLY EDITED JAIN AGAMIC PHILOSOPHICAL, PAURANIC, LITERARY, HISTORICAL AND OTHER ORIGINAL TEXTS AVAILABLE IN PRAKRIT, SAMSKRIT, APABHRANSHA, HINDI, KANNADA AND TAMIL ETC., WILL BE PUBLISHED IN THEIR RESPECTIVE LANGUAGES WITH THEIR TRANSLATIONS IN MODERN LANGUAGES CATALOGUES OF JAIN BHANDARAS, INSCRIPTIONS. STUDIES OF COMPETENT SCHOLARS & POPULAR JAIN LITERATURE WILL ALSO BE PUBLISHED General Editors Dr. Hiralal Jain M. A., D. Litt. Dr. A. N. Upadhye M. A., D. Litt. Founded in Phalguna krishna 9. Vira Sam. 2470 AND } Publisher Ayodhya Prasad Goyaliya Secy.. Bharatiya ung epitha Durgakund Road, Varanasi All Rights Reserved SASASASASASASASASADAS NADAS SASA.ve Vikrama Samva 2000 18 Febr. 1941.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ GENERAL EDITORIAL ii. . ( 1. Sramana and his Literary ictitit. Verer wearied is a Searan. Especial 2 Jasa Teaccer, in narracing tales endbou in seal lea's is the direction : the ind.siuzz'. and second time i tre societat a antes de He awakens the moral cosciousness ci tee erring salaire escribes the ways of correct human behariou cit only for the spirituale tion of the individburstrike moral statuation in societ. He has intereut faith taman sri m e to correc: La cring lot: it is a ca:- ci sis nisi cias. T a s Husely bas said is quite ant : 'Praguztien band being a pretty well that is gjoa for them, and hitz dereiepei notizura ariales, proverbs and popular pailosopales, taharivar-patterns and moralities in order to illustrate and embody their findings about (Science, Liberty and Peace, p. 51). The major mass of the Indian population Cerer possessed an intellectual type oi religion, but pursued cons crude forras o corsaip of the Ancestors, Mother Goddess er Fadis Deity etc., cat oiisar cr fcr seeking favour. Diferent religious Teachers bare been tryi:g to Tin this mass for their fulloring. Some deissi tine forces of nature and astral bodies, and the pries: Cuestaztiy appealed for their worsrig lest their wrata migat cause them sonie Laru. Serce cibers created ave, consequently torshipful attitude, by mesneris elaboration of sacrificial rituals, often luxurious and larisbiy celebrated under princely patronage. But the Sranana bai diferent Tays of sokiudling religious and moral consciousness in the societs. He placed before the society ideal individuals who had attained spiritual emancipation and consequently became the counterparts of deified objects of worship : in fact, they are examples to be follored and their biographies are a source of inspiration. More than this be emphasised the moral lay of Karman which aatornaticall: functions throughout the career of the soul through different births : one cannot escape the fruits oi ove's tucugots, Tras and acts. In fine, erers one is what he has made himseli and would become what he wants to shape himself into : the question of divine intervention either by way of favour or punishment is irrelevant. This philosophical position required the Sramana to preach to the society moral
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ EHAPATIYA JNANAPTHA Kashi FOUNDED BY SAHU SHANTI PRASAD JAIN IN MEMORY OF HIS LATE BENEVOLENT MOTHER BHARATIYA JNANAPITHA MURTI DEVI JAIN GRANTHAMALA SHRI MURTI DEVI SAMSKRIT GRANTHA NO. 18 IN THIS GRANTHAMALA CRITICALLY EDITED JAIN AGAMIC PHILOSOPHICAL, PAURANIC, LITERARY, HISTORICAL AND OTHER ORIGINAL TEXTS @VASIONSAASASA AVAILABLE IN PRAKRIT, SAMSKRIT, APABHRANSHA, HINDI, KANNADA AND TAMIL ETC., WILL BE PUBLISHED IN THEIR RESPECTIVE LANGUAGES WITH THEIR TRANSLATIONS IN MODERN LANGUAGES CATALOGUES OF JAIN BHANDARAS, INSCRIPTIONS. STUDIES OF COMPETENT SCHOLARS & POPULAR JAIN LITERATURE WILL ALSO BE PUBLISHED General Editors Dr. Hiralal Jain M. A., D. Litt. Dr. A. N. Upadhye M. A., D. Litt. Founded in Phalguna krishna 9. Vira Sam. 2470 AND } Publisher Ayodhya Prasad Goyaliya Secy., Bharatiya una apitha Durgakund Road, Varanasi All Rights Reserved MASSASASADAS NASASIASA Vikrama Samva 2000 18 Febr. 1914.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ GENERAL EDITORIAL 1. A S'ramana and his Literary Activity. : Never wearied is a Sramana, especially a Jaina Teacher, in narrating tales embodying ethical ideals for the moral amelioration of the individual, and through him of the society and humanity at large. He awakens the moral consciousness of the erring soul and then prescribes the ways of correct human behaviour not only for the spiritual emancipation of the individual but also for the moral stabilization of the society. He has inherent faith in human goodness and works with eternal Lope to correct the erring lot : it is a part of his mission of life. What Aldous Huxely has said is quite apt : 'Pragmatically human beings know pretty well what is good for them, and have developed myths and fairy tales, proverbs and popular philosophies, behaviour-patterns and moralities in order to illustrate and embody their findings about life' (Science, Liberty and Peace, p. 51). The major mass of the Indian population never possessed an intellectual type of religion, but pursued only crude forms of Worship of the Ancestors, Mother Goddess or Family Deity etc., out of fear or for seeking favour. Different religious Teachers have been trying to sin this mass for their following. Some deified the forces of nature and astral bodies, and the priest constantly appealed for their worship lest their wrath might cause them some barn. Some others created awe, consequently worshipful attitude, by mesmeric elaboration of sacrificial rituals, often luxuriously and lavishly celebrated under princely patronage. But the S'ramana had different ways of enkindling religious and moral consciousness in the society. He placed before the society ideal individuals who had attained spiritual emancipation and consequently became the counterparts of deified objects of worship : in fact, they are examples to be followed and their biographies are a source of inspiration. More than this he emphasised the moral law of Karman which automatically functions throughout the career of the soul through different births : one cannot escape the fruits of one's thoughts, words and acts. In fine, every one is what he has made himself and would become what he wants to shape himself into : the question of divine intervention either by way of favour or punishment is irrelevant. This philosophical position required the Sramana to preach to the society moral
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 2 ) precepts of universal character, namely, Ahimsa, Satya, Samyama etc., through tales and parables in which pattern characters were presented ; and their behaviour under given circumstances was to be a moral lesson to the reader. If the family feud of a tribal people like the Kauravas was used for the glorification of an incarnation of Visnu by some religious school, the Sramanic teachers used it as a part and parcel of the account of the Yadava family to place before the society different characters who get the fruits of their Karmas incurred by them in a number of lives. Their biographies parrate the lives of their souls in different births which are to be studied as a continuous and connected whole. The Jaina teacher wherever he went picked up the local myths, legends, bardic episodes, family accounts, popular tales etc. and fitted them in the pattern of his moral narratives. He addressed the masses more than the classes. Obviously he picked up the language of the area and used it effectively, if required, even by enriching it. Language was only means to an end, and to begin with no language had any religious sanctity as such for him. 2. Jaina Narrative Literature. The Jaina Teacher has immensely enriched Indian literature, especially the narrative branches of it, in different languages like Sanskrit, Prakrit, Apabhramsa, post-a pabhramsa verging on the borders of OldRajasthani, Old-Hindi and Old-Gujarati, Tamil and Kaunad:. The Ardhamagadhi canon gives a number of tales. The didactio tone is apparent in all of them. These tales 'want to give lessons in good behaviour both to monks and householders or to nuns and houseladies. The pictures of the past and future and the horrors of transmigratory circuit tarn the believer .to tread the path of piety ; even if he has erred, there is a better future for him; and he should follow the instructions of a teacher like Jlahavira. Asceticism is a sovereign remedy against all the ills of this and text life. The sins enumerated and professions condemned give a fine glimpse of the ethical code that Jainism has always insisted upon' (Bihat-Kathakosa, Singhi J. Series, Bombay 1913, Intro., p. 25). The Painnas are full of references to stories about pious persons and ascetic heroes who suffered many a trouble while they led a religious life and attained spiritual emancipation. They are held before us as eminent personalities who deserve to be remembered on account of their religious piety, sinful acts and ascetio heroism or forbearance with their consequences here and elsewhere. The fate of the various characters in the story leaves a definite imprint on the pious
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ readers. If the characters suffer on account of their sins, the reader is expected to abstain from similar acts; and if they are happy as a result of their pious acts, the reader becomes a conarmed believer in those virtues, It has been possible to trace the subsequent growth of Jaina narrative literature from the earlier seeds in the canonical and postcanonical texts. Certain types with their broad traits can be easily listed. First, there are the lives of 63 Salaka-purusas, intermingled with cosmographical and dogmatic details, intervening stories and moral preachings whereby they are looked upon as eminent Puranas and held in great veneration. Secondly, there are the biographies of individual Tirthankaras with their various births and their celebrated contemporaries. Thirdly, there are the religious tales presented in romantic and celestial settings. Fourthly, there are the semi-historical Prabandhas which give interesting details about holy persons and places. Lastly, we have the compilations of tales called Kathakosas on which Teachers and Preachers have always drawn to illustrate their moral lessons. In between the second and third types, we can put a large number of Jaina works, in proze and/or poetry, in various languages : some of them deal with the lives of individual religious herpes such as Varanga, Jivardhara, Yasodhara, Nagakumara and Sripala; then there are edifying tales of pious householders and ladies who devoted themselves to the observance of certain vows and religious practices; then there are short biographies of ascetic heroes well-known in early literature; and lastly, there are tales of retribution illustrating the results of good and bad thoughts, words and acts here and elsewhere. Some characters are drawn from earlier literature, some from popular legends, and some even from imagination: the setting however given to all these is legendary, often with divine intervention. This category includes many Kathas, Akhyanas and Caritas in Sanskrit, Prakrit and Apabbramsa. It is an essential qualification of a Jaina monk that he should be able to narrate various stories. Naturally Jaina teachers gifted with poetio abilities, inspired by great models of classical Sanskrit and trained in the niceties of Sanskrit grammar, diction and poetics, began to-compose the Caritas etc. in ornate prose and/or verse in Sanskrit. What holds good in general about the Jaina narrative tales is true about these ornate poems also. 'Pages after pages are devoted to the past and future lives; and the vigilant and omnipotent law of Karman
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 4 ) meticulously records their pious and impious deeds the consequences of which no one can escape. Whenever there is an opportunity, religious exhortations are introduced with dogmatic details and didactic discourses. The tendency of introlacing stories-in-stories is so prevalent that a careful reader alone can keep in mind the different threads of the story. Illustrative tales are added here and there, being usually drawn from folk-sales and beast-fables; and at all the contexts the author shows remarkable insight into the workings of human mind. The spirit of asceticism is writ large throughout the text; and, almost as a rule, every hero retires from the world to attain better status in the next life.' (Brhat-Kathakosa, Intro., p. 39). 3. Story of Jivandhara. Like Yasodhara, whose biography is immortalised in Indian literature by master-poets like Somadeva, Vadiraja, Puspadanta and Janna, Jivandhara has become an outstanding hero of a number of works which have evoked the interest and won the appreciation of earnest students of Indian literature. The outlines of Jivandhara's story, divested of its numerous details, may be put in a nut-shell like this, following Gunabhadra's version. The king Satyandhara ruled at Rajapura. His queen was Vijaya whose dreams indicated that she was to lose the king soon and to have a great son who would obtain eightfold gain. Subsequently the king lost his life and kingdom through the treachery of his minister Kasthangaraka. The pregnant queen however escaped in an eagle-shaped flying machine, guarded by the Yaksi, reached a terrific cemetery and gave birth at night to a lovely son. The Yaksi placed jewel-lamps around the newly born child to protect it from evils and consoled the queen how Karmas were all powerful. Just then there arrived a merchant Gandhotkata who, according to a prophecy, was to have a long-lived son, provided he exposed his newly-born child who would die just after birth. He heard the voice of the newly-born child of Vijaya, and exclaimed 'Jiva, Jiva' whereby the boy came to be known as Jivamdhara. Vijaya recognised Gandhotkata and entrusted the child to him. The merchant adopted the child as his own and entrusted it to his wife Nanda. Jivandhara being brought up there was educated by Aryavarman. Vijaya reached a hermitage of ascetics and lived there secretly sustained
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ in her courage by the attendant Yaksi. In the meanwhile the usurper Kasthangara despatched an army against robbers who had carried away the cattle. As this army was repulsed, Gopendra, the owner of the cattle, had it announced publicly that he would give the virtuous virgin Godavari to him who should rescue the corps, Prince Jirandhara accomplished this heroic feat but had Godavari bestowed in marriage to Nandadhya, the son of his foster-mother. The prince Jiranihara, in course of his manifold adventures, marries a Vidyadhara princess Gandharradatta by surpassing hero at the appointed Sravanvara in the art of playing on the Vina or lute. Instigated by his wicked associates, Kalaagaraka, the son of Kasthangara, made an attempt to abduct Gandharvadatta; but the prince angrily advanced against his army, and the matter was amicably settled by Gandharvadatta's father who made himoself happy by marrying her to Jivandhara. By playing the role of a judicious arbitrator Jivardhara could prove, after scattering the powders, whereupon it is detected that the bees swarm towards the more sweetly scented powder, that the fragrant powder of Candrodaya of Suramanjari pas superior to Suryodaya belonging to Gunamala; and thus the dispute was amicably settled. Then Jiyandhara skilfully tames a rutted elephant and thus captivated the heart of Suramanjari who was bestowed on him by her parents. The wicked king Kasthangara, taking an imaginary offence by the heroic feats of the merchant prince Jivandhara, instigated the chief of the watchmen of the town against Jivandhara who easily inflicted a defeat on him within a short time. Knowing that Kasthangara vas bebind all the machinations, Jivandhara, with the aid of his Yaksa friend whom in the earlier life of a dog he had obliged with religious instruction, could put an end to this strife. He stayed for a while with his Yaksa friend who gave him a splendid seal-ring which enabled its bearer to assume any desired appearance and which accomplished all desired objects. Further, as predicted by ascetic Aditya, Jivandhara aided by the Yaksa pronounced a spell and cured Padmottama of snake bite consequent on which that virgin was given to him in marriage by her father along with half of his kingdom. Almost impelled by fate Jivandhara reached a Sahasrakuta temple of Jina surrouned by vernal beauty. While he was offering worship to the Jina, there arrived Ksemasundari who, as predicted earlier and indicated by the miracle of Campaka flowers etc., was bestowed on him in
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ (4 ) meticulously records their pious and impious deeds the consequences of which no one caa escape. Whenever there is an opportunity, religious exhortations are introduced with dogmatic details and didactic discourses. The tendency of introducing stories-in-stories is so prevalent that a careful reader alone can keep in mind the different threads of the story. Illustrative tales are added here and there, being usually drawn from folk-tales and beast-fables; and at all the contexts the author shows remarkable insight into the workings of human mind. The spirit of asceticism is writ large throughout the text; and, almost as a rule, every hero retires from the world to attain better status in the next life.' (BIbat-Kathakosa, Intro., p. 39). 3. Story of Jivandhara. Like Yasodbara, whose biography is immortalised in Indian literature by master-poets like Somadeva, Vadiraja, Puspadanta and Janna, Jivandhara has become an outstanding hero of a number of works which have evoked the interest and won the appreciation of earnest students of Indian literature. The outlines of Jivandhara's story, divested of its numerous details, may be put in a nut-shell like this, following Gunabhadra's version. The king Satyandbara ruled at Rajapura. His queen was Vijaya whose dreams indicated that she was to lose the king soon and to have a great son who would obtain eightfold gain. Subsequently the king lost his life and kingdom through the treachery of his minister Kasthangaraka. The pregnant queen however escaped in an eagle-shaped flying machine, guarded by the Yaksi, reached a terrific cemetery and gave birth at night to a lovely son. The Yaksi placed jewel-lamps around the nesly born child to protect it from evils and consoled the queen how Karmas were all powerful. Just then there arrived a merchant Gandhotkata who, according to a prophecy, was to have a long-lived son, provided he exposed his newly-born child who would die just after birth. He heard the voice of the newly-born child of Vijaya, and exclaimed Jiva, Jival whereby the boy came to be known as Jivamdhara. Vijaya recognise 1 Gandhotkata and entrusted the child to him. The merchant adopted the child as his own and entrusted it to his wife Nanda. Jivandhara being brought up there was educated by Aryavarman. Vijaya reached a hermitage of ascetics and lived there secretly sustained
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ in her courage by the attendant Yaksi. In the meanwhile the usurper Kasthangara despatched an army against robbers who had carried away the cattle. As this army was repulsed, Gopendra, the owner of the cattle, had it announced publicly that he would give the virtuous virgin Godavari to him who should rescue the cours. Prince Jirandhara accomplished this heroic feat but had Godavari bestowed in marriage to Yandadhya, the son of his foster-mother. The prince Jivanahara, in course of his manifold adventures, marries a Vidyadhara princess Gandharvadatta by surpassing hero at the appointed Svayamvara in the art of playing on the Vina or lute. Instigated by bis wicked associates, Kalangaraka, the son of Kasthangara, made an attempt to abduct Gandharvadatta; but the prince angrily advanced against his army, and the matter vas amicably settled by Gandharvadatta's father who made himself happy by marrying her to Jivandhara. By playing the role of a judicious arbitrator Jivardhara could prove, after scattering the powders, whereupon it is detected that the bees starm towards the more sweetly scented powder, that the fragrant powder of Candroda ya of Suramanjari pas superior to Suryodaya belonging to Gunamala; and thus the dispute was amicably settled. Then Jivandhara skilfully tames a rutted elephant and thus captivated the heart of Suramanjari who was bestowed on him by her parents. The wicked king Kasthangara, taking an imaginary offence by the heroic feats of the merchant prince Jivandhara, instigated the chief of the watchmen of the town against Jivandhara who easily inflicted a defeat on him within a short time. Kuowing that Kasthangara was behind all the machinations, Jivandhara, with the aid of his Yaksa friend whom in the earlier life of a dog he had obliged with religious instruction, could put an end to this strife. He stayed for a while with his Yaksa friend who gave hin a splendid seal-ring which enabled its bearer to assume any desired appearance and which accomplished all desired objects. Further, as predicted by ascetic Aditya, Jivandhara aided by the Yaksa pronounced a spell and cured Padmottama of snake bite consequent on which that virgin was given to him in marriage by her father along with half of his kingdom. Almost impelled by fate Jivandhara reached a Sahasrakuta temple of Jina surrouned by vernal beauty. While he was offering worship to the Jina, there arrived Ksemasundari who, as predicted earlier and indicated by the miracle of Campaka flowers etc., was bestowed on him in
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ (6) marriage along with the parental gift of the bow and arrows. After some days, as already predicted in the contest of archers, Jivandhara dispatched an arrow in such a way that it turned round near the target and flew back as expected; and as a consequence of this successful feat, princess Hemabba wis bestowed on him in marriage along with the gift of great riches. He instructed his brothers-in-law in various arts there, while, under instructions from Gandharvadatta, his fosterbrother Vandadhya visited him secretly by using the miraculous couch Smaratarangini. Princess Sricandra, at the beginning of youth, chanced to observe in the courtyard of the palace a couple of pegions in intense love. She recollected her former birth and fell into a swoon. When she was brought back to consciousness, she confided to her friend what she recollected to the surprise of all. With a view to search her husband, her former births were painted on cloth and exhibited publicly; and in due course she was bestowed on Nandadhya who also fainted at the sight of the painting. In the battle that followed with a tribal chief, Jivandhara came out morally victorious. In course of narration, the earlier births of Jivandhara are disclosed. In a fight against the robbers, he found his kith and kin among the opponents; and they all formed a family group to their joy. Jivandhara was separated from his family for sixteen years, for, in one of his former births, he had separated the young one of a flamingo from its parents for sixteen months. Now in that hermitage he meets his mother whose joy knew no bounds. His friend Yaksa also joined him on that happy occasion. The mother spoke to the prince in secret as follows : 'Kasthangaraka has slain your father, the great king Satyandhara at Rajapura, and is ruling the kingdom. It does not become you who are high-minded to renounce your father's throne which is now occupied by your enemy. He assured the mother that he was awaiting a favourable moment for the enterprise. And when this plan is carried out, he would send an army under Nandadhya to fetch her; till then she should stay there. He made all arrangements for her comforts and reached Rajapura. By the power of the magic ring Jivandhara assumed the disguise of a Vaisya and resided with a merchant at Rajapura. His presence, the merchant Sagaradatta thought, brought to him unheard of profit and bestowed his daughter Vimala on him, because she was prophesied by an astrologer to be destined to be his wife.
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ During his stay at Rajapura, Jipandhara once entered King KasthaAgaraka's hall of audience in the disguise of a wandering ascetic. The king received him respectfully. In a pretended conversation he could see that many important persons there had regard for Jirandhara. As expected by the gathering there, he wins with great skill and wisdom the heart of Gunamala who recognised in him Jirandhara. Later he hits the Candraka target as result of which Ratnavali, the daughter of king of Videha, marries him by putting a garland on his neck. But the knaves headed by Kasthadgara attempted to abduct the virgin in the tumult of fight. The prudent Jivandhara was already in touch with and had ron over the former vassals etc. (of his father Satyandhara) who joined him at the right moment; and he beheaded Kastangaraka by his discus. Be celebrated his wedding with Ratnavali in a suitable manner and crowned Gandharvadatta as his chief queen. United with his mother, wives etc. who had been fetched by Nandadhya, Jivandhara attained universal sovereignty and ruled full of power, subduing his enemies, easily protecting all his subjects according to rule and playfully enjoying desirable pleasures, the fruits of his good deeds. Once, while taking a walk in the park, Jipandhara approached the ascetic Varadharma, listened to his instructions, accepted the commandments and became pure in faith. The sight of monkeys angrily fighting on an Asoka tree created a disgust in him for the world He learnt his former births from Prasastapanka, a divine Carana ; and his spiritual purity went on increasing. He bestowed his kingdom on prince Vasundhara, the son of Gandharvadatta. He waited upon Lord Mahavira and adopted renunciation along with Nandadhya and others. His mother and his queens accepted self-control in the presence of the nun Candanarya. Javandhara is a Sruta-kevalin who attains liberation in due course. (For other summaries see E. Hultzsch: Indian Antiquary (IA) XXXII, p. 240, for 1903; M. Winternitz : A History of Indian Literature, II, Calcutta 1933 pp. 500 ff.). 4. Jivandhara as a Literary Hero. The story of Jivandhara is not without charms of its own, apart from the fact that it is used to illustrate the working of Karman and to instruct a number of other principles of Jainism. It is but natural, therefore, that so many Jaina authors have chosen this theme for their literary compositions. Those that we could list with limited library facilities at our disposal are noted below.
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 8 ) * 1) Jivandhara-carita (JC): Jinasena, the pupil of Virasena, completed the latter's Jayadhavala commentary in 837 A, D., but left his own Mabapurana (divided into two parts, Adipurana and Uttarapurana) incomplete, possibly due to premature death. His pupil Gunabhadra with much hesitation and after waiting for some time but as a sacred duty to his teacher completed it, and it was consequently consecrated by Lokasena, a pupil of Gunabhadra on 23rd June A. D. 897 in the reign of the Rashtrakuta king (Krishna II) Akalavarsa. It is in the 75th Paryan), verses 18,-691, of the Mahapuran that Gunabhadra narrates the story of Jivandhara. In the concluding three verses (689-91) he gives the table of contents as it were of the story of which the moral lesson is conveyed in the central verse in this manner : 'As through ingnorance Jivaodhara had mercilessly separated a young swan from its parents for sixteen days, so he suffered separation from his own relatives for sixteen years. Do not compit this sin, ye, pious one. (For Mss. etc. see Velankar : Jinaratna-Kosa (JK), Poona 1944, pp. 304, 29, 42 ; and for Virasena, Jinasena and Gunabhadra see Premi : Jaina Sahitya aura Itihasa (JSI), Bombay 1956, pp. 127 ff.; for the latest ed. of the Mabapurana, Martidevi J. Granthamala, vols. 8-9, 14, Banaras 1951-54). 2) Jivamdhara-cariii : Corresponding to the above, Puspadanta has included the story of Jivandhara in his Apabhramsa Mahapurana, in Samdhi 99, which he completed in A. D. 965 during the reign of Krishna III of the Rashtrakuta dynasty (See the Intro. by P. L. Vaidya to his ed. of the Mahapurana, Borbay 1937-41 ; also Premi : JSI, pp. 225 ff.). 3) Gadya-Cintamani (GC): It gives the story of Jivandhara in ornate Sanskrit prose prefixed with 15 introductory verses, interspersed with a very few of them here and there, and concluded with four lines mentioning the author's name. The work is divided into 11 Lambas, and the colophon of each Lamba, which has a significant name, calls the text by the name GC and mentions the name of the author as Vadibhasimhasuri. The two concluding verses are in the Anustubh metre, but it is obvious that they are practically identical in contents and possibly put together from two different Mss. They bring out one point prominently that Odeyadeva was the name of the author and Vadibhasimba, possibly his title. In the opening verses the author refers to Samantabbadra and remembers with respect Puspasena through whose grace he became an eminent monk Vadibhasimha by name. JIvandhara's tale is
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ a holy Purana (this may not be a reference necessarily to the Uttarapurana of Gunabhadra) according to him and is already narrated in the world by great teachers; and the same he is composing here in prose (For Mss. see JK, p. 103). 4) Ksattra-Cudamani (KC): This poem deals with the life of Jiyandhara in 11 Lambas, each of significant name, and throughout composed in Anustubh verses the total of which comes to 747. The colophons mention the name of the author as Vadibhasimhasuri (For Mss. see JK, p. 97). 5) Jivandhara-Campu or Campu-Jirandbara (CJ): It is composed in ornate prose and verse mixed, i. e., in the Campu style, in 11 Lambas, each with a siguificant title. In the colophons the work is called CampuJivandhara, and the name of the author is Haricandra Fibo styles himself as Mabakavi (For Mss. see JK, p. 141). 6) Jivandhara-caritra : It is in Sanskrit, and its author is Subhacandra who mentions it in his Pandavapurana completed by him in Samyat 1608. The prasasti of a Vs. at Amera indicates that the work is divided into 13 Lambas; and it was completed in Samrat 1603 (See Prasasti-sangraha, p. 14, Sri-Labavira-Granthamala, 2, Jaipur 1950, also JK, p. 141, where Sucandra is obviously a misprint for Subhacandra). 7) Jivaka-Cintamani (JCI): It is one of the five Vahakavyas in Tamil, is divided into 13 Ilambagas and contains 3145 (2700 ?) stanzas. Its author is Tirattakkadevar, and there is a fine Tamil commentary on it by Naccinarkiniyar. 8) Jivandhara-carita : This is possibly in A pabhramsa. Its author is Raidhu who composed it some time before A.D. 1439. It is divided into 13 Samdbis; but as the contents are not properly studied as yet, it is difficult to say whether it contains the same story as that of the works mentioned above (See JK, p. 141; Anekanta XI, 9, pp 324, 328). 9) Jivandhara-carite : It is in Kannada, in 1000 verses of the Bhamini-satpadi metre, and divided into i8 cautos. The author is Bhaskara, the son of Basava, a Jaina-Brahmana of the Visramitra Gotra. Bhaskara completed it at Penugonde, in Saka 1345, Krodhi, in the month of Phalguna, which corresponds to A. D. 1424; and he mentions that he is indebted to the Jivandhara-carita of Vadibhasimha (Vadi-madagajasimba of the text I.34), possibly the KC (For diss. see JK, p. 141).
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 10 ) It is published in the Karnataka-Kavyakalanidhi, 23, Mysore 1908; for other details see Karnataka-kavicarite I, p. 47, Bangalore 1919). 10) Jivandhara-samgatya: It is in Kannada, in the Samgatya metre, in 20 cantos and in 1449 verses. The author is Terakanambi Bommarasa, the son of Bommarasopadhyaya and grandson of Vadibhasimha Nemicandrarya who had won victory in dispute in the assembly of Praudharaya (A. D. 1419-46); and he completed this work in c. 1485, his other poem being Sanatkumara-carita (See Karnataka-kavicarite, I, p. 131). 11) Jivandhara-satpadi: In an incomplete Ms. available, this Kannada poem in the Bhamini-satpadi metre stops at verse 118 in the 10th canto. The name of the author is Kotisvara, and he flourished about A. D. 1500. His father Tammana was a Senapati of Bayidur in the Tulu country; and he was the son-in-law of Kamanasetti of Samgitapura (present Haduvall) in the area round about Mangalore (See Karnataka-kavicarite I, p. 146). 12) Jivandhara-caritre: It is composed in Kannada in the Samgatya metre by a poet called Brahmakavi, perhaps the same as Brahmayya (See JK, p. 141; Karnataka-kavicarite III, p. 423, Bangalore 1929). One more work, Jivandharanataka, said to have been composed by Haricandra was reported long back; so far no Ms. of it has come to light; and even the existence of it is doubted. (IA, XXXVI, p. 285). The story of Jivandhara was not only well-known but some of the episodes connected with it were being also freely used in literature. Vadiraja was the Guru of the Western Chalukya king Jayasimha II Jagadekamalla. He completed his Parsvanatha-caritam in Saka 947 (=A. D. 1025). In his Ekibhavastotra he has specifically in view the story of Jivaka or Jivandhara when he speaks like this: prApaddaivaM tava tutipadairjIvakenopadiSTaiH pApAcArI maraNasamaye sArameyo'pi saukhyam / kaH sandeho yadupalabhate vAsavazrIprabhutvaM jalpaJjApyairmaNibhiramalaistvannamaskAracakram // The episode is well-known and can be traced in all the versions of the story (For Vadiraja and his works see Premi: JSI, pp. 291 ff.). Among the later works about Jivandhara, we may note that Brahma Jinadasa composed in Gujarati the Jivandhara Rasa in the 15th century,
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 11 ) and partly following it Jinasagara wrote the Jirandhara-purana in Jarathi by the middle of the 18th century A. D. Thus the Jaina authors have used the story of Jirandhara, out of their religious zeal, as a theme for their literary compositions for more than one thousand years in different parts of India and in different languages. In modern times this topic was introduced into the structure of Indological Studies by Swaminath Aiyar who published the Tamil text JCi along with the Tamil commentars of Vaccinarkiniyar in 1887. An edition of it as the B. A. test was issued in 1900 or so. It was hailed as one of the five Wahakayyas of Tamil and looked upon undoubtedly as 'the greatest existing Tamil literary monument'. 'In grandeur of conception, in elegance of literarr diction and in beauty of description of nature it remains unrivalled in Tamil literature. For the later Tamil authors it has been not only a model to follow but an ideal to aspire to.' (See A. Chakravarti : Jaina Literature in Tamil, Arrah 1941, pp. 31 ff., which gives a detailed analysis of JCi in English; also Jain Antiquary, xxi, 1; for a summary of JCi and Nariviruttam, see also Ayyangar and Rao: Studies in South Indian Jainism, Madras 1922, pp. 94-101). For some time its age and originality were a problem: its great editor, however, observed, as early as 1899, that it is not an original work but is greatly indebted to the Sanskrit GO. Then T. S. Kuppuswami Sastri and S. Subrahmanya Sastri brought out an edition of GC in 1902 (Sarasvativilasa Series (SvS) No. I; was there a 2nd ed. in 1916 ?). The editors tell us that they accepted the best reading available and never gave an imaginary one. The text is obviously authentic, though the various readings are not noted. It was welcomed as being edited and printed in the most scholarly manner, E. Hultzsch recommended it for adoption as a Text book for University examination. In fact, it appears to have been prescribed as a Text book in Sanskrit for the B. A, degree examination of the University of Madras for the year 1905. Critical and explanatory notes on it were reported to have been in preparation, but it is not known whether they were published or not. In the Sanskrit Introduction it is shown that GC has common ideas and expressions with CJ of Haricandra and with the Kadambari of Bana. The editors have complimented the literary qualities of Vadibhasimha, the author, in the following words : 'asya kAvyapathe padAnAM lAlityaM zrAvyaH zabdasaMnivezaH nirargalA vAgvaikharI sugamaH kathAsArAvagamazcittavismApakAH kalpanAzcetaHprasAdajanako dharmopadezo dharmAviruddhA nItayo
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 12 ) gation faqanoatiafia fazefa fafneyon: 1' The editors modestly put the date of GC subsequent to A.D. 650, i.e., after Bana. This edition was reviewed by E. Hultzsch in IA, XXXII, P. 240. In 1903 T. S. Kuppuswami Sastri brought out the first edition of KC; as noted by Hultzsch, however, some opening portion of it was published from Bangalore in a magazine. It has been all along presumed that the author Vadibhasimha is the same as the author of G. In the Introduction it is pointed out how KC and GC have common ideas and that the story of GC and JCi is based on Gugabhadra's Purana. Vadibhasimha is assigned to 10th-11th century A.D., some time after Gunabhadra (1st half of the 10th century A.D.) who had a pupil in Mandalapurusa, the author of the Tamil lexicon Cudamani. The editor assigns JCi to an age between 9th and 12th century A.D., i.e., later than Gunabhadra and earlier than Sekkilar (contemporary of Kulottunga Chola 1070-1118 A.D.) who refers to it in his Periyapurana. And further he assign Naccinarkiniyar to c. 1400 A.D., because he quotes from Kapardi, the father of the famous Sanskrit commentator Mallinatha. With remarkable insight he pointed the indebtedness of KC and GC to earlier works like the Raghuvamsa and Kadambari of Kalidasa and Bana respectively. On the style of KC he observes thus: angiiaen afen avitasftucaeqe140ii faceniafayan amfaqalsafaferaizi viSayaH, anuSTupUcchandobaddhAH zlokAH, vivakSitArthAbhidhAyinyasamAsabahulAni samucitAni padAni, hRdayagrAhiNaH sugrahA dRSTAntAH, anekA lokoktayaH, mitoktyA puSkalArthasya prakaTanam, yathAsaMbhavaM prAcAM kavInAM kAvyebhyo'pyarthAnuharaNam, iti vizeSayuktA vilasanti guNAH / The most important feature of this edition is that in the foot-notes, besides some explanatory notes, the learned editor has quoted parallels from Sanskrit and Tamil works like GC, CJ, JCi, Raghuvamsa, Pancatantra, Kumarasambhava, Kadambari, Uttarapurana, Satakas of Bhartr hari, Meghaduta, Sakuntala etc. This edition thus brought out the fact that Vadibhasimha inherited the spirit of Sanskrit scholarship in its wider meaning and that all the Sanskrit works dealing with the life of Jivandhara required a comparative study from the textual and chronological points of view. Hultzsch reviewed this edition in IA, XXXV, p. 96, and it was suitably welcomed by Schmidt, Hertel and others. In the year 1905, T. S. Kuppuswami Sastri brought out an edition of CJ of Haricandra in SS No. IV. (It appears to have been printed
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 13 ) in Kavyambudhi, 1993-5, as notei b: Serring i kis Die Lebre der Jainas $ 205). In certain paves, ses pp. 117-60, the editor bas pointed out that this text has comaca Jeas and expressions vita tie Dharmasarmabhyudaya of Haricandra. Like the earlier Editions, Hultzsch reviewed tais as treil (1.1, IIIT, p. 265); and be welcomed it as an important contribution to anscrit literature. He iadicated that this Haricandra lired aiter 1. D..06. and that he is distinct from one Bhattara Haricandra mentiouei by Lana in his Hargacarita. It is difficult to identiiy him with the physician Haricandra who resided in the court of king Sahasad'sa, bat bezit inclined to identify the author of the Campu with the composer : the poen Dharuvasarmabhyudaya. Both the authors called themselves arakasi ad rere members of the Jaina sect; and their works shoved some common passages. One feels great regard for the steadr and persistent efforts of T. S. Kuppustami Sastri; and as an indefatigable Sanskrit scholar, it was but natural for him to bring out an edition of JC (STS No. II, Tanjore 1907) extracted from the diaba paranu cf Jinasena-Gunabhadra which by that time ke bad res ised vas the earliest a railable source for the Jivamdbara tale. He is a rare, huwere, that though Gunabbadra is the earliest known source, the subsequent works do show variations in details, possibly with some other and additional sources in view. In the foot-notes the editor has given some parallels from CJ. In the same year T.S.K, Sastri discussed the age of JCi and reached the conclusion that Tirattakka Darar composed it during the period ranging from the beginuing of the 10th to the 2nd half of the 11th century A. D. (See IA, IXXVI, pp. 283 ff.). He opens his paper with a remark like this : "The religious works of the Jainas made their appearance first in Sanskrit, and then, assuming the garb of Indian vernaculars, spread through the country' Of course this will have to be .modified in view of the facts that the Jainas have their earliest literature in Prakrit ; and though Sanskrit works have influenced works in Kannada etc., original commentaries like that of Kesvararni on the Gommatasara were first written in Kannada and then later on translated into Sanskrit by Nemicandra (See Indian Culture, VII No. 1, pp. 23-33). M. Seshagiri Sastri pointed long back, as noted by E. Hultzsch (Quarterly Journal of the Mythic Society (QJMS), XVI, 4, p. 319) that Perudepanar who wrote a commentary on the grammar Virasoliyam of his teacher Budhamitra (contemporary of the Chola king Vira Rajendra who came
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 14 ) to the throne in A. D. 1062-3) refers to the Nariviruttam of Tiruttakka Devar. That means Tiruttakka Devar lived before the 2nd half of the 11th century A. D. T. A. Gopinatha Rao has, however, suggested that JCi is the earliest known tale of Jivandhara, that Tiruttakka was also a title and that the Tamil work is to be assigned to the latter half of the 9th century A. D. about the reign of Satyavakya-Kongunivarma Permanadi Rajamalla (A. D. 870-71). The latest view on the date (S.V. Pillai : Hist. of Tamil Lang. and Lit., Madras 1956, p. 160) is that Tiruttakka Devar probably lived in the first half of the 10th century A. D. during the reign of Satyavakya Kongunivarma Bhutagapperumanadigal (A. D. 908-950). Very lately (1952), a compilation of appreciative essays (in Tamil, pp. 256) by well known Tamil scholars on the Jivaka-cintamani is published by The Kancheepuram Jain Tamil Ilakkiya Manram. Most of the essays bear out G. U. Pope's famous remarks on this poem: "The great romantic epic which is at once the Iliad and Odyssey of the Tamil language, is one of the great epics of the world.' The difference of opinion about its date still continues. "One of the contributors in this book points out that one of the Thevaram singers was acquainted with Cintamani and quotes from it. Hence its date must be about 5th century A. D. when the Madura Sangam was in existence." It is obvious from his critical reviews of Kuppuswami's editions that right from the beginning E. Hultzsch was interested in the story of Jivandhara and the literature that has grown round about it. He reviewed the position of these studies from time to time; and it was he who gave us an English translation of the earliest known redaction of the story of Jivandhara, namely, the one furnished by Gunabhadra in his Uttarapurana, and left a detailed examination of the later versions to future researches (QJMS, XII, 4, Bangalore 1922). In the light of the earlier researches, recounted in brief above, Professor K. K. Handiqui has kindly contributed to this volume his learned Foreword which enables the reader to assess the Jivandhara-Campu as a Campu Kavya in the perspective of Sanskrit literature as a whole. 5. Some Problems pertaining to Jivandhara Story. There are, however, still a few problems connected with the Jivandhara story and literature bearing on it which need solution and further elucidation in the light of fresh evidence.
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 15 ) The common authorship of GC and KC is a presumption based on the slender fact that the author of toth the works is styled Tadibhasimca. But it has to be noted that in KC reither the name Oleyadera rcr the name of the teacher Puspasena is mentioned. Common ideas and expres. sions prove indebtedness of one to the other but not necessarily the common authorship. The same name is borne by many Jaina authors; so one has to be very cautious in establishing identity based merely on the common title or name. One Vadisimha is mentioned by Jinasena in his Adipurana (I. 54) and by Vadiraja (1. D. 1025) in his Farsyarathacarita (I. 21). As yet no sufficient proof has been brought forth to enable us to take Vadisimha and Vadibbasimha as identical, though a view like this is held by some (Vyayakumudacandra, Bombay 1938, Intro. p. 111 ff.). Lately a work Sradradasiddbi has come to light, and the name of its author is Vadibhasimha (See i nekanta IX, , pp. 291 ff.; also its ed. in the Manitchandra Dig. J. Granthamala, 44, Bombay 1950; also Premi: JSI, pp. 321 ff.). Tadibbasimha is after all a title, and with some, later on, even a name. It is borne by Ajitasena (c. 1087 A.D., see Epigraphia Carnatica (EC), VIII, Nagar No. 40, part ii, also No. 36-7 : also EC, 11, 67 [54]) and also by Sripala (c. 1137 A. D., EC, V. Belur No. 17). In fact T. A. Gopinatha Rao suggested and Pt. K. Bhujabali Shastri has developed the theory that Tadibhasimba is the same as Ajitasena who is mentioned in a number of epigraphs and who was a contemporary of one Puspasena (The Yasodharacarita, Tanjore 1912, Intro. p. 4 ; Jaina Siddhanta Bhaskara VI, 2, pp. 78 ff., VII pp. 1 ff.; also Premi. JSI, pp. 320 ff.). But from the available records it is not shown that Ajitasena had a name Oderadeva and that Puspasena vas bis teacher. Srutasagara's statement that Vadiraja and Vadibhasimba were the pupils of Somadeva is not confirmed by any other contemporary source ; and it cannot be forgotten that Srutasagara comes very late, long after all these authors. Srivijaya had a name Odeyadeva (EC, VIII, Nagar No. 40, part i) but the available facts hardly allow us to take him as identical with Odeyadeva, alias Vadibbasimba, the author of GC (E. Hultzsch : ZDMG, 68, pp. 695-700). A. Venkatasubbiah (JBBRAS, III 1-2, pp. 156-60, for 1928), while contradicting the above opinion of E. Hultzsch, holds the view that Srivijaya Odeyadeva of the inscriptions is the same as Odeyadeva Vadibbasimha, author of the GC, that he had a predecessor in Puspasena in some succession lists given in inscriptions, and that one would not be very wrong in believing that GO and KC were written in g.
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 16 ) 1027 A. D. He has not, however, specifically pointed out, as far as I see, to any inscriptio2 in which Sirijaca Oderadeva Vadibhasimha (all the three together) is referred to as claiosd or mentioned by him in his paper. As long as the title Tadibhasina is not associated with Stivijaya Odeyadeva, the question of identification remains open, If there is a reference by Slesa to a raler Rajaraja in the concluding verse of KC, then the author of it might be a coatemporary of the Chola monarch Rajarajadeva I (1. D. 935); or some put him as a contemporary of a second Rajaraja (4. D. 1145). . The title Jiyaka-Ciatamani has a regular significance ; and the name Gadya-Cintamani can be understood clearly only by presupposing Jivaka-Cintamani. The Tamil JCi is in verse, and the term Cintamani is appropriate in its title i:i apposition to the proper name Jivaka. Outside the Tamil area the Tamil text was klona possibly by the name Ointamani oily, and thereby its author also came to be famous as Cintamani (EJ, III, Narasipur No. 105). In the Tamil area, it seems to have been read in every house as it covered the fourfold topic of Dharma, Artha, Kama and Moksa (EC, II, 67 (54)). The Periyapurana came to be composed, because the Saivas used to read the Cintamani 'of the rough, false and thievish Jainas'. That only shows that the Cintamani had become popalar even outside the Jaina cire!es (The Yasodhara-carita, Tanjore 1912, Intro. pp. 2-3). The Tamil text is more exhaustive, and it is not surprising that Odeyadeva thought of giving a Sanskrit adaptation of it in croate style following the models of Subandhu and Bana. It is not unlikely that this is hinted by slesa in the concluding verse : loke Cintamanir ivaparah : and that the Sanskrit (Gadya-) Cintamani was asthana-bhusanah possibly patronised by some king. So far, among the available texts Gunabhadra's JC is taken to be the oldest, and by an objective textual test Professor K. K. Handiqui puts CJ after GC and KC. Similar study bas to be carried on with regard to the relative chronology of JCI, GC and K with special reference to Gunabhadra's text, individually and amo.g themselves. A full translation of Gunabhadra's text is available buth in English and Hindi (also in Marathi and Kannada); and it is to be earnestly hoped that some Tamil scholar will give us an authentic randering of the Jivaka-Cintamani either in English or in Hindi to facilitata further researches on the subject. We learn from our friend Shri T. S. Sripal, Madras, that the Czechoslo
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 17 ) vakian Tamil research scholar Dr. Kamil Zvelebil is working on JCi ; and the results of his researches are eagerly awaited. The authors of the Dharmasarmabhyudaya (DS) and JivandharaCampu have the same name, Haricandra ; both are Maha kavis; and both the works show striking common espressions and ideas. But it is rather conspicuous that nothing of the biographical details given in DS is found in the other text. Pt. Premi keeps the common authorship an open question. The DS is undoubtedly an eminent Kavya; and its author is steeped in the study of Magha. Jacobi has further shown (Vienna O. J., III for 1889) that some verses from DS have close resemblance with the gathas from the Gaulavaho of Vakpati (who it may incidentally be noted refers to one Haricandra, gatha 800). Besides, the Veminiryana of Vagbhata and Candraprabha-carita of Viranandi have parallels with the DS (See Premi : JSI, pp. 303 f.). All this means that DS should be studied in details in the back-ground of Sanskrit Kavya. It is well known that strings of names (na navali) and skeletons of stories were current in the circles of Jaina monks who further enriched them with details from their wider studies and elaborately narrated them for the occasion. It is seen how the Samaraiccakaba grew into a grand Campu in the hands of an encyclopaedio genius like Haribhadra, just from a string of names. Many of the tales included in the Mahapurana of Jinasena-Gunabhadra must have grown like this. So far we know only a few sources used by them; but possibly their main source, namely, the work Vagartha-samgrala (?) of Kaviparamespara (of which only a few quotations only are traced, see Proc. and Trans. of the A.-I.O.C., XIII, pp. 113-4, Nagpar 1946) has not come to light as yet. Under the circumstanges we have before us only two well dated tales of Jivandhara, the one, the earliest known, given by Gunabhadra (4. D. 897) and the other given Puspadanta in his Apabhramsa Mahapurana (A. D. 965): with these chronological landmarks the growth of the story has to be traced in different directions. One of the concluding verses of Gunabhadra perhaps indicates that he had the skeleton of the story before him. It is not unlikely that Gunabhadra had some sources, other than those in Sanskrit, either in Prakrit or in Dravidian languages before him : that alone explains a proper name like Prasasta-vanka (the name of a Carana monk, Uttarapurana 75-678, or verse No. 496 in the Tanjore ed.)
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 18 ) which is a hybrid Sanskrtisation : the correct name to be expected would be either Prasasta-Faktra or Prasasta-rakya. Such are the casual clues to pursue the problem of the earlier sources of Gunabhadra for the tale of Jivandhara. The pattern of the story of Jivandhara immediately reminds us of the Bshatkatha of Gunadhya. The Paisaci original is lost (Annals of the. B.O.R.I., XXI, 1-2, pp. 1-37, Poona 1940). But we possess today three Sanskrit adaptations of it: Bobatkatbaslokasargraba of Budhasyamin (c. 8th century A. D., Brhatkathamanjari of Ksemendra (c. 1000 A. D.) Bihatkathasaritsagara of Somadeva (c. 1061-S1 A. D.). It is doubtful whether Budhasyamin's text had reached the South in the 9th century A. D. But it is a fact that Jinasena knew the BIhatkatha of Gunadhya in its original, and he specifically refers to it with ingenious slesa in quite complimentary terms (I. 115) : adbhutArthAmimAM divyAM paramArthabRhatkathAm / lambhairanekaiH saMdRbdhAM guNADhyaiH pUrvasUribhiH / / It is quite natural that Gunabhadra might have used it or some other work of that pattern, viz., the Vasudevahindi which seems to have been known to some Tamil authors also (See Hist. of Tamil Lang, and Lit., p. 139). It is a matter for further researches to see how many characters, motifs, contexts and ideas in the Jivandhara story go back to the Brhatkatha. Of the Bshatkatha there is a Tamil adaptation, Perungadui, with Udayad as its hero, by Konguvel whose date is uncertain: some put him in the 5th or 6th century A.D., while others say that he could be hardly earlier than A.D. 750. Further to Durvinita (c. 600 A.D.), a Kannada author, is traditionally ascribed a Sanskrit version of Gunadhya's Bihatkatha. All this means that the elaboration and the growth of the story have to be studied not only with reference to the Uttarapurana but also the Bphatkatha versions in different languages. Side by side with the literary works on Jivandhara, there were being composed, in the South, Sanskrit, Tamil, and Kannada Kapyas about ather religious heroes like Varanga, Yasodhara and Karakandu; and the story of Jivandbara requires to be compared with them in details. For Yasodhara's story we noir possess the monumental study of the Yasastilaka by Professor K. K. Handiqui (Sholapur 1949).
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 19 ) These studies cannot be pursued easily in the absence of critical or authentic editions of the texts accompanied by detailed analysis or translation either in English or Hindi which alone will bring their contents within the easy reach of all. The editions of the Sanskrit texts dealing with the story of Jivandhara brought out by T. S. Kuppuswami Sastri have proved landmarks in Sanskrit literature, and some of them were prescribed even for the University examinations. But it is to be regretted that no subsequent editions of GC and CJ by using additional Mss. material were brought out during the last fifty years; and the copies of the first edition are no more available. The KC was reprinted more than once primarily for the attraction of Jivandhara's story and of numerous arthantaranyasas pregnant with great worldly wisdom with which the text is replete; but none of the subsequent editions equals the excellent edition of Kuppuswami Sastri. To meet this deficiency and to encourage further studies about the tale of Jivandhara and the literature bearing on it, it is proposed to make available the various texts in authentic and suitable editions based on additional material. This edition of CJ is the first step in that direction. Manuscripts of CJ are reported from Arrah, Bombay and Mysore. The present edition is an advance on the earlier editions; one more Ms. is used; the learned editor has explained the text in his lucid Sanskrit commentary; and further he has equipped the edition with a running Hindi translation. We record our sense of gratitu le to Shriman Sheth Shanti Prasadaji and his accomplished wife Shrimati Rama Raniji who founded the Bharatiya Jnanapitha which is publishing important Prakrit and Sanskrit works. Words fall short to express adequately the spirit of self-sacrifice and love of learning for its own sake of these great patrons of learning. Shri Shanti Prasadaji reminds us of Chamundaraya, Vastupala and Tejapala, and Shrimati Rama Raniji is following the great traditions of Danacintamani Attimabbe. If the Jnanapitha Lokodaya Granthamala aims at educating the public at large, the Jnanapitha Murtidevi Jaina Granthamala not only maintains the prestige but is also advancing the cause of ancient Indian learning, especially in its neglected branches. Thus the Jnanapitha is really serving a national cause and a great cul
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 20 ) tural purpose ; and all its publications are enriching our national language, Hindi. Shri Ayodhya Prasad Goyaliya is pushing the activities of the Juanapitha with great sincerity and zeal. Thanks are due to Pt. Pannalal Sahityacharya, who has edited the Jivandhara-campu with his Sanskrit commentary and Hindi Anuvada. It is very kind of, and we are very thankful to, Professor K. K. Handiqui, one of the leading Sanskritists of our land, for his excellent Fore Tord which precisely assesses the position of CJ in Sanskrit literature. It is earnestly hoped that this cdition will give fresh impetus to further researches so well begun by T. S. Kuppuswami Sastri and E. Hultzch in the story of Jivandhara and the literature associated with it. A. N. Upadhye H. L. Jain 6th March, 1958
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ FOREWORD Haricandra's Jivandhara-campu was first edited by T. S. Kuppuswami Sastri of Tanjore in 1905. The present edition with a simple commentary by the editor is a welcome addition to the Murtidevi Jaina Granthamala Series published by Bharatiya Jnanapitha, Banaras. The book deals with the story of Jivandhara and his romantic adventures which has both the features of a folktale and a religious romance, and is intended to serve also as a medium of preaching the doctrines of Jainism. The outline of the story of Jivandhara first appears, as far as we know, in Gunabhadra's Uttarapurana (75-183 ff.) composed in 897 A. D. It is, however, Vadibhasimha who appears to have given a systematic form to the story in his Gadyacintamani and Ksatracudamani both of which have the same theme, the adventures of Jivandhara and his attainment of sainthood after the joys and sorrows of wordly life. The latter work is a shorter version of the story with a strong moralising tendency written in easy verse in the Anustup metre, and perhaps meant for the edification of the ordinary layman. The Gadya-cintamani, on the other hand, is an elaborate prose romance written in Kavya style in the manner of Subandhu and Bana, and represents the longer version of the story in all its details. It is the work of a talented writer, a worthy pupil of Somadeva Suri, the author of Yasastilakacampu. If the Tamil Jivakacintamani is based on Vadibhasimha's version of the story of Jivandhara, as suggested by T.S. Kuppuswami Sastri in the Introduction to his edition of Ksatracudamani (Tanjore, 1903) it would be a further proof of the Sanskrit poet's popularity and influence on later writers. Haricandra's Jivandharacampu is a summary of the story of Jivandhara as related by Vadibhasinha in his two works mentioned above. Without the latter it would not be very easy to follow the story in all its details in Haricandra's narrative. His work is, however, not without interest, being written in mixed prose and verse; he appears to be the second Jaina Sanskrit writer to compose a Campu, though he does not rise to the heights of his great predecessor in the field. Like Vadibhasimha, he gives long descriptions in his work, but he often does so by curtailing the narrative. His love for descriptions is seen at its best in the elaborete account of the war between Kasthangara and Jivan
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 22 ) dhara in Jirandharacanya (Book )) Thich goes far beyond its counterpart in Vadibhasimha's sadyacintamani (Book X). Haricandra, the author of JiTandharacampu, appears to be the same as Haricandra who wrote the Dharnasarmabhyudaya Kavya in twenty Cantos. Kuppuswami Sastri, in his edition of Jivandhara campu, points out a number of strikiog verbal resemblances between the two works. For example, Jivandharacampil XI. 43 : keyaM lakSmIrapArA kva khalu jinapate nizcalaM niHspRhatvaM kvAsau suspaSTabodhaH sakalaviSayakaH kvezAnuddhatatvam / re re sarve kutIrthA vadata nijadhiyetyevamAmandranAdI bhIH svAmin dundubhiste vadati jldhrdhvaanpuuraanukaarii|| Dharmasarmabhyudaya XX. 99 : kveyaM lakSmIH kvedRzaM niHspRhatvaM kvedaM jJAnaM kvAstyanauddhatyamIhak / re re brUta drAkkutIrthA itIva jJAne bhaturdundubhiryomnyavAdIt // It may also be pointed out that there is a remarkable similarity between the following lines of a Prasasti verse occurring in Jivandharacampi and Dharmasarmabhyudaya respectively : (1) vidhattAM vAgdevyA saha paricayaM zrIranudinaM / mataM jainaM jIyAdvilasatu ca bhaktirjinapatau // (2) jIyAjjainamidaM mataM zamayatu karAnapIyaM kRpA / bhAratyA saha zIlayatvavirataM zrIH sAhacaryavratam / / It has been pointed out by scholars that Haricandra shows Magha's influence in his Dharmasarmabhyudaya, but it is not so well-known that he shows his acquaintence not only with Magha's work but also with Sriharsa's Naisadhiya-carita. in his Jivaandharacampu, The verse in the latter work has a close resemblance to a verse in the former : 1. JC II 51: sarojayugmaM bahudhA tapaHsthitaM babhUva tasyAzcaraNadvayaM dhruvm| na cet kathaM tatra ca haMsakAvimau sametya hRdyaM tanutAM kalasvanam / / 2. NC II. 38 : jalaje ravisevayeva ye padametatpadatAmavApatuH / dhruvametya rutaH sahaMsakIkurutaste vidhipatradaMpatI / / The following passage in the Jivandharacampu (I) is a somewhat clumsy adaptation of a verse in Sriharsa's poem (XII. 28) :
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 23 ) 1. "yasya ca ripumahilA vanamadhyamadhyAsInAH..."svazizubhyaH pUrvavAsanAvazena krIDArAjahaMsa mAnayeti nirbhayidbhyo bASpAmbupUrapUritavadanakamalanayanamInaprativimvapariSkRtastanAntarasarovarapratiphalitacandramasaM nirdizyAyaM te haMso mamApi virahAgnivyAlIDhavapuSastatheti prisaantvyaamaasuH|" etaddhItArinArI giribilavigaladvAsarA niHsarantI svakrIDAhaMsamohanahilazizubhRzaprArthitonnidracandrA / Akrandadbhari yattannayanajalamilacandrahaMsAnubimba pratyAsattiprahRSyattanayavihasitairAzvasInyazvasIca / / Haricandra is thus one of the earliest pcets to be influenced by Sriharsa's famous poem. The date of Haricandrz is not precisely known. He must be considerably later than Vadibhasimha whose literary activity belongs to the early years of the eleventh century A.D. A further clue is furnished by a dated Ms. of Haricandra's Dharmasarmabhyudaya preserved in the Sanghavi Pada Bhandara at Pattan, which was copied in Samrat 1287 (-56 =1231 A.D.), as mentioned in A Descriptive Cittalogue of Manuscripts in the Jain Bhandars at Pattan, Vol. 1, p. 32, Baroda 1937. From this it would be reasonable to suppose that the composition of Haricandra's poem could not have been later than, say, 1175 A.D. We shall not therefore be far wrong if we say that Haricandra flourished sometime between 1075 A.D. and 1175 A.D. Unfortunately Haricaudra's acquaintance with Sriharsa's Naisadhiyacarita does not help us to determine his date more precisely, as it is not certain whether that work belongs to the eleventh or twelfth century, a point which se hope to discuss elsewhere. In conclusion, I must express my thanks to my esteemed friend Dr. A. N. Upadhye for inviting me to write a few lines introducing this excellent edition of a neglected work to students of Sanskrit literature, K. K. HANDIQUI Jorhat (Assam) 12-1-58.
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA sampAdana-sAmagrI jIvandharacampUkA sampAdana zrI kuppU svAmI dvArA prakAzita mUla pustaka tathA bambaIse prApta eka hastalikhita pustakake AdhArapara kiyA gayA hai| (mUla pustaka mudrita hai ataH usake paricayadAnakI khAsa AvazyakatA pratIta nahIM hotI para ) bambaIse Agata hastalikhita prati paricayadAnakI apekSA rakhatI hai| saMpAdanake lie hastalikhita pratiyoMkA samavalokana apanA mahattvapUrNa sthAna rakhatA hai isalie isake lie hastalikhita pratiyoMko bahuta talAza kii| aneka jaina - ajaina bhANDAroMke adhyakSoMko likhA, samAcArapatroM meM bhI isakI sUcanA chapAI para kisI bhI bhANDArameM yaha prati upalabdha nahIM huii| antameM maiM eka prakArase nirAza hI ho gayA thA taba mere mitra paM0 kundanalAlajI, bambaI, mainejara rAmacandra granthamAlA, bambaIne sUcanA dI ki jIvandhara campUkI eka prati bhUlezvara jaina-mandira, bambaImeM hai| sUcanA hI nahIM unhoMne prayatna kara vaha prati mere pAsa bhijavA bhI dii| usI pustakake AdhArapara mudrita pratimeM pATha saMzodhana tathA pAThAntaroM kA saMgraha kiyA gyaa| isa pratikA saMkSipta paricaya isa prakAra hai yaha prati bhUlezvara jaina-mandira, vambaIse paM0 kundanalAlajIke satprayatna evaM mandira sambandhI vyavasthApaka samitike sauhArdrase prApta ho skii| isameM 1147 iJcake 75 patra haiM, pratyeka patrameM 15 paMktiyA~ aura pratyeka paMkti meM 30 se 35 taka akSara haiM, kAlI aura lAla syAhIse likhI gaI hai| isa pustakake antameM lipi-lekhanake viSayameM likhA hai ki "yAdRzaM pustakaM dRSTaM tAdRzaM likhitaM mama / zuddhAzuddhamazuddhaM vA mama dopo na dIyate // " asman granthe ajameramadhye zrIcandraprabhacaityAlayamadhye samApta kriyate zubhasambat 1856 nRpativikrame pauSakRSNA 13 zanaizcaraMvAsare zubhaM / maGgalaM bhagavAn vIro maGgalaM gautamaH prbhuH| maGgalaM kundakundAdyA jainadharmo'stu maGgalam // zrI jinAya namaH / / arthAt yaha grantha ajamerake candraprabha caityAlayameM pauSa kRSNa 13, zanivAra vikrama saMvat 1856 ko likhA gayA hai, kisane likhA hai isakA ullekha nahIM hai / isa pustakakA lekha atyanta azuddha hai| bIca-bIcameM kitane hI pATha chUTa gaye haiM aura kucha do-do bAra likhe gaye haiM, ya aura pameM prAyaH abheda hai / lAla syAhIke nizAna kevala zobhAke lie lagAye gaye haiN| jAna par3atA hai ki isakA lipikAra saMskRta bhASAse anabhijJa rahA hai| azuddha honepara bhI kucha sthaloMpara aise pATha mile haiM jo ki kupUsvAmIke dvArA prakAzita pustakameM chUTa gaye the tathA parivartita ho gaye the| aise chUTe hue zlokoM aura gadya khaNDoMko maiMne TippaNImeM 'ba' pustakake nAmase uddhRta hai| ___ pustakakI azuddhi bahulatA dekha ise mUla pustaka mAnanekA sAhasa nahIM ho sakA ataH zrI kuppUsvAmIke dvArA prakAzita pustakako ho mUla pustaka mAnakara isakA saMzodhana-saMpAdana kiyA gayA hai| granthakA nAma isa granthake puSpikA vAkyoM meM sarvatra granthakA nAma 'campu jIvandhara' ullikhita kiyA gayA hai para Ajakala jIvandhara campU isa atisukhada nAmase hI isakA vyavahAra kiyA jAne lagA hai,
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampU 30 yadyapi merI icchA thI ki granthakA nAma puSpikA vAkyake AdhArapara campu jIvandhara hI rakkhA jAya para bhAratIya jJAnapIThake pradhAna sampAdaka mahodayakA sujhAva pracalita nAma rakhanekA hI prApta huaa| jise maiMne svIkRta kara liyA ataH aba yaha grantha 'jIvandhara campU' isa nAma se hI prakAzita ho rahA hai / TIkA ora prakAzana - adhyayana aura adhyApanakI ora nisargataH pravRtti honeke kAraNa jahA~ maiMne jaina granthoMkA parizIlana kiyA hai vahA~ aneka ajaina granthoMkA bhI parizIlana kiyA hai aura usa parizIlanase maiM isa niSkarSapara pahu~cA ki jaina kaviyoMne saMskRta bhASAkA ratnabhANDAra bharanemeM koI kamI nahIM kI hai| bhale hI jaina sAhitya meM granthoM kI bahulatA na ho para jo bhI thor3ese grantha jainAcAryoM ke likhita Aja upalabdha haiM ve anya ajaina granthoMkI hor3a meM pIche rahane lAyaka nahIM haiM / kheda isa bAta kA hai ki samAjakA ravaiyA kucha aisA rahA hai ki uttamottama granthoM ko bhI janatA ke samakSa nahIM lA sakA hai / anya samAja meM jahA~ sAdhAraNase sAdhAraNa granthoMkI aneka TIkAe~ upalabdha haiM vahA~ jaina sAhityake mahattvapUrNa grantha bhI TIkArahita par3e haiM / jIvandhara campU apanI bhAva bhaGgI aura zabdArtha-sampattikI apekSA eka uttama kAvya mAnA jAtA hai para isa para eka bhI TIkA TippaNI nahIM / granthakartAke bhAvako AjakA vidyArthI saralatAse samajhanA cAhatA hai para hamAre jo prAcIna prakAzana haiM unase vidyArthI vargako nirAza honA par3atA hai / jIvandhara campU vizArada parIkSA kI pAThyapustaka hai isalie ise par3hAnekA avasara mujhe prAyaH prativarSa ho milatA rahatA hai| par3hAte samaya maiM anubhava karatA hU~ ki amukasthala itanA durUha hai ki use TIkA ke binA chAtra acchI taraha hRdayaMgata nahIM kara sakatA / yahI vicAra kara pA~ca-chaha varSa hue taba jIvandhara campUkI saMskRta-hindI TIkA likhI thI / jo ki Aja zrImAn paM0 phUlacandrajI siddhAnta zAstrIkI preraNA pAkara bhAratIya jJAnapITha banArasakI orase prakAzita ho rahI hai / saMskRta TokA vistRta TIkA hai isameM samAsa paryAya, alaMkAra, chanda Adike nirdeza se chAtroMkI vyutpatti bar3hAnekA paryApta dhyAna rakkhA gayA hai / hindI bhASAbhASI loga bhI isa granthake svarasase paricita hoM isa dRSTise pariziSTa meM hindI anuvAda bhI diyA gayA hai| isa taraha isa sAhityika sAdhanA ke dvArA AzA karatA hU~ ki hamArA vidyArthI varga to lAbhAnvita hogA hI sAtha hI sAhitya-sudhAbhilASI anya jana bhI mahAkavi haricandrakI rasadhArAkA AsvAdana kara sakeMge / kAvya, usakI vizeSatA tathA racayitA Adi prAsaGgika carcAe~ agrima prakaraNa meM dekhie / kAvya aura kAvyakA prayojana - kAvya, vaha sitAmizrita saMjIvanI hai ki jisake dvArA aneka duSpravRtti rUpI jvara anAyAsa hI zAnta ho jAte haiM / kAvyase na kevala manoraMjana hotA hai apitu usase dhArmika, naitika, dArzanika jJAnakI zikSA, kAyaroM ko sAhasa, vIra janoMko utsAha, zokAbhibhUta janoMko sAntvanA evaM udvigna citta vAloMko parama zAnti milatI hai / kAvyAlaMkAra meM likhA hai ki dharmArthakAmamokSANAM vailakSaNyaM kalAsu ca / prItiM karoti kIrtiJca sAdhukAvyanibandhanam // arthAt uttama kAvyakI ArAdhanA dharma, artha, kAma aura mokSa viSayaka cAturya, kalAoM meM prIti tathA kIrtiko karatA hai /
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA AcArya mammaTane apane kAvya prakAzameM kahA hai ki kAvyaM yazase'rthakRte vyavahAravide zivatarakSataye / sadyaH parinirvRtaye kAntAsammitatayopadezayuje // arthAt kAvya yaza, dhana, vyavahAra lAbha, amaGgala hAni, sadyaH santoSa aura kAntAsammita bhAvase upadeza dAnakA kAraNa hai| AcArya kuntakane zAstra aura kAvyameM antara batalAte hue likhA hai ki ___ kaTu kauSadhavacchAstramavidyAvyAdhinAzanam / ___ AhAdyamRtavatkAvyamavivekagadApaham // -vakrokti jIvita / arthAt zAstra to kaDuvI auSadhike samAna avidyArUpI rogako naSTa karanevAle haiM aura kAvya AnandadAyI amRtake samAna aviveka rUpI rogako haranevAlA hai / isa taraha vicAra karanepara vidita hotA hai ki kAvyake dvArA anAyAsa hI loka kalyANa sampanna ho jAtA hai / jaba pUrva AcAryoMne dekhA ki janatAkI ruci zAstroMke nIrasa adhyayana kI ora pUrvavat AkRSTa nahIM hotI hai taba unhoMne kAvyasudhAkI puTa de de kara zAstrIya carcAko sarala aura sugrAhya banA diyaa| yahI kAraNa hai ki kAvyakAlameM jinakI racanA huI hai aise nyAya, Ayurveda, jyautiSa Adike granthoMmeM bhI kAvyasudhAkA pravAha unake racayitAoMne pravAhita kiyA hai| kavR varNane' dhAtuse kavi zabda banatA hai jisako vyutpatti hotI hai 'kavane-varNayati iti kaviH' arthAt jo varNana kare use kavi kahate haiM / vidyAdharane apanI ekAvalImeM 'vayAti kaviH' isa prakAra bhI kavi zabda kI nirukti kI hai 'kaveH karma bhAvo vA kAvyam' kavikA jo bhAva athavA karma hai use kAvya kahate haiM / bhAmahane bhI likhA hai ki prajJA navanavonmeSazAlinI pratibhA mtaa| tadanuprANanAjIved varNanAnipuNaH kaviH / / tasya karma smRtaM kAvyam / arthAt nava navonmeSase suzobhita kaviko jo buddhi hai, use pratibhA kahate haiM / isa pratibhAke valapara jo jIvita hai tathA nAnA prakArake varNana karanemeM nipuNa hai use kavi kahate haiN| kavikA jo karma hai use kAvya kahate haiN| kavikA lakSaNa likhate hue AcArya ajitasenane bhI alaMkAracintAmaNimeM aisA hI likhA hai pratibhojIvano nAnAvarNanAnipugaH kRtiiN| nAnAbhyAsakuzAgrIyamatiryutpattimAn kaviH // yaha kAvya zabdakA niruktyartha hai jisameM kisIko vivAda nahIM hai para isake vAcyArthakA vibhinna AcAryoM ne vibhinna zailiyoMse varNana kiyA hai| yahA~ unameMse kuchakA nidarzana karA denA anAvazyaka nahIM hogAkAvyoMke vibhinna svarUpa mRdulalitapadADhaya guDhazabdArthahInaM janapadasukhabodhyaM yuktimannRtyayojyam / bahukRtarasamArga sandhisandhAnayuktaM sa bhavati zubhakAvyaM nATakaprekSakANAm // -nATyazAstra 16 / 118
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 jIvandharacaspU saMkSepAd vAkyamiSTArtha-vyavacchinnA padAvalI / kAvyaM sphuradalakAraM guNavaddoSavarjitam // -agnipurANa 337 / 6-7 // 'zabdArthoM sahitau kaavym| -kAvyAlaMkAra 10 zabdAthoM sahitau vakrakavivyApArazAlini / bandhe vyavasthitau kAvyaM tadvidAhlAdakAriNi // -vakrokti jIvita 17 nirdopaM guNavatkAvyamalaGkArairalaMkRtam / rasAnvitaM kaviH kurvan kIrti prItiM ca vindati // -sarasvatI kaNThAbharaNa 12 'tadadoSau zabdArthoM saguNAvanalaGkRtI punaH kvApi' -kAvyaprakAza adoSau saguNau sAlaGkArau ca zabdArthoM kAvyam / -kAvyAnuzAsana prathamAdhyAya ( hemacandrAcAryasya ) guNAlaGkArasahitau zabdArthoM doSavarjitau kAvyam -pratAparudrayazobhUpaNa sAdhuzabdArthasandarbha guNAlaGkArabhUSitam / sphuTarItirasopetaM kAvyaM kurvIta kIrtaye // -vAgbhaTAlaMkAra pAra zabdArthoM nidoSau saguNau prAyaH sAlaGkArau kAvyam / -kAvyAnuzAsana (dvitIya vAgbhaTTasya) nirdoSA lakSaNavatI sarItirguNabhUSitA / sAlaGkArarasAnekavRttirvAkkAvyanAmabhAk // -candrAloka 17 vAkyaM rasAtmakaM kAvyam -sAhityadarpaNa 13 kAyaM rasAdimavAkyaM -alaMkAra zekhara 11 zabdArthAlaMkRtIddhaM navarasakalitaM rItibhAvAbhirAmaM ___ vyaGgyAvartha vidopaM guNagaNakalitaM netRsadvarNanADhyam / lokadvandopakAri mphuTamiha tanutAt kAvyamayaM sukhArthI / nAnAzAstrapravINaH kaviratulamatiH puNyadharmoruhetum // -alaMkAra cintAmaNi / ramaNIyArthapratipAdakaH zabdaH kAvyam -rasagaGgAdhara / isa choTese prakaraNameM ina saba vibhinna matoM kI AlocanA azakya evaM anAvazyaka hai phira bhI itanA kaha sakanA apekSita hai ki saba lakSaNa eka hI kendrameM cakkara lagA rahe haiN| sabase antima mata paNDitarAja jagannAtha kA hai ki ramaNIya arthakA pratipAdana karanevAlA zabda samUha kAvya kahalAtA hai| bhale hI artha kI ramaNIyatA alaMkAra guNa, rIti, dhvani yA rasa Adi kisI tattvase prasphuTita huI hai 'camatkArapUrNa ukti hI kAvya hai' yaha kAvyake nAnA lakSaNoMkA svarasa hai| kAvya hetu kAvyakA hetu kyA hai ? isa viSayameM bhI sAhitya vidyA vizAradoMmeM vibhinna mata pAye jAte haiM phira bhI adhikAMza AcAryoMko mata yahI hai ki kAvyameM 1 zakti, 2 nipuNatA aura 3 abhyAsa ye tIna hI kAraNa haiM / rudraTane kAvyAlaMkArameM zaktikA lakSaNa likhA hai ki manasi sadA susamAdhini visphuraNamanekadhA nidheyasya / akliSTAni padAni ca vibhAnti yasyAmasau zaktiH // 1 / 15
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA arthAt jisake dvArA susthira cittameM aneka prakArake vAkyArthakA vinphuraNa tathA kAvyaracanAke anukUla komalakAnta padAvalI upasthita rahatI hai use zakti kahate haiN| zaktiko hI pratibhA kahate haiN| nAnA zAstradarzitvako nipuNatA kahate haiN| isI nipuNatA ko kitane hI AcAryoM ne vyutpatti nAmase ullekha kiyA hai| gurujanoMke samparkameM rahakara zAstraracanAke prati jA Adara bhAva hai use abhyAsa kahate haiM / isa viSayameM kucha AcAryoM ke ullekha isa prakAra haiM naisagikI ca pratibhA zrutaM ca bahu nirmalam / amandazcAbhiyogo'syAH kAraNaM kaavysmpdH|| -kAvyAdarza ruTasya 1303 tamyAsAranirAsAt sAragrahaNAcca vAruNaH karaNe / tritayamidaM vyApriyate zaktiyutpattirabhyAsaH // -kAvyAlaGkAra 111 zaktinipuNatAlokakAvyazAstrAdyavekSaNAt / kAvyajJazikSayAbhyAsa iti hetustadudbhave // -kAvyaprakAza 3 pratibhAkAraNaM tasya vyutpattistu vibhUSaNam / bhRzotpattikRdabhyAsa ityAdyakavisaMkathA / / -vAgbhaTAlaMkAra 13 ukta uddharaNAMse siddha hotA hai ki zakti (pratibhA) nipuNatA aura abhyAsa ye tIna hI kAvyake hetu haiM / parantu vAmana rAjazekhara tathA dvitIya vAgbhaTa Adi kucha sAhityakAroMne kevala pratibhAko hI kAvyakA hetu mAnA hai| vAmanane kAvyAlaMkAra sUtra 2316 meM kahA hai ki 'kavitvabIjaM pratibhAnam' arthAt kAvyakA kAraNa pratibhA hai| rAjazekharane kAvyamImAMsAmeM likhA hai ki-'sA kevalaM kAvye hetuH' iti yAyAvarIyaH / arthAt eka pratibhA hI kAvyakA hetu hai| dvitIya vAgbhaTane bhI apane kAvyAnuzAsanameM likhA hai ki-'pratibhaiva ca kavInAM kAvyakaraNa kAraNam / vyutpattyabhyAsau tasyA evaM saMskArakArako na tu kAvyahetU' arthAt pratibhA hI kAvya-nirmANa kA kAraNa hai, vyutpatti aura abhyAsa to usIkA saMskAra karanevAle haiN| ina ullekhoMkA niSkarSa yahI nikalatA hai ki kAvyanirmANameM prabhutA pramukha kAraNa hai aura vyutpatti athavA nipuNatA usameM zobhA utpanna karanevAlI hai| pratibhA aura vyutpattimeM balIyasI kauna hai ? isakA nirNaya kAlidAsa aura bhavabhUtike sAhityakA manthana karanevAle vidvAn sahaja hI samajha sakate haiN| kAvyake bhedaagnipurANameM kAvyake zravya, abhineya aura prakIrNa yaha tIna bheda batalAye gaye haiMzravyaM caivAbhineyaM ca prakIrNa sakaloktibhiH // -337 / 36 bhAmahane kAvyako gadya aura padya do bhAgoMmeM vibhakta karake phira saMskRta, prAkRta aura apabhraMza ye tIna bheda batalAye haiN| daNDIne kAvyAdarzameM ( 1 / 11) gadya, padya aura mizrita ye tIna bheda batalAye haiM / vAmanane kAvyAlaMkAra sUtrameM ( 1 / 3 / 21,26 ) gadya, padya ye do bheda batalAkara gadyake vRttagandhI, cUrNaka aura utkalikA isa prakAra tIna bheda tathA padyake aneka bheda batalAye haiN| rudraTane gadya aura padya ye do bheda batalAkara unako prAkRta, saMskRta, mAgadhI, paizAcI, zaurasenI aura apabhraMza ina chaha bhASAoMmeM vibhakta kiyA hai| hemacandrane prekSya (dRzya ) aura zravya ina do bhedoMmeM vibhakta kara prekSyako pAThya aura geya ina do bhedoMmeM tathA zravyako mahAkAvya, AkhyAyikA, campU aura anibaddha isa prakAra cAra bhedoM meM vibhakta kiyA hai| kAvyaprakAzakAra mammaTane uttama, madhyama aura jaghanya ye tIna bheda vatalAkara dhvaniko
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 jIvandharacampU uttama kAvya, guNIbhUta vyaGgayako madhyama kAvya aura zabdacitra tathA arthacitra ( zabdAlaMkAra tathA arthAlaMkAra ) ko jaghanya kAvya batalAyA hai| sAhitya darpaNakAra vizvanAtha kavine kAvyake dRzya aura zravya isa prakAra mUlameM do bheda batalAkara dRzyake rUpaka aura uparUpaka ye do bheda batalAye haiN| rUpakake 1 nATaka, 2 prakaraNa, 3 bhANa, 4 vyAyoga, 5 samavakAra, 6 Dima, 7 IhAmRga, 8 aGka, 6 vIthI, 10 prahasana ye daza bheda batalAye haiN| tathA uparUpakake 1 nATikA, 2 troTaka, 3 goSThI, 4 sahaka, 5 nATyarAsaka, 6 prasthAnaka, 7 ullApya, 8 kAvya, 6 preka, 10 rAsaka, 11 zrIgadita, 12 zilpaka, 13 vilAsikA, 14 durmallikA, 15 prakaraNI, 16 hallIsa, 17 bhaNikA aura 18 rulApaka ye aThAraha bheda batalAye haiN| ina sabake lakSaNa bharata munike nATyazAstra, daza rUpaka tathA sAhityadarpaNameM spaSTa kiye gaye haiN| zravya kAvyake padya aura gadya ye do bheda batalA kara padyake 1 muktaka, 2 yugmaka, 3 saMdAnitaka, 4 kalApaka, 6 kulaka, 6 mahAkAvya, 7 kAvya, 8 khaNDa kAvya, 6 koSa aura 10 trajyA ye daza bheda vanalAye haiM tathA gadya-kAvyake 1 muktaka, 2 vRttagandha, 3 utkalikAprAya aura 4 cUrNaka ye cAra bheda nirdiSTa kiye haiN| inake sivAya gadya-padya mizrita racanAse yukta campU-kAvya kahA hai| gadyapadyamayaM kAvyaM campUrityabhidhIyate' arthAt gadya-padyamizrita racanA campU kahalAtI hai| campU-kAvyakA vistAra aura usakI lokapriyatA ___ logoMkI ruci vibhinna prakArakI hotI hai, kucha loga to gadya-kAvyako adhika pasanda karate haiM aura kucha loga padya-kAvyako acchA mAnate haiM, para campU-kAvyameM donoMkI rucikA dhyAna rakkhA jAtA hai isalie yaha sabako apanI ora AkarSita karatA hai| mahAkavi haricandrane jIvandharacampUke prArambhameM kahA hai ki gadyAvaliH padyaparamparA ca pratyekamapyAvahati pramodam / harSaprakarSa tanute militvA drAgbAlyatAruNyavatIva kAntA / arthAt gadyAvalI aura padyAvalI donoM hI pramoda utpanna karatI haiM phira hamArA yaha kAvya to donoMse yukta hai ataH merI yaha racanA bAlya aura tAruNya avasthAse yukta kAntAke samAna atyAhlAda utpanna karegI isameM saMzaya nahIM hai| campU-sAhityakI ora jaba dRSTi DAlate haiM to sarvaprathama trivikrama bhaTTako 'nala-campU' para dRSTi jA sakatI hai| isameM nala-damayantakI manohAriNI kathA gumphita kI gaI hai| zleSa parisaMkhyA Adi alaMkAra pada-pada para isakI zobhA bar3hA rahe haiM / padavinyAsa itanA sarasa aura sukumAra hai ki kavikI kalAke prati mastaka zraddhAvanata ho jAtA hai| isI kavikI dUsarI racanA madAlasA campU bhI hai| yaha kavi I0 615 meM huA hai| isake vAda I0656 meM AcArya somadevake yazastilaka campUkI racanA huI hai| isa campUmeM AcArya ne kathAbhAgakI rakSA karate hue kitanA prameya bhara diyA hai ? yaha dekhate hI banatA hai| isake gadya kAdambarIse bhI cAra hAtha Age haiN| kalpanAe~ adbhuta haiN| kathAkA saundarya granthake prati AkapaNa utpanna karatA hai / somadevane prArambhameM hI likhA hai ki jisa prakAra nIrasa tRNa khAnevAlI gAyase sarasa dUdhakI dhArA pravAhita hotI hai usI prakAra jIvanaparyanta nyAya jaise nIrasa viSayakA adhyayana karanevAle mujhase isa kAvya-sudhAkI dhArA baha rahI hai / isa grantharUpI mahAsAgarameM avagAhana karanevAle vidvAn hI samajha sakate haiM ki AcArya somadevake hRdayameM kitanA agAdha vaiduSya bharA hai| unhoMne eka jagaha svayaM kahA hai ki loka-vimba aura kavitvameM samasta saMsAra somadevakA ucchiSTabhojI hai arthAt unake dvArA varNita vastukA hI saba varNana karanevAle haiM / isa mahAgranthameM ATha samucchAsa hai / antake tIna samucchrAsoMmeM samyagdarzana tathA upAsakAdhyaya
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA nAGgakA kitanA vistRta aura samayAnurUpa varNana kiyA hai yaha dekhate hI banatA hai| tRtIya ucchAsa to rAjanItikA bhaNDAra hI hai| __isake bAda mahAkavi haricandra ke 'jIvandharacampU' kAvyakI racanA huI hai| isakI kathA vAdIbhasiMhakI gadyacintAmaNi athavA jatracUDAmaNise lI gaI hai| yadyapi jIvandhara svAmIko kathAkA mUla srota gugabhadrake uttarapurAgameM milatA hai para usameM aura isameM kitane sthaloMmeM nAma tathA kathAnakameM vaicitrya pAyA jAtA hai| isameM pratyeka lambakI kathAvastu tathA pAtroMke nAma Adi gadyacintAmaNise milate-julate haiN| mahAkavine isa kAvyameM bhagavAna mahAvIra svAmIke samakAlIna kSatracUDAmaNi zrI jIvandhara svAmIkI kathA gumphita kI hai| pUrI kathA alaukika ghaTanAoMse bharI hai| kathAkI rocakatA dekhate hue jaba kabhI hRdayameM AtA hai ki yadi isakA citrapaTa bana jAtA to anAyAsa hI eka Adarza logoMke sAmane A jAtA / isa granthakI racanAmeM kavine bar3A kauzala dikhAyA hai| alaMkArakI puTa aura komala kAnta padAvalI baravaza pAThakake manako apanI ora AkRSTa kara letI hai| mujhe to lagatA hai ki kaviko nisargasiddha pratibhA prApta thI isIlie prakaraNAnukUla artha aura arthAnukUla zabdoMke DhUMr3hanemeM use jarA bhI prayatna nahIM karanA par3A hai| kitane hI gadya to itane kautukAvaha hai ki unheM par3hakara kavikI pratibhAkA alaukika camatkAra dRSTigata hone lagatA hai| nagarI-varNana, rAja-varNana, rAjJI-varNana, candrodaya, sUryodaya, vana-krIr3A, jala-krIr3A, yuddha Adi kAvyake samasta varNanIya vipayoMko kavine yathAsthAna itanA sajAkara rakkhA hai ki dekhate hI banatA hai| prastAvanA lekhake lie samaya atyanta alpa milA hai nahIM to granthake avataraNa dekara maiM siddha karatA ki kavikI kalamameM kitanA jAdU hai| astu, isake bAda jaina campU granthoM meM mahAkavi arhadAsake purudevacampUkA nambara AtA hai| isameM zleSAdi alaMkAroMkI pradhAnatA hai| bhagavAn AdinAthakA divya caritra, bhavAntara varNanake sAtha-sAtha usameM aMkita kiyA gayA hai| isake bAda bhojarAjake 'campU rAmAyaNa', abhinava kAlidAsake 'bhAgavata campU', kavi karNapUrake 'Ananda vRndAvana campU', jIva gosvAmIke 'gopAla campU', zrIzepa kRSNake 'pArijAtaharaNacampU, nIlakaNTha dIkSitake 'nIlakaNTha campU', veGkaTAdhvarIke 'vizvaguNAdarza campU', ananta kavike 'campU bhArata' kezavabhaTTake 'nRsiMha campU rAmanAthake 'candrazekhara campU' zrIkRSNakavike 'mandAra maranda campU' aura panta viThThalake 'gajendra campU' Adi grantha dRSTimeM Ate haiM jinameM lekhakoMne apanI gadya padya lekhanakI kalo dikhalAI hai| isa alpakAya lekhameM samagra granthoMkA paricaya de sakanA sambhava nahIM hai isalie nAma mAtra dekara santoSa dhAraNa kiyaa| isa prakAra gadya padyAtmaka campU sAhityakA bar3A vistAra hai| dazama IzavIya zatIke pUrvako campU racanA merI dRSTimeM nahIM AI hai| kAvyameM rasa jaina siddhAntake anusAra sAMsArika AtmAoMmeM prati samaya hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA aura veda ye kiJcit kaSAya sattA athavA udayakI apekSA vidyamAna rahatI haiN| java hAsya vagairahakA nimitta milatA hai taba hAsya Adi rasa prakaTa ho jAte haiM / inhIMko dUsarI jagaha sthAyibhAva kahA hai| yaha sthAyibhAva java vibhAva, anubhAva aura saMcArI bhAvoMke dvArA prasphuTita hotA hai taba rasa kahalAne lagatA hai / saba rasa nau haiM-1. zRGgAra, 2. hAsya, 3. karuNA, 4. raudra, 5. vIra, 6. bhayAnaka, 7. vIbhatsa, 8. adbhuta aura 6. zAnta / kaI loga zAntako 1, isakA sapramANa ullekha isI prastAvanA lekhameM Age dekheM /
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 jIvandharacampU rasa nahIM mAnate ataH unake mata se ATha hI rasa mAne gaye haiM / inake sivAya bharata sunine vAtsalyako bhI rasa mAnA hai taba 10 bheda hote haiM / ATha, nau aura daza ina tIna vikalpoMmeM 6 kA vikalpa anubhavagamya, yuktisaMgata aura adhika janasaMgata hai / kAvyakA pravAha- kAvyakA pravAha gadyakI apekSA adhika AnandadAyI hotA hai isalie vaha itane vegase pravAhita huA ki usane gadyaracanAko eka prakAra se tirobhUta hI kara diyA / dharmazAstra, nyAya, vyAkaraNa, jyotiSa, Ayurveda Adi viSayoMke grantha kAvya rUpameM hI likhe jAne lage / yahI kAraNa rahA ki saMskRta sAhitya meM padyamaya jitane grantha haiM utane gadyamaya grantha nahIM haiM / saMskRta sAhitya ke vipula bhANDArameM jaba gadyamaya granthoMkI aura dRSTipAta karate haiM taba kAdambarI, zrIharSacarita, dazakumAra carita, gadyacintAmaNi, tilakamaJjarI Adi daza pA~ca granthoMpara hI dRSTi ruka jAtI hai| para padyamaya granthoMpara avyAhata gati se Age bar3hatI jAtI hai / campU granthoMkA jo gadyakI apekSA adhika vistAra huA hai vaha sAtha meM padyake rahanese hI huA hai / kAvyameM guNa alaMkAra aura rIti- rasake bAda kAvyake sauSThavako bar3hAnevAle alaMkAra guNa aura rIti haiM / rItikA sthAna zarIra ke saMsthAna ke samAna hai / guNa, dayA, dAkSiNyAdi ke samAna utkarSAdhAyaka hai aura alaMkAra zabda tathA arthakI zobhA bar3hAnevAle asthAyI dharma haiM / inakA sthAna mAnava zarIrapara dhAraNa kiye hue kaTakakuNDalAdike samAna hai / eka samaya thA jaba kavitAke andara kavi loga zakti bhara alaMkAra rakhanekA prayatna karate the para aba samaya badala gayA hai, AjakA mAnava kavitAmeM arthako jitanA pasanda karatA hai utanA alaMkArako nahIM / eka samaya thA ki mahilAe~ nAnA prakAra ke AbhUSaNoMse ladI rahatI thIM para AjakI strIkA citta AbhUSaNoMkI upekSA karane lagA hai / kavi apanI dhArAse likhatA jAtA hai usameM anAyAsa jo alaMkAra Ate jAte haiM unheM kavi yathA sthAna baiThAtA jAtA hai para jahA~ kavi alaMkAra baiThAnekI bhAvanAse jo kucha likhatA yA kahatA hai vahA~ usakI kRtrimatA sAmane A jAtI hai, kAlidAsakI kavitA meM alaMkArakI viralatA hone para bhI saundarya hai / isakA kAraNa yahI hai ki ve alaMkArake pIche nahIM par3e haiN| apane yugameM alaMkAroMkA kramika vikAsa hote-hote carama sImA taka pahu~cA hai / yahA~ alaMkAroMkA nAmollekha tathA svarUpacitraNakI AvazyakatA nahIM hai / guNoMke viSayameM bhI AcAryoM meM vibhinna mata milate haiM / vAmanane 1 zleSa, 2 prasAda 3 samatA, 4 samAdhi, 5 mAdhurya, 6 oja, 7 saukumArya, 8 arthavyakti, 6 udAratA aura 10 kAnti daza guNa mAne haiM, to rAjA bhojane 24 guNa mAna rakkhe haiM / kinhIMne ATha hI guNa mAne haiM aura kinhoMne antameM calakara mAdhurya, oja aura prasAda ye tIna guNa mAne haiN| isameM sandeha nahIM ki ye tIna guNa kAvyake utkarSako bar3hAnemeM atyanta sahAyaka hote haiM / 1 racanAkI zailIko rIti kahate haiM, kucha loga adhika lambe samAsavAlI racanA pasanda karate haiM aura kucha choTe-choTe samAsavAlI racanAko acchA samajhate haiM / isIlie rItimeM bheda huA hai / rasake anukUla zabda yojanAkI dRSTine bhI rItiko janma diyA hai / isa taraha gauDI, pAJcAlI, lATI aura vaidarbhIke bhedase cAra prakArakI rItiyA~ sAhitya kSetra meM mAnI jAtI haiM / jIvandhara campU aura usake racayitA mahAkavi haricandra--- jIvandhara campUke viSaya meM pahale bahuta kucha likhA jA cukA hai / ataH yahA~ punarukti karanA anyAyya hogA / isake racayitA mahAkavi haricandra haiM / yadyapi kucha logoMkA dhyAna hai
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA ki yaha dharmazarmAbhyudayake kartA zrIharicandrakI racanA nahIM hai para dharmazarmAbhyudaya aura jIvandhara campUke bhAvoM tathA zabdoM meM jo samAnatA hai usase jAna par3atA hai ki donoMkA kartA eka honA caahie| isake sivAya jIvandhara campUkI jo hastalikhita prati upalabdha hai usake puSyikA vAkyoM meM isake kartA haricandrakA hI ullekha kiyA gayA hai| granthAntameM grandhakartAne svayaM apane nAmakA ullekha kiyA hai|' AMglavidvAn DAkTara kItha mahAzaya bhI haricandrako hI jIvandhara campUkA kartA mAnate haiN| yaha kahanA ki dharmazarmAbhyudaya dekhakara kisI pRSThavI kavine usake bhAva aura zabdoMko AtmasAt kara isakI racanA kI hai, yaha ucita nahIM jAna pdd'naa| marmatra vidvAnkI dRSTimeM yaha bAta anAyAsa A jAtI hai ki yaha vAta kavine anyatrase lI hai aura yaha svataH likhI hai| antatogatvA nakala nakala hI hai| jisa prakAra somadevake yazastilaka campUke nItibhAga aura nIti vAkyAmRtameM ekakartRka honeke kAraNa pada-pada para sAdRzya pAyA jAtA hai usI prakAra jIvandhara campU aura dharmazarmAbhyudayameM ekakartRka honese pada pada para sAhaza pAyA jAtA hai| donoM hI granthoM meM isakA pravAha, alaMkArakI puTa jaura zabdavinyAsakI zailI eka-sI hai| yahA~ maiM donoM granthoMke kucha avataraNa dekara isa vipayako spaSTa kara denA ucita samajhatA huuN| ____ jIvandhara campUke prArambhameM bhagavAn RSabhadeva, candraprabha, zAntinAtha, mahAvIra, ratnatraya tathA jinavANIko namaskAra kiyA gayA hai, isI prakAra dharmazarmAbhyudaya meM bhagavAn Rpabhadeva, candraprabha,zAntinAtha, mahAvIra, ratnatraya aura jinavANIko namaskAra kiyA gayA hai| dharmazarmAbhyudaya meM kathAnAyaka honese bhagavAn dharmanAthako bhI namaskAra kiyA gayA hai| inake sivAya dharmazarmAbhyudayameM eka zloka dvArA samudAya rUpameM samasta jinendroMko aura jIvandharacampUmeM samasta siddhoMko namaskAra kiyA hai| maGgalake bAda donoM hI granthoM meM eka-eka zlokake dvArA pUrvAcAryoM athavA pUrva kaviyoMkA smaraNa kiyA gayA hai / donoM granthoMkA kucha sAdRzya dekhie / jIvandhara cammU ___dharmazarmAbhyudaya apArasaMsArasantamasAndhIkRtajIvalokasya purapArthacatuSTayaprakAzanAyeva divAkarayugalanizAkarayugalavyAjena pradIpacatuSTayamAvibhrANe---pRSTha 4 apArasaMsAratamasyapAre __ santazcaturvargaphalAni sarve / itIya yo dvi-dvidivAkarenduvyAjena dhatte caturaH pradIpAn // -sarga : zloka 35 udayAstAcalamadhyasaJcArakhinnasya sarojabandhovizramAya vedhasA viracitairiva dhraadhrairdhaanyraashibhirudraasitm| -pRSTha 5 janaiH pratigrAmasamIpamuccaiH kRtA vRSADyavaradhAnyakUTA / yatrodayAstAcalamadhyagasya vizrAmazailA iva bhAnti bhAnoH / -sarga 1 zloka 48 1. aSTAbhiH svaguNairayaM kurupatiH puSTo'tha jIvandharaH siddhaH zrIharicandravAGmayamaghusyandiprasUnoccayaH / bhaktyArAdhitapAdapadyugalo lokAtizAyisabhAM nistalyAM nirapAyasaukhyalaharI saMprApa muktizriyam // ---58 lamba 11 jI0ca0
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 jIvandharacampU atidUrapravRddhazAkhAvilasitakaitavena hastamudasya vicitrapatatriviruteH kalpapAdapAn jenumivaahuuymaanH| -pRSTa 5 kalpadrumAn kalpitadAnazIlAn __ jetuM kilottAlapatatrinAdaiH / AhUya dUrAdvitaranti vRkSAH phalAnyacintyAni janAya yatra / / -sarga 1 zloka 55 (4) yathA yathAsIhudaraM vivRddhaM tathA tathAsyAH kucakumbhayugmam / zyAmAnanatvaM samamApa rAjJA svapnasya pAkAdanutApakA // -lambha 1 zloka 56 saMvRddhamudaraM vIcaya tatstanau mlinaannau| na sahante hi kaThinA madhyasthasyApi saMpadam // -lambha / zloka 57 vRddhiM parAmudaramApa yathA yathAsyAH zyAmAnanaH stanabharo'pi tathA tathAbhUt / yadvA nitAntakaThinAM prakRti bhajanto madhyasthamapyudayinaM na jaDAH sahante / -sarga 6 zloka 5 sA narapAlasatI mahAkavibhAratIva gambhIrArtham, zAradAbjasarasIva rAjahaMsam, ratnAkaraveleva maNim, purandaraharidivendumaNDalam / --pRSTa 23 sA bhAratIva catarAtigabhIramartha veleva gUDhamaNimaNDalamamburAzeH / paurandarI digiva merutirohitendu garbha tadA nRpavadhUdaMdhatI rarAja // -sarga 6 zloka 1 zyAmAnanaM kucayugaM dadhatI vadhUH sA pAthojinIva madhupAJcitakozayugmA / paGkAsya haMsamithunA sarasIva reje lolambacumbitagulucchayugA lateva // -lambha 3 padya 58 utkhAtapakilabisAviva rAjahaMsau zubhrau sabhRGgavadanAviva padakoSau / tasyAH stanau hRdi rasaiH sarasIva pUrNe saMrejaturgavalamecakacUcukAgrau // -sarga 6 zloka 8 (7) madhyadezazcakorAcyAH zizunA balinA tdaa| bhaktvA valivayaM rAjJastApenAbhUtsama guruH // -lambha 1 zloka 60 ekena tena balinA svabalena tsyaa| ___ bhaktvA valitrayamavardhata madhyadezaH // ......... -sarga 6 zloka 7
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA 36 (8) yathA yathA jiivkyaaminaasho| vivRddhimAgAdvilasatkalApaH / tathA tathAvardhata modavAdhi ruTelamUravyanikAyabhanuH / / -lambha 5 zloka 66 (8) citraM kimatajinayAminI pati yathA yathA vRddhimanazvarImagAt / sImAnamullaGya tathA tathAkhilaM pramodavAdhijagadapyapUrayan / / -sarga : zloka 2 manojagehasya tadaGgakasya vakSojavapreNa virAjitasya / urudvayaM stambhanibhaM vireje prataptacAmIkaracArarUpam // -lambha 3 zloka 55 (10) nAsA tadIyA mukhacandravimbA dvinirglnnvysudhorudhaaraa| ghanatvamApteva radAlimuktAmaNI tulAyaSTiriva vyalAsIt // -lasbha 3 zloka 64 (11) janapakSibandhAya pAzo kiM vedhasA kRtau| tatkarNAvutpalacyAjAJjanakapakSirakSigau // -lambha 4 zloka 66 udaJcaduccaiH stanavaprazAlina stadaGgakandapavilAsavezmanaH / varoruyugmaM navataptakAJcanaprapaJcitastambhanibhaM vyarAjata // -sarga 2 zloka 43 (10) lalAmalekhAzakalendunirgalat sudhorudhAreva ghanatvamAgatA / tadIyanAsA dvijaratnasaMhatestuleva kAntyA jagadapyatolayat // -sarga 2 zloka 43 (12) abhisArikAmivoccaiHstanazikharazobhitapatraracanAmanekaviTapasaMspRSTapayodharataTAM cArAmavIthIm / -pRSTha 77 kapolalAvaNyamayAmbupalvale patatsatRSNAkhilanetrapatriNAm / grahAya pAzAviva vedhasA kRtau tadIyako pRthulAMsacumbinau / -sarga 2 zloka 57 (12) uccastanazikholAsi patrazobhAmadUrataH / vanAlI vIcaya bhUpAlaH preyasImityabhApata // -sarga 3 zloka 22 anekaviTapaspRSTapayodharataTA svayam / vadatyudyAnamAleyamakulInatvamAtmanaH // -sarga 3 zloka 24 vakSaHsthaleSvatra cakoracakSuSoM priyaH praklaptAH sumamAlikA vabhuH / / antaHpravezodyatazambaradvipaH sanAtanAstoraNamAlikA iva / -lamma 4 zloka 13 khajo vicitrA hRdi jIvitezvaraiH ___ samAhitAzcArucakoracakSupAm / tadantare'ntaviMzato manobhuvazvakAsire vandanamAlikA iva // -sarga 12 zloka 54
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacaspU (14) uparijatarujArthaM vAmahastena kAcid vizatasurabhizAkhA sabyahastAptakAJcI / amalakanakagaurI nirgalannIvibandhA nayanasukhamanantaM kasya vA dAGga na tene|| -lambha 4 zloka 7 (14) udagrazAkhAkusumArthamudbhujA vyudasya pANidvayamaJcitodarI / nitambabhUtastadukUlabandhanA nitambinI kasya cakAra notsavam // -sarga 12 zloka 42 eka vicAraNIya bAta itanA saba honepara bhI eka bAta avazya vicAraNIya hai ki kavine jIvandhara campUmeM pA~ca aNuvratoMkA dhAraNa aura tIna makArakA tyAga inako zrAvakake ATha mUla guNa batalAyA hai aura dharmazarmAbhyudayameM madya mAMsa madhu tyAga tathA paJcodumbaraphalake tyAgako ATha mUla guNa batAyA hai / jaisA ki donoM granthoM meM kahA gayA hai hiMsAnRtasteyavadhUvyavAyaparigrahebhyo viratiH kathaJcit / madyasya mAMsasya ca mAkSikasya tyAgastathA mUlaguNA ime'STau-jI0 ca0 lambha 7 zloka 16 madyamAMsAsavatyAgaH paJcodumbaravarjanam / amI malagaNAH samyagdRSTeraTau prakIrtitAH // -dharmaH sarga 21 zloka 132 isI prakAra cAra zikSAbratoMke varNanameM bhI kucha vaiziSTaya hai sAmAyikaH proSadhakopavAsastathAtithInAmapi saMgrahazca / sallekhanA ceti catuHprakAraM zikSAvrataM zikSitamAgamaH // -jI ca0, lambha 7 zloka 18 sAmAyikamathAdyaM syAcchikSAvatamagAriNAm / Ataraudre parityajya trikAlaM jinavandanAt // 146 // nivRttirbhuktabhogAnAM vA syAtparvacatuthye / proSadhAkhyaM dvitIyaM tacchikSAvrata mitIritam // 150 // bhogopabhogasaMkhyAnaM kriyate yadalolupaiH / tRtIyaM tattadAkhyaM syAdduHkhadAvAnalodakam // 15 // gRhAgatAya yatkAle zuddhaM dAnaM yatAtmane / ante sallekhanA vAnyattaccaturtha prakIrtyate // 152 // arthAt jIvandhara campUmeM sAmAyika, proSadhopavAsa, atithisaMvibhAga aura sallekhanA ye cAra zikSAvrata ginAye gaye haiN| aura dharmazarmAbhyudayameM sAmAyika, proSadhopavAsa, bhogopabhoga parimANa, aura atithisaMvibhAga athavA sallekhanA ye cAra zikSAvrata kahe gaye haiN| eka hI granthakartA apane do granthoM meM do prakArakI mAnyatAoMkA ullekha karatA hai yaha vicAraNIya bAta hai / mUla guNa, guNavrata aura zikSAvratoMke nAmollekhameM jainAcAryoM meM zAsanabheda hai| itanA avazya hai ki AcAryoM ne etadvipayaka apanI mAnyatAkA ullekha karate hue kisI dUsarI mAnyatAkA nirAkaraNa kiyA ho, yaha dekhanemeM nahIM aayaa| phalataH jo do tIna prakArakI mAnyatAeM pracalita haiM ve sabako svIkArya hai| saMbhava hai ki kavine eka granthameM eka mAnyatAkA ullekha kiyA ho aura dUsare granthameM dUsarI mAnyatAko / dharmazarmAbhyudayameM zikSAvratoMkA varNana karate samaya atithisaMvibhAgake vikalpameM sallekhanAkA bhI nAmollekha karate hue kavine apanI taTasthatA sUcita kI bhI hai| yahA~ maiM itanA likha denA upayukta samajhatA hU~ ki yaha merA eka vicAra hai anya vidvAn bhI isa vapaya para vicArakara yathArtha bAtakA nirNaya kreN|
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA mahAkavi haricandrakI vidvattA aura racanA mAdhurya se jaina vidvAn to prabhAvita haiM hI, para ajaina vidvAn bhI kama prabhAvita nahIM haiM / jinhoMne inake dharmazarmAbhyudayako dekhA hai vaha avazya hI unakI praur3hatAkA prazaMsaka ho gayA hai ! dharmazarmAbhyudaya ke Upara yadyapi mAyake zizupAla vadhakI chAyA hai, para donoM ko dekhaneke bAda to maiM isa niSkarSa para pahu~cA hU~ ki utprekSA gagana meM jitanA haricandra vicaraNa kara sake haiM utanA mAtra nahIM kara sake haiN| mAtra par3hate-par3hAne citta Uba jAtA hai para dharmazarmAbhyudaya hAtha meM lene para use rakhanekA bhAna nahIM hotA / yaha kavi kaba huA ? kahA~ huA ? isakA nirNayAtmaka ullekha karanA kaThina hai | kavine dharmazarmAbhyudaya ke anta meM prazasti dete hue nimna zloka likhe haiM zrImAnameyamahimAsti sa momakAnAM vaMzaH samastajagatIvalyAvataMsaH / hastAvalambanamavApya yamullasantI vRdvApi na svalati durgapatheSu lakSmIH // 1 // muktAphalasthitiralaMkRtiSu prasiddhastatrAdeva iti nirmalamRnirAsIt / kAyastha eva niravadyaguNagrahaH sanneko'pi yaH kulamazeSamalaJcakAra ||2|| lAvaNyAmbunidhiH kalAkulagRhaM saubhAgya sadbhAgyayoH krIDAzma vilAsavAsavalabhI bhUpAspadaM sampadAm / zaucAcAra viveka vismayamahI prAgapriyA zUlinaH zarvANI pativratA praNayinI rathyeti tasyAbhavat // 3 // arhatpadAmbhoruhacaJcarIkastayoH sutaH zrIharicandra AsIt / guruprasAdAdamalA babhUvuH sArasvate srotasi yasya vAcaH // 4 // bhaktena zaktena ca lakSmaNena nirvyAkulo rAma ivAnujena / yaH pAramAsAditabuddhisenuH zAstrAmburAzeH paramAmasAda // 5 // padArthavaicitryarahasyasampatsarvasvanirvezamayAtprasAdAt / vAgdevatAyAH samavedi sabhyaH pazcimo'pi prathamastanUjaH // 6 // yaH karNapIyUSarasapravAhaM rasadhvaneradhvani sArthavAhaH / zrIdharmazarmAbhyudayAbhidhAnaM mahAkaviH kAvyamidaM vyadhatta // 7 // yatyasAramapi kAvyamidaM madIyamAdeyatAM jinapateranavaizcaritraiH / piNDaM mRdaH svayamudasya narA narendramudrAGkitaM kimu na mUrdhani dhArayanti // 8 // dakSaiH sAdhuparIkSitaM navanavollekhArpaNenAdarA yaccetaH kaSapaTTikAsu zatazaH prAptaprakarSodayam / nAnAbhaGgivicitrabhAvaghaTanA saubhAgyazobhAspadaM 41 tannaH kAvyasuvarNamastu kRtinAM karNadvayabhUpaNam // 3 // jIyAjainamidaM mataM zamayatu krUrAnapIyaM kRpA bhAratyA saha zIlayatyavirataM zrIH sAhacaryavratam / mAtsarya guSu vyajantu pizunAH saMtoSalIlAjuSaH santaH santu bhavantu ca zramavidaH sarve kavInAM janAH // 10 // isa prazastikA saMkSipta bhAva yaha hai ki pRthivIpara momaka vaMza prasiddha thA / usameM Ardradeva nAmaka puruSaratna hue jo kAyastha the, unakI strIkA nAma rathyA thA / una donoMke haricandra nAmakA putra huA / yaha haricandra jinendra bhagavAnke caraNa kamaloMkA bhramara thA / isake choTe bhAIkA nAma lakSmaNa thA / guruke prasAda se haricandrako vidyAkA lAbha huA thA / isa ullekhase yaha nahIM jAna par3atA ki inakA vAstavika nivAsa kahA~ thA ? aura inakA samaya kyA thA ? kulake vizeSaNoMse jAna par3atA hai ki haricandra kisI rAjamAnya kulake the aura
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampU 42 vaha gajamAnyatA unake yahA~ pIr3hiyoMse calI A rahI thii| kAyasthoMmeM jainadharmakI upAsanAke bahuta kama udAharaNa milate haiM aura haricandrakA udAharaNa unameM mukhya hai| jIvandhara campUke antameM prazastike rUpameM kucha bhI ullekha nahIM hai| dharmazarmAbhyudayakA prakAzana nirNayasAgara presa, bambaIkI kAvyamAlA sIrijameM huA thaa| granthake prArambhameM kAvyamAlAke saMpAdaka zrI mahAmahopAdhyAya paNDita durgAprasAdajIne likhA hai ki mahAkavi haricandra kAyasthavaMzake ziromaNi, digambarajainamatAnuyAyI Ardradevake putra haiM / inake samayakA ThIka-ThIka patA nahIM hai, itihAsa meM do harizcandra prasiddha haiN| eka to bhaTTAra haricandra vaha haiM ki jinakA ullekha harSacaritameM vANakavine nimna prakAra kiyA hai| padabandhojjvalo hArI kRtavarNakramasthitiH / bhaTTAraharicandrasya gadyabandho nRpAyate // aura dvitIya haricandra, vizvaprakAza koSake kartA mahezvarake pUrvapuruSa caraka saMhitAke TIkAkAra sAhasAGkarAjAke pradhAna vaidya haiN| inameMse prakRta haricandra koI eka hai athavA inake sivAya koI tIsarA hI vidvAn hai yaha saMzayAspada hai| phira bhI yaha kavi bhI apanI kavitAkI praur3hatAse mAghAdi prAcIna mahAkaviyoMkI kakSAmeM ArUDha hai isalie arvAcIna nahIM hai| 'saMskRta sAhityakA saMkSipta itihAsa' nAmaka pustakameM usake lekhaka zrI paM0 sItArAma jayarAma jozI ema0 e0 ne haricandra kavi para TippaNa likhate hue DA. kIthake matakA bhI ullekha kiyA hai ki jIvandharacampUkA racayitA dharmazarmAbhyudayakA racayitA haricandra hI hai aura usakA kAla I0 600 ke bAda batalAyA hai| yaha hama pahale likha Aye haiM ki haricandrane jIvandharacampUkA kathAnaka guNabhadrake uttarapurANase na lekara vAdIbhasiMhakI gadyacintAmaNise liyA hai isalie itanA to nizcita hai ki yaha kavi vAdIbhasiMhake paravartI hI hai| sAtha hI dharmazarmAbhyudayake ikkIsaveM sargameM jo tattva tathA zrAvakAcArakA nirUpaNa huA hai vaha AcArya somadevake upAsakAdhyayana [yazastilaka campU] ke AdhArapara huA hai isalie unase bhI paravartI hai / pATaNa [gujarAta ke saMghavI pAr3Ake pustaka bhANDArameM dharmazarmAbhyudayakI jo hastalikhita pustaka hai vaha 1287 varSe haricaMda kavi viracita dharmazamabhyuidayaM kAvyapustikA zrIratnAkarasUri Adezena kIrticandragaNinA likhitamiti bhadram' isa puSpikA vAkyase 1287 vikrama saMvatkI likhI huI hai itanA to siddha ho jAtA hai ki haricandra isake pUrvavartI hI haiN| gadyacintAmaNi aura kSatracUDAmaNi vAdIbhasiMha sUrikI amara racanAe~ haiN| inameM se kSatracUDAmaNimeM kathAkA upakrama batalAte hue unhoMne likhA hai ki sudharma gaNadharane rAjA zreNikake prati jo kathA kahI thI vahI maiM kaha rahA huuN| yathA zreNikapraznamuddizya sudharmo gaNanAyakaH / yathovAca mayApyetaducyate mokSalipsayA // 3 // -kSatracUDAmaNi, prathama lambha / jIvandharacampUmeM bhI yahI kahA gayA hai yA kathA bhUta bAtrIzaM zreNikaM prativarNitA / sudharmagaNanAthena tAM vaktuM prayatAmahe // 10 // -jIvandharacampU prathama lambha / isake sivAya kathAkA sAdRzya yahA~ takaki zabdoMkA sAdRzya bhI donoMkA milatA-julatA hai / jIvandharacampUke 11veM lambhameM eka zloka AtA hai kASThAGgarAyate kIzo rAjyametatphalAyate / madyate vanapAlo'yaM tyAjyaM rAjyamidaM mayA //
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA yaha zloka kSatracUDAmaNike nimna zlokakA parivartita rUpa hI vidita hotA hai 'madyate vanapAlo'yaM kASTAGgArayate hriH| rAjyaM phalAyate tasmAnmayaiva tyAjyameva tat // 28 // lambha 11 // jIvandharacampUke sAtaveM lambhake nimna zloka kSatracUr3AmaNike saptamalambhake uddhRta zlokAMse atyadhika anurUpa haiM paJcadhANuvratasampannA guNa zikSAvratodyatAH / samyagdarzanavijJAnAH sAvadyA gRhamedhinaH // 15 // -jIvandhara campU tricatuHpaJcabhirmuktA guNazikSANubhirvataiH / tattvadhIrucisampannAH sAvadyA gRhamedhinaH // 22 // -catracUDAmaNi hiMsAnRtasteyavadhUvyavAyaparigrahebhyo viratiH kathaJcit / madyasya mAMsasya ca mAkSikasya tyAgastathA mUlaguNA ime'STau // 16 // -jIvandhara campU ahiMsAsatyamasteyaM svastrImitavasugrahau / madyamAMsamadhutyAgaisteSAM mUlaguNASTakam // 23 // -kSatracUDAmaNi isI prakAra Age calakara kSatracUDAmaNike 'vRSasyantI' aura 'azvasyantI' ina pramukhako jI0 ca meM jyoMkA tyoM le liyA gayA hai / jaise vRSasyantI varArohA vRSaskandhaM kurUdvaham / vIcya tasyAGgasaundarya nAtRpat sA trapAkulA // 25 // -lamba 7, jIvandharacampU sA tu jAtA bRpasyantI vRSaskandhasya vIkSaNAt / aprApte hi ruciH strINAM na tu prApte kadAcana // 35 // -lamba 7, kSatracUDAmaNi azvasyantI vizAlAkSI vizvAdhikavibhojjvalam / kuruvIramuvAcedaM kusumAyudhavaJcitA // 28 // -~-lambha 7, jIvandharacampU azvasyantI vibhAvyenAmAkRtajJo vyarajyata / anurAgakRdajJAnAM vazinAM hi viraktaye // 36 // -lambha 7, kSatracUDAmaNi aura bhI kucha sAdRzya dekhiye'yazca samupasthitAyAM vipadi viSAdasya prigrhH| so'yaM caNDAtapacakitasya dAbahutabhuji paatH|' -gadyacintAmaNi pRSTha 26, lambha 1 kiM kalpate kuraGgAkSi zocanaM duHkhazAntaye / AtapaklezanAzAya pAvakasya pravezavat // -pra0 la0 zloka 53, jI0 ca. sumitrAdyAstayoH putrAsteSvapyanyatamo'syaham / vayasaiva vayaM pakvA vizve'pi na tu vidyayA // -kSatracUDA0 lamba 7, zloka 66 tayoH sutAH sumitrAdyAsteSvapyanyatamo'smyaham / vidyAhInA vayaM sarve nadyAhInA ivAdvayaH // -jI0 ca0 lambha 7, zloka 47 ina saba sAdRzyoMko dekhate hue jAna par3atA hai ki jIvandharacampUkI kathAkA AdhAra vAdIbhasiMha sUri dvArA viracita kSatracUDAmaNi athavA gadyacintAmaNi hI hai / yadyapi jIvandhara svAmIkI kathA guNabhadrake uttarapurANameM pacahattaraveM parvake 183veM zlokase lekara parvake anta taka vistArase dI gaI hai para vaha paurANika DhaMgakI kathA hai, bIca-bIcameM usameM avAntara anya kathAe~ bhI AtI haiN| guNamAlA Adi pAtroMke nAmoMmeM bhI antara par3atA hai, aisA lagatA hai ki vAdIbhasiMhane uttarapurANakI kathAko kAvyake sAMce meM DhAlaneke lie pariSkRta kiyA hai aura jIva
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampU ndharacampUkArane usI pariSkRta kathAko apane granthakA AdhAra banAyA hai / jIvandhara campUkArane uttarapurANako dekhA hI na ho so bAta nahIM / unhoMne uttarapurANako dekhA hai aura dekhakara kautukAvaha sthala apane granthameM likhe haiM / udAharaNa ke lie eka sthala paryApta hai-- 44 jIvandharakA guru lokapAla vidyAdhara, apanI pUrva kathA jIvandharako sunA rahA hai / vaha bhasmaka vyAdhike kAraNa jainatapasyA se bhraSTa hokara anya sAdhukA rUpa rakha letA hai aura bhojana karane ke lie jIvandharake sAtha gandhotkaTakI bhojanazAlA meM pahu~catA hai / jIvandhara ke sAmane garama bhojana AtA hai use dekha ve rone lagate haiM, sAdhu unase ronekA kAraNa pUchatA hai aura jIvandhara kautukapUrNa rItise roneke guNa batalAte haiN| isa ghaTanA kA vAdIbhasiMhakI gadyacintAmaNi aura kSatracUDAmaNi meM ullekha nahIM hai para guNabhadra ke uttarapurANa meM pAyA jAtA hai / jovandharacampUkArane bhI isa ghaTanA kA bar3A sundara varNana kiyA hai, dekhie - sahAyaiH saha saMvizya bhoktuM prArabdhavAnasau / athArbhakasvabhAvena sarvamuSNamidaM katham // 271 // bhuje'hamiti roditvA jananImakadarthayat / rudantaM taM samAlokya bhadvaitatte na yujyate // 272 // api tvaM vayasAtsIyAn dhIstho vIryAdibhirguNaiH / adharIkRta vizvo'si hetunA kena rodiSi // 273 iti tApasaveSeNa bhASitaH sa kumArakaH / zRNu pUjya na vetsi tvaM rodane'sminguNAnimAn // 274 // niryAti saMhatazleSmA vaimalyamapi netrayoH / zItIbhavati cAhAraH kathametannivAryate // 275 // ityAkhyattatsamAkarNya mAtAsya muditA satI / yathAvidhi sahAyaistaM saha samyagabhojayat // 276 // - uttarapurANa parba 75 tAvadarbhasvabhAvena sarvamuSNamidaM kathaM bhuJja'hamiti rodanavazena nayanakaJjayugasaJjAtamakarandapUrakAnukAriNIbhirazrudhArAbhirnayana kamalavAstavyalakSmIvakSaHsthalasthapuTitamAlAmuktA iva kirantaM bhavantaM samIkSya bhikSurayaM vizvAtizAyimatimahimamahitasya bhRzamaparodana nidAnasyApi tava rodanaM kathamiti cittabhittIyate cittamityAvabhASe / zrutvA vANIM tasya mandasmitena tanvanniryatkSIradhAreti zaGkAm / itthaM vAcAmAcacatte bhavAnvai mocAmAdhvI mAdhurImAdadhAnAm || 14 || zleSacchedo nayanayugalInirmalatvaM ca nAsA ziGkhANAnAM bhuvi nipatanaM koSNatA bhojyavarge / zabaddhamakara payodoSabAdhA nivRtti ranye'pyasmin paricitaguNA rodane saMbhavanti // 15 // - jIvandharacampU lamba 2 AbhAra pradarzana- vidvAnoMke Upara pUjyavara kSullaka zrI 105 gaNezaprasAdajI varNI mahArAjakA sadA varadahasta rahatA hai, eka bAra maiMne unheM likhA ki maiM candraprabha, dharmazarmAbhyudaya tathA jIvandharacampUkI saMskRta TIkA likha rahA huuN| to isake uttara meM unhoMne bar3I prasannatA prakaTa kI thI / gurujanoM kA AzIrvAda hara eka kArya meM pragati detA hai aisA merA vizvAsa hai, ataH mujhe yaha prakaTa karate hue gaurava hotA hai ki jIvandhara campUkI saMskRta tathA hindI TIkAke preraNAdAyaka pUjya varNojI hI haiN| isake prakAzana AdikI vyavasthAmeM zrI zraddheya nAthUrAmajI premI tathA zraddheya paM0 zrI phUlacandrajI
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA 45 zAstrI, banArasane paryApta prayatna kiyA hai| maiMne dekhA hai ki ukta donoM hI vyaktiyoMke vizAla hRdayameM sAhityika sevAko pragati denekI bhArI abhiruci vidyamAna hai| jJAnapIThake suyogya mantrI zrI ayodhyAprasAdajI goyalIya bhI tatparatAke sAtha sAhitya-prakAzanameM juTe hue haiN| bhUmikA. lekhanameM zrI jaina-sAhitya aura itihAsa [ zrI nAthUrAma premI ], saMskRta-sAhityakA itihAsa [zrI kanhaiyAlAla poddAra ], saMskRta-sAhityakA itihAsa [ DA0 baladeva upAdhyAya ] tathA saMskRtasAhityakA saMkSipta itihAsa [paM0 sItArAma jayarAma jozI ema0 ema0, sAhitya zAstrAcArya] Adise prakaraNopAtta sahAyatA lI gaI hai| isalie maiM ina sabake prati AbhArI huuN| zRGgAravahula kAvya-granthoMkA hindI-anuvAda likhate hue mujhe saGkoca vahuta hotA hai, para mUlAnugAmI anuvAdameM vaha saGkoca chor3anA par3A hai / granthameM kitane hI prakaraNa aise Aye haiM jinheM par3hakara pAThakoMko bhI saGkoca hogA, ataH yadi kadAcit zAstra-sabhA AdimeM granthakA vAcana cale to vaktA mahAzaya una prakaraNoMko chor3akara vAcana kareM aisI merI prArthanA hai| jIvandharacampU kAvya-grantha hai aura kAvyako zailIse likhA gayA hai isalie isameM prakaraNAnusAra zRGgArAdi sabhI rasoMkA uccatama varNana hai| antameM maiM apanI alpajJatAMke kAraNa granthakI TIkA tathA anuvAda AdimeM yadi kahIM truTi kara gayA hoU~ jo ki sarvathA sambhava hai to vidvajjana use kSamA kreNge| sAgara Azvina vadI 11, saM0 2015 vi0ni02484 vinItapannAlAla jaina
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayAnukramaNikA prathama lambha viSaya maGgalAcaraNa aura pIThikA jambUdvIpake hemAGgada dezameM rAjapurI nagarIkA varNana rAjA satyandharakA varNana vijayA rAnIkA varNana rAjA satyandharakI viSayAsakti aura mantriyoMkA hitopadeza kASThAGgArake lie rAjyasamarpaNa vijayA rAnIkA svapna darzana aura mAgadhajanoMke dvArA jAgaraNagIta patise svapnoMkA phala pUchanA, rAnIkA mUJchita honA, rAjAkA samajhAnA rAnIkI garbhAvasthAkA varNana kASThAGgArake dvArA mantriyoMke sAtha mantraNA, dharmadatta mantrIkA pratikAra karanA, rAja bhavanakA senA dvArA gherA jAnA, dvArapAlake dvArA rAjAko sUcanA, vijayAkA mUJchita honA, rAjAkA sambodhana, kekIyantrameM baiThAkara vijayAkA AkAzameM vicaraNa, yuddha, yaddha meM rAjAkA mArA jAnA rAnIke kekIyantrakA rAjapurIke zmazAnameM utaranA, jIvandharakA janma, rAnIkA vilApa, devIkA Agamata, gandhotkaTa vaizyake dvArA jIvandharakA apane ghara le jAnA, rAnIkA daNDaka vanameM pahu~canA jIvandharakI bAla-lIlAkA varNana dvitIya lambha jIvandharakA vidyAlayameM vidyAdhyayana, jIvandharake gurukI AtmakathA ekAntameM gurune jIvandharako batAyA ki 'tuma rAjaputra ho' kASThAGgArane tumhAre pitA satyandharako mArA hai, yaha sunakara jIvandharakA kAThAGgArake prati kupita honA tathA mAraneke lie udyata honA, guruke dvArA samajhAyA jAnA aura eka varSa taka kSamA grahaNa karanA / gurukA dIkSA lenaa| jIvandharake tAruNyakA varNana kAlakUTa vanacara dvArA gopAloMkA godhana harA jAnA, gopAloMkA kASThAGgArake dvArapara ronA, kASThAGgArakA senA bhejanA, senAkA hArakara bhAganA, nandagopakA ghoSaNA karAnA, jIvandharakA gopAloMko jItakara godhana vApisa lAnA, padmAsyakA govindAke sAtha vivAha honA tRtIya lambha padmAsyakI govindAke sAtha krIr3A, zrIdatta nAmaka vaizyako dhanArjanakI icchA, usakI samudra yAtrAkA varNana dvIpAntarameM dhanArjana, vApisa Ate samaya kRtrima tUphAnase usake jahAjakA DUba jAnA, eka kASThakhaNDake sahAre usakA bAhara nikalanA, dhara vidyAdharake lie apanA saba samAcAra sunAnA, usake sAtha vijayAdha parvatapara jAnA, vijayAdhakA varNana
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampU viSaya vijayAkI dakSiNa zreNI meM nityAlokapurI nagarI garuDavega rAjA, usako dhAriNI patnI tathA gandharvadattA putrIkA varNana, dhara vidyAdhara kA Atma pricy| garur3avegake sAtha zrIdattakA sAkSAtkAra, purAnI mitratAkA prakAza, svayaMvara ke lie zrIdattako kanyA sauMpA jAnA, zrIdattakA nagarImeM vApisa AnA, svayaMvara maNDapakA varNana, vINA-vAdanameM jIvandhara dvArA gandharvadattAkA parAjaya, gandharvadattAkA saundarya varNana aura vivAha sambhoga zRGgAra varNana caturtha lambha vasantaRtu varNana, nAgarika logoMkA vana krIr3Ake lie jAnA, vana krIDAkA varNana brAhmagoM ke dvArA kuttAkA ghAyala kiyA jAnA, jIvandharakA usake lie NamokAra mantra sunAnA, usake phalasvarUpa kuttAkA sudarzana yakSa honA, yakSake dvArA Akara jIvandhara kA AbhAra mAnanA jala-krIDAkA varNana jIvandharake dvArA guNamAlA aura suramaJjarIke cUrNakI parIkSAkA varNana hAthI kA guNamAlA kI ora AkramaNa, jIvandharake dvArA hAthIkA vaza kiyA jAnA, __jIvandhara aura guNamAlAke hRdayameM anurAgakI utpatti citralekhana, zuka dvArA patrapreSaNa jIvandhara aura guNamAlAkA vivAha pazcama lambha parAjita hAthIkA AhAra chor3anA, sevakoM dvArA kASThAGgArase jIvandharakI zikAyata karanA, kASThAGgArakA kupita hokara unheM pakar3aneke lie senA bhejnaa| senAke sAtha jIvandharakA yuddha, tadanantara gandhotkaTakI salAhase jIvandharakA kASThAGgArake sammukha jAnA, kASThAGgArake dvArA jIvandharako zUlAropaNakI sajA, jIvandhara dvArA sudarzana yakSakA smaraNa, yakSakA AnA, jIvandharako apane bhavanameM le jAkara unakA svAgata-sammAna karanA tIrthayAtrAke uddezyase jIvandharakA deza bhramaNa, eka aTavIke bIca dAvAnalameM phaMse hAthiyoMko dekhakara jIvandharake dvArA yakSakA smaraNa, yakSake dvArA jala varSAkara hAthiyoMkI rakSA honA pallava dezakI candrAbha nagarImeM rAjA dhanapatikI putrI padmAko sA~pake kATanepara jIvandharake dvArA usakA viSamocana / antameM jIvandharake sAtha usake vivAhakA varNana, alaMkAra dhAraNa Adi SaSTha lambha sUryAsta varNana, rAtritimira varNana, jIvandharakA padmAke gharase binA kahe cale jAnA, unakA patA calAneke lie dUta bhejanA, para patA nahIM calanA tIrthayAtrAke lie jIvandharakA bhramaNa jArI rahanA, kisI tapovanameM mithyAtapa tapane vAle sAdhuoMko jIvandharakA sadupadeza 91 106 106
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayAnukramaNikA viSaya pRSTa 118 126 vanameM jinavimAna (jinamandira) kA darzana, jIvandharake stotrake prabhAvase usake kivAi. apane Apa khula jAnA, jinabhagavAnke darzana aura pUjanakA varNana sevakake dvArA kSemanagarIke subhadraseTha tathA kSemazrIkA varNana, sevaka dvArA sUcanA milane para seThakA Agamana, jIvandharakA usake ghara jAnA, seTha dvArA putrI vivAhakI prArthanA, jIvandharakI svIkRti, tadanantara vivAha varNana saptama lambha jIvandharakA rAtrike samaya kSemazrIke bhavanase calA jAnA, jIvandharakI AbhUpaNa dAnakI icchA, kisAnakA sAmane AnA, usake lie jIvandhara dvArA gRhastha dharmakA upadeza deneke bAda AbhUSaNa dAna karanA, madhyAhnakAlameM jIvandharakA eka udyAna meM vizrAma karanA vidyAdharIkA jIvandhara para mohita honA, jIvandhara dvArA duHkhI vidyAdharake lie dharmo padeza denA, usameM striyoMke mAyAvabhAvakA varNana Adi jIvandharakA udyAnameM jAnA, kucha rAjakumAroM dvArA vANase Amake phala tor3anekA niSphala prayAsa, jIvandharakA apanI kalAkA pradarzana, rAjakumAroMke anurodhase jIvandharakA unake ghara jAnA / hemAbhapurIke rAjA dRDhamitrake dvArA jIvandharakA satkAra, jIvandharakA unake putroMke lie astra vidyAkA upadeza, kRtajJatAke rUpameM jIvandharake sAtha rAjaputrI-kanakamAlAkA vivAha aSTama lambha eka strI dvArA jIvandharake lie nandAyake AnekA samAcAra, donoM bandhuoMkA ciramilana, pichalI ghaTanAkA varNana, gandharvadattAkI sahAyatAse nandAyakA yahA~ taka AnA, gandharvadattAke patrameM guNamAlAke virahakA varNana rAjamandirake sAmane gopoM dvArA apane godhana curAye jAnekA vivaraNa, unakI rakSAke lie jIvandharakA jAnA, vahA~ padmAsya Adi mitroMkA milanA mitravArtA meM mitroMke apane AnekA vRttAnta tathA mArgameM vijayAmAtAke darzanakA varNana, use sunakara jIvandharakA mAtRdarzanake lie utkaNThita honA mAtRdarzana, yakSakA Agamana, mAtRprema darzana, jIvandharakI mAtAke prati svavikramokti, mAtAko AzvAsana dekara jIvandharakA rAjapurI jAnA, nagarake vAhara mitroMko ThaharAkara svayaM nagarakI pradakSiNA karanA, kandukake AghAtase sAgaradatta seThakI putrI vimalAke prati jIvandharakA anurAga bar3hanA tathA usake sAtha vivAha honA navama lambha vimalAko chor3a jIvandharakA mitroMke pAsa AnA, mitroMkI vyaGgayapUrNa vANIse prerita ho jIvandharakA suramaJjarIko vaza karanekA nizcaya karanA, vRddhakA rUpa banAkara suramaJjarIke mahala meM jAnA, vRddhAvasthAkA manohara varNana, suramaJjarI dvArA vRddhako bhojana karAnA, usakA vahIMpara vizrAma karanA, rAtrimeM AkarSaka gAnA gAnA, suramaJjarIkA jIvandharakI prAptikA upAya pUchanA, jIvandhara dvArA kAmadevakI pUjA karanekA upadeza denA, suramaJjarIkA vRddhako lekara kAmadevake mandira jAnA, vahA~ kAmadevakI pUjA tathA usase varadAnameM jIvandharakI prAptikI prArthanA, jIvandharakA 443 146 153
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampU pRSTha 154 viSaya asalI rUpameM prakaTa honA, antameM kuberadatta dvArA suramaJjarIke sAtha jIvandharakA vivAha honA dazama lambha jIvandhara kumArakA gandhotkaTa aura sunandAse milana, gandharvadattA tathA guNamAlAse milana, tadanantara svapakSako prabala karaneke uddezyase jIvandharakA apane mAmAke yahA~ videha dezameM jAnA, mAmA govinda rAjAke dvArA inakA satkAra tathA sammAna honA, mantriyoMke sAtha rAjamantraNA, taduparAnta govindarAjakA kASThAGgArake preSita patrake anusAra rAjapurI AnA, lakSmaNA nAmaka putrIkA svayaMvara racanA, jIvandharakA vijayI honA, kASThAGgArakA kupita hokara yuddha karanA, govinda rAjA dvArA kASThAGgArake kapaTakA rahasyodghATana karanA, aneka rAjAoMkA jIvandhara ke pakSameM AnA, jIvandhara tathA kASThAGgArakA bhayaMkara yuddha honA, usakA vistRta varNana, kASThAGgArakA mArA jAnA, vijayI jIvandharakA rojamahalameM praveza, kASThAGgArake parivArako abhaya dAna, lakSmaNAke sAtha jIvandharakA vivAha ekAdaza lambha jIvandharake rAjakauzalakA varNana, parivAra milana, mandira nirmANa, vijayA rAnIkA dIkSA lenA, jIvandharakI AThoM rAniyoM ke putrotpatti / vasantaRtumeM jovandharakA saparivAra vana krIDAke lie jAnA, vahA~ vanapAla dvArA vAnarI ke hAthase tAlaphalakA chInA jAnA dekhakara jIvandharakA virakta honA, vairAgya varNana, munirAjase dharmakA upadeza sunanA, apane pUrvabhava sunanA, apane putra satyandharako upadeza dekara rAjya denA, tadanantara dIkSA leneke uddezyase bhagavAn mahAvIrasvAmIke samavasaraNameM jAnA samavasaraNakA varNana, aSTaprAtihAryoM kA varNana, bhagavAn mahAvIrakA stavana kara dIkSA dhAraNa karanA, kaThina tapazcaryA karake mokSa prApta karanA pariziSTa-hindI anuvAda prathama lambha 170 217 dvitIya , tRtIya , caturtha 237 254 261 270 paJcama SaSTa saptama aSTama navama dazama " ekAdaza, 276 283 286 265 304 308 326
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAkaviharicandraviracitA jIvandharacampU: prathamo lambhaH yasya zrI kAntinAkasaritaH kUrmAyate'nitryaM sevAnamrasurendravajramakuTImAlA magalAyate / pazyannirjarayoSidambakatatirmona prapaJcAyate kSauNIzAJjalayaH payojamukulantyavyAtta vo'syo jinaH ||1|| zrIpAdAkrAntalokaH paramahimakaro'nantasaukhyapravodha stApadhvAttApanodaprathinanijaruciH sansamRhAdhinAthaH / zrImAndivyadhvaniprollasadakhilakalAvallabho manmanIpA nIlA jinyA vikAsaM vitaratu jinapo dhIracandraprabhezaH // 2 // udyaddivyadinezadIdhiticayaprAgbhArabhAbhAsurA hRpyatkAmakalApalAyanaparAH sacchAntikAnnyAkarAH / vairAgyAmRtapAna digdhavapuSaH kAruNyadhArAdharAH zrImanto guNino jayantu jayinaH zrIvIranAthAyaH // jIvaM jIvaMdharaM muktaH smAraM smAraM sukhAkaram / jIvandharaM campUkAvyaM vivRNomi samAsataH // agAdhe kAvyavArAzau kalibhaJjhAparidbhute / dIkSitAnAM titIpUrNa TIkA nIkAyatetarAm // kecidyapriyAH kecitpadyapatisamutsukAH / sarvapriyamidaM kAvyaM gadyapadyAvabhAsinam // athAnavadyagadyapadyavidyAvizAradaH svakIyavadanAravindavinirgatA mitsubhASitAkarNanApasAritavidvajjanatandro mahAkavirharicandraH 'gadyapadyamayaM kAvyaM campUrityabhidhIyate' iti lakSaNaka jIvandharacampUgranthaM prAripsunirvighnasamAptyarthamabhoSTadevatAM stotumAha-yasyeti yasyAgryajinasya / aGghrayordvayamahriyaM caraNayugalaM zriyopalakSitAnAM nakhAnAM narANAM kAntireva dIptireva nAkasarit suranadI gaGgeti yAvat tasyAH karma ivAcarati kurmAyate kacchapAyate / sevArthaM zuzrUpArthaM namrA vinatA surendrANAM purandarANAM yA vajramakuTImAlA hIrakamaulipaGktiH sA marAla ivAcarati marAlAyate haMsAyate / pazyantyo'valokayantyo yA nirjarayoSito devyastAsAmambakata tirnayanapaGktiH, mInAnAM matsyAnAM prapaJcaH samUha ivAcaratIti mInaprapaJcAyate / kSoNIzAnAM mahIpAnAmaJjalayo baDhakarapuTAni payojamukulAnIva kamalakuDmalAnIvAcarantIti payojamukulanti / sa prasiddhaH / agratho jinaH prathamastIrthakaraH / vo yuSmAn / avyAt racyAt / rUpakopamAlaGkArau // 1 // athASTamatIrthezaM candraprabhaM stotumAha- zrIpAdeti candraprabhazcAsAvIzazca candraprabhezaH, dhIro yazcandraprabhezo dhIracandraprabhezaH / aparimitadhairyayukto'STamatIrthakaraH / atha ca candraH / manmanISA madbuddhireva nIlAbjinI nIlakamalinI tasyAH | vikAsaM protphullatAM vitaratu pradadAtu / atha zleSeNa candracandraprabhayoH
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampRkAvye harIzapUjyo'yaharIzapUjyaH surezayandyo'pyasurezavandyaH / anaGgaramyo'pi zubhAGgaramyaH zrIzAntinAthaH zubhamAtanotu / / 3 / / AyatadivyazarIraM zivasaukhyakaraM subragbhirAzAsyam / ratirAgahInamADa'pUrva zrIvardhamAnakandapam // 4 // loko_bhAgavijane muktikAntAvirAjitAna / naSTakarmASTakAna siddhAna vizuddhAna vRdi bhAvaye // 5 // sAdRzyamAha / zriyA zobhayopalakSitI pAdau caraNa pakSe zriyopalakSitAH pAdAH kiraNAstairAkAnto vyAso loko bhuvanaM yena saH / parazvAsI mahimA ca paramahimA tasya karaH pakSe paramasya sAtizayasya himasya zainyasya karo vidhAtA / sugvasya bhAvaH saukhyaM, saukhyaM ca prabodhazceti saukhyaprabodhau, anantau saurayaprabodhI yasya so'pariminasugvajJAnaH pakSe'nanto gaukhyaM samAhlAdaH prabodho jAgaraNaM ca yasmAtmaH / tApasya bhavabhramagajanitasaMtApasya dhvAntasyAjJAnAndhakArasya cApanode'pasAraNe prathitA prakhyAtA nijarucirAnmAbhilApA yasya saH pakSe tApasya dinakarakara nikarasamutpannasaMtApasya dhvAntasya timirasya cApanode prathitA nijalcayaH svakIyakiraNA yasya sH| satAM sAdhUnAM samUhasya vRndasyAdhinAthaH ravAmI pakSe satAM nakSatrANAM samRhasyAdhinAthaH ptiH| zrIraSTaprAtihAryarUpA lavamIvidyate yasya sa pakSe lokottaracArutvalakSmIsulalitaH / divyazcAsau dhvanizceti divyadhva ninirakSaravANI tena prollasan zobhamAnaH, agvilakalAnAM nikhilavaidagdhyAnAM vallabhaH svAmI; divyadhvaniprollasa~zcAsAbakhilakalAvallabhazceti divyadhvanigrollasadakhilakalA vallabhaH / pakSe divi gagane'dhvani mArge nabhomArga iti yAvat , prollasannyaH zobhamAnA yA akhilakalApoDazAMsabhAgAstAsAM vallabhaH svAmI tAbhirvallabhaH priyo vaa| jinapo jinendraH / zleSAnuprANito rUpakAlaGkAraH // 2 // ___ atha zrIzAntinAthAcchubhAzaMsAmAha-harIzati, zrIzAntinAthaH poDazIrthakaraH zubhaM zreyaH Atanotu vistArayatu / atha viruddhavizeSaNestasya vaiziSTyaM pradarzayati / haraya indrA nArAyaNA vA te ca ta IzAzca harIzAstaiH pUjyo'rcanIyo'pi na tathAbhUta ityaharIzapUjya iti virodhaH / pakSe'hAmIzo'harIzaH sUryastena pUjyaH 'an' ityanena nakArasya rephaadeshH| surANAM devAnAmIzAH svAmino devendrAstairvandyo vandanIyo'pi na tathAbhUta insurezavandha iti virodhaH / pakSe'surANAM bhavanAmarANAmIza:svAmibhirvandhaH / aGgaramyaH zarIrasundaro na bhavanonyanagaramyaH, tathAbhUto'pi yaH zubhAGgena zubhazarIreNa ramyo manohara iti virodhaH pakSe'naGga iva kAma iva ramyA manoharaH / virodhAbhAso'laGkAraH // 3 // atha bhagavantaM vardhamAnaM stotumAha-Ayateti-apUrvamabhUtapUrvam / zrIvardhamAna eva zrImahAvIra eva kandarpaH kAmastam / IDe stomi / atha tasyApUrvanyaprakhyApanavizeSaNAni pradarzayati / AyataM dIrgha divyazarIraM sundaravana yasya tam / prasiddhaH kandapaH zarIrAbhAvatvena prasiddho'yaM tu tavaparItyeneti vaiziSTyam / zivasya mokSasya yatsaukhyaM zarma tasya karastam / prasiddhaH kando mokSasya rudrasya vA sukhavighAtakacena prasiddho'yaM tu tatkanu veneni vaiziSyam / sudRgbhiH samyagdRSTipurupaiH, AzAsyamabhilapaNIyaM prArthanIyaM vA, prasiddhaH kAmaH samyagdRSTipurupairAzAsyo na bhavani kintu sulocanAbhinArIbhirAzAsyo bhavaH yayaM tu tadvaparItyeneti vaiziSTyam / ratau surate rAgaH prema tena hInastaM sudRDhabrahmacaryavantam / prasiddhaH kandarpaH ratau surate svakIyapatnyAM vA yo rAgaH prItistena sahi tatvena prasiddho'yaM tu taduparItyeneti vaiziSTyam / adhikaaruuddhvaishissttyruupkaalngkaarH||4|| atha sidvAn stotumAha--lokoti-lokasya bhuvanasyo bhAga uparitanapradeza evaM vijano 1. pRjyaH ba0 / 2. --pUrva zrIvartha ya0 /
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamo lambhaH bhaje ratnatrayaM pratnaM bhavyalokaikabhUpaNam / topaNaM muktikAntAyAH pUpaNaM vAntasantateH / / 3 / / vAgI karmakRpANI droNI saMsArajaladhisaMtaraNe / veNIjinadhanamAlA jinavadanAmbhojabhAmurA jIyAt / / 7 / arandhrasadvRttamaNImanantaguNagumphitAma / apUrvamAlAM manye'haM pUrvAcAryaparamparAm / / 8 / / gadyAvaliH padmaparasparA ca pratyekamAyAvahati pramAdama / harpapraka tanute militvA nAbAlyatAruNyavatIva kAntA // 6 // yA kathA bhUtadhAtrIzaM zraNikaM prati varNitA / sudharmagaNanAthena tAM vaktuM prayatAmaha // 10 // madIyavANIramaNI caritArthA cirAdabhUt / vatre jIvandharaM devaM yA bhAvarjinanAyakam // 11 // nirjanadezastasmin / mukinitireva kAntA vallabhA tayA virAjitAH zobhitAstAna / naSTaM zukladhyAnAnalabhasmalAtkRtaM karmASTaka jJAnAvaraNAaSTakarmanikurambaM yastAna / vizuddhAn vimalAn / siddhAn bhagavataH siddhaparameSTinaH / hRdi cetami bhAvaye cintayAmi / neSAM dhyAnaM karomIti bhAvaH // 5 // ____ atha ratnatrayaM stotumAha-bhaje ini-panna prAcInaM zreSThaM vA / bhavyAzca te lokAzca ti bhavyalokAstepAmekama dvitIyaM bhUpaNamAbharaNaM tat / munireva nivRnireva kAntA priyA tsyaaH| topaNaM santoSapradam / dhvAntasya mohatimirasya yA santatiH samUhamnasyAH pUpaNaM sUryam / tnatrayaM samyagdarzanajJAna cAritrAtmaka maNitritayaM bhaje seve / rUpakAlaMkAraH // 6 // ___atha jinavANI stotumAha-vAryAni karmaNAM jJAnAvaraNAdInAM kRpANI karavAlikA kSetrAti yAvat ; saMmAra eva jaladhiH sAgarastasya saMtaraNe plabane doNI nakA, veNyA kezapAzena jitA nirjitA ghanamAlA mevapakaniyA sA / jinasyAI to bar3anAmbhoje mukhakamala bhAsurA zobhamAnA vANI sarasvatI jIpAna sarvotkaga vatAm // 7 // atha pUrvAcArya paramparAM smartumAha-arandhrati-ahaM haricandraH / pUrva ca ta AcAryAzca pUrvAcAryAnepA paramparA tAM pUrvasarisantatim / apUrvamAlAM vicitravajam / manye vedmi / atha tasyA apUrvanvaM dyotayitumAha-arandhrANi nizchidrANi niraticArANi sadvRttAni saJcAritrANyeva maNyo nnAni yasyAM tAM prasiddamAlA sarandhramaNiyuktA bhavatIyaM tu tadbhinneti vaiziSTayam / maNizabda IkArAnto'pyasti / anantA aparimitA ye guNAH sUtrANi samyagdarzanAdayo vA tairgumphitA dranthitA tAm / prasiddhamAlA hyekaguNagumphitA bhavatIyaM tvantAtInaguNagumphiteti vaiziSTyam / adhikArUDhavaiziSTyarUpakAlaGkAraH // 8 // ___ atha campUkAvyasya baiziSTyamAha--gadyAliriti-gadyAnAmAvaliH paMktirgadyAvaliH 'vRttabandhAcitaM gadyam iti gadyalakSaNam / padyAnAM parampareti padyaparamparA padyapattizca 'chanda baddhapaTaM padyam iti padyalakSaNam / pratyekramapyakaikamapi / pramodamAnandam / Avahati vidadhAti / tadvayaM milinvA tu bAlyatAruNyavatI zaizavayauvanavI zaizavAntayauvanaprArambhavati yAvat / kAnteva kAminIva / TrAnjhaTiti harpasya pramodasya prakarSam AdhikyaM tanute vistArayati / upamAlaMkAraH // 6 // ___ atha granthArambhapratijJAmAha-yA katheti-sudharmagaNanAthena sudharmAbhidhAnagaNadhareNa bhUtadhAtrIzaM bhUtazcAsI dhAtrIzazca tam vRttAvanipatim zreNika magadhasamrAjaM prati yA kathA varNitA yadAkhyAnaM varNitam / tAM kathAM vaktuM kathayitum / prayatAmahe prayannaM kurmahe // 50 // svavANyAzcAritArthyaM dyotayitumAha-madIyeti-sA madIyA mAmarkAnA vANI bhAratyeva ramaNI
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvye jIvandharasya caritaM duritamya hantu __ prAtA malImasatamApi madIyavANI / dhIrAna dhinAti niyataM malinAJjanazrI bimbAdharInayanapaGkajasaMgateva / / 12 / / atha lavaNaratnAkaranilakallolazayakuzezayaprakSiptamuktAvidrumarAjIvirAjitavelAlaGkRte, saMkaladvIpamadhyamavyAsAne'pi zobhAtizayena tepAmupari vartamAne, svamahimanirAkRtasurAdhipalokaM gaganatalacumbijamvRviTapikapaTena mastakamuddhRtya pratikSaNamIkSamANa iva, apArasaMsArasaMtamasAndhIkRtajIvalokasya puruSArthacatuSTayaprakAzanAyeva divAkarayugalanizAkarayugalavyAjena pradIpacatuSTayamAvibhrANe, mUrtIkRtalAvaNya iva mahImahilAyAH,raGgasthala iva zrIlAsikAlAsyasya, praticchanda iva nAkalokasya sakalalekhalocanamInAnAmAlambanakUpe jambUdvIpe, bharatakhaNDamaNDanAyamAnakamalavanamadhulubdhabhRGgamAlAvyAjena sakalalokalocanabandhanArthamAyasazRGkhalAmiva vibhrANam , paripAkapi -~-rrr----- rAmA / cirAt cirakAlena caritArthA kRtakRtyA abhUd babhUva / yA bhAvairanurAgapUrNAbhiprAyaH jinanAyaka jinendram, jovandharametannAmadheyaM devaM svAminaM vatre svIkRtavatI / jIvandharopAkhyAnavarNanena madIyA vANI kRtakRtyAbhUditi bhAvaH // 11 // __ atha jIvandharacaritasyAdbhutaprabhAvamAvirbhAvayitumAha-jIvandharasyeti-duritasya pApasya hantR vighAtaka jIvandharasya jIvakasya kathAnAyakasya caritamAkhyAnam / prAptA prAptavatI madIyavANI madbhAratI malImasatamApi sAtizayamalinApi satI niyataM nizcayena bimbAdharINAM suraktAdharANAM nayanapaGkajasaMgatA locanAravindasaMlagnA malinAJjanazrIriva malinakajalazrIriva dhIrAn vidupaH sudRDhacetasazca dhinoti pragayati kampayati ca / upmaalNkaarH||12|| atha jambUdvIpe hemAGgadaM nAma maNDalamastIti nirUpayati / tatra pUrva jambUdvIpaM varNayitumAhaathAdya nivedanAnantarama , lavaNaratnAkarasya lavaNodasya nirlolA atizayacapalA ye kallolAstaraGgA ta eva zayakuzezayAH karakamalAni taiH prakSiptA ye muktAvidrumA muktAphalapravAlAsteSAM rAjI partistayA virAjitA zobhitA yA velA tI tayA'laMkRtastasmin, sakalAzca te dvIpAzca sakalIpA nikhiladvIpA dhAtakIkhaNDaprabhRtaya iti yAvat / teSAM madhyaM madhyabhAgam, adhyAsIne'pyadhiSThite'pi zobhAtizayena saundaryAtirekeNa teSAM nikhiladvIpAnAmupayUz2a vartamAne vidyamAne, atyantaM zobhamAna iti yAvat ; gaganatalacumbI nabhastalasparzI yo jambUviTapI jambUvRkSastasya kapaTena vyAjena, mastaka mUrdhAnam, uddhatyonnamayya, svamahimnA svakIyaprabhAveNa nirAkRtastirakRto yaH surAvipalokaH purandarabhuvanaM svarga iti yAvat tam, pratikSaNaM pratisamayam, IkSata itIkSamANastasminnivAvalokamAna iva, apAramanavasAnaM yatsaMsArasaMtamasaM bhavatimiraM tenAndhIkRto yo jIvaloko jantusamUhastasya, puruSArthAnAM dharmArthakAmamokSANAM yaccatuSTayaM catuSka tasya prakAzanAyevAvalokanAyeva divAkarayugalasya sUryayugmasya nizAkarayugalasya candrayugmasya ca vyAjena dambhena pradIpacatuSTayaM dIpakacatuSTayam / AbibhrANe Adadhati / mahImahilAyAH pRthivIvanitAyAH, mUrtIkRtaM lAvaNyaM savigrahIkRtaM saundarya tasminniva, zrIlAsikAlAsyasya lakSmInaTInATyasya, raGgasthala iva raGgabhUmAviva, nAlakokasya svargapradezasya pratichanda iva pratibimba iva, sakalAzca te lekhAzca sakalalekhA nikhiladevAsteSAM locanAnyeva mInA matsyAstepAm / AlambanakRpe AdhArakUpe jambUdvIpe prathamadvIpe / bharatakhaNDasya bhAratavarpasya maNDanAyamAnamAbharagavadAcaradyatkamalavanaM tasya manu makarandaM tasmin lubdhAtyAsaktA yA bhRGgamAlA bhramarazreNistasya vyAjena dambhena, sakalalokAnAM nikhilajanAnAM locanAni nayanAni teSAM bandhanArthamavarodhanArtham / AyasazRGkhalA 5. sakalamadhyamadhyAsIne ba0 /
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamolamnaH zaGgakalamamaJjarIpujapiJjarIbhUtatayA patrikulapAtabhayAt kRSIvalanthaginapItAmbaramiva vibhrAgama : tatra tatra samarpitairabhraMlihai:jAvApaprabhRti napanakalitasantAjaninavairatayA naIyapadavImupagandhadbhiriva nijasaundaryasaMdarzanArthamAganaiH kulAcarikha uDyAnnAcalamadhyasaJcArakhinnanya sarojavandhovizramAya vedhasA viracitairiva dharAdhAnya zibhigar3Asitama : atirapravRddhazAkhAvalayavilasitakisalayakaitavena hastamudasya vicitrapatatrivintaiH kalpapAdapAjenumivAdayamAnaijanmatrabhRti jalasekAdyupakAreNa vardhakebhyo balAhakebhyaH phalaghuppAdIni samarpayatumiva meghamaNDalamavalambamAnairupavanatarupaNmaNDitama , vikacanIlottalanayanAbhiH pAmukhobhiGgajAlanIlAlakAbhimuditamInalAJchanamakarIzobhitacAracakrapayodharAbhinayulinajaghanAbhistaTinIvadhUTIbhiH parivRtamasti nistulaM hemAGgada nAma maNDalam / tatrAsti rAjanagarI jagati prasiddhA ___ yatsAlanIlamaNidIdhitimaddhamArgaH / rAhubhrameNa vivazastaraNiH sahasraH pAyuto'pi na hi layati gma sAlam / / 13 / / miva lohazRGkhalAM bibhrAgamiva daradiva / paripAkena pariNAmena pizaGgAH piGgalA yA kalamamaJjayoM dhAnyamaJjayastAsAM pujjaina samUhena piJjarIbhUtatayA pAtIbhUtatayA patriNAM pakSiNAM kulasya samRhasya pAnaH sampatanaM tasya bhayaM tasmAt , kRmIvala kRSakaiH sthagitamAcchAditaM pItAmbaraM pItavasanaM vibhrANamiva dadhAnamiva tatra tatra sarvatra samarpitaiH prarUH, abhra lihemaMghasparzibhiH, bIjAvApaprati bIjavikiraNAdArabhya tapanena sUryaNa kalitaH samupAdito yaH saMtApa AtapavAyA tena janitaMbairatayA manu-panna vaha panayA tIyapadavIM sUryamArgam, upalavadbhiriva sanAcchAdayagiriva, nijasaundaryasya svarka nagamAnya darzanArtha samavalokanArtham AgatairAyAtaH kulAcalariva kulagiribhiriva dinabannavAdinacantita banIlanizinvariza varSadharaparvatAH' inyunAH paT kulAbalAH, udayAstAcalyoH pUrvAparagiomadhye saMcAreNa nirantaragamanena khinnaH zrAntastamya, sarojabandhIH sUryasya, vizramAya zramadUrIkaraNAya vedhasA prajApanitA viracitanirmitaiH, dharAdharaiH parvatairiva dhAnyarAzibhibAhipuJjaH udbhAsitaM suzobhitam, atidRraM dRrataraM pravRheSu binnapu zAnvAvalayeSu zAkhAmaNDalaMpu vilalitAH zobhamAnA ye kisalayAH pallayAsteSAM kaitavana vyAjena hastaM karam, udAyokSipya vicitrA vividhajAto ye patatriNaH pakSiNasteSAM viruteH zabdaH, kalpApAna muratarUna , jaMtu parAbhavitum, AyamAnarAkArayadbhiH, janmaprabhRti yadA janma tadArabhya jalaseko nArAnibanamAI yasya tathAbhUto ya upakAra upagrahastena, vardhakebhyo vRddhidAyakebhyaH, vArivAhakA balAhakAstebhyo meghebhyaH paMdagIni yathe,paTiTana iti nipAtanena pUrvapadasya vaH, uttarapadAdezca lanvam, phalapuppANi prasabakusumAnyAdI yeSAM tAni, samarpayitumiva pradAnumiva, meghamaNDalaM dhanasamUham, avalambamAnairAzrayadbhiH, tatpavRkSasama haiH, maNDitaM zobhitam, vikavAni praphullAni nIlotpalAnyeva kuvalayAnyeva nayanAni locanA na bAsa tAmiH, padmAni kamalAnyeva sugyAni yAsAM tAbhiH, bhRGgajAlAni bhramarasamUhA eva nIlAlakAH kRpaNacUrNakuntalA yAsAM tAbhiH, muditasya prasannatya mInalAJchanasya madanatya yA makayoM dhvajacihnabhUtA jalajantuvizepAstAbhiH zobhitA alaGkRtA ye cArucakrA manoharacakravAkAsta eva payodharAH kuvA yAsa tAniH, dhanapulinAni vipulajaTAnyeva javanAni nitambAni yAsAM tAbhiH, taTinyo nadya eva vadhuTyo yuvatayastAbhiH parivRtaM pariveSTitam, nistulamupamAtItam, hemAGgadametannAmadheyaM maNDalaM janapadaH, asti vidyte|| atha tatra purI vargayitumAha-tatrAstIti-tatra hemAGgadamaNDa, jagati bhuvane, prasiddhA prakhyAtA, sA, rAjanagarI rAjapurI, asti vidyate, yasyA rAjapuyoH sAle prAkAre khacitAnAM nIlamaNInAM vaiDUryamaNInAM dIdhitibhiH kiraNa rukho vyApto mArgaH panthA yasya saH, taraNiH sUryaH, sahanna pAdAzcaraNAH kiraNAzca taiH,
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharatrampakAvya anbhAmukcumbisadhadhvajapaTapavanoddha tasaptAzvarathya zrAnteH saudAminIzrItulitatanulanAmAninImAninAyAH / yasyA mANikyagehAmRtacijharIkalpitodyadvitAne niryannIlAzmasAlacutiramarapure vadanamragbabhUva / / 14 / / yasyA hari maNimayAlayakAntijAle prate valAhakakule'pi sahasrarazmiH / durvAmbubuddhipanadAtmarathAzvarodha ___ klezAsahaH kimakarogamane'yane dve / / 15 / / yatsundarIbadanacandravilInacandra kAntAzmasaudhagalitaM salilaM pipAsuH / eNAGkaGkurativegavazAtsametya OM bhIto rayena nirayAn kRtasaudhasiMhAt / / 16 / / yamyAmanarvyanRpamandiradehalIpu gAratmataimUMgagaNA bahu vaJcitAH prAk / dRSTvApi komalatRNAni na 'saMspRzanti strImandahAsadhavalAni caranti tAni / / 17 // yuto'pi mahito'pi, rAhubhrameNa vidhuntuda vibhrameNa, vivazaH parAyattaH skhalitagatiriti yAvat san , sAlaM prAkAraM, nahi laGghayati sma nAtikrAmati sma / sUnnatamAlasuzobhitA sAsIditi bhAvaH / bhrAntimadutprekSAvirodhAbhAsAH // 13 // ___atha tAmeva rAjapurI varNayitumAha-ambhomugiti-ambhomukcumbino ghanasparzino ye saudhadhvajapaTAH prAsAdapatAkAvastrANi teSAM pavanena samIreNoddhRtA dUrIkRtA saptAzvarathyAnAM sUryavAhAnAM zrAntiH klAntiyaMyA tasyAH, saudAmina dhiyA vidyullacamyA tulitA sadRzI tanulatA zarIravallarI yAsAM, nathAbhUtA yA mAninyo vanitAstAbhirmAnitA sakRtA zobhiteti yAvat tasyAH, yasyA rAjapuryAH, mANikyohAnAM ratnamayaprAsAdAnAM prasRtAbhiniganya vistRtAmA rucijharIbhiH kAntiparamparAbhiH kalpitaM racinamudyavinAnaM vinatollocA yasmistasmina, amarapure svarga, niyantI nirgacchantI nIlAzmasAlasya nIlamaNimayaprAkAra tya dyutiH kAntiH, vandanasak vandanamAlA, babhUva / udAttAlaGkAraH // 14 // ___ atha tamyA AlayAnvarNayitumAha-yasyA iti-sahanarazmiH sUryaH, yasyA rAjapuryA harinmaNimayAnAM harihargaratnanirmitAnAmAlagrAnAM nilayAnAM kAntijAladIptisamR haiH, vyA'mitate, balAhakakule'pi mevasamRhe'pi durvAmbutruddhyA zataparvasaliladhiyA patanto nIcairAyAnto ya AnmarathAzvAH svakIyasyandanabAhAmteSAM rodha nibAraNe yaH klezo duHkhaM tasyAsahastaM soDhumasamarthaH san kim gamane gatau dve ayane dakSiNottarAbhiyA hai| mAgauM akarot vidadhau / bhrAntimadutprekSe // 15 // yanmundarIti-yasyA rAjapuryAH sundarINAM lalanAnAM badanacandra mukhendubhivilInA drutA ye candrakAntAzmasAyAzcandrakAnnarmANamandirANi tebhyo galitaM patitaM, salilaM jalaM pipAsuH pAtumicchuH, eNAGkarazcandramRgaH, anivezavazAt sanvaram, sametya samAgatya, kRtaH kRtrimazcAsau sauvasiMhazca bhavanamRgendrazca tammAna , bhItasvastaH san , rayena vegena, nirayAt niragacchat // 16 // yamyAmini-yasyAM nagaryAm, anANi amRlyAni zreSThA ti yAvat , yAni nRpamandirANi rAja 1. saMnzantaH 30
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamolambhaH udgrahAvalimAzritAnAM yatrAGganAnAM nayanAtpalazrIH ! gaGgAM sakhI svAmavalokinuM drAkavarga ganA sUryanuneva bhAti / / 8 / / yatprAsAiparamparAgatiphaladevAGganAmbAGganA . bhedaM dRSTinimepakauzalavazAnjAnAti yUnAM tatiH / yahar3ayazigegRhasthamudatIvaktre vimva vidhI vimbaM caiva samIkSya saMzayamagAn mvarbhAnugbhrAjira // 1 // yatmAdhAnavalokya nirjarapatininimapo'bhavad yamyA vIkSya sagejazobhiparikhAM gaGgA vipAdaM gtaa| yatranyAni jinAlayAni kalaya meruH svakArtambaraM mvIcakre ca baladvipaM surapurI yA vIkSya zokAkulA / / 2 / / bhavanAni teSAM dehalyastAsu gAnmaneruDe ratnaH, prAka, pUrvam, bahu bhUriza:, baJcitAH pranAritAH, mRgagaNA hariNasamUhAH, komalanuNAni mRduzappANi hariharNanRNAnIti yAvata , dRSTvApyabalocyApi, na saMspRzanni, na teSAM sparza kurvanti, tAnyeva haritanRNAni yadA strINAM nArINAM mandahAmena mminena dhavalA na mitAnna bhavanna tadA caranti bhakSayanti / bhrAntimadalaGkAraH / * udgreti-yatra nagaryAm, udagrA sUnnatA cAso hamyAMvalizca loyamantatizca tAm. AdhinAnAmadhiSTitAnAm, aGganAnAM nArINAm, nayanAnyutpalAnIveti nayanopalAni netrakuvalayAni tapAM zrIH zobhA, svAM svakIyAM sakhI vayasyAM gaGgAM mandAkinIm, avalokituM iSTuM dAga jhaTini, nvarga tridivaM gatA sUryamuneva yamuneva bhAti zobhate / utprekSAlaGkAraH // 18 // yatprAsAiti-yUnAM taruNAnAM tatiH paMktiH samUha iti yAvata , yasyA rAjapuryAH prAnnAiparamparAyAM bhavanazreNyAM pratiphalantyaH pratibimbandhana pariNamanyA yA devAGganAH suryaH, tAzca svAGganAzca svakIyavallabhAzveni dvandvamtAmu bhedaM vaiziSTyam, dRSTipu nayaneSu nimeSaH pacmapAta eva kaizalaM naipuNyaM tasya bazastasmAta, jAnAti budhyate, tabalyA yuvatayo devIsAnnabhA Asana kevalaM nimeSa eva tAsAM nArIcayodhako babhUva / devInAM nayaneSu nimepo na jAyata iti prasiddhiH ! abhrAjire gaganAGgaNe, svarbhAna rAhuH, yasyA nagaryA vaiharyazirogRhasthAnAM nIlamaNimayAgraniketanapRSTasthitAnAM sudanInAM zobhanadantAnAM nArINAM vaktrendubigvaM mukhacandramaNDalaM, vidhozca candrabhasazca, bimbameva maNDalamapi, samIkSya vilokya, saMzayaM ko'tra candra iti saMdehama, agAt prApan , iN gatAvinyasya luGi rUpam 'iNo gAG luGi iti gADAdezaH / yatratyasudatIvadanAni vidhuvimvasadRzAnyAsanniti bhAvaH / pUrvArdhe vyatireka uttarArdhe ca saMzayAlaGkAraH // 16 // yatsaudhAniti-yasyA rAjapuryAH sauvAn rAjabhavanAni, avalokya dRSTvA, nirjarapatirindraH drAka kSipram, ninimepaH pamapAtarahitaH, abhavad babhUva, saudhAnAM zobhAtizayaM dRSTvA vismayena vinimeSo'bhUditi bhAvaH / yasyA nagaryAH, sarojaiH kamaleH zobhinI samullAsinI parikhA khAtaM tAm, vAdhya vilokya, gaGgA bhAgIrathI, vipAdaM khedaM pakSe vipamatIni viSAdaH zivastaM gatA prAptA / yatratyAni yavanavAni jinAlayAni jinendramandirANi kalayanpazyan mehamAdriH, svakasyAnmana ArtasvaraM pIDAjanitasvayaM pakSe svasya kArtasvaraM svasya suvarNamayatvam, svIcakre'GgIcakAra, surapurI ca devapurI ca, yAM rAjapurI, vAcya dRSTvA, zokAkulA duHkhavyagrA satI balahipamindra pakSe vabayorekyAbaladviSaM parAkramaripuM nirdala mati yAvata, svIcakra iti kriyayA sambandhaH / nirjarapatiprakRtInAM svabhAvasiddheSu nirnimeSanvAdiSu mAMdhAdInAM darzanamya kAraNayenoprekSaNAdunprekSAlaGkAraH, taJca zlepo'nuprANayati // 20 // 1. -tatyAH 10
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacanAye zAnti nma zamnamahinA mahanIyavRti to bhayamaulimaniraJjinapadapITaH / manyaM dharanininirmuvi banya kIrtiH pratyAdhibhiH saha digatamavApa zubhrA / / 21 // yazca kila saMkrandana ivAnaminogamaH. antaka iva mahipIsamadhiSThinaH, varaNa ivAzA-narakSaNaH. pavana iba palAmoDacira:, hara iva mahAsenAnuyAtaH, nArAyaNa iva varAhavapuSkalodayoddhatadharaNovalayaH, sarojasaMbhava ina sakalasAramvanAmarasabhAnubhUtiH bhadraguNo'dhya nAgo, vidhudhapati-pi kula naH, suvarNadharo'pyanAdityAgaH. lagnArthapopakavacano'pi narasArthapopakavacanaH, AgamAlyAzrito'pi nAgamAlyAzritaH / atha nagarIvarNanAnantaraM rAjAnaM vargayitmAha-zAsti smeti-zasto mahimA yasya sa prazastamAhAyopetaH mahanIyA zlAvIyA vRttiyavahaniyanya saH, bhUpAnAM pArthivAnAM maulimaNibhirmukuTarannaranito'NIkRtaH pAdapITazcaraNAsanaM yasya saH, sanyaM dharazcAsau kSitipatizceti sAyaMdharakSitipatiH, sanyandharAbhidhAno nRpaH, tAM rAjapurIm, zAsti sma pAlayati sma, yasya nRpasya zubhrA dhavalA, kIrtiH samajJA, 'yazaH kIrti: namajJA ca' ityamaraH / suvi pRthivyAma, pratyarthibhirarAtibhiH saha sArtham, digantaM kASTAntam, avApa prAyA / vigatAzatiravadAtakArtisampannazcAmAvAmIditi bhAvaH / sahoktiralaMkAraH // 21 // ___ atha tasya vaiziSTyaM darzayanumAha-yazcati-yazca satyandharaH, kileti vAkyAlaGkAra aitihye vA, saMkrandana iva purandara iva, AnanDinaH samAhAditaH sumanasAM vidupAM gaNaH samUho yena, purandarapakSe sumanogaNo devasamUhaH, antaka iva yama iva mahipyA kRtAbhiSekayA paTTarAcyA samadhiSTito yuktaH, yamapakSe svavAhanabhUtamahiSapatnIsahitaH, varaNa iba pracetA iva, A samantAcchAntaM nirUpadravaM rakSaNaM yasya saH, varuNapane AzAntasya pazcimakASTAntasya rakSaNaM yasmAnlaH, pavana iva samIra iva. padmAyA latyA Amodena haNa ruciro manoharaH, pavanapane padmAnAM kamalAnAmAmodena saurabhAtizayena ruciraH subhagaH, hara iva ziva iva, mahAsenayA vizAlavRtanayA'nuyAto'nugataH, zivapanne mahAsenena kArtikeyAbhidhAnena svaputreNAnuyAto'nugataH, nArAyaNa iva viSNuriva, barAhavetkRTyuddhenu ya udayo vijayastenodataM samunnamitaM dharaNIvalayaM mahImaNDalaM yena maH, viSNupakSe varAhasya sUkarasya vayuSkalayA zarIrakalayA ya udayo'vatArastenoddhataM rasAtalAnsamunnItaM dharaNIvalayaM bhUmaNDalaM yena saH, sarojasaMbhava iva vedhA iva kalAbhizcAturIbhiH sahitaH sakalaH, sAro balaM svaM dhanaM yasya saH sArasvaH, tAmaralasya kamalasyeva AyA dIranubhUtirupabhogo yasya saH, sakalazcAmau sArasvazceti sakalasArasvaH sakalasArasvazcAsau tAmarasabhAnubhUtizceti sakalasArasvatAmarasabhAnubhUtiH, athavA sakalAH mamadA ye sArasvatAH sarasvatIbhaktA paNDitAsteSAM yAmarasabhA sthAyisamitistasyAmanubhUtiH prabhAvo yasya saH, vedhaHpakSe sakalAH sacAturIkAH samagrA vA ye'marA devA athavA sArasvatAmarA laukAntikadevavizeSAsteSAM sabhAyAmanubhUtiH prabhAvo yasya saH, atra sarvatra zliSTopamAlaGkAraH / bhadraguNo'pi diggajavizeSaguNe'pi anAgo'gajaH pakSe bhadraguNayuktopyaparAdhazUnyaH, AgazzabdasyAdantavamapi kvacitprayujyate, vibudhapatirapIndro'pi ko pRthivyAM lInaH sthitaH pakSe vibudhAnAM vidupAM patiH svAmI vidvacchRSTo'pi san kulIno'bhitrAtaH, suvarNavaro'pi sumerurapi, anAdityAgo'sUryaparvataH sUryAgamanarahitazela iti yAvat pane suvarNa ro'pi sundararUpadhArako'pi, anAdirAdirahitastyAgo dAnaM yasya saH, rasenopalakSito'oM rasArthastasya popakANi samarthakAni vacanAni yasya tathAbhUto'pi san , na tathAbhUta iti narasAyopakavacanaH pakSe narAgAM manujAnAM sArthasya samUhasya poSakANi vacanAni yasya saH,AgamasyAptanibandhanazAstrasyAlyA paGktyA''zrito'pi sevito'pi tathA na bhavatIti nAgamAlyAzritaH pakSe nAgAnAM gajAnAM mAlyena paGknyA''zritaH sathinaH sahita iti yAvat / atra sarvatra virodhAbhAsAlaGkAraH / astIti zepaH /
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamo lambhaH kIrtiryasya digaGganAkucataTIpATIrasaMvAdinI tejazrIH kila tatra kuGkamakumAlaMkArazaGkAvA / AjJA yamya mahAmahIzamakuTIpvAkalpamAlAyane yatsevA sadathinAM paricitA svargadravargAvate / / 20 // yasminchAsati maha maNDalaM manamAliyAdiyogI manda tAvalepu. parAgaH mumanikara, nIcasebanA nijagAsu, AtaMvattvaM phalitavanarAjipu, karapIDanaM nitasvinIkucakumbha, vividhArthacitA vyAkhyAnakalAma, nAstivAdo nArImadhyapradeza pu. guNabhaGgo yuddhapa. skhalasaGgaH kalamaDulA, apAGgatA kuraGgAnIlocanataraGgapu. malinamukhatA mAnina stananulegu AgamakuTilanA bhujaGgapu: ajinAnurAgaH zUlapANI, sopasarganA dhAtpu, daridrabhAvaH zAnadarIlAmudareSu. dvijitA phaNipu. palA tameva varNayitumAha-kIrtiriti-yasya satyanArastha, kIrtiH samajJA yaza iti yAdana , dimaGganAnAM kATAkAsinInAM kurataTIpu vajJojapradezeSu pATIranya candanasya saMvAdinI samarthikA tattulyani yAvata / tejaHzrI: pratApalakSmIH, tatra digaGganAkucaTIyu kuGkumena kAramArega kRtaH vihito yo laGkArI bhUpA stra zaGkAvahA saMdehotpAdikA, antati zeSaH, kileti vArtAyAm / yasya nRpasya, AjJA nidezaH, mahAmaha zAnAM mahArAjAnAM makuTInu maulapu, AkalpamAleva nepadhyatrabhivAvarata tyAkalpamAlAyane / sakRdekavArana, paricitA prAptA, yasya nRpasya sevA zuzrUyA, arthinAM yAcakAnAm, svargadravaH kalpavRkSAsteSAM vargaH samRha ivAcarati / upamA // 22 // atha zlapaga parisaMkhyAlaGkAreNa tameva varNayitumAha-yasminniti-yasmina mutyandare maha:maNDalaM pRthivIvalayaM zAlati rakSati sati, madamAlinyAdiyogI dAnajanyakAlu pyAdisaMbandhaH, mattadantAvaleSu mattamataGgajeSveva paramatyantaM vyavasthitaM nAnyatra garvajanyakAlupyAdisambandhI babhUva, parAgaH kausumaM rajaH kusumanikarepu puSpasamUheveva nAnyatra parAgo mahAparAko babhUva, nIcasya nimnasthAnasya sevanA prAtiH nimnamAsu nadIpleva nAnyatra nacAnAM kSudrAgAM sevanopAsanA babhUva, RtunAM vikAra ArtavaM tasya bhAva ArnavacaM, phalitAH sajjAtakalA yA vanarAjayaH kAnanapayastAsu nAnyatrAvitAM duHkhavatAM bhAva AnaMvatvaM duHmiti yAvad babhUva, karayuvajanapaNibhiH pIDanaM saMmaInaM nitasbidInAM kAminInAM kucakumbhanu stanakalazepveva nAnyana karavalibhipatigrAhyadravyanAgairiti yAvat pIDanaM klezo babhUva, vividhArthAnAM nakavidhapadArthAnAM cintA vicAroM vyAkhyAnakalAnu dezanAcAturISveva nAnyatra vividhAnAM nekAkArAgAmarthAnAM lavaNatailahiGguguDAdInAM cintA babhUva, nAstivAdaH kRzataratvena nAsyeveti kathana nArINAM vanitAnAM madhyapradezeSa kaTisthAneveva nAnyatra nAstivAdo'milapitapadArthAbhAvanivedanaM babhUva, gugasya mauA bhaGgo binAzazveda iti yAvat , yuddhe tu samareSveva nAnyatra guNAnAM dayAdAkSiNyAdInAM bhaGgo vinAzo babhUva, khalena godhUmAdidhAnyapavitrIkaraNayuktasthAnavizeSeNa saGgaH samAgamaH, kalamakuleSu vrIhisamRheSveva nAnyatra khaleduSTeH saGgaH saMsoM babhUva, apAGgatA kaTAkSatA kuraGgAkSINAM mRgalocanAnAM locanataraGgeyu nayanaparamparAsveva nAnyannApAGgatA vikalAGgatA babhUva, malinamukhatA kRSNApratA mAninInAM nArINAM stanamukuleSu kucakujhalepatreva nAnyatra malinamunmatA durjanatA babhUva, durjano hi kRSNavadanatvena prasiddhaH, Agama Agamane kuTilatA vakratvaM bhujaGgeSu sarpapveva nAnyatrAgame siddhAnte kuTilatA vanavaM mAyAvica banUba, ajine dharmapyanurAgaH prItiH zUlapANI ziva evaM nAnyatra jinAnurAgasya jinendrabhanerabhAvo'jinAnurAgo babhUva, sopasargatA prAdhupasargasahitatA dhAtumveva bhUprabhRtidhAnupveva nAnyatra sopasargatA sopavatA babhUva, daridratA kRzatA zAtodarIgAM kRzodarINAM nArINAmudarepu jaTharepveva nAnyatra daridrabhAvI nirdhanatvaM banUva, dvijihvatA sarpatvaM phaNiSu sapveda nAnyatra dvijihvatA pizunatA babhUva, palAzitA patrasahitatA vipinatarupaNDeSu kAnanAnokahakalApepveva nAnyatra palaM mAMsamaznAtIti palAzI tasya bhAvaH
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvye zitA vipinatara paNDe, adhararAgaH sudatImukhakamaleSu: tIkSNatA kovidabuddhi, kaThinatA kAntA - kucepu, nIcatA nAbhigahvarepu, virodhaH paJcarepu, apavAditA nIroSThyakAvyepu, ghanayogabhaGgo varSAvasAnepu. kalikopacAraH kAmasaMtApepu, kalahaMsakulaM krIDAsarasISu paramevaM vyavasthitam / vaktraM candraprabhaM yadbhujayugamajitaM yasya gAtraM supArzva kRtyaM svAdhInadharmyaM hRdi purucaritaM zItalaM suvratAcyam / rAjyaM zrIvardhamAnaM kulamativimalaM kIrtivRndaM tvanantaM so'yaM pratyakSatIrtheza iva vijayate vizvavidyAvinodaH // 23 // yatpANipallavavRtAsi jalAgnimajja 10 cchatrujAtsamuditAM jalavindurAjam / tArAvalIti tu vadanti janA mRta tatrAnyathA makara mInakulIrakAH ke / / 24 / palAzitA mAMsAzitvaM babhUva, adhare dantacchade rAgo'ruNimA sudatInAM nArINAM mukhakamaleSu vadanAravindeSveva nAnyatrAvareSu nIceSu rAgaH prItiracararAgo babhUva, tIcNasya bhAvastIkSNatA kuzAgratA kovidAnAM vipazcitAM buddhayo dhiyastAsveva nAnyatra tIcNatA tigmatA kaThorateti yAvad babhUva, kaThinatA kaThoratA kAntAnAM vanitAnAM kuceSu vakSojeSveva nAnyatra kaThinatA nirdayatA babhUva, nIcatA gabhIratA nAbhigahvareSu sundiga dhveva nAnyatra nIcatA khalatA babhUva, vInAM paciNAM rodha AvaraNaM paJjareSu zalAkAyantreSveva nAnyatra virodho vidveSo babhUva, pazca vazceti pavau tAvAr3I yeSAM te pavAdayaH pakAravakAraprabhRtivarNAH, na santi pavAdayo ye tAnyapavAdIni teSAM bhAvo'pavAditA nIroSThyakAvyeSu - oSThasthAnoccAraNayogyapavargAdi varNarahitakAvyeSveva nAnyatra, apavAdo nindAsti yeSAM te'pavAdinasteSAM bhAvo'pavAditA babhUva, vanairbhevairyogaH saGgo dhanayogastasya bhaGgo viraho varSAvasAnenu prAvRTsamAziSveva nAnyatra dhano niviDo yo yogaH sambandhastasya bhaGgo vinAzo babhUva, kalikAnAM puSpadalAnAmupacAraH zayyAdiSu prayogaH kAmasaMtApeSu madanajvareSveva nAnyatra kaliSu kalaheSu kopasya krodhasya cAro gamanaM babhUva, kalahaMsAnAM kAdambAnAM kulaM samUhaH krIDAsarasISu kelikAmAreSveva nAnyatra sakulaM santatiyutaM kalahaM vidveSo babhUva / parisaMkhyAlaMkAraH / vaktramiti - vizvAsAM vidyAnAM vinodo vizvavidyAvinodo nikhilAgamakovidaH so'yaM satyandharaH, pratyakSatIrtheza iva pratyakSatIrthaMkara iva vijayate sarvotkarSeNa vartate 'viparAbhyAM jeH' ityAtmanepadama, tathAhi yasya rAjJaH vaktraM vadanaM candrasya prabheva prabhA yasya tat pakSe'STamatIrthakararUpam, yasya nRpasya bhujayo bAhvoryugaM yugalam, ajitaM kenApyaparAbhUtaM pate dvitIyatIrthadra pam, yasya gAtraM zarIram, zobhane pA yasmiMstat patte saptamatIrthaMkararUpam, kRtyaM kAryam, svasyAdhInaM svAdhInaM, dharmAdanapetaM dhayaM, svAdhInaJca tad dharmyaJceti svAvanadharmyam svatantraM dharmApataJca pate svAdhInapaJcadazatIrthakaram, hRdi citte, zItalaM zAntam, suvratena zobhanavatenAyaM sahitam, puru vipulaM caritaM cAritraM pakSe purorbhagavato vRSabhanAthasya caritaM gamanaM zItalaM dazamatIrthaMkararUpam, suvratAcyaM viMzatitIrthaMkararUpam, rAjyaM sAmrAjyam zriyA lakSmyA vardhamAnamedhamAnam, patte'STaprAtihAryopalakSitamahAvIratIrthakara rUpam, kulaM gotram, ativimalaM nirmalataram, pakSe trayodazatIrthaMkara rUpam, kIrtivRndaM yazaHsamUhastu, anantamantAtItaM pakSe caturdazatIrthaMkararUpam / yasyetyasya sarvatra sambandhaH / slepaH // 23 // > yatpAgoti-- nimajjan bruDan zatruvrajaH zatrusamUho yasmiMstasmAt yasya pANipallavena kara kisalyena dhRtasya gRhItasyAseH khaDgasya jalaM pAnIyaM tasmAt samuditAM samucchAlitAm, jalabindUnAM toyapRpatAnAM rAjiM paMktim, tArANAM nakSatrANAmAvalI paMktiriti tu janA lokAH, vadanti kathayanti, etallokakathanam, mRpA mithyA, astIti zeSaH, anyathA mRSAtvAbhAve, tatra tArAvalyAm, makarAzca nakAzca, ,
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamo lambhaH yasya ca badanataTe kopaTilitabhRkuTighaTite'zaraNatayA vanaM prati dhAvamAnAnAM pratipakSapArthivAnAM vRkSarAjirapi vAtAndolitazAkhAhamtena patatrivimatena ca rAjavirodhino'tra na praveSTavyA iti niSedhaM kurvANA tAmatikrAmatsu teSu rAjAparAdhabhayanava pravAtakampamAnA vizaGkaTakaNTakena kezapu karyatIti zaGkAmaGkarayAmAsa / yasya pratipakSalolAkSINAM kAnanavIthikAdambinIzampAyamAnatanusaMpadAM bar3hanapu vArijabhrAntyA papAta haMsamAlA, nAM karAGgulIbhirnivArayantInAM tAsAM kara pallavAni cakaeNH kIrazAvakAH, hA heti pralapa-tInAM kokilabhrAntibhAvitAH zirammu kuTTAyitaM kurvanti sma karaTAH, tatazcalitaveNInAmeNAkSINAM nAgabhrA-tyA kapanti sma vegIM mayUrAH, tato dIghaM niHzvAsamAtanvatInAM tadgandhalubdhamugdhamadhukarA madAndhAH samApana taH pazyantA'pi nAsAcampakaM na nivRttA babhUvuH, gurutaranitambakucakumbhabhArAnatAnAM vedhasA stanakalazamRSTaM kAThinyaM pAdapadmapu vAJchantInAM dhAvanodyuktamanasAM calitapAdayugalapramRtanakhacandracandrikAmu saMmilitAzcakorA upamInAzca, pAThInAzca, kulIrakAzca karka TAzca, ityeSAM dvandvo jalajantuvizeSAH, ke kinnAmadheyAH santIti zeSaH, jalajantavo jalabindupceva nivasanti na ca tArAvalyAm, pakSe makarAdayo rAzivizeSAH / apahatiralaMkAraH // 24 // atha tasya prabhAvAtizayaM varNayitumAha-yasyeti-yamya satyandharabhUpAlasya, badanataTe mukhataTe, kopena krodhena kuTulitAbhyAM bhra kuTibhyAM ghaTite sahite sati azaraNatayA rakSakabhAvana, vanaM kAnanaM prati dhAvamAnAnAM vegena gacchatAm, pratipakSapArthivAnAM zatrubhUpatInAm; vRkSANAM tarUNAM rAjirapi tatirapi, bAtena vAyunAndolitA kampitA zAkhaiva hastaH karastena, patatriNAM pakSiNoM birutaM dhvanistena ca, rAjJo virodhino rAjavirodhino nRpatipratikUlAH, atra vane na praveSTavyA na praveSTumarhAH, iti niSedhaM pratiSadhaM, kurvANA vidadhAnA, tAM vRkSarAjim, atikrAma-sUllaGghayatsu teSu pratipakSapArthiveSa, rAjJo'parAdho rAjAparAvastasmAdbhayaM bhautisteneva, pravAtena prakRSTavAyunA kApamAnA satI, vizaGkarakApTaphena vizAlakaNTakaiH, jAtivAdekavacanam, kazeyu kaceyu karvatIti zaGko saMzotim, aGkurayAmAsa prAdurbhAvayAmAsa / utprekssaalngkaarH| yasyeti-kAnanavI thiH zyAmalavanasaraNireva kAdambinI meghamAlA tasyAM zampAyamAnA vidyudivAcarannI tanunapaccharIrasaMpattiryA sAM tAsAm, yasya nRpasya, pratipakSalAlAkSINAM zatrucapalalocanAnAm, vadanepu mukhenu, vArijabhrAntyA kamalavibhrameNa, haMsamAlA marAlapaGktiH , papAta patati sma / tAM haMsamAlAm, kararAGgulIbhihastazAstrAbhiH, nivArayantInAM pratipevayantInAM tAsAM zatrutrINakarapallavAni pANikisalayAn , ballavaH kisalayo'striyAm ityamaraH, kArazAvakAH zukazizavaH, cakaH karSanti sma / hA heti duHkhAdarzakazabdamuccArya pralapatInAM vilapantInAM tAsAM zirassu mUrdhasu, kokilAnAM pikAnAM bhrAnyA bhrameNa bhAvitA yuktAH karaTAH kAkAH, kuTAyitamanukaraNazabdaH, AghAtaM kurvanti sma vidadhati sma / tataH ziraHsu karaTakRtakuTAyitAnantaram, calitAH patitA veNyaH kavaryo yAsAM tAsAm, eNAkSINAM mRganetrANAm, vegI kavaroM kezapAzamiti yAvat , nAgAnAM sarpANAM bhrAntyA sandehena, mayUrAH kekinaH, karpanti sma vakayuH, tatastadanantaram, dIrghamAyatam, niHzvAsaM zvAsocchAsam, AtanvatInAM vistArayantInAM tAsAm, madena gaNa makarandapAnajanitamohena vAnyA vyapagatalocanAH, sabhApatantaH samantAdAgacchannaH tAsAM gandhe lunyAstadgandhaluvyAH, tadnvalubdhAzca te mugdhAzceti tadgandhalubdhamugdhAH, tathAbhUtAzca te madhukarAzca bhramarAzceti tadgandhalubdhamugdhamadhukarAH, nAsA nAsikaiva campaka cAmpeyam tat , pazyanto'pi vilokayanto'pi nivRttA vimukhA na babhUvuH / bhramarA hi campakopari na patanti, tadvandhalubdhAstu te nAsAcampaka pazyanto'pi tanmukhopari sampeturiti bhAvaH / gurutarA atipInA ye nitambakucakumbhA jaghanavakSojakalazA steSAM bhAreNAnatAnA namrANAM vedhasA prajApatinA, stanakalazeSu kucakumbheSu sRSTaM racitaM, kAThinyaM kaThoratvaM, pAdapa Su caraNakamaleSu, vAJchatAnAmabhilapatInAma, dhAvane vegagamana udyuktaM mano mAnasaM yAsAM tAsAm ,
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacamyUkAvye nandhanti sma mArgana, tato bhuvi nitya luTha-tIna suvargasavarNamurojayugalaM pakatAlaphalabhrAntyA karthayanti vAnarAH, iti rAjavizedhinAmaraNyamapi na zaraNyam / kiM ca yasya pratApalayanena caturpu dikSu niHzrapitAH kila payonidhayaH kSaNena / pratyarthibhUpasudatInayanAmbupUraiH saMpUritA punaratItya taTaM vavalguH / / 25 // yasya ca ripumahilA vanamadhyamavyAsInA vanamohanasaMjAtamaJjulamAlatIlatAnukAriNyaH svazizubhyaH pUrvavAsanArazana krIDArAjahaMsamAnayeti nirbhasaMyadbhayo vASpAmbupUrapUritavadanakamalanayanamInaprativimbapariSkRtastanA tarasarovarapratiphalitacandramalaM nirdizyAyaM te haMso masApi virahAnnivyAlIDhavapupastatheti parisA tvayAmAsuH, kadAciHmAmI nakrIDAmayUraM darzayeti rodanaparavazebhyaH svAbhakebhyo mayUrIpurato nRtyakalAvilAsinaM kalApinaM nirdizya tavAyaM zikhI mamApi tatheti sagaddamAlapanti sma / mArga panthAnam , calitAnAM nikSiptAnAM pAdayugalAnAM caraNakamalAnAM prasRtA vistRtA yA nakhacandracandrikA nakharendujyotsnAstAsu, saMmilinA ekatra saMgatAH, cakorA jIvaMjIvAH, upanyanti smAvRNvate sma / tatastadanu, bhuvi pRthivyAsa, nipatya pativA, luintInAM luNThanaM kurvantInAtha, lAkhAna suvargalavaNaM kAJcanakalpam, urojayugalaM stanayugmam, pakvAni pariNatAni yAni tAlaphalAni teSAM bhrAntillyA, vAnarAH kapayaH, kadarzayanti pIDayanti, itI tham, rAjavirodhinAm nRpatipratikUlAnAm, araNyamapi kAnanamapi zaraNyaM zarage sAdhu, na-no vartata iti zeSaH / bhInyA vanaM gatA api pratyarthinastatra zaraNamalabhamAnAH satyandharasyaiva zaraNamupAjanmuriti bhAvaH / kiJcAnyat yasyeti yasya sa pandharasya, pratApasteja eva tapanaH sUryastena 'sa prabhAvaH pratAyazca yattejaH kezadaNDajana ityamaraH, catuSu zikSu catamapu kApThAsu, atra caturviti puMstvaprayogazcinyaH, sAmAnye napuMsaka bA, payonidhayaH sAgarAH, kSaNenAlpenaiva kAlena, niHzeSitA niHzepeNa zeSitA nirjalandhra prApitAH, kileti bArtAyAm, punaranantaram, pratyarthibhUpAnAM zatrumahIpAlAnAM sudatInAM vallabhAnAM nayanAmbupUrairazrugravAhaiH saMpUritAH saMbhUtAH santaH, tara nIran, atItya samullavya, babalguH saMcalanti sma / atizayoktiH // 25 // yasya ceti-banamadhyaM kAnanamadhyam, adhyAsInA adhiSThitAH, bane kAnane mohanArtha vibhramArthaM saMjAtAH samunpannA yA maJjalamAlatIlatA manoharajAtIvallayastAsAmanukAriNyaH prAtasAdRzyAH, yasya ca nRpanezva, ripumahilAH zatrustriyaH, pUrvA cAsau vAsanA ca pUrvavAsanA tasyA vazastena purAtanasaMskAra nighnanvena, krIDAyAH kelyA rAjahaMmo marAla vizeSastam, Anaya samarpaya, itItyam, nirbhasaMyanyastarjanaM kurvadbhyaH svazizubhyaH svIyAvA abAlakebhyaH, vAyAmbupUreNAprabAhena pUritaH saMnRtaH, badanakamalAnAM mukhamahotpalAnAM nayanamInAnAM locanatimInAM ca pratibimbena pratiphalanena pariSkRtaH sahitazca yaH stanAntarasarovaraH kucamadhyavanikAsArastasmin pratiphalitaH pratibimbito yazcandramAstam, nirdizya pradarga, ayaM dRzyamAnaH, te taba haMso marAlaH, virahAgninA viyogAnalena vyAlIDhaM vyAsaM vapuH zarIraM yasyAstasyA mamApi hanabhAgyAyAH, tathA tAdRzaH, haMsaH sUryaH 'haMsaH pakSyAtmanUyeM tu, ityamaraH / ityevaM prakArega, parisAntvayAmAsuH zamayanti sma / tAn svaziniti sambandhaH / kadAciditi-kadAcit jAnucit, mamAyaM mAmakInaH sa cAsau krIDAmayUrazca taM madIyakelikalApinam, darzaya dRSTigocaraM kuru, itItyam, rodanaparavazebhyo rudadbhyaH, svAsAmarbhakastebhyaH svakIyazizubhyaH 1. atra 'dinu' iti strIvizeSyasya 'canurpu' iti puMvizeSaNaM cintyap /
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaM lambhaH tanya lacaMyasyAna kAlA kAvadhivata: velA lAvalyAvinA vijavAyacA. saudAminIva jalalaM namaJjarIva tatrulaM anumabaDivayamAlana : jyotsneva candramanalacchavibheva laya / sumivAlajhamaTyavahAyatAI / / 2 / / anyAH pAiyunaM nalazca bahanaM kiDA jalAyaM kAntiH pANiyugaM viza ca vidadhuH padAdhilAnana veNI mandagatiH kurca ca kala hA sannAgalaMkAzana svIcakruH nukatoSTavakalA dRreniga gate / .. paM.taH pAke'rbhaka DinbhaH pRthuka sAkaH zinaH iyamaraH madhuratA, mayuH kumAlaya dAvasya kalyA cAtuyeMga vilati zolata ityevaMzIsamhana, zApitaM labarana, riyA dAI, purIvartamAnaH taba zikhI mayUraH, mamApi mahalAnyAyAH, tathA liyo katiH, inya jasale lAidaMbA yAttathA, Alapanti sma kathayanti sm| paalkaaraa| atha tasya satya parasya nAya varga:mAha-tasyani-tastra pUrvamAnya jayakA bainAmanahIMpateH, kAnne ho ra bidevatAviSTAtadevI, lAgyamAyodheH saundaryamAnarastra, hA mo, hAsyA vijayeti nAmnA vinA prakhyAtA, kAntA baljanA, AlIna babhUva // 23 // tAM varga:yatumAha-laur3Amina vani-bhAyane ajJigI yasyAH sA vijJAnAnA vijayA, saMDAminI laDin , jala mevaniva, navanItalapalAinamantri mAnanda nahAlitra, sapana puppasampattiH, AdyanAsamiva camAnika yastA candrikA, candramAniva zanimiya, acchavamA nirmalapranA sUbhitra pranAkara mitra, nivAlA samanvaramahIpAlana, abhyAlayakAra / mAlepamA // anyA iti-kicAndana, asyA vijayAmahAdevyAH, pAiyu baragalana , balaH aNDA, bar3hanaM ca mukhaM ca, anjAno lAmyaM lAivaM vadhuta snapAipajanma kama mata. pAlamapAla iti, vadanapane candra iti cArthaH / 'anna, 'dhanya tarI candre mile jmaane| akalunaH iti vinocanaH, kantiIhiH, pAgiyuga hA.cugalam , dazau ca nayane ca, samAdhi lAnAM padmAvakAzonAma, vidayaH , kAntipaJa pannAyA lamyA adhikalAsatAmadhikosAmina, pAgiyugapatre, pajhebhyaH RmalelyaH lvAbhilapitadAyakatvena nidhivizaMpebhyo vAdhikollAsakAmadhikazobhAmini, hamane / panyo rebhyaH kanalaMyovAdhikollAsanAmadhikazobhAmiti cArthaH / 'poTabhI pakanAla ne yUhasaMjayA to diyo| pake nAgabhede nA pamA bhAGgotriyaH striyAm iti vizvalocanaH / vaMgI kavarI mandAtinandharagatiH, kucI ca ratanI ca, sanlAgasaMkAzanA sannANasAdRzyan , svIcakrurazIcakra :, vegI parne laMcAla nAgaraca labAna lasarpastasya saMkAzatAM sAdRzyamiti, mandagatipakSe naMzvAsa nAmazca hantI ce te pannAtantra kAnAlA samAnatAmiti, kucapane na bAcchata iti darga, nasAveSa nAjI, santau ca tI nAgaM. ceti sahAnIlaparvatI, bahA sannI nikaTavartinau ca tAvI ca parvatI ceti saccAga tayoH saMkAzalAm sazani ta caaryH| nAgaH pannagapunnAganAgakesaranti iti vizvalocanaH / iyam , asyAH sudRzaH yulocanAyA vijayAmA iti yAvat, aGgAnAM hastapAdA avayavAnAM sauSThavakalA saindaryakalA, girAM vAgInAM, dRre vikRTa rAjana zobhate / bAgagocarAGgazobhAvatI sAsAditi bhAvaH / 'bata' hA ityavya yayuAM vismayArthe pAipUtoM kA / zivopamA 28 // 1. kcshvv0|
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvye amUrtarapyanaGgasya satsu saJjIvanaSviva / anyeSvantaHpureSvepA rAjJaH prANA ivAbhavat / / 26 / / zRGgArasAgarataraGgaparamparAM tAM devIM sukhena ramayannadhipo narANAm / AnandasindhujaThare viluThansadAyaM gIrvANarAjapadavIM ca tRNAya mene // 30 // athaikadA bhUpAlamaNirayamagragaNyo'pi prAjJapariSadAmadhipatirapi rAjanavidAmadhiko'pi parAvaratattvayAthAtmyavedinAmudAharaNamapi sakalasamucitAcArANAm , kAmaparatantritacittatayA kRtyAkRtyamajAnAnaH, karmasArathicodita iva sajjanavanavilasadaGgArAya kASTAGgArAya kAzyapI daatumiyep| tato viditavRttAntA mUrtimanta iva rAjataHtrama vA vivartA iva prajAbhAgadheyAnAM prakArA iva kulapratiSThAyAH pariNAma iva kSamAnurAgANAM pAradRzvAnaH zAstrapAthonidhInAmamAtyamukhyAH svayaM saMmanvya narapatimabhyetya samucitaM vijJApayAmAsuH / deva tvayi prathitanItipayodhicandre vijJApanaM na ghaTate dhruvamaramadIyam / vizvaprasiddhasurabhI mRganAbhipuje mallIsumena surabhIkaraNaM yatheha // 31 // amUrteriti-amUtairapi zarIrarahitasyApi, anaGgasya kandarpasya, saJjIvaneSu jIvanadAyake pu, anyevitarepu, antaHpurepvavarodheSu vividhavanitAsamUheviti yAvat / satsu vidyamAnepyapi, epA vijayA, rAjJo narapateH, prANA iva cetanetra, abhavad babhUva sarvAdhikaniyAsIditi bhAvaH // 26 // zRGgAreti-zRGgArasAgarasya zRGgArapAthodhestaraGgaparamparAM kallolamAlAm, tAm, pUrvoktAm, devIM mahiSIm, sukhena zarmaNA, ramayan krIDayan , sadA zazvat , AnandasindhujaThare pramodapArAvArAbhyantare, viluThan luNThanaM kurvan , ca, ayaM narANAmadhipa epa satyandharo nRpaH, gIrvANarAjasya purandarasya padavIM padaM tRNAya mene tRNavattucchaM mene manyate sma 'manyakarmaNyanAdare' iti caturthI / indrAdapyAtmAnaM zreSThaM manyate smeti bhAvaH // 30 // athaikadeti-athAnantaram, ekadaikasmin samaye, ayaM bhUpAlamaNirepa rAjazreSTaH, prAjJaparipadAm vidvansamitInAm, agragaNyo'pi pramukho'pi, rAjanayavidAM rAjanItijJAnAm adhipatirapi pradhAno'pi, parAvaratattvAnAmuccAvacapadArthAnAM yAthAtmyaM svasvarUpaM vidanti jAnanti, teyAm , adhiko'pi zreSTo'pi sakalAzca te samudAcArAzca tepAM nikhilottamavyavahArANAm, udAharaNamapi nidarzanamapi san ; kAmena madanena paratantritaM svavazIkRtaM cittaM mano yasya, tasya bhAvastattA tayA kRtyAkRtyam 'idaM kartavyamidaJca na kartavyam' iti, ajAnAno'budhyamAnaH, kamaiva sArathistena coditaH sa iva vidhisUtaprerita iva, sajjanAH sAdhava eva vanaM kAnanaM tasmin vilasana zobhamAno yo'GgArastadra pAya, kASThAGgArAya-etannAmasacivavizepAya, kAzyapI kSitim, dAtumiyeSa dAtumabhilaSitavAn / tata iti-tatastadanu, vidito vijJAto vRttAnta udanto yaiste, mUrtimantaH zarIradhAriNaH, rAjJAM tantramantrA iva, tantraH svarASTrasya cintanam, mantro mantryAdibhiH saha guptavimarzaH, prajAyA janatAyA bhAgadheyAni bhAgyAni teSAM vivartA iva paryAyA iva, kulasya gotrasya pratiSThAH - sakRtistasyAH prakArA iva vizepA iva, kSamAnurAgANAM pRthivI premNAm pariNAmA iva paryAyA iva, zAstrapAthodhInAmAgamamahodadhInAm, pAraM dRSTvantaH pAradRzvAnaH pAragAminaH, amAtyamukhyAH sacivapradhAnAH, svayaM svata eva, saMmantrya samyag vimRzya, narapatiM satyandharamahArAjam, abhyetya sammukhamAgatya, samucitaM sUcittaM yathA syAttathA, vijnyaapyaamaasunivedyaanyckruH|| deva iti-he deva he rAjan ! nItireva payodhirnItipayodhinayasAgarastasya candraH zazI, prathitaH prasiddhazvAsau nItipayodhicandrazca tasmin , tvayi bhavati, asmadIyaM mAmakInam, vijJApanaM nivedanam, dhruvaM
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamo lambhaH athApi rasanAkaNDUkhaNDanAya vinirmitA / vijJaptiH zrotumadhunA zrImantaM saMpratIkSate / / 32 / / 15 deva zrImadIyabhujaparighAlAlitA bhUmibhAminI bhujAntarAropaNam, nandanavanollAsitA haricandanalateva vanAntaram cUtabanakalitA mallI-vallIva snuhibanam, kamalavanAlayA lakSmIrivArkavanam, aravindrasyandimakarandamuditA caJcarIkapaktiriva gokSura kavanam, sajjanasaMdoha - samabhyasyamAnA vidyeva kudraSTijanaM nArhati / ayaM kila rAjadharmaH zrImadbhiravazyaM jJAtavyo, yannijahRdayamapi sarvathA na vizvasanIyaM kimuta janAntaram, kintu sarveSAmapi svIyatvena vizvasanIyatvena jJAtavyo yathA candrasUyauM / dharmArthayugmaM kila kAmamUlamiti prasiddhaM nRpa nItizAstre / mUle te kAmakathA kathaM syAtkekAyitaM vA zikhini praNaSTe // 33 // urvazyAmanurAgataH kamalabhUrAsAvakIrNA ? kSaNAt pArvatyAH praNayena candramakuTI'pyarthAGgano'jAyata / nizcayena, tathA tena prakAreNa na ghaTate na saMgataM jAyate, yathA yena prakAreNa, iha loke, vizvasmin nikhila - saMsAre prasiddhaH prathitaH surabhirgandho yasya tasmin mRganAbhipuje kastUrIsamUhe, mallIsumena mAlatIkusumena, surabhIkaraNaM sugandhIkaraNaM, na ghaTata iti kriyAsambandhaH // 31 // " athApi - athApi tathApi, rasanAyA jihvAyAH kaNDUH kharjanaM tasyAH khaNDanaM tasmai, vinirmitA kRtA, vijJaptiH prArthanA, adhunA sAmpratam, zrotumA karNayitum, zrImantaM bhavantam, saMpratIkSate bhavataH pratIkSAM kuruna ityarthaH // 32 // deva iti - he deva he rAjan ! zrImadIyena bhavadIyena bhujaparigheNa vAhvargalena, AlAlitA samyag - dhRtA bhUmibhAminI mahImahilA, nandanavane purandaropavana ullAsitA vardhitA, haricandanalatA kalpavRkSavizeSavallarI vanAntaramitra kAnanAntaramitra, cUtavanakalitA mAkandAraNyodbhUtA mallIballI mAlatIlatA snuhIvanamiva guDAkAnana mitra 'vajraH snuk strI snuhI guDA / samantadugdhA' ityamaraH 'thUvara iti prasiddha vanaspativanamiveti yAvat, kamalavanaM vArijavipinamAlayo nivAso yasyAH sA, lakSmIH zrIH, avanamitra 'Aka' iti - prasiddhavRkSakAnanamiva, aravindebhyaH kamalebhyaH syandinA taratA makarandena kausumena suditA prahRSTA caJcarIkapaGkti marazreNiH gokSurakavanamitra 'gokhurU' iti prasiddha kaNTakivanaspati gahana mitra, sajjanasandohena sAdhusamUhena samabhyasyamAnA samyagArAdhyamAnA vidyA kudRSTijanamitra mithyAdRSTipurupamiva, bhujAntarAropaNaM bAhvantarAzrayaNam, nArhati na tadyogyAsti / ayaM vacyamANaH, kileti vArtAyAm, rAjadharmaH pRthivIpatikartavyam, zrImadbhirbhavadbhiH avazyaM prAvAnyena jJAtavyo bodhavyaH, yat, nijahRdayamapi, svaceto'pi sarvathA sarvaprakAreNa, na vizvasanIyaM na vizvAsabhAjanamasti kimuta janAntaraM lokAntaram / kintyevaM satyapi, sarveSAM nikhilAnAmapi, svIyatvenAtmIyavena, vizvasanIyatvena ca vizvAsabhAjanatvena ca candrasUryau yathA zazadivAkarAviva, jJAtavyo bodhavyaH / yathA candrasUryau sarveSAM svakIyatvena vizvasanIyatvena ca jJAyete taddannRpatirapi sarvepA svayatvena vizvasanIyatvena ca jJAtavya iti bhAvaH / dharmArthayugmamiti -- he nRpa he rAjan, nItizAstra nItyAgame, kAmasya kAmapuruSArthasya mUlaM kAraNam, dharmArthayordharmArthapuruSArthayoryugmaM yugalam, astIti prasiddha prakhyAtam, kileti vArtAyAm, mUle kAraNabhUte, dharmArthayugme gate naSTe sati, zikhini mayUre, praNaSTe gate mRte vA, kekAyitaM vA keke ' vA syAdvikalpo pamayAMrivArthe'pi samuccaye' ityamaraH kAmasya madanasya kathA carcA kAmakathA kathaM kena prakAreNa, syAdbhavet // 33 // urvazyAmiti---urvazyAm etannAmasvavaizyAyAm, anurAgataH, premNA, kamalabhUrbrahmA, kSaNAdaciram, 1. vakIrNaH ba0 /
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 bhaalukaa viSNaH strISu vilolabhAnasatayA nindApadaM so'jyabhUd buddho'nyevamiti pratItamakhilaM devasya pRthvIpate / / 34 / / ityAdinItipracuga bANI gAto na saMsthitA / kAmajarjarite citte nI bidraghaTe yathA / / 35 / / tadana taramA kSitipratikSuicApazaralakSyanayA mohAkrAntacetanaH kASThA taraviditadugacA kASTAGgAmADyAnIya ca vijanaM deza mevamuvAca / kAsasAmrAjyamasmAbhiH pAlyate yannirantaram / vatpAtyatAmidaM rAjyaM bhavatAvahitAtmanA / / 36 / / iti narapativANImAhara-nepa topAn prativacanamuvAca zrImatA yastabhAram / nRpa na hi parizakolyadha voDhuM samastaM vRSabha iva karondreNApitaM tuGgabhAram // 37 // turagasya kharo yathA vilAsaM garuDasyeva gatAni kukkuTaH / caTakaH kalahaMsakasya yadvattava mAgeM na hi gantumutsahe / / 3 / / avakIrNI dopazunchaH, Asa babhUva, 'Asa' iti vibhaktipratirUpakamavyayam, na tvastaliTi prayogaH / pArvatyA durgAyAH, pragala mehena, ca brAmakuTo'pi ziyo'pi, ardhamaGgAnA yA tathAbhUto'striIkaH, ajAyata babhUva / sa prasiddhaH, vipi kRpyo'pi, strIpu gopavanitAsu, vilolaM cAlaM mAnapaM cittaM yastha, tasya bhAvastayA, nindAspadaM gahasthiAgam, abhUt / evamanena prakAreNa buddho'pi tathAgato'pi nindAspadamajAyata / itI tham, akhilaM sarvam, he pRthvIpate he rAjan ! devasya bhavataH, pratItaM paramAtam // 34 // ityAdIli-ityAdi nIyA pUrvokta prakArakalayopadezena pracurA prabhUtA vANI bhAratI mantriNAmiti zeSaH, rAjJo nRvastra, kAnena ma inena, jarjarate joNe citte cetasi, chidraNa palakSito ghaTazchidghaTastasmin sacchidra ne kSoraM yathA dugdhamitra, na saMsthitA na samyaka prakArega sthiti mAyA // 35 // tadana taramiti-tadanantaraM tatpazcAt, ayameSa kSitipatirbhUpAla ikSucApasya kAmasya zarANAM vANAnAM lakyatayA vezyanvena, mohAkAntA vyapagatavikA cetanA yasya tathAbhUtaH san , kAThAntarepu digavakAroSu videto durNayo yasya taM kASThAGgArametannAmAnaM sacitravizeSam , ADUmAkArya, vijanaM viviktaM nirjana miti yAvat , dezaM sthAnam , AjIya ca prApayya ca, evaM baccayamAgaprakArega, uvAca jgaai| kAmeti-yadyasmAt kAraNAt , asmAbhiH, nirantaraM zazvata , kAmasAmAjyaM madanarAjyam , pAlyate rakSyate, tattasmA kAragAta , bhavatA tvayA, avahitaH pramAdarahita AmA yasya tathAbhUtena satA idamayAvadhi mayA pAlyamAnam , rAjyaM sAmrAjyam , pAlpatAm rakSyatAn , karmaNi prayogaH // 36 // itIti-iti pUrvokaprakArAm , narapativAgI narendramAratIm , Aharan prApnuvan zRNvaniti yAvat , epa kAThAGgAraH, topAdAnandAt , prativacanaM pratyuttaram , uvAca jagAi / he nRpa he rAjan ! karIndraNa gajendraNa, arpita yastam , tuGgabhAraM sUlatabhAran , vRSabha ivAnavAniva, adyedAnIm , samastaM nibilam zrImatA bhayatA, nyastabhAraM nikSipasAram , boDhuM dhartuM na hi parizaknomi naiva samartho'smi / upamAlaGkAraH / mAlinIvRttam 'nanamayayayuteyaM mAlinI bhogila kaiH' iti lakSaNAt // 37 // __turagasyeti-turagasya hayasya, vilAsaM zobhAm , kharo yathA baizAkhanandana iva kharo vaizAkhanandanaH' ityamaraH, galDasya tAryasya, gatAni gamanAni kukkuTa iva tAtrayUDa iva, kalahaMsakasya kAdambasya, caTakaH kalavikaH, yadvat tava bhavataH mArga panthAnam , gantu brajitum , na hi naiva, utsahe prerito bhavAmi / bhavadarpitaM bhAraM dhatu sarvathAhamanamartho'smIti bhAvaH // 38 //
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamo lambhaH 17 iti saprazrayamAlapantaM kutukakorakitasvAntaM bhUpatirvacanAntaramatra na vaktavyamiti niyamya, dhanyo'smIti tannidezaM zirasi nidhAnaM rAjyabhAre niyojya, pratidina medha mAnarAgala tAlavAlAtihRyo viSayasukhavivazaH kAniciddinAni ninAya / atha kadAcidavasannAyAM nizAyAM vAruNIsuvAsinIkajjalakalitarAjatakaraNDaka iva graharAjadarzanabhayena satvaraM nirgacchantyA nizAsvairiNyA nipatitatATaGka iva nabhovAraNakumbhasthalakalitamauktikapatra iva aparasindhupayaH pUraNArthaM yAminIkAminIkarakalitasphATikaghaTa iva varuNadizAvazAvallabhazuNDAdaNDacyutasapaGkavisa iva madanasAyakazANopala iva pazcimadizAvizAlAkSIpuSpakanduka iva caramadharAdharadantAvalakumbhasthala saMbhAvyamAnazambarArivAkheTa' iva nizAkare, vIrajinapatikopAgnidagdhAGgamanaGgaM kalaGkacchalena nijAGkamAropya saMjijIvipayeva saMjIvanauSadhAni gaganakAnaneSu mArgayitvA tatparimArgaNAyeva carama zikharizikhara madhirUDhe, tatra viralatayA vartamAnaiH saMdhyAruNatamaHkAleyapaGkaraGkitagaganaparyaGkatale nizAcandrayoH krIDAsaMmardavilulitakusumanikareSviva mlAnatAmupagateSu tArakAnikarepu, nijakAntaM niHzrIkamAlokyeva naijatejovirahiteSvauSadhinicayeSu, itIti -- ityevaM prakAreNa, saprazrayaM savinayam, AlapantaM nigadantam, kutukenAvicAritarAjyalakSmIprAptijanitakutUhalena korakitaM kuDmalitaM vyAptamiti yAvat svAntaM mAnasaM yasya tathAbhUtam, taM kASThAGgAram, bhUpatiH satyanvaraH, atrAsmin viSaye, anyad vacanaM vacanAntaram, na nigAdyam, itItthaM prakAreNa niyamyAvarudhya, dhanyo'smIti kRtapuNyo'smIti vicArya tannidezaM rAjAjJAm, zirasi mUrdhni, nidadhAnaM dharantam, tam, rAjyabhAre rAjyakarmaNi, niyojya niyuktaM kRtvA, pratidinaM pratidivasam, edhamAnA vardhamAnA yA rAmalatA snehavallarI, tasyA AlvAlAyitamAvAlavadAcaritaM hRdayaM yasya saH 'syAdAlavAlamAvAlamAvApa:' ityamaraH, viSayasukhasya kAmasukhasya vivazaH parAdhInaH san kAnicid dinAni katipayadivasAn, ninAya nayati sma / atha kadAciditi-- athAnantaram, kadAcit jAtucit, nizAyAM rajanyAm avasannAyAM kSINAyAm satyAm, vAruNI pazcima dizeva yA suvAsinI saubhAgyavatI vanitA tasyAH kajalenAJjanena kalito yukto yo rAja karaNDako raupyanirmitabhAjanaM tasminniva graharAjasya sUryasya darzanamavalokanaM tasmAdbhayaM bhItistena satvaraM savegaM nirgacchantyA nirvrajantyAH palAyamAnAyA iti yAvat, nizA rajanyeva svairiNI puMzcalI tasyAH, nipatitatATaGka iva skhalitakarNAbharaNa iva, nabhovAraNasya gaganagajasya kumbhasthale gaNDapradeze kalitaM dhRtaM yan mauktikapatraM muktAphalapaTTaM tasminnitra, aparasindhoH pazcimasamudrasya payaso jalasya pUraNArthaM bharaNArthaM yAminIkAminyA rajanIramaNyAH karakalito hastaSTato yaH sphATikaghaTaH sitopalakumbhastasminniva, varuNadizAyAH pazcimadizAyA yo vaMzAvallabho gajastasya zuNDAdaNDAt karadaNDAccyutaM yat sapaGkavisaM sakardamamRNAlaM tasminniva, madanasAyakAnAM kAmavANAnAM zANopala iva tIcNIkaraNastara iva, pazcimadizaiva yA vizAlAkSI dIrghalocanA lalaneti yAvat tasyAH puSpakanduka iva kusumagenduka iva caramadharAdharo'stAcala eva dantAvalo gajastasya kumbhasthalena gaNDapradezena saMbhAvyamAno triyamANo yaH zambara rermanasijasya vajra - kheTo hIrakamaulistasminniva nizAkare candramasi vIra jinapatervardhamAna jinendrasya kopAgninA krodhapAvakena dugdhaM bhasmIbhUtamaGgaM zarIraM yasya tathAbhUtam, anaGgaM madanam, kalaGkacchalena lakSmavyAjena, nijAGkaM svotsaGgam, Aropya sthApayitvA, saMjijIviSayeva saMjIvayitumicchayeva, gaganakAnaneSu nabho'raNyeSu, saMjIvanauSadhAni saMjIvanabhaipajyAni, mArgayitvA gaveSayitvA tatparimArgaNAyeva tadanveSaNAyeva, carama zikhariNo'stAcalasya zikharaM zRGgam, adhirUDhe'viSTite sati, tatra, viralatayA sAntaratayA, vartamAnairvidyamAnaiH, saMdhyayA tatkAlajAtalohitimnAruNA ye tamaH kAleyapaGkadhvAntakastUrIdravAstaiH, aGkitaM cihnitaM yad gaganameva paryaGkatalaM paryaGkapRSThastasmin nizAcandrayo rajanIrajanIkarayoH, krIDAsaMmardena kelisaMmardena vilulitAni vyastAni yAni kusumAni puSpANi teSAM nikarAH samUhAsteSviva tArakAnikareSu nakSatranicayeyu, mlAnatAM kAntirAhi1. vidadhAnaM ba0 / 2. kajjalAkalita ba0 / 3. puNyakanduka ba0 / 4. vajraghaTaka iva ba0 / 3
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 jIvandharacampUkAvye anena kumudavandhunA nijavasatiH kamalAvalirvidhvasteti kopAdiva nizAkAntAnikAntAyAM kamalAyAm , nijanAyakavirahAnaladhUmarekhAM nirgacchabhRGgamAlAvyAjenodvamantIpu kumudinIpu, saMbhogasvedasalilaiH prazAntaM manasijAgniM vikacakamalarajaHkaNaimaddIpayitumiva vahati prAbhAtike mAmate, nidrAvatI sA narapAlakAntA svapnaM dadarza svazubhAzubhAntam / asvapnagamyaM kila bhAvi tasyAH svapnena gamyaM bata saMbabhUva / / 36 // tataH purandarAzAyAM sandhyAvandhUkasacchaviH / ruruce gaganAmbhodhividrumodyAnarAjivat // 40 // athAvirAsIdivasAdhinAthaH prAcIvadhUTogRharatnadIpaH / vyomazriyaH sAmaNikanduko vA sandhyAGganAyA mukhakuGkama vA // 41 // pUrvapayorAzitailopAntavirAjamAne pataGgapAtabhayenevoparivinyastagaganamarakatapAtravizobhite pradIpa iva, pUrvavAridhividrumacchaTAkAntijharIbhiriva prAcyapayonidhisakAzAdgaganajaladhizopaNAyodgatAbhiriva vADavAgnijvAlAbhiH prabhArAjibhiranuraktamaNDale caNDakare udayadharAdharazikharamadhirUDhe, tyam , upagateSu prApleSu, nijakAntaM sthavallabhaM candramiti yAvat , niHzrIka lakSmIrahitag, Alokyeva dRSTva, auSadhanicayeSu bhaiSajyasamUheSu tRNavajjyotiHprabhRtiviti yAvat , naijaM svakIyaM yattejastena virahitepu varjitepa satsu, anena kumudabandhunA etena candramasA, nijavasatirnijaniketanam , kamalAvaliH padmapatirvidhvaratA nAzitA, iti kopAdiva krodhAdiva, nizAkAntAccandramasaH, kamalAyAM lakSmyAM niSphrAntAyAM nirgatAyAM satyAm , nirgacchantyo nikrAmantyo yA bhRGgamAlAH paTpadapatayastAsAM vyAjena chalena, kumudinIpUpalinIpu, nijanAyakasya svapateviraho viyoga evAnalo vahnistasya dhUmarekhAM dhUmrapatim , udvamantIpu prakaTayantIpu, satISu, saMbhogasvedasalilaiH surataghamodakaiH, prazAntaM mandIbhUtam, manasijAni kadAnalam , vikacakamalAnAM prasphuTitapadmAnAM rajaHkaNAH parAgAMzAstaiH uddIpayitumiva prajvalayitumiva, prAbhAtike prAtaHkAlike, mArute pavane, vahati vAti sati / atra sarvatra 'yasya ca bhAve bhAvalakSaNam' iti ssmii| nidrAvatI-nindrAvatI zayAnA, sA pUrvoktA, narapAlakAntA rAjJI, strasyAH zubhAzubhe zreyo'zreyasI antau pariNAmI phale yasya tam , svapnam , dadarza vilokayAmAsa / tasyA rAjyAH, na svapne'pi gamyamityasvapnagamyaM sudurlabhaM mAvi bhaviSyat , svapnena, gamyaM jJAtuM yogyam , saMbabhava samyagabhUt / kileti vArtAyAm , bateti khede // 36 // tataH purandarAzAyAmiti-tatastadanantaram , purandarasya puruhUtasyAzA kASThA tasthAma , pUrvadizAyAmiti yAvat , bandhUkasyeva sacchaviryasyAH sA jIvakakusumasadRkkAntiH, sandhyA sUryodayAnprArabhUto'ruNimA, gaganaM nabha evAmbhodhiH sAgarastasya yA vidrumodyAnarAjiH pravAsopavanapaGktistadvat / ruruce zuzubhe // 40 // ___ atheti-atha sandhyAprasArAnantaram , prAcyeva vadhUTI prAcIvadhUTI pUrvadikkAminI tasthA gRhe vidyamAno yo ratnadvIpo maNimayadIpaH, vyomazriyo gaganalacamyAH, san samIcInaH, maNikanduko vA ratnagendukaH iva, sandhyAGganAyAH sandhyevAGganA vanitA tasyA mukhakuGkumaM vA bar3hanatilakamiva, divasAbinAthaH sUryaH, AvirAsIt prakaTIbabhUva // rUpakam // 41 // __ pUrvapayorAzIti-pUrvazcAsau payorAzizceti pUrvapayorAziH pUrvasAgarastasya tailasya snehasyopAnte samIpe virAjamAne zobhamAne, pataGgAnAM zalabhAnAM pAtasya patanasya bhaneva sonyeva, uparivinyastenovaMdhAritena marakatapAtreNa harinmaNibhAjanena vizobhite virAjite pradIpa iva dIpaka iva, pUrvavAridheH pUrvasAgarasya vidrumacchaTAnAM pallavasamUhAnAM kAntijharIbhiriva dIptiparamparAbhiriva, prAcyapayonidheH pUrvasAgarasya sakAzAtsamIpAt , gaganameva jaladhigaMganajaladhirAkAzapArAvArastasya vizoSaNaM tasmai, udgatAbhirutpatitAbhiH, vADavAgnijvAlAbhiriva vaDavAnalAciMbhiriva, prabhAbhiH kAntisamU haiH anuraktamaruNaM maNDalaM bimbaM yasya tathAbhUte caNDakare sUrye, udayadharAdharasya pUrvAcalasya zikharaM zRGgam, adhirUDhe'dhiSThite sati /
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamo lambhaH tAvanmahIpAlakamandirAntaHpikapratispardhibhano kaNThAH / prAbodhikAH peThurupetya devyAH prabodhanArtha dhvanibhirgabhIraiH / / 42 / / devi prabhAtasamayo'yamihAJjaliM te padmaH karaiviracayandaraphullarUpaiH / zRGgAlimajularavaistanute prabodha gItiM nRpAlamaNimAnasahaMsakAnte // 43 / / davi tvadIyamukhapaGkajanirjitazrI __zcando vilocanajitaM dadhadeNamaGke / astAdridurgasaraNiH kila mandatejA drAgvAruNIbhajanatazca patiSyatIva / / 44 / / balaripuharidepA raktasandhyAmbarazrI ravimayamaNidIpaM rathyadUrvAsametam / gaganasahitapAtre kurvatI bhAkSatATye praguNayati nikAmaM devi te maGgalAni / / 45 / / tAmA tAvaditi-tAvat , yAvadbhAsvAnudetumudayAcalazikharamadhirohati tAvat , mahIpAlakasya nRpasya mandirAntarbhavanAbhyantare, pikapratispardhinaH kokilamatsariNo manojJAH priyAH karNAH suvarNalamUhAH yeSAM te, madhuravAca iti yAvat , 'karNaH pRthAjyeSTha putre suvAlI zrutAvapi' iti medinI, prAbodhikAH prabodhaH prayojana yeSAM te mAgavavizepAH upetyAbhibhukhamAganya, gabhIrairarthagAmbhIryasahitaiH, dhvanibhiH zabdaiH, devyA rAjyAH, prabodhanArthaM jAgaraNArtha, petuH paThanti sma // 42 // devIti-nRpAlamaNe rAjaratnasya sanyandharamahArAjasyeti yAvat mAnasaM cittameva mAnasaM mAnasasarovarastatra haMsakAntA halI tahabuddhI tathAbhUte, he devi he rAji ! daraphullarUpairIpavikasitasvarUpaH, pauH kamalaiH, karaiH pANiliH, aJjaliM karalampuTaM, viracayan kurvan , ayaM prabhAtalamayaH prAtaHkAla, bhRGgAlonAM bhramarapatInAM maravA manoharazabdAstaiH, te bhavatyAH, prabodhagIti jAgaraNagItikAm, tanute vistArayati / rUpakoTamakSA // 43 // devi tvadIyeti-he devi he rAji ! tvadIyamukhapaGkajena tvadIyAsyAravindana, nirjitA parAbhUtA zrIH zoA yasya tathAbhUtazcandraH zazI, aGke kroDe, vilocanAbhyAM jitaM vilocanajitaM nevaparAbhUtam , eNam hariNam, dadhad vibhraka, astAdrirastAcala eva durgo durgamyasthAnaM tasya saraNirmA! yasya saH, athavAstAdridurga eva zaraNaM yasya saH, athavA astA gRhItAdridurgasya zailadurgasya saraNirmArgo yena saH, tathAbhUtaH san mandatejA kSINapratApaH abhUditi zeSaH, kileti vArtAyAm / kiJca, vAruNIbhajanataH pazcimadiksevanAt , atha ca madirAsevanAt , drAka jhaTiti, patipyatIva nIcaimipyatIva, patito bhaviSyatIva / anyo'pi nirbalaH kenaciTThalIyasA parAjitaH san parvatAdI bhraman patatyeveti bhAvaH / zliTotprekSA // 44 // nalaripuDariditi-raktasandhyagrA lohitasandhyopalakSitAmbarazrInabholakSmIH pakSe nicelalakSmIryasyAH sA, eSA balariporindrasya haritkASThA pUrvadizeti yAvat , pakSe strIliGgasAmyAlkAcidvanitA, rathyA eva hayA eva dUrvA zataparvA tayA sametaM sahitam, rayimayazcAsau maNidIpazceti rabimayamaNidIpastaM sUryarUparatnadIpam, bhAkSatADhye nakSatrataNDulasahite, gaganaM vyomaiva mahitaM prazastaM pAtraM bhAjanaM tasmin , kurvatI vidadhatI satI, he devi he rAjJi! te bhavatyAH maGgalAni zreyAMsi, nikAmamatyantaM yathA syAttathA, praguNayati varddhayati anyApi kAcitsuvAsinI kRtalohitAmbarA sAnate vacitpAtre dUrvAsahitaM dIpaka nidhAya kasyacinmaGgalaM pragaNayati tadvadatrApIti bhaavH||ruupkm // 45 // 1. karNAH mu0| 2. bhAkSatAbyaM va0 /
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvye devi tvadIyakacaDambaracauyatuGgA bhRGgAvalI sapadi paGkajabandhaneSu / rAjJA nizAsu racitAdya visRSTahaSTA tvAM stauti maJjularavairurarIkuruSva / / 46 / / payojathUlIparidhUsarAGgaH pakSau vidhUyAdya viyogakhinnaH / kokaH svakAntAM parirabhya tasyA vaktre svacaJcuM kalayanvibhAti / / 47 / / haMsatUlamayIM zayyAM haMsIva siMkatAtatim / cAndrI kaleva zubhrAbhrapaGktiM devi jahIhi bho / / 48 // ityAdiprAbodhikapadyAlApairmaGgalavAdyaninAdaizca kAdambinIkalakalaiH kekikAnteva svapnena prabuddhapUrvApi sA 'prabuddhA vidhAya ca pratyUSakRtyamabhyagramabhyetya kRtavaibhAtikavidhaye mahAsudhiye guNamandharAya satyaMdharAya nijakAntAya mahIkAntAya svapnodantamimaM nivedayAmAsa / Aryaputra jitAmitra dRSTAH svapnAstrayo bhRzam / vAcAlayanti mAM cUtakorakAH kokilAmiva // 46 / / Aryaputra sutrAmavibhava vibhAvaryAH pazcime yAme kazcana tarurazoko'pi kenacitkuThAra devIti---he devi he rAjJi ! tvadIyasya kacaDambarasya kezakalApasya caurye'paharaNe tuGgA sUnnatA pavIti yAvat , bhRGgAvalI bhramarazreNiH nizAsu rajanIyu, rAjJA bhUpAlena candra Na ca 'rAjA prabhau nRpe candre yakSe kSatriyazakrayoH' iti kozaH, paGkajabandhaneSu kamalakArAvAsepu, sapadi jhaTiti, racitA sthApitA, adya sAmprataM prabhAtavelAyAmiti yAvat , visRSTA cAsau hRSTA ceti visRSTahRSTA vimuktA ataeva ca prasannA satI, maJjalaravairmanoharazabdaiH, svAM bhavatIm , stauti nIti, urarIkurupya svIkuru // 46 // payojeti-paMyojadhUlIbhiH padmaparAgaiH paridhUsaraM parimalinamaGgaM yasya tathAbhUtaH viyogena viraheNa khinno viSaNNaH, kokazcakravAkaH, adya sAmprataM prabhAta iti yAvat , pakSau patatre, vidhUya kampayitvA, svakAntAM svakIyavallabhAm , parirabhya samAzlipya, tasyAH syakAntAyAH, vakne mukhe, svacaJcuM svakIyatrATim , kalayana dhArayana, vibhAti zobhate / svabhAvoktiH // 47 // haMsatUlamayImiti-bho devi he rAjJi ! sikatAtatiM vAlukAzreNim, haMsIva marAlIva, zubhrAbhrapaGkti sitavAridasantatim, candrasyeyaM cAndrI candrasambandhinI kaleva poDazabhAga iva, hasatUlasya vikAro haMsatUlamayI tAm atimRdulAmiti yAvat , zayyAM paryam , jahIhi muJca // 48 // ityAdiprAbodhiketi-ityAdayaH pUrvoktaprakArakA ye prAbodhikAnAM prabodhakAryaniyuktAnAM mAgadhavizeSANAM padyAlApAH kavitAzabdAstaiH, maGgalavAdyAnAM maGgalaprayojanakavAditrANAM ninAdA dhvanayastaizca, kAdambinyAH meghamAlAyAH kalakalA anukaraNazabdAstaiH, kekikAnteva mayUrIva, svapnena, pUrva prabuddheti prabuddhapUrvA'pi sA vijayA prabuddhA jAgRtA satI, pratyUpakRtyamaharmukhakArya snAnAdikamiti yAvat / 'pratyUpo'hamukhaM kalyam' ityamaraH / vidhAya kRtvA, abhyagraM purastAt , abhyetyAbhyAgatya, kRtA vaibhAtikAH prAtaHkAlikA vidhayo yena tasmai, mahAMzcAsau sudhIzceti mahAsudhIstasmai mahApaNDitAya, guNamandharAya dayAzauryAdiguNaviziSTAya, nijakAntAya svavallabhAya, imaM vakSyamANaM svapnAdantaM svapnavRttAntam, nivedayAmAsa kathayAmAsa / Ayaputreti-jitAni parAbhUtAnyamitrANi zatravo yena tatsambuddhau he jitAmitra, Aryaputra he nAtha ! dRSTA avalokitAH, trayastrisaMkhyAviziSTAH svaptAH cUtakorakA AnamaJjarIkuDmalAH, kokilAmiva pikImiva, mAM vijayAm, bhRzamatyantam, vAcAlayanti mukharayanti / upamA // 4 // Aryaputra sutrAmavibhaveti-sutrAmA vajrI indra iti yAvat , tasyeva vibhavamaizvaryaM yasya tatsabuddhI he sutrAmavibhava 'sutrAmA gotrabhidbajI' ityamaraH, Aryaputra nAtha ! vibhAvaryA nizAyAH pazcime'ntime yAme 1. prabudhya b0|
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamo lambhaH pANinA chedanazokaM prApito jAtazca hATakamakuTaghaTito bAlAzokaviTapI tatparisare'STApi mAlA dRSTA iti / tamimaM svapnodantamAkarNya, vicintya ca zubhAzubhodakaphalam , AtmApAyazaGkAzaGkanicitacetano harpazokarasonmagna iva candanaviparasAbhyAM manasyAlipta iva kamalinIkaNTakakamaladalakalitapakSaH sitapakSa iva sthito'pi, ahAryadhairyacAturyAvagADhamatirayamambhonidhigambhIraH kumbhinIpatirazubhaphalamAdyasvapnaM manasikRtya zubhaphalaM svapnadvayamantaHkRtakSudradanto dantAvala iva dantayugalamudaJcayAmAsa / putraM nRpAlatilakaM kularatnadIpaM prApnopi devi surarAjadizeva sUryam / dRSTo yataH samakuTo navavAlavRkSaH __ kAntA bhavanti khalu tasya tadaSTamAlAH // 50 // zrutvA ca devI zravaNAyatAkSI patyurvacaH sA punarAvabhApe / jijJAsate me hRdayaM priyAdyasvapnasya sAdhyaM pratipAdayAdya / / 51 / / prahare, kazcana ko'pi, tava'taH azoko'pi zokAtIto'pi pakSe kake lirapi, kuThAraH pANo yasya tena parazukaraNa, kenacijjanena, chedanena zokastaMchedanaduHkham, prApito lambhitaH, kiJca, tatparisare tannikaTe, hATakamajuTavaTitaH kAJcanamaulisahitaH, bAlazcAnAvazokaviTapI ceti bAlAzokaviTapI, azokasya nUtano vRkSaH jAtaH sanutpannaH, kiJca, aSTamAlA api, aSTAvajo'pi, dRSTA avalokitAH / parazupANinA kenacicchidyamAno'zokAnokahaH, sannikaTe samutpannaH samakuTaH kazcinnRtanAzokapAdapaH, tasya parisare'STamAlAzca lambamAnA iti svapnatrayaM mayAdya nizi dRSTamiti bhAvaH / itItthaM trayaH svapnA mAM bhRzaM vAcAlagantIti zlokasya kriyayA saha sambandhaH / tamimamiti-imaM taM pUrvoktaM svapnodantaM svamattAntam, AkarNya zrutvA, zubhAzubhaM ca tadudakaphalaJceti zubhAzubhondraka phalaM maGgalAmaGgalodayapariNAmam, vicintya ca vicArya ca, AnmApAyasya svakIyamaraNasya yA zakSA saMzItiH saiva zaGkaH kIlastena nicitA cetanA yasya saH, harpazca zokazceti harSazoko tau ca to rasau cati harpazokaralo tayorunmagna iva buDita iva, candanaviparasAbhyAM malayajagaralarasAbhyAm, manasi cetasi, Alima iva digdha ica, kamalinyAH paminyAH kaNTakena kamaladalena padmapatreNa ca kalito sahitau pakSI garutau yasya tathAbhUtaH, sitapakSa iva marAla iva, sthito'pi vidyamAno'pi, dhairya ca cAturyaJceti dhairyacAturye, ahAyeM dhairyadhAturya ityahAryadhairyacAturye zAzvatikadhairyadakSatve tayoravagAr3hA lInA matiryasya saH, ambhonidhiriva sAgara iva gambhIro'gAdho vipuladhairyayukta iti yAvata, ayaM pUrvoktaH, kumbhinIpatirnRpaH satyandhara iti yAvat , azubhamamaGgalaM phalaM pariNAmo yasya tam, AdyasvapnaM prathamasvapnaM, manasikRtya cetasi kRtvA gRDhaM vidhAyeti bhAvaH, zubhaphalaM maGgalaprayojanam, svamadvayaM dvitIyatRtIyasvapnayugalam, antaHkRto mukhAntardhataH kSudradanto'lparadano asya nayAbhUtaH, dantAcala iva gaja iva, dantayobahiHprakAzamAnayo radanayoyugalaM yugmam, udaJcayAmAsa prakaTayAmAsa / putramiti-he devi he rAzi ! yato yasmAt kAraNAt , tvayA samakuTo mauliyutaH, navavAlavRkSaH pratyagrAzokapAdapaH, dRSTo'valokitaH, tataH, surarAjadizA prAcI sUryamiva prabhAkarabhiva, nRpAlatilakaM rAjazreSTham, kularatnadIpaM vaMzamaNidIpakam, putraM zizu, prApnopi labhase, tasmin navabAlavRkSe yA aSTamAlA aSTasrajaH santi tAH khalu nizcayena tasya putrasya kAntA vallabhA bhavanti jAyante // 50 // zrutvA ceti-zravaNaparyantaM karNaparyantamAyate dIrdhe akSiNI locane yasyAstatsambuddhI, sA devI vijayA, patyuvallabhasya, vacaHsvapnadvayaphalasUcakavacanam, zrutvA cAkarNya ca, punarbhUyaH, AbabhASe jagAda / he priya he kAnta, me mama hRdayaM cittam, Adyasvapnasya, sAdhyaM phalam, jijJAsate jJAtumicchati, adyadAnIm, pratipAdaya nivedaya // 51 //
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandhara campUkAvye iti nijavallabhAprazna saudAsInyenottarayati mahIballabhe, tadiGgitajJA sA kuraGgalocanA, taraGgitaduHkhapUra parimilitAntaraGgA kavinitambinIya girinitamvAnnijAsanAnnipatya bhuvi luThantI, svAtmani duSpUratayA vAyavyAjena pravahatA duHkhabhUreNa vahi: lAvitayeva cetanayA vimumuce / tAvanni kAntA cetanA parimArgaNAyeva gatayA saMjJayA vinirmukto naranAtho'pi kathaMcillabdhasaMjJaH prAjJAgresara: kathaMkathamapi rAjJImutthApya tIrAtItazokapArAvAramadhye savaviplavavivazAyAstasyAH potAyitaM vacanajAtamuttaraGganyAmAsa / 22 svapna dRSTena sarojanetre kiM mAM vinaSTAsumitastanopi / saMtrAtukAmAH khalu sAdhuvRkSaM narAH kadAcinna hi nirdahanti / / 52 / / kiM kalpate kuraGgAkSi zocanaM duHkhazAntaye / AtapaklezanAzAya pAvakasya pravezavat // 53 // tato vizAlAci nizAkarAsye dharmo vipannAzanamAtanoti / sUro yathA sphAra himapraNAzaM candro yathA saMtamasasya nAzam / / 54 / / ityAdisAntvavacanaiH kAntAM parisAntvayanlavdhAzvAsayA tayA samaM yathApuraM narapatirviSayasukhapAravazyena ramamANaH kAnicidahAnyativAhayAJcake / iti nijavallabheti iti pUrvokaprakAreNa mahIvalabhe nRpatau, nijavallabhAyA vijayAyAH praznamanuyogam, audAsInyenopekSAbhAvena, uttatyati samAdavati sati, tasya mahIvallabhasyeGgitAni hRceSTitAni jAnAtIti tadiGgitajJA, sA kuralocanAyanA, taraGgitena kallolitena buddhigateneti yAvat duHkhabhUreNAzAtapravAheNa parimilitamApUrNamantarataM hRdayaM yasyAstathAbhUtA satI, girinitambAt parvatakaTakAt, karinitambinIva hastinIva, nijAsanAttvaviSTarAt, viSaya nitarAM patitvA bhuvi pRthivyAM luThantI loThanaM kurvatI, svAtmani svasvarUpe, pratayA mAturAbhyatayA, vAyavyAjena nayanasalilamiSeNa, pravahatA syandatA, duHkhapUreNAsukhapravAheNa, yahi:plAvitaceva bahiniHsAritayeva, cetanayA caitanyazaktyA vimumuce vimuktA / tAvat tAvatA kAlena, nijakAntAyA svallabhAyAzcetanA caitanyaM tasyAH parimArgaNAyeva paryantrepaNAyeva gatayA kutrApi prayAtayA, saMjJayA cetanayA, vinirmukto rahito mUcchita iti yAvat, naranAtho'pi satyanvaro'pi kathaJcitkenApi prakAreNa, labdhA punarAsAditA saMjJA cetanA yena tathAbhUtaH prAjJApresaro vidvazreSThaH saH, kathaM kathamapi kenApi prakAreNa rAjJoM devIm utthApya sasaMjJAM viSAya, tIrAtIta udvelo yaH zokapArAvAraH zokasAgarastasya madhye'bhyantare, vilavAbhyAm unmajjananimajjanAbhyAm vivazA parAyattA tasyAH, takSyA rAjyAH, potAyitaM naukAvadAcarat, vacanajAtaM gIHsamUham, uttaragayAmAsa vardhayAmAsa / jagAdeti bhAvaH / svapnena dRSTeneti - he sarojanetre he kamalalocane ! dRSTenAvalokitena, ito'nena svapnena, mAM priyam, vinaSTAsuM mRtam, kiM tanoSi kiM budhyase / hi yataH, khalu nizcayena, saMtrAtukAmA rakSaNAbhilApiNo narA janAH, sAdhuvRkSaM sajjanadrumam, kadAcijJAtucit, na nirdahanti na bhasmasAtkurvanti // 52 // kiM kalpata iti - hai kuraGgAdi he mRgalocane ! pAvakasya vahneH, AdhAre'rthe paSThI, pravezavat praveza iva, kalpate kim jAyate kim apitu na kalpata iti bhAvaH // 53 // tato vizAlAkSIti - tatastasmAtkAraNAt, he vizAlAkSi he dIrghalocane, he nizAkarAsye he candravadane, sphAraJca tamiJceti skArahiMsaM vizAlatupArastasya praNAzo vinAzastaM sUro yathAditya iva, saMtamasasya gADhAndhakArasya 'avasamanvebhyastamasaH' ityac nAzaM dhvaMsanam, candro yathA zazIva, dharmaH sukRtapariNAmaH, vipado nAzanaM vipannAzanam, vipattyapaharaNam, Atanoti vidadhAti // 54 // ityAdIti -- ityAdIni pUrvoktaprakArANi ca tAni sAntvavacanAni prathamavacanAni ceti taiH kAntAM preyasIm, vijayAmiti yAtrat, parisAntvayan prazamayan, lakSya AsAdita AzvAso dhairyaM yayA tayA samaM 2 Atapena varmeNa klezo duHkhaM tasya nAzo'pahArastasmai, zocanaM zokaH, duHkhasya zAntistasyai duHkhanAzAya,
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamo lambhaH 23 tatazca viSayasukhaparavazasya vizAMpateH svapnavRttA-laprabodhanAyeba sA narapAlasatI, mahAkavibhAratIva gabhIrArthama, zAradAJjasarasIba rAjahaMsa, ratnAkaraveleba mANipurandaraharidivendumaNDalam , giriguheva siMhakizorama , hemakaraNDikoSa ratnam , sindhuzuktikeva muktAphalam , garbha babhAra / tadA hi tasyA badanAmvujAtaM garmikasyeva yazobilAsaiH / alpairahobhiH paripANDaratvamavAra candreNa ca sarvasAmyam // 55 / / yathA yathAsIdudaraM vivRddhaM tathA tathAzyAH kucakumbhayugmam / zyAmAnanatvaM samamApa rAjJA svapnasya pAkAdanutArakA // 56 / / saMvRddhamudaraM vIkSya tatstanau mlinaannii| na sahante hi kaThinA madhyasthasyApi saMpadam / / 57 / / zyAmAnanaM kucayugaM dadhatI vadhUH sA pAthojinIva madhupAzcitakozayugmA / paGkAsyahaMsamithunA sarasIva reje lolambacusvitagulucchayugI lateva / / 58 / / sArdham, yathApuraM pUrvavat , viSayasukhAnA madanazarmaNAM pAravazyena paratantratayA, ramamANaH krIDan , narapatiH satyaMdharaH, kAnicitkaticit , ahAni dinAni, ativAyAJca'tigamayAmAla / tatazceti-tatazca tadanantaraJca, viSayasukhasya madanasunnasya paramazaH parAyattastasya, vizAMpate rAjJaH, svapnasya vRttAnta udantaH svapnavRttAntastasya prabodhanAyeva jJAnAyeva, sA pUrvoktA, narapAsatI bijayA, mahAkavInAM jinasenAdInAM bhAratI vANI gabhIrAthamiva gaDhAbhidheyamiva, zaradi bhavAni zAradAli zarahatabhavAni. tAni ca tAnyajAni padmAnIti zAradAbjAni tairupalakSitA sarasI sarobaraH, rAjahaMsamiva marAlavizepamiva, 'rAjahaMsAstu te caJcUcaraNailohitaiH sitAH' ityamaraH, ratnAkarasya sAgarasya velA taTI, maNimiva ratnamitra, purandarasyAkhaNDalasya haritkASThA prAcIti yAvat , indumaNDalamiva candrabimvamiva, giriguhA parvatakandarA siMhakizoramiva mRgendramANavakamiva, hemnaH karaNDikA hemakaraNDikA suvargabhAjanaka ratnamiva aNimitra, sindhoH sAgarasya zuktikA muktAsphoTaH muktAphalamiva mauktikamiva, garbha bhraNam, babhAra dadhAra / mAlopamA / atha tasyA garbhAvasthAM varNayitumAha-tadA garbhadhAraNavelAyAma , hi nizcayena, tasyA rAjyAH, vadanaM mukhamevAmbujAtaM kamalam , alpaireva katipayareva, ahobhirdivasaH, garbha sthito'rbhako garbhikastasya bhra NasthazizoH yazobilAsaiH kortisaJcArairiva, paripANDaravaM dhabalatvam, atha ca candraNa nizAkaraNa, sarvasAmyaM sarvaprakAreNa sAdRzyam, avApa lebhe / utprekSA // 55 // yathA yatheti-asyA vijayAyAH, udaraM jaTharam, yathA yathA yena yena prakAreNa, vivRddhaM vRddhiyuktamAsIt , tathA tathA tena tena prakArega, kucakumbhayugmaM stanakalazayugalam , svapnasya, pAkA pariNAmAt, anutApasya pazcAttApasya kA vidhAyakena, rAjJA satyanvareNa, samaM saha, zyAmAnalatvaM kRSNamukhatvam, Apa lebhe, rAjA svamaraNadivasasya nikaTasthatvena pazcAttApAnmalinamukho babhUva, stanakalazathugalaM ca garbhakAle kRSNacUcuka bhavatyeva / sahoktiH // 56 // saMvRddhamiti-tasyAH stanau tatstanau tatkucau, udaraM jauram, samantAd vRddhaM saMvRddha saMvistRtam, vIcaya dRSTvA, malinaM kRSNamAnanaM mukhaM yayosto kRSNAgrabhAgAviti yAvat , jAlAthiti zeSaH / hi yataH, kaThinAH parUpaprakRtayaH, madhyasthasyApi madhye vidyamAnasyApi pakSe rAgadveparahitasyApi, saMpadaM sampattim, na sahante na titikSante / arthAntaranyAsaH // 57 // zyAmAnanamiti-zyAmAnanaM kRSNacUcukram, dadhatI bibhratI, lA vadhUrvijayA, madhupAbhyAM bhramarAbhyAmaJcitaM zobhitaM kozayugmaM kuDmalayugalaM yasyAstathAbhUtA, pAthojinIya kamalinIva, paGkaH kardamaH Asye mukhe yasya tatpaGkAsyaM tathAbhUtaM haMsamithunaM marAlayugmaM yasyAM tathAbhUtA, sarasIva sarovara iva, lolambAbhyAM
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvye antaHsthazizugAmbhIryaM dRSTvAsyA nAbhimaNDalam / lajjayevAdya tatyAja gAmbhIya bhUbhujA samam / / 56 // madhyadezazcakorAkSyAH zizunA balinA tadA / bhaGktvA valitrayaM rAjJastAtenAbhUtsamaM guruH / / 60 / / nIlAbjAni jitAnyAsaJjayyamadya sitAmbujam / itIva devyA nayanayugalaM dhavalaM babhau / / 61 / / tAvatsadohalAM mahilAmimAM dRSTvA smRtvA ca duHsvapnaphalaM pazcAttApaparAhatasvAnto mahIkAnto'yamAtmarakSaNaparAyaNazcintAmevamakarot / duSkarmaparipAkaparAbhUtatayA mayA viSayAnurAgApathyasevanenAtilacitAni sacivavacanasaJjIvanaupadhAni / athavA kRtamanayAsthAnapatitayA gatajalasetubandhanasakAzayA vaanychyaa| kiMtu phalakAlikakalikApacayavAJchevopahAsyatAM prApnoti / evaM vicintya dharaNIramaNastadAnIM / vaMzasya rakSaNavidhau pariklRptacittaH / AsthAM yazasyuparatiM ca zarIravRttau kurvannacIkaradasAviha kekiyantram // 62 // namarAbhyAM cumbitamAliGgitaM gulucchayugaM stavakayugalaM yasyAstathAbhUtA, lateva valarIva, reje zuzubhe / mAlopamA // 58 // antaHstheti-asyA narendramAninyAH, nAbhimaNDalaM tundigahvaram, antaHsthasya garbhasthasya zizobalakasya gAmbhIryamagAdhatvaM dhairyavattvaJca, dRSTvA vilokya, lajayeva apayeva, adya garbhadhAraNavelAyAm / bhUbhujA bhUpAlena, samaM sAkam, gAmbhIya magAdhatAM dhairyaJca, tatyAja tyajati sm| utprekSAzlepasahoktayaH // 56 // / madhyadeza iti-tadA tasyAM velAyAm, cakorAcyA jIvaMjIvalocanAyAH, madhyadezaH kaTipradezaH, balinA balavatA, zizunA bAlakena, valitraya nAbheradhastAdvidyamAnarekhAbaya pakSe balavattrayam, bhaktvA nAzayitvA parAjitya ca, rAjJo nRpateH, tApena vipAdena, samaM sArdham, gururadhiko vistRtazca / abhUt babhUva / zleSAdvavayorabhedaH / virodhAbhAsasahoktI // 6 // nIlAbjAnIti-nIlAni ca tAnyajAnIti nIlAbjAni bholAravindAni, jitAni parAbhUtAni, adAnIm, sitaJca tadambujaJceti sitAmbujaM puNDarIka, jayya jetuM zakyam 'kSayyajayyau zakyAtheM' iti nipAtitam, astIti zeSaH / iti vicAryeva, devyA vijayAyAH, nayanayugalaM locanayugam, dhavalaM sitam, babhau zuzubhe / utprekSA // 6 // tAvaditi-tAvata-tAvatA kAlena, sadohalA sagarbhAm, imAM mahilAm, vijayAm, dRSTvA vilokya, duHsvapnaphalaM kaGkelipAdapapatanAtmakasya duHsvapnasya phalaM pariNAma svamaraNAtmakamiti yAvat, smRtvA ca dhyAtvA ca, pazcAttApenAnuzayena parAhataM pIDitaM svAntaM mano yasya saH, mahIkAnto bhUpatiH, aya satyandharaH, 'AtmanaH svasya rakSaNe trANe parAyaNastatparaH san , evaM vakSyamANaprakArAm , cintAM vicAram, akarot vidadhau / duSkarmaNAM pApakarmaNAM paripAkena pariNAmena parAbhUtatayA tiraskRtatayA, mayA satyaMdhareNa, viSayeSu paJcendriyaviSayeSvanurAgaH prItirviSayAnurAgaH sa evApathyamahitaM tasya sevanena, sacivavacanAni mancyupadezA eva saJjIvanauSadhAni jIvanAdhAyakabhaiSajyAni, atilacitAni tyaktAni, upekSitAnIti yAvat / athaveti pakSAntare, asthAne patitA tayA-asamayaprAdurbhUtayA, gatamane prayAtaM yajjalaM salilaM tasya setubandhanaM pulinanirmANaM tasya sakAzayA sadRkSayA, anayA vAJchayA-etayecchayA, kRtaM vyartham / kintuapitu, kalikAnAM puSpadalAnAmapacayasya vAJchA manorathaH iti kalikApacayavAJchA, phalakAlikI phalakAlotpannA yA kalikApacayavAJchA, tadvat, upahAsyatAM hAsyabhAjanatAm, prApnoti labhate / idAnI cintAkaragaM vyarthamiti bhaavH| evamiti-tadAnIM tasmin kAle, evaM pUrvoktaprakAreNa, vicintya vicArya, vaMzasya gotrasya, rakSaNasya
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamo lambhaH meghAvaliH sukhakarI svasamAnanAmnAM varSAsu mattazikhinAM zikhinAza hetuH / itthaM vicintya kila kalpitake kiyAtraM rAjJA binunnamacaddhana saMnidhAne / / 63 // rAjA ca rAjavadanAM mahiSoM vidhAya __yantre tadIyaghanakezavinirjitAbhram / saMdraSTukAma iva daudakAlalIlAM saMbhoktumabhrasaraNau vijahAra dhIraH / / 64 // - tAvatsa durAcAraH kASTAGgAraH, kATA narayu zAntAGgArasakAzabhAsaM rAjadhaH kRtana ityAdyayazovilAsaM samArjayan , saMmArjayaMzca sakahitavRttim , rAjadrohaniyantritacitto nijAtaHkaraNe cintayAmAsa / loke parAdhInaM jIvitaM paramotkRSTapadavImavAmamapi sarasamAcAphalanIcetaramadhurakSIrAdhupacAraparilAlitapaJjarabaddhazukazAvaka jIvanamiva vininditam , nijavalavibhavasamAjitamRgendrapadasaMbhAvitasya ku-bhIndrakumbhasthalapATanapaTutarakharanakharasya mRgendrasyeva svatantrajIvanamavininditamabhinanditamanavadyamatidyama , iti / vidhistasmin rakSAkArye, pariklapta pralInaM citaM mano yasya tathAbhUtaH, asau dharaNIramaNo mahIpatiH, yazasi kItI. AsthAmAdakhuddhim , zarIraraya gAnasya vRttiH sajhAvastasyAm , uparati viraktim , ca kurvan viddhan san , iha svanagare, kekiyantraM mayUrAkArayantram, acIkarat kArayAmAsa / / 62 / / meghAvaliriti-varSApu prAT su, svasamAnaM nAma yeSAM teSAM svasadRzanAmadheyAnAm , mattAzca te zikhinazca teSAM mattamayUrANAM sukhakarI sukhotpAdikA, meghAvalinapatiH, zakhinAM vahnInAM nAzasya hetuH kAraNamasti, ithamanena prakArega, vicinnya vicArya, kalpitaM ca tatkaMkiyantraM ceti ka.lpatake kiyantra nirmitamayUrayantram , rAjJA nRpeNa, binunnam preritaM sat, ghanasaMnidhAne meghasamIpe, acarat vijahAra, kileti vArtAyAm // 63 // rAjA ceti-dhIro gabhIraH, rAjA ca satyandharazca, rAjeva candra iva vadanaM mukhaM yasyAstAm , mahiSIM rAjJIm , yantre mayUrAkAranabhoyAne, vidhAya kRtvA, tadIyAzca te ghanakezAzceti tadIyadhana kezAstadIyasAndra ziroruhAstaivinirjitaM parAbhUtaM yadabhraM meghastat, saMdraSTukAma iva vilokayitumanA iva 'tuM kAmamanasorapi' iti malopaH, dohadakAlalIlAM garbhakAlakrIDAm , saMmbhoktumanubhavitum , abhrANAM meghAnAM saraNirmArgastasyAM gagana ityarthaH, vijahAra vihAramakArSIt // 64 // tAvaditi-tAvata tAvatA kAlena, durAcAro durvRttaH, sa pUrvoktaH, kASTAGgAro rAjyakarmaNi niyuktaH, kASTAntarepu digantarAleSu, zAntAGgAraiH, iGgAlaH 'koyalA' iti prasiddhaH sakAzA sadRzI bhA dIptiryasya tam , rAjagho nRpahA, kRtaM hantIti kRtanna upakArAnabhijJaH, ityAdizvAsAvayazovilAsazcetItyAdyayazovilAsastam, iti prabhRtyakIrtivistAram , samArjayan prApnuvan sakalahitavRtti nikhilajanakalyANakAripravRttim , saMmArjayan utsArayan , rAjadrohe nRpatividveSe niyantritaM nilInaM cittaM mano yasya tathAbhUtaH san , nijAntaHkaraNe svakIyacetasi cintayAmAsa vicArayAmAsa / loke bhuvane, parAdhInaM parAyattam , jIvitaM jovanam, paramotkRSTA cAso padavI ceti paramotkRSTapadavI tAm , sarvazreSThapadam , avAsamapi labdhamapi, sarasamocAphalAni ca rasADhyakadalIphalAni ca nIcetaramadhurakSIrANi ca sAtizayamiSTapayAMsi ceti sarasamocAphalanIcetaramadhurakSIrANi, tAnyAdI yeSAM te tathAbhUtAzca ta upacArAzca taiH parilAlitaH paritopito yaH paJjarabaddhaH zalAkAgRhaniruddhaH zukazAvakaH kIrabAlakastasya jIvanamiva jIvitamiva, vininditaM nindApAtram , astIti zeSaH, nijabalavibhavena svakIyaparAkramasampattyA samArjitaM prAzaM yanmRgendrapadaM mRgarAjapadavI tena saMbhAvitasya zobhitasya, kumbhIndrakumbhasthalasya gajendragaNDasthalasya pATane vidAraNe paTutarANi dakSatarANi kharanakharANi tIkSNanakhAni yasya tasya mRgendrasyeva siMhasyeva, svatantrajIvanaM parAvinnajIvitam , avininditam agaha
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 jIvandharacampUkAvye itthaM manasi saMcintya kRtaghnaH sacivaiH saha / saMmanvayitumArebhe rAjadrohaparAyaNaH // 65 / / bhavatAM vacasAM padaM pradAtuM mama vANI pura eva saMnidhatte / navanATakavastusaMkathAnAM purato raGgabhuvaM gatA naTIva / / 66 / / rAjadrohasamudyataM pratidinaM devaM hi mAM bAdhate drohaM rAjJi samAcareti tadidaM kiM vA sukhAntaM bhavet / yadvA duHkhaphalaM mameti hRdayaM DolAyate mantriNa stattarkapratitakaniyamitainizcayamanyAdRzaiH / / 67 // vaktuM nivartamAnA'pi hriyaitatparininditam / daivatasya bhayAiva prahvA jihvA pravartate / / 68 / / itthaM kRtAvahitthAtkASThAGgAravacanabandhAtsatkulaprasUtA iva vacanIyAt, yamijanA iva prANigaNaparipIDanAt , hariNazAvakA iva dAvAnalajvAlAta , rAjahaMsA iva ghanAghanaghanagarjitAt , daridrA iva durbhikSayogAt , sabhAstArAstatra ttrsuH| NIyam , abhinanditaM prazaMsitam , anavadyaM nippApam , 'kupUyakutsitAvadyakheTagANakAH samAH' ityamaraH, atihRdyamatimanoharaJca, vidyata iti zepaH / ityevaM prakAreNa cintayAmAseti smbndhH| ___ itthamiti-kRtaghno nIcaH kRtopakArApalApanapaTuriti yAvat , rAjJA saha droho rAjadroho nRpatividrupastasmin parAyaNastatparaH, sa kASTAGgAraH, itthaM pUrvoktaprakAreNa, manami cetasi, saMcinnya vicArya, sacitraimantribhiH, saha sArdham , saMmantrayituM mantraNAM kartum, Arebhe tatparo'bhUt // 65 // bhavatAmiti-bhavatAM yupmAkam, vacasA vAcAm , padaM sthAnam 'padaM vyavasititrANasthAnalakSmyanivastupa' ityamaraH / pradAtuM vitaritum, mama kASThAGgArasya, vANI bhAratI, pura eva pUrvameva, navanATakavastumaMkathAnAM nRtananATakIyavastuvyAvarNanAnAm, padaM pradAtum, purato'gre, raGgabhuvaM raGgabhUmim, gatA prAptA, nIva zailUpIva, padaM caraNaM sthAnaM vA, saMnidhatte nikSipati, pUrvamahaM kathayAmIti yAvat / / 66 / / rAjadrohasamudyatamiti-rAjadrohe rAjavidvepe samudyataM tatparam, devaM bhAgadheyam, rAjJi nRpatau satyandharamahArAja iti yAvat , vipayArthe saptamI, drohaM vidveSa kArtaghnya miti yAvat , samAcara kuru, itIttham pratidina pratidivasam, mAM bAdhate pIDayati, anicchantamapi mAM rAjavidrohaM kartuM balAyatIti bhAvaH / idaM tad daivabAdhanam, kiM vA sukhAntaM sukhAvasAnam, bhavet syAt , yadvA athavA, duHkhameva phalaM yasya taduHkhapariNAma syAt , ityevaM prakAreNa mama hRdayaM cetaH, DolAyate DolAvaJcapalaM vartate, tattasmAtkAraNAt , he mantriNaH he sacivAH, tarkapratitarkaNairvimarzaprativimarzaH, niyamitairniyantritaiH, anyAdRzairanyaprakAraizca, tavRttam, nizceyaM nizcetuM yogyamastIti zepaH // 67 // vaktumiti-parininditaM jugupsitam, etatkAryam, vaktuM kathayitum, hiyA apayA, nivartamAnApi pazcAtkRtapadApi, prahvA namrA, jihvA rasanA, devatasya devasya, bhayAdeva bhItereva pravartate kathayituM tatparA bhavati / nAsti ceddavatasya bhayaM na tarhi pravarteta madIyA jihvA jugupsitametannigaditumiti bhAvaH // 68 // itthamiti-itthamanena prakAreNa, kRtA vihitAvahitthAkAragopanaM yasmistasmAt , 'bhayagauravalajjAdeIpAMdyAkAragutiravahitthA / vyApArAntarasaktyanyathAbhApaNavilokanAdikarI', ityavahitthAlakSaNam, kASTAGgArasya vacanabandhastasmAt kASTAGgAravacanaracanAyAH vacanIyAt nindAyAH, satkule samIcInavaMze prasUtA utpannA abhijanA iti yAvat , tadvat , prANigaNasya jantusamUhasya paripIDanaM vyathanaM tasmAt , yamijanA iva munaya iva, dAvAnalasya vanavahAlastasmAt , hariNazAvakA iva mRgazizava iva, ghanAghanasya meghasya ghanaM sAndram, yad garjitaM garjanaM tasmAt, rAjahaMsA iva marAlA iva, durbhikSayogAt annadaulabhyasaMyogAt, daridrA iva nirdhanA iva, tArAH sthUlA vizAlA iti yAvat , sabhAH sabhAsthitajanAH, tatra tatrasurbibhyuH / kASTAGgArasya rAjadrohavidhAyakaM vacanaM zrutvA sarve sabhAsadA bhayena kampitA babhUvuriti bhAvaH /
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27 prathamo lambhaH tatra rAjanayarAjitacitto dharmadattasacivastamRcivAn / svAmibhaktiparivardhitavANImAtmajIvitavinAzakRpANIm / / 66 // prANA nRpAlAH sakalaprajAnAM yattepu satsveva ca jIvanAni / bhUpeSu yA drohavidhAnacintA sarvaprajAsveva kRtA bhavitrI / / 70 / / samastapAtakAnAM hi sAmAnAdhikaraNyabhUH / rAjadhRgeva bhavitA sarvadrohitvasaMbhavAt / / 71 / / rAjJo virodho vaMzasya vinAzAya bhaviSyati / dhvAntaM rAjavirodhena sarvatra hi nirasyate / / 72 // hAya lokasya dharAdhinAthaH klibhAti nityaM paripAlanena / chAyAzritAnAM paripAlanAya taya'thApnoti ravipratApam / / 73 / / iti nItividAM variSThasya sacivaprepTasya vacanaM pittopahata iva madhuratarakSIraM rAjadrohagurudrohAdipu baddhAntaraGgaH kASThAGgAraH svahitaM manasi na cakAra, cakAra ca vikArajanitavidveSam / tatra rAjanayeti-tatra sabhAyAm, rAjanayena rAjanInyA rAjitaM zobhitaM cittaM mano yasya saH, dharmadattazcAsau sacivazceti dharmadattasacivaH, dharmadattAmAnyaH, taM kASTAGgAram, AtmanaH svasya jIvitaM jIvanamAnmajIvitaM tasya vinAzo vidhvaMsastasmai kRpANI churikA tAm, svAmini nRpe bhaktiranurAgAtizayaH svAmibhaktistayA parivardhitA cAso vANI ca bhAratI ca tAm, UcivAn jagAda / svAgatAcchandaH / dvitIyacaraNe tu rathoddhatA / itthamupajAtivRttam // 66 // prANA iti-nanpAlayantIti nRpAlA rAjAnaH sakalAzca tAH prajAzca tAsAM nikhilalokAnAm, prANA AyUMSi, santIti zeSaH / yadyasmAt kAraNAt , teSu nRpAlepu sansveva vidyamAneSveva jIvanAni jIvitAni bhavantIti zepaH / cakAraH pAdapUrtyarthaH / bhUpeSu mahIpAlepu, yA droha vidhAnasya vidvapakaraNasya cintA vicArasantatiH, sA sarvagrajAsveva nikhilaprakRtipveva, kRtA vihitA, bhavitrI bhaviSyati / na khalu rAjadrohI rAjadroha eva kintu sarvaprajAdrohaH / ato'sau na kartavya iti bhAvaH // 70 // samastapAtakAnAmiti-hi nizcayena, sarvadrohitvasya nikhilajanavidveSasya saMbhavaH samupamAt, rAjadhaMgeva rAjadrohya va, samastapAtakAnAM nikhilapApAnAm, sAmAnAdhikaraNyasya bhUrAdhAraH, tA bhaviSyati / sarvadrohitvasaMbhavAddhato rAjadrohyava samastapApAnAM pAtraM bhaviSyatIti bhAvaH // 71 // rAjJo virodha iti-rAjJo nRpateH, virodho vidrohaH, baMzasya kulasya, vinAzAya vidhvaMsanAya, bhaviSyati bhavitA, hi yataH rAjavirodhena candra vidveSeNa, dhvAntaM timiram, sarvatra sarveSu sthAneSu, niraSyate'pasAryate dUrI kriyata iti yAvat / atra rAjazabdaH zliSTaH rAjA prabhau nRpe candre yace kSatriyazakrayoH' iti kozaH // 72 // harSAya lokasyeti--yathA yena prakAreNa, taruvRkSaH chAyAmanAtapaM zritA AgatAstepAm, paripAlanAya rakSaNAya, ravipratApaM tapanatApam Apnoti labhate, tathA tena prakAreNa, dharAdhinAtho nRpaH, lokasya janatAyAH, harSAya pramodAya, paripAlanena rakSaNavidhinA, nityaM nirantaram, kliznAti klezamanubhavati / svayaM duHkhamanubhUya parepAM sukhamutpAdayati pArthiva iti bhAvaH // 73 // iti nItividAmiti-rAjadrohazca gurudrohazcati rAjadrohagurudrohAsta AdI yeSAM teSu, baddhaM lagnamantaraGga mano yasya saH, kASTAGgAraH, atizayena madhuraM madhurataraM taJca tat kSIraJceti madhuratarakSIram, atizayamiSTadugdham, pittena dopavizeSeNopahataH pIDitastadvat pittopahata iva, svahitaM nijakalyANapradam, nItividA nayajJAnAm, variSTasya zreSThasya, sacitrapreSThasya mantrizreSThasya, iti pUrvoktaprakAram, vacanaM vAkyam, manasi na cakAra cetasi na dadhau, vikAreNa kopAdinA janitaH samutpannA vikArajanitaH, sa cAsau vidvepazca virodhazca tam, cakAra ca kRtavAMzca /
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 jIvandharacampUkAvye syAlastadIyo mathanAbhidhAno vANI kRtantrasya hitAmamaMsta / kAkaH sphurannimbaphalaprasUtimAsvAdanIyAM bahumanyate hi / / 74 / / atha so'pi kASTAGgArastatkAla eva narapAlajighAMsAninaH kRtannaH karaTataTaviluThalmadhArAvyAjena vahvIH kallolinIrudvamadbhiriva dharAdharairgandhasindhuraiH sainyasAgarataraGgairiva raGgaturaGgai rayavijitaravirathairamitarathairbhujacandanatarukoTarAnnirgacchantI(jarga:riva kRpANIlatAH samuhadbhiH pAdAtaiH parizobhamAnAM senA narendramandirarodhanAya smaadidesh| samujjajambhe saMbhUtastadA dundubhinisvanaH / dhunvanniva dharAmadrIcAlayandalayannabhaH // 75 / / / tato naTadbhaTATopaghaTitabhujAsphoTacaTularavaniSThureNa madavAraNakaNTharavaghaNTAghopabhairaveNa kaNThIravaravakuNThanapaTupopitahayaheSitabhIpaNazvaratarakhurapuTaghaTanakuTTimajanitakaThoradhvaninirbha reNa padAtitatipAdAhatiprodbhUtabhUribhUravabhIkareNa santataparispanda madamandavegasyandanacakracItkAramedureNa dhAnuSkakarakalitadhanuSTaMkArakarkazena pratidhvAnitakulAcalakandarakulena kolAhalena bharitaM tasya balaM bhUpatibhavanamuparurodha / syAla iti-mathana ityabhidhAnaM nAmadheyaM yasya saH, 'AkhyAhve abhidhAnaM ca nAmadheyaM ca nAma ca' ityamaraH, tasyAyaM tadIyaH kASTAGgArasambandhI, syAlo bhAryAbhrAtA, kRtavasya nIcasya tasya kASTAGgArasya vANI bhAratIm, hitAM kalyANakarIm, amasta manyate sma / hi yataH, kAko vAyasaH, sphurantI prAdurbhavantI nimbaphalasya picumandaphalasya prasUtimutpattim, AsvAdanIyAM svAdayogyAM madhurAmiti yAvat, bahumanyate nitarAM jAnAti // 74 // atha so'pIti-athAnantaram, narapAlasya satyandharasya jighAMsA hantumicchA tasyA ninna AdhInaH, kRtaghnaH kRtopakArApalApI, so'pyaparimitamAyAbhANDAgAraH kASTAGgAraH, tatkAla eva tatsasaya eva, karaTataTeyu gaNDasthaleSu viluThantInAM madadhArANAM dAnapravAhANAM vyAjena dambhena, bahvIH prabhUtAH, kallolinInadIH, udvamadbhiH prakaTayadbhiH, dharAvarairiva zaileriva, gandhasindhuraimattamataGgajaiH, sainyameva sAgaraH sainyasAgaraH pRtanApAthodhistasya taraGgA bhaGgAstairiba raGgantaH samucchalantazca te turaGgAzca hayAzca taiH, rayeNa javena vijitastiraskRto ravirathaH sUryasyandano yaistaiH, amitarathairagaNitazatAGgaH, bhuja eva bAhureva candanatarumalayajamahIlhastasya koTarAd gartAt , nirgacchantIniHsarantIH, bhujagIriva pannagIriva, kRpANIlatAH khaDgavallarIH, samudraha ddhirdharaziH padAtInAM samUhAstaiH pattisamU haiH parizobhamAnAM parito virAjamAnAm, senAM camUla, narendrasya nRpasya mandiraM sadanaM tasya rodhanaM samAvaraNaM tasmai, samAdideza samAjJAtavAn / samujjajambhe-tar3A tasmin kAle, 'dharAM pRthivIm, dhunvanniva, kampayanniva, adrIna parvatAn , cAlayannivotsArayanniva, nabho gaganam, dalanniva khaNDayanniva, saMbhUtaH prabhUtaH, dundubharAnakasya svanaH zabdaH, samujjajambhe vardhayAmAsa / utprekSA // 75 // ___ tata iti-tatastadanantaram, naTanta itastataH krAmyanto ye bhaTATopA yausamUhAstaiTitaH kRto yo bhujAsphoTo bAhutADanaM tasya yazcaTulazcaJcalo ravaH zabdastena, niSTureNa kaThoreNa, madavAraNAnAM mattakariNAM yaH kaNTharavo galadhvanirvaNTAghopazca ghaNTAzabdazca tAbhyAM bhairavo bhayaMkarastena, kaNThIravaravANAM siMhazabdAnAM kuNThane tiraskaraNe paTUni dakSANi yAni popitahayAnAM paripuSTavAjinAM hepitAni hepAzabdAstaiISaNo bhayaGkaraH, kharatarANAmatitIcNAnAM khurapuTAnAM kSurAvayavAnAM ghaTTanena saMgharpaNena kuTTimebhyaH sudRDhabhUbhipradezebhyo janitaH samutpanno yaH kaThoradhvaniH kaThinazabdaH, kaNThIravaravakuNThanapaTupopitahayahepitabhIpaNazcAsau kharatarakhurapuTavaTTanakuTTimajanitakaThoradhvanizceti karmadhArayaH, tathAbhUtena dhvaninA nAdena nirbharaH sampUrNamtena, padAtInAM padagAnAM tatayaH paGktayastAsAM pAdAhatibhizcaraNAghAtaiH prodbhUtaH samutpanno yo bhUribhUravo'vikavasudhAzabdastena bhIkaro bhayaMkarastena, santataM nirantaraM parispandatAM paricalatAM madamandavegAnAM yugyAnAM madena, manthararayANAM syandanAnAM sthAnAM yAni cakrAgi rathAGgAni teSAM cIkAro'vyaktazabdavizepastena meduro milito vRdviGgato vA,
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 prathamo lambhaH dauvArikasya vacanAduparodhakRtya mAkaNya karNaparupaM purupAdhirAjaH / ropeNa pitazucA sa hi dhIra dhIra: paJcAnanAsanatalAdudatiSThatAyama // 6 // tAvatpratiSThamAnaM prANakAntamanumRtya kRtaprayANA prANAnparimAgiMtumiva bhUmau nipatitAM tAM nirbharaMga bharatAntAmAlokya punarvyavartiSTa naravariSThaH / / prAbodhayaJca puthvIzaH kathaMcillabdhacaMtanAma / devI jJAnaM hi duHkhAdhitaraNe taraNIyate / / 77 // zampAnibhA saMpadidaM zarIraM calaM prabhutvaM jalabudbur3hAbham / tAruNyamAraNyasaritsakAzaM kSayiSNunAzI hi na zocanIyaH / / 7 / / saMyuktayoviyogo hi saMdhyAcandramasoriva / raktayorapi daMpatyorbhavitA niyatervazAta 9il bandhutvaM zatrubhUyaM ca kalpanAzilpinirmitam / anAdI sati saMsAre tavayaM kasya kena na / / 8 / / dhAnuSkANAM dhanurdhAriNAM kareyu hamaneghu kalitAni tAni yAni dhapi bApAsteSAM TaMkAro'dhyakazabdastena karka zaH kaThorastena, pratidhvanitaM pratizabditaMkulAcalAnAM kulagirINAM' kandarakulaM gahvaragaNo yena tena, kolAhalena kalakalazabdena, bharitaM pUrNam, tasya kASThAGgArasya, balaM sainyam, bhUpatibhavanaM narendramandirama, uparurodha AvRNute sma / dovArikasyeti-dhIravAro'tizayadhairyazAlI, ayaM saH pUrvoktaH, puruSAdhirAjo narAdhipaH, dvAre bhayo dauvAriko hArapAlakastasya, vacanAt kathanAt, karNaparupaM zravaNakaThoram, uparodha AvaraNameva kRtyaM kAryam, AkarNya zrutvA, cUpitA zuru yena tena dUrIkRtazo'na, ropeNa krodhena, paJcAnanAsanatalAt siMhAsana pRSTAt , udatiSThata uttiSThate sma // 76 // tAvaditi-tAvat tAvatA kAlena, pratiSTamAnaM prayAntam, prANakAntam vallabham, anusatyAnugamya, kRtaM prayAgaM prasthAnaM yaistAn , prANAn jIvitAni, parimArginumanveSTumiva, bhUmA pRthivyAm, nipatitAM svalitAm, nirbhareNa sAtizayena garbhamareNa dauhRdabhareNa tAntA duHkhIbhUtAm, tAM kAntAM vallabhAna, Alokya dRSTvA, naravariSTa nRpaH, punarbhUyaH, nyabatiSTa prtyaavvRte| prAbodhayaJceti--pRthvIzo mahIkAntaH, kathaJcit kenApi prakAreNa, labdhA prAptA cetanA saMjJA yayA tAM labbacetanAm, devIM rAjJIma, prAbodhanacca sambodhayAmAsa ca, hi yataH, jJAnaM bAMdhaH, duHkhamevA bdhiH sAgarastasya taraNe plabane, taraNiriyAvaratIti taraNIyate naukAyate // 77 // zampAnibhati-saMpat sampattiH, zampAnimA taDitsadRzI, 'zampA saudAminI taDit' iti 'dhanaJjayaH, idaM zarIram, ayaM vigrahaH 'zarIraM varma vigrahaH' ityamaraH, calaM capalam, prabhutvamaizvaryama, jalabudbudAbhaM jalasphoTasadRzam, tAruNyaM yauvanam, AraNya sarirakA gaM vanApagAsadRzam, astIti zepaH, hi nizcayena kSayiSNo nazvarasya nAzo vinAzaH, zocanIyaH zugbhAjanaM, na bhavati bhAvaH // 78 // saMyuktayAriti-hi nizcayena, saMdhyA ca candramAzceti sandhyAcandramasau tayoriva pitRprasUzazinoriva, saMyuktayoH saMyoga prAptayoH, raktayoH parasparAnurAgasahitayoH, dampatyoH, jAyAzca patizceti dampatI tayoH 'jAyayA jambhAvo dambhAvo nipAtyate' viyogo virahaH niyatedevasya vazAt paratantratvAt , bhavitA bhaviSyati / / 76 // vandhutva miti-andhUnAM sahodarANAm, bandhuvaM bhrAtRttraM, zatrubhUyaM zatrutvaM ca, kalpanaiva zilpI kAryakarastena nirmitam, astIti zeSaH / saMsAre bhuvane, anAdAvAdirahite sati, tayordvandvaM yugmaM bandhutvaM zatrutyana, kasya janasya kena janena saha na, apitu sarvasya sarvaNava saha vartata iti bhAvaH / / 80 //
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvye iti naranAthavacanaparipATI niSptalAhapatitavAridhAreva zokAnalajvAlAlIDhe devyA manasi kiJcidapyAdratAmanApAdayantI nirdagdhabhUmyumavIjarAjiriva viphalA babhUva / rAjA samAropya zikhaNDiyantramApannasattvAM sarasImahAkSIm / saMbhrAmayAmAsa ca meghamAge hA hA bata krUravidheviMpAkaH ||dshaa atha kalApiyantre valAhakamArgamadhirUDhe, mRgendra iva girikandarA mandirAnnirgatya, nikhilaparivAravikalo vasudhApatirasahAya eva raNAGgaNamavatIrya, dhairyAvagADhahRdayastatrAbhyamitrINaM zAtravamantriNaM saMgarasaMnaddhaM nidhyAya, krodhaparatantritacitto yoddhamupacakrAma / caNDavAta ivAmbhodA maNDalAdhipatirbhaTAn / ninAya kAndizIkatvaM paJcAnanaparAkramaH / / 2 / / jigAya mantriNaM vIro janAnAmadhipastataH / janyAjirAbhratigmAMzujayazrIprANavallabhaH / / 3 / / atha kASThAGgAro'pi saMgare nijAmAtyabhaGgaM nizamya, taraGgitakrodhakuTilitabhrukuTIviTaGkaH sAmajasamAjavAjipAdAtazavalena balena sanAtho naranAthamabhigamya, bahudhA yuddhvA, vairAgyAyattaci iti naranAthavacaneti iti pUrvoktaprakArA naranAthasya satyandharamahArAjasya vacanaparipATI vAkyaparamparA, niSTaptazcAsau lohazceti niSTalalohaH saMtaptAyaH tasmin patitA muktA yA vAridhArA tadvat, zokAnalasya viSAdavahvejvAlAbhiracimirAlIDhaM vyAptaM tasmin , devyA rAjyAH, manasi cetasi, kiJcidapi manAgapi, AItAM klinnatAm, anApAdayantI na kubantI, nirdagdhabhUmI nirdagdhapRthivyAmusA saMtAnitA yA bIjarAjiH kaNazreNistadvat, viphalA niSphalA, babhUvAbhUt / / rAjA samAropyeti-rAjA narendraH, ApannasattvAM garbhiNIm , sarasIruhAtIm kamalalocanAm , vijayAmiti yAvat , zikhaNDiyantraM mayurayantram , samAropyAdhiSTApayitvA, meghamArge ca nabhasi ca, saMbhrAmayAmAsa saMcAlayAmAsa, 'hA hA vata' iti khedArthe'jyapatrayam , RravidherduSTadevasya, vipAkaH pariNAmaH phalamiti yAvat / karmaNAmudayo vicitro'stIti mahAduHkhakaramiti bhAvaH // 85 / / atha kalAniyantra iti-athAnantaram, kalApiyantre mayUrayantre, valAhakamArga meghamArgam gaganamiti yAvat , adhirUDhe'dhiSThite sati, girikandarAtparvatagahvarAt , mRgendra iva siMha iva siMho mRgendraH paJcAsyo haryakSaH kesarI hariH' ityamaraH, nirganya bahirAgatya, nikhilazcAsau parivArazceti nikhilaparivAraH samastaparijanaH, tena vikalo rahitaH, vasuvApatirnRpaH sanyandharaH, asahAya eva ekAkyeba, raNAMgaNaM samaracandaraM yuddhabhUmimiti yAvat , avatIrya pravizya, dhairyeNa sthairyeNAvagADhaM pracuraM hRdayaM ceto asya tathAbhUtaH san , tatra raNaGgaNe, abhyamitrANaM zatrupakSIyam, zAzvamantrigaM zatrusacivam, saMgarAya yuddhAya saMnadvaM tatparam, nidhyAya dRSTA, krodhena kopena paratantritaM parAyattaM cittaM mano yasya tathAbhUto bhavana , yoddhaM yuddhaM kakSum, upacakrAma tatparo babhUva / caNDavAta iti-paJcAnanasyeva parAkramo yasya sa mRgendravikramaH, maNDalAdhipatirbhUpatiH caNDavAtastIcNapavanaH ambhodAniva meghAniba, bhaTAn yoddhan , kAndizIkatvaM bhayadrutatvam 'kAMdizIko bhayadrute' ityamaraH, bhayakRtapalAyamAnatAm, ninAya prApayAmAsa / 'akathitaJca' iti nagrateIikarmakatvam / / 82 // jigAyeti-tataH katipayakSaNavyApiyuddhAnantaram, janyAjiraM samarAGgaNamevAbhraM gaganaM tatra tigmAMzuH sUryaH, jayazriyA vijayalakSmyAH prANavallabho jIvitezaH, vIraH zUraH, janAnAM lokAnAm , adhipaH svAmI satyandhara iti yAvat , mantriNaM zatrusacivam , jigAya jayati sma 'sanli yojaH' ityabhyAsasya kutvam // 2 // atha kAThAGgAro'pIti-atha tadanu, kASThAGgAro'pi kRtaghnaziromaNirapi, saMgare samare, nijAmAtyasya svasacivasya bhaGgaM parAjayam , nizamya zrutvA, taraGgitakrodhena vRdviGgatakopena kuTilito vakrIkRto bhRkuTIviTaGko zrRpradezo yasya tathAbhUtaH san sAmajasamAjazca gajagaNazca vAjinazca hayAzca pAdAtAni ca padAtisamUhazceti
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamo lambhaH tatayA prANigaNavadhavirataM taM vayasya iva svasthatAM ninAya / svarga bhUpo rAjahA rAjyalakSmI bherIzabdaH zrotradezaM ca devyAH / paurAH zoka paNDitAH strIviraktiM janyaM zAnti yogapadyAtprapede / / 4 / / tAvaJca yantraM bhramaNena hInaM zanaiH zanaistadviyato'vatIrya / tAM bhatRzokAnaladahyamAnAM prapAtayAmAsa bane pita NAm / / tatazca kuNapakavalanArtha militaniHzaGkakaGkakAkasaGkulamabhyarNasaMjvalaccitAcakrajvAlAsaMtaptatayA nijAgrabhAgasamAropitapATaccaragalanirargalanirgalallohitadhArAsaMsargasaMjAtacuMkAridhUmyasaJchAditaiH zUlaiH samAkIrNa sAmidagdhaM zavaM citAhutavahAdAkRSya khaNDazo vicchiya khAdantInAM DAkinInAM kolAhalena kaTAgnidahyamAnanukaroTipaTucaTAtkAreNa ca bhIkaraM yatpurapretAgAramavalokamAnA sA naradevamahipI mUrchApatacetanA babhUva / ajAnatI kazmalapAravazyAtprasUtipIDAM narapAlajAyA / mAse tadA vai janane dine'smimprAsUta sUrnu tapanaM yathA dyauH / / 5 / / sAmajasamAjavAjipAdAtaM tena zabalaM citritaM tena, balena sainyena, sanAthaH sahitaH san , naranAthaM narendram, abhigamya tasya saMmukhaM gatvA, bahudhA vivivaprakAreNa, yuddhvA yuddhaM kRtvA, vairAgyasya nirvedasyAyattaM nimnaM cittaM hRdayaM yasya tasya bhAvastattA tayA, prANigaNasya jantusamUhasya vadhAddhiMsanAt , virato viraktastam, taM nRpam, vayasya iva sakheva, svaHsthatAM svaH svargastasmistiSTatIti svaHsthastasya bhAvaH svaHsthatA tAM svargavAsicam, pakSe svasthatAM 'zarpa re zari visargalopo vA baktavyaH' iti vArtikena vikalpena visrglopH| nIrogatAm, ninAya prApayAmAsa / svarga bhUpa iti-bhUpaH satyandharaH, svargaM tridivam , rAjahA kASTAGgAraH, rAjyalakSmI rAjyazriyam, bherIzabdazca DhakkAnAdazca, dedhyA vijayAyAH, zrotradezaM karNapradezam, paurA nAgarikAH, zokaM khedam, paNDitA vidvAMsaH, strIviraktiM lalanAbhyo virAgam, janyaM yuddham, zAnti prazamam, yogapadyAdyugapadeva, prapede prApa / anekepAM ekakriyayA saha smbndhaaddiipkaalngkaarH|| 14 // tAvaceti-tAvatkAlaparyantam, bramaNena bhramaNazaktyA, hInaM rahitaM tat yantraM zanaiHzanaiH mandaM mandaM viyato gaganAt, avatIrya avarudya, bhartuH zoka evAnalastena dahyamAnA tAm, prANapativirahajanyakhedapAvakabhasmIbhavantIm, tAM vijayAm, pitaNAM bane zmazAne prapAtayAmAsa skhalayAmAsa // tatazceti-tatazca rAjJaH svargaprayANAnantaram, kuNapakavalanArthaM mRtakadehabhakSaNArtham, militA ekatra saMgatA niHzaGkA nirbhayAzca ye kaGkakAkAH pakSivizepAstaiH saGkulaM vyAsam abhyaNa nikaTaM saMjvalat pradIpyamAnaM yaJcitAcakraM citAsamUhastasya jvAlAbhirarcibhiH saMpRtayA niSTatatvena, nijAgrabhAge svazikhare samAropito'dhiSTApito yaH pATaccarazvorastasya galAtkaNThAt nirargalaM nirbAdhaM yathA syAttathA nirgalantyo niHzeSeNa patantyo yA lohitadhArA ruvirazreNayastAsAM saMsargeNa saMparkeNa saMjAtA samutpannA cuMkAriNI cumitizabdakAriNI yA dhUmyA dhUmasamUhaH 'pAzAdibhyo yaH' iti ya pratyayaH, tayA saJchAditairAvRtaiH, zUlarAyasakIlaH, samAkINaM vyAptam, sAmidagdhamadhadagdham, zavaM mRtadehama, citAhutavahAt cityAgneH AkRpyAkRSTaM vidhAya, khaNDazaH khaNDena khaNDena, vicchidya vidArya, khAdantInAM bhakSayantInAM DAkinInAM pizAcInAm , [kavisamayenetavarNanaM na tu jaina siddhAntena tatra devAnAM mAMsabhojanasya ni piddhatvAt ] kolAhalena kalakalazabdena, vikaTAgninA vizAlAnalena dahyamAnaH pacyamAno yo nRkaroTinarakapAlapradezastasya paTustIcNo yazcaTAtkAro'vyaktazabdavizeSastena ca, bhIkara bhayaGkaram , tatpurasya rAjapurInagarasya pretAgAraM zmazAnam , avalokamAnA pazyantI, sA naradevamahipI, nRpatipradhAnapatnI vijayeti yAvat 'kRtAbhipekA mahiSI' ityamaraH, mUrcchayA niHsaMjJatayApahRtA dUrIbhUtA cetanA saMjJA yasyAstathAbhUtA babhUva / ajAnatI-tadA tadAnIm , vai janane mAse dazame mAse, asmin dine nRpatiprANAvasAnadivase, 1 ayaM zloko mudritapustake nAsti /
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 jIvandharacampUkAvye tadA janakarAjyazrISTu mRtimivAsthitA / sutasya bhAgyasaMpaTTA devatA kAcidAgatA // 86 // dizi dizi visaradbhiH putratejAvilAsai bahalatimirajAle nAzite tatkSaNena / vilasitamagidIpA devatAkluptarUpAH sutaruciparibhUtA maGgalArthA babhUvuH / / 87 / / tasyA mukhendAravalokanana zokAmbudhivRddhimavApa devyAH / abhyagrabhAvaH kila bAndhavAnAM sukhasya duHkhagya ca vRddhihetuH // 88 / / hA manojAkArarUpa hA mahAguNamaNidvIpa hA mAnasavihArarAjahaMsaravarUpa hA madanakelicaturabhUpa mama prANekarUpa vAsi kAsIti vilaya tI zokavipamohitAGgI latAGgI tAM devatApi lokottaratokottamamahimavarNanapIyUpaparipecanena samujjIvayantI suvarNasavarNapu tadIyAGgepu lasadRrNApramukha vilakSaNalakSaNapradarzanena pratyAyayantI tanujavardhanopAyacintAsaMtamasadRrIkaraNadhIrataramitthaM giramutthApayAmAsa / kazmalapAravazyAt kRcchUpAratantryAt, prasUti-poDAM prasavakaSTam, ajAnatI na budhyamAlA, narapanijAyA rAjJI vijayeti yAvat, yogaganaM tapanaM yathA sUryamiva, sUnu sutam, mAsUta janayAmAsa / upamA // 85 // tadeti-tadA tasmin kAla, mUrti zarIram, AsthitA prAdhA, janakarAjyazrIrica pitRrAjyalakSmIritra sunasya putrasya, bhAgyasaMpadA puNyasampattiA, draSTuM vilokayinu nAM vijayAmini zeSaH, kAcit kApi, devatA, devI, AgatA samAyAtA // 86 // dizi dizIti-dizi dizi pratikASTham, visaraddhiH, prasaraddhiH putrasya zizostejovilAsaiH sahajajyotiHprakAzaH, bahalaM prabhUtaM yattimirajAlaM dhvAntasamUhastasmin , ta kSaNena tatkAlena, nAzite vidhvaste sati, devatayA devyA klasaM rahitaM rUpaM yeSAM te tathAbhUtAH, vilasitAH zobhitA ye maNidIpA rannapradIpAH te, sutasya putrasya rucyA dehadIpanyA paribhUtAstiraskRtAH santaH, maGgalamevArthaH prayojanaM yeSAM tathAbhUtAH, babhUvurAsan // 87 // tasyA iti-tasyA devatAyAH, mukhendovadanacandramasaH, abalokanena darzanena, devyA vijayAyAH, zoka evAmbudhiH khedasAgaraH vRddhim unnatim , avApa lebhe| bAndhavAnAmiSTajanAnAm , abhyagrabhAvaH sAMmukhyam, sukhasya zarmaNaH, duHzvasya cAzAtasya ca 'zarmazAtamukhAni ca' ityamaraH, vRddhi hetuH prAbalyakAraNaM bhavAti zepaH, kileti vArtAyAm // 8 // hA manojeti-hA manojasyeva kAmasyevAkArarUpe saMsthAnasaundarye yasya tatsambuddhI, hA mahAguNA eva maNayo ratnAni teSAM dvIpastatsambunhau, hA mAnasaM cittameva mAnasaM mAnasasarovarastasmin vihAre krIDane rAjahaMsasyeva marAlasyeva pakSe rAjajyeSTasyeva svarUpaM yasya tatsambuddhau, hA madanakelyA kAmakrIDAyAM caturo dakSastatsambuddhau, mama vijayAyAH, prANaikarUpa jIvitopama, bhUpa rAjan , kvAsi kutrAsi kvAsi kutrAsi, ityevaM prakArega, vilapantIM vilApaM kuryantIm, zoka evaM vipAda eva vipaM garalaM tena mohitAni prAptamU ni aGgAni yasyAstAm, latAGgI kRzAGgIm, tAM rAjJI, devatApi devyapi, lokottarasya sarvazreSTasya tokasya putrasya ya uttamamahimA paramamAhAtmyaM tasya varNanamAkhyAnameva pIyUpamamRtaM tena paripecanaM paryukSaNaM tena, samujIvayantI samullAsayantI, suvarNasavaNeSu kanakakalpeSu, tadIyAGgaSu putrAvayavepu, lasanti zobhamAnAni, UrNApramukhAni makarikAprayAnAni yAni vilakSaNalakSaNAni vicitracihnAni teSAM pradarzanena vilokanena, pranyAyayantI vizvAsamutpAdayantI, tanujavardhanasya putravRddharya upAyAH sAdhanAni teSAM cintaiva saMtamasaM gADhadhvAntam tasya dUrIkaraNe'paharaNe dhIrataramatizayena dhIraM yathA syAttathA, itthaM vacyamANaprakArAma, giraM vANAm, utthApayAmAsa utthApayati sma, jagAdeti yAvat / 1 timirabahalajAle b0| 2 maNirUpA mu0 /
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamo lambhaH 33 putrasya vardhanavidhau vijahAhi cintAM saMvardhayiSyati sutaM tava kazcinam / candrazcakoramiva cUtataruryathA vA vAle pikaM kamalinIvisaro marAlam ||6|| tadAtva evAtra mRtaM tanUjaM visRjya gandhotkaTavaizyanAthaH / yogIndravAkyasmaraNena sUnuM gaveSayanlocanagocaro'bhUn ||10|| taM dRSTvA devatAvAkyaM pramANaM nizcikAya sA / saMvAdena hi sarveSAM prAmANyamavagamyate // 61 // tato mahIkAntakAntA, nijAntaraGgaravikAntajAjvalyamAnapriyaviprayogazo kAnalakIlAkalApaM tanayasundaravadanacandirAlokena zamayiSyantI, sarojaloddhRtazapharIba vinA zizunA sthAtuM kSaNamapArayantyapi devatAvacanajanitavisrambhabhAvena gatyantarAbhAvena ca gandhotkaTazreSThisamarpaNAya kathaM kathamapyanumatimApAdyamAnA, svabhAvata eva samudramapi nirnidrANatejasAM putraM pitrIyamudrayA samudraM vidhAya, vidhAya ca purato, devatayA saha sahasAntaradhAt / pitRvanavanamadhye bAlasUryaprakAzaM sutamativitatAbhyAM locanAbhyAM piban saH / putrasyeti - putrasya sutasya vardhanavidhau saMrakSaNakArye, cintAmU, vijahAhi vimuJca, 'ohAk tyAge' ityasya loTi madhyamapuruSaikavacane rUpam 'A ca hauM' ityAtvam, taba bhavatyAH, enaM vartamAnam, sutaM putram, kazcit ko'pi naraH, candraH zazI, cakoramiva jIvaM jIvamiva yathA vA yena prakAreNa vA, cUtatarurAmravRkSaH, bAlamadIrghAyuSam, pika kokilam, kamalinIvisaraH padminIsamUhaH, marAlaM haMsam, vA, saMvardhayiSyati pAlayiSyati / mAlopamA // 86 // tadAtva iti - tadAtva eva tasminneva kAle atra pitRvane, mRtaM parAsum, tanUjaM sutam, visRjya tyaktvA, gandhotkaTavaizyanAtho gandhotkaTanAma vaizyapatiH, yogIndrasya mahAmunervAkyasya vacanasya smaraNamAdhyAnaM tena, sUnuM jIvitamaparaM putram, gavepayannanvepayan, locanagocaro dRSTiviSayaH, abhUt // 10 // taM dRSTveti--taM pUrvoktaM gandhotkaTam, dRSTvA cilokya, sA vijayA devatAvAkyaM devavacanam 'saMvardhayiSyati sutaM tava kazcidenam' iti rUpamiti yAvat pramANaM satyam, nizvikAya nizcitavatI 'vibhASA ce:' iti vikalpena kutvam, hi yataH, saMvAdenAnukUlasamarthanena, sarveSAM nikhilAnAm, prAmANyaM yAthArthyam, avagamyate jJAyate / arthAntaranyAsaH // 61 // tata iti -- tatastadanantaram, mahIkAntasya bhUvallabhasya kAntA preyasI, vijayeti yAvat, nijAntaraGgameva svakIyAntaHkaraNameva ravikAntaH sUryakAntopalastasmin jAjvalyamAnaH punaH punaratizayena vA jvalan yaH priyaviprayogazoka eva vallabhavipralambhaviSAda evAnalo vahnistasya kIlAkalApaM jvAlAsamUham, tanayasya sutasya sundaravadanameva subhagAsyameva candirazcandrastasyAlokanaM darzanaM tena, 'candiro'nekape candre' iti medinI, zamayiSyantI zAntaM kariSyantI, sarojalAtkAsAranIrAduddhRtA samuddhRtya bahinatA zapharIva matsIva, zizunA putreNa, vinAntareNa, kSaNamapyalpakAlaparyantamapi, sthAtuM nivasitum, apArayantyapi asamarthApi, devatAvacanena devIvAkyena janitaH samutpAdito yo visrambhabhAvo vizvAsapariNAmastena, gatyantarAbhAvena ca sAdhanAntarAbhAvena ca, gandhotkaTa zreSThine samarpaNa pradAnaM tasmai, kathaM kathamapi kenApi prakAreNa, anumatimanumodanam, ApAdyamAnA prApayantI, svabhAvata eva nisargeNaiva, nirnidrANAni sphuranti ca tAni tejAMsi jyotIMSi teSAm, samudramapi sAgaramapi, putraM tanUjam pituriyaM pitrIyA sA cAsau mudrA ca tayA piturAGgulIna, samudraM mudrayA sahitam, vidhAya kRtvA, purato'gre vidhAya ca kRtvA ca devatayA devyA saha sArdham, sahasA jhaTiti, antaradhAt tirohitAbhUt / pitRvanavanamadhya iti --- pitRvanaM zmasAnaM tasya vanasya gahanasya madhye, bAlasUryasyeva prAtaHprabhAkara
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 jIvandharam kAvye tRpita iva saro'mbhacAtako yadu pramRta jalakaNAliM nAtRpadvaizyanAthaH // 62 // ayaM ca, edho'nvepijana iva mahAnidhiM mahIzasutamAsAdya, sadya evAGkuritapulakA padezena hRdyAlavAlasaMjAtamaJjulamodalatAkorakAniva vibhrANaH prIteH parAM koTimAtmajaM cAdadhAnaH, tadaGgasparzasukhapAravazyena pramadajalanidhimagna iva, hRdayAntare malayajarasalipta iva, himavAlukAdIrghikA - nimajjanmUrtiriva, mohAkAnta iva nidrANa iva, matta iva, parimUDhendriyagaNa iva, nimIlita caitanya iva, AnandaparamparAyAH parAM kASThAmAtiSThamAno, jIvetyAdyAzIrvacanamAkarNya, tamanaGgarUpadheyaM mahAbhAgadheyamaGgajaM tannAmadheyenAlaM cakAra / tataH svakIyAvasathaM sametya vaNikpatiH kuddha ivAbabhASe / jIvantamapyAtmajamadya matte vinA parIkSAM mRtakaM kimAttha || 13 || yadvA saMbhrAntacittAnAM vanitAnAM svabhAvataH / yuktaM na kiM kumArasya mArAntatvaprakalpanam // 64 // ityAdivacanasAyakena nijanAyakena samarpitaM nayanAnandanaM nandanaM sunandApi samAdadAnA syeva prakAza ujjvalatvaM yasya tam, sutaM putram, ativitatAbhyAmatidIrghAbhyAm, locanAbhyAM nayanAbhyAm, pivannavalokayan, sa pUrvoktaH, vaizyanAtha gandhotkaTaH, saro'mbhaH kAsArasalilam piban dhayan tRpita iva pipAsuriva, abhrAnmeghAt prasRtAnAM niHsRtya vistRtAnAM jalakaNAnAM vArivindUnAmAliH paGktistAma, pivan, cAtako yat jIvajIva iva, nAtRpat saMtRpto nAbhUt // 62 // ayaM ceti -- ayaM ca gandhotkaTa, mahAnidhi vipulabhANDAram, AsAdya prApya, edho'nvepijana ivedhmagavepipuruSa iva, mahIzasutaM rAjaputram, AsAdya labdhvA sadya eva jhaTityeva, aGkuritAnAM prAdurbhUtAnAM pulakAnAM romAJcANAmapadezena vyAjena hRdayameva svAntamevAlavAlamAvApastasmin saMjAtA samutpannA yA majjumodalatA manoharAnandavallarI tasyAH korakA: kuDmalAstAn bibhrANa iva dadhAna iva prIteH prasannatAyAH, parAmantyAm, koTimavadhim, AtmajaM putraM ca AdadhAna Adharan, tadaGgasya putrazarIrasya sparzena saMgena yatsukhaM tasya pAravazyaM parAyattatvaM tena, pramada eva jalanidhiH pramadajalanidhirharpapArAvArastasminmana sa buDita iva, hRdayAbhyantare cittamadhye, malayajarasena candananisyandena lipta iva digdha iva, himabAlukAnAM prAyasikatAnAM dIrghikA vApikA tasyAM nimajjantI vagAhamAnA mUrtiH zarIraM yasya sa tathAbhUta iva, monAkrAnto mohAkrAnto mUDhastadvat, nidrANa iva zayAna iva matta iva cIva iva, parimUDhaH prAptamoha indriyagaNo hRpIkasamUho yasya tathAbhUta iva, nimIlitaM tirohitaM caitanyaM yasya tathAbhUta iva, AnandaparasparAyAH pramodasantateH, parAmutkRSTAm, kASTAM sImAnam, AtiSThamAnaH prApnuvan, san, 'jIva' 'jIvatAt ' ityAdyAzIrvacanamitiprabhRtidIrghAyuSyavacanam, AkarNya nizamya, anaGgasyeva kAmasyeva rUpadheyaM saundaryaM yasya tam, mahadbhAgadheyaM bhAgyaM yasya taM vipulabhAgyam, taM pUrvoktam, aGgajaM sutam, tannAmadheyena jIveti nAmnA, alaJcakAra bhUpayAmAsa / tata iti -- tatastadanantaram, vaNikpatigandhotkaTaH, svakIyAvasthaM svakIyagRham, samelyAgatya, kruddha iva kupita iva, vanitAM prati, AbabhASe jagAda, ayi matte tIbe ! adyAsmin divase, jIvantamadhyamRtamapi, AtmajaM putram, parIkSAM vinA vicAramantareNa, mRtaka parAsum, kiM kena kAraNena, Attha kathayasi ? iti / anyasyA mAturapatyaM vijJAya kadAcidiyaM strIsvabhAvAdasya nijApatyavatpAlanaM na kuryAdityAzaGkaya gandhotkaTena tasyAnyApatyakatvaM nirastamiti rahasyam // 63 // yadveti yadveti pakSAntare, svabhAvato nisargeNa sambhrAntaM kSubhitaM cittaM yAsAM tAsAM vanitAnAM nArINAm, kumArasya putrasya, mArAntatvaprakalpanaM mRtaparyantakalpanam kiM na yuktaM kiM na yogyamapi tu yogyameva / nisargeNa saMbhrAntacittAnAM vivekaH kuta iti bhAvaH // 64 // ityAdivacaneti -- ityAdIni itiprabhRtIni vacanAnyeva sAyakaH zarastena saha, nijanAyakena sva
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamo lambhaH tadaGgasauSThavakalAvalokanajanitaSTidopaparihArAyeva taralatarakaTAkSanIlotpaladAmamecakarucivIcikAvicitamAtena / pAyaM pAyaM nayanacapakai rUpalAvaNyalakSmI saudhIM dhArAM prakRtimadhurAM vaizyajAyApatI to| sparza sparza kusumamRdulaM vigrahaM tasya sUno stRptiM prApyAnitarasulabhAM prApaturvismayAbdhim / / 65 / / devatA ca mahipItanuvallayAH sAmyamAzramalatAsviva draSTum / bAndhavAlayaparAGmukhomimAM daNDakAvananivAsamanaipIt / / 66 / / atha samIhitArthasiddhijanitatopakalitAyAM devatAyAM savyAjamantahitAyAmiyaM ca rAjapatnI naijamAnasasarovare santavikacajinapAdapayojavizobhite nandanarAjahaMsaM saMkrIDayAmAsa / yA haMsatUlazayanasthalatAntavRnta klezAsahA puri purAjani kAnanAnte / darbhapu hanta zayanaM bahumanyate sma sA mAlatIkusumakomalagAtravallI / / 67 // vallabhena, samarpitaM pradattam, nayanAnyAnandayati nayanAnandanastaM locanAlAdakam, nandanaM putram, samAdadAnA gRhNAnA sunandApi gandhotkaTavallabhApi, tasya putrasyAGgasauSTavakalAyAH zarIrasaundaryakalAyA avalokanena janitaH samutpanno yo dRSTidopastasya parihAro nirAkaraNaM tasmA iva, tAdayeM caturthI, taralatarA aticapalAH kaTAkSA apAGgAnyeva nIlotpaladAmAni nIlAravindamAlyAni teSAM mecakarucirvAcikayA kRSNakAntisantatyA vicitaM vyAptam, Atene cakAra / pAyaM pAyamiti-sA ca sa ceti to sunandAgandhotkaTA, vaizyajAyApatI vaNigdampartA, tasya sUnoH putrasya, prakRtyA svabhAvena madhurA manoharA miSTeti yAvat tAm, rUpalAvaNyalakSmI varNasaundaryazriyam, saudhIM sughAyA iyaM sAdhI tAm pIyUSasambavinIma, dhArA pravAham, nyncpkailocnpaanpaatrH, pAyaM pAyaM pItvA pIvA, 'AbhIkSNye Namula ca' iti Namul , kumumamiva puSpamiva mRdulaM komalam, vigrahaM zarIram, sparsa sparza spRSTvA spRSTvA, netareyAM sulabhetyanitarasulabhA tAmanyajanadurlabhAm, tRpti saMtoSam, prApyAsAdya, vismayAbdhimAzcaryasAgaram prApaturlebhAte // 15 // devatA ceti-devatA ca devI ca, mahiSItanuvallyA rAjJIzarIravallAH , sAmyaM sAdRzyam, AzramalatAsu tapovanavallISu, draSTumivAvalokayitumiva, bAndhavAlayAdbhAtRgRhAtparAGmukhI vimukhAm, imAm vijayAm, daNDakAvane daNDakAbhidhAnakAnane nivAsastapovanavAsam, anaipItprApayat / atra tRtIyaM caraNaM rathoddhatAyA anyAni ca trINi svaagtaayaaH| itthamupajAtivRttam / taduktam 'itthaM kilAnyAsvapi mizritAm smaranti jAtiSvidameva nAma' // 16 // atheti-athAnantaram, samIhitArthasya samabhilaSitakAryasya siddhayA sAphalyena janitaH samudbhUto yastopaH sukhaM tena kalitAyAM sahitAyAm, devatAyAM devyAm, savyAja kasyApi kAryasya miSeNa, antarhitAyAM tirobhUtAyAM satyAm, iyaM ca rAjapanI vijayA, santataM nirantaraM vikacAbhyAM prasphuTitAbhyAM jinapAdapayojAbhyAM jinendracaraNakamalAbhyAm vizobhite virAjite, nainaM svakIyaM mAnasameva cittameva sarovaraH kAsArastasmin , nandana eva rAjahaMsastam, putramarAlam, saMkrIDayAmAsa gvelayAmAra / jinendracaraNAravinde putraJca dhyAyantI samayamajIgamaditi tAtparyam / yA haMseti-purA bhartRrAjyavelAyAma, yA vijayA, puri nagaryAm, haMsatUlazayanasthAnAM haMsatRlopalakSitamRdulaviSTara sthitAnAM latAntAnAM puSpANAM vRntaibaMdhanairyaH klezo dukhaM tasyAsahA soDhumasamarthA, ajani babhUva, mAlatIkusumamiva mallIpuppamiva komalA mRdulA gAtravallI zarIralatA yasyAstathAbhUtA, sA vijayA, kAnanAnte vanamadhye, darbheSu kuzeSa, zayanaM svApam, bahumanyate sma zreSTaM budhyate sma, hanteti khede'vyayam // 17 //
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvye pure'pi mAninIvAratoSitAyAH satImaNeH / kAnane'jani nIvAro'pyAhAro'syAH kimadbhutam // 6 // tAvannandanasamAgamasaJjAtamodabandhotkaTena taMtanyamAnaM mahotsavasArthamAtmArthaM gaNayatA sakalasaddharmaparamakASThAGgAreNa kASThAgAreNa dApitamarthajAtaM tatkSaNajAtaistadAjJAsamAnItairitarairapatyaiH saha labdhvAyamUrujapatiritarAtmajaiH samaM nijAtmajamavizeSeNa vardhayAmAsa / yathA yathA jIvakayAminIzo vivRddhimAgAdvilasatkalApaH / tathA tathAvardhata modavArdhirudvelamUravyanikAyabhartuH // 66 / / uttAnazayane bibhranmuSTiM tuSTikaraH sutH| udyatkuDmalayugmazrIpadmAkaratulAM dadhau / / 100 / / mugdhasmitaM mukhasarojagalanmaranda dhArAnukAri mukhacandiracandrikAbham / pitroH pramodakaramepa babhAra sUnuH kIrtervikAsamiva hAsamivAsyalakSmyAH / / 101 / / pure'pi-pure'pi nagare'pi, mAninInAM mAnavatInAM vAraH samUhastena topitA prasAditA tasyAH, pakSe mAninA pramANavatA, nIvAreNa vanyadhAnyena topitAyAH, asyAH satIzreSThAyAH kAnane'pi vane'pi, nIvAro vanyadhAnyam, AhAro bhojanam, ajani babhUva, atra kimadbhutaM kimAzcaryam, na kimapIti yAvat // 18 // tAvannandaneti-tAvatA kAlena, nandanasyAmakasya samAgamena lAbhena saMjAtaH samutpanno ya Amodabandho harSasambandhastenotkaTaH pragalbhastena, 'nandano dArako'rbhakaH' iti dhanaJjayaH, gandhotkaTena tannAmavaizyapatinA taMtanyamAnamatizayena vistAryamANam, mahotsavAnAM mahollAsAnAM sArthaH samUhastam, AtmArthaM nijaprayojanakam, gaNayatA budhyamAnena, sakalasaddharma eva nikhilasamIcInadharma eva kASTAnyedhAMsi tepAmagAraH prajvalitAnalastena, kASTAGgAreNa kRtaghnena, dApitaM prApitam, arthajAtaM dhanasamUham , tatkSaNaM tatkAle jAtAH samutpannAstaiH, tasyAjJayA tannidezena samAnItAH prApitAstaiH, itarairanyaiH, apatyaiH putraiH, saha sAdham, labdhvA prApya, ayameSaH, UrujapatirvaizyapatiH, itarepAmanyepAmAtmajAH putrAstaiH, samaM sAkam, nijAmajaM svAGgajam jIvamiti yAvat, avizeSeNa sAmAnyena bhedamAvamantareNeti yAvat ; vardhayAmAsa vardhayati sma / yathA yatheti-vilasantIH zomamAnAH kalAzcAturIH pakSa SoDazabhAgAnayate gacchati prApnotIti vilasatkalApaH, jIvaka eva yAminIzo jIvakayAminIzo jIvandharacandraH, yathA yathA yena prakAreNa, vivRddhimaunnatyam, AgAt prApnot, tathA tathA tena tena prakAreNa, UravyAnAM vaizyAnAM nikAyaH samUhastasya bhartA svAmI tasya gandhotkaTasyetyarthaH, modavAdhiharSapArAvAraH, udvelaM nirmaryAdaM yathA syAttathA, avardhata vRddhiMgato babhUva / rUpakAlaGkAraH // 6 // uttAnazayana iti-uttAnazayane UrdhvamukhasvApe, muSTiM baddhakarapuTam, bibhrad dakSata, tuSTikaraH sukhakaraH, suto nandanaH, udyatsamutpadyamAnaM kuDmalayugmaM mukulayugalaM yasmin, evaMbhUto yaH zriyA lacamyAH padmAkaraH kamalopalakSitakAsArastasya tulAmupamAM, dadhau dhRtavAn // 10 // mugdhasmitamiti-epa sUnuH-ayaM bAlakaH, mukhameva sarojaM mukhasarojaM vadanAravindaM tasmAdlantyAH patantyA marandadhArAyA AsavasantateranukAri viDambayita, mukhameva vaktrameva candirazcandrastasya candrikAyA jyotsnAyA AbhevAbhA dIptiryasya tat, mAtA ca pitA ceti pitarau tayoH 'pitA mAtrA' ityekazeSaH, pramodakaramAnandadhAyakam, kIrteyazasaH, vikAsamiva prasphuraNamiva, AsyalakSmyA mukhazriyAH, hAsamiva hasitamiva, mugdhaJca tasmitaJceti mugdhasmitaM sundaramandahasitam, babhAra dadhAra 'mugdhaH sundaramRDhayoH' itymrH| upamotprekSe // 101 //
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamo lambhaH payodharaM dhayan sUnuH payo gaNDUpitaM muhuH / urikIrtikallolaM kiranniva vididyute || 102 // saJcaran sa hi jAnubhyAmamale maNikuTTime / prativimvaM parApatyabuddhyA saMtADayanbabhau / / 183|| krameNa so'yaM maNikuTTimAGgaNe nakhasphuratkAJcibharIbhiracite / skhalatpadaM komalapAdapaGkaz2akramaM tatAna grasavAntRte yathA ||10|| tAvatsunandApi jalagarbheva kAdambinI ratnagarbheva vasumatI salagarbheva ballarI tejogarbhava zunAsIrakASTA zreSThasatI zanairantarvatnIdhurAmAvibhrANA krameNa navamAseSvatIteSu nandAcyaM nAma nandanaM janayAmAsa / 37 tatsabhrAtreNa vibhrAjanmanmanAlApalAlitaH / jIvakastanayairanyairmudA cikrIDa pAMsu || 105 || atha paJcame vayasi saJcaranpratyakSa paJcazaraH samudaJciyavyaktavacanaprapaJcaH svayamAgatasya sakala payodharamiti - payodharaM mAtuH stanam, dhayan pivan, sUnuH putraH, muhurvahuvAram, gaNDaSitaM kuralakavadAcaritam, payo dugdham, udbhiran udyaman kIrtikallolaM yazastaraGgam, kiranniva kSipanniva, vA~ zuzubhe // 102 // saJcaranniti - amale svacche, maNikuTTime ratnakhacitabhUnAge, jAnubhyAM jahna bhyAm, 'jaghanaM jAnu jahu~ca' iti dhanaJjayaH, saJcaran samantAd bhraman sa sUnuH, pratibimbaM svasyaiva pratikRtim, paramanyacca tadapatyaM ca putrazceti parApatyaM tasya buddhirdhipaNA tayA anyaputrabhrAntyA tADayan pIDayan babhau zuzubhe hItyavyayaM pAdapUta / bhrAntimAn // 103 // krameNeti -- so'yaM bAlakaH krameNa kramazaH, nakhAnAM nakharANAM sphurantyaH prasarantyaH kAntayo dIptaya eva jharyo vAripravAhAstAbhiH aJcite zobhite, ataeva prasavaH puSpairAstRtaM vyAptaM tasmin yathA dRzyamAne maNikuTTimAGgaNe ratnakhacitacatvare skhalatpadaM pataccaraNaM yathA syAttathA, komalapAdapaGkajayormRdulacaraNakamalyoH kramaM vikSepam, tatAna vistArayAmAsa / utprekSA // 104 // tAvaditi - tAvat tAvatA kAlena zreSThinaH satI zreSTasatI gandhotkaTavaizyapatipatnI, sunandApi sunandAbhidhAnApi, jalaM toyaM garbhe madhye yasyAstathAbhUtA kAdambinIva mevamAleva, ratnaM maNirga meM sthA stathAbhUtA vasumatIva pRthivIya, phalaM garbhe madhye yasyAstathAbhUtA, vallarIva lateva tejo divAkarAbhidhAnaM garbhe yasyAstathAbhUtA zunAzIrakASTheva purandaradizeva prAcIveti yAvat zanaiH kramazaH, antarvanIthurAM garbhiNIbhAram, antarasti garbho yasyA antarvartanI 'attarva pativatormuk' iti nipAtitam, AvibhrANAAdadhAnA satI, krameNa kramazaH, navamAseSu, atIteSu apagateSu satsu nandrAjyaM nAma nandanaM tanayama, janayAmAsa prAsUta / tatsaubhrAtreNa - subhrAturbhAvaH kAryaM vA saubhrAtraM tasya nandAvyasya saubhrAtraM susahodaratvaM tena, vibhrAjan zobhabhAnaH, manmanAlApenAspaSTAkSaravArtayA lAlitaH zobhitaH, jIvakaH vijayAsutaH, anyairitaraiH, tanayaiH putraiH saha pAMsuSu dhUli, cikrIDa krIDati sma / bAlA hi pAMsuSu ramante tarAmiti jAtiH // 105 // atha paJcame vayasIti - athAnantaram, paJcame vayasi saJcaran paJcamavarSAvasthAyAM saMcAraM kurvANaH, samudaJcitaH samyakprakAreNa prakaTito vyaktavacanAnAM spaSTavacasAM prapaJcaH samUho yasya saH, kaTIrava kizorasya mRgendramANavakasyevAkRtiH saMsthAnaM teja iti yAvat, yasya saH, ayaM jIvakaH, svecchayA, Agatasya prAptasya, sakalakalA eva nikhilavaidagdhya eva kallolinyaH saritastAsAm, zailaH parvatastasya, zailo hi saritAmudgama
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvye kalAkallolinIzailasyAyanandinAmadheyasyAcAryavaryasyopakaNThe kaNThIravakizorAkRtirayaM pratyahangrahaparihArAya parikalitasiddhanamasyaH siddhamAtRkAprasiddhAM sarasvatI parizIlayAmAsa / lebhe jIvaMdharo vANI kramanirjitasindhuraH / namasyata gumaM so'yaM manasyamitabhaktitaH // 106 // iti mahAkaviharicandraviracite zrImati jIvandharacampRkAvye sarasvatIlambho nAma prathamo lmbhH| sthAnalena prasiddhaH, AryanandIti nAmadheyaM nAma yasya tasya AcAryavaryasya sUrizreSThasya, upakaNThe samApe, pratyUhavyUhasya vighnasamUhasya parihAro nivAraNaM tasmai, parikalitA kRtA siddhanamasyA siddhaparameSTipUjA yena tathAbhUtaH lan , 'pUjA namazyApacitiH saparyA cAhaNA samA' ityamaraH, siddhamAtRkayA anAdivarNaparamparayA prasiddhA prakhyAtA tAm, sarasvatI parizIlayAmAsa, parizIlanaM cakAra, sarasvatyA abhyAsamakAditi bhAvaH / lebhe-krameNa gatyA nirjitaH parAjitaH sindhuro hastI yena saH, so'yaM jIvandharaH, vANI sarasvatIm, lebhe, prAptavAn, manasi citte, amitabhaktito''sImabhavatyA, gurum, Aryanandinam anamasyata namazcakAra 'namo varivamazcitraGaH kyaca' iti kyac // 106 // iti mahAkavizvAsI haricandrazceti mahAkaviharicandrastena viracite suvihite campujIbaMdhare jIvandharacampUnAma sandarbha sarasvatyA lambhaH prAptiryasmistathAbhUto nAma prathamo lambhaH prathamaprakaraNam, mamAtaH / itizabdaH samAptyarthavAcakaH / iti mahAkaviharicandraviracite zrImati 'kaumudI' vyAkhyAdhare jIvandharacampUkAvye sarasvatIlambho nAma prathamo lambhaH /
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyo lambhaH atha hRdyatamaM kiJcana vidyAsadanamAsAdya vayasyasaMsadavataMsitaM, jIvaMdharaH sakalakalAkalApairaparakalAvilubdhairiva svayaM nivAsagRhatayA parigRhItAikhilapaNDitAkhaNDalAismAdAcAryavaryAdakhilAH kalAH, basantAdiva vanapriyaH kalaravalIlAH, ghanasamayAdiva kekitaruNaH kekAH, adhyagISTa / taJcittAmbujamApede sUryolokAdvinidratAm / prAsUta ca kalAjAlamakarandajharI tataH // 1 // samastavidyAvanitAsamAgame nirastavinA gurubhaktireva / vilobhanIyasya vadhUbhirantataH sutasya tasya prababhUva dUtI / / 2 // parAbhUte jIvandharazazabhRtA parvazazini kalAcAturguNyAdvilasadamRtaM vAcamagamat / mukhaM kAntiH prAptA sakalajagadAnandakaratA tadIyAGgaM prApatpadanakhamabhUtso'pi zazabhRt / / 3 / / atheti-atha siddhamAtRkAjJAnAnantaram, hRdyatamamatimanoharam, vayasyAnAM sakhInAM saMsar3hA samUhenAvataMsitaM zobhitam, kiJcana kimapi, vidyAsadanaM vidyAlayam, AsAdya prApya, jIvandharaH satyandharasutaH, aparAzca tA bhinnAzca tAH kalAzca vaidagdhyazcetyaparakalAstAsu vilubdhairivAsaktairiva, sakalakalAnAM nikhilavaidagdhInAM kalApAH samUhAstaiH, svayaM svata eva parapreraNAmantareNaveti yAvat , nivAsagRhatayA vAsabhavananvena, parigRhItAtsvIkRtAt , akhilapaNDiteSu samastasUripvAkhaNDalaH sahasrAkSaH zreSTha iti yAvat tasmAta , asmAt AcAryavaryAt AryanandinAmavidvadvarAt , akhilAH sarvAH, kalA vidyA vaidagdhIrvA, vasantAt surabhimAsAt , kalaravalIlA madhurazabdakelIH, vanapriyaH kokila iva, dhanasamayAjjaladakAlAt , kekA mayUravANIH, 'kekA vANI mayUrasya' ityamaraH, kekitaruNa iva mayUrayuveva adhyagISTa adhyeSTa 'iG adhyayane' ityasya luGi rUpam , 'vibhASA luGaluGagaH' iti vaikalpiko gAGAdezaH, 'ghumAsthAgApAjahAtisAM hali' ityAta Invam / ___taccittAmbumiti-yataH kAraNAt , tasya jIvandharasya cittameva mana evAmbujaM kamalam , mUrerAcAyasyAloko darzanameva sUryasya divAkarasyAlokaH prakAzastasmAt , vinidratAM sAvadhAnatAm pakSe vikAsitAma , Apede prApa, tataH kAraNAt , kalAjAlameva vidyAsamUha eva makarandasya madhuno jharI dhArA tAm , grAsUta ca, janayAmAsa ca, rUpakAlaGkAraH // 1 // samastavidyeti-vadhUbhirnArIbhiH, vilobhanIyasyAkarSaNIyasya, tasya sutasya jIvandharasya, samasna vidyA eva vanitA yopitamtAbhistAsAM vA samAgamaH saMyogastasmin , gurau bhaktirgurubhaktirguruprItyatizaya putra, nirastaM dUrIkRtaM vinnamantarAyo yayA sA, dUtI dautyakarmaNi pravRttA antataH kAryasiddhiparyantam , prababhUva / gurubhaktiprasAdAdeva tasyAkhilA vidyAH prAptA babhUvuriti bhAvaH / vaMzasthopendravajrayoH saMmizraNAdupajAtivRttam // 2 // parAbhUta iti-jIvandharaH sAtyanyarireva zaza bhRccandramAstena, kalAnAM cAturguNyaM tasmAt , jIvandhare hi catuHSaSTiH kalA Asan parvazazini tu SoDazaiva, itthaM kalAcAturguNyahetoH, parvazazini rAkAnizAkare, parAbhUte parAjite sati, tatra vilasacchobhamAnam , amRtaM pIyUSam , vAcaM vacanaM, jIvandharasyeti yAvat , agamat prApat , kAntiIptiH, mukhaM vadanam , prAptA gatA, sakalajagato nikhilalokasyAnandakaratA sukhavidhAyakatA, tadIyAGgaM jIvanvarazarIram , prApajagAma, sa parAjitaH, zazabhRdapi parvacandro'pi, svayam , padanakhaM caraNanakharam , abhUdajAyata / rUpakAlaGkAraH zikhariNIcchandaH // 3 //
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvye iti nijavidyAlalitalatAmasya hRdayAlavAlapallavitAmavalokya, prIteH pagaM kASTAmadhitipTamAnaH prasannacittavRttigyaM sRriH, ekadA vijane nijaprAntamAvasantamantevAsinamitthamacIkathat / zrutAmbudhaH pAragata zRNu tvaM pravINa kasyApi caritrabhAvam / avApya yaH zrotrapathena cittaM dayAnaTInartanasUtradhAraH // 4 // vidyAdharANAM vinivAsaloke kAlaM nRpaH kazcidajIgamadyaH / kRtyena nAmnApi ca lokapAlo vidyAdharo'bhUdvibudhezvaro'pi / / 5 // ekadA mahIpatirayamudayazikharizekharaM haridazva iva haryAsanamalaGkavana , gaganajaladhijalanIlIpaTalamiva viyadvanaviharamANastamveramamiva suralokasamArohaNArthamAkalitasopAnanIlopalamiva kaJcana jaladharaM nIlamapi nayanena pItamAtanvana , kSIbANAM kSitipAnAmaizvarya kSaNakSINamiti bodhayantamiva tatkSaNamantarhitamavalokya nijanandanakSiptarAjyabhAro vijambhitavairAgyasAmrAjyapratiSThAmadhitiSThana , sakalasAMsArikaduHkhazamanadIkSAM jainI dIkSAmAsasAda / itIti-ityevaM prakAreNa, nijavidyaiva svavidyaiva lalitalatA sundaravallarI tAm , asya jIvandharastya, hRdayameva cittamevAlavAlamAvApastasmin pallavitAM kisalayitAm , Alokya dRSTvA, prIteH prasannatAyAH parAmantyAm , kASThAmavadhim , adhitiSThamAnaH prApnuvan , prasannA nirmalA cittavRttirmanaHpravRttiryasya tathAbhUtaH, ayaM sUrirAcAryaH, ekadA ekasmin kAle, vijane nirjane, nijaprAntaM svAbhyarNam , AvasantaM vidyamAnam , antevAsinaM chAtraM jIvandharamiti yAvat , itthamanena prakAreNa, acIkathata kathayAmAsa / prAyeNa jainakAvyepu 'acIkathat' iti prayogo dRzyate sa kathaM sidhyatIti na vedmi| pANinIyavyAkaraNe tu 'acakathat' ityeva sAdhuH / zrutAmbudheriti-he zrutamevAmbudhistasya zAstrasAgarasya, pAraMgataH pAraganastatsamyunchau pAragAmin , pravINa nipuNa tvam , kasyApi janasya, caritrabhAvaM jIvanopAkhyAnam , zRNu samAkarNaya, yazcaritrabhAvaH, zrotrapathena karNamArgeNa, cittaM hRdayam , avApya labdhvA, dayAnadhyAH karuNAzailUpyA nartane nATye sUtradhAro nATyavyasthApako bhavediti zepaH / 'nATyopakaraNAdIni sUtramityabhidhIyate / sUtraM dhArayatItyarthe sUtradhAro nigadyate / iti sUtradhArasya lakSaNam / yaM zrutvA bhavaccetasi dayAsaMcAro bhaviSyatIti bhAvaH // 4 // vidyAdharANAmiti-vidyAdharANAM khecarANAm , vinivAsaloke nivAsakSetre, vijayArdhagirAviti yAvat , kazcinko'pi, nRpo rAjA, kAlaM samayam , ajIgamad vyapagamayAmAsa / yo nRpaH, kRtyena kAryeNa, nAmnApi ca nAmadheyenApi ca, lokapAlo lokapAlayatIti lokapAlaH, lokapAlanAmadheyaH, abhUd AsIt , kiJca, vigato budhezvaro vibudhezvaro mUryo'pi vidyAdharo vidyAdhArakaH paNDita iti yAvat , abhUditi virodhaH / viyudhAnAM vidupAmIzvaraH svAmIti parihAraH // 5 // ekadetiekadaikasminkAle, udayazikhariNaH zikhara mityudayazigvarizikharaM pUrvAcalacUlikAma, haridazva iva bhAsvAniva, bhAsvadvivasvatsaptAzvaharidazvopNarazmayaH' ityamaraH / haryakSAsanaM siMhAsanam / alaGkurvan zobhayan , ayaM lokapAlaH, mahIpatinRpaH, gaganameva jalanidhirgaganajalanidhirAkAzasamudastasya jalanIlIpaTalamiva zevAlasamUhamiva, viyahane gaganakAnane viharamANazcAsau staraberamazceti viharamANastamberamo bhramanmAtaGgastamiva, suralokasya devasamUhasya, svargasya vA samArohaNArthamuccaTanArtham, AkalitaM nirmita yAni sopAnAni niHzreNayasteSAM nIlopalamiva nIlagrastaramiva, kaJcana kamapi, jaladharaM megham, nIlamapi zyAmamapi, nayanena netreNa, pItaM pItaguNa viziSTaM pakSe'valokitam, Atanvan kurvan , kSIbANAM mattAnAm, kSitipAnAM mahIpatInAm, aizvarya vaibhavam, kSaNakSINamalpakAlabhaGguram, ityevam, bodhayantamiva jJapayantamiva, tankSaNaM tatkAlam, antarhitaM tirohitaM naSTamiti yAvat, avalokya dRSTvA nijanandane svakIyaputre kSipto rAjyabhAro yena saH, vijRmbhitaM vRddhigataM yad vairAgyasAmrAjyaM nirvedavaibhavaM tasmin pratiSThAmAsthAm, adhitiSTan, prApnuvan san , sakalAni samastAni yAni sAMsArikaduHkhAni bhavodbhUtAzarmANi teSAM zamane damane dakSA samarthA tAm, jinasyemA jainI jinasambandhinIm, dIkSAM tapasyAm, AsasAda prApa /
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyo lambhaH tapAMsi bhUpaH sa hi tapyamAnastapasyayA prApitamagvilAsaH / vipAkataH saJcitakarmaNAM tadgantaraM bharamakamATiTIke / / 6 // tadanu dine dine pravardhamAnaM bhasmakarogamalpena tapasA vimphuliGganevAndhanaM khadyoteneva saMtamasaM nakharaJjikayeva mahAraNyaM zamayitumazaknuvAnaH, pUrva rAjyamiva tapaHsAmrAjyamapi parityajana , pApaNDitapasA samAcchAditaH, svairAhArAnnAphala iva gulmAntarhito vipkirAnsamAdadAno yatheSTamavartiSTa / tadanu nagarArAmaM so'yaM jagAma dRDhakSudhA ___ kvacidaviralairaktAzokollasannavapallavaiH / vizadaviyataH sandhyArAgAJcitasya sulakSaNaM ____ vacana kusumairanyArAmAnhasantamiva sthitam // 7 // yasminpike pazcamamaJjagAnaM samAzrite mandamaru kuNsH| AnATayatyAtatabhRGganAdakalAravAM lolalatAvadhUTIm // 8 // yazca kila kutracinnirantaraniSpatanpuSpapariSkRtatayA vanadevatAsamArAdhanAya vistRtadukUlasaMstaraNamiva bibhrANaH, kvacana kusumAsavapAnamattamadhupAndhIkRtatayA samudaJcitAJjanapuJjamiva tapAMsIti-tapAMsyanazanAdIni, tapyamAnaH kurvANaH, tapasyayA tapazcaraNena, prApitA lambhitA rugvilAmA kAntiprakArA yaM tathAbhUtaH, sa pUrvoktaH, bhUpo nRpaH, lokapAlamuniriti yAvat, saJcitAni purA bahAni yAni karmANi sAtetaravedyAdIni teSAm, vipAkata udayAt, tatprasiddham, bhasmaka bhasmakanAmakam, rugantaraM rogAntaram, ATiTI ke prApa / ApUrvakasya 'TIka gatau' ityasya liTi rUpam // 6 // tadagviti-tadanu tadanantaram, dine dine pratidivasam, pravardhata iti pravardhamAnam edhamAnam, bhasmakarogaM bhasmakavyAdhim, alpena tucchena, tapasA tapazcaraNena, visphuliGgenAgnikaNena, Ardaindhanamiva sarasedhmasamUhamiva, khadyotena jyotiriGgaNena, saMtamasamiva niviDadhvAntamitra, 'avasamandhebhyastamasaH' ityacU samAsAntaH, nakharaJjikayA nakharacchedikayA, mahAraNyamiva dIrghakAnanamiva, zamayituM zAntaM kartum, azaknuvAno 'masarthoM bhavan , pUrva prAga , rAjyamiva sAmrAjyamiva, tapaHsAmrAjyamapi tapazcaraNavaibhavamapi, parityajanmuJcan , pApaNDitapasA-mAyAvitapazcaraNena, samAcchAditastirohitaH san , gulmAntahitaH kSupAcchAditaH, nAphalaH zAkunikaH, vikirAniva zakuntAniva, svairAhArAn svacchandAhArAn jainaprakriyAviruddhAniti yAvat , samAdadAno gRhNAnaH, yatheSTaM svairam, yathA syAttathA, avatiSTa pravRttimakarot / tadanu nagarArAmamiti tadanu tadanantaram, so'yaM lokapAlo municaraH, dRDhakSudhA bhUyiSTabubhukSayA, kvacitkutracid, aviralaiH savanaiH, raktAzokeSu lohitavajulepUllasantaH zobhamAnA ye navapallavA nUtanakisalayAstaiH, sandhyA pitRprasUstasyA rAgeNAruNimnAJcitaM sahitaM tasya, vizadaviyato nirmalagaganasya, salakSaNaM sadRzam, kvacana kutracit , kusumaiH puppaiH, anyArAmAn itaropavanAni, hasantamiva tiraskurvantamiva, sthitaM vidyamAnam, nagarArAmaM nagaropavanam, jagAma yayau / utprekSAlaMkAraH // 7 // yasminniti-yasmin nagarArAme, pike vanapriye kokila iti yAvat , paJcamaJca tanmajugAnaJceti paJcamamaJjugAnam paJcamasvaraviziSTamanoharagAnam, samAzrite prApte sati, 'yasya ca bhAve bhAva lakSaNam' iti saptamI, mandazcAsau marucceti mandamarun, sa eva bhrukuMsa iti mandamarudbhukuMsaH, mantharapavananaTaH, Atato vistArito bhRGganAdo bhramarazabda eva kalaravo madhurazabdo yayA tAm, lolalatA caJcalavallaryeva vadhUI yuvatistam, AnATayati nartayati / rUpakAlaMkAraH // 8 // yazca kileti-yazca nagarArAmaH, kileti vAkyAlaMkAre vArtAyAM vA, kutracitkvacit , nirantaraM niyaMvadhAnaM yathA syAttathA nippatadbhirvarSadbhiH puSpaiH kusumaiH pariSkRtatayA vizobhitatayA, vanadevatAnAM vanAdhiSThAtRdevInAM samArAdhanAya sevanAya, vistRtamAtAnitaM yada dukUlaM maMstaraNaM kSaumAstaraNaM tat, bibhrANa iva dadhAna iva, kvacana kasmiMzcitsthAne, kusumAsavasya puSparasasya pAnena sevanena mattA vRtamohA ye madhupA
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 jovandhara campUkAvye saMdadhAnaH, kvacidativitatakathelIpallavatallajarucijhargavirAjitatayA nijAnurAgaM prakaTayanniva, vacana vikacakokanadakAntisaMkrAntasarovarazobhitatayA kumakSodajharamiva samAkalayana , kutracana DolArthamiva latApratAnamAtanvannadazyata / / sutAntaraistatra samAcarantaM krIDAM bhavantaM sa hi saMdadarza / nakSatravRndaiH parizobhamAnaM yathA surANAM pathi bAlacandrabha / / 6 / / kiyadvidUraM puramityanena pRSTo giraM tvaM madhurAmuvaktha / mugve'mbujabhrAntipatadvirephAMstanvansitAndantamaNiprabhAbhiH // 10 // nagaropavane bAlakrIDAsamavalokanAt / puramAsannavRttIti vRddho nAnuminoti kaH // 11 // dhUmadarzanato vahniM nAvagacchati kaH pumAna / zIte vAte samAyAte kaH samIpe jalasthitim // 12 / / ityAdivacanapIyUpadhArAsaMsekena tvadIyarUpalakSaNasaMpadavalokanajanitasukhavIjena ca hRdayAlavAlajanitaprItipratAninI tAvakAnvayanizcayena puppitAM cikIrSu durdharpajATharavahanavAdhAM zizamabhramarAstairandhIkRtatayA zyAmalAkRtatayA, samudAJcitaM samutkSepitaM yadaJjanaM kajalaM tasya puJjo rAzistam, saMdadhAna iva bibhrANa iva, kvacitkutracita, ativitatAnAmativistRtAnAM kaGgrelIpallavatallajAnAmazokakisalayazreSTAnAM rucijharIbhiH kAntisantatibhirvirAjitatayA zobhitatayA, nijAnurAgaM svakIyapremANam, prakaTayanniva prakAzayanniva, kvacana kutracit, vikacakokanadAnAM prasphuTitaraktAravindAnAM kAntibhirdIptibhiH saMkrAntA vyAptA ye sarovarAH kAsArAstaiH zobhitatayAlaMkRtatayA, kuGkumakSodasya kAzmIracUrNasya jharaM vAripravAham, samAkalayanniva dadhadiva, kutracitkvacit, DolArthamiva vanadevatAndolikArthamiba, latAgratAnaM vallIsamUham, AtanvanvistArayan , adRzyatAvalokyata / sutAntarairiti-sa municaraH, hi nizcayena, tatra nagaropavane, sunAntarairanyaiH putraH maha, krIDAM kelim, samAcarantaM kurvantam, bhavantam, surANAM devAnAm, pathi mArge, gagana iti yAvat, nakSatravRndaruDusamU haiH, parizobhamAnaM virAjantam, bAlacandraM yathA dvitIyendumiva, bhavantaM tvAm, saMdadarza samyagavalokayAmAsa // 6 // kiyadvidUrImati-puraM nagaram, kiyadvidUraM kiyadviprakRSTam, itIttham , anena municareNa, pRSTho'nuyutaH, vam jIvandharaH, mukhe vadane, ambujabhrAnnyA kamalabhrameNa patanto jhampApAtaM kurvanto ye dvirephA bhramarAstAna, dantA radanA maNayo ratnAnIveti dantamaNayasteSAM prabhA dIptayastAbhiH, sitAn dhavalAn , tanvan kurvan , madhurAM manoharAma, giraM vANIm, uvaktha kathayAmAsitha / tadguNAlaMkAraH // 10 // nagaropavana iti-nagaropavane purodyAne, bAlAnAM zizUnAM krIDAyAH kelyA vilokanaM darzanaM tasmAt, puraM nagaram, AsannA nikaTasthavRttiH sadbhAvo grasya tat , ityevam ko vRddho vizeSajJaH, nAnuminoti nAvabudhyate / api tu sarva eva iti bhAvaH // 55 // dhUmadarzanataH-dhUmasya dhUmrasya darzanaM vilokanaM tasmAt, dhUmAddhe toriti yAvat , kaH pumAn ko manuSyaH, vahnimagnim , nAvagacchati no jAnAti / zIte zizire, vAte vAyau, samAyAte sati, samIpe pArve, jalasya toyasya sthitiH sadbhAvastAm , kaH pumAn nAvagacchatIti pUrvArdhakriyayA saha sambandhaH / kAryAkAraNasya jJAnaM sarveSAmeva sukaramiti bhAvaH // 12 // ityAdIni-ityAdivacanameva pIyUpabArA sudhAsantatistayA saMsekaH samukSaNaM tena, rUpaM ca lAvaNyaM ca lakSagAni ca sAmudrikazAstraprakaTitazubhacihnAni ceti rUpalakSaNAni, tAnyeva saMpad tvadIyA bhavadIyA yA rUpalakSagasaMpat , tasyA avalokanena darzanena janitaM samutpannaM yatsukhaM zarma tasya bIjaM kAraNaM tena ca, hRdayameva cittamevAlavAlamAbApastasmin janitA samutpannA yA prItipratAninI prItilatA tAm , tAvakAnvayasya tvadIyavaMzasya nizcayo dRDhajJAnaM yena, puSpANi saMjAtAni yasyAM tAM puSpitAm kusumitAm ,
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyo lambhaH vipumAhArayAcJAparatantritamAnasamenaM kuhanAtApasaM bhavAnbhavanamAnIya tadIyabhojanakRte paurogamAdideza / tadanu tvayi bhojanAtha yatnaM kRtavatyArabhatAnnamepa bhoktum / tava vAGmayagostanIvimizraM mukhazobhAmRtapAnakaM pipAsuH ||13|| tAvadarbha kasvabhAvena sarvamuSNamidaM kathaM bhuJje'hamiti rodanavazena nayanakaJjayugasaJjAtamaka - randapUrakAnukAriNIbhirazrudhArAbhirnayana kamalavAstavyalakSmIvakSaHsthalasthapuTita mAlAmuktA iva kirantaM bhavantaM samIkSya, bhikSurayaM vizvAtizAyimatimahimamahitasya bhRzamaparodananidAnasyApi taba rodanaM kathamiti citrabhittIyate cittamityAtrabhASe / zrutvA vANIM tasya mandasmitena tanvanniryattIravAreti zaGkAma / itthaM vAcAmAcacakSe bhavAnvai mocAmAdhvImAdhurI mAdadhAnAm ||14|| zleSmacchedo nayanayugalInirmalatvaM ca nAsA ziGkhAnAM bhuvi nipatanaM koNatA bhojyavarge / 43 cikIrSu kartumicchum, durdharpA cAsau jATharadahanasya bAbA ceti durdharpajATharadahanabAdhA tAm kaThinodarAgnipIDAma, zizamayipu' zamayitumicchum, AhArasya bhojanasya yAcyA prArthanena paratantritaM vazIkRtaM mAnasaM cittaM yasya tam, enamimam, kunAtApasaM mithyAtApam bhavAn jIvandharaH, bhavanaM gRham, prApayya, tadIyabhojana kRte taM bhojayitum, paurogavaM pAcakam, AdidezAjJAtavAn / AnIya , tadanu tvayIti -- tadanu tadanantaram tvayi bhavati, bhojanAya bhoktum, yatnamudyamam, kRtavata vihitavati sati tvayi bhoktumudyate satIti yAvat tava bhavataH, vAGmayAni vacanAnyeva gostanyo drAkSAstAbhirvimizraM militam mukhazobhA vadanasaundaryamevAmRtapAnaka pIyUpapeyaM tat pipAsuH pAtumicchuH, epa sAdhuH, annaM khAdyapadArtham, bhoktumattum Arabhata prArambhaM cakAra / / 13 / / " 2 tAvadarbha kasvabhAveneti -- tAvat tAvatA kAlena, arbhakasvabhAvena DimbhanisargeNa potaH pAko'rbhako DimbhaH pRthukaH zAvakaH zizuH' ityamaraH sarvaM nikhilam, idaM bhojanam, uSNamazItam, vartate, kathaM kena prakAreNa, mujhe 'bhujo'navane' ityAtmanepadam itIttham rodanavazena - AkrandanArdhanyena, nayana kaJjayuge locanakamalayugale saMjAtaM samutpannaM yanmakaranda kausumaM tasya pUrakasya pravAhasyAnukAriNyo'nuvidhAyinyastAbhiH, azrudhArAbhirnayanasalilasantatibhiH, nayanakamalavAstavyA locanAravindrakRta nivAsA yA lakSmIH zrIstasyA vakSaHsthale bhujAntarapradeze sthapuTitA natonnatabhAvena vidyamAnA yA mAlA mauktikasra tasyA muktA muktAphalAnIva, kirantaM vikSipantam, bhavantam, samIcya dRSTvA, ayameSaH, bhikSuH sAdhuH, vizvAtizAyinI sarvAdhikA yA matirbuddhistasyA mahimnA mAhAtmyena mahitasya zobhitasya, bhRzamatyantam, sarvatheti yAvat, apagatAni dUrIbhUtAni rodananidAnAni rodanAdikAraNAni yasya tathAbhUtasyApi 'nidAnaM tvAdikAraNam' ityamaraH tatra bhavataH, rodanamazru vimocanam, kathaM kena kAraNena, itIttham, citrasya lekhyasya bhittiriva kuDyamivAcaratIti citrabhittIyate, cittaM hRdayam, madIyamiti zeSaH ityevam, AvabhAse jagAda | zrutveti--tasya bhikSoH, vANIM giram, zrutvA nizamya, bhavAn tvam, mandasmitena mandahasitena, niryantI nirgacchantI cAso kSIradhArA ca payodhArA ceti niryatkSIradhArA, itIttham, zaGkAM saMzayam, tanvanvistArayan, san, mocAmAdhvInAM kadalIphaladrAkSANAM mAdhurI mAdhuryyam, AdadhAnAM bibhratIm, itthaM vakSyamANaprakArAm, vAcAm vacanam, bhAgurimate halantAdapi dAp pratyayo bhavati / tathA coktam, 'vaSTi bhAgurirallopamavApya rupasargayoH / Apa caiva halantAnAM yathA vAcA nizA dizA' ! iti / vai nizcayena, AcacakSe kathayAmAsa / 'cakSiG vyaktAyAM vAci' ityasya liTi rUpam, 'vA liTi' ityasya vaikalpika khyAdezAbhAvapace rUpam / zAlinIcchanda: 'zAlinyavantA mrau gau go'bdhile kai:' iti tallakSaNAt // 14 // zleSmaccheda iti -- zlepmacchedaH kaphApahAraH nayanayugalyA netrayugalasya nirmalatvaM svacchatvam, nAsAziGgANAnAM prANamalAnAm bhuvi pRthivyAm, nipatanaM nitarAM patanam, bhojyavarge khAdyapadArthasamUhe, , 9
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvye zIrpAbaddhabhramakarapayodopabAdhAnivRtti ranye'pyasminparicitaguNA rodane saMbhavanti / / 15 / / iti vacanamayasudhAM zravaNapuTe siJcatA bhikSorapArabubhukSAsamIkSaNajanitavailakSyaprApitajIpabhAvena karuNAvaruNAlayena bhavatA vitIrNam , zayakuzezayakara mahacisurasariDDiNDIrakhaNDAyamAnama , karakalpatarustabakazaGkAvahaM nakhacandraiH saha paricayAya samAgatacandrabimbasaMbhAvanAsaMpAdakama, AzAtaraGgiNIzopaNazAradasamayakhaNDAyitaM karakavalamAsAdya, sadya evaM tRptimApannaH karmandI, saMdIpitajaTharadahanazamanena mahopakAraM manyamAnaH, paramananyasAmAnyasaujanyatayA paramotkRSTaphalAM kalAM tubhyaM pratipAdayAmAsa / vidyAvallI pAtrasukSetradattA prajJAsiktA sUktibhiH puSpitA ca / AzAyopitkarNabhUSAyamANAM kIrtiprodyamaJjarImAdadhAti / / 16 / / vidyAkalpataruH samunnatimitaH prApto'pi gamyo nataiH puppANyatra sametya maJjulamaho'mutra prasUte phalam / kiM cAyaM khalu mUlamAzritavatAM saMtApamantastano tyUrva saMcaratAM nRNAM punarasau tApaM dhunItetamAma // 17 / / koNatA mandoSNatA koSNaM koNaM mandoNaM kaTuSNaM triSu tadvati' ityamaraH / zIrSe zirasyAbaddho yo bhramo bhramarogastasya karo vidhAyako yo payodopo jaladopastasya bAdhAyAH pIDAyA nivRttidRrIkaraNama , anye'pIta re'pi, paricitAzca te guNAzceti paricitaguNA anubhUtalAbhAH asmin rodana Akrandane, saMbhavanti samyaka - prakAreNa jAyante / na no rodanaM vyarthamiti bhAvaH / mandAkrAntAcchandaH 'mandAkrAntAjaladhipaDagambhI natI tAdgurU cet' iti lakSaNAt / iti vacaneti-iti pUrvoktAm , vacanamayasudhAM vANImayapIyUpam , zravaNapuTe karNapuTa, siJcatA kSaratA, bhikSoH sAdhoH, apArabubhukSAyAH sImAtItakSudhaH samIkSaNena, samavalokanena janitamutpAdita yadvailacyaM vismayastena prApitA lambhito jopabhAvastUSNIMbhAyo yaM tena, karuNAyA dayAyA varuNAlayaH samudrastena, bhavatA tvayA, vitIrNaM pradattam , zayakuzezayasya hastakamalasya kararuhA nakhAni teSAM ruciH kAntireva surasarigaGgA tasyA DiNDIraH kaphastasya khaNDAyamAnaM zakalAyamAnam , kara eva kalpataruH karakalpataruH pANisurapAdapastasya stavakasya puSpaguluJchasya zaGkAvahaH sandehAdhAyakastam , nakha candranakharendubhiH, saha sAkam , paricayAya melanAya, samAgataM samAyAtaM yaccandrabimbaM zazimaNDalaM tasya saMbhAvanAyAH samutprekSAyAH saMpAdaka janakam , AzAtaraGgiNyAstRSNAnadyAH zopaNe'lpIkaraNe zAradasamayakhaNDAyitaM jaladAntakAlakhaNDavadAcaritam , karakavalaM hastagrAsam , AsvAdya bhakSayitvA, sadya eva jhaTinyeva, tRpti santoSam , ApannaH prAptaH, karmandI bhikSuH, saMdIpito vRddhiGgato yo jaTharadahana udarAgnistasya zamanena zAnnyA, mahopakAraM bhUrikalyANama , manyamAno budhyamAnaH, san , paramatyartham , ananyasAmAnyamanupamaM yansaujanyaM sAdhutvaM tasya bhAvastattA tayA, paramotkRSTaM zreSTataraM phalaM pariNAmo yasyAstAm , kalAM vidyAm , tubhyaM bhavate, pratipAdayAmAsa samarpayAmAsa / vidyAvallIti-pAtraM yogyazipya eva sukSetraM subhUmistasmin dattoptA, prajJA navanavonmepazAlinI buddhistayA siktIkSitA, sUktibhiH subhASitaiH puSpitA ca kusumitA ca, vidyAvallI vidyAlatA, AzAyopitAM nAM karNabhUpAyamANAM zravaNAlaGkAravadAcarantIm , kIrtireva yaza eva prodyanmaJjarI prAdurbhavanmaJjarIm, AdadhAti bibharti / rUpakAlaMkAraH / zAlinIcchandaH // 16 // _ vidyAkalpataruriti-vidyaiva kalpataruriti vidyAkalpatarurvidyAkalpavRkSaH, ito loke, samunnatimuttuGgatAm , prApto'pi labdho'pi, natai manaiH pakSe namraH gamyaH prApyaH samunnato vRkSo vAmanaiH kathaM prApya iti virodhaH parihArazca natainamravinayavadbhirjanairgamyaH sevanIya iti / sa eva ca vidyAkalpataruH, atra loke, puSpANi kusumAni, sametya prApya, amutra paraloke, maJjulaM manoharam, phalam, prasUte janayati, ityaho Azcaryam , yatra puSpalAbhastava phalopalabdhirucitA vidyAkalpatarau ca viparItenyAzcaryam , parihArastu
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyo lambhaH iti gurorudantamAkarNya karNarasAyanam , maunamevottaramAdadhAno, vadanavanaje manasasarasi ca prazrayamRNAlImadhimukhamAdadhatIM zaiSyopAdhyAyikAmarAlI khelayana , guruzuddhivijJAnena labdhamaNiparizuddhijJAneneva modajaladheH paraM pAraM gato'pi, gurU padiSTa sAgAradharmasAgare mamajja sajjanahRdayacandano nandanaH / tadanu vijanaM dezaM nItvA guruH sutapuGgavaM ___ vyavRNuta girA rAjodantaM durantamidaMtayA / viditajanakodantaH satyaMdharasya sutamtadA sulabhajanuSA roSeNAsIjaganti dahanniva / / 18 / / evaM guruvacanena svasya rAjaputratvaM kASThAGgArasya rAjahantRtvaM ca nizcitya, samedhamAnakrodhadhanaJjayasyeva saMdIpitazarAgnerapi tamenamindhanaM cikIrSuH krodhAndhagandhasindhura iva guruNA durnivArasarabhasasannAhaH sAtyaMdhariH, bandhurayuddhArambhasaMrambhAnna virarAma / gururapi tadIyadurdhAmarpavistAparaloke svargAdisukhaprAptirjAyata iti / kiJcAnyacca, khalu nizcayena, ayaM vidyAkalpataruH, mUlaM talama , AzritavatAM mevamAnAnAm , antarhRdaye, saMtApaM duHkhaM, tanoti vistArayati, punaH kintu, UrdhvamupariSTAta, saMcaratAM saJcaraNaM kurvatAm , nRNAM janAnAm , asau vidyAkalpataru, tApaM duHkham , atizayena dhunIta iti dhunItetamAm, atyantaM dUrIkarotIti yAvat, anye vRkSA mUlagatAnAM saMtApaM harantyula gacchatAM ca saMtApaM vidadhati, vidyAkalpataruzca tadvilakSaNa ityAzcarya parihArastu mUlamadhaH zritavatAM saMtApaM vistArayati, uparicaratAM cAjJAnAbhidhAnaM tApaM nivArayatIti / rUpakavyatireko, rUpakavirodhau vA zArdUlavikrIDitaM chandaH / 'sUryAzvamasajAstataH saguravaH zArdUlavikrIDitam' iti lakSaNAt // 17 // iti guroriti-iti pUrvoktaprakAreNa, karNarasAyanaM zravaNAmRtam , gurorupAdhyAyasya, udantaM vRttAntam , AkarNya zrutvA, vadanavanaje mukhakamale, mAnasasarasi ca hRdayakAsAre ca, mukha ityadhimukhaM tasmin , prazrayamRNAlI vinayavisam , AdadhIm tavatIm , zepyopAdhyAyikA zipyaguruvyavahRtireva marAlI haMsI tAm , khelayan krIDayan , gurorupAdhyAyasya zuddhinamalyaM tasyA vijJAnaM bodhastena, labdhamaNeH prAptaratnasya yA parizuddhinairmalyaM tasyA jJAnaM teneva, modajaladherAnandAsbhodheH, paraM dvitIyaM pAraM taTam , gato'pi prApto'pi, sajjanahRdayacandanaH sAdhujanamanomalayajaH, nandano jIvandharaH, guruNopadiSTastasmin gurupradarzite, sAgAradharma eva zrAvakadharma eva sAgaraH samudrastasmin , mamaja nimagno'bhUt / sAgAradharma dadhAreti bhAvaH / tadanu vijanamiti-tadanu gRhasthadharmopadezAnantaram , gururAyanandI, sutapuGgavaM putrazreSTham , jIvandharamiti yAvat , vijanaM nirjanam , ekAntamiti yAvat , dezaM sthAnam , nItvA prApayya, idaMtayA'nena prakAreNa, durantaM duSpariNAmam , rAjodantaM satyandharanRpativRttAntam , girA vANyA, vyavRNuta varNayAmAsa / tadA gurumukhAdrAjodantAkarNanAnantaram , vidito jJAto janakasya piturudanto vRttAnto yena tathAbhUtaH, satyandharasya suto jIvandharaH, sulabhaM suprApyaM janurjanma yasya tena, ropeNa krodhana, jaganti bhuvanAni, dahanniva bhasmasAtkurvanniva, AsId babhUva / bhRzaM cukopeti bhAvaH, hariNIcchandaH 'rasayugahayainsauM bhro slo go yadA hariNI tadA' iti lakSaNAt // 18 // evaM guruvacaneneti-evaM pUrvaprakAreNa, guruvacanenopAdhyAyavANyA, svasyAtmanaH, rAjaputratvaM nRpatisutatvam , kASTAGgArasya tAdAtvikanRpasya rAjahantRtvaM satyandharamahArAjaghAtakatvaJca, nizcitya nirNIya samedhamAno vardhamAno yaH krodha eva kopa eva dhanaJjayo vahnistasyeva saMdIpitaH prajvalitaH zarA eva vANA evAgnistasyApi, enaM taM kASTAGgAram, indhanaM dArunicayaM dAhyamiti yAvat , cikIpu: kartumicchuH, krodhenAndhaH krodhAndhaH kopAndhaH sa cAsau gandhasindhurazca gandhagajazva sa iva, guruNopAdhyAyena durnivAro duHkhena nivArayituM zakyaH sarabhasasannAhastAtkAlikayuddhodyogo yasya saH, satyandharasyApatyaM pumAn sAtyandhariH 'ata iJ' iti J pratyayaH, jIvandharaH, bandhuraH pUrNo yo yuddhArambhaH samaraprArambhastasya saMrambhAd dRDhanizcayAt , na virarAma viramati sma / gururapi, tadIyena tatsambandhinA durdhAmaNa vikaTakrodhena vistArita Ayojito yaH
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ pra jIvandharacampUkAvye ritasamarasaMrambhamavalokya, na punarayamanyathA viramatIti nizcayamaNiM hRdayapuTapeTake nidhAya, vatsa vatsaramekaM kSamaiva mahyaM gurudakSiNA vidheyeti, kathaMkathamapi sAtyaMdharerAyodhanasannAhasaMdhAnaM nivArayAmAsa / na kAryaH krodho'yaM zrutajaladhimagnaikahRdaya ne cedvayarthA zAstre paricayakalAcAravidhurA / nije pANau dIpe lasati bhuvi kUpe nipatatAM ___ phalaM ki tena syAditi gururatho'zikSayadamuma / / 1 / / ityAdinItipadavImAzAsya, tamAzvasya, vizvAtizAyinaM panthAnamAskanditumamandAdagmedure tasminguruvare gatavati tapovanama , pazcimapayodhivelAvanamiva bhAsvati, jIvandharastasmaraNasaMdhukSitaguruvirahazokAzuzukSaNiM tattvajJAnapayaHpUreNa nirvApayAmAsa / tAvattAruNyalakSmInRpatanayatanuprApa vallI yathA vA puSpazrIH pArijAtasthitimiva vibudhAzAsyavAsAtalakSmIH / gaGgavAmbhodhivelAM zaradiva zazino maNDalImabdhipAlI prAtaH sUryaprabhevAmalakumudavanI zAradI kaumudIva / / 20 / / samarasaMrambho yudRDhanizcayastam , avalokya dRSTvA, ayaM jIvandharaH, anyathAnyaprakAreNa, na punaH, viramati cirato bhavatIti, nizcaya eva maNistaM nirNayaratnam , hRdayapuTapeTake svAntapuTakaraNDake, nidhAya nikSipya, he vansa he tAta, eka vatsaram , eka saMvatsaram 'kAlAdhavanAratyantasaMyoga' iti dvitIyA, kSamA kSAntireva yuddhavirAma eva, mahyaM gurave, gurudakSiNA gurupuraskAraH, vidheyA kartavyA, ityevaM prakAraNa, kathaM kathamapi kenApi prakAreNa, sAtyandharerjIvandharasya, AyodhanAya yuddhAya sannAhastatparIbhAvastasya saMdhAnaM yojanaM dhAraNamiti yAvat , nivArayAmAsa dUrIcakAra / na kArya iti-zrutameva zAstrameva jaladhiH sAgarastasminmagnaM buDitamekahRdayaM mukhyasvAntaM yepAM taiH, ayamepaH, krodhaH kopaH 'sTa kopakrodhamanyavaH' iti dhanaMjayaH, na kAryoM na vidhAtavyaH, sarvatobhAvena zAstrajJAnapArAvAre nimagnahRdayairjanaH krodho na kartavya iti bhAvaH / na cedevaM na syAttarhi, AcAreNa prayogeNa vidhurA rahitA zAstre zruto, 'vipayArthe saptamI' paricayakalAbhyAsakalA, vyarthA moghA, astIti zepaH, zAstra yallikhitaM tadanukUlAcaraNAbhAve tadabhyAso vyartha iti bhAvaH, bhuvi pRthivyAm , nije svakIye pANau haste, dIpe pradIpe, lasati zobhamAne sati, kRpe graho, nipatatAM patanaM kurvatAm, janAnAm, tena dIpena, ki kinnAmadhayam, phalaM prayojanam, syAd bhavet, itIttham , gururAyanandI, atho yuddhArambhasaMrambhAdviramaNAnantaram , amuM jIvandharam , azikSat zikSayAmAsa / zikhariNIcchandaH rasa rudrazchinnA yamanasabhalAgaH zikhariNI' iti lakSaNAt // 16 // ityAdinItipadavImiti-yAdizvAsa nItipadayI ca tAm iti prabhRtinayamArgam, AzAsyopadizya, taM kumAram, Azvasya-sarvathA zobhanaM bhaviSyati, kASTAGgAro nazyati tava ca rAjyaM bhaviSyatIti samAzvAsanaM vidhAya, vizvAtizAyinaM lokottaram, saMsArAtikrAmiNaM mokSaprApakamiti yAvat , panthAnaM mArgam, AskandituM prAptum, amandazcAsAvAdarazcenyamandAdaro mahAprItistena meduro militastasmin , tasminpUrvokte, gurubare guruzreSTe, pazcimapayodhevaruNAzAsAgarasya velAvanaM tIrakAnanam, bhAsvatIva sUrya iva, tapovanaM tapazcaraNayogyakAnanam, gatavati prayAte sati, jIvandharo gurubhaktazipyaH, saMdhukSitaH saMdIpito yo guruvirahazoka evopAdhyAya viyogavipAda evAzuzukSaNirvahnistam , tatvajJAnameva payaHpUrastena padArthajJAnajalapravAheNa, nirvApayAmAsa zamayAmAsa / tAvaditi-tAvat tAvatA kAlena, tAruNyalakSmIyauvanIH , nRpatanayasya rAjakumArasya jIvandharasyeti yAvat tanuH zarIraM tAm , prApa prAptavatI, keveti cedAha-puppazrIH kusumalakSmIH , vallI yathA vA latAmiva, vibudhairdevairAzAsyA prazaMsanIyeti vibudhAzAsyA, sA cAso vAsantalakSmIzca madhumAsazobhA ceti
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyo lambhaH saundaryabhya parA kASTA zRGgArasya parA ganiH / khaniH kalAnAM yasyAsInmRtirAnandadAyinI / / 2 / / yasya ca rUpamAdimodAharaNaM rUpasaMpannadehAnAm , adhidaivataM kAntisaMpadAma , saMjIvanaupadhaM saundaryasya, saGketasadanaM zRGgArasya, jIvitarasaH sArasyasArasya, kelIbhavanaM kalAnAma , zikSAmthAnaM narmavilAsAnAma , zRGgATakaM saMgItavidyAnAm , AkarpaNauSadhamAyatAkSInayanAnAma , bandhanagRhaM yuvatijanamAnasAnAma , secanakaM sakala janalocanAnAm , agocarapadaM kavivacanAnAm , aMkurakSetraM kIrtisphUrtInAm , AvAsasthalaM jayalakSmIvilAsAnAma , AsthAmandiraM lakSmIsarasvatyoH, saJcaradiva sakalanayanasukhama , sacetanamiva mahImahilAbhAgyama, sAkAramiva pratApapaTalama, sajIvamiva gAmbhIryama , saGghIbhUtamiva zauryama , sarUpadheyamiva kuruvaMzabhAgadheyama , vedhasaH sakalazilpanaipuNyapradarzanamuda jambhata / athaikadA vyAdhajanAdhirAjo mAkRti prApta ivAndhakAraH / kRtyena nAmnApi ca kAlakUTaH senAyuto gAH sakalA jahAra / / 22 // tathA, pArijAtAnAM kalpavRkSANAM sthitiH sthAnaM tAmiva, nandanavanamiveti yAvat, gaGgA bhAgIrathI, ambhodhivelAmiva, sAgaratImiva zarada jaladAntattaH, zazinazcandramasaH, maNDalI bimbamiva, prAtaHmUryaprabhA prabhAtaprabhAkaraprabhA, abdhipAlImiva sAgaravelAmiva 'pAlI velA taTecchAsaH' iti dhanaJjayaH, zAradIzaratsambandhinI, kaumudI jyotsnA, amalakumudava miva nirmalakairavakAnanamiva, iti, ekasya bahapamAnAnmAlopamAlaGkAraH / snagdharAvRttam 'namnaiyAnAM trayeNa trimuni yatiyutA snagdharA kIrtiteyam' iti lakSaNAt // 20 // saundaryasyeti-yasya jIvandharasya, AnandadAginI kalyANapradA, mUrtiH zarIram , saundaryasya lAvaNyasya, parA caramA, kASTA sImA, zRGgArasya zRGgArarasasya parA sarvazreSThA, gatiH sthAnam , kalAnAM vaidagdhInAma , khanirAkaraH, AsId babhUva / rUpakam // 21 // yasya ceti- yasya ca jIvanvarasya ca, rUpaM saundaryam , rUpega saundaryeNa sampanno yukto dehaH zarIraM yeSAM tepAm , AdimodAharaNaM prathamanidarzanam , kAntisampadAM dIptisampattInAm , adhidaivatam adhiSThAtRdevatA, saundaryasya lAvaNyasya, saMjIvanauSadhaM saMjIvanabhaiyajyam , zRGgArasya rasarAjasya, saGketasadanaM saGketabhavanam , sArasyasya rasikanvaraya sAraH zreSTho'zastasya, jIvitarasaH cetanAhlAdaH, kalAnAM vaidagdhInAm , kelIbhavanaM krIDAsadanam , narmavilAsAnAM krIDAvibhramANAm , zikSAsthAnaM vidyAyatanam , saMgItavidyAnAM gandharvavidyAnAm , zRGgATaka catuppathasthAnam, AyatAkSInayanAnAM vanitAcakSuSAm , AkarSaNauSadhaM vazIkaraNabhaiSajyam, yuvatijanamAnasAnAM taruNIjanacittAnAm, bandhanagRhaM niyantraNabhavanam , sakalajanalocanAnAM nikhilanaranayanAnAm , secanakamatRptikaram 'tadAsecanakaM tRtarnAstyanto yasya darzanAt' ityuktatvAt , kavivacanAnAM kAvyanirmAtaNAm , agocarapadamavipayasthAnam , kIrtisphUrtInAM samajJotsAhAnAm , athavA samajJotpattInAm , akurakSetraM prarohasthAnaM kedAramiti yAvat , jayalakSmIvilAsAnAM vijayazrIvibhramANAm , AvAsasthalaM nivAsasthAnam , lakSmIzca sarasvatI ceti lakSmIsarasvatyau tayoH zrIzAradayoH, AsthAmandiramAdarabhavanam, saJcaradbhramat , sakalanayanasukhamiva nikhilajanazAtamiva, sacetanaM sajIvam, mahImahilAbhAgyamiva pRthivIpurandhrIbhAgadheyamiva, sAkAraM saMsthAnasahitam, pratApapaTalamiva tejaHsamUha iva, sIvaM sacetanam, gAmbhIryamiva sthairyamiva, saGghIbhUtaM puJjIbhUtam, zauryamiva parAkrama iva, sarUpadheyaM saundaryasahitam , kuruvaMzasya satyanvaravaMzasya bhAgadheyamiva bhAgyamiva, vedhaso brahmaNaH, sakalazilpanaipuNyasya nikhilazilpakauzalasya pradarzanaM pradarzanasthAnam, udaz2ambhata vardhayAmAsa / rUpakonprekSe / athaikadeti-athAnantaram , ekadaikasmin kAle 'savaikAnya kiMyattadaHkAle dA' iti dApratyayaH, mAkRti manuSyAkAraM prApto labbaH, andhakAra iva dhvAntamiva, kRtyena kAryeNa paramAraNAtmakeneti yAvat , nAmnApi ca nAmadheyenApi ca, kAlakUTo hAlAhala viSaM kAlakUTasaMjJazca, senAyutaH pRtanAsahitaH, vyAdhajanAnAM bhillajanAnAmadhirAjaH svAmI, sakalAH samastAH, gA dhenUH, jahAra-ahAt // 22 //
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvanracampUkAvye tadanu gopAkozavazaviditavRttAntaH kASThAGgAro'pi, asamAnakRtAmavajJAM mRgAdhipa iva zRgAlakRtAmasahamAnaH, antardIpyamAnako dhAnalajvAlAbhiriva pATala cibhirAkrAntavadanaH zAtravanitambinIgarbhasamAvirbhUtArbhakanirbhedanapaTutarairbherIbhAMkAraistirohitapArAvAravam, kAlakUTApadezena puJjIbhUtasya timirasya saMharaNAya vidhAtrA viracitairanekavivasvanmaNDalamaNDitaimyA calairiva kanakakheTakakalitakumbhasyalairdantAvalaiH saMdAnitalohakhalInavadnabilanirgalallAlAjala phenilAnanatayA janyAjirakariNyamAgAsapatnayazaH pAnamanukurvadbhirivArvadbhiH rathakAyA, pAdAtena ca samadhikamanIkama, kAlakUTabalapATanAya prAhiNot / 48 " varUthinIM vIkSya sa kAlakUTaH svakaM purodhAya valaM cacAla / pratyarthisainyaM parito dikSuH kopAgninA mRtyuriva kSaNena // 23 // tadanu militaM sainyadvandvaM balAdupacakrame samaramatulaM patritrAtairvidIrNaparasparam / caladasilatAghAtairbhinnebhakumbhavinirgala maNigaNavibhApUrairdo rajo'ndhitamapyalam // 24 // " tadanviti tadanu tadanantaram, gopAnAM dhenupAlakAnAm, AkrozavazenAkrandanasyAdhInyena vidito'vagato vRttAnto yena saH, kASTAGgAro'pi tAtkAlikanRpo'pi, asamAnakutAmasadRzajanavihitAm, avajJAmanAdRtim, zRgAlakRtAM gomAyuvihitAm, mRgAdhipa iva paJcAnana iva, asahamAna: soDhumasamartho bhavan, antardIpyamAnA hRdaye prajvalantyo yA krodhAnalajvAlA ko pAgnyacapi tAbhiriva, pATalarucibhiH zvetaraktadIptibhiH, 'zvetaraktastu pATala:' ityamaraH, AkrAntaM vyAptaM vadanaM mukhaM yasya saH, zAtravanitambinIna zatrustrINAM garbheSu jaThareSu samAvirbhUtAH samutpannA ye'rbhakAH zizavasteSAM nirbhedane khaNDane paTutarA dakSatarAstaiH, bherIbhAGgArairAnakadhvanibhiH, tirohito'ntardhApitaH pArAvArasya sAgarasya ravo nAdo yena tat anIkamityasya vizeSaNam, kAlakUTasya vyAdhajanAdhirAjasyApadezo vyAjaM tena, puJjIbhUtasya rAzIbhUtasya timirasya dhvAntasya, saMharaNAya vinAzAya, vidhAtrA brahmaNA, viracitaiH sRSTaiH, aneka vivasvatAM bahusUryANAM maNDalaimbermaNDitAH zobhitAstaiH, udayAcalairiva sUryodayazailairiva, kanakakheTe : suvarNamaulibhiH kalitAni yuktAni kumbhasthalAni gaNDasthalAni yeSAM taiH dantAvalairgajaiH, saMdAnitaM yojitaM lohakhalInamA yasakavikA yeSu tathAbhUtAni yAni badanavilAni mukhavivarANi tebhyo nirgalannippatayallAlAjalaM lAlAtoyaM tena phenilaM DiNDIrayuktamAnanaM vaktraM yeSAM teSAM bhAvastattA tayA, janyAjire samarAGgaNe kariSyamANaM vidhAsyamAnaM yat sapatnayazaH pAnaM zatrukIrtipAnaM tan, anukurvadbhiviDambayadbhiH, arvadbhirhayaiH, rathAnAM syandanAnAM samUho rathakaDyA ( rathakacyA ) tathA, 'valagorathAt' iti prakaraNe 'initrakavyacazca' iti samUhArthe kavyac pratyayaH padAtInAM samUhaH pAdAtaM tena pattisamUhena ca, samadhikaM prabhUtam anIkaM sainyam, kAlakUTasya zavararAjasya balaM sainyaM tasya pATanaM vidAraNaM tasmai / prAhiNot preSayAmAsa / 3 varUthinImiti[-sa kAlakUTazzavararAjaH, varUthinIM kASTAGgAra senAm, vIcya dRSTvA, svakaM svakI - yam, balaM sainyam, purodhAyAgre kRtvA, paritaH samantAt, pratyarthisainyaM zatrupRtanAm, kopAgninA krodhAnalena, kSaNenAlpakAlena dagdhumicchurdidhakSuH san mRtyuriva yama iva cacAla calatisma / yuddhAya tatparo babhUveti bhAvaH // 23 // tadanviti -- tadanu tadanantaram, militaM saMgatam, sainyadvandvaM senAyugalam, balAd haThAt atulamanupamam, samaraM yuddham, upacakrame prArabdhaM cakAra 'propAbhyAM samarthAbhyAm' ityAtmanepadam / atha samarasya vizeSaNAnyAha - patrivrAtairbANasamUhaiH vidIrNaM khaNDitaM parasparamanyo'nyaM yasmistam, rajasA parAgeNAndhitamapi timiritamapi, calantInAmasilatAnAM khaDgavallInAM ghAtAH prahArAstaiH bhinnAH khaNDitA ya ibhakumbhA gajagaNDAstebhyo vinirgalatAM bahirniHsaratAM maNigaNAnAM ratnasamUhAnAM vibhApUraiH kAntisamUhaiH, alamatyartham, dIptaM dayuktam / hariNIcchandaH // 24 //
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyo lambhaH tadAnIm , amitrakarakalitamaNDalAmakhaNDitagaNDatalaniHsaradamugdhArArAjitagajatAyAM gairikadhAtuniHsRtanijharazobhitobhayabhAgadharAdharAnukAriNyAm , ghanakIlAlapaGkilasamarAjire nijakhuranimajjanazaGkayeva gaganagamanatuGga pu 'nipAdijanavipAdabhaGgapu turaGga pu nAmneva kRtyena ca madotkaTakaraTighaTAyAM haririti vikhyAti prakhyAeyatsu, karalAghavavazenAlakSyazarasandhAnamokSaNakAleSu sadA samAropitazarAsanatayAlekhyalikhiteSviva dhAnuSkeSu padagaganatalacarAcarakarAlakaravAlakhaNDitamastakanikareSvatidUramutpatya gaganajaladhizatapatrazaGkAkareSu, purupadvayasapravahallohitavAhinIsetuzaGkAsaMpAdakabhinnamataGgajagAtraparaMparAbandhurAyAmAyodhanadharAyAma , vyAdhayodhanirantaranirmuktanArAcadhArApUritAGgeSu, vyAdhasenA vyAjeSTeti ghoSo ghopAntaramuttaraGgayAmAsa / tadorujAnAmadhibhUH svamitrairAlocya nizcitya ca nndgopH| vivakSitaM tasya nRpasya karNapathapravRttaM caturazcakAra / / 25 / / __tadAnImiti tadAnIM tasminkAle, amitrANAM zatrUNAM karakalitairhastadhataimaNDalAH kRpANaH khaNDitAdvidAritAd gaNDatalAtkaTapradezAnniHsarantIbhinirgacchantIbhirasRgdhArAbhI rudhiraveNIbhI rAjitA zobhitA yA gajatA gajasamUhastasyAm 'gajasahAyAbhyAM ceti vaktavyam' iti samUhArthe tlprtyyH| gairikadhAtubhyo raktavarNamRttikApradezebhyo niHsRtA nirgatA ye nijharA vAripravAhAstaiH zobhitau rAjitAvubhayabhAgAvubhayataTau yasya tathAbhUto yo dharAdharaH parvatastasyAnukAriNyAM vimbinyAM satyAma, dhanakIlAlena sAndrarudhireNa paGkilaM kardamayuktaM yatsamarAjiraM yuddhAGgaNaM tasmin , nijakhurANAM svakIyazaphAnAM nimajanamya vagAhanasya zaGkA saMzItistayeva, gaganagamanAya nabhoyAnAya tuGgA unnatA ucchalanta iti yAvat teSu, niSAdijanAnAmArohinarANAM vipAdasya khedasya bhaGgo vinAzo yaisteSu, turaGgaSu hayeSu, nAmneva nAmadheyeneva kRtyena ca kAryeNApi 'hariH' haya iti nAmneva 'hariH' siMhastasya kAryeNApIti bhAvaH / 'saptirarvA harIrathyaH' iti dhanaMjayaH, 'siMho mRgendraH paJcAsyo haryakSaH kesarI hariH' ityamaraH, madena dAnenonkaTA uddaNDAH ye karaTino hastinasteSAM ghaTA samUhastasyAm, haririti siMha iti vikhyAti prasiddhim, prakhyApayatsu vistArayansu satsu, karalAghavavazena hastakSiprakAritvavazenAlacyo dRSTyagocaraH zarasanyAnamokSaNayorbANadhAraNamocanayoH kAlaH samayo yeSAM teSu, dhAnuSkeSu dhanupi praharaNAni yeSAM teSu dhanurdharepu, sadA zazvat , samAropitaM saguNIkRtaM zarAsanaM dhanuryeSAM teSAM bhAvastattA tayA, AlekhyalikhiteSviva citralikhiteSviva satsu, padagaganatalayozcaraNanabhaHpradezayozcarAcarairatizayacapalaH karAlabhayaGkaraH karavAlaiH kRpANaH khaNDitAnAM chinnAnAM mastakAnAM zirasAM nikarAH samUhAsteSu 'caricalipativadInAM vA dvitvamacyAk cAbhyAsasyeti vaktavyam' iti vArtikena carAcarapadasya siddhiH| atidUramativiprakRSTam, utpatyodgatya, gaganameva jaladhigaMganajaladhirAkAzapArAvArastasya zatapatrANAM kamalAnAM zaGkAkarAH saMdehotpAdakAsteSu tathAbhUteSu satsu, puruSadvayasya puruSapramANAH pravahantyaH prakarSaNa gacchantyo yA lohitavAhinyo rudhirasravantyastAsAM setuzaGkAyAH pulinasaMzayasya saMpAdikA yA bhinnamataGgajAnAM khaNDitagajAnAM gAtraparamparA zarIrasantatistayA bandhurA natonnatA tasyAM tathAbhUtAyAm, AyodhanadharAyAM samarabhUmau satyAma, vyAdhayodhabhillabhaTa nirantaraM nirvyavadhAnaM yathA syAttathA nirmuktA tyaktA yA nArAcadhArA bANapaGktayastAbhiH pUritAni saMbhRtAnyaGgAni zarIrANi yeSAM teSu, kASTAGgArasyeme iti kASTAGgArikAH, te ca te sainikAzca yodhAzceti kASThAGgArikasainikAstepu, dizi dizi pratikASTama, kAndizIkatA bhayadrutatAm, 'kAndizIko bhayagute' ityamaraH, prApiteSu lambhiteSu satsu, vyAdhasenA zabarapRtanA, vyAjeSTa vijayayuktA babhUva, iti ghoSaH zabdaH, ghoSANAmAbhIrANAmantaraM hRdayaM tadavagAhanapradeza vA, uttaragayAmAsa kSobhayAmAsa / tadorujAnAmiti-tadA kASTAGgArapRtanAparAjaye sati, UrujAnAM vaizyANAm, adhibhaH svAmI, caturo nipuNaH, tAdAtvikakAryasAdhanapaTuriti yAvat, nandagopa etannAmA, svamitreH svakIyasuhRdbhiH, Alocya vivArya, nizcitya ca sthirIkRtya ca, vaktumiSTaM vivakSitaM svAbhipretamiti yAvat , tasya nRpasya kASThAGgArasya, karNapathe zravaNamArge pravRtta pragatam, cakAra vidadhau / svAbhiprAyaM taM zrAvayAmAseti bhAvaH // 25 // 1. -SAdijana ba0 / 2. tadA pradAnAmadhibhUH (?) ba0 /
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 jIvandharacampUkAvye tadanu pulindasaMdohato govimokSaNaM vidhAsyate dAsyate gopendranandagopanandinI saptacAmIkaraputrikAbhiH sAkamiti paTutaraM puTabhedanacatvare kASThAGgAreNa kAritAM ghopaNAM nizamya vizAlatarakatukaH sAtyaMdharistadopaM nivArayAmAsa / sahAyatAdhiSThitapArzvabhAgo jIvandharo mandirataH pratasthe / dvipairanekaiH parivAryamANo himAdrirandhrAdiva yUthanAthaH / / 26 / / tatA nijayazaHkalazArNavataraGgairiva cAmarayugalaparizobhitapArzvatayA nabhaHsaraNisaJcaraNayogyau pakSAviva vibhrANaiH lapanabilatalavigalitaphanazakaladanturitapurobhAgatayA gyavijitapavanasamAnItamuktopahArAnivAGgIkurvANaiH syadanirIkSaNakSaNahINAnharidazvaharitAzvAngaganakAnanadurgepu dhAvamAnAnamveSTumiva gaganasaraNimutpatadbhirjayodaH kakaiH pariSkRtAnrathAnalaMkurvantaH, zatAGgacakrakSuNNakSititalodbhUtadhUlikApAlikAM sakalajagadandhaMkaraNadhurINAM patAkApaTapavanena dhUnvantaH, dehabaddhA iva vIrarasAH, mUrtA ivotsAhAH, jayalakSmInivAsamandirakanakaprAkArAyitAGgadavibhrAjitabhuja tadanu pulindeti tadanu tadanantaram, pulindasandohataH zabarasamUhAt , gavAM dhenUnAM vimokSaNaM pratyAharaNaM taditi govimokSaNam, vidhAsyatIti vidhAsyan tasmai kariSyate 'luTaH sadvA' iti bhaviSyadarthe lUTaH zatR pratyayaH, janAyeti zepaH, sapta ca tAzcAmIkaraputrikAzca suvarNaputtalikAzceti tAbhiH, sAkaM sAdham, gopendrazvAsau nandagopazceti gopendranandagopastasya nandinI putrI, dAsyate vitaripyate pradattA bhaviSyanIti bhavaH, inyevaM prakArAma, paTutaraM tigmataraM yathA syAttathA, puTabhedanasya pattanasya catvaraM catuppathaM tasmin 'pU: strI purInagaryo vA pattanaM puTabhedanam' ityamaraH, kASTAGgAreNa nRpeNa, kAritAM vidhAyitAm, ghopaNAM sUcanAm, nizamya anvA vizAlataraM mahattaraM kutukaM kautUhalaM yasya tathAbhUtaH, sAtyandharirjIvandharaH, topaM tAM ghoSaNAm, nivArayAmAsa pratipedhayAmAsa / sahAyateti-sahAyAnAM mitrANAM samUhaH sahAyatA 'gajasahAyAbhyAM ceti vaktavyam' iti samUhArthe tala pratyayaH, tayAdhiSTito yuktaH pArzvabhAgo nikaTapradezo yasya tathAbhUtaH, jIvaMdharaH sAnyandhariH mandirato bhavanAt , anekaibahubhiH, dvipaigajaiH, parivAryamANaH pariveSTayamAnaH, yuthanAtho gaNapatiH gajasamUhapatiriti yAvat , himA himAlayasya randhrAdiva vivarAdiva, pratasthe prayayau // 26 // tato nijayaza iti-tataH prasthAnAnantaram, nijayazaH svakIyakIrtireva kalazArNavaH kSIrasAgarastasya taraGgairiva kallolariva, cAmarayugalena bAlavyajanayugmena parizobhitaM samalaGkRtaM pArzvamubhayataTaM pAM teSAM bhAvastattA tayA, nabhaHsaraNau gaganamArge saJcaraNayogyau prayANAhauM, pakSau garutau, bibhrANardadhadbhiriva, lapanavilatalAnmukharandhratalAdvigalitAni patitAni yAni phenazakalAni DiNDIrabhittAni tairdanturito vyAptaH purobhAgo'grapradezo yeSAM teSAM bhAvastattA tayA, rayeNa vegena vijitaH parAbhUto yaH pavano vAyustena samAnItAH samarpitA ye muktAnAmupahArA mauktikopAyanAni tAn, aGgIkurvANariva svIkurvadbhiriva, syadasya vegasya nirIkSaNakSaNe vilokanavelAyAM hINA lajjitAstAn , ataeva gaganakAnanameva nabhoTavyeva durgA durgamyasthAnAni tepu, dhAvamAnAn palAyamAnAn, haridazvasya bhAsvato haritAzvA haridvarNahayAstAn 'bhAsvadvivasvatsaptAzvaharidazvoSNarazmayaH' ityamaraH, anveSTumiva mArgayitumiva, gaganasaraNiM gaganamArgam, utpatadbhirudgacchaddhiH, jayodavijayaphaleH, kaH zvetAzvaiH, pariSkRtAn sahitAn, rathAn syandanAn , alaMkurvantaH zobhayantaH, sakalajagato nikhilalokasyAndhaMkaraNe dRSTayapaharaNe dhurINA nipuNA tAm, zatAGgAnAM sthAnAM cakra rathAGgaiH kSuNNAd vidAritAt kSititalAmRtalAd uddhRtotpannA yA dhUlikApAlikA reNusantatistAm, patAkApaTapavanena vaijayantIvastravAyunA, dhUnvanto dUrIkurvantaH dehabaddhAH zarIradhAriNaH, vIrarasA iva-utsAhasthAyibhAvakarasA iva, mUrtAH sazarIrAH, utsAhA iva sphUrtisamUhA iva, jayalakSmyA vijayazriyA yannivAsamandiraM nivAsabhavanaM tasya kanakaprAkArAyitaM suvarNaparidhIyamAnaM yadaGgadaM keyUraM tena vibhrAjitaH zobhito bhujadaNDo bAhudaNDo yeSAM te, lacasyAH zriyA vihAraH krIr3A tasya lIlADolAyitaM kelihindolikAvadAcaritaM yanmuktAdAma mauktikaM sak tena virAjitamalaMkRtaM vakSaHsthala
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyo lambhaH daNDAH, lakSmIvihAralIlADolAyitamuktAdAmavirAjitavakSaHsthalAH, te jIvandharapramukhAH, kArmukaTaGkArakSvelAravamukharitadizAvakAzAH saMyadaGgaNaM smaajgmuH| pravidAraNamAvirAsa tatra prathamaM vANagaNaiH parasparam / aruSA ca rUpA kSaNaM vihInaM vizikhAdAyabhavacchikhI yataH // 27 // nakhAMzumayamaJjarIsurabhilAM dhanurvallaroM samAgatazilImukhAM dadhadayaM hi jIvandharaH / anohaka ivAvabhau bhujavizAlazAkhAJcito ___ nirantarajayendirAviharaNaikasaMvAsabhUH // 28 / / kuNDalIkRtazarAsanAntare jIvakAnanamamarpapATalam / spardhate paridhimadhyamAsthitaM candravimvamiha sandhyayAruNam // 26 // jIvandhareNa nimuktAH zarA dIpA virejire| vilInAnsamiti vyAdhAndraSTuM dIpA ivAgatAH // 30 // tadanu jiSNucApacumbijIvandharAmbudharaniravagrahanimuktazaradhArAbhiH kAlakUTabalapratApAnale muraHsthalaM yeSAM te, te pUrvoktAH, jIvandharaH sAtyanvariH pramukhaH pradhAno yeSAM tathAbhUtAH, kArmukaTaGkArazca kodaNDamaurvIzabdavizeSazca cavelAravazca siMhanAdazceti kArmukaTaGkAracvelAravI tAbhyAM mukharitA vAcAlitA dizAvakAzAH kASThAmadhyapradezA yaistathAbhUtAH santaH, saMyadaGgaNaM yuddhAGgaNam, samAjagmuH samAyayuH / / pravidAraNamiti-tatra samarAGgaNe, prathamaM pUrvam, parasparamanyo'nyam, bANagaNeH zarasamUhaH, tat pravidAraNaM yuddham, AvirAsa prakaTIbabhUva yat kSaNamalpakAlaM yAvat , rupA krodhena, aruSA krodhAbhAvena ca bihInamAsIditi virodhaH, parihArapakSe 'arupA' ityasya 'vraNena' ityarthoM grAhyaH, 'vraNo'striyAmImamaruH' ityamaraH / kiJca, yato yatra, sArvavibhaktikasta sila , vigatA zikhA yasya sa vizikhaH zikhArahitastasmAdapi, zikhAsti yasya sa zikhI zikhAyuktaH, abhavadvabhUveti virodhaH, vizigvAd bANAdapi zikhI vahnirabhavaditi parihAraH / virodhAbhAso'laGkAraH / / 27 // nakhAMzumayeti-nakhAMzumayyo nakharAzmirUpA yA maJjayaH puSpastrajastAbhiH surabhilA sugandhitA tAm, samAgatAH prAptAH zilImukhA bANAH pakSe bhramarA yasyAM tAm, dhanurvallarI cApalatAm, dadhat vibhrat, bhujA eva vizAlazAkhA iti bhujavizAlazAkhA bAhudIrghazAkhAstA riJcitaH zobhitaH, nirantaraM zazvat jayendirAyA vijayalakSmyA viharaNasya vihArasyakasaMvAsabhUmukhyanivAsabhUmiH, ayaM jIvandharaH epa sAtyandhariH, anasaH zakaTasyAkaM gatiM hantItyanokaho vRkSaH sa iva, Ababhau zuzubhe / rUpakopame / pRthvIcchandaH 'jasau jasa yalA vasugrahayatizca pRthvI garuH' iti lakSaNAtU // 28 // kuNDalIkRteti-kuNDalIkRtaM vartulIkRtaM yaccharAsanaM dhanustasyAntare madhye sthitamiti zepaH, amarpaNa krodhena pATalaM zvetaraktamityamarpapATalam, jIvakasya jIvandharasyAnanaM mukhamiti jIvakAnanam, iha loke, paridhimadhyaM pariveSAbhyantaram, AsthitaM vidyamAnam, sandhyayA sAyam 'sAyaM sandhyA pitRprasUH' ityamaraH, aruNaM raktavarNam, candrabimba zazimaNDalam, spardhate'sUyati / upmaalNkaarH| rathoddhatAvRttam, rAnnarAviha rathoddhatA lagau' iti lakSaNAt / / 26 // , jIvandhareNeti-jIvandhareNa vijayAsutena, nirmuktAstyaktAH, dIptA dIptimantaH, zarA bANAH, samiti yuddhe, vilInAn tirohitAn vyAdhAn , kirAtAn , draSTumavalokayitum, AgatA AyAtAH, dIpA dIpakA iva, virejire zuzubhire / utprekSA // 30 // tadanviti-tadanu tadanantaram, jiSNucApaM vijetRdhanuH pakSe zakrazarAsanaM cumbati dadhAti jiSNucApacumbI sa cAsauM jIvandharazca, sa evAmbudharo meghastena niravagrahaM niSpratibandhaM yathA syAttathA nirmuktAstyaktA yAH zaradhArA vANapaGktaya eva jaladhArAstAbhiH, kAlakUTasya zabararAjasya balaM sainyaM tasya
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvye zAntatAM nIte, nizitazastranikRttakuJjarapadakacchapAH, bhallAvalUnahayamallAnanapayojapariSkRtAH madavAraNakarNabhraSTacAmarahaMsAvataMsitAH, kIlAlavAhinyaH samIkadharAyAM paraHsahasramajAyanta / jitvA kirAtabalameSa yazaHprasUnai rAzAvizAlanayanAH surabhIcakAra / kSIrAmbudAniva sadA pravahatpayobhiH siktAntikA-pazugaNAnaharacca dhIraH / / 31 / / purA khalu yaH zambarArAtizcApalAlijIvandharazca jagati vizruto babhUva, so'yamadhunA zabarArAtizcApalAlijIvandharazca saMvRtta iti, na bindumAtreNApi vizeSaH / pUrva sArasazaro'yamadhunA sarasazara ityAkArato vizepe'pyAkArasAmyamakhaNDitamullasatyevAsyeti vicitrametat / atha paurANAM harSAtireka etAvAniti gaganatalaprasAritavaijayantIbhujAbhibodhayadiva modottarametatpuraM pravizya svayaM vizikhAdhArasyApi vizikhAdheyatAmAskandataH sakalavayasyamaNDalamadhyamadhyAsInasya jIvapratApa eva teja evAnalo vahnistasmin , zAntatAM zAntim, nIte prApite sati, samIkadharAyAM yuddhabhUmau, paraHsahasraM sahasrAdapyadhikAH, kIlAlavAhinyo rudhiranadyaH, ajAyanta prAdurabhUvan , kathaMbhUtAH kIlAlabAhinya ityAha-nizitaistIkSNaiH zastrarAyudhaiH nikRttAni cchinnAni kuJjarapadAnyeva hasticaraNA eva kacchapAH kUrmA yAsu tAH, bhallaiH kuntairavalUnAni khaNDitAni yAni hayamallAnanAnyazvArohivIravadanAni tAnyeva payojAni padmAni taiH pariSkRtAH zobhitAH, madavAraNAnAM mattamataGgajAnAM karNebhyaH zravaNebhyo bhraSTA ye cAmarA eva prakIrNakA eva haMsA marAlAstairavataMsitAH shobhitaaH| jitveti-epa jIvandharaH kirAtabalaM zavarasainyam, jitvA parAbhUya, yazaHprasUnaiH kIrtikusumaiH, AzA eva kASTA eva vizAlanayanA AyatAcyastAH, surabhIcakAra sugandhayAmAsa / ca kiJca, dhIro vIraH, saH, sadA sarvadA, pravahatpayobhiH prakSaratkSIraiH, siktAntikAn ukSitAbhyarNAn , kSIrAmbudAniva dugdhavAridvAniva, pazugaNAn gosamUhAn , aharatpratyAvartayat , rUpakopame / vasantatilakAvRttam 'jJeyA vasantatilakA tabhajA jagau gaH' iti lakSaNAt // 31 // purA khalviti-purA pUrvam, khalu nizcayena, yaH zambarArAtirmanasijaH kAma iti yAvat 'zambarArimanasijaH kusumedhurananyajaH' ityamaraH, capalA eva cApalAzcaJcalAste ca te'layazca bhramarAzceti cApalAlaya stairjIvandharaH pratyaJcAdharaH, kAmakodaNDasya bhramaramaurvIkatvaM kavisamayasiddham, iti ca, jagati bhuvane vizrutaH prakhyAtaH, babhUva, so'yam , adhunA sAmpratam, zabarArAtibhillaripuH, cApalAlI dhanuHzobhI cAso jIvandharA vijayAsutazceti cApalAlijIvandharazca, saMvRto babhUva itIttham, na bindumAtreNApyanusvAramAtreNApi, vizeSo vyatirekaH / ayameva kAma iti bhAvaH, pUrvaM prAk , ayaM jIvandharaH, sArasaM sarasIruhaM zaro bANo yasya sa kAma iti yAvat 'sArasaM sarasIruham' ityamaraH 'aravindamazokaM ca cUtaM ca navamallikA' ityabhidhAnAtkAmasya kamalazaratvaM kavisamayasiddham, adhunA sAmpratam, sarasaH sabalaH zaro bANo yasya sa sarasazaraH, astIti zeSaH, ityAkArataH saMsthAnAt pakSe AkAravarNAt, vizeSe'pi vyatireke'pi, asya satyandharasutasya, akhaNDitamanyUnam, AkArasAmyaM saMsthAnasAdRzyam, ullasatyeva zumbhatyeva, ityetad vicitramAzcaryakaram / atha paurANAmiti-atha vijayAnantaram, paurANAM nAgarikANAm, harSAtirekaH pramodAdhikyam, etAvAniyatpramANaH, ityevam, gaganatale nabhastale prasAritA vistAritA vaijayantyaH patAkA eva bhujA bAhavastAbhiH bodhayadiva sUcayadiva, modottaraM harSapradhAnam, etatpuraM rAjapurAbhidhAnaM nagaram, pravizya pravezaM kRtvA, vizikhAdhArasyApi rathyAdhArasyApi sataH, vizikhAdheyatAM rathyAdheyatAmAskandataH iti virodhaH, yo vizikhAnAmAdhAraH sa eva tAsAmAdheyaH kathaM bhavatIti virodhaH spaSTaH / parihArapakSe svayam, vizikhaM hRdayaM tasyAdhAraH samAzrayastathAbhUtasyApi sataH vizikhAyA rathyAyA AdheyatAmAskandataH, mArge gacchata iti yAvat , sakalaM ca tad vayasyamaNDalaJceti sakalavayasyamaNDalaM nikhilamitrasamUhastasya madhyam, adhyAsInasyAdhitiSTataH, jIvandharasya sAtyandhareH zaurya ca sthairya ca dhairyaJceti zauryasthairyadhairyANi zUratvasthiratvadhIratvAni
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyo lambhaH ndharasya dehasahakAre zauryasthairyadhairyamaJjarImaJjule kIrtisaurabhyAkarpitAH paurajAnapadanayanapuSpandhayA nirntrmaapetuH| nandagopa iti vizrutameghaH saMmadAmbunidhimAzu nipIya / . vAripAtamakarotkarapadme jIvakasya zubhalakSaNajuSTe / / 32 / / jIvandharo'pi nandagopena pAtitAmacchavAridhArAM tatsahacarI mandasmitaprakAzitakundakuDmalarucivIcisnApitAmiva 'padmAsyo yogyaH' iti zuddhavarNAM vacodhArAM pAtayannevArIkurvana , dUrIkRtaspRhaH 'mama padmAsyasya ca bhAvabhedo na tu jIvabhedaH' iti maitrIvibhavaM vibhAvayan , tatpariNayamahotsavArambhaM satrA mitrAmitrajanAnandadoSAbhyAM kandalayAmAsa / zubhe muhUrte sa hi nandagopasutAkarAbjagrahaNaM cakAra / vahni puraskRtya vidhi vidhAya padmAsyanAmA pariNItiyogyaH / / 33 / / govindAyAstanutanulatAM caJcalApratyanIkAM kAntyA puSpyatkanakakadalIkandalIgarbhagaurIm / helonmIlatkucayugalasanmauktikasrakprabhAbhiH spaSTAbhyAM sa hi vahumudA cakSuSA pazyati sma // 34 // tAnyeva maJjayaH puSpastrajastAbhirmajalo manoharastasmin , dehasahakAre zarIrAtisaurabhAne 'AmracUto rasAlo'sau sahakArA'tisaurabhaH' ityamaraH, kIrtisaurabhyeNa yazaHsaugandhyenAkarSitA vazIbhUtAH, paurajAnapadAnAM nAgarikarASTravAsijanAnAM nayanAnyeva locanAnyeva puSpaMdhayA bhramarAH nirantaraM niSpratibandhaM yathA syAttathA, ApetuH patantisma, te taM dadRzuriti bhAvaH / / nandagopa iti-nandagopa iti nAmnA vizrutazcAsau meghazceti vizrutameghaH prasiddhavArivAhaH, AzujhaTiti, saMmada evAmbunidhistaM harpasAgaram, nipIya nitarAM pItvA, zubhalakSaNaH zaGkhacakrAdizubhasAmudrikacihna pTaM sevitaM tasmin , jIvakasya jIvandharasya karapadme hastakamale, vAripAtaM jalapAtaM kanyAdAnasaMkalpArthaM jaladhArApAtamiti bhAvaH akarod viddhau| svAgatAvRttam-'svAgateti ranabhAdguruyugmam' iti lakSaNAt // 32 // jIvandharo'pi-jIvandharo'pi sAtyandharirapi, nandagopena tannAmnA gopavareNa, pAtitAM mocitAm , acchavAridhArAM nimalajaladhArAma, tasyA acchavAridhArAyAH sahacarI sakhI sadRzIti yAvat tAm, mandasmitena mandahasitena prakAzitAH prakaTitA yAH kundakuDmalarucayo mAdhyamukulamarIcayastAsAM vIcibhiH santatibhiH snapitAmiva prakSAlitAmiva, 'padmAsyo yogyaH padmAsyAbhidhAnaH sakhA yogyastvatputryA ucito varaH' ityevaM prakArAma, zuddhavarNAM zuddhAkSarAm, vacodhArAM vacanapaGktim, pAtayan prakaTayanneva, UrIkurvan svIkurvan , dUrIkRtA spRhA yena sa tyaktanandagopakanyAbhilApaH, mama padmAsyasya ca bhAvabhedaH paryAyabhedo'sti na tu jIvabhedaH prANabhedo'sti, ityevaM maitrIvibhavaM sauhArdasampattim, vibhAvayan prakaTayan , san , mitrAmitrajanayoH suhRdasuhRdorAnandadveSAbhyAM harSakhedAbhyAm, satrA sArdham, tasya padmAsyasya pariNayamahotsavo vivAhollAsastasyArambhaH prakramastam, kandalayAmAsa vardhayAmAsa / zubhe muhUrte-hi nizcayena, pariNItirvivAhastasyA yogyo'rha iti pariNItiyogyaH, padmAsyanAmA padmAsyAbhidhAnaH, sa jIvandharasuhRd, zubhe prazaste, muhUrte samaye, vidhiM tAtkAlikavidhAnam, vidhAya kRtvA, vahnimagnim, puraskRtyAne vidhAya, nandagopasutAyAH karAbjagrahaNaM pANipadmagrahaNam, cakAra vidadhau // 33 // govindAyA iti-hi nizcayena, sa padmAsyaH kAntyA dIptyA, caJcalA saudAminI pratyanIkaM vipakSo yasyAstA taDitsaudAminI vidyuccaJcalA capalA api' ityamaraH, vidyutsadRzImiti yAvat, puSpyantI vikasantI yA kanakakadalI suvarNamocA tasyAH kandalI tasyA garbha iva gaurI pItavarNA tAm, helayA sahajagatyonmIlat prakaTIbhavat yatkucayugaM stanadvandvaM tasmin lasantyaH zobhamAnA yA mauktikasrajo muktA
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 jIvandhacampUkAvye yasyAH pAdau mRdulakamalaspardhizobhAvilAsI jaGke mAratribhuvanajaye kAhalIvadvabhAtAm / nAbhiH paJcAyudharasabharIkUpikevAvirAsId vaktraM rAkAsitarucitulA saMgamaGgIcakAra ||35|| iti mahAkaviharicandraviracite zrImati jIvandharacampU kAvye govindAlambhI nAma dvitIyo lambhaH / mAlAstAsAM prabhA dIptayastAbhiH, spaSTaM prakAzamAnamabhyarNa samIpapradezo yasyAstAm, govindAyA nandagopasutAyAH, tanvI cAsau tanulatA ca tAM kRzakalevaravallarIm, cakSupA nayanAbhyAm, jAtAvekavacanam, bahumudA pracurAnandena pazyati sma avalokayAmAsa / mandAkrAntAvRttam ' mandAkrAntA jaladhipaDagairabhauM natI tAdgurU cat' itilakSaNAt // 34 // yasyAH pAdAviti- -yasyA govindAyAH pAdau caraNau, mRdu ca tatkamalaJceti mRdukamalaM komalapadmaM tat spardhete iti mRdukamalaspardhinI, zobhA ca vilAsazceti zobhAvilAsau dIptivibhrama, mRdukamalaspardhinau zobhAvilAsau yayostau AstAmiti zeSaH / yasyAH, jaGgha prasRte 'jaGghA tu prasRtA same' ityamaraH, sArasya madanasya tribhuvanajayastrilokavijayastasmin ' madano manmatho mAraH pradyumnAM mInaketanaH ' ityamaraH, kAlIvad vAdyavizeSavada, vyabhAtAm zuzubhAte / nAbhistundiH, paJcAyuvasya kAmasya rasabharI rasaniSyandastasyAH kRpikeva hrasvanipAnamiva, AvirAsItprAdurabhUt / vaktraM vadanam, rAkAyAH paurNamAsyAH sitarucizcandrastasya tulopamA tasyAsaGgaM sambandham aGgIcakAra svIcakre / upamAlaGkAraH / mandAkrAntAcchandaH || 35 // itItyavyayaM samAptau mahAkavinA haricandra eNa viracite nirmite, zrImati zobhAsampanna, jIvambaracampUkAvye etannAma campUnAma sandarbhe, govindAyA nandagopanandinyA lambhaH prAptiryasmin sa etannAmA dvitIya lambho'dhikAraH samApta iti / iti mahAkaviharicandraviracite zrImati 'kaumudI' vyAkhyAdhare jIvandharacampUkAvye govindAlambho nAma dvitIyo lambhaH /
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyo lambhaH atha dine dine pravadhamAnAnurAgaH padmAsyanAmA rAjahaMsataruNastrivalIlaharIvirAjite nAbhimahAvartazobhite govindAnAmataraGgiNyA udarahade kaMcana kAlaM ramamANaH, kAJcIvihaGgavirutamukharite dhananitamvavimbapuline katipayasamayaM sthitimApannaH, kareNa mecakacUcukalolamvacumvitavakSoruhakamalakuDmalaM spRzan ,AnandalaharIbhirabhyukSitaH, kucacakravAkamaJjalesurabhilazrIkhaNDadravapaGkile kaJculIkomalazaivalapezale vakSaHsthalakamalAkare viharamANazciramindriyagrAmaM tarpayAmAsa / jIvandharo'pi kamanIyakalAvadhUTIH ___ kIrtyaGganAM jayaramAM ca samAnavRttyA / ullAsayansakalalocanabhAgadheya ___mAbibhradAkRtimamandamudrAvatasthe // 1 // tasminpure vaizyajanasya netA zrIdattanAmA vasati sma kazcit / yasya spRhohI dhanalAbhahetU prAsAdadeze ramatAM cirAya // 2 // atheti-atha govindApariNayAnantaram, dine dine pratidivasam, pravardhamAnaH samedhamAno'nurAgaH prItiryasya tathAbhUtaH, padmAsyanAmA padmAsyAbhidhAnaH, rAjahaMsataruNo marAlayuvA, trivalyo nAbheradhastAdvidyamAnAstisraH rekhA eva laharyastaraGgAstAbhirvirAjite zobhite, nAbhireva nundireva mahAvarto dIrghabhramastena zobhite samullasite, govindAnAmataraGgiNyA govindAkhyasravannyAH udarahade uTharajalAzaye, kaMcana kAlaM kiJcinsamayaparyantam 'kAlAdhvanAratyantasaMyoge' iti dvitIyA, ramamANaH krIDan, kAJcIvihaGgAnAM mekhalAzakuntAnAM virutena kUjanadhvaninA mukharite vAcAlite, ghanaM niviDaM sthUlamiti yAvat yannitambabimba kaTipazcAdbhAgAbhogaH sa eva pulinaM toyotthitatIrapradezastasmin 'tIyAtthitaM tatpulinaM saikataM sikatAmayam' ityamaraH, katipayasamayaM kiJcitkAlam, sthitimavasthAnam, ApannaH prAptaH tatra sthita iti yAvat, kareNa hastena, mecakacUcuke eva kRSNastanamukhe eva lolambo bhramarau tAbhyAM cumbitamAzliSTaM yad vakSoruhakamalayoH kucAravindayoH kuDamalaM mukulaM tat , spRzan sparzanendriyavipIkurvan , AnandalaharIbhiH pramodataraGgaH, abhyukSito'bhiSiktaH kucAveva cakravAkau kucacakravAko stanarathAGgau tAbhyAM maJjule manohare, surabhilazcAsau sugandhizcAsau zrIkhaNDadravazva malayajapaGkazceti surabhilazrIkhaNDadravastena paGkile paGkayukne, kaJcalyeva stanavastrameva komalazaivalaM mRdujalanIlI tena pezale manohare, vakSaHsthalamevoraHsthalameva kamalAkaraH padmopalakSitasarovarastasmin , viharamANo vihAraM kurvan , san , ciraM dIrghakAlaM yAvat, indriyagrAmaM hRSIkasamUham, tarpayAmAsa prINayAmAsa / ruupkaalngkaarH| jIvandharo'pi-jIvandharo'pi sAtyandharirapi, kamanIyakalA eva lalitavaidagdhya eva vadhUTyo yuvatayastAH, kIrtireva samajhevAGganA sImantinI tAm, jayaramAM ca vijayalakSmI ca, samAnavRttyA dAkSiNyena samAnAnurAgeNeti yAvat, ullAsayan harpayan , sakalAnAM nikhilAnAM locanAni nayanAmi teSAM bhAgadheyaM bhAgyam 'bhAgarUpanAmabhyo dheyaH' iti bhAgazabdAddheyapratyayaH, AkRti saMsthAnaM saundaryamiti yAvat, Abibhrad Adadhat, amandamudA prakRSTaharSeNa, avatasthe'vasthito babhUva, sukhena nyuvAseti bhAvaH // 3 // tasminniti-tasmin pure pUrvokte rAjapuranagare, zrIdattanAmA zrIdattAbhidhAnaH, kazcitko'pi, vaizyajanasya vaNigjanasya, netA nAyakaH, vasatisma nyavAtsIt / yasya prAsAdadeze bhavanapradeze, dhanalAbhasya vittaprApte tU kAraNe, spRhA ca dhanecchA ca, Uhazca tatprAptyahatakazceti spRhoho, cirAya dIrghakAlaM sadeti yAvat, aramatAmakrIDatAm / 'rama krIDAyAm' ityasya parasmaipadaprayogazcintyaH // 2 //
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvye kadAcidasau ratnavANijyaparAyaNo ratnapaM gantukAmaH prasthAnamAcarankrameNa lajitAnekajanapadanagaragrAmaH, sphuTitazuktimauktikavitAnatArakitaM makaramInakulIrarAzisamAzritamaparamiva gaganatalaM nizi nipItanizAkarakanikaraM DiNDIrakhaNDakapaTenodvamantamiva, kvaciccalAcalakulAcalairiva kallolaghaTTanamanubhavadbhistimitimiGgilaiH puvairivopAsyamAnam , kacana mANikyarAzirazmijharIparItajalamAmiSazaGkayAbhidhAvadbhiH punaH pAvakabhiyA dhAvamAnairmInairAkulInam , kutraciddedIpyamAnaphaNAmaNibhistaraGgasaMgatairbhujaGganibiDitatayA pariNAhAdiguNena vijitaM vilInamAkAzamUrmihastavidhRtadIpikAbhiranveSamANAmiva, kutracana vitatavidrumavanarAjivirAjitatayA pratyakSIkRtaunilamiva, kacana gaGgAsindhupramukhanadIkAntAH samAgatAH prasAritalaharIbAhAbhirAzliSyantamiva, puraH prakAzantamudanvantaM dadarza / yatrAmbhomanujAmtaTotthapavanaproddhRtatAlIvana dhvAntatrastahadaH pramarditamilacchaivAlamAlA babhuH / kumbhIndrAzca mahAjhapAnanabilaM bhUmIdharodyadarI bhrAntyA vizyapunarnivRttimagamaMstajjvAlamAlAsahAH // 3 // kadAciditi-kadAcijjAtucit, ratnAnAM maNInAM vANijye vyApAre parAyaNastatparaH, ataeva ratnadvIpaM dvIpavizeSam, gantukAmo yAtumanAH, 'tu kAmamanasorapi' iti malopaH, asau zrIdattaH, prasthAnaM prayAgam, Avaran kurvan , krameNa kramazaH lavitA byatikrAntA aneke bahavo janapadanagarapAmA rASTrapattananigamA yena tathAbhUtaH san, puraH purastAt, prakAzantaM zobhamAnam, udanvantaM sAgaram 'udanvAnudadhiH sindhuH sarasvAnsAgaro'rNavaH' ityamaraH, dadarza vilokayAmAsa / atha tamevodanvantaM varNayitumAha-sphuTitAni vidIrNAni yAni zuktimauktikAni muktAsphoTamuktAphalAni teSAM vitAnena samUhena tArakitaM sajAtanakSatrakam, makarAzca mInAzca kulIrAzceti makaramInakulIrA nakrapAThInakarkaTAbhidhAnA jalajantuvizepAsteSAM rAziH samUhastena samAzritaM sevitaM pate makaramInakulIrA eva rAzayo jyotipazAstraprasiddhAstaiH samAzritam, aparamanyat, gaganatalamiva nabhastalamiva, DiNDIrasyAbdhikaphasya khaNDaH samUhastasya kapaTena dambhena, nizi rajanyAm, nipIto dhayito yo nizAkarasya candrasya karanikaraH kiraNakalApastam, udvamantamivonirantamitra, kvacitkutracit, ghaTTanamAghAtamiti kallolaghaTTanam, anubhavadbhiH prApnuvadbhiH, calAcalAzca te kulAcalAzceti calAcalakulAcalAstairatizayacapala kulaparvatairiva, timayazca pAThInAzca timiGgilAzca matsyavizepAzceti timitimiGgilAstaiH, timi giratIti vigrahe mUlavibhujAditvAtkapratyayaH, 'aci vibhASA' iti latvam, 'giloDa gilasya' iti mutvam, putreriva sutairiva, upAsyamAnaM sevyamAnam, kvacana kutracit mANikyarAze ratnasamUhasya razmirIbhiH kiraNasantatibhiH parItaM vyAptaM yajjalaM toyaM tat, AmipazaGkayA mAMsabhrAntyA, abhidhAvadbhiH saMmukhamAgacchadbhiH, punabhUyaH, pAvakabhiyA vaizvAnarabhayena, dhAbamAnavegena dUraM gacchadbhiH, mInaiH zaraiH, AkulInamAkIrNam, kutracittvacit, dedIpyamAnA atizayena prakAzamAnAH phaNAmaNayo bhogaratnAni yeSAM taiH, taraGgasaMgataH kallolamilitaiH, bhujaGgai gaiH, nibiDitatayA sAndratayA, pariNAhAdiguNena vizAlatAprabhRtiguNena 'pariNAho vizAlatA' ityamaraH, vijitaM parAjitaM, sat, vilInamantarhitam, AkAzamambaram Urmaya eva taraGgA eva hastAH karAsteSu viztA gRhItA yA dIpikAstAbhiH, anveSamANamiva gavepayantamiva, kutracikasmiMzcitpradeze, vidrumavanaM pravAlakAnanaM 'mUMgA' iti prasiddhakAnanam tasya rAjiH paMktistayA virAjitatayA zobhitatayA, pratyakSIkRtaH saMmukhaM dRzyamAna aurvAnalo vaDavAnalo yasya yasminvA tamiva kvacana kutrApi, samAgatAH prAptA, gaGgAsindhU prasiddhanadIvizeSau pramukhe yAsu tathAbhUtA yA nadyaH savantyastA eva kAntA vanitAstAH, prasAritA laharya eva taraGgA eva bAhA vAhavastAbhiH, AzliSyantamivAliGgAntamiva / / yatrAmbhomanujA iti-yatrodanvati, taTotthAni tIrotpannAni, pavanaprodbhUtAni vAyukampitAni yAni tAlIvanAni tADIkAnanAni teSAM, dhvAnena zabdena trastaM bhItaM hRnmano yeSAM te, ambhomanujA jalamanuSyAH, pramarditAH khaNDitA milantyobhayanivANArthamuparidhAritAH zaivAlamAlA jalanIlIsamUhA yeSAM
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyo lambhaH 57 taM vArAMnidhimApIya nayanena vaNikpatiH / vismayAmbudhimApede kSAratvamasahanniva / / 4 / / tadanu potamAruhya dvIpAntaraM gatvA tatra vicitrarUpAyairbahUni draviNAni saMpAdya saMpadA zamyAyudhamantarikSAkUpArasaJcaraNakSamairAvaNaskandhAdirUDhamanukurvanniva mahAyAnapAtramAruhya saaNyaatrikptirsaavvaaraantmaadduddhauke| tato ghanaghanAravasphuTitasarvadigbhittikaH papAta taraNau tadA bahalavapabindUtkaraH / nijapratibhaTasphuTapracuramauktikADambarA sahiSNuriva gocaro na hi vipatkSaNaH prANinAm // 5 // sAMyAtriko'sau sakalAstaristhAnpuraiva zokAmbudhimagnadehAn / saMtArayAmAsa sa tattvabodhapotapradAnena parAvarajJaH // 6 // tathAbhUtAH babhuH zuzubhire, kumbhondrAzca gajendrAzca, bhUmidharANAM parvatAnAmugrannyaH prakaTIbhavanyo yA daryo guhAstAsAM bhrAntiH saMdehastayA, mahAjhapANAM dIrghakAyamatsyAnAmAnanaM mukhameva vilaM gahvaraM tat, Avizya pravizya, tasya jvAlamAlAM tejaHsamUhaM na sahanta iti tajjvAlamAlAsahAH santaH, punarbhUyaH, nivRtti pratyAgamanam, agaman prApuH / zArdUlavikrIDitacchandaH // 3 // taM vArAMnidhimiti vaNikpatiH zrIdattaH, nayanena cakSupA, taM pUrvoktam, vArAMnidhiM sAgaram, ApIya samantAtpItvA dRSTveti yAvat , kSAratvaM lavaNatAm, asahanniva soDhumasamartho bhavanniva, vismayAmbudhimAzcaryamAgaram, Apede prApa / utprekSA // 4 // ___ tadanupotamiti-tadanu sAgaradarzanAnantaram, sAMyAtrikAnAM potavaNijAM patiH svAmIti sAMyAtrikapatiH, asau zrIdattaH potaM naukAm, AruhyAdhiSTAya, anyo dvIpo dvIpAntarastam, gatvA prApya, tatra dvIpAntare, vicitravi vidhaiH, upAyaH sAdhanaiH bahUni vipulAni daviNAni dhanAni, saMpAdyopAya, saMpadA saMpattyA antarikSamevAkRpAra ityantarikSAkUpAro gaganasAgarastasmin saMcaraNe gamane kSamaH samathoM ya airAvaNaH suragajastasya skandhaM grIvopari, adhirUDho'dhiSThitastam, zampAyudhaM vajrAyudham, indramiti yAvat , anukurvanniva viDambayanniva, mahAyAnapAtraM mahApotam, AruhyAdhiSThAya, abArAntaM samudrAntam, ADuDhauke pApa / 'Dhoka gatau' ityasya liTi rUpam / tato ghanaghanAraveti-tatastadanantaram, tadA tasmin kAle, ghanazcAsAvAravazceti dhanAravaH pracaNDazabdaH ghanAnAM meghAnAM yo ghanAravastena sphuTitA vidAritAH sarvadigbhittayo nikhilakASThAntapradezA yena saH, varSa bindUnAM vRSTisIkarANAmunkaraH samUha iti varSabindUtkaraH, bahalazcAsAvadhikazcAsau varSabindUkarazceti bahalavarSavindUtkaraH, nijapratibhaTaH zobhayA svapatipakSaH, sphuTaH prakaTitaH pracuraH prabhUtazca yo mauktikAnAM muktAphalAnAmADambaraH samUhastasyAsahiSNurasahanazIla iva, taraNau pAte, papAta-apatat / hi nizcayena vipatkSaNo vipattyavasaraH, prANinAM jIvAnAm, gocaro viSayaH, na, no astIti zeSaH / kasya kadA kApattirApatiSyatIti prANino no jAnatIti bhAvaH / utprekSArthAntaranyAsau / pRthivIcchandaH / / 5 // sAMyAtriko'sAviti-parazcAvarazceti parAvarau uttamAdhamau, tau jAnAtIti parAvarajJaH, asau saH pUrvoktaH, sAMyAtrikaH potavaNik , zrIdatta iti yAvat , puraiva tarinimanjanAtprAgeva, zoka evAmbudhiH zokAmbudhiH khedasAgarastasminmagno deho vigraho yeSAM tAn , sakalAn samastAn taristhAna naukAsthitAn , janAniti zeSaH, tattvabodhastattvajJAnameva poto yAnaM tasya pradAnaM vitaraNaM tena saMtArayAmAsa saMtIrNAJcakAra / sadupadezena teSAM zokamapAcakAreti bhAvaH // 6 // 1. saMcaraNacaNairAvaNa, ba0 /
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvanvara campUkAvye zanaiH zanairnAvi naSTAyAM dviSTeneva sannidhApitaM dRSTaM kUpakhaNDamAruhyAtmAnaM labdhaprANaM manyaH mAno naSTazevadhirapi saMtuSTahRdayaH kiMcana dvIpamAsAdya tatra yAdRcchikamiva gataM kaMcana vidyAdharaM prati cApalavazena nijodantaM pratipAdayAmAsa / zrutvA tena ca mipeNa sa nIyamAno rUpyAcalaM smitanibhaM dharaNIramaNyAH / zRGgairnabhonikapaNopalalIDhatuGga lekhAcalaM parihasantamimaM dadarza // 7 // yatsAnunIlamaNidIptiparamparAbhiH 58 paJcAnanasya zizavo bahu vipralabdhAH / satye'pi kandaramukhe parizaGkamAnA nizcitya garjanakRtadhvanibhirvizanti // 8 // svavIya vanyadvirado nitambe yasya vimvitam / sametya dantaistaM hanti madinAM kA vivekitA // 6 // mRgAdhipA yatra gajabhrameNa vanAvaliM garjanasambhrameNa / utpatya vegAnnakharaprahArairvidArya kopena samutsRjanti // 10 // zanaiH zanairiti - zanaiH zanairmandaM mandam krameNeti yAvat, nAvi taraNI, naSTAyAM nimagnAyAM satyAm, diSTeneva bhAgyeneva, sannidhApitaM samIpaM prApitam dRSTaM vilokitam, kUpakhaNDaM naukAdaNDam, AruhyAdhiSTAya, AtmAnaM svam, labdhAH prAptAH prANA AyuHprabhRtayo yena taM labdhaprANam, manyamAno | budhyamAnaH naSTazevadhirapi vigatanidhirapi, saMtuSTaM hRdayaM yasya tathAbhUtaH saMtRptacetAH, sa zrIdattaH kiJcana kamapi, dvIpamantarIpam, AsAdya prApya tatra dvIpe yacchayA viharatIti yAdRcchikastaM svairacAriNam, gataM prAptam, kaJcana kamapi, vidyAdharaM khagam, prati tamuddizyeti yAvat, cApalavazena caJcalatvena nijodantaM svasamAcAram, pratipAdayAmAsa jagAda | zrutvAti- athAnantaram, tena janena zrutvA nizamya tadudantamiti zeSaH miSeNa kenApi vyAjena, nIyamAno gamyamAnaH, sa zrIdattaH, dharaNIramaNyAH pRthivIpurandhrayAH smitanibhaM mandahasitasadRzam, nabha eva gaganameva nikapaNopalaH zANopalastena lIDhAni spRSTAni tathAbhUtAni ca tAni tuGgAni ca samunnatAni ceti tathAbhUtaistaiH, zRGgaH zikharaiH, lekhAnAM devAnAM giristaM sumeruparvatamiti yAvat parihasantaM tiraskuntam, imam, rUpamAcalaM rajatagirim, vijayArdhamiti yAvat dadarza vilokayAmAsa // 7 // yatsAnunIti - yasya rUpyAcalasya, sAnunIlamaNInAM zikharagatamecakaratnAnAM dIptayaH kiraNAstAsAM paramparAH paGktayastAbhiH bahu bhUyovArAn vipralabdhAH pratAritAH, paJcAnanasya siMhasya, zizavaH zAvakAH, satyespi yathArthabhUte'pi kandaramukhe guhAgrabhAge, parizaGkamAnAH saMdihAnAH santaH, garjanena kRtA vihitA dhvanayaH pratinAdAstaiH, nizcitya nirNaya, vizanti pravezaM kurvanti / bhrAntimAnalaGkAraH / / 8 / / svaM vIkSyeti vane bhavo vanyaH, dvau radI yasya sa dviradaH, vanyazvAsau dviradazceti vanyadviradaH kAnanakarI, yasya rUpyAcalasya, nitambe kaTake, vimbitaM pratiphalitam, svamAtmAnam, vIkSya vilokya, sametyAbhimukhaM gatvA, dantai rahanaiH taM pratibimbita hastinam, hanti tADayati, madinAM madayuktAnAm, kA kinnAmadheyA, vivekitA kartavyAkartavyajJAnavattA, asti, nAstyeveti bhAvaH / bhrAntimadarthAntaranyAsI // 6 // mRgAdhipA iti-yatra parvate, mRgAdhipAH siMhAH, garjanasambhrameNa garjitabhrAntyA, gajabhrameNa hastisaMdehena, vegAjjavAt, vanAvaliM meghasamUham, utpatyodgamya, kopena krodhena, nakharaprahArairnakhAghAtaiH, vidArya vidIrNaM vidhAya samutsRjanti muJcanti / bhrAntimAn // 10 // 1. utpadya ba0 /
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyo lambhaH yazrca kila, vacitkhagAGganAsaGghadukUlabhramanipevitasitajImUtaparivRtaH, vacana harinmaNimayataTaniHsRtavibhAvibhAvitatigmarucivimve gaganasarasi sarojinIharitapalAzazaGkAM taTacaranabhazcarANAmupajanayana, kutracinmahImhaparamparAsu kAdambinIzaGkayA kaladhautatalasphuTanaTanapaTuvahipratibimbakapaTena sthalasamutphullanIlAbja mAlAsaMdehaM dadhAnaH, kacana sarasi samudbhUtasArasarAjahaMsakUjitairlatAvilasitAntamakaranda pAnamattendindira manohara jhaGkAraimpavana talAlaGkArasahakArapravAlacarvaNagarvitakalakaNThakaNTharavaizca hRdizayaM nirnidrANaM kurvANaH kutracana maJjulavaJjulanikuJjaviharamANakhagakaJjanayanAjanaratyantazramahArisamIrakizora manoramaH samadRzyata / durvarNabhUdhare tatra sarvaM svAgatikAraNam / 'abhANItkhecaraH so'yaM spaSTameva vaNikpateH || 11|| zreNyAM dharasyAsya hi dakSiNasyAM gAndhAradezasya lalAmabhUtA / purI nirAlambatayAntarikSAccyutA surANAM nagarIva bhAti ||12|| 56 yaca kileti yazca kila vijayArdhagiriH, kvacit kutracit khagAGganAsaGghana vidyAdharavanitAsamUhena dukUlabhrameNa kSaumabhrAntyA niSevitA dhRtA ye sitajImUtA dhavalavalAhakAstaiH parivRtaH pariveSThitaH, kvacana kutracit, harinmaNimayAni marakatamaNipracurANi yAni tAni tIrANi tebhyo niHsRtA nirgatA yA vibhA dIptistayA vibhAvitaM parigataM tigmarucibimvaM sUryamaNDalaM yasmiMstasmin gaganasarasi nabhaH kAsAre, taTeSu carantIti taTacarAstIragAminaH te ca te nabhazvarAzca vidyAdharAzca tepAm, sarojinInAM kamalinInAm, haritapalAzAnAM haritaDalAnAM zaGkA saMzItistAm, upajanayannutpAdayan kutracit kvacit mahIruhANAM vRkSANAM paramparAH santatayastAsu, kAdambinIzaGkayA meghamAlAbhrAntyA kaladhautatale suvarNamayapRthivItale sphuTaM spaSTaM yathA syAttathA naTane nRtye paTavo dakSA ye bahiNI mayUrAsteSAM prativimvasya pratiphalanasya kapaTaM vyAjaM tena, sthale bhUtale samu phullA vikasitA yA nIlAbjamAlA nIlakamalapaGktistasyAH saMdehaM saMzayam, dadhAno vibhrANaH, kvacana kasmiMzcit sthAne, sarasi kAsAre, samuddhRtAni samutpannAni yAni sArasarAjahaMsAnAM gonarda marAlavizeSANAM kRjitAni dhvanayastaiH, latAnAM vallarINAM vilasitAnteSu praphullapuSpeSu makarandasya mathunaH pAnena mattAH kSIbA ya indindirA bhramarAsteSAM manoharajhaGkArazcetoramAvyaktazabdaiH, upavanatalasyodyAnabhUmeralaGkArA bhUSaNopamA ye sahakArA AmrAstepAM pravAlAnAM kisalayAnAM caNena bhakSitena garvitAH darpA kalakaNThAH kokilAsteSAM kaNTharavaizva dhamanIdhamazabdaizva, hRdizayaM kAmam nirnidrANaM jAgRtam, kurvANo vidadhAnaH, kutracana kvacit, majjulA manoharA ye vaJjulanikunjA vetasalatAgRhAsteSu viharamANA bhramanto ye khagakaJjanayanAjanAH vidyAdharIsamUhAsteSAM ratyantazramasya suratAvasAnakhedasya hAryapanetA yaH samIra kizoro vAyuvAlako mandapavana iti yAvat tena manorama zvetoharaH sundara iti bhAvaH samadRzyata vyalokyata / durvarNabhUdhara iti tatra pUrvokte, durvarNabhUdhare rajatagirau, so'yaM khecaro vidyAdharaH, vaNikpatervaizvarasya gandhotkaTasyeti yAvat, sarvaM nikhilam, svAgatikAraNaM nijAgamananidAnam, spaSTameva sphuTameva, abhANIt kathayAmAsa // 11 // zreNyAmiti - hi nizcayena, asya dharasya vijayArdhaparvatasya, dakSiNasyAmapAcyAm, zreNyAM bhAge, vijayArdhaparvatasya dve zreNI staH- uttara- zreNI dakSiNa-zreNI ca, uttara-zreNyAM paSTi nagaryo dakSiNa-zreNyAJca paJcAzannagaH santItyAgamaH, gAndhAradezasya gAndhAra janapadasya, lalAmabhUtA vibhUSaNIbhUtA, purI nagarI, nirAlambatayA nirAdhAratvena, antarikSAd gaganAt cyutA patitA, surANAM devAnAM nagarIva purIva, bhAti zobhate / / 12 / / 1. aphANIt 0 / 2. - mevaM ba0 /
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvye yAmanvarthAbhidheyena nityAloketi khecarAH / vadanti nIradA yamyA gavAkSadvAracAriNaH / / 13 / / yatsAlamAlA sphuradaMzujAlA payodharaprollasadambara zrIH / vakSaHsthalIva pramadAjanAnAM manA jarIti ca nirANAm // 14 // yadgopurAgrasutrAmamaNiputrIvirAjate / 'ghRtasUkSmadukUleva zAradAmbudamAlayA / / 15 / / garuDavega iti kSitipAlakaH sakalakhecarasevitavaibhavaH / iha purImanuzAsti yathA divaM surapatiH kamanIyayazodhanaH / / 16 / / zarIriNI kAntiparampareva sadehavandhA zazinaH kaleva / acaJcalA vidyadivApareva zrIdhAriNI tasya cakAsti patnI / / 17 / / gandharvadattA tasyAsti tanayA vinayojjvalA / yA manmathamahAhar2yAvalabhImaNidIpikA // 18 / / asyA bAlye kuvalayahazo vigrahaM tyaktukAme tAruNye cAgamanarasike manmathadvAracAre / yAmanvarthatiyAM purIm, khecarA vidyAdharAH, anvarthAbhidheyena sArthakanAmadheyena, nityAlokA' iti nityaH sadAtana AlokaH prakAzo yasyAM sA, iti, vadanti kathayanti / nIradA meghAH, yasyA nagaryAH, gavAkSadvAreSu vAtAyanapravezamArgeSu carantItyevaM zIlA iti gavAkSadvAracAriNaH / santIti zepaH / / 13 // ___ yatsAlamAleti-yasyA nityAlokapuryAH sAlamAlA prAkAraparamparA nirjarANAM devAnAM pakSe yUnAma, mano hRdayam, jarIharti punaHpunaratizayena harati / kathambhUtA sAlamAlenyAha-pramadAjanAnAM nArI nicayAnAm, vakSaHsthalIva uraHsthalIva, athobhayoH sAdRzyamAha-sphuradaMzumAlA, sphuranti dedIpyamAnAni aMgujAlAni khacitaratnanicaya kiraNasamUhA yasyA sA pakSe sphuranti aMzujAlAni-upari dhAritaratnamAlAkiraNasamUhA yasyAM sA payodharamai dhaiH prollasat zobhamAnaM adambaraM gaganaM tasmin zrIH zobhA samuttuGga vAdyasyAH sA, pate payodharaH stanaH prollasacchobhamAnaM yadambaraM vastraM tena zrIH zobhA yasyAH sA / yathottuGga stanayugalavizobhitA yuvatijanAnAM vakSaHsthalI jarArahitAnAM yUnAM mano harati tathA tAsAlamAlA nirjarANAM devAnAM mano haratAti bhAvaH / zliSTopamA // 14 // yadgopurAgreti-yasyA nagaryA gopurAne pradhAnadvArAgrabhAge nirmitA yA sutrAmamaNiputrI nIlamaNiputtalikA sA, zaradi bhavAH zAradAH, te ca te'mbudAzca teSAM mAlA tayA jaladAntajaladapaGktyA , pRtaM pihitaM sUcamaDhukUlaM lavukSImaM yayA sA tathAbhUteva, rAjate zobhate, utprekSA / / 15 // garur3avega iti-sakalAzca te khecarAzceti sakalakhecarA nikhila vidyAvarAstaiH sevitaM samArAdhitaM vaibhavamaizvaryaM yasya saH, kamanIyaM manoharaM yaza eva kIrti reva dhanaM vittaM yasya saH garuDavega iti prasiddhaH, kSitipAlako rAjA, divaM svargam, surapatiryathA purandara iva, iha parvate, purI nityAlokAbhidhAnAM nagarIm , anuzAsti pAlayati / upamA // 16 // zarIriNIti-tasya garuDavegasya, zarIriNI mUrtimatI, kAntiparampareva dIptisantatiriva, dehabandhena zarIrasaMghAtena sahitA. sadehabandhA, zazinazcandramasaH kaleva poDazabhAga iva, acaJcalA sthirA, aparA bhinnA, vidyudiva saudAminIva, zrIdhAriNI etannAmavatI, patnI, cakAsti zobhate // 17 // gandharvadatteti-tasya garuDavegasya, vinayena namratayojjvalA zobhamAnA, gandharvadattA-etannAmavatI, tanayA putrI, asti vidyate, yA, manmathasya kAmasya mahAhayaM mahAbhavanaM tasya valabhI gopAnasI tasyA maNidIpikA ratnadIpikA, asti / rUpakAlaMkAraH // 18 // asyA bAlya iti-kuvalayadRzo nIlotpalalocanAyAH, asyA gandharvadattAyAH, bAlye zaizave,
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 61 tRtIyo lambhaH moThye yAte caturimarase'pyAgate tatkRzAGga-yA madhyaM sUkSma jaghanavalayaM bhUdharAbhaM vibhAti / / 18 // mugvendu lAkSyAH sitamaciruciM nindatitarAM dhruvA cApATopaM sapadi jhapaketoH kalayataH / kucau mandaM manda likucatulanAM kandalayataH zanaiH pAdanyAso madakaramarAlI vijayate // 20 // sA rAjapure sArAkArA svayamadvitIyApi vallakIvijayino yUno dvitIyA bhaviSyatIti daivajJopajJavacanavinambhavijambhicinto mahIkAntaH kAntayA saha saMmantrya rAjapuropavanAlaGkArasya sAgarasenanAmno jinarAjasyAdhiparisaraM saMjAtAM yuvayoH prItilatAM zanaiH pallavitAmadya phalitAM cikIrSustvadAgamanAya mAM prAhiNot / nAmnA dharo'haM tava nauvinAzavibhrAntimApadya mahIdhramenam / AnItavAnityabhidhAya so'yaM khago'dharoSTaM ghaTayAJcakAra / / 2 / / zrIdatto'pi tadAkaNya bahudhA mumudetarAm / naSTasyArthasya samprAptiH kAmadogdhrI mudrAM na kim // 22 vigrahaM zarIram, tyaktukAme moktumanasi, sati, manmathaH kAmo, dvAre pravezamArge carIti dvAracAro yasya tad manmathadvAracAraM tasmin , tAruNye ca yauvane ca, Agamane rasikaM tasmin AgamanaprItiyukta, sati, mauvye maugdhye, yAte gate sati, caturimarase'pi cAturyasnehe'pi, Agate prApte sati, sA cAso kRzAGgI caMti takRzAGgI tasyAstattanvagayA madhyamavalagnaM kaTiriti yAvata , sUcamaM kRzam, jaghanavalayaM nitambamaNDalam, bhUdharA parvatatulyam, vibhAti zobhate / mandAkrAntAcchandaH // 16 // mukhendariti-lole capale akSiNI nayane yasyAstasyAH, mukhenduvadanacandraH, sitarucezcandrasyaruciH zobhA tAm, atizayena nindatIti nindatitarAm, dhruvI bhrakuTyo, jhapakatoH kAmasya cApATopaM dhanuvistAram, sapadi jhaTiti, kalayataH prApnutaH, kucau stanI, mandaM mandaM zanaiH zana, likucatulanAM DahusAdRzyam 'lakuco likucA DahuH' ityamaraH, pAdanyAsazvaraNanikSepaH, zanaiH krameNa, madakaramarAlI dRptahaMsIm, vijayate parAjayate / upamA / zikhariNIcchandaH // 20 // sA rAjapura iti-sArAkArA zreSThAkRtiH sA gandharvadattA, svayam advitIyApi prathamApi, rAjapure etannAmanagare, ballIvijayino vINA vijayinaH, yUnastaruNasya, dvitIyA sahacarI-advitIyA dvitIyA kathaM bhavediti virodhaH parihArastutaH / bhaviSyatAti, devajena jyotirvidA prathamaM jJAtamiti devajJopanaM tacca tada vacanaJca tasya visrambheNa vizvAsena vimbhitA vardhitA cintA yasya tathAbhUtaH mahIkAnto nRpaH, kAntayA vallabhayA, saha sArdham, saMmanvya vimarza kRtvA, rAjapuropavanatya rAjapurodyAnasyAlaGkAra AbharaNaM tasya tatra sthitasyeti yAvat , sAgarasenanAmnaH sAgarasenAbhidhAnasya, jinarAjasya sunirAjasya, adhiparisaraM nikaTe, saMjAtAM samutpannAm, zanaiH krameNa, pallavitAM kisalayitAm, yuvayorbhavatoH, prItilatAM snehavallarIm, phalitAM phalayuktAm, cikApuH kartumicchuH san , tvadAgamanAya bhavadAgamanAya, mAM tvatpuro vartamAnam, prAhiNot prepayAmAsa / nAmneti-nAmnA nAmadheyena 'prakRtyAdibhya upasaMkhyAnam' iti tRtIyA, dharaH itinAmA aham, taba bhavataH, nAvo vinAzo nauvinAzastasya vibhrAntistAM taraNidhvaMsazramam, ApAdyopAdya, enaM mahInaM vijayArdhaparvatam, AnItavAnasmi prApitavAnasmi, nvAmimiti zepaH, ityevam, abhidhAya nigadya, so'yaM khago vidyAdharaH, adharoSThaM dantacchadayugalam, ghaTayAJcakAra nimolayati sma tUSNIMbabhUveti bhAvaH / / 21 // zrIdatto'pi-zrIdatto'pi vaizyavaro'pi, tad dharavidyAdharoktam, AkarNya zrutvA, mumudetarAm atizayena prasanno babhUva, naSTasya vigatasya, arthasya padArthasya, saMprAptiAbhaH, mudAM pramodAnAm, kAmadogdhrI kAmAn dogdhIti kAmadogdhrI manorathapUrikA, kim na bhavati api tu bhavatyeva / arthAntaranyAsaH // 22 //
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ jovandharacampUkAvye vidyAdharokarasaroruharAjahaMsa yugmAyamAnacalacAmaravIjyamAnam / rAjyazriyo nayanayugmagalatkaTAkSa dhArAparItamiva khecarabhUmipAlam / / 23 / / madanadrumamajumaJjarIbhiH sphuTalAvaNyapayodhivIcikAbhiH / mahitaM varavArakAminIbhirbahusaundaryataraGgiNIjharIbhiH // 24 // khecarendramakuTItaTIlasa-mauktikapratiphalatpadAmbujam / / hArayaSTiparimaNDitorasaM nijharAJcitahimAdrisacchavima // 25 / / taM dadarza khagAdhIzamakuTArUDhazAsanam / modavArdheH paraM pAramapi sAMyAtrikAdhipaH // 26 // tamenaM sabhAjiravirAjitamaNimayAsanamalaGkarvantaM mUrtIkRtamiva sauhArdai sAMyAvika smitasaMbhApitAdibhiH saMtapayana , nijanandinIsvayaMvaravRttAntaM karNAmRtaM manaso rasAyanaM ca kArayan , cakAra tadvazAM nijatanayAM viditanayAM dhvajinIM ca kalitAdaro vidyAdharapatiH / vidyAdharezasya nidezametya senAM purodhAya parItamAnama / sAMyAtriko'sau mudamApa pUrva pazcAttayAmA nijarAjadhAnIm // 27 / / atha vidyAdharadharApatiM kalApakena varNayati-vidyAdharIti-madaneti-khecarendreti-tamiti-vidyAdharINAM khecarINAM karasaroruhepu pANipadmapu vidyamAnau rAjahaMsau marAlavizeSau tayoyugmAyamAnAbhyAM yugalavadAcaradbhyAM cAmarAbhyAM bAlavyajanAbhyAm vIjyamAnaM prakIryamANam, ataeva rAjyazriyo rAjyalacamyAH, nayanayugmAllocanayugalAda galantI patantI yA kaTAkSadhArA kekarapaGktistayA parItamiva vyAptamiva / madanadrumasya kAmAnokahasya maJjumaJjaryo manoharapuSpasajastAbhiH, sphuTalAvaNyameva prakaTasaundaryameva payodhiH sAgarastasya vIcikA laharyastAbhiH, vahusaundaryameva pracurasaundaryameva taraGgiNI nadI tasyA jharyaH srotAMsi tAbhiH, varavArakAminIbhiH zreSTavilAsinIbhiH, mahitaM zobhitam , khecarendrANAM vidyAdhararAjAnAM makuTItaTIpu maulipAntepu lasanti zobhamAnAni yAni mauktikAni muktAphalAni tepu pratiphalatI padAmbuje caraNakamale yasya tam, hArayaSTibhirmuktAlatAbhiH parimaNDitaM zobhitamuro vakSo yasya tam, nijharaiH srotobhiraJcitaH zobhito yo himAdriH prAleyalistasyeva sacchaviH zobhanadIptiryasya tam / khagAdhIzAnAM vidyAdhararAjAnAM makuTepu maulipvArUDhamadhiSThitaM zAsanamAjJA yasya tam, taM pUrvoktam, khecarabhUmipAlaM vidyAdhararAjaM garuDavegamiti yAvat, sAMyAtrikAdhipaH potavaNikzreSTaH zrIdattaH, dadarza vilokayAmAsa, modavA:sAgarasya, paraM dvitIyam, pAraM taTam, api dadarzati purveNAnvayaH athavA 'Apa prAptavAn' iti pATha // 26 // tamenamiti-sabhAjire sabhAGgaNe virAjitaM zobhitaM yanmaNimayaM ratnamayamAsanaM viSTaraM tad, alaGkucantaM zobhayantam, mUrtIkRtaM sadehIkRtam, sauhArdamiva maivyamiva, enaM taM sAMyAtrikaM potavaNijam, smitasaMbhApitAdibhirmandahasitasaMbhApaNaprabhRtibhiH, saMtarpayan prINayan , nijanandinyAH svaputryAH svayaMvaravRttAntaM svayaMvarodantastam, karNAmRtaM zrutisudhAm , manaso hRdayasya, rasAyanaM puSTipradaupadhaM ca kArayan vidadhan , kalitAdara AdarasampannaH, vidyAdharapatirgaruDavegaH, nijatanayAM svaputrIm , vidito nayo grayA tAM jJAta tim , dhvajinI ca senAJca, tadvazAM tadAyattAm, cakAra vidadhe / vidyAdharezasyeti-asau sAMyAtrikaH potavaNika, vidyAvarezasya khecarendrasya parItaM vyAptaM mAnaM sanmAnaM yasmistam , nidezamAjJAm , enya prApya, senAM pRtanAm , purodhAyAne kunvA, pUrva prAk , mudaM harpam , Apa prAptavAn , pazcAttadanu, tayA mudA, gvecarendraputryA, pRtanayA ca, amA saha, nijarAjadhAnI svAvAsanagarIm , Apa prAptavAn // 27 / / 1. parItamAnAm ba0 / /
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ to. nRtIyo lambhaH tadanu vividharatnacayavinirmitama , rAjapuralakSmImukhAvalokanArthaM parikalpitamaNimukurAyamANama , gaganavisRtvarairmarakatapadmarAgAlokairghanaghanAghanahite'pi nabhaHsthale sura cApazaGkAmAdadhAnama , kuGkumarasapracurapayaHsaMsekazItalam , tatra tatra vikIrNakusumakulamurabhilam , vINAvijayino janiSyamANakIrtilatAvIjarAjimiva muktAmayaraGgavallImAvibhrANama , svayaMvaramaNDapaM parikalAya, rAjAnumatipUrvakaM tadudantaM kaTakepu ghopayAmAsa / / tadetadAkaNya mahIkSitaste svghinaabhisttdikprdeshaaH| purIM patAkAbhirivAha yantI naga ivAbdhi zatazaH samApuH / / 8 / / maJcepu tatra ghanavajramayeSu bhUpAH / / kSIrodavIcinikareSviva candravimbAH / hayAdrituGgazikhareSviva paJcavakrA bhAnti sma paJcazaravaJcanacArarUpAH // 26 / / tataH sakalanetrakuraGgANAM vAgurAyamANatanulatA, mUrteva madanasAmrAjyapadavI, rAjadhAnIva zRGgAramahipAlasya, velA lAvaNyasudhApayonidhivIcInAma , sarvasvamiva navayauvanamya, saJjIvana tadanviti-tadanu tadanantaram , vividhAnAM naikaprakArANAM ratnAnAM maNInAM cayena samUhena vinimitaM racitam , rAjapuralacamyA rAjapurazriyA mukhAvalokArthaM vadanadarzanArtham , parikalpito racito yo maNimukuro ratnAdarzastadvadAcarantam , gagane nabhasi visRtvarAH prasaraNIlAstaiH, marakatapadmarAgAlokaiharitalohitamaNiprakAzaiH, ghano niviDo yo dhanAdhano meghastena rahitaM zUnyaM tasminnapi, nabhaHsthale gaganapradeze, suracApazaGkAM zakrazarAsanasaMAtim, AdadhAnaM kurvantam, kumarasena kAzmIradraveNa pracuraM prabhUtaM yanpayo nIraM tasya saMsekena samukSaNena zItalaH zizirastam, tatra tatra sthaleSu, vikIrNa prakSiptaM yatkusumakulaM puppasamUhastena surabhilaH sugandhitastam, vINAvijayino vallakAvijayinaH, janipyamANA samutpatsyamAnA yA kIrtilatA yazovallarI tasyA bIjarAjimiva bIjapatimiva, muktAmayI cAmau raGgavallI ceti muktAmayaraGgavallI tAm mauktikalatAm, AbibhrANaM dadhAnam, svayaMvaramaNDapaM svayaMrAsthAnam, parikalpya racana rAjAnumatipUrvakaM rAjAjJApurassaram, tasya svayaMvarasyodanto vRttAntastam, kaTakeSu zivireSu, ghopayAmAsa prakhyApayAmAsa / tadetadAkarNyati-zatazaH zatasaMkhyAkAH, te mahIkSito rAjAnaH, tadetadAkhyAnam, AkarNya zrutvA, svavAhinIbhiH svakIyasenAbhistatA vyAptA dikpradezAH kASTAprAntA yaistathAbhUtAH santaH, patAkAbhivaijayantIbhiH, AhvayatAmivAkArayantAmiva, purI nagarIm, nadA dvirephAH 'naDhI nado dvirephazca' iti dhanaMjayaH, adhimiva sAgaramiva, samApuH samAyAtavantaH, nadapale svavAhinAbhiH svasahAyakanIbhiH, tatA vyAptA dikpradezA yaistathAbhUtA iti vizeSo jJAtavyaH // 28 // maJceSviti-tatra svayaMvaramaNDape, dhanavajramayeSu sAndrahIrakanirmiteSu, majeSu-AsanavizeSeSu, AsInA iti zepaH, paJcazarasya kAmasya vaJcanaM pratAraNaM cAru sundaraM rUpaM saundarya yeSAM te tathAbhUtAH, bhUpA nRpAH, kSIrodasya kSIrasAgarasya vIcInAM bhaGgAnAM nikarAH samUhAstepa, candrabimbA iva vithupratimA iva, rUpyAvijayAdhasya tuGgAni samunnatAni yAni zRGgANi zikharANi teSu, paJcavaktrA iva siMhA iva, bhAnti sma zuzubhire / mAlopamA / vasantatilakAvRttam / / 26 // tata iti-tatastadanantaram , gandharvadattA garuDavegavidyAdharatanayA, yApyayAnaM zivikAvAhanam , AruhyAdhiSThAya, svayaM varamaNDapaM svayaMvaraNasthAnam , avatatAra samAgatavatI / atha kathambhUtA gandharvadattetyAhasakalAnAM nikhilajanAnAM netrANyeva nayanAnyeva kuraGgA hariNAsteSAm , vAgurAyamANA pAzAyamAnA tanulatA zarIravallI yasyAH sA, mUrtI sadehA madanasAmrAjyapadavIva kAmarAjyapadavIva, zRGgArameva mahIpAlastasyAdya 1 cuJcurUpA0 ba0 /
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampRkAvye miva saubhAgyasya, mRrtyantamiva lakSmyAH ,amRtavatiriva bhUpatidazAma , vizAlanayanavilAsavijitanIlotpalA gandharva dattA yApyayAnamAmahya svayaMvaramaNDapamavatatAra | tataH karasagemahaprasRtakAntipAramparI praklRptanavapallavabhramasamAgatAlisvaraiH / parItavaravallakImRdulatAnagItAdibhi yajeSTa khagasundarI sakaladezapRthvIpatIna // 30 // khagezatanayAkarAJcitavipaJcikAmAdhurI rasaM zravaNabhAjanaiH sakalagItavidyAvidaH / nipIya vanitAradacchadamihAdharaM menire __ sudhAmapi suroddhRtAM madhupapAnayogyaM madhu // 31|| tadanu pratyakSapaJcazaraH paJcazatamitrajanaparivRto jIvandharaH, svayaMvarasabhAjiraM samAgatya, vINAkalAkuzalAnprAjJAgresarAnguNadopaparIkSAyAM vidhAya, abhidhAya ca niyogijanAnItAsu tricaturAsu vINAsu kezaromalavAdikaM doSam , atisaMtopaparavazayA kanyayA samarpitAM nijakarAlaGkArabhUtAM sughopAM nAma vINAM parijagrAha / rasabhUpAlasya rAjadhAnIva nRpAvAsanagarIva, lAvaNyameva saundaryameva suvApayonidhiH pIyUpapArAvArastasya vIcayastaraGgAstAsAm, velA taTocchrAsaH, 'pAlI velA taTocchrAsaH' iti dhanaMjayaH, navayauvanasya nRtanatAruNyasya, sarvasvamiva sArabhUtadhanamiva, saubhAgyasya vallabhapriyatAyAH saJjIvanamiva prANapradamiva, lakSmyAH zriyAH mUrtyantaramiva dvitIyapratimeva, bhUpatidRzAM narendranayanAnAm , amRtavatiriva subAzalAkeva, vizAlanayanayorAyatalocanayovilAsena zobhAtizayena vijite parAbhUte nIlotpale nIlakamale yayA saa| tataH karasaroruheti-tatastadanantaram, khagasundarI gandharvadattA, karasaroruhAbhyAM pANipadmAbhyAM prasRtA niHsRtya bahirvyAptA yA kAntipAramparI dIptizreNistayA prakluptena racitena navapallavabhrameNa pratyagrakisalayasaMdehena samAgatAH samprAtA ye'layo bhramarAsteSAM svarairguJjanazabdaiH, parItA vyAptA yA varavallakI zreSTavINAstasyA mRdulena komalena tAnena svarAvarohArohakrameNopalakSitA ye gItAdayaH saMgItaprabhRtayastaiH, sakaladezapRthvIpatIn nikhilajanapadajagatIpatIn , vyajeSTa vijitavatI / 'viparAbhyAM jeH' ityAnmanepadam / pRthvIvRttam // 30 // khagezatanayeti-gItavidyAM vidantoti gItavidyAvidaH sakalAzca te gItavidyA vidazceti sakalagItavidyAvidaH samastasaMgItajJajanAH, khagezatanayAkare gandharvadattAhaste'JcitA zobhitA yA vipaJcikA vINA tasyA mAdhurI rasamAdhuryaniHsyandam , zravaNabhAjanaiH karNapAtraH, nipIya nitarAM polvA, ihaloke, vanitAradacchadaM lalanauSTam , adharamabamam pakSe'dharasaMjJitam , suvAmapi pIyUpamapi, surAyA madirAyA uddhRtAM niSkAsitAM pakSe surairdevairuddhatA tAm , madhu puppAsavam . madhupAnAM madhupAyinAM nIcAnAmiti yAvat pAnayogyaM pAnArham , pakSe madhupAnAM bhramarANAM pAnayogyam , menire manyante sma / rUpakazlepavyatirekAH / pRthvIcchandaH // 31 // tadanviti-tadanu tadanantaram , pratyakSazcAsau paJcazarazceti pratyakSapaJcazaro dRggocarakAmaH, paJcazataM ye mitrajanAH suhRtsamUhAstaiH parivRtaH pariveSTitaH, jIvandharaH sAtyandhariH, svayaMvarasabhAjiraM svayaMvaraparipadaGgANam , samAgatya samprApya, vINAkalAyAM vipaJcIkalAyAM kuzalA nipuNAstAn , prAjJAgresarAn vidvacchRSTAn , guNadoSaparIkSAyAM guNAvaguNanirIkSAyAm , vidhAya kRtvA, niyogijanaiH sevakajanairAnItAH prApitAstAsu, tisrazcatasro veti tricaturAstAsu, vINAsu parivAdinISu, kezaromalavAdikaM kezaromalavaprabhRtikam , epAM lakSaNAni saMgItazAstre draSTavyAni, abhidhAya ca nigadya ca, atisaMtoSasya paravazA tayA hAtizayAdhInayA, 1. vidhAya cv0|
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ nRtIyo lambhaH AdAya tAmayamo karakauzalAni tantryAM khagezatanayA nijacinamagmina / saMgItadhIraparipaJca ziraHprakampaM tene kRtanamukharAjagaNo'pi lajAm // 32 / / kumAravaravallakIguNaraveNa sarve mRgA vihAya mRdu zADhalaM vidadhire kSaNAtstabdhatAm / svarazca jinazAradAzravasi zIrSakampApatad ___vadAnyatarupallave padamaho vidhatte sma saH / / 33 / / tAvatmA gandharvadattA parAjayameva jayaM ma yamAnA jIlAtaralanayanapramRtakaTAjadugdhadhAga dizi dizi kirantI vetravatIkarakalitAM mAlikAmAdAya jIvakasya vakSasyAmumoca / saubhAgyAmbudhivIcikeva vilasadvanaHsthalIsaikate zaMsantI mukRtendunandadudayaM jIvandharasvAminaH / mAlAsAvacakAduraHsthalabasalakSmIkaTAkSAvalI prakSitA vijayAya bhAvisamare mAleva vIrazriyA // 34 / / kanyayA gandharvadattayA, samarpitA pradattAm , nijakarAlaGkArabhUtAM svahastAbharaNabhUnAma , sughopAmetannAbhavAna , vINAM bopavam , parijagrAha gRhItavAn / . AdAyeti-atho tadanantaram, ayaM jAvandharaH, tAM vIgAm, AdAya gRhItvA, tannyAM vAgAyAma, karakauzalAni hattacAturyANi, khagezatanayA gandharvadattA, asmin jIvandhare, nijacittaM svakIyamanaH, saMgItadhIrANAM saMgItaviduSAM paripasabhA ca, ziraHprakampaM mUrdhAndolanam, kRtantraH kASTAGgAro mukhaM pradhAno yasyeti kRtaghnamukhaH sa cAsau rAjagaNazca nRpasamUhazceti tathA, so'pi, lajAM pAm, tene vistArayAmAsa // 32 // kumAravaravallakIti-kubhArasya jIvanvarasya yA varavallakI zreSTavINA tasyA guNastantraM tasya ravaH zabdastena, sarve nikhilAH, mRgAH kuraGgAH, mRdu komalam, zAlaM zappama, hariddhAsamiti yAvat , vihAya nyaktvA, kSaNAdalpenaiva kAlena, stabdhatAM nizcalatAma, vidhire cakrire, vINArAvaM zrunvA hariNA bhojanAdviramya nizcalA babhUvuriti bhAvaH / saH prasiddhaH, svarazca vINAzabdazca, zIrSakampena mUrdhAndolanenApatantaH skhalanto vadAnyatarupallavAH kalpavRkSakimpalayA yasmAttasmin , jinazAradAzravasi jinasarasvatIkaNe, padaM sthAnam, viyatte sma kurute sma / inyaho Azcaryam / sarasva api tadrINAzabdaM zuzrAveti vismayasthAnam / pRthvIvRttam // 33 // tAvaditi-tAvat tAvatA kAlena, sA gandharvadattA vidyAdharatanUjA, parAjayaseva parAbhavameva, jayaM vijayam, manyamAnA budhyamAnA, bIlayA lajayA tarale caJcale ye nayane tAbhyAM pramRtA niHmRtya bahirvistRtA ye kaTAkSAH kekarAsta eva dugyadhArA kSIrapravAhastAm, dizi dizi pratikASTham, kirantI vikSipantI, vetravanIkarakalitAM pratIhArIhastasthitAm , mAlikA strajam, AdAya gRhItvA, jIvakasya vijayAsutasya, vAsi bhujAntare, AmumocAmuktavatI / saubhAgyAmbudhivIcikeveti-asI mAlA sA straka, jIvandharasvAminaH satyanvaranRpasutasya, vakSaHsthalyeva saikata miti vakSaHsthalIsaikanaM vilasacchobhamAnaM yad vakSaHsthalIsaikatamuraHsthalasikatAmayaM tasmin , sukRtameva puNyamevenduzcandrastasya nandan vilasanya udaya udgamastam, zaMsantI sUcayantI, saubhAgyameva ballabhApriyancamevAmbudhiH sAgarastasya vIcikeva laharIva, uraHsthale vakSaHpradeze vasantI nivasantI yA lakSmI rAjyazrIstasyAH kaTAkSANAM kekarANAM yAvalI paGktistadvata, bhAvisamare bhaviSyayuddha, vijayAya, vijayalAbhAya, vIrazriyA vIralakSmyA, kSiprA nyastA, mAleva niva, acakAt-azobhata / 'cakAsa dIptI' ityasya laGi rUpam / utprekSA / zArdUlavikrIDitavRttam // 34 // 1 sA bhAgyAmbudhi ba0 /
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvye vINA gandharvadattAyA madhurA cittahAriNI / kulocitA babhUveyaM kumAraprAptidRtikA / 35 / / atha jaladajalathyo dazaGkAM vitanvana mukharitasakalAzAcakravAlAntarAlaH / nikhilapuravadhUTIcittahArI vizepA ___ tsamabhavadiha mandrastUryamUrcchadvirAvaH / / 36 // tadA dinadIpAyitena kASThAGgAreNa kupyakrayavikrayayogyo vaizyasutaH kathaM strIratnayogya iti sandhukSitAH kSitipatayo gatamatayaH sarvAbhisAreNa camaM purodhAya vimUDhamanasaH saMyugamArabhanta / iha khalu kumAro'yaM vidyAdharaiH svabalAvRtai jayagiririti khyAte mattadvipe viniviSTavAn / pratibhaTaghaTATopaM bhindannudAraparAkramo dizi dizi sapatnAMstAMstAMllInAMzcakAra nikArataH / / 37 / / ratnamtambhavijRmbhitAmalarucA vyAptAkhilAzAntarA mekatroditakoTisUryapaTalIsaMdIptizaGkAvahAma / zAlAM tatra ca padmarAgakhacitAM vedoM vyadhAttatkSaNaM sarvepAM hRdayastharAgalaharI mUrtAmivAsau vaNik // 38 // vINA gandharvadattAyA iti-madhurA priyasvarA, cittahAriNI manohAriNI, kulocitA kulayogyA, gandharvadattAyA khecarasutAyAH, iyaM jIvandharakaragatA, vINA parivAdinI, kumArasya jIvandharasya prAptI lAbhe dUtikA saMdezavAhinIva, babhUva-ajAyata // 35 // atha jaladajaladhyoriti-athAnantaram, iha svayaMvaramaNDape, jaladazca jaladhizceti jaladajaladhI tayormeghasAgarayoH, nAdasya garjitasya zaGkA saMdehastam, vitanvan prasArayan , mukharitaM vAcAlitaM, sakalAzAcakravAlasya nikhiladiksamUhasyAntarAlaM madhyAvakAzo yena saH, nikhilAnAM samastAnAM puravadhUTInAM nagarayuvatInAM cittaM mano haratItyevaM zIlaH, mandro gabhIraH, tUryANAM vAdinavize pANAM mUrchanvardhamAno virAvo viziSTazabdaH vizeSAdAdhikyena, samabhavat-ajAyata / mAlinIvRttam 'nanamayayayuteyaM mAlinI bhogilokaH' iti lakSaNAt // 36 // tadeti tadA tasmin kAle, dine divase dIpa ivAcarIti dinadIpAyitastena, niSprabheNeti yAvat , kASTAGgAreNa kRtanena, kupyAnAM bhANDAnAM krayavikrayayoryogyo'rhaH, vezyasuta urujaputraH, kathaM kena prakAreNa, strIratnayogyaH zreSTalalanAprAptyahaH, bhavediti zeSaH, ityevam, sandhukSitAH samuttejitAH, gatamatayo mUrkhAH, vimUDhaM hitAhitavicArarahitaM mano hRdayaM yeSAM te, kSitipatayo rAjAnaH, sarvAbhisAreNa sarvArambheNa, camU senAm, purodhAyAne kRtvA, saMyugaM samaram, Arabhanta-Arebhire / iha khalviti-iha loke, khalu nizcayena, svabalAvRtaiH svakIyapRtanAparItaiH, vidyAdharaiH khecaraiH, upalakSitaH, jayagiri riti 'jayagiriH' iti nAmnA, khyAte prasiddhe, mattadvipe gandhagaje, viniviSTavAnadhyArUDhaH, pratibhaTAnAM zatrUNAM ghaTAyAH gajagaNasyATopaM vistAram, bhindan khaNDayan , udAro mahAn parAkramo vikramo yasya saH, ayaM kumAro jIvandharaH, tAn sammukhAyAtAn , sapanAn zatrUn 'ripau vairisapatnAridvipadveSaNaduhRdaH' ityamaraH, dizi dizi pratikASTham, nikArato duHkhAt lInAnantarhitAn , cakAra vidadhe / sarve ripatraH parAjitA iti bhAvaH / hariNIcchandaH // 37 // ratnastambheti-asau vaNik gandhotkaTavaizyaH, tatra rAjapuranagare, ravastambhAnAM maNimayastambhAnAM vijambhitA vRddhiMgatA yAmalaruk svacchadIptistayA, vyAptamAcchAditamakhilAzAnAM nikhilakASTAnAmantaramavakAzo yasyAM tAm, ekatrakasmin sthAna uditodgatA yA koTisUryANAM koTipramitadivAkarANAM paTalI samUha
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyo lambhaH 67 tadanantaraM vidyAdharAdhipatirgaruDaveganAmA samAgatya vadhUvarasya suradampatIsannibhasya sphaTikamaNipaTTake vinivezitasya karanakhara kAntidviguNitadhAvalyAbhirbhujavaMzavigalanmuktAbharIsambhAvanAsampAdikAbhirbAhubhujagaphaNAmANikyAyitamaNimayakumbhavigalatpayodharAbhirabhipaka - maGgalaM nirvrtyaamaas| kSIrAbdhiDiNDIracayAyamAnaM lakSNaM dukUlaM vasanaM vasAnau / to prAGmakhaM bhUpaNagehamadhye nivezitA banavikIrNapaTTe / / 36 // anayoH kAntavapupi bhUpaNAnAM ca bhUpaNe / AkalpakalpanA nanaM maGgalaikaphalA bhaveta // 40 // yadvA bhUpaNavRndrasya shobhaasNpaadkaanggke| tayornaipathyaklRptimtu dRSTidoparaya hAnaye / / 41 // sImantaM parikalpya khaJjanahazo vaktraprabhAnimnagA mArgAbhaM sumamAlikAM ca vidadhe tatphenapuJjAyitAm / Asye nIlalalATikAM sahacarIvaktrendulakSmyAyitA makSNoraJjanamAnanAkramakRtoH sImantarekhAmiva // 42 / / stasyAH sandIptiH santejastasyAH zaGkAvahAM sandehotpAdikAma, zAlAM vivAhamaNDapam, sarveSAM nikhilAnAm, mUrtI zarIradhAriNIm, hRdayastharAgalaharImiva cittasthitaprItiparamparAmiva, padmarAgakhacitAM lohitakamaNinisyUtAm, vedIJca vitardikAJca, takSaNaM tatkAlam, vyadhAtU-cakAra / zArdUlavikrIDitacchandaH // 38 // tadanantaramiti-tadanantaraM tatpazcAt , garuDaveganAmA garuDavegAbhidhAnaH, vidyAdharANAM khecarANAmadhipatiH svAmAMti vidyAdharAdhipatiH, samAgaya vijayArdhAdAgatya, jAyA ca patizceti dampatI 'jAyAyA jambhAvA dambhAvazca vA nipAtyate' iti nipAtanAjAyAzabdasya sthAne dambhAvaH, surANAM devAnAM dampatI mithunaM tayoH sannibhastasya, sphaTikamaNipaTTake sitopalaphalake, vinivezitasyAdhiSThApitasya, vadhUvarasya jAyApatyoH, karanakharANAM hastanakhAnAM kAntyA dIptyA dviguNitaM dviguNIbhUtaM dhAvalyaM zvaiyaM yAmAM tAbhiH, bhujavaMzabhyo bAhuveNubhyo vigalantI niHsRtya patantI yA muktAjharI, mauktikasantatistasyAH sambhAvanA samutprekSA tasyAH kArikAstAbhiH, bAhubhujaGgAnAM phaNA bhogAstAsAM mANikyAyitA ratnavadAcarantI ye maNimayakumbhA ratnanirmitakalazAstebhyo vigalantyaH patantyo yAH payodhArA jaladhArAstAbhiH, abhiSekamaGgalaM snAnamaGgalam, nivartayAmAsa racayAmAsa / kSIrAbdhIti-kSIrAbdherdugdhasAgarasya DiNDIracaya iva phenasamUha ivAcaratIti kSIrAbdhiDiNDIracayAyamAnam, zlaNaM sUkSmam, dukalaM vasanaM, caumaM vastram, vasAte iti vasAno dadhAnI to jAyApatI, bhUpaNagehamadhye prAtihAryagRhAbhyantare, vajravikIrNapaTTe hIrakakhacitaphalake, prAGmukhaM pUrvavadanaM yathA syAttathA, nivezito sthApitau // 36 // anayoriti-anayorgandharvadattAjIvandharayoH, bhUpaNAnAJcAbharaNAnAmapi, bhUpaNe zobhAdhAyake, kAntavapupi kamanIyakalevare, AkalpAnAM bhUSaNAnAM kalpanA nikSepaH, nUnaM nizcayena, maGgalamevaikamadvitIyaM phalaM prayojanaM yasyAstathAbhUtA, bhavet syAt / sundare vapupi kimAbharaNe riti bhAvaH // 40 // yadveti-yadvA pakSAntare, athaveti yAvat , tayorjAyApatyoH, bhUpaNavRndasyAbharaNasamUhasya, zobhAsampAdakaJca tadaGgakaJceti zobhAsampAdakAGgakaM tasmin , saundaryAdhAyakazarIre, nepathyaklUptirAbharaNaracanA, dRSTidopasya dRgdoSasya, hAnaye nirAsAya, bhavediti pUrvoktakriyayA sambandhaH / tu pAdapUraNe // 4 // sImantamiti-sahacarI prasAdhanasakhI, khaJjanadRzaH khaJjarITalocanAyAH, gandharvadattAyA iti yAvata, vaktraprabhA mukhadIptireva nimnagA nadI tasyA mArgasya vayaMna ivAbhA dIptiryasya tam / sImantaM kezavezam, 'zakandhvAdiSu pararUpaM vAcyam' iti pararUpam, parikalpya viracya, tasyA vaktraprabhAnimnagAyAH phenapuJja iva
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacaraNakA sairandhrIjanakarakalpitA tasyAH kolatalamakarI, makara ketoH panAkeyamiti samAgatA sAkSA maHmathabaijayantImakarIba, gaNDamaNDalalAvaNyasagevare nipatatAM bhuvanaMtrapatatA bandhanAya vedhalA viracitaH pAza iva, vyraajt| tasyAH kapolalalitau mRganAbhiklRpta patracchalena kacandatamaHkizorI / drAgbAdhituM raviyugaM kila karNazobhi / tATaGkayugmamadhikaM kamace mRgAcyAH / / 13 / / jagattrayajayAyAsyA valgataH puSpadhanvanaH / savANatUNabadreje puSpacAru kacabrajam / / 44 / / tasyAH zarIrAtanucApayaSTemaurvIva reje phaNitulyaveNI / sakhIpraklRptA mukhapadmagandhalobhAgatA bhRGgaparampareka // 45 // evamalakRtAbhyAM tAbhyAM yathAsthAnaM janena vinivezitAbhyAM pariSkRtA maNidIpamaGgaladravyazobhitA maNivedikA suradampatIsagatA ratnasAnutaTIva vyarocata / DiNDIrapiNDa ibAcaratIti tathA, sumamAlikAM ca guppastrajaJca, Asye sugve, vaktramevendurvakvendurbhuvacandrastaraNa lakSmeva cihnamivAvaratIti tathA nIlalalATikAM nIlamaNilalATAbharaNam, AkramaNamAkramaH, Anana jAma AnanAkramastaM kuruta ityAnanAkramakRtI tayoH mukhAkramaNakAriNoH svavizAlatayeti yAvata, akSaNonayanayoH, sImno'vadherantaH sImAntastasya rekhA lekhA tAmica, itA'yo bhavatoH prasaraNaM nipimiti sImanizcayArthabhiva, aJjanaM kajalam, vidadhe cakAra / upamotprekS // 42 // sairandhrIti-sairandhrIjanasya prasAdhikAja nasya karega hastena kalpitA racitA, talyA gAdattAyAH, kapotatale gaNDatale makarI kastUryAdinA racitA makarAkRtivizeSaH iyaM kanyA, makaratoH kAmamya, panAkA ketuH, iti hetunA, samAgatA samAyAtA, sAkSAtpratyakSam, manmathasya madanasya vaijayantImakarIva dhvajagata. makarastrIva, gaNDamaNDalasva kapolacakravArasya lAvaNyameva sarovaraH kAsArastasmin , nipatatAM skhalatAma, yuvanetrANyeva panantasteSAM takagalocanapakSiNAm, bandhanAya bandhanArtham, vedhasA brahmaNA, viracitaH kRtaH, pAza ibAnAya iva, vyarAjata vyazobhata / utprekssaa| tasyA iti-mRgalyevAkSiNI yasyAstasyAH kuraGgAlocanAyA gandharvadattAyAH, karNayoH zobhata i yevaM zIlaM karNazobhi zravaNayoH zobhamAnama, tArayugmaM karNAbharaNayugalam, mRganAbhinA kastA kTa ravina yApana patrAkRtiracanAvizeSastasya cchalena vyAjena, tasyA gandharvadattAyAH kapolayogapaDayoH, phalitA prativimvito, kacandatamaHkizorI kezasamUhAndhakArabAlako, dAga jhaTiti, bAdhituM nAyitum, raviyugaM kila sUryayugmamiva, adhikaM sAtizayama, ruruce zuzubhe / utprekSA // 43 // jagattrayeti-asyAH khecarasutAyAH, puppaizvAru puSpacAru kusumakamanIyama, kacanajaM kaMzasamUhaH, jagantra yajayAya bhuvanatrayavijayArtham, balgatazcalataH, puSpadhanvanaH kAmasya, savANanRNavata sasAyakaNIramiva, raMje zuzubhe // 44 // tasyA iti-tasyA gandharvadattAyAH, sakhyA sahacaryA praklapsA raciteti sakhIgraklapsA sahacarIracitA, phaNitulyA nAgasadRzI cAso veNI ca kavarI ceti phaNitulyaveNI, atanoH kAmasya cApayaSTidhanuryaSTirityatanucApayaSTiH, zarIrameva yamaivAtanucApayaSTiriti zarIrAtanucApayaSTistasyAH, maurvIya jyeva, mukhameva padmaM mukhapadmaM vaktravArijaM tasya ganvasya surabherlobhena tRSNayAgatA prAti tathA, bhRGgaparampareva bhramarazreNiriva, reje zuzubhe / utprekSA // 45 // evamiti-evamanena prakAreNa, janena prasAdhikAvargeNa, alaGkRtAbhyAM zobhitAbhyAm, yathAsthAnaM 1 dravyAdi b0|
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 tunoyo lambhaH babUvaramidaM tulyavayomparikunama / / siddhamnAnAmbhasA pUnamalaMcakre mahAsanam / / 4 / / tAvatkoNatADitanissANapramugvabAdivara bavAcAlitadiktaTe mArasatIpadanapura ravAnukArimadhuragAnacatura vArAGganAnartanavilasite vandijanalandohamukhAravindamakarandAyitaviruddha padasa-dAnita zubhazuguNagumphite muhUrte vidyAdharezvaraH kareNa zayakAntiparivAzAkapallavatallajaiH pariSkRtamukhabhAgaM kanakakarakaM vabhAra / rAjA karAmbhojavikAsanAya samprAptasUra gabhasuvarNakumbhataH / nyapAti dhArA kumvIraharate dIrgha bhavantAviha jIvatAmiti // 4 // jagrAha pANI kuruvaMzadIpo jIvandharaH khecaranandinIM nAma / nimIlitAkSazca babhUva saukhyaM sparzAhitaM dRSTumivAntaraGga / / 4 / / gandharvadattA tatpANisvarzana samajAyata / vadhUrindukarasparzAJcandrakAntazilA yathA / / 46 / / yogyasthAneSu, vinivezitAbhyAmadhiSTApitAbhyAm, tAbhyAM gandharvadattAjIvandharAbhyAm, pariSkRtA sahitA zobhiteti yAvat, maNidIpAzca ratnadIpAzca maGgaladravyANi ca zubhapaDhArthAzceti maNaDIpamaGgaladravyANi taiH zobhitA samalaDakutA, maNivedikA ratnavitardikA, suradampatIbhyAM devadevIbhyAM saMgatA sahitA, ratnasAnIH sumerostIva pArzvasthalIva, vyarocata vyazobhana / upmaa| vadhUvaramidamiti-bayazca rUpaJceti trayorUpe, tulye ca te vayorUpe ceti tulyavayorUpa madRzAvasthAsaundarye tAbhyAM pariSkRtaM sahitama, i pUrvAn. vadhUzca varazcAnayoH samAhAra iti vadhUvaraM jAyApatI, lihasnAnasya jinA bhapekamyAgbho jalaM tena, pUtaM pavitram, mahAsanaM mahAviparam, alaMcakre zobhayAmAsa, tasyoparyupabivezati bhAvaH // 46!! tAvaditi-tAvat tAvatA kAlena, koNena bAinadaNDena tADitAnyAhatAni nissANapramugvAni nissAgapradhAnAni yAni vAdivANi vAbAni teSAM rakheNa zabdena vAcAlitAni mugvaritAni diktaTAni kASTAtIrANi yasmintasmin, mArasatyA rateH padanRpurAgAM caraNamArakANAM ravAnukAri zabdAnukaraNAla yanmadhuragAnaM manoharasaMgItaM tasmin caturA dakSA yA vArAGganA vezyAstAsAM nartanena nRtyena vilasitaH zobhitastasmin, bandIjanasaMdohasya mAgayajanasamUhasya mukhAravindamakarandAyitAni vadanavArijakai mumAyitAni yAni viruddhapadAni stutipadAni taiH sandAnito vyAdhastasmin , zubhaM zreyo'syepAmiti zubhaMyavaste ca te guNAzceti zubhaMyuguNAstaigumphitaH sahitastasmin , muhUte samaye vidyAdharazvaro garuDavegaH, kareNa hamtena, zayasya hastasya kAntipalyA dISikisalayAstai riva, azokasya bajulasya pallavatalajAH zreSThakisalayAstaiH, pariSkRtazzobhito mugvabhAgo'prapradezo yasya tam, kanakakarakaM suvarNabhRGgArakama, bamAra ddhaar| rAnneti-rAjJA galDaveganRpaNa, karAmbhAjayoH pANipadmayorvikAsanaM viharpaNaM tasmai, saMprAptaH samAyAto yaH sUraH sUryastasyAvAmA yasyeti samprAptamRrAbhaH sa cAso suvarNakumbhazca kAJcanavalazazca tasmAn, iha loke, bhavantau jAyApatI, dIrgha cirakAlaparyantam, jIvatAM jIvitI bhavatAm iti hetoH, kuruvIrasya jIvandharasya hastaH pANistasmin , dhArA jalasrotaH, nyapAti nipAtitA // 47 // jagrAheti--kuruvaMzasya dIpa iti kuruvaMzadIpaH svabaMzaprakAzakaH, jIvandharo vijayAnandagaH, tAM vINayA vijitAm, khecaranandinI vidyAdharaputrIm / pANau haste, jagrAha svIcakAra, sparzaNAmazeNAhitaM samutpAditamiti sparzAhitam, saukhyaM sukham, antaraGga cetasi, dRSTumivAvalokayitumiba, nimIlite akSiNI yasya tathAbhUtaH kuDamalitalocanazca, abhUva-AsIt / utprekSA // 48 // gandharvadatteti-gandharvadattA tannAmavatI, vadhUjAyA, tasya jIvandharasya pANirhastastasya sparza
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvye tadA vadhUTImavalokya so'yaM nanada mandetaravismayena / nijaprabhApUrataraGgamadhye vakSojatumbIphalataH plavantIm / / 5 / / sarojayugmaM bahudhA tapaHsthitaM babhUva tasyAzcaraNadvayaM dhruvam / na cetkathaM tatra ca haMsakAvimo sametya hRdyaM tanutAM kalasvanam // 51 // vibhAnti tasyA nakharAH padAMzuraktAnanAH kiMca viriJciklRptAH / anyAGganAvaktravilokanAya vinirmalAH sanmaNidarpaNA vA // 52 // ApATalainakhairasyA jigye kuravakacchaviH / azokapallavo nUnamajripaGkajarocipA // 53 // jaGgAyugaM khecarakanyakAyA avaimi paJcAyudhatUNayugmama / yadvA nizAnAya ca vajrazANopalaM zarANAM kusumAyudhasya // 54 / / manojagehasya tadaGgakasya vakSojavapreNa virAjitasya / UrudvayaM stambhanibhaM vireje prataptacAmIkaracArarUpam / / 55 / / stena, indukarasparzAt candrakiraNasaMparkAt, candrakAntazilA yathA zazikAntamaNizileba, samajAyata babhUva / nAyakakarasparzena prasvedavatI babhUveti bhAvaH // 46 // tadeti-tadA pANigrahaNavelAyAma, nijaprabhApUrasya svakAntipravAhasya taraGgA bhaGgAsteSAM madhye, vakSojI stanAveva tumbIphale alAvUphale tAbhyAm, plavantIM tarantIm, vadhUTI yuvatim, abalokya dRSTvA, so'yaM jIvandharaH, mandetara vismayena vipulAzcaryeNa, nananda samRddhiyukta babhUva / 'Tunadi samRddhI' ityasya liTi rUpam // 50 // sarojayugmamiti-bahudhA bahuprakAreNa, Atape dharme sthitaM vidyamAnam, pakSe tapaHsu tapazcaraNeSu sthitaM vidyamAnam, sarojayugmaM kamalayugalam, dhruvaM nizcayena, tasyA gandharvadattAyAH, caraNadvayaM pAdadvandvam, babhUvAjAyata, tapaHsthitasya kiM durlabhamiti bhAvaH / na cet ? evaM na syAttahi, imo haMsako nUpurau pakSa maJjIrake, tatra caraNayugme, sametya saMgatya, hRdyaM manoharam, kalasvanamavyaktamadhurazabdam, kathaM kena kAraNena, tanutAM vistArayatAm / napasthitamityatra kharpare zari vA visargale po vaktavyaH' iti vArtikena vaikalpiko visargalopaH / zlapAnuprANitotprakSA // 55 // vibhAntIti-kiJca, anyacca, padayozcaraNayoraMzubhiH kiraNa raktaM lohitamAnanamagrabhAgo yepAM te, tasyA vadhvAH, nakharA nakhAH anyAzca tA aGganAzcenyanyAGgAnA itaravanitAstAsAM vaktrasya mukhasya vilokanaM darzanaM tasmai, viriJcinA brahmaNA klasA racitAH vinirmalAH svacchatarAH, sanmaNidarpaNA vA suratnAdarzA iva, vibhAnti zobhante / 'vA syAdvikalpopamayorivArthe'pi samuccaye' ityamaraH / / 52 // ApATalairiti-asyA gandharvadattAyAH ApATalaiH zvetaraktaH nakhainakharaiH, kuravakasya puSpa vizepasya chaviH kAntiH, jiAye jitA / adhipaGkajayozcaraNakamalayo rociH kAntistena, azokapallavaH kaGkelikisalayaH, nRnaminyavadhAraNe, jigye jitaH / / 53 / / javAyugamiti-khecarakanyakAyA vidyAvaraputryAH, jaGghAyugaM prasRtAyugalam , paJcAyudhasya kAmasya tUNayoripudhyoyugmaM dvayamiti paJcAyuvatUNayugmam, avaimi jAnAmi yadvAthavA, kusumAyuvasya kAmasya, zarANAM bANAnAm , nizAnAya tIcIkaraNAya, ca, vajrazANopalaM bhiduranikapapApANam, avaimIti kriyayA sambandhaH / / 54 / / manojagahasyeti-prataptasya niSTaptasya cAmIkarasyeva suvarNasyeva cAru manoharaM rUpaM yasya tat , urudvayaM sakthiyugalam, vakSojavapreNa stanadhUlikuTTimena 'vapraH syAd dhUli kuTTimam' iti dhanaMjayaH, virAjitasya zobhitasya, tadaGgakasya taccharIrasya, manojagehasya kAmaniketanasya, stambhanibhaM stambhasadRzam , vireje zuzubhe / / 55 / /
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyo lambhaH asyAzca nitambatalaM dukUlasvacchajalavilasitasaikatamiva kAmAbdhinimajjanaruNataraNAya yauvanAgniniSTapna haimakalazayugalamiva kandarpavAstracakrayAnamiva zRGgAramahIpatikrIDArzalavalayamiva vyagajata / ___ etasyAH kila romarAjiH, candanavyAptavakSoruhabhUmidharamArohato darpakasya marakatasopAna paGktiriva, saundaryatarrAGgaNIvitataseturiva, nAbhivApikAmajanodyuktasya zambararipudvipasya gaNDamaNDalAdudgaccha-tI caJjarIkamAleva, durvahastanabhAravahanacintayA tAnavamupagatena madhyena samAzritAlambanayaSTiriva, nAbhIvalmIkamukhodvatA kAlabhujagIva, ruruce| romarAjilatAgucchau kucAvasyA mRgiidRshH| cakarpatuH kumArasya nayanacchalapaTpadam / / 56 / / payodharonnatistasyAH pupopAGgajakekinam / hAravidyullatopetA nIlAmbaraviz2ambhitA / / 57 / / stanau sumepo rasapUrNakumbhau vimudritau cUcukasajjatubhyAm / tasyA vidhAtrA vinipAtabhItyA to kIlitAvAyasazaGkunA kima // 58 // asthAzceti-asyAzca gandharvadattAyAzca, nitambatalaM kaTipazcAbhAgaH, dukUlaM kSaumameva svacchajalaM nirmalanIraM tena vilasitaM zobhitaM yatsakataM sikatAmayaM tadvat , kAmAbdhI kandarpapayodhau nimajanto ye taruNA yuvAnasteSAM taraNaM plavanaM tasmai , yauvanAgninA tAruNyAnalena niSptaM santaptaM yad haimakalazayugalaM sauvarNakumbhayugaM tadvat , vastreNa parivRtaM vAstraM vAstraJca taccakrayAnazceti vAstracakrayAnaM kandarpasya kAmasya vAstracakrayAnaM vastraparivRtacakravAhana miti tathA tadvat , zRGgAra Ayarasa eva mahIpatI rAjA tasya krIDAzailasya keliparvatasya valayamiva maNDalamitra, vyarAjata vyazobhata / etasyA iti-etasyAH khecarasutAyAH kileti vArtAyAm, romraajilompngktiH , candanena vyAptazcandanavyApto malayajaparivRtaH, sa trAsau vakSoruhabhUmivarazca kucaparvatazceti tam , Arohata uccaTataH dapakasya kandarpasya 'kaMdapo darpako'naGgaH kAmaH paJcazaraH smRtaH' ityamaraH / marakatasopAnapatiriva harinmaNimayanizreNiparampareva saundaryameva lAvaNyameva taraGgiNI stravatI tasyA vitataseturiva vistRtapulinamiva, nAbhireva vApikA nAbhivApikA tundIdAdhikA tasyAM majane'vagAhana udyuktastatparastasya, zambararipormanasijasya dvipo gajastasya, gaNDamaNDala.t kaTapradezAt 'gaNDaH kaTaH' ityamaraH / udgacchantI samutpatantI, caJcarIkamAleba paTpadazreNiriva, duHkhenohyata iti durvaho durbharaH sa cAsau stanabhArazca kucabhArazceti durvahastanabhArastasya vahanasya dhAraNasya cintA tayA, tAnavaM kAryyam, upagatena prAptena, madhyenAvalagnena kaTiprAnteneti yAvat , samAzritA gRhItA cAsAvAlambanayaSTizcAzrayadaNDazceti samAzritAlambanayaSTistadvat, nAbhIvalmIkasya tundIvAmalarasya mukhAdagrabhAgAdugatodbhUtA, kAlabhujIva kRSNapannagIva, ruruce zuzubhe / utprekSA / romarAjilatAgucchAviti-mRgIdRzaH kuraGgAlocanAyAH, asyA gandharvadattAyAH, romarAjireva lomapatireva latA vallI tasyA gucchau stavako, kuco payodharau 'stanaH payodharaH kuco vakSoja iti varNitaH' iti dhanaJjayaH / kumArasya jIvandharasya, nayanasya chalaM vyAjaM yasya nayanacchalaH sa cAsau SaTpadazca bhramarazca tam, cakarpaturAkRSTaM cakratuH / rUpakAlaGkAraH / / 56 // payodharonnatiriti-hAra eva mukkAdAmaiva vidyullatA taDidvallarI tayopetA sahitA, nIlAmbaraM nIlagaganameva nIlAmbaraM nIlavastraM tasmin vijRmbhitA vRddhiGgatA, tasyA gandharvadattAyAH, payodharonnatiH payodharayoH stanayoH pakSe payodharANAM medhAnAmunnatiriti payodharonnatiH, aGgaja eva kekI tam kAmakalApinam, pupopa puSTaM cakAra / zleSAnuprANito rUpakAlaMkAraH / / 57 // stanAviti-tasyA gandharvadattAyAH, tau prasiddhau, stanI kucau, cUcukasajjatubhyAmagrabhAgottamalAkSAbhyAm, vimuditau samyagavarudhya mudrayA cihnitI, sumeSoH puSpeSoH kAmasyeti yAvat , rasena pUrNI rasapUrNau tau ca to kumbhau ca kalazo ceti rasapUrNakumbhau vidhAtrA brahmaNA, vinipAtasya bhItistayA unmudraNabhayena, AyasazaGkhanA lohakIlakena, kIlitau khacito, kimiti vitarke / utprekSA / / 58 //
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 jIvandharacampakAvye sugapagAzobhitahamapa dminIsRNAlanulyo suhazo mahAbhujI / bhujaGgavandhAthamajena nirmitI vizAlapAzAviva to vyarAjatAm // 56 / / sutanutanulanAyA vistRte vAhuzAgya ___ mRdulamasRNazobhe vAGgulizrIprathAle / nakharUciralatAnte maJjuguJjadvilola marakatavalayAlivyAmRte te vyabhAtAma / / 60 // zirodhare khaJjanalocanAyAH kambupratIpe kila paJcavANaH / jagattrayaM nirjitametayeti rekhAtrayaM maDkSu cakAra vIraH // 61 // jagaduradharaM tasyAH kecittu vaktrasudhAkarA timavilasitaM sandhyArAgaM pare navapannavama / katicana mukhAbhAmbhorAzipravAlamamI vayaM radatatimaNIrakSAlAkSAttamaJjalamudrikAma // 6 // vANI tamyAH pikakulakalArAbanindAdhurINA pIyUpANAM vitarati hiyaM gostanI nyakkageti / puNDekSaNAM rasadhanasitAM khaNDitAmAtanoti sAdhvI mAvImadharayati ca prAjyamAdhuryapUrA // 63 // surApageti-surApagAyAM gaGgAyAM zobhitA virAjitA yA hemapagminyaH suvarNasarojinyastAsAM mRNAlAni vimAni taistulyo sadRzo, sudRzaH sulocanAyAH, tau prasiddhI, mahAbhujI sudIrdhavAha, bhujaGgAnA kAmukAnAM vadhArtha bandhanAya, ajena brahmaNA, nirmitI racinI, vizAlapAzAviva dIrghajAle iba vyarAjanAmvyazobhetAm / utprekSA // 5 // sutanutanulatAyA iti-mRdulA komalA mamRNA snigyA ca zobhA dItiryayosne, svAGgulInAM nijahastazAkhAnAM zriyaH zobhA eva pravAlAH kisalyA grayoste, nakhAnyeva nakharANyeva ruciralatAntAni sundarapuSpANi yayoste, manju manoharaM yathA syAttathA gunnanti zabdaM kurvanti vilolAni capalAni ca yAni marakatavalayAni harinmaNimayakaTakAstAnyevAlayo bhramarAstai vyAya'te, vistRte sudIrghe, sutajutanulatAyA gandharvadattAzarIravallAH te prasiddhe, bAhuzAkhe bhujazAkhe, vyabhAtAm vyarAjatAm / rUpakAlaGkAraH // 60 // zirodhara itikhajanalocanAyAH khajarITadRzaH, gandharvadattAyAH kambuprIpe zaGkhamannibhe, zirodhare kaNThe 'zirodharo galA grIvA kaNThazca dhamanIdhamaH' iti dhanaMjayaH, vIraH subhaTaH, paJcavANaH kAmaH, etayAnayA, jagattrayaM lokatritayam, nirjitaM niHzepeNa parAjitam, svasaundaryAtizayeneti yAvata, i.yevaM sUcanArthamiva, makSu zIghram, rekhAtrayaM cihnatrayam, cakAra vidadhe, kileti vArtAyAm / utprekSA // 6 // jagaduradharamiti kecittu kecana tu kavayaH taNyA gandharvadattAyAH, adharaM dazanacchadam, vaktraM muvameva sudhAkarazcandrastasyAntike samIpe vilasitaH zobhitastam, saMdhyArAgaM pitRprasUlohitimAnam, pare'nye, navazcAsau pallavazva taM nUtanakisalayam, katicana kecana, mukhAbhA vadanakAntirevAmbhorAziH sAgarastasya pravAlo vidrumastam, jagaduH kathayAJcakruH, amI-pute, kyam, radatatayo dantapaGktA eva maNyo ratnAni teSAM rakSAyeM lAkSAttA jatunibaddhA yA majulamudrikA subhagAvarodhikA tAm, gadAma iti zeSaH / rUpakAlaGkAraH / hariNIvRttam // 62 // vANI tasyA iti--tasyA gandharvadattAyAH, prAjyaM prakRSTaM yanmAdhurya mAdhurI tatpUrayatIti prAjyamAdhuryapUrA, prakRSTamAdhurInibhRtA, pikakulasya kokilakalApasya yaH, kalArAvo manoharazabdastasya nindAyAM nipuNA, vANI bhAratI, pIyUpANAM subAnAm, hiyaM pam 'mandAraM hrIstrapA brIDA' ityamaraH, vitarati dadAti janayatItyarthaH, gostanI drAkSAm, nyakkaroti tiraskaroti, puNDrekSaNAM puNDrarasAlAnAm, rasena ghanA rasaghanA rasaniviDA sA cAsau sitA ca zarkarA ceti rasadhanasitA tAm, khaNDitAM vigatamAnAm,
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyo lambhaH nAsA tadIyA mukhacandravimvAdvinirgalannavyasudhorudhArA | ghanatvamAptavaradAlimuktAmaNItulAyaSTiriva vyalAsIt ||64|| sadane tasyAstiSThaJjagadvijayI smaraH sapadi kuTilavANA dRzau vizikhau vyadhAt / sakalataruNazreNI marmacchidrAhitaraktatA madhimukhamite caite'bhAtAM payojasalakSaNe ||35|| janapakSivandhAya pAzau kiM vedhasA kRtau / tatkarNAvutpalavyAjAjjanadRkpakSirakSiNau // 66 // tadAnanavasutrajaM nizi harannizAnAyako vitsaraNikAnane viracayangatiM vegataH / divA vacana lInatAmupagato'yamAlakSyate na cetsa vasuhArakaH kathamayaM kalaGko'ntataH // 67 // mukhenduzcivAridhervitatazaivalo vA ghanA wd banAliritra candiraM mukhamitastataH saMgatA | manojadahanodbhavanniviDadhUmadhAro'thavA mukhAbjamadhupotkaraH kimathavA kRzAGgayAH kacaH ||68|| 73 Atanoti vidadhAti, sAdhvIM zreSTAm, mAdhvIM madhuramadirAM ca, adharayati tiraskaroti / upamA, mandAkrAntAcchandaH // 63 // nAsA tadIyeti --- tadIyA tatsambandhinI, nAsA ghrANam, vanatvaM niviDatvam, AptA prAptA, mukhameva candrabimbaM tasmAd vadanazazimaNDalAt, vinirgalantI niSpatantI navyA nUtanA ca yA sudhAyAH pIyUSasyorudhArA dIrghasantatistadvaditi vinirgalannavyasudhorudhAreva yadvA, radAlayo dantapataya eva muktAmaNyo muktAphalaratnAni teSAM tulAyaSTiriva tolanadaNDa iva, vyalAsIt-zuzubhe / utprekSA // 64 // vadanasadana iti--tasyA gandharvadattAyAH vadanameva sadanaM tasmin mukhamandire, tiSThan nivasan, jagadvijayI tribhuvanajitvaraH, smaraH kAmaH sapadi kSipram kuTilavAveva vakrabhrakuvyAveva bANAsazcApastasmin, dRzau nayane, vizikho bANau, vyadhAt cakAra, ataeva, mukha ityadhimukhamadhyagrabhAgam, payojasalakSaNe kamalatulye, ete dRzau, sakalataruNazreNyA nikhilayuvasamUhasya marmacchidayA marmasthAnavighAtenAhitA prApitA yA raktatA lohitatA tAm, ite ca prApte ca, abhAtAm zuzubhAte / rUpako prekSe / hariNIcchandaH // 65 // janadRgiti - utpalAnAM nIlAravindAnAM vyAjaM chalaM tasmAt, janadRzo naranayanAnyeva pakSiNo vihaGgamAstAn rakSato nidhatta ityevaM zIlau tasyA gandharvadattAyA, karNau zravaNe, janadRza eva pakSiNasteSAM bandho'vagrahaNaM tasmai, vedhasA brahmaNA, kRtau vihitau kiM pAzau kiM bandhane, AstAmiti zeSaH / rUpakotprekSe // 66 // tadAnanavasutrajamiti- - tasyA gandharvadattAyA AnanaM mukhamiti tadAnanaM tasya vasuvraja eva kiraNakalApa eva vasuvrajo dhanasamUhastam ' vasurmayUkhAgnidhanAdhipeSu' iti vaijayantI, haran corayan, ayameSaH, nizAnAyakazcandraH, nizi rajanyAm, viyatsaraNirAkAzamArga eva kAnanaM vanaM tasmin, vegato raMhasA, gatiM gamanam, viracayan kurvan, divA divase, kvacana kutrApi, lInatAmantarhitatAm upagataH prAptaH, AlakSyate dRzyate, cedyadi, sa nizAnAyakaH, vasuhArako dhanApahartA, na no asti, tarhi, antato madhye, ayaM dRzyamAnaH kalaGkaH pApacihnam, pakSe lAJchanam, kathaM kena kAraNena, astIti zeSaH / anyo'pi kazcitkasyacitkimapi dhanajAtaM corayitvA rAtrau vegena kAnanamArga samullaGghaya kutrApi surakSitasthAne tirobhavati tadvacandro'pIti bhAvaH / zleSarUpakAnuprANitotprekSA / pRthvIcchandaH // 67 // mukhendurucivAridheriti---mukhendodanavidho rucireva kAntireva vAridhiH sAgarastasya vitata
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 71 jIvandharacampUkAvye kinnarI kimasurI kimu nArI manmathasya kimu hemalatA kim / caJcalA kimuta tArakAthavA sA dhruvaM nayanabhAgyarekhikA / / 6 / / krameNa vivardhitarAgAM sandhyAlalanAmiva sudhAsUtirepa jIvandharasvAmI gandharvadattAmAziSya mAravIranikSipanArAcanavamallikAkorakAyamANaromAJcanapaJcakaJcakitAGgaH, suratanATakanAndIpadAnIva cATuvacanAni prayuJjAnaH uttarIyApanayanatrapamANAyAH komalabhujasvastikApihitakucakuDmalatayA vIkSaNamArga rundhatyAstasyA vakSoruhapUrvAcalazRGge kathaMcillabdhodayena nijalocanacandreNAbhivardhitakAmArNavalilapUraiH zroNikSoNImaNDalaM lAvayan , saMlApapallavitakutukAmapyabhidhAtumanIzAm , priyavadanacandropakaNThe nayanacakoraviharaNAya spRhayAlumapi lajayA sammukhIbhavitumapArayantIm , kusumamRduladayitAGgasparzanalolupAmapi kampamAnAmenAm ,bhRkuTIkapolacubukaradanavasananayanacUcukAdipar3he paricumbana , svedasalilasaJjAtamArdavaiH kararahai: kaThinatarakucakalazataTe padAni zaivalo vistRtajalanAlI, vA athavA, itastataH-~yataH kuto'pi, mukhaM vaktram, candiraM candramasam, saMgatA prAptA, ghanA niviDA, vanAliriva meghapaktiriva, athavA-yadvA, manojadahanAnkandarpapAvakAdudbhavannuttiSTan niviDo vikaTo dhUmabhAro dhUmrasamUhaH, athavA, mukhAbje vadanavArije vidyamAno madhupotkaro bhramarasamUhaH, athavA kim, kRzAGgayAstanvagAyA gandharvadattAyA ini yAvat, kacaH kezaH, AsIditi zepaH / rUpakAnuprANitaH saMzayAlaGkAraH / pRthvIcchandaH // 68 // kinnarIti-sA gandharvadattA, kiM kinnarI kinnarAGganA, kimu asurI-asurAGganA, kimu manmathastha kAmasya nArI kAminI ratiriti yAvat, kim hemalatA suvarNavallarI, kim caJcalA saudAminI, 'taDinsaudAminIvidyu caJcalA capalA api' ityamaraH / uta Ahosvit , tArakA tArA, athavA dhruvaM nizcayena nayanayorbhAgyarekhiketi nayanabhAgyarekhikA locanabhAgadheyalekhA, AsIditi zeSaH, saMzayAladAraH / svAgatA rathoddhatayomizraNAdupajAtiH // 66 // kramaNeti-krameNa kramazaH, vivardhito vRddhiGgato rAgo'ruNimA pakSe prItiryasyAstAm, sandhyAlalanAM pitRprasUpriyAm, suvAsUtiriva zazIva, 'zazI vidhuH mudhAsUtiH' iti dhanaMjayaH, epa jIvandharasvAmI satyandharatanayaH, gandharvadattAM garuDavegasutAm, AzliSya samAliGgaya, mAravIreNa madanasubhaTena nikSiptA nivAtA yA nArAcarUpA bANarUpA navamallikA nRtanamAla yastAsAM korakAyamAgAH kuDmalAyamAnA ye romAJcA romaharpaNAni tepAM prapaJcena samUhena kaJcakitaM vyAptamaGgaM zarIraM yasya tathAbhUtaH san , surataM saMbhoga eva nATakaM rUpakaM tasya nAndIpadAnIva nAndIvacanAnIva cATuvacanAni priyavAkyAni, prayuJjAnaH prayuktAni kurvANaH, 'AzIrvacamasaMyuktA stutiryasmAtprayujyate / devadvijanRpAdInAM tasmAnnAndIti saMjJitA' iti nAndIlakSaNam / uttarIyasyopari vastrasyApanayanena dUrIkaraNena pamANAyA lajamAnAyAH, komalabhujayormudulabAhvoH svastikayA svastikAkRtyA pihite tirohite kucaMkuDmale stanamukulake yasyAstasyA bhAvastayA, vIkSaNamArga nayanamArgam, rundhantyA AvRNuvatyAH, tasyA gandharvadattAyAH, vakSoruhaH stana eva pUrvAcala udayazailastasya zRGge zikhare, kathaJcitkenApi prakAreNa, labdha udayo yena tena prAptodgamena, nijalocanaM svanayanameva candro vidhustena, abhivardhitAni vRddhiMgatAni yAni kAmArNavasalilAni kandarpapArAvArajalAni teSAM pUraiH pravAhaiH, zroNikSoNImaNDalaM nitambamahIvalayam, plAvayan plutaM kArayan san , saMlApe vArtAlApe pallavitaM vRddhiMgataM kutukaM kautUhalaM yasyAstathAbhUtAmapi, abhidhAtuM nigaditum, anIzAmasamarthAm, priyasya vallabhasya vadanameva mukhameva candraH zazI tasyopakaNThe samIpe, nayane eva cakorau nayanacakorau locanajIvaMjIvI tayorviharaNaM bhramaNaM tasmai, spRhayAlumapi spRhAyuktAmapi, lajayA hiyA, sammukhIbhavituM purastAtsthAtum, apArayantImazaknuvAnAm, kusumamiva mRdulaM kusumamRdulaM puSpakomalaM ,tacca taddayitAGgaJceti kusumamRduladayitAGgaM tasya sparzanamAmarzanaM tasmin lolupA lubdhA tAM tathAbhUtAmapi, kampamAnAM trasyantIm, enAM priyAm, bhRkuTyau ca bhruvau ca, kapolau ca gaNDau ca, cubukazca hanuzca, radanavasanaM ca dantacchadazca, nayanaM ca locanaM ca, cUcukaM ca stanAgrabhAgazceti cukurTIkapolacubukaradanavasanacUcukaM tadAdau yasya tat , tacca tatpadaM ceti tasmin , paricumban
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyo lambhaH 75 vidadhAnaH, nakhampacoSmalavakSoruhazikharAdapakarNya paJcazAkhapaGkajaM nimnaM nAbhisarasi nidadhAnaH, madanakadanArambhasaMsUcakakAJcIkalApakalakalapaTupaTahArabaparizobhitaM nIvI vandhanabhedanaM kurvANaH, madanamattadantAvalAlAnastambhAyamAnamUrustambha mAramadebhamAMcanAyeva pagmRizana, adhikataramaramata / jAyApatI to jagatAM stutyau nistulasampadA / AsAmAsaturAnandanidheH pAre girAmapi / / 70 / / iti mahAkaviharicandraviracitaM jIvandharacamyUkAvya gandharvadattAlambhA nAma tRtIyA lambhaH / paricumbitAM kurvan , svedasalilena dharmodakena saMjAtaM samutpannaM mAI komalatvaM yeSAM taiH, kararuharnamvaH, kaThinataraM parupataraM yakucakalazataTaM stanakumbhatIraM, padAni cihnAni nakhakSatAnIti yAvat , vidadhAnaH kurvANaH, nakhampacAvUpamalau ca yo vakSoruhI tayoH zikharaM tasmAt, nakhampacopNatAzAlikucAgrabhAgAt , paJcazAkhapaGkajaM karakamalam, apakarSyAvatArya, nimne gabhIre, nAbhisarasi tundIkAsAre, nidhatta iti nidadhAno nikSipan , madanakadanasya kAmayuddhasya suratasyeti yAvat , ArambhaH prArambhastasya saMsUcako vinivedako yaH kAJcIkalApasya mekhalAmaNDalasya kalakalo'vyaktazabdavizeSaH, sa eva paTupaTahAnAM zreSThavAdyAnAmAravaMH zabdastena parizobhitaM samalaGkRtam, nIvIbandhanasya adhovastragranthebhedanamudghATanam, kurvANo vidadhAnaH, madana eva kAma eva mattadantAvalo gandhagajastasyAlAnastambha iva bandhastambha ivAcaratIti tathAbhUtam, arustambhaM sakthistambham, mAramadebhasya madanamattamataGgajasya mocanaM svatantrIkaraNaM tasmAyiva, parimRzan man, adhikataraM sAtizayaM yathA syAttathA, aramata ramaNaJcakAra / jAyApatIti-nistulasampadA nirupamasampatyA, jagatAM lokAnAm, stutyau stutyahI, to pUrvokto, jAyApatI dampatI, Ananda eva nivistasya harpazevadheH, girAmapi vAcAmapi pAre parataTa, agocara iti yAtrata, AsAmAsana:sthitI babhUvatuH 'dayAyAmazca' ityAmpratyayaH // 70 // iti mahAkaviharicandraviracite kaumudIvyAkhyAdhare jIvandharacampUkAvye gandharvadattAlambhI nAma tRtIyo lambhaH / UN RAN sa "fe
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtho lambhaH [atha' jIvandharo vIro reme gandharvadattayA / samaM bhogaM yathAyogyaM saMsAraviSayodbhavama // 1 // tataH samAgataH kAlaH vsntsmyaabhidhH| vanaM vRkSalatAvyApnaM jananetrasukhAvaham / / 2 // ] mAkandadrumamaJjarImadhujharIsaMsaktamAdhvIlihAM jhaGkAraiH pikamaJjagAnakalitairmArotsavAzaMsinaH / prAptAH kecana vAsarAH kuravakapronmIlitaiH korakai dantAbhaivihasanmukhA virahiNAM marmacchidAkarmaThAH // 1 // tadAnIM jagajjayodyuktapaJcabANaprayANasUcakamAJjiSThadRSyanilayanikAzapallavitAzokapezalaM suvargazRGkhala saMnaddhavanadevatAJcitapeTikAyamAnarasAlapallavasamAsInakokilakulaM taruNajanahRdayavidAraNadAruNakusumabANanakharAyamANakiMzukakusumasaGkalaM madananarapAlakanakadaNDAyitakesarakusumabhAsuraM [atheti-atha vivAhAnantaraM vIraH zUro jIvandharaH sAyandhariH, gandharvadattayA vINAvijayalabdhayA khecarasutayA, samaM sAdhaM, saMsAraviSayodbhavaM saMsAraviSayasamutpannaM yathAyogyaM yathArha bhogaM paJcendriyaM viSayam, anubhavanniti zepaH / reme ramate sma // 1 // tata iti-tatastadanantaraM, vasantasamayAbhidho vasantakAlanAmadheyaH, kAlaH samayaH samAgataH samprAptaH / vanaM ca kAnanaM ca, vRkSalatAvyAptaM tasbatativyAlaM, jananetrasukhAvahaM lokalocanAhAdadAyakam abhUditi zeSaH // 2 // ] mAkandeti-pikAnAM kokilAnAM maz2ugAnena manoharasaMgItena kalitAH sahitAstaiH, mAkandadumANAmAmrAnokahAnAM maJjayaH puppasrajastAsAM madhujharyo makarandapravAhAstAsu saMsaktA nilInA ye mAz2IlihobhramarAstepAm, jhaGkArairavyaktazabdavizepaiH, mArotsavaM kAmollAsamAzaMsanti sUcayantItyevaM zIlAH, kuravakeSu vRkSavizeSeSu pronmIlitaivikasitaiH, dantAbhairdazanasadRzaiH, korakaiH kuDmalaiH, vihasat hAsyasahitaM mukhaM yepAM te, virahiNAM viyoginAm, marmacchidAyAM marmasthAnavidAraNe karmaThA dakSAH, kecana ke'pi, vAsantikA iti yAvat , vAsarA divasAH, prAptAH samAgatAH / zArdUlavikrIDitacchandaH // 1 // tadAnImiti-tadAnIM tasmin kAle, vanaM vipinam, IdRg ajAyata babhUva, kIdRginyAha-jagajjayAya lokavijayAyodyaktastatparo yaH paJcabANaH kAmastasya prayANaM prasthAnaM tasya sUcakA nivedakA ye mAJjiSThA majipThena varNena raktA dRpyanilayAH paTagRhANi teSAM nikAzAH sadRzA ye pallavitAzokAH kisalayitakaGkelayastaiH pezalaM subhagama, suvarNazRGkhalaiH kanakazRGkhalaiH sannaddhAH samantAbaddhA vanadevatAnAM vanAdhiSThAtRdevInAM yA aJcitapeTikAH sundaramaJjUSAstadvadAcaranto ye rasAlA AmravRkSAsteSAM pallavepu kisalayeSu samAsInaM samupaviSTaM kokilakulaM parapuSTasamUho yasmistat , taruNajanasya yuvasamUhasya hRdayaM cittaM tasya vidAraNe dvedhIkaraNe dAruNAni kaThorANi yAni kusumabANasya kAmasya nakharANi nakhAni tadvadAcaranti yAni kiMzukakusumAni palAzapuSpANi taiH saGkulaM vyAptam, madananarapAlasya kAmabhUpAlasya kanakadaNDAyitAni suvarNadaNDasannibhAni yAni kesarakusumAni vakulapuSpANi tairbhAsuraM zobhamAnam, vilInA antargatAH zilImukhA bANA yasya 1. etacchalokadvayaM mudritapustake nAsti / 2. dhana ba0 /
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtho lambhaH vilInazilImukhajarAbhIruzaradhi sarUpapATalapaTalaM viyogijanasvAntanitAntakRntanakuntAyita kaitakadanturitaM vanamajAyata / 77 mArge mArge mAdhavImAninIbhiH sUnArcAbhirmAnito vAtapotaH / bhRGgastrINAM gItasaktaM kuraGgamAruhyAsAvAvavau mandamandam // 2 // purAnnirIyuH pramadAjanena paurAH samastA narapAlamukhyAH / Rasifafa vane'pi madhau durante virahitrajasya || 3 || tuGgaM zatAGgamArUDhaH svAmI sahacaraiH saha / paurastrInayanAnanda mAtanvanniragAtpurAt // 4 // tato janakolAhalodbhrAntazakuntavRndatayA mAdhavAgamana kautukenotkSiptavaijayantImiva saJcaraccaJcarIkadhoraNIharinmaNimayatoraNamAlAvirAjitAM pallavakavalanatatparapayojavAndhavasyandanagandharva stana vadanabilanipatitaphenazakalasaMbhAvyakalikAvilasitonnatamahIruharAjitAmabhisArikAmivoccaiH zikharazobhitapatravicitrAmanekaviTapa saMspRSTapayodharataTAM cArAmavIthImAsAdya paurAH puSpApacayaM tathAbhUto yo jarAbhIroH kAmasya zaradhiripudhistasya sarUpaM sadRzaM pATalapaTalaM sthalakamalasamUho yasmiMstat, viyogijanasya virahimartyasya svAntaM cittaM tasya nitAntamatyantaM yatkRntanaM chedanaM tasmin kuntAyitAni bhallAyitAni yAni kaitakAni ketakIpuSpANi tairdanturitaM vyAptam / mArge mArga iti - mArge mArge pratimArgam, mAdhavya eva mAninyastAbhirvAsantIlalanAbhiH 'atimuktaH puNDrakaH syAdvAsantI mAdhavIlatA' ityamaraH, sUnairarcAH sUnArcAH puSpapUjAstAbhiH puSpavRSTibhiriti yAvat, mAnitaH samAdRtaH asau vAtapotaH pavanabAlako mantharasamIra iti yAvat bhRGgastrINAM bhramarINAm, gIte sakto gItasaktastaM gAnAvalInam, kuraGga hariNam, AruhyAdhiSThAya mandamandaM yathA syAttathA Avavau cAti sma 'vA gatigandhanayo:' ityasya liTi rUpam / bhRGgastrINAM gItAvasaktatvAtkuraGgo mandaM mandaM yAtyata - statrArUDho vAtapoto'pi mandaM mandaM yAti smeti svataH siddhametat // 2 // purAnnirIyuriti - virahiNAM viyoginAM vrajaH samUhastasya durante duHkhasvarUpe, madhau vasante, aastis, vane kAnane salile ca 'vanaM napuMsakaM vIre nivAsAlayakAnane' iti medinI, krIDAM kelima, vidhAtuM tum, narapAlo nRpatirmukhyaH pradhAno yeSu te, samastA nikhilAH, pure bhavAH paurA nAgarikAH pramadAjanena vanitAjanena sArdhamiti zeSaH, purAnnagarAt, nirIyurnirjagmuH // 3 // tuGgaM zatAGgamiti -- tuGgaM samunnatam, zatAGgaM ratham, ArUDho'dhiSTitaH, svAmI jIvandharaH, paurastrINAM nArINAM nayanAnAM locanAnAmAnandaM harSam, Atanvan vistArayan, san sahacaraimitraiH saha sAkam, purAt nagarAt, niragAnnirjagAma, 'iN gatau' ityasya luGi rUpam 'iNI gA luGi' iti dhAtorgAdezaH, gAtisthetisico lopaH // 4 // tata iti -- tatastadanantaram, ArAmavIrthamupavanapadavIm AsAdya prApya, paurA nAgarAH, puSpANAmavacayaH puSpAvacayastaM kusumatroTanam kartuM vidhAtum, Arabhanta tatparA babhUvuH, atha kathambhUtAmArAmavIthImiti varNayati -- janAnAM lokAnAM kolAhalena kalakalazabdenodrAntaM samutpatitaM zakuntavRndaM pacisamUho yasyAstasyA bhAvastattA tayA, mAdhavasya vasantasyAgamanamApatanaM tasmin kautukaM kutukaM samullAsa iti yAvat, tena, utkSiptopari dhAritA vaijayantI patAkA yayA tathAbhUtAmiva, saJcaratAM bhramatAM caJcarIkANAM bhramarANAM dhoraNyaH paGktaya eva harinmaNimayatoraNamAlA marakatamaNinirmitavandanakhajastA bhirvirAjitA zobhitA tAm, pallavAnAM kisalayAnAM kavalane bhakSaNe tatparA udyuktA ye payojabAndhavasyandanasya sUryarathasya gandharvA hayAsteSAM vadanabilebhyo mukhaguhAbhyo nipatitaiH svalitaiH phenazakalaiH DiNDIrakhaNDaiH sambhAvyAH samutprecyA yAH kalikAH kuDmalAni tAbhirvilasitA vizobhitA ya unnatamahIruhAH samuttuGgavRkSAstai rAjitA zobhitA tAm, abhisArikAmiva kulaTAmiva ubhayoH sAdRzyamAha - uccaiyauMcanAtirekeNa samutthitayoH stanayoH kucayoH zikhare'grabhAge, zobhitAni vilasitAni yAni patrANi kuGkumakastUryAdiracitaracanAvize
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvye kartumArabhanta / tatra nijakAntAM kopa kalupitasvAntAmAdhyAya kazcidAha / prasAraya dRzaM puraH kSaNamidaM vanaM vindatAM 1 78 sthalotpalakulAni vai kalaya tanvi mandasmitam / patantu kusumocyA dizi dizi prahRSTAlayaH sphuTIkuru giraM pikaH sapadi maunamADhaukatAm // 5 // pariphullanavapallavatallajAdharapuTAM vikacakusumamandahAsAM caJcarIkacUcukame cakitagulucchastanayugalAM vAsantIlatAmanyAmiva latAGgIM pazyantamAtmAnaM prati kupitAM preyasI parisAntvayitukAmaH kazvidevamatravIt / saJcAriNI khalu latA tvamanaGgalakSmI ramlAnapallavaka pramadAlijuSTA / yasyA gucchayugalaM kaThinaM vizAla zAstre zirIpasukumArata me mRgAkSi / / 6 / / uparijatarujArthaM vAmahastena kAcid vidhRtasurabhizAkhA savyahastaptakAJcI / amalakanakagaurI nirgalannIvivandhA nayanasukhamanantaM kasya vA drAGna tenaM // 7 // vAstuvicitrAdbhutA tAm, patte uccaistaneSu samunnateSu zikhareSvagrabhAgeSu zobhitaivilasitaiH patrailairvicitrAmadbhutAm, anekairbahubhirviTapairbhujaGgaH saMspRSTe saMmardite payodharataTe stanatIre yasyAstAmabhisArikAma, par3heM'nekaviTapairbahuzAkhAbhiH saMspRSTamAsTaSTaM payodharataTaM meghatIraM yayA tAm / zliSTopamA / tatrA rAmavIthyAm, kopena krodhena kaluSitaM malinaM svAntaM cittaM yasyAstAm, nijakAntAM svavallabhAm, AdhyAya vicArya, kazcitko'pi yuvA, Aha kathayati / prasArayeti -- he tanvi he kRzAGgi ! puro'gre dRzaM dRSTim, prasAraya krodhajanya nimIlanaM tyaktvA prasUtAM kuru, yena, idametat, vanaM gahanam vai nizcayena, kSaNaM kSaNakAlaM yAvat, sthalotpalAnAM sthalAravindAnAM kulAni samUhAn vindatAM labhatAm, mandasmitaM mandahasitam, kalaya dhAraya, yena dizi dizi pratikASTam, prahRSTAH prasannA alayo bhramarA yaiste tathAbhUtAH, kusumoccayAH puppasamUhAH, patantu varpantu, giraM vANIm, sphuTIkuru prakaTaya, yena, piko vanapriyaH sapadi jhaTiti, maunaM lajjAjanyaM tUSNImbhAvam, ADhokatAm prApnotu | pRthvIcchandaH // 5 // pariphulleti - pariphullAH samullasitA ye navapallava tallajAH pratyagra kisalayazreSThA evAdharapuDhaM dantacchadapuDhaM yasyAstAm, vikacAni praphullAni kusumAni puSpANyeva mandahAso mandasmitaM yasyAstAm, caJcarIkacUcukAbhyAM bhramarastanAgrAbhyAM mecakitaM malinaM gulucchastanayugalaM stavakakucadvandvaM yasyAstAm, vAsantIlatAM mAdhavIvallIm anyAM dvitIyAm, latAGgImiva lalanAmiva pazyantamavalokayantam, AtmAnaM svam, pratikupitAM kopayuktAm, preyasI priyAm, parisAntvayitukAmaH zamayitumanAH, kazcitko'pi yuvA, evamanena prakAreNa, abravIt - jagAda | saJcAriNIti -- he mRgAti he mRgalocane ! khalu nizcayena, anaGgalakSmIH kAmazrIH, tvam, saJcAriNI saJcaraNazIlA, latA vallarI, asIti zeSaH, kathambhUtA tvamiti cet ? amlAnAvazuSkau pallavI kisalayAvitra karau hastau yasyAH sA, pramadAlibhiH prahRSTasakhIbhireva pramadAlibhiH pramattabhramarairjuSTA sevitA yasyAstava, kaThinaM kaThoram, kucadvandvamiti zeSaH, gulucchrayugalaM stavakayugam, zirIpAdapi kapItanAdapi sukumArata me mRdulatame bAhU iti zeSaH, vizAlazAkhe sudIrbalate sta iti zeSaH / vasantatilakAvRttam // 6 // uparijatajArtham -- uparijamUrdhvotpannaM yattarujaM puSpaM tasmAdimityuparijatarujArtham vAmahastena 1. udaJcaya ba0 / 2. mamandaM ba0 /
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtho lambhaH kAcidvarAGgI kamituH purastAdudustavAhoH kusumodyatasya / mUlaM nakhAGkAJcitamaMzukena tirodadhe manu karAntareNa // = // antarvaNaM karasaroruhakAntibhinnaM patratrajaM sapadi pallavazaGkayAnyA / saMsparzamArdavakalAvirahAdvisRjya gucchabhrameNa nakhakAntimaho cakarSa // 6 // pupi kanakagaure campakAnAM tragepA vitarati parabhAgaM neti kazcitpriyAyAH / urasi vakulamAlAmAvabandhAmbujAcyAH stanakalazasamIpe cAlayanpANipadmam ||10|| 76 vakSaHsthaleSvatra cakoracakSuSAM priyaiH praklRptAH sumamAlikA vabhuH / antaHpravezodyatambara dvipaH sUnAtatAstoraNamAlikA iva // 11 // evaM vanavihAraparepupaurepu, tatra saptatantumArabhamANairdvijairhaviHsparzanajanitakopanairhanyamAna savyakaraNa, vidhRtA gRhItA surabhizAgvA campakazAkhA yayA sA 'surabhiH zallakI mAtRbhinmurAgopu yopiti / campake ca vamante ca tathA jAtIphale punAn iti medinI, asabhyahastena dakSiNakareNAsA gRhItA kAJcI mekhalA yathA sA, amalakanakamiva nirmalakAJcanamiva gaurI pItavarNA, nirgalan sraMsamAno nIvibandho'dhovastragranthibandhanaM yasyAH sA, kAcitkApi, kAminI kasya vA darzakasya, dvAg jhaTiti, anantamaparimitam, nayanasukhaM locanAnandam, na tene na vistArayAmAsa, apitu sarvasyApIti bhAvaH // mAlinIcchandaH // 7 // kAciditi - kAcitkApi, varAGgI lalanA, kamituH patyuH purastAdagre, kusumAya puSpAyodyataH samutthApitastasya, udaratabAhoru mkSiptabhujasya, nakhAGkAJcitaM nakhakSatasahitam, mUlaM kakSam, maGkSu kSipram, karAntareNa hastAntareNa aMzukena vastreNa, tirodadhe tirohitaM cakAra | svabhAvoktiH ||8|| antarvaNamiti - antarvaNaM vanamadhye 'pranirantaHzarekSuplakSAmra' - iti Natvam / anyA kAcit kAminI, saMsparze sparzane mArdavakalAyA komalatAvijJAnasya virahAdabhAvAt, karasaroruhasya pANipadmasya kAntyA dIptyA bhinnaM mizraM bhinnavarNamiti yAvat, patravrajaM patrasamUham, sapadi zIghram, pallavazaGkayA kisalayabhrAntyA visRjya tyaktvA gucchabhrameNa stavakasandehena nakhakAnti nakharadIptim, cakarSa karpatismetyaho Azcaryam / bhrAntimAn / vasantatilakAvRttam // 6 // vapupIti - kazcinko'pi yuvA, priyAyA: preyasyAH kanakamiva suvarNamiva gauraM pItaM tasmin, 'gauraH zvete'ruNe pIte vizuddhe cAbhidheyavat' iti medinI, vapuSi zarIre, eSA campakAnAM SaTpadAtithInAm, stra mAlA, parabhAgaM zobhAtizayam, na vitarati na dadAti, pIte zarIre campakAnAM pItA mAlA na zobhata iti bhAva:, iti hetoH, ambujAcyAH kamalalocanAyAH urasi vajJasi, stanakalazasamIpe kucakumbhAbhyarNe, pANipadmaM karakamalam, cAlayan saMcArayan vakulamAlAM kesarakhajam, Ababandha badhnAti sma / kucasparzalobhAvakulamAlAmAnAti smeti bhAvaH / mAlinIcchandaH / kAvyaliGgam // 10 // vakSaHsthaleSviti -- atrArAmavIdhyAm, priyairvallabhaiH, cakoracakSuSAM jIvajIvalocanAnAm, vakSa:sthaleSu vAhvantarapradezeSu praklRptA racitAH, sumamAlikAH puSpasrajaH, antaHpraveze hRdayAbhyantaramaveza udyatastatparo yaH zambaradviT kAmastasya, sUnaiH puSpairAtatA vyAptAH, toraNamAlikA iva candanasraja iva, bhuH zuzubhire / utprekSA / indravaMzAvaMzasthayoH sammizraNAdupajAtivRttam // 11 // evamiti - evamanena prakAreNa, paureSu nAgarikajanepu, vane vihAro vanavihArastasminparAsteSu kAntArabhramaNAsakteSu satsu tatra vane, saptatantuM makham 'saptatanturmukhaH Rtu:' ityamaraH, ArabhamANaiH prArabdhaM kurvadbhiH, haviSo homadravyasya sparzanenAmarzena janitaM samutpannaM kopanaM krodho yeSAM taiH dvijairvipraiH 'dantaviprANDajA
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandhacampUkAvye mantarutkulitaduHkhAmbudhiyopamiva prANamahIpAlasya prayANasaMsUcaka bherIbhAGkAramivAkrandanArAvamAtanvAnamantarujjvalitaduHkhAgnijvAlAmiva zoNitadhArAmuTTintaM sArameyamavalokya, apArakaruNAkaro jIvandharo bahuprayatnairapi pratyujjIvayitumazaknuvAnaH paralokasamarthApanaparatantraM paJcamantramupAdikSan / zravasA paramaM mantraM manasA hanta mA spRzan / kukkuro vijahI prANAnduHkhalezavivarjitaH ||12|| candrodayAhvayagirau vimalopapAda 80 zayyAtale ruciravaikriyikAkhyadehe / arat sadaMzukaro navayauvanazrIH prAdurbabhUva sa sudarzananAmayakSaH ||13|| rAkAcandiradattadAsyamamalaM yasyAsyapaGkeruhaM netre vItanimepake'kalayatAM niSkampamInazriyam / pANI kalpakapallavapratighRNI mANikyabhUpojjvalA mUrtiH puSpitakalpapAdapalatAsphUrtistadAjRmbhata ||14|| dvijAH' ityamaraH, hanyamAnaM mAryamANam, antarabhyantara utkulitaH kUlamutkAntya vRddhiMgato duHkhAmbudhirasAtasAgarastasya ghoSaH zabdastamiva prANamahIpAlasya jIvitajagatIpateH, prayANasaMsUcakaH prasthAnanivedako yo bherIbhAGkArastamiva, AkrandanArAvaM rodanadhvanim, AtanvAnaM vistArayantam, antarabhyantara ujjvalitaH pradIpto yo duHkhAgnirvyathAvaizvAnarastasya jvAlAcistAmiva, zoNitadhArAM rudhirasantatim, udgirantaM vamantam, sArameyaM saramAsutaM kukkuramiti yAvat, avalokya dRSTvA, apArakaruNAkaro'nanta dayAsAgaraH, jIvandharaH satyandharasutaH, bahuprayatnairapi bhUriprayAsairapi pratyujjIvayituM pratyujjIvitaM kartum, azaknuvAmosemarthaH san, paralokasya svargAdeH samarthApane prApaNe paratantraM samartham, paJcamantraM namaskAramantram, upadideza, ' zala igupadhAdaniTaH ksaH' iti ksaH / paJcamantro'yaM yathA ' Namo harahaMtANaM Namo siddhANaM Namo AiriyANaM / Namo uvajjhAyANaM Namo loe savvasAhUNam' | zravaseti -- kukkuro maNDalaH, paramaM sarvotkRSTam, mantraM paJca namaskAramantram, zravasA karNena spRzan spRSTaM kurvan manasA cetasA mA spRzan no spRzan, duHkhasya lezena vivarjito duHkhalezavivarjitaH asAtAMzaparimuktaH san, prANAn - AyuH prabhRtIn vijahau tatyAja, 'ohAk tyAge' ityasya liTi rUpam / hanteti harSe / yadyasaumanasApi mantraM spRzettarhi sarvaduHkhena parivarjito bhavediti tattvam // 12 // candrodyAhvayagirAviti --- sa kukkuraH, candrodayAhvayagirau candrodayanAmaparvate, vimalaJca tadupapAdazayyAtalaJceti vimalopapAdazayyAtalaM tasmin nirmalopapAdazayanatale, devanArakANAM hi janma svAvAseSu nizciteSu zayanavizeSeSu bhavati / te ca zayanavizeSA 'upapAdazayyA' iti nAmnA prakIrtyante, devanArakA aga bhajanmAno bhavantIti tattvam / ruciro manoharazcAsau vaikriyikAkhyadehazca vaikriyikanAmazarIrazca tasmin, sragvI mAlAdharaH 'asmAyA medhAsrajo viniH' iti vinipratyayaH / sadaMzukadharaH sahastradhArakaH, navayauvanazrInUtanatAruNyalakSmIkaH, sudarzananAmayakSaH sudarzanAbhidhAnavyantaravizeSaH, prAdurbabhUva samutpanno babhUva / yo'STavi dhavyantaradevAnyatamaH / tathAhi - 'vyantarAH kinnarakimpuruSamahoragagandharvayakSarAkSasabhUtapizAcAH' iti // 13 // rAkAcandireti- -yasya sudarzanayakSasya tadA prAdurbhUtisamaya eva, amalaM niSkalaGkam, AsyamevapaGkeruhamityAsyapaGkeruhaM mukhakamalam, rAkAcandirAya pUrNimArajanIzAya dattaM dAsyaM yena tat tathAbhUtam, abhUditi zeSaH / vItaM gataM nimeSakaM pacamaspandanaM yayoste, netre nayane, niSkampayornizcalayormInayoH zrIH zobhA tAm, akalayatAm-abibhRtAm, pANI hastau kalpapallavayoH suratarukisalayayoH pratighRNI pratidvandvinau, AsatAmiti zeSaH, mANiktyAnAM ratnAnAM bhUSA AbharaNAni tAbhirujjvalA nirmalA, mUrtiH zarIram, puSpitA cAsau kalpapAdapalatA ceti puSpitakalpapAdapalatA kusumitakalpAnokahavallI tasyAH sphUrtiriva sphUrtiH 1. bhUSojjvalA ba0 /
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtho lambhaH tataH kalpataruSu pramodavASpavindUniva prasUnanikarAnava kiratsu dundubhisvaniteSu digantarAlavijRmbhiteSu, mandAravanakuTumbigandhavahastanandhaye mandasaJcAramanthare, ravikoTisadRkSeSu yakSeSu samantAtpraNAmadakSepu, maJjumaJjIraravamukharitadigantarAsu surAGganAsu madhuragAnakalA vilasitanartanakuzalAsu, suptotthita ivAyaM dizi dizi dRzaM vyApArayan vismayasaMmadapUrayoH saMgame nimagnaH, tatkSaNajanitAvadhijJAnataraNimavalambya prabuddhajIvakopadiSTamantraprabhAvavilasitadevabhUyaH, tatra jaye - tyAdizabdamukhara mukhairnilimpaiH saprazrayametya kirITamaNivRNirAjinIrAjitacaraNanI rejaivijJApitaM maGgalamajjanajinendrapUjAdikaM yathAniyogamAtanvan, jIvandharasvAmivarivasyAparAyaNaH parivAraiH saha tadupakaNThamATiTIke / tavArya mantraprabhavA mamedRzI vibhUtirityAdinutiM samAcaran / vidhAya pUjAmiha jIvakasya vai prAdAnmudA divyavibhUSaNAnyasau ||15|| [ smartavyo'smi mahAbhAga vyasanotsavayostvayA / karttavyo'haM kRtArthazcetyuktvA devastiro'bhavat // ] 81 zobhA yasya tathAbhUtA, ajRmbhata vavRdhe, pUrNatAruNyavatI babhUveti bhAvaH / upamAzArdUlavikrIDitacchandaH // 14 // tata iti--tatastadanantaram, kalpataruSu devAnokahepu, pramodabASpa vinduniva harSAM sIkarAniva prasUnanikarAn puSpasamRhAn, avakiratsu varSAtsu, dundubhInAM bherINAM svanitAni zabdAsteSu, digantarAleSu kASThAmadhyeSu vijRmbhitAni prasRtAni teSu mandAravanameva kalpAnokahakAnanameva kuTumbI gRhasthastasya gandhavaha eva vAyureva stanandhayo bAlakastasmin mandasaJcAreNa zanaiHzanairgamanena mantharo mandastathAbhUte, ravikoTibhi - bahubhiH sUryaiH sadRkSAH sadRzAsteSu yajJeSu vyantarAmaravizeSeSu samantAtparitaH praNAme namaskaraNe dattAH samarthAsteSu, maJjunA manohareNa maJjIraraveNa nUpura ninAdena mukharitAni vAcAlitAni digantarANi kASTAmadhyAni yAbhistAsu, surAGganAsu devISu, madhuragAnakalayA sundarasaMgItavaidagdhyA vilasitaM zobhitaM yannartanaM nRtyaM tasmin kuzalA niSNAtAstAsu satIpu, atra sarvatra 'yasya ca bhAve bhAvalakSaNam' ityanena saptamI, Adau suptaH pazcAdutthita iti suptotthitaH zayanAnantaramutthitaH sa iva dizi dizi pratidizam, vIpsArthe dvitvam, zaM locanam, vyApArayan saMcArayan, vismayazcAdbhutaM ca saMmadapUrazca harpasamUhazceti tau tayoH, saMgame saMmelane, nimagno buDitaH, tatkSaNaM tatkAlaM janitaM samutpannaM yadavadhijJAnameva avadhibodha eva taraNiH sUryastam, avalambya samAzritya tatprayogeNeti yAvat, jIvakena jIvanvareNopadiSTaH zrAvito yo mantraH paJcanamaskAramantrastasya prabhAveNa mAhAtmyena vilasitaM prAptaM yad devabhUyaM devatvam tat prabuddhaM jJAtaM jIvakopadiSTamantraprabhAvavilasitadeva bhUyaM yena tathAbhUtaH, ayaM kukkuracaro yakSaH, atra svAvAse, jayetyAdizabdairmukharANi vAcAlitAni mukhAni vadanAni yeSAM taiH, nilimyairdevaiH saprazrayaM savinayam, etyAgatya kirITamaNInAM mauliratnAnAM ghRNirAjibhiH kiraNapaGktibhirnIrAjite kRtArAtri ke caraNanIreje pAdAravinde yaistathAbhUtaiH sadbhiH, vijJApitaM niveditam, maGgalamajjanaM maGgalasnAnaM jinendrapUjA jinasaparyA cAdau yasmiMstat, kAryam, niyogamanatikramyeti yathAniyogaM yathAniyamam, Atanvan kurvan, jIvandharasvAmino varivasyAyAM pUjAyAM parAyaNastatparaH san, parivAraiH parijanaiH, saha sArdham, tadupakaNThaM jIvandharapArzvam, ATiTIke - AjagAma / 'TIkR gatau' ityasyAGapUrvasya liTi rUpam / " vArya mantraprabhaveti - he Arya ! he pUjya ! mama maNDalacarasya, IdRzI bhavannayanagocarA, vibhUtiraizvaryam, tatra bhavataH, mantraH paJcanamaskArAtmakaH prabhavaH kAraNaM yasyAstathAbhUtA, astIti zeSaH, ityAdinutimityevamAdikastutim samAcarankurvan asau yakSaH, iha rAjapuranagaropavane, jIvakasya jIvandharasya, pUjAM saparyAm, vidhAya kRtvA, mudA harSeNa, divi bhavAni divyAni tAni ca tAni vibhUSaNAni ceti divyavibhUSaNAni svargIyAbharaNAni tAni prAdAd dattavAn, veM pAdapUraNe nizcaye vA / vaMzasthendravaMzayorupa mizraNAdupajAtivRttam // 15 // [smartavyo'smIti - he mahAbhAga he maheccha ! ahameSa maNDalacaro jIvastvayA bhavatA vyasanotsavayoH 1 eSa zloko mudrita pustake nAsti / 11
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvye atha lalAnTatapatapanavimbe gaganakAnanamadhyapuJjIbhUtadabahutAzanasakAze, sazAvakamRgapUgena saha mUlatalamAzrite namerutarucchAye, sarorAjahaMsepu nalinamutsRjya patracchAyAmAzritepu dIrghikAjaleSu zapharodvartanairArkasaMtApAdiva kathatsu, zikhaNDisu nRttalIlAvirahe'pi bahabhAraM chatrIkRtya kekinIH sevamAnepu, madhukareSu gajagaNDatalAtkarNapAlImAzritepu, kusumAvacayazrAntAbhiH kA tAbhiH saha vyAtyukSikAM kartukAmA bhartAraH zanaiH zanainavApagAmAjagmuH / navApageyaM nalinekSaNAnAM dvijaarvairdraakkushlaanuyogm| vidhAya DiNDIramanojJahAsA calomihastairdizati sma pAdyam / / 16 / / tAvadyauvanadinamaNiprakAzaparivardhitAmodavakSomahacakravAkayugalAsu kAntikallolaniAlAsu maJjuguJjakalahaMsakAsvaparAsviva taraGgiNIpu purataruNIpu dayitaiH samaM saritamavagAhya jalakrIDAmatanvatIpu kazcidambhasi vikUNitekSaNaM hemayantravigalajjalairmuhuH / kAminImukhamasiJcadaJjasA candravimbamiva draSTumAgatam // 17 // duHkhasukhayoH, smartavyaH smaraNIyaH asmi / ahaM kRtArthaH kRtakRtyaH, kartavyo vidhAtavyaH / ityuktvA devo yakSaH, tiro'bhavat antardadhe / ] atha lalATantapatapanabimba iti-athAnantaram, lalATaM bhAlaM tapaHti lalATantapaM tacca tattapanabimbaJca sUryabimbaJceti tasmin , gaganakAMnanasyAntarikSAraNyasya madhye punIbhUto rAzIbhUto yo davahutAzano banAnalastasya sakAzaM sadRzaM tasmin sati, namerutarozchAyAvRkSasya cchAyAnAtapa iti namerutarucchAyam tasmin 'chAyA bAhulye' iti klIvanvam, sazAvakAnAM zizusahitAnAM mRgANAM hariNANAM pUgaH samUhastena, saha sArdham, mUlatalamadhastalam Azrite prApte sati, sarasi vidyamAnA rAjahaMsA iti sarorAjahaMsAstepu, kAsArasitacchada vizepeSu, nalinaM kamalam, utsRjya tyaktvA, patracchAyAM dalAnAtapam, Azritepu prAptepu sansu, dIrghikANAM vApikAnAM jalAni toyAni tepu, zapharANAM timInAmudvartanAni samucchalanAni taiH, AkasantApAt sUryakRtasantApAt , kvathatsu pacyamAneSu sansu, zikhaNDipu mayUrepa, nRttalIlAvirahe'pi nRtyakrIDA'bhAve'pi, bahabhAraM picchasamUham, chatrIkRtyAtapatrIkRtya, kekinIrmayarI:, sevamAnepa samupacaratsu satsu, madhukarepa bhramarepa, gajAnAM kariNAM gaNDatalAtkaTapradezAt, karNapAlI zravaNataTam, Azritepu prAkSepa sansu, kusumAvacayena puSpaboTanena zrAntAH khinnAstAbhiH, kAntAbhiH kAminIbhiH, saha sArdham, vyAtyukSikAM jalakelima, kartukAmA vidhAtumutsukAH, bhartAraH svAminaH, zanaiHzanairmandaM mandam, navApagAM pratyagrataraGgiIm, aajgmuraayyuH| navApageyamiti-iyamepA, navApagA nRtananadI, dvijAnAM pakSiNAmAravAH zabdAstaiH, drAk jhaTiti, nalinekSaNAnAM kamalalocanAnAm nArINAmiti yAvat, kuzalAnuyoga kSemapraznam, vidhAya kRtvA, DiNDIra eva phena eva manojJahAso manoharahAso yasyAstathAbhUtA satI, calormaya eva capalataraGgA eva hastAH karAstaiH, pAdyaM pAdodakam, dizati sma dattavatI // 16 // tAvadyauvaneti tAvat tAvatA kAlena, yauvanameva tAruNyameva dinamaNiH sUryastasya prakAzenAlokena parivardhitAmodaM samedhitaha vakSoruhacakravAkayugalaM kucakokayugmaM yAsu tAsu, kAntayo dIptaya eva kallolAstaraGgAstainilolAzcaJcalAstAsu, maJju manojJaM yathA syAttathA guJjanti zabdaM kurvanti yAni maJjIrakANi tulAkoTayastAnyeva kalahaMsAH kAdambA yAsu tAsu, aparAsu dvitIyAsu, taraGgiNIpu nadISu, iva yathA, purataruNIpu nagaranArIpu, dayitairvallabhaiH, samaM sArdham, saritaM savantIm, avagAra pravizya, jalena jale vA krIDA jalakrIDA tAM jalakelim, AtanvatISu vistArayantIpu satIpu kazcidambhasIti-kazcitko'pi nAyakaH, ambhasi salile, vikUNitekSaNaM saMkocitanayanam, draSTumavalokayitum, jalakrIDAmiti yAvat, AgatamAyAtam, aJjasA sAkSAt, candrabimbamiva zazimaNDalamiva, kAminImukhaM vanitAvadanam, hemayantrAtsuvarNayantrAdvigalanti patanti yAni jalAni toyAni taiH, muhuranekavAram, asiJcat sipeca / rathoddhatAvRttam 'rAnnarAviha rathoddhatA lagA' iti lakSaNAt // 17 //
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthoM lambhaH kAcana capalajaDApahRtadukUlapaTTe macivijitasphaTikapaTTe dhanajayanaphalake nakhativyAjena makaraketanasya jagajjayaprazastivarNAvalimiva vibhrANA, karanipIDanodIrNaraktimadhAgamiva vidrumayantranigalatpayodhArAM zayakAntisaMkrAtaraktavarNatayA kuGkamarasAnukAriNIM priyalapanatale saharSa vavarSa / sudatIkucakuDmalAgramAgattaruNaH kazcidasiJcadambubhiH / hRdayasthalajAtarAgakalpadrumavRddhaye kimu kAmukaH param / / 18 / / anyA kAcidvallabhaM vaJcayitvA sakhyA sAkaM vArimannA muhUtam / tasyA gAtrAmodalobhAdbhramadbhibhRGgAtA sAmunAliGgitA ca // 16 / / sarojinImadhyavirAjamAnA kAcinmRgAkSI kamanIyarUpA / vakSojakozA mRduvAhunAlA nAkSi vakrAyataphullapadmA / / 20 // cyutaiH prasUnairghanakezavandhAnmRgIdRzAM tArakite jale'smin / nirIkSyamANaM taruNaizcakAraiH kasyAzcidAsyaM zazabhRdbabhUva / / 21 / evaM jalakrIDAparAyaNepu purataruNeyu, taTinItaTAlaGkArabhUtayoH kuveramitrakuveradattanAmajaladhi kAcaneti-capalaM caJcalaM pakSe caJcalaH kRtatvara iti yAvat, yat jaDaM DalayorabhedAnjalaM nIraM pakSa jaDo dhU? nAyakastenApahRtaM dUrIkRtaM dukRlapaTTa yasmAttasmin , rucyA kAntyA vijitaH parAjitaH sphaTikapaTTaH sitopalaphalako yena tasmin , ghanazcAmau jaghanaphalakazca nitambapaTTazve ti ghanajaghanaphalakastasmin , nakhakSativyAjena nakharAghAtadambhena, makaraketanasya kAmasya, jagatAM jayo jagaJjayastribhuvana vijayastasya prazastiH kIyaGkanam, tasyA varNAvalirakSarapatistAmiva, bibhrANA dadhAnA, kAcana kAminI, karayoH pANyAnipIDanena saMmardanAtizayenodIrNA prakaTitA yA raktimadhArA rudhirasantatistAmiva, zayabArhastayoH kAntyA dIptyA saMkrAnto viparivartito raktavarNoM lohitavarNo yasyAstasyA bhAbastattA tayA, kuGkumarasaM kAzmIradravamanu karotItyevaM zIlA tAm, viTThamayantrAtpravAlanirmitayantrAnnigalantI cAso payodhArA ceti vidmayantranirgalatpayodhArA tAm, priyalapanatalaM vallabhavadanatale, saharpa sapramodam, vavarSa varSati sma / ___ sudatIti-tarugo yuvA, kazcitko'pi, kAmukaH priyaH 'priyaH kAmI ca kAmukaH' iti dhanaMjayaH, ArAt samIpe 'ArAdUrasamIpayAH' ityamaraH, zobhanA intA yasyAH sA sudatI svakIyavallabhA tasyAH kucakuDmalayoH stanamukulakayoragraM puraHpradezam, hRdayasthale manaHpradeze jAtaH samutpanno yo rAga eva protireva kalpadrumaH kalpavRkSastasya vRdvaya vardhanAya, kimu-iti vina, ambubhiH salilaH, paramanyantam, asiJcat sipeca // 18 // anyA kAciditi-anyA-itarA, kAcikApi, vallabhA, vallabhaM priyam, vaJcayitvA pratArya, muharta ghaTikAdvayaM yAvat, sakhyA sahacaryA, sAkaM sArdham, vAriNi jale magnA buDiteti vArimagnA, abhUditi zepaH, sA ca vallabhA, amunA vallabhena, tasyA vArimagnAyAH, gAtrAmodalobhAccharArasugandhilobhAna, bhramadbhiH pArzva paryaTadbhiH bhRGgaralibhiH, jJAtA buddhA, AliGgitA samAzliSTA ca / zAlinIvRttam // 16 // sarojinImadhyeti--sarojinInAM kamalinInAM madhye'bhyantare virAjamAnA zobhamAnA, kamanIyaM manojJaM rUpaM saundarya yasyAH sA, vakSaujI stanau kozAviva kamalakuDmalAviva yasyAH sA, vaktraM vadanamAyataphullapadmamiva vizAlavikasitAravindamiva yasyAH mA, kAcit kApi, mRgAkSI mRganayanI, nAlakSi no dRSTA, sarojinI sAdRzyAtpRthaG nAbhijJAteti bhaavH| upajAtivRttam // 20 // cyutairiti--mRgyA iva dRzI nayane yAsAM tAsAM mRgalocanAnAm, ghanazcAmA niviDazvAsau kezabandhazca kacabandhazceti ghanakezabandhastasmAt, cyutaH patitaH, prasUnaiH kusumaiH, tArakite saMjAtatArake vyApta iti yAvat, asmin jale navApagAnIre, taruNayuvabhiH, cakorai vaMjIvaH, nirIcyamANamavalokyamAnam, kasyAzcinkasyA api nAyikAyAH, AsyaM mukham, zazabhRccandraH, babhUva AsIt // 21 // ___ evaM jalakrIDAparAyaNeSviti-evamanena prakAreNa, purataruNeSu nagaranirjarepu, jalakrIDAyAM vArikelyAM parAyaNAstatparAsteSu satsu, taTinyA navApagAyAstaTasya tIrasyAlaGkArabhUte bhUparNAbhUte tayoH kuberamitrakubara
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 jIvandharacampUkAvye sambhUtayorguNamAlAsuramaJjarInAmadheyayoH kanyAratnayoH, candrodayasUryodayAbhidhaparasparapaTavAsacUrNoskarSaspardhayA parAjitA navApagAjalasnAtA mA bhUditi kRtasaMgarayoH, kuTTinyau, cUrNamAdAya, tatra tatra vicArya, krameNa jIvandharanikaTamAgatya, candrodayasUryodayayormadhye kaH zlAghya iti pRcchAJcakratuH / svAmI ca candrodayacUrNamUce zlAghyaM tadanyadbhUnakAlayogyam / AdyaM kiranvyomni samAvRtAliM nirdizya ca pratyayamAtatAna / / 22 / / tataH kumAraM kuruvaMzavIraM natvA ca nutvA vinivRtya ceTyau / svasvAminIsannidhimetya vegAdvijJApayAmAsaturevameva // 23 // ubhayozcUrNayorAttagandhabhAve same'pi ca / jIvakena vinirdiSTe zuzoca suramaJjarI // 24 // ullAsayAmAsa mukhAmbujAtaM candrodayo'yaM guNamAlikAyA / sUryodayo drAksuramaJjarIzrIvaktrAbjazopaM vyatanodvicitram // 25 // tataH parAbhavajanitadurAsAkaluSitacetanA suramaJjarI sakhyA guNamAlayA bahudhA prArthitApyakRtasnAnaiva nivRtya jIvakAdaparaM naraM na pazyAmIti nizvasya kRtasandhAbandhA ropAndhA kanyAgAraM prvivesh| datto nAmanI yayostathAbhUto jalabosAgarau tayoH sambhUte samutpanne tayoH, guNamAlAsuramaJjoM nAmadheye nAmanI yayostayoH, candrodayasUryodayAvabhidhe yayostau tathAbhUtau yo parasparapaTavAsacUrNI tayorunkarpa prakarpatAyAM spardhAsUyA tayA, parAjitA vijitA, Avayoriti zepaH, navApagAyA navanadyA jale nIre snAtA kRtasnAnA, mA bhUt na syAt , ityevaM kRtasaMgarayoH kRtapratijJayoH, kanyAratnayoH patiMvarAzreSThayoH 'jAtI jAtI yadutkRSTaM tadratnamihocyate' iti ratnalakSaNam, kuhinyau dAsyau, cUrNaM paTavAsadravyam, AdAya gRhItyA, tatra tatra tattatsthAneSa, vicArya vicAraM kArayitvA, krameNa kramazaH, jIvandharanikaTaM jIvakasamIpam, Agatya, candrodayasUryodayayoretannAmnoH, cUrNayoH, madhye, kazcUrNaH, zlAghyaH prazaMsanIyaH, iti pRcchAJcakratuH papracchuH / svAmI ceti-svAmI ca jIvandhAzca, candrodayacUrNa guNamAlAcUrNam, zyAdhyamuttamam, tadanyat taditarat , ghanakAlayogyaM prAvRTsamayAham, Uce jagAda / AdyaM prathama cUrNam, vyomni gagane, kiran prakSipan, samAvRtAH samAkRSTA alayo bhramarA yena taM tathAbhUtam, nirdizya pradA, pratyayaM vizvAsam, AtatAna ca vistArayAmAsa ca // 22 / / tataH kumAramiti-tatastadanantaram, ceTyau dAsyo, kuruvaMzavIraM kuruvaMzasubhaTam, kumArajIvandharam, natvA namaskRtya, nutvA ca stutvA ca, vinivRtya parAvRtya, svasvAminIsannidhiM guNamAlAsuramaJjarIsamIpam, vegAjavena, eTyAgatya, evameva pUrvoktaprakAreNaiva, vijJApayAmAsatuH kathayAmAsatuH / / 23 / / ubhayoriti-ubhayoguNamAlAsuramAryoH, AttagandhabhAve gRhItasaugandhye, same'pi sadRze'pi ca sati, suramaJjarI kuveradattatanayA, jIvakena jIvandhareNa, vinirdiSTe kathite, zuzoca zokacakAra // 24 // ullAsayAmAseti-ayamepaH, candrodayo nizAkarodgamaH pakSe tannAmA cUrNaH, guNamAlikAyAH kuberamitrasutAyAH, mukhAmbujAtaM vadanavArijam, ullAsayAmAsa prahRSTaM cakAra, sUryodayo divAkarodayaH pakSe tannAmA cUrNaH, drAk jhaTiti, zriyopalakSitaM vaktrAbjaM zrIvaktrAbjaM suramaJjAH zrIvaktrAbjamiti suramaJjarIzrIvaktrAbjaM tasya zopaH zopaNaM tam, vyatanoccakAra, iti vicitramadbhutam, parihArastUktaH / virodhAbhAso'laGkAraH / indravajrAvRttam 'tyAdindravajrA yadi tau jagau gaH' iti lakSaNAt // 25 // tataH parAbhaveti-tatastadanantaran, parAbhavena parAjayena janitA samutpannA yA durAsadA dupprApyA vikaTeti yAvat , IrSyA matsaratA tayA kaluSitaM malinaM cetanaM cittaM yasyAH sA, suramaJcarI, sakhyA vayasyayA, guNamAlayA, bahuvA vividhaprakAreNa, prArthitApyabhyarthitApi, na kRtaM snAnaM yayA tathAbhUtaivAvihitamajanaiva, nivRtya navApagAtIrAtpratyAvRtya, jIvakAt satyandharasutAt , aparaM bhinnam, naraM puruSam, na pazyAmi
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthoM lambhaH vayasyAviprayogena guNamAlA zuzoca saa|| candrikAyA viyogena prAtarutpalinI yathA // 26 / / tAvatsakthijavapraNunnapavanAToponkaTotpATitaiH zAkhAnAM valayanirabhragagane'pyabhrabhramaM bhAvayana / hAhAkAraparAJjanAnviracayana rAjJo madAndho gajo vegAjaGgamazailarAjagarimA paurabraja prAvizat / / 27 / / karaTodyanmadAmbhobhiH mRjanakallolinIyugam / adhAvanmattakumbhIndro guNamAlArathaM prati / / 28 / / tadA parijaneSu pariNatakareNurAjabhayena dUradUramapasarpatsu, kasmiMzciddhAtrIjane samasukhaduHkhatayA mAM hatvA sA hanyatAmiti guNamAlAyAH purataH sthite, hateti zabdamukharepu samIpavatiyu janeSu, karuNApariNAhitahRdayo jIvandharaH samupetya, kesarIva siMhanAdapratidhvanitadiktaTo helayaiva sindhuraM bhokaramapi sUkaraM vidhAya tadIyaskandhamalaGkurvana, kumbhasthalasAmyavilulokipayeva kumbhasthale karaM, tasyAH stanakalaze dRSTiM, manasi tatprastAvaM ca vitastAra / nAvalokayAmi, ityevam, nizvasya nizvAsamAdAya, kRto vihitaH sandhAyAH pratijJAyA dhanyo yayA sA, ropeNa krodhanAnyA vivekarahitA, satI, kanyAgAraM kanyAgRham, praviveza praviSTavata / vayasyAviprayogeneti-sA pUrvoktA guNamAlA, vayasyAyA AlyA viprayogo virahastena, candrikAyA jyotsnAyAH viyogena viraheNa, prAtarupalinI yathA prabhAtapadminIva, zuzoca zokamakArSIt // 26 // atha gajopadravaM varNayitumAha-tAvat tAvatA kAlena, sakthinAmUrUNAM javena vegena praNunnaH prerito yaH pavanATopo vAyuvistArastenotkaTaM vikaTaM yathA syAttathotpATitAni nirmUlitAni taiH, zAkhAnAM valayaH zAkhAsamUhaiH, nirabhragagane'pi nirmeghAkAze'pi, abhrANAM meghAnAM bhramaH saMzayastam, bhAvayan utpAdayan , janAMllokAn , hAhAkAre hAhAzabde parAstatparAstAn , viracayan kurvan , jaGgamazailarAjasya gaccha parvatezvarasyeva garimA gauravaM yasya saH, tathAbhUtaH, madena dAnenAnyo vigatadRSTiH, rAjJaH kASTAGgArasya, gajo hastI, pauraba nAgarikasamUha, prAvizat praviveza / zArdUlavikrIDitaM cchandaH // 27 // karaTeti-madA evAmbhAMsIti madAmbhAMsi karaTAbhyAM gaNDAbhyAmudyanti niHsaranti yAni madAmbhAMsi dAnajalAni taiH, kallolinIyugaM nadIdvayam, sRjan racayan , mattakumbhIndro gandhagajendraH, guNamAlArathaM prati guNamAlAsyandanamuddizya, abAvat vegena jagAma / / 28 / / tadeti-tadA gajAkramaNakAle, parijaneSu parivArapuruSeSu, pariNatasya kRtatiryagdantaprahArastha kareNurAjasya gajendrasya bhayaM trAsastena, dUradUramatidUram, apasarpatsu gaccha-su satsu, kasmiMzcitkasminnapi, dhAtrIjane-upamAtRjane, same sukhaduHkhe yasyAstasyA bhAvastattA tayA, mAM dhAtrIm, hatvA mArayitvA, sA guNamAlA, hanyatAM mAryatAm, ityetadabhiprAyega, guNamAlAyAH, purato'gre, sthite vidyamAne sati, samIpavartiSu nikaTastheSu nareSu, puruSeSu, hatA mRtA, ityevam zabdairdhvanibhimukharA vAcAlAsteSu tathAbhUteSu satsu, karuNayAnukampayA parigAhitaM vistAritaM hRdayaM cittaM yasya saH jIvandharo vijayAsUnuH, samupetya samAgatya, kesarIva siMha iva, siMhanAdena cvelAraveNa pratidhvanitAni pratinAditAni diktaTAni yena tathAbhUtaH san , helayaiva, krIDayaiva, bhIkaramapi bhayotpAdakamapi, sindhuraM hastinam, sUkaraM varAhaM nilamiti yAvat, vidhAya kRtyA, tadIyaskandhaM tatsambandhiIvApRSTham, alaGkurvan zobhayan tatra sthitaH sanniti yAvat , kumbhasthalena gaNDasthalena yat sAmyaM sAdRzyaM tasya vilulokivA dikSA tameva, kumbhasthale gaNDasthale, karaM hastam, tasyA guNamAlAyAH, stanakalaze kucakumbhe, dRSTiM nayanam, manasi cetasi, tasyAH prastAvastaM guNamAlAvasaram ca, vitastAra vistArayAmAsa / 1. prabhugna- mu0|
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampRkAvye madakalakalabhasya yAnatulyA gatiriha yUthapayUthikAbhakezyAH / mRdukaranibhamUjhayugmamasyAH kucayugamAtanute ca kumbhasAmyam / / 26 / / iti manasi cintayannava paJcazaraprahAraparavazo gajagajamAlAnamAnIya, sahacaraiH saha rathamalaGkurvana, gajavijJAnaprazaMsAparaiH pauraiH stUyamAno nijamandigantaraM praviveza / sAkSAtpaJcazaraM kumAramatulaM nidhyAya 'ruddhvA taraM ____ kAmArtA guNamAlikA ca sadanaM gatvA ciraM vihvalA / dhyAyantI manasA tameva satataM santApazupyanmukhI pRSTApyatra sakhIjanairbahutaraM naivottaraM sA daI / / 30 / / balavadasvasthA guNamAlA kandarpa nindAmevamakarot kusumAyudha paJca te kalarambA niyatA lakSyajanastvanakakaH / iti cedahame kikA kathaM vA gamitAnantazaraizca paJcatAma // 31 / / madakaleti-yUthapo gaNanAthI gajazreSTha iti yAvat , tasya yA yUthikA vaiziSTayArthamadhimastakaM dhAritA mAgI 'juhI' iti prasidvA puSpasantatiH tadAbhAstattalyAH kezAH kacAH yasyAstasyAH, asyA guNamAlAyAH, gatigamanam, iha loke, madakalazcAsau madotkaTazcAsau kalabhazca karI ceti madakalakalabhastasya, 'madotkaTastu maDhakalaH' ityamaraH / yAnena gamanena tulyA sadRzIti yAnatulyA, UruyugmaM sakthiyugalam, mRdukaranibhaM komalazuNDAdaNDasadRzam, astIti zepaH / kucayugaM ca stanayugmaM ca, kumbhasAmyaM gaNDasthalasAdRzyam, Atanute vistArayati / puSpitAgrAvRttam 'ayuji nayugarephato yakAro yuji ca najo jaragAzca puSpiAtAgrA' iti lakSaNAt // 26 // iti manasIti--iti pUrvoktaprakAreNa, manasi cetasi, cintayanneva vicArayanneva, paJcazarasya kAmasya grahAreNAghAtena paravazaH parAyattaH, jIvandharaH, gajarAjaM karIndram, AlAnaM bandhanastambham, AnIya prApathya, sahacaraH sakhibhiH, saha sArdham, rathaM syandanam, alaGkurvan zobhayan , gajavijJAnasya hastivijJAnasya prazaMsAyAM zlAghAyAM parAstatparAstaH, pora nAgara :, stUyamAno nRyamAnaH san, nijamandirAntaraM svasadanAbhyantaram, praviveza praviSTavAn / sAkSAditi-atulamanupamam, kumAraM jIvandharam, sAkSAtpratyakSam, paJcazaraM kAmam, nidhyAya nitarAM dhyAtvA taM pratyakSakAmaM matveti yAvat, antaraM hRdaye ruddhvA sthApayitvA, kAmena madanavyathayArtA pIDiteti kAmArtA, guNamAlikA ca kuberamitratanayA ca, sadanaM gRham, gatvA brajitvA, ciraM cirakAlaparyantam, vihvalA vicittA abhavaditi zepaH / atra sadane, manasA cetasA, satataM sarvadA, tameva jIvandharameva, dhyAyantI cintayantI, santApena madanajatApena zupyanArasIbhavanmukhaM vaktraM yasyAstathAbhUtA, sA guNamAlikA, sIjanaiH sahacarIsamUhaiH, bahutaramanekavAram, pRSTApya nuyojitApi, uttaraM pratyuttaram, naiva dadaM na ittavatI // 30 // valavadasvastheti-balavadasvasthA-atizayenAsvasthA, guNamAlA, evaM bacyamANaprakAreNa, kandapasya kAmasya nindrAmapavAdama. akaroda vyadhAta / kusumAyudheti-kusumameva puSpamevAyudhaM zastraM yasya tatsambuddhI he kusumAyudha he madana ! te bhavataH, kalambAH bANAH niyatA niyatasaMkhyAkAH paJceti yAvat, lakSyajanastu zaravyajanastu, anekako vividhaH astIti zepaH, itAtyam, yadyadi, tarhi, ekikA ekAMkinI, ahaM guNamAlA, anantazarazca saMkhyAtItabANezva, paJcatAM paJcasaMkhyAtvam mRtyuM ca mRtaprAyadazAmiti yAvat , kathaM vA kena prakAreNa vA, gamitA prApitA / tava niyatakalamvA anantAH kathaM jAtA, ahamekikA cataH paJcatAM kathaM prApiteti virodhaH, parihArastUtaH / 'paJcatA mRtyumAtre'pi paJcabhAve'pi paJcatA' iti vizvalocanaH // 31 // 1. rUDhAntaraM mu0|
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtho lambhaH iti bahudhA pralapantI, tIvanaramadanasantApamasahamAnA kSaNaM dhanasAradIpikAparisare kSaNamupavanataTamaJjalanikuJja kSaNamAstRtakusumatalpa kSaNaM mRdulapravAlazayyAtale kSaNaM sukumArahaMsatRlazayane kSaNaM nakkadalIkAnane kAlaM kSipantI, krameNa padikAM vilikhya, kaJcana krIDAzukaM jIvandhagaya prAhaipIt / jIvandharo'pi bahudhA virahAgnilIDha maGga dadhannijagRhopavane nipaNNaH / citre vilikhya kamanIyatamaM tadaGga niHzvasya vizvamahitaH suciraM luloke / / 32 / / tAvadAgatya cATuvacanacatureNa kAreNa prasaMgAtsamarpitaM patraM phalitamanorathasuratapatramivAdAya tatkSaNameva draSTukAmo'pyAnandavASpaniruddhanayanamAgatayA vinito modaparIvAhaM kathaM kathamapi niyamya jIvandharo vAcayati sm| madIyahRdayAbhidhaM madanakANDakANDodyataM' navaM kusumakandukaM banataTe tvayA coritam / vimohakalitotpalaM rucirarAgasatpallavaM tadadya hi vitIryatAM vijitakAmarUpojjvala / / 33 // iti bahudheti-itIttham, bahudhA nAnAprakAreNa, prapantI nirarthaka kathayantI, 'pralApo narthakaM vacaH' inyamaraH / atizayena tIvastIvrataraH sa cAsau madanasantApazceti tIvrataramadanasantApastaM tISaNatarakAmatApam, asahamAnA soDhumazaknuvatI, kSaNaM kSaNakAlaM yAvat, ghanasArasya ka'rasya dIrvikA vApikA tasyAH parisaro nikaTapradezastasmin , kSaNam, upavanataTe vidyamAnaM yanmanjulanikuJja tasmin udyAnataTakamanIyalatAgRhe, kSaNam, AstRtaM vistAritaM yatkusumAnAM puSpANAM talpaM zayana tasmin, kSaNam, mRdulAzca te kAmalAzca te pravAlAzca kisalayAzca ti mRdulapravAlAsteSAM zayyAtalaM zayanapRSTaM tasmin, kSaNam, sukumAramatimRdulaM yaddhaMsatUlazayanaM tasmin , kSaNam, navaM ca tat kadalIkAnanaJceti navakadalIkAnanaM tasmin pratyagramocArAme, kAlamanehasam, kSipantI gamayantI, krameNa kramazaH, patrikA saMdezapatrIm, vilikhyAGkayitvA, kaJcana kamapi, krIDAzukaM kelikIram, jIvandharAya jIvakAya, prAhaipItpreSayAmAsa / 'hi gatau vRddhau ca' ityasya luGi rUpam / 'sinci vRddhiH parasmaipadepu' iti vRddhiH / / jIvandharo'pIti--vizvairmahito vizvamahitaH sarvapUjitaH, jIvandharo'pi jIvako'pi, bahudhA bahuprakAreNa, virahAgninA vipralambhAnalena lIDhaM vyAptamiti virahAgnilIDham, ajhaM zarIram , dadhan vin, nijagRhasya svabhavanasyopavane vATikAyAm, nipaNNa upaviSTaH san , kamanIyatamamatimanoharam, tasyA aGga tadaGga guNamAlAzarIram, citre Alekhye, vilikhya likhitvA, niHzvasya sAkSAtyAptyabhAvajanyaduHkhena dIrgha zvAsamAdAya, suciraM sudIrghakAlena, luloke'drAIt / vasantatilakAvRttam // 32 // tAvadAgatyeti tAvat tAvatA kAlena, Agatya sametya, cATuvacane madhurAlApe caturo vidagdhastena, kIreNa zukena, prasaGgAdavasarAt , samarpitaM pradattam, patraM saMdezakargalam, manoratha eva surataruriti manorathasurataruH, phalitazcAsau manorathasurataruzceti phalimanorathasurataru tasya patramiva, phalitavAJchitakalpAnokahakisalayamiva, AdAya gRhItvA, draSTukrAmo'pyavalokayitumanA api, AnandabAppeNa harpAzruNA niruddho'varUdro nayanamArgo yasya tasya bhAvastattA tayA, vinitaH prAptAntarAyaH, jIvandharo jIvakaH, kathaM kathamapi kena kenApiprakAreNa, modaparIvAhaM praharSaparamparAm, niyamya, nirudhya, vAcayatisma vAcayAmAsa / madIyeti-vijitaH parAjitaH kAmo yena tathAbhUtena rUpeNa saundaryeNojjvalo vimalastatsambuddhau he vijitakAmarUpojjvala ! vanataTe kAnanatIre, tvayA bhavatA, madanasya kAmasya kANDo bANa eva kANDo daNDastenodyatamucchAlitam , 'kANDo'strI vargabANArthanAlAvasaravAriSu / daNDe prakANDe rahasi stambe kutsitakunsayoH' 1. bhidho, ba0 / 2. dyato ba0 // 3 kanduko ba0 / 4. coritaH ba0 / 5 sa eSa hi ba0 /
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvye AnandavAppa saMruddhakandharo gadgadaM paThan / tadevaM vililekhAzu patraM tAM prati modataH / / 34 / / mama nayanamarAlI prApya te vaktrapajhaM tadanu ca kucakozaprAntamAgatya dRSTA / viharati rasapUrNe nAbhikAsAramadhye yadi bhavati vitIrNA sA tvayA taM dadAmi / / 35 // tAvadantarujjvalitamanasijAgnidhUmanikareNeva nizvAsena nIlamaNIkRtanAsAmauktikA, kSAmakSAmAGgatayA valayIkRtakanakomikA, mukhasudhAkarakaumudIliptatayeva paripANDaratanuvallI, bhAvanAprakarSavazena dizi dizi parisphurantaM jIvandharamAlokya pratyutthAnAya kRtaprayatnApi mRNAlakomalairaGgairapArayantI, preSitazukAgamanavilambAsahatayA trastaikahAyanakuraGgIvApAGgataraGgAndizi dizi kirantI guNamAlA, samAgataM jAtyA kRtyena ca patriNaM zukamudvIkSya, ehyehi na sahe vilambamiti samAlapantI, sannihitaM taM tatsamayajAtapramodocchUnAGgatayA sphuTitakaJcukena bhujayugalenAdAya ca patraM nirantaraiti vizvalocanaH, madIyahRdayAbhidhaM maccittanAmadheyam , navaM nUtanam , kusumakandukaM puSpamayagendukam, coritamapahRtam , adyAsmin divase, vimohena vibhrameNa kalitotpalaM stotpalam , rucireNa manojJena rAgeNa premNA satpallavaM vidyamAna kisalayam, tat pUrvoktaM kusumakandukam , hi nizcayena, vitIryatAM pradIyatAm , rUpakAlaGkAraH / pRthvIcchandaH // 33 // AnandabASpeti-AnandabAppeNa hAzruNA saMrudvo niruddhaH kandharo galo yasya tathAbhUtaH, jIvandharaH, gadgadaM bhinnasvaraM yathA syAttathA, tatpatram , paThan vAcayan , tAM prati guNamAlAmuddizya, modataH saMmadAt , Azu kSipram, evaM vakSyamANaprakAram , patraM saMdezakargalam , vililekha likhitavAn // 34 // mama nayanamarAlIti-mama jIvandharasya, nayanamarAlI locanahaMsI, te bhavatyAH, vaktrapamaM mukhakamalam , prApya labdhvA, tadanu ca mukhakamalaprAptyanantaram , kucakozaprAntaM stanakuDmalopAntam , Agatya sametya, hRSTA prasannA satI, rasapUrNe snehasalilapUrNe, nAbhireva kAsAro nAbhikAsArastundisarovarastasya madhye'bhyantare, viharati vihAraM karoti, krIDatIti yAvat , sA mama nayanamarAlI, tvayA bhavatyA, vitIrNA pradattA, bhavati jAyate, yadi cet, tarhi taM tvadIyahRdayAbhidhaM kusumakandukam , dadAmi vitarAmi / rUpakAlaGkAraH / mAlinIcchandaH // 35 // tAvadantariti-tAvat tAvatA kAlena, antamadhyehRdayam, ujjvalito jvAlAyukto yo manasija eva kAma evAgnirvaizvAnarastasya dhUmanikareNeva dhUmrasamRheneva, niHzvAsena zvAsocchAsapavanena, nIlamaNIkRtaM nAsAmauktikaM yayA sA zyAmalIkRtanAsikAmuktAphalA, kSAmakSAmamatizayena kRzamaGgaM zarIraM yasyAratasyA bhAvastattA tayA, valayIkRtA hastAbharaNIkRtormikAGgulIyakaM yayA sA, mukhameva vaktrameva sudhAkarastasya kaumudyA jyotsnayA liptatayeva, vyAptatayeva, paripANDurA dhavalapItA tanuvallI zarIralatA yasyAH sA, bhAvanAyAH saMskArasya prakarSa AdhikyaM tasya vazastena, dizi dizi pratikASTham, parisphurantaM dedIpyamAnam, jIvandharaM jIvakam, Alokya dRSTvA, pratyutthAnAya pratyudgamanAya, kRtaprayatnApi vihitAyAsApi, mRNAlakomalavisamRdulaiH, aGgaravayavaiH, apArayantI samarthA na bhavantI, preSitaH prahito yaH zukaH kIrastasyAgamane pratyAvartane vilamba kAlakSepaM na sahate tasyA bhAvastayA, vastA cAsau bhItA cAsAvekahAyanakuraGgI caikavarSahariNI ceti vastekahAyanakuraGgI tadvat, apAGgataraGgAn kaTAkSabhaGgAn , dizi dizi pratyAzam, kirantI prakSipantI, guNamAlA, samAgataM samAyAtaM, jAtyA jJAtyA, kRtyena ca kAryeNa ca, patriNaM pakSiNaM pakSe patrayuktam, zukaM haritacchadam, udvIcaya udavalokya, ehyahi Agaccha-Agaccha, vilamba kAlakSepam , na sahe na soDhuM zaknomi, ityevaM samAlapantI samAlApaM kurvantI, sannihitaM nikaTavartinam, taM kIram, tatsamayajAtena tatkAlotpannena pramodena 1. vANyA ba0 / 2. pANDura ba0 /
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtho lambhaH nipatitairapAGgaiH sarvatra mapilipta iva vicitre patre ramaNIyAkSaramaNInapazyantI, prItilatApuSpAyamANamandahAsadhavalIkRte tasminvilikhitaM padyaM vAcayantI vAcAmagocaramAnandamabhajata / te tadidaM vRttamavetya kanyakAyAH pitarAviGgitaceSTitAdibhizca / mumudAte sma varo hi yogyabhAgyaprathito durlabha eva bobhavIti / / 36 / / tadanu gandhotkaTAntikaM nItAbhyAM kAmyAJcidAmuSyAmANAbhyAmimaM vRttAntaM zravaNapuTenAtrAyAzcaryavRttirayaM manasyAmomAtanvan rasanayAnumativacanamakarandaddhArAmudbhirati sma / zubhaMyuguNasampanne muhUrte guNamAlikAm / putra kubera mitrasya pariNinye'tha jIvakaH / / 37 / / tadA pariNayocitabhUSAve pojjvalaH sAkSAtkandarpa iva santarpitasakalamanujanayanaH kuruvaMzavIro jIvandharaH samma vistAritalocanAbhyAM nayamAlAnandinImapi vinayamAlAnandinIM guNamAlAM vilokayAmAsa / harpeNocchUnaM sthUlamaGga N deho yasyAstasyA bhAvastattA tayA sphuTitaM bhujayugalasya pInatayA bhinnaM kaJcukaM kUrpAsakaM yasya tena, bhujayugalena praveSTadvayena 'bhujavAhU praveSTo do:' ityamaraH, AdAya gRhItvA ca patraM jIvanvarapreSitaM saMdezakargalam, nirantaraM nirvyavadhAnaM yathA syAttathA nipatitairupari prAptaiH, apAGgaiH kaTAkSaiH, sarvatra sarvapradezeSu, lipta iva melAnandavyApta iva, vicitre'dbhutaprakAre, patre sandezakagale, ramaNIyAkSarANyeva sundaravarNA eva yo ratnAni tAn apazyantI anavalokayantI, prItilatAyAH snehavratateH puSpAyamANena kusumAyamAnena mandahAsena dhavalIkRte valakSIkRte, tasmin patre, vilikhitamaGkitam, padyaM sandezazlokam, 'mama nayanamarAlI' ityAdikam paThantI, vAcAM girAma, agocaramaviSayam, AnandaM harSam, abhajata prAptavatI / tadidamiti - - mAtA ca pitA ceti pitarau mAtApitarau ' mAtApitarau pitarau mAtarapitarau svasU janayitArau' ityamaraH, iGgitaM hRdvato vikAraH, ceSTitaM zArIrikaceSTA, te Adau yeSAM taiH kanyakAyAH patiMvarAyAH idaM tatpUrvoktam, vRttamudantam, avetya jJAtvA mumudAte sma prasannau babhUvatuH, hi yataH, yogyabhAgyena samIcInAdRSTena prathitaH prasiddhaH, varo vareNyaH, durlabha eva duSprApya eva, bobhavIti atizayena bhavati, 'dhAtorekAcI halAdeH kriyAsamabhihAre yaG' iti yaG, 'yaGo'ci ca' iti yaGo luk // 36 // tadanviti -- tadanu tadanantaram, gandhotkaTasya vaNigvarasyAntikaM nikaTam, nItAbhyAM preSitAbhyAm, kAbhyAMcit AmuSyAmANAbhyAM guNamAlAsambandhibhyAm, puruSAbhyAmiti yAvat, imaM pUrvoktam, vRttAntaM samAcAram, zravaNapuTena karNapuTena, AghrAya gRhItvA AzcaryavRttirvismitamanAH ayaM gandhotkaTaH, manasi svAnte, AmodaM harSam, Atanvan vistArayan, rasanayA jihvayA, anumativacanameva svIkRtivANyeva makarandhArA puSpAsavazreNistAm, udvirati sma prakaTayati sma // zubhaMyuguNasampanna iti - athobhayapakSagatapramukhajanasvIkRtyanantaram, jIvako jIvandharaH, zubhamasti yeSAM te zubhaMyavaH 'ahaMzubhamoryus' iti matubarthe yuspratyayaH, zubhaMyavazca te guNAzceti zubhaMyuguNA maGgalaguNAstaiH sampanne sahite, muhUrte samaye, kuberamitrasya tannAmno vaNigvarasya putrIM tanayAm, guNamAlikAm, pariNinye pariNItavAn, udavodeti bhAvaH // 37 // tadeti tadA pariNayanakAle, pariNayocitAbhyAM vivAhayogyAbhyAM bhUSAvepAbhyAmalaGkaraNanepathyAbhyAmujjvalaH zobhamAnaH, sAkSAtkandarpa iva, pratyakSakAma iva, santarpitAni prItAni sakalamanujAnAM nikhilanarANAM nayanAni locanAni yena saH, kuruvaMzavIraH kuruvaMzasubhaTaH, jIvandharo jIvakaH, sammadena harSeNa vistArite vardhite ye locane nayane tAbhyAm, nayamAlayA nItiparamparayA nandayatItyevaM zIlA tAmapi satIm, na tathAbhUtAmiti vinayamAlAnandinImiti virodhaH, pakSe vinayasya namratAyA mAlA paktistayA nandinIM nandanazIlAmiti, guNamAlAM kuberamitraputrIm, vilokayAmAsa dadarza / 12
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 jIvanracampUkAvye kusumAtizAyi sukumAramaGgakaM dadhatI nabhaHsthalanikAzamadhyamam / kusumeSukArmukalateva bhAti yA vivalI tadaGgalisusandhirekhikA // 38 // yasyAH sudhAsamarasAdharapallavAye mandasmitaiH kusumitaiH kuruvaMzaketoH / netrAmbuje tu phalite hRdayaM rasasya dhArAmasUta sapadIti vicitrametat // 36 // tAnAmupAyaM kurusantAnakuJjaraH / cikrIDAdhityakAbhAge ciraM modmahIbhRtaH // 40 // iti mahAkaviharicandraviracite zrImati jIvandharacampU kAvye guNamAlAlambho nAma caturtho lambhaH kusumAtizAyIti - kusumaM puSpamatizeta ityevaM zIlamiti kusumAtizAyi, sukumAramatimRdulam, nabhaHsthala nikAzaM gaganopamAnaM zUnyamatikRzamiti yAvat, madhyamamavalagnaM yasya tat 'madhyamaM cAvalanaM ca madhyo'strI' ityamaraH, aGgakaM zarIram dadhatI bibhratI, trivalyo nAbheradhastAdvidyamAnAstisraH rekhA evaM tadaGgulInAM kAmakarazAkhAnAM susandhirekhikAH saGgama lekhikA yasyAM tathAbhUtA yA guNamAlA, kusumepormadanasya kArmukalateva cApavallarIva, bhAti zobhate / upamAlaGkAraH / maJjubhApiNIvRttam 'sajasA jagau bhavati maJjubhASiNI' iti lakSaNAt // 38 // yasyA iti-yasyA guNamAlAyAH, sudhAsamaH pIyUSatulyo raso yasya sa cAsAvadharapallavazca tasyAgre, kusumitaiH puSpavadAcaritaiH, mandasmitairmandahasitaiH kuruvaMza ke torjIvandharasya, netrAmbuje nayanakamale phali saJjAtaphale babhUvaturiti zeSaH / hRdayaM tu cittaM tu sapadi zIghram, rasasya phalasArasya dhArAM santatim asUta janayAmAsa ityetat, vicitramAzcaryam, astIti zeSaH / ye phalite tayoreva rasadhArotpattirupapadyate, atra tu sthAnabhedAdAzcaryamiti bhAvaH / guNamAlAyA adharabimbe mandasmitaM dRSTvA jIvantharasya netre saphale jAte, hRda yaJca tasya zRGgArarasAplutaM babhUveti parihAraH / asaGgatiralaGkAraH / vasantatilakAvRttam // 36 // 2 tAmenAmiti - ayameSaH, kurusantAnakuJjaro jIvandharagajaH, enAM tAm guNamAlAm, upayasya vivAhya, modIbhRtaH samma zailasya 'mutprItiH pramado harpaH pramoda modasammadAH' ityamaraH, adhityakAbhAge upari bhAge 'upatyakAdrerAsannA bhUmirUrdhvamadhityakA' ityamaraH, ciraM cirakAlaparyantam, cikrIDa krIDati sma | rUpakAlaGkAraH // 40 // iti mahAkaviharicandraviracite zrImati kaumudIvyAkhyAdhare jIvandharacampUkAvye guNamAlAlambho nAma caturtho lambha:
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamo lambhaH zatrujIvakabalIkaraNeSu dakSajIvakavalaM manasaiva / Alihannatha karI tRNarUpaM prAgiva svakavalaM vijahau saH // 1 // kuNDalena hataH so'yaM kuNDalIkRtadurmadaH / roSa sormikamAtene kaTakAzritakuJjaraH // 2 // tadetannizamya vizAMpatirvizAlakrodhAnalaM vanaukaHsaGghavijayena saJjAtaM vallakIvijayena pallavitamanaGgamAlAsaGgena sandIpitaM zuNDAlapatiziromaNDalakuNDalatADanena jAjvalyamAnaM kumAranikAreNa zizamayipuH kASThAGgAraH, saMgare bhaGguraM kumAraM hastagrAhaM gRhIdhvamiti mathanapramukhAnniyojya, saMyojya ca gajarathaturagapAdAtazabalena balena saha prAdeSIt / valaM purodhAya rathAdhirUDhaH pracaNDavRttirmathanazcacAla / jJAtvA kumAro'pi sahAyajuSTo rathI yuyutsU ripumAnaze tam / / 3 / / zatrujIveti-atha jIvandharakRtatADanAnantaram, sa pUrvoktaH, karI hastI, zatrujIvAnAmarAtiprANAnAM kabalIkaraNeSa grAsIkaraNeSa, dakSaH samarthoM yo jIvako jIvandharastasya balaM zaktyatizayam, atha ca kasyAtmano balaM kabalaM, dakSajIvasya parAkramapaTujIvandharasya kabalamAtmabalameva kabalaM grAsam, manasaiva cetasaiva, Alihan AsvAdayan san , prAgiva pUrvamiva, tRNarUpaM ghAsAtmakam, svakabalaM svagrAsam, vijahI tatyAja, 'ohAk tyAge' ityasya liTi rUpam / svaagtaacchndH|| 1 // kuNDaleneti-kuNDalIkRtA namrIkRtA durmadA durmAnino yena saH, so'yaM pUrvoktaH, kaTakAzritazcAsaukuJjarazceti kaTakAzritakuJjaraH senAgato rAjadhAnIgato vA hastI 'kaTako'strI rAjadhAnyAM sAnau senAnitambayoH / valaye sindhulavaNe dantidantavibhUpaNe' iti vizvalocanaH, kuNDalena valayena hastakaTakeneti yAvat 'kuNDalaM karNabhUpAyAM pAze'pi valaye'pi ca' iti medinI, hatastADitaH san , somikaM sataraGgam, uttarottaravardhamAnamiti yAvat , roSaM krodham, Atene vistArayAmAsa // 2 // tadetaditi-tadetat kuJjarAhAravarjanavRttam, nizamya zrutvA, vizAmpatiH prajApatiH, vanaM kAnanamokaH sthAnaM yeSAM te vanaukasaH zabarAsteSAM saGghaH samUhastasya vijayaH parAjayastena, saJjAtaM samutpannam, vallakyAM vINAyAM vijaya utkarSaprAptistena, pallavitaM vRddhiGgatam, anaGgamAlAsaGgena tannAmAGganAsamAgamena, sandIpitaM sandhukSitam, zuNDAlapatergajendrasya ziromaNDalaM mUrdhamaNDalaM tasya kuNDalena hastakaTakena tADanaM pIDanaM tena, jAjvalyamAnamatizayena prajvalantam, vizAlacAsau krodhAnalazceti vizAlakrodhAnalastam prabhUtakopapAvakam, kumArasya nikAro viprakArastena 'nikAro viprakAraH syAt' ityamaraH, zizamayiSaH zamayitumicchuH, kASTAGgAraH kRtaghnaziromaNiH, saGgare yuddhe, abhaGguramavinAzinam, kumAraM jIvandharam, hastena gRhItveti hastagrAha karagrAham 'haste vartigrahoH' iti Namul, gRhNIdhvaM gRhItaM kurudhvam, ityevam, mathanapramukhAn mathanapradhAnAn , niyojya niyuktAn vidhAya nidezaM datveti yAvat , gajAzca rathAzca turagAzca pAdAtaJceti gajarathaturagapAdAtaM vAraNazatAGgahayapattisamUhastena zabalena kavureNa, balena sainyena, saha sArdham grAhaiSIt prjighaay| balamiti-rathAdhirUDhaH syandanamadhiSThitaH, pracaNDAtitIkSNA vRttirvyavahRtiryasya tathAbhUtaH, madanaH kASTAGgArazyAlaH, balaM sainyam, purodhAyAne kRtvA, cacAla, calati sma / sahAyaimitrairjuSTaH sevita iti sahAyajuSTaH, rathI rathAdhiSThitaH, kumAro'pi sAtyandharirapi, jJAtvA mathanAbhiyAnaM buddhvA, yoddhumicchuyuyutsuH san, taM mathanam, Anaze prApa 'azU vyAptau saMghAte ca' ityasya liTi rUpam, 'aznotezca' iti nut // 3 //
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 jIvandharacampUkAvye gajA jagarjuH praTahAH praNedurjiheSurazvAzca tadA raNAgre | kumArabAhAsukhasuptikAyAH prabodhanAyeva jayendirAyAH // 4 // karAJcitazarAsanAdaviralaM galadbhiH zarai lulAva kurukuJjaro ripuzirAMsi cApairamA / bibheda gajayUthapAn subhaTadhairyavRttyA samaM vavarSa zarasantatiM samamibhodgataimauktikaiH / / 5 / / tatazca hatazeSeSu sainikeSu tadIyaprakSveDanAdhyApakAddhItavegeSu tadabhyAsAyeva dizi dizi palAyamAneSu vicchinnazarAsanarathAdiparikaratayA kampamAnamavalokya kuruvIro gabhIrataramevamavAdIt / bhavAdRze bhujo'yaM me na bANaM moktumIhate / gaccha gaccha bhayenAlaM brUhi rAjJe kathAmimAm // 6 // jetumaramAn mR'dhArambhe netuM kIrtiM digantaram / bhavAntare ca caturaM manyate yaH sa durmatiH // 11 tAvadidaM vRttamAkarNya kopasaMjvalitanayanAGgAreNa kASTAGgAreNa punarapi sarvAbhisAreNa preSitAM gajA iti--tadA tasminkAle, raNAgre samarAgre, kumArasya jIvandharasya bAhAyAM bhuje sukhasuptiH sukhazayanaM yasyAstasyAH jayendirAyA vijayalakSmyAH, prabodhanAyeva jAgaraNAyeva, gajA hastinaH, jagarjurgarjanti sma, paTahAH DhakkAH praNeduH praNadanti sma, azvAzca hayAzca, jihepurhepatte sma, atra parasmaipadaprayogo'pANinIyaH / 'bAho bAhuriti smRtaH' iti dezikozaH, 'striyAM tu bhujA bAhA' iti ca / utprekSA // 4 // karAcitazarAsanAditi - kurukuJjaraH kuruzreSTho jIvandhara iti yAvat, karAJcitaM hastazobhitaJca tacchurAsanaM dhanuzceti tasmAt, aviralaM nirantarAyam, galadbhiH patadbhiH zarairbANaiH, cApai ripukodaNDaiH, amA saha, ripUNAM zatrUNAM zirAMsi mastakAni lulAva ciccheda, subhaTAnAM yoddhRNAM dhairyavRttirdhIratAdvRttistathA, samaM saha, gajayUthapAn gajagaNanAthAn 'gaNanAthastu yUthapaH' ityamaraH, bibheda bhinatti sma ibhodvatairgajasamucchalitaiH, mauktikairmuktAphalaiH samaM sArdham, zarasantatiM bANasamUham, vavarSa varSati sma / sahoktiralaGkAraH, pRthvIcchandaH ||5|| tatazceti--tatazca tadanantaraJca hatazeSeSu mRtAvaziSTeSu, sainikeSu sainyeSu, tasyAyaM tadIyaH sa teaser nArAcazceti tadIyapracveDanaH sa evAdhyApaka upAdhyAyastasmAt, 'praveDanAstu nArAcA:' ityamaraH, nArAco lohamayo bANa iti yAvat / adhItaH zikSito vego rayo yaisteSu tadabhyAsAyeva tadguNanikArthamitra 'yogyA guNanikAbhyAsaH' iti dhanaJjayaH, dizi diziM pratikASTam, palAyamAneSu dhAvamAneSu satsu vicchinno vyucchedaM gataH zarAsanarathAdiparikaro dhanuHsyandanaprabhRtisAmagrI yasya tasya bhAvastayA, kampamAnaM bhayacaJcalam, mathanaM kRtaghnazyAlam, avalokya dRSTvA kuruvIro jIvandharaH, gabhIrataramatizayena gabhIraM yathA syAttathA, evaM vacyamANaprakAreNa, avAdIt kathayAJcakAra / bhavAdRza iti me mama, ayamepaH bhujo bAhu:, bhavAdRze tvatsadRze, bANaM zaram, moktuM vyaktum, nehate na ceSTate, tad gaccha gaccha yAhi yAhi, bhayena bhItyA, alaM vyartham rAjJe kASTAGgArAya, imAmetAm, kathAM vArtAm, bUhi kathaya // 6 // jetumiti - yaH ko'pi bhavAntare saMsAramadhye, mRdhArambhe samarArambhe, asmAn gandhotkaTasutAn jetuM parAbhavitum, kIrti N yazazca digantaraM kASThAntaram, caturaM vidagdhaM svamiti zeSaH, manyate jAnAti, sa durmatidurbuddhiH, astIti zeSaH // 7 // tAvadidamiti -- tAvat tAvatA kAlena idametat, vRttaM samAcAram, AkarNya zrukhA kopena saMjvalitamaruNIbhUtaM nayanameva netramevAGgAro yasya tena, kASThAGgAreNa rAjanena, punarapi bhUyo'pi, sarvAbhi 1. sudhArambhe ba0 /
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ Pr--- - -- --------rrrrr paJcamo lambhaH camUmavalokya karuNArdramAnasaH kurukulottaMsaH kSudraprANivadhena kimiti yuyutsAmapAsya sakalApAyApanayanadakSasya sudarzanayakSasya ssmaar| yakSAdhipaH pRtanayA saha taM sametya ___ zAnti ninAya narapAlavalAni sadyaH / jIvandharaM jayagiriprathitaM karIndra kautUhalaM ca hRdayaM kRtakRtyatAM svam / / 8 / / dantAvalo'yaM kaTadAnadhArAsaurabhyalobhAgatabhRGgasaGghaH / jIvandharazrIpada padmasaGgAd rarAja pApairiva mucyamAnaH / / 6 / / tadnu suravAraNamArUDhaH, pAzvadvayavidhUyamAnAbhyAM mukhakamalabhrAntisamAgatahaMsamithunazaGkAvahAbhyAmanuraktayakSAdhiparAjyalakSmIprahitakaTAkSacchaTAbhyAmivordhvaprasRtadantayugalanirgalatkAntikallolA - bhyAmiva kamalazazAGkayo vijayena mukhamabhitaH sevamAnAbhyAmiva kIrtizAvakAbhyAM bhujadaNDavAstavyajayalakSmImandahAsarucipUrAbhyAmiva kSIrAbdhiDiNDIracayAbhyAmiva cAmarAbhyAM vibhrAjitaH, yazovijitatayA sevArthamAgatena paritolambamAnamuktAphalacchalatArAmaNDalamaNDitacandravimbeneva kIrtikSIravArAziphenapuJjaneva mukhacandrabhramasamAgataparivepeNeva surakarAmburuhavidhRtakanakadaNDarucirasAreNa sarvArambheNa, preSitAM prahitAm, camU senAm, avalokya dRSTvA, karuNayAnukampayAI klinnaM mAnasaM cittaM yasya saH, kurukulottaMsaH kuruvaMzAlaGkAraH, jIvandhara iti yAvat, kSudrANAM prANinAM vadhastena durbalajanasaMhAreNa, kiM kiM prayojanam, iti vicArya, yoddhumicchA yuyutsA tAm, apAsya tyaktvA, sakalAzca te'pAyAzceti sakalApAyA nikhila vighnAni teSAmapanayane dUrIkaraNe dakSaH samarthastasya, sudarzanayakSasya kukkuracaravyantarasya, sasmAra smaraNaJcakAra / 'adhIgarthadayeSAM karmaNi' iti sssstthii| __ yakSAdhipa iti-yakSANAmadhipo yakSAdhipaH sudarzanaH, pRtanayA senayA, saha sArdham, taM jIvandharam, sametyAgatya, sadyo jhaTiti, narapAlasya balAni narapAlavalAni rAjasainyAni, zAnti vivazatAm, ninAya prApayAmAsa, jIvandharaM sAtyandharim, jayagiririti nAmnA prathitaH prasiddhastaM jayagiriprathitam, karIndra gajendram, ninAya, hRdayaM citta, sarveSAmiti zepaH, kautUhalaM kutukam, ninAya, svaJca AtmAnanca, kRtakRtyatA vihinapratyupakAratAm, ninAya / vasantatilakAvRttam // 8 // dantAvalo'yamiti-ayaM sudarzanasamarpitaH, dantAvalo gajaH, kaTayAgaMNDayoryA dAnadhArA madasantatistasyAH saurabhyaM saugandhyaM tasya lobhena tRSNayA AgatAH prAzA ye bhRGgasaGghA bhramarasamUhAstaH, jIvandharasya sAtyandharaH zriyA zobhayopalakSite padapajhe caraNakamale tayoH saGgaH saMsargastasmAt, pApaiH kalmaH, mucyamAnastyajyamAna iva, rarAja zuzubhe / utprekSAlaGkAraH // 6 // tanviti-tadanu tadanantaram, suravAraNaM devagajam, ArUDho'dhiSTitaH, pArzvadvaye taTayugale vidhUyamAnAbhyAM kampyamAnAbhyAm, mukhe vadane kamalasya padmasya bhrAntyA sandehena samAgataM samAyAtaM yaddhaMsamithunaM marAladampatI tasya zaGkAvahAbhyAM sandehadhArakAbhyAm, anuraktA prAptAnurAgA yA yakSAdhiparAjyalakSmIH sudarzanarAjyazrIstayA prahitAH preritA ye kaTAkSAH kekarAsteSAM chaTAbhyAmiva zreNibhyAmiva, UrdhvaprasRtamupari vistRtaM yahantAvaladantayugalaM dviradaradanayugmaM tasmAnnigalantyA niHsarantyAH kAnterdIpteH kallolo taraGgo tAbhyAmiva, kamalazazAGkayoH padmacandrayoH, vijayena parAbhaveNa, mukhamabhito vaktrasyobhayapArzvayoH, sevamAnAbhyAM zuzrUSAMkurvANAbhyAm, kIrtizAvakAbhyAmiva yazobAlakAbhyAmiva, bhujadaNDayo hudaNDayorvAstavyA nivAsinI yA jayalakSmIvijayazrIstasyA mandahAsyaruceH smitakAnteH pUrAbhyAmiva pravAhAbhyAmiva, sIrAbdheH kSIrasAgarasya DiNDIro'bdhikaphastasya cayAbhyAmiva samUhAbhyAmiva, cAmarAbhyAM bAlavyajanAbhyAm , vibhrAjitaH zobhitaH, yazasA kIrtyA vijitatayA parAbhUtatvena, sevArthaM zuzrapArtham, Agatena prAptena, parito lambamAnaM samantAllambamAnaM muktAphalacchalaM mauktikavyAja tArAmaNDalaM nakSatrasamUhastena maNDitaM zobhitaM yaccandrabimbaM vidhumaNDalaM teneva, kIrtireva yaza eva kSIravArAziH payaHsAgarastasya phenapuJjeneva DiNDIrasamUheneva, mukhe vadane candrabhrameNa
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 jIvandharacampUkAvye dhavalAtapatreNa virAjitaH, sakaladivijakuDmalIkRtAJjalikaJjapuJjamadhyarAjahaMsAyamAnaH, zikhAvalakulanRtyakalAvilAsasampAdakairgabhIrataratUryaninAdairvAcAlitadazadiktaTaH, nirantaradandahyamAnakAlAgurudhUmarekhayA dhavalAtapave zazizaGkAsamAgatavidhuntudasambhAvyamAnayA surabhitasavidhapradezaH, nirantaraniHsaratpadanakhakAntibhirnijAkramaNabhinnakumbhasthalavigala mauktikanicayazaGkAmaGkurayana , ekadoditakoTisUyairiva vimAnArUDhaiyakSaiH paritaHstUyamAnavaibhavaH, naTantIH saudAminIlatA iva tridazavanitA niHsaradapAGgasudhAtaraGgiNImadhye bhujollAsitalAsyalIlAvazena mavantIriva samAkalayana , zanaiH zanaivRndArakavandisandohapApaThyamAnavirudAvalimukharIkRtakandaratayA pratidhvAnavazena svayamapi stutimAcarantamiva candrodayanAmAnaM bhUmidharametya, tatra vicitraratnamayamaNDapamadhye sarabhasasannAhairamRtAndhaHsamUhaiH samAnItaM mUrtamiva sakalAnurAgaM padmarAgamayaM siMhaviSTaramalaJcakAra / prageduH paTahAstatra pratidhvAnitakandarAH / gAyantyo maJja kinnaryo nanRtuzca samantataH / / 10 / / tataH kalazavAridhi prati cacAla yakSAdhipaH suraiH karasaroruhAJcitasuvarNakumbhaiH saha / zazisandehena samAgataH samAyAto yaH pariveyaH paridhisteneva, surakarAmburuheNa devapANipadmana viztaM sandhAritaM kanakadaNDaruciraM suvarNadaNDasubhagaM ca yad dhavalAtapatraM zvetacchatraM tena, virAjitaH zobhitaH, sakaladivijAnAM samastadevAnAM kuDmalIkRto yo'JjalikApuJjo hastabandhakamalasamUhastasya madhye rAjahaMsa ivAcaratIti rAjahaMsAyamAno marAlAyamAnaH, zikhAvalakulasya mayUrasamUhasya yo nRtyakalAvilAsastANDavakalAvibhramastasya sampAdakA vidhAyakAstaiH, gabhIratarAzca te tUryaninAdAzceti taistArataravAdivazabdaiH, vAcAlitA mukharitA dazadiktaTA dazAzAtIrANi yena saH, dhavalAtapatre zuklacchatre, zazizaGkayA candrabhrAntyA samAgataH samprApto yo vidhutudo rAhustena sambhAvyamAnA samutprekSyamANA tayA, nirantaramanavarataM dandahyamAnaH punaHpunaratizayena vA dahyamAno yaH kAlAguruH kRSNAgurustasya dhUmarekhA dhUmra zreNistayA, surabhitaH sugandhitaH savidhapradezo nikaTapradezo yasya saH, nirantaraM satataM niHsarantyo nirgalantyo yAH padanakhakAntayazcaraNanakharadIptayastAbhiH, nijAkramaNena svAdhiSThAnena bhinnaM vidAritaM yatkumbhasthalaM gaNDasthalaM tasmAdvigalanpatan yo mauktikanicayo muktAphalasamUhastasya zaGkA sandeham, aGkurayannutpAdayan , ekadA yugapad uditA udgatA ye koTisUryAH koTisaMkhyApramitadivAkarAstairiva, vimAnarUDhavyomayAnAdhiSThitaH, yataiya'ntarAmaravizepaiH, paritaH samantAt , stUyamAnaM zlAdhyamAnaM vaibhavamaizvaryaM yasya saH, naTantInRtyaM kurvantIH saudAminIlatA iva vidyudvallarIriva, tridazavanitA devAganAH, niHsaranto nirgalanto ye'pAGgAH kaTAkSAsta eva sudhAtaraGgiNI pIyUpasarit tasyA madhye, bhujAbhyAM bAhubhyAmullAsitA prakaTitA yA lAsyalIlA nRtyakelistasyA vazena, plavantIriva tarantIriva, samAkalayanpazyan , zanaiH zanaiH mandaM mandaM kramaza iti yAvat , vRndArakA devA eva vandisandohAH stutipAThakasamUhAstaiH pApaThyamAnA punaHpunaratizayena vA padhyamAnA yA virudAvaliH kIrtigAthA tayA mukharIkRtakandaratayA vAcAlitagahvaratayA, pratidhvAnavazena pratidhvanivazena, svayamapi svato'pi, stuti stavanam, Acarantamiva kurvantamiva, candrodayanAmAnaM candrodayAbhidhAnam, bhUmivaraM parvatam, etya prApya, tatra candrodayaparvate, vicitro vilakSaNo yo ratnamayamaNDapo maNimayAsthAnaM tasya madhye, saramasaH savegaH sannAha udyogo yeSAM taiH, amRtaM pIyUpamandho bhojanaM yepAM te'mRtAndhasastepAM samUhAstaiH, samAnItaM prApitam, bhUtaM sadeham, sakalAnurAgamiva sarvaprItipuJjamiva, padmarAgamayaM lohitakamaNinirmitam, siMhaviSTaraM siMhAsanam, alaJcakAra bhUpayAmAsa / praNeduriti-tatra maNDape, pratidhvAnitAH pratinAditAH kandarA guhA yaiste, paTahA AnakAH praNeduH praNadanti sma, maJju manoharaM yathA syAttathA, gAyannyo gAnaM kurvantyaH, kinnaryaH kinnarastriyaH, samantAd vipvaga, nanRtuzca nRtyanti sma ca // 10 // tataH kalazavAridhimiti-tatastadanantaram, yakSa dhipaH sudarzanaH, karasaroruheSa pANipadmeSvaJcitAH
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamo lambhaH satAM pathi samAvahanvitatasAndhyameghabhrama kirITamaNikAntibhiH surapacApasambhAvanAm // 11 // ete devAH pUrvamAgatya lakSmoM dhenuM cintAratnama yAMzca hutvA / AzApAzAdAgatAste punazcetyevaM dugdhAmbhodhirAta rarAsa // 12 // tatazca, kuruvIraM dhairyaguNena spardhamAnazcandrodayagiristadIyapAdasparzena kRtArthatAmAsasAda, ahamapi gAmbhIryayazobhyAM spardhamAnastadIyasarvAGgasparzana kRtakRtyatAmanubhavAmi, iti calAcalavIcibAhubhirnRtyata iva phenakUTena, ghoSakapaTena cATTahAsamAtanvAnasyeva, dugdhasAgarasya payobhiH pUritAnkanakakalazAnbibhrANAste yakSAdhyakSamukhAH, satvaramAgatyAbhiSekamaGgalaM kartumArabhanta / yakSezamukhyakaralambhitahemakumbha paGkteH papAta kurukuJjaramUni toyam / sandhyAbhrasaGghavigaladvimalAmbuvarSe prAleyazailazikharAna ivAtisAndram // 13 // samApite sAdhvabhipekamaGgale nilimpakAntAnayanAntavAribhiH / parItamUrtiH punarAbabhAvasau payo'dhipUrairiva sicyamAnaH / / 14 // zobhitAH suvarNakumbhAH kAJcanakalazA yeSAM taiH, surairdevaiH, saha sArdham, satAM nakSatrANAm, pathi mArge gagana iti yAvat, vitatAnAM vyAptAnAM sAndhyameghAnAM pitRprasUvAridAnAM bhramaM sandeham, kirITamaNikAntibhimauliratnadIptibhiH, surapacApasya zakrazarAsanasya sambhAvanA samutprekSA tAm ca, samAvahana utpAdayan , kalazavAridhi kSIrasAgaram, prati, cacAla calati sma / pRthvIcchandaH // 11 // ete devA iti-ete dRzyamAnA ime, devAH surAH, pUrva purA, Agatya sametya, lakSmI zriyam, dhenuM suragavIm, cintAratnaM cintAmaNim, anyA~zca kalpavRkSAdIn , hRtvA samAdAya, gatA iti zepaH / te devAH, AzApAzAt tRSNAbandhAt , punarbhUyaH, AgatAH prAptAH, ityevam iti prakAreNa, dugdhAmbhodhiH kSIrasAgaraH AttaM pIDitaM yathA syAttathA, rarAsa zabdaJcakAra / utprekSA / zAlinIcchandaH 'zAlinyuktA mto tagau go'bdhilokaiH' iti lakSaNAt / / 12 // tatazceti-tatazca tadanantaraJca, dhairyameva guNastena sthairyaguNena, kuruvIraM jIvandharam, spardhamAnaH spardhA kurvANaH, candrodayagirizcandrodayAbhidhAnaparvataH, tadIyapAdasya kuruvIracaraNasya sparzaH sparzanaM tena kRtArthatAM kRtakRtyatAm, AsasAda prApa, ahamapi dugdhasAgaro'pi, gAmbhIryaJca yazazceti gAmbhIryayazasI tAbhyAm agAdhatvakIrtibhyAm, spardhamAno'sUyan , tadIyasya kuruvIrIyasya sarvAGgasya sarvazarIrasya sparzaH sambandhastena kRtakRtyatAm, kRtArthatAm, anubhavAmi, iti hetoH, calAcalA atizayena calA vIcaya eva taraGgA eva bAhavastaiH, phenakUTena DiNDIrapiNDena, nRtyata iva nRtyaM kurvata iva, ghoSakapaTena garjitavyAjena, aTTahAsa sazabdoccahAsam, AtanvAnasyeva vistArayata iva, dugvasAgarasya kSIrapAthodheH, payobhirjalaH, pUritAn bhRtAn, kalazAn kumbhAn , bibhrANA dadhAnAH, yakSAdhyakSamukhAH sudarzanapradhAnAH, devAH, satvaraM zIghram, Agatya sametya, abhiSekamaGgalaM maGgalasnAnam, katuM vidhAtum , Arabhanta upacakramire / / himAcalasya zikharAgraM zRGgAgraM tasmin , atisAndram atiniviDam, sandhyAbhrasaGghAtsandhyAvAridavyUhAd vigalapatat yadvimalAmbruvarSa nirmala nIravRSTistadvat , kurukuJjaramUrdhni jIvandharottamAGge, yakSezaH sudarzano mukhyaH pradhAno yeSAM te yakSezamukhyAsteSAM paktistasyAH, toyaM jalam , papAta patati sma / vasantatilakAchandaH // 13 // samApita iti-abhiSekamaGgale snapanakalyANake, sAdhu samyag yathA syAttathA, samApite niSTApite sati, nilimpakAntAnAM nirjaranArINAM nayanAntA eva kaTAkSA eva vArINi jalAni taiH, parItA vyAzA mUrtiH zarIraM yasya tathAbhUtaH, asau jIvandharaH, punarbhUyaH, payo'dhipUraiH payasAM dugdhAnAmadhipUrairbhUri pravAhaiH athavA TOTTG-trAvara -prAleyazaM
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 jIvandharacampUkAvye tato divyAmbaradharo maNibhUSaNamaNDitaH / reje jIvandharasvAmI sacApazaradabhravat // 15 // yakSAdhipArpitaM kalpavRkSAJcitaphalAdikam / jagrAha jIvakasvAmI nigrAhacaturo dvipAm / / 16 // tataH krameNa yakSAdhyakSeNopadiSTaM kAmarUpavidhAnagAnaviSahAnazaktiyuktaM ciranaM mantraratnaM bahumanyamAnaH, 'ekahAnamAtreNa rAjyalakSmIkaTAkSA-pravekSyasi' iti tadvacanena santuSTaH, santataM prazrayavazaMvadairyataiH sambhAvyamAnaH kuruvIraH, kadAciddezAntaradidRkSAmiGgitairyakSAdhyakSa jJApayAmAsa / manIpitaM tasya kurUttamasya jJAtvA manISI sa hi yakSarAjaH / mArgasya bhaGgI sphuTato'bhidhAya samprApayAmAsa tadadrisImAm // 17 // tadanu kuruvaMzakesarI kesarIva tatra tatra nirbhaya eva viharan , kvacidativitatAnokahakulavilasitamasUryapazyaM tarakSumRgAdhiSThAnam , kacana tarupaNDe kAdambinIbhrAntyA dUronnamitakekAgarbhakaNThaM prabalapurovAtasantADitazikhaNDaM nIlakaNTham , kutracinmahAgulmAntarakuDumbizabarakadambakam , kutra ca payo'bdhipUraiH kSIrasAgarapravAhaiH sicyamAna itra samucyamaNa iva, Ababhau zuzubhe / utprekSAlaGkAraH / upendravajrAvRttam // 14 // __tata iti--tatastadanantaram , divyAmbaradharaH svargIyavasvadhArakaH, maNibhUpaNai ratnAlaGkArairmaNDitaH zobhitaH, jIvandharasvAmI sAtyandhariH, sacApazaradabhravat sazakrazarAsanazaranmegha iva, reje zuzubhe / upamAlaGkAraH // 15 // ___yakSAdhipArpitamiti-dvipAM zatrUNAm , nigrAhe damane caturo dakSa iti nigrAhacaturaH jIvakasvAmI jIvandharaH, yakSAdhipeNa sudarzanenArpitaM pradattamiti yakSAdhipArpitam, kalpavRkSeSu surataruSvaJcitaM zobhita yatphalAdikaM phalaprabhRtikaM tat, jagrAha gRhNAti sma // 16 // tataH krameNeti-tatastadanantaram, krameNa kramazaH, yakSAdhyakSeNa sudarzanena, upadiSTaM nirdiSTam, kAmarUpavidhAnaM ca, gAnaM ca, viSahAnaJceti kAmarUpavidhAnagAnavipahAnAni teSAM zaktiH sAmarthya tayA yuktaM sahitam, ciratnaM prAcInam , mantraratna mantrazreSTam , bahu manyamAnaH samAdareNa svIkurvANaH, 'ekahAyanamAtrega ekavarpamAtreNa, rAjalacamyA nRpatizriyAH kaTAkSA apAGgAstAn pravecyasi prApsyati', ityevam , tadvacanena, tatkathanena, santuSTaH samprItaH, santataM nirantaram , prazrayavaMzavadairvinayAnukUlaH, yakSaya'ntarAmaraiH, sambhAvyamAnaH sakriyamANaH, kuruvIro jIvandharaH, kadAcijAtucit, iGgitaizceSTitaiH, yakSAdhyakSa sudarzanam, dezAntarANAM . janapadAntarANAM didRkSAM draSTumicchAm , jJApayAmAsa kathayAmAsa / manoSitamiti-hi nizcayena, manISI buddhimAn , sa pUrvoktaH, yakSarAjaH sudarzanaH, tasya pUrvoktasya, kurUttamasya jIvandharasya, manISitamabhilaSitam, jJAtvA buddhvA, mArgasya vartmanaH, bhaGgI paramparAma , sphuTataH spaSTaprakAreNa, abhidhAya nigadya, tadadrisImAm tatparvatAvadhim , samprApayAmAsa lambhayAmAsa, tamiti zeSaH // 17 // tadanviti tadanu tadanantaram, kuruvaMzakesarI kurukulasiMhaH, jIvandhara iti yAvat, kesarIva siMha iva, tatra tatra teSu teSu pradezeSu, nirbhaya eva bhItirahita eva, viharan vihAraM kurvan , kvacitkutracit , ativitatamativistRtaM yadanokahakulaM vRkSasamUhastena vilasitaM zobhitam , na sUryaM pazyatItyasUryapazyaM saghanatvAsUryadarzanarahitam , tarakSavazva mRgAdanAzca mRgAzca hariNAzceti tarakSumRgAsteSAmadhiSTAnaM nivAsasthAnam , kvacana kutrApi, taruSaNDe vRkSasamUha, kAdambinyA meghamAlAyA bhrAntissandehastayA, dUreNonnamito dUronnamitaH kekA mayUravANI garne madhye yasya sa kekAgarbhaH, kekAgarbhazcAsau kaNThazceti kekAgarbhakaNThaH, dUronnamitaH kekAgarbhakaNTho yasya tam , prabalena dRDhena purovAtena sammukhAgatavAyunA santADitaH samAhataH zikhaNDo bahaM yasya tam, nIlakaNThaM mayUrama, kutracitkvacit , mahAgulmAntareSu dIrghastambamadhyeSu kuTumbayate vasatIti mahAgulmA
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamo lambhaH 67 nIpapAdapaskandhanipaNNazuNDAdaNDaM kariNIsahAyaM zuNDAlamaNDalam , kutracitstanandhayazizusaMruddhAM hariNIM bhugnagrIvamavalokayantaM dhAvamAnahariNam , kutracana dazanAntarasthitatRNakavalacchedazabdaM niyamya vyAjihmAGgaH kuraGgaiH zrUyamANagAnakalApravINaM kirAtastraiNam, kacana garjanatarjitastamberamanicayaM mRgendracayama, kutracidbhUdharIkAramajagaranikaraM pazyan , krameNAtilavintavipinapathaH, kvacidaraNye samudgatadhUmaparItAbhraRSabhUmiruhatayA sajalajaladharazyAmalaM tarunikaramiva kurvantaM sopaghaTacaTAtkAreNATTahAsamivAtanyAnamativegasamAkrAntakAnanaM davadahanaM dadarza / asUryampazyeSu pracuratarupaNDAntaratala pradezeSvatyantaM yadupitamabhUdandhatamasA / tadagnitrAsenodyatamiva tadA dhUmapaTalaM __ tamAlastomAbhaM gaganatalamAliGgaya vavRdhe / / 18 / / davAnalodgatA dhUmyA mahatI gaganazriyA / ghRtanIlapaTIvAsau babhau vyApradigantarA / / 1 / / tadAnIM davahutAzanaparItaM vipinam , analavRddhiliGgaH visphuliGgaruDunikaramiva, dedIpyamAna ntarakuTumbi, tacca tacchabarakadambakaJca bhillasamUhazceti tat / kutra ca kvApi, nIpapAdapAnAM kadambavRkSANAM skandheSu prakANDeSu nipaNNaH sthApitaH zuNDAdaNDaH karadaNDo yasya tat / kariNInAM hastinInAM sahAyastama, hastinIsahitamiti yAvat, zuNDAlamaNDalaM hastisamUhas, kutracit kvacit , stanaMdhaudugdhapAyibhiH zizubhiH zAvakaiH saMruddhA bAdhitagamanA tAm, hariNI mRgIm, bhugnA vakrIkRtA grIvA kaNTho yasminkarmaNi tadyathA syAttathA, avalokayantaM pazyantam, dhAvamAnazcAsau hariNazceti taM palAyamAnamRgam, kutracana kvApi, dazanAntare dantamadhye sthitasya vidyamAnasya tRNakabalasya zaSpagrAsasya cchedazabdaH khaNDanadhvanistam, niyamya nirudhya, vyAjihmAGgarAyatazarIraiH, kuraGgaihariNaH, zrUyamANAkarNyamAnA yA gAnakalA gAyanacAturI tasyAM pravINaM nipuNam, kirAtastraiNaM zabarastrIsamUham, kvacana kvApi, garjanena svazabdena tarjito bhartsitaH stamberamanicayo hastisamUho yena tam, mRgendracayaM siMhasamUham, kutracitkvacit , bhUdharAkAraM parvatAkRtim, ajagaranikaraM zayusamUham 'ajagare zayuvAhasa ityubhau' ityamaraH, pazyan vilokayan , krameNa kramazaH, atilacitavipinapatho vyatikrAntAraNyamArgaH san , kvacinkutracit , araNye vane, samudgatena samutpatitena dhUmena dhUneNa parItA vyAlA abhraGkapabhUmiruhA uttuGgapAdapA yena tasya bhAvastattA tayA, tarunikaraM vRkSasamUham, sajalajaladharairjalabhRtapayodharaiH zyAmalamiva malinamiva, kurvantaM vidadhAnam, plopeNa dAhena yazcaTacaTAtkArazcaTacaTazabdavizeSastena, aTTahAsaM sazabdahAsyam, AtanvAnamiva vistArayantamiva, ativegena prabalarayeNa samAkrAntaM kAnanaM vanaM yena tam, davadahanaM vanAnalam, dadarza viloyAmAsa / asUryampazyeSviti-yat, andhatamasaM gADhatimiram, 'abasamandhebhyastamasaH' ityaca , sUrya na pazyantItyasUryampazyAsteSu sUryaprakAzarahitepu, pracuratarupaNDasya prabhUtavRkSasamUhasyAntaratalapradezA madhyatalasthAnAni tepu, atyantaM pracuraM yathA syAttathA, upitaM kRtanivAsam , abhUd babhUva, tadA tasminkAle, agnivAsena vahnibhayena, udyataM samutpatitam, tadiva andhatamasamiva, tamAlastomAbhaM kAlaskandhasamUhasadRzam, dhUmapaTalaM dhUmrasamUhaH, gaganatalaM nabhaHsthalam, AliGgaya samAzliSya, vavRdhe vRddhiMgato babhUva / utprekssaa| zikhariNIvRttam / davAnalodgateti-vyAptamAcchAditaM digantaraM kASThAntarAlaM yayA sA, dAvAnalAvanAgnerudgatA samutpatitA, mahatI vizAlA, asau dhUmAnAM samUho dhUmyA dhUmrazreNiH, gaganazriyA nabholapamyA, pRtanIlapaTIva tazyAmalasATikeba, babhau zuzubhe / rUpakonprekSe // 16 // tadAnImiti-tadAnIM tasmin kAle, davahutAzanena vanavahninA parItaM vyAptam, vipinaM gahanam, analavRddharagnivRddhaliGgAni cihnAni taiH, visphuliGgaragnikaNaiH, uditaH samudgata uDunikaro nakSatrasamUho
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvye kIlAkalApaiH sandhyArAgaraJjitamiva, dhUmastomena dhvAntadanturitamiva, jvalajjvalanena sandhyAraktacandrabimbacumbitaM nabhastamiva, vyarAjata / tadA hariNamaNDalaM hutavahAkramatrAsato vilolanayanAJcalairvijitabAlanIlotpalaiH / davAnalavinAzanaprathitavegakUlaGkapAM kalindagirinandinIM kalayati sma kallolinIm / / 20 // tadanu dhUmastomacukAreNa jvAlAkalApaphaTaphaTAtkAreNa zabarajanahAhAkAreNa tanmadhyaniruddhasattvayUthArtavirAveNa ca badhirIkRtadizAvazAvallabhe hutAzasantrAsadhAvamAnavanadevatAzithilakavarInikaraparizIlitasAmyayA dhUmyayAndhIkRtasakalaloke vaizvAnare vijambhite, bhAvimeghapaTalazampAgarjitAni dhUmastomajvAlAdahanacaTacaTAtkAraiH parihasadiva kAnanamarAjata / anekapakulaM tatra dahyamAnaM davAgninA / trAtumaicchadayApUrajaladhiH kurukuJjaraH / / 21 // tasyAkUtamavetya yakSapatinA vegena saGkalpitA jImUtA viyadaGgaNe pariNatA dhUmaprakArA iva / yasmistadvat dedIpyamAnA jAjvalyamAnAzca te kIlA kalApAzca jvAlAsamU hAzceti taiH, sandhyArAgeNa pitRprasUkAlikAruNimnA raJjitamiva lohitIkRtamiba, dhUmastomena tamaHsamUhena, dhvAntadanturitamiva timiravyAptamiva, jvalajjvalanena jvaladvahninA,, sandhyArakta sandhyAlohitaM yaccandrabimbamindumaNDalaM tena cumbitaM sahitam, nabhastalamiva gaganatalamiva, vyarAjata vyazobhata / tadA hariNamaNDalamiti tadA tasmin kAle, hariNamaNDalaM kuraGgasamUhaH, hutavahasya dAvAnalasyAkrama AkramaNaM tasmAt trAso bhayaM tasmAt , vijitAni zobhayA parAjitAni bAlanIlotpalAni navanIlanalinAni yastaiH, davAnalena vanavAhinA yavinAzanaM nAzastena prathito vRdviGgato yo vego rayastena kalaGkapA taTagharSiNI tAm, kalindagirinandinI yamunAm, kallolinI saritam, kalayati rama samutpAdayAmAsa / davAnaladAhAdvibhIto hariNasamUhaH svasya nIlanIlainayanAJcalaiH kAnanaM zyAmalaJcakAreti bhAvaH, pRthvIvRttam // 20 // tadagviti-tadanu tadanantaram, dhUmastomasya dhUmrasamUhasya cukAreNAvyaktazabdavizeSeNa, jvAlAkalApasyArciHsamUsya pharaphaTAtkAreNAvyaktazabdavizeSeNa, zabarajanasya bhillajanasya hAhAkAreNa duHkhasUcakazabdavizeSeNa, tanmadhye dAvAnalamadhye niruddhaM saMruddhagamanaM yatsattvayUthaM prANisamUhastasyAtavirAveNa duHkhazabdena ca, badhirI kRtAH zravaNazaktizUnyIkRtA dizAvazAvallabhAH kASTAkariNo yena tasmin , hutAzasaMtrAsena pAvakabhayena dhAvamAnAH palAyamAnA yA vanadevatAH kAnanAdhiSThAtRdevyastAsAM zithilaH sraMsamAno yaH kabarInikaraH kezapAzasamUhastena parizIlitamanubhUtaM sAmyaM sAdRzyaM yayA tayA, dhUmAnAM samUho dhUmyA tayA dhUmasamUhena, andhIkRtA vilokanasAmarthyazUnyIkRtAH sakalalokA nikhilajanA yena tasmin , vaizvAnare vahnI, vijambhite vRdviGgate sati, dhUmastomazca dhUmrasamUhasya, jvAlAzcA:pi ca dahanacaTacaTAtkArAzca pAvakAvyaktazabdavizeSAzceti dhUmastomajvAlAdahanacaTacaTAkArAstaiH, bhAvimeghapaTalaJca zampA ca garjitazceti bhAvimeghapaTalazampAgarjitAni bhaviSyadvAridasamUhasaudAminIstanitAni, parihasadiva viDambayadiva, kAnanaM vanam, arAjata zuzubhe / anekapakulamiti-dayApUrasya kAruNyapravAhasya jaladhiH sAgaraH kurukuJjaro jIvandharaH, tatra kAnane, davAgninA vanAnalena, dahyamAnaM pluSyamANam, anekapakulaM hastisamUham, trAtuM rakSitum, aicchat vAJchati sma // 21 // tasyAkUtamiti-tasya jIvandharasya AkRtamabhiprAyam, avetya jJAtvA, yakSapatinA sudarzanena, vegena rayeNa zIghramiti yAvat / saGkalpitA racitAH viyadaGgaNe nabhazcatvare, pariNatAH pariNAma prAptAH, dhUmraprAkArA
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamo lambhaH 88 udyarjitapATitAkhilamahAdigbhittayastatkSaNaM __varSe harpitajIvakA vidadhire kalpAntameghAyitAH / / 22 / / yakSendrakalpitaghanAghanamaNDalaM ta cakre'bhiSecanamaraNyagajabajasya / vArAMnidhevimalazItapayaHpravAhai ryakSAdhirAja iva kauravakuJjarasya // 23 / / tathA hisaudAminIsubhaganartakarIvitAna mabhraM zikhAvalakulaM paTuvandivargaH / meghAravaH sakalavAdyaravastarUNAM gucchAH samIracalitAH kila cAmarANi ||24 // tadanu parirakSitAni zuNDAlamaNDalAni tarupaNDAni ca viTapasaMsaktavindutkaranipatanavyAjenAnandabASpamukulAnyutsRjanti vilokamAnaH, santoSeNa tasmAdvanAnnirgatya, tatra tatra mAnuSarUpiNyA dharmarakSiNyA yakSiNyA paricaryamANaH, tIrthasthAnAni pUjayana , krameNa kumamallaH pllvdeshmaanshe| saJcaraMstatra santoSAtpaJcabANaH kuruuttmH| dhAvamAnAnabhimukhaM dadarza pathi kAMzcana / / 25 / / iva dhUmrazAlA iva sthitAH, udyadgarjitena samudbhavatstanitena pATitAH khaNDitA akhilA : samastA mahAdigbhittayo mahAkASThAkuDyA yaiste, harSitAH prasAditA jIvA dAvAnalapatitAH prANino yaista iti harSitajIvakAH, harSito jIvako jIvandharo yaista iti vA, kalpAntameghA iva pralayavAridA ivAcaritA iti kalpAntameghAyitAH, jImUtA meghAH, tatkSaNaM tatkAlam, varSa vRSTim, vidadhire cakrire / zArdUlavikrIDitaM vRttam // 22 // yakSendrati-tat pUrvoktam, yakSendreNa sudarzanena kalpitaM nirmApitaM yad ghanAdhanamaNDalaM meghasamUhastat, vArAMnidheH sAgarasya, vimalazItapayaHpravA hainimalazizirasalilapUraiH, kauravakuJjarasya jIvandharasya, yakSAdhirAja iva sudarzana iva, araNyagajabajasya kAnanakarikalApasya, abhipecanaM paritaH snapanam, cakre vidadhe / upamA / vasantatilakAvRttam // 23 // tathAhi-tadeva spaSTIkurute / saudAminIti-saudAminI taDit , subhaganartakarI manojJalAsikA, abhraM gaganaM megho vA, vitAnamullocaH, zikhAvalakulaM mayUrasamUhaH paTuvandivargo vidagdhamAgadhagaNaH, meghAravo ghanAghananAdaH, sakalavAdyaravo nikhilavAditrasamUhaH, tarUNAM vRkSANAm, samIracalitAH pavanaprakampitAH gucchAH stavakAH, cAmarANi bAlavyajanAni, babhUvuriti zepaH, kileti vArtAyAm // 24 // tadanviti tadanu varSAnantaram, parirakSitAni paritrAtAni, zuNDAlamaNDalAni hastisamUhAn, viTapasaMsaktAH zAkhAlagnA ye bindUtkarAH pRSatAsamUhAsteSAM vyAjena dambhena, AnandabAppamukulAni harSAzrakuDmalAni, utsRjanti tyajanti, tarupaNDAni ca vRkSasamUhAMzca, vilokamAnaH pazyan , santoSeNa harSeNa, tasmAt davAnalAdhiSThitapUrvAt, vanAt kAnanAt, nirgatya bahirAgatya, tatra tatra teSu teSu sthAneSu, mAnuSarUpiNyA manuSyAkAradhAriNyA, dharmarakSiNyA jinazAsanarakSikayA, yakSiNyA vyantaradevyA, paricaryamANaH samupAsyamAnaH, tIrthasthAnAni puNyakSetrANi, pUjayan vandamAnaH, kurumallo jIvandharaH, krameNa kramazaH, pallavadezaM pallavAbhidhAnajanapadam, Anaze praap| saJcaranniti-tatra pallavajanapade, santoSAnmodAt, saJcaran viharan , paJcabANaH kAmadevaH, kurUttamo jIvandharaH, pathi mArge, abhimukhaM sammukham, dhAvamAnAn vegena gacchataH, kAJcana kAnapi janAn , dadarza vilokayAmAsa // 25 //
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 jIvandharacampUkAvye te'pi taM kuruvaraM prabhojjvalaM vIkSya vismayanimagnamAnasAH / prApya tasya savidhaM pramodataH prazrayeNa madhurAM giramAhuH // 26 / / kuvalayAhlAdasandAyako'pi nikhilamahIbhRnmahitapAdo'pi bhavAnadoSAkaratayA na sudhAkaraH, padmollAsanapaTurapi sanmArgAzrito'pi sadvirodhAbhAvena na prabhAkaraH, sumanovRndavandito'pi kSamAbhRdanukUlatayA na purandaraH, kuzAgranikAzamatirapi mauDhyaviraheNa na suraguruH / ityAdistutivistArAnparipapraccha tAJjanAn / vatyAH ke yUyamityevaM kuruvIraH kutUhalAt // 27 // iti jIvandhareNa pRSTAste'pyevamavocanta atrAsti candrAbhapurI prasiddhA yathArthanAmnI dhanavajrasaudhaiH / abhraMli hairambujasambhavasya nirmANanaipuNyavilAsasImA // 28 / / yasyAM nizAyAM madirekSaNAnAM kapoladeze pratibimbadambhAt / mukhAbjakAnterapahArasaktaH samAgatazcandra ivAbabhAse / / 2 / / yatsAlaratnakAntInAM paTaleneva tarjitaH / / bhAnurdhvajapaTacchanno bhAti praviralAtapaH // 30 // te'pIti-te'pi dhAvamAnA janA api, prabhojjvalaM dIptyulkaTam, taM kuruvaraM jIvandharam, ghIcya dRSvA, vismaye'dbhute nimagnaM buDitaM mAnasaM cittaM yeSAM tathAbhUtAH santaH, pramodato harSAt , tasya kuruvarasya, savidhamabhyarNam, prApya labdhvA, prazrayeNa vinayena, madhurAM manohAriNIm, giraM vANIm, AhurUcuH / svAgatArathoddhatayormelanAdupajAtivRttam // 66 // kuvalayAnAdeti-bhavAMstvam, kuvalayAhAdasya nIlakamalAnandasya pakSe mahImaNDalAnandasya sandAyako'pi pradAyako'pi, nikhilamahIbhRddhiH samagraparvataiH pakSe samagranRpatibhiH mahitapAdo'pi pUjitakiraNo'pi pate pUjitacaraNo'pi , adoSAkaratayA arajanIkaratayA pakSe'navaguNakhanitayA, na sudhAkarazcandraH, padmAnAM kamalAnAM pakSe padmAyAH kamalAyA ullAsane vikAsane viharpaNe ca paTurapi dakSo'pi, satAM nakSatrANAM pakSe sAdhUnAM mArgaH panthAH, gaganaM samIcInamArgazca tenAzrito'pi sevito'pi, sadvirodhAbhAvena nakSatravirodhAbhAvena pakSa sajjanavidveSAbhAvena, na prabhAkaraH sUryaH, sumanovRndavandito'pi devasamUhavandito'pi pakSe vidvatsamUhavandito'pi, kSamAbhUdanukUlatayA parvatAnukUlatvena pakSe nRpAnukUlatvena, na purandaraH puruhUtaH, kuzAgranikAzamatirapi darbhAgrasadRzabuddhirapi tIkSNabuddhiyukto'pIti yAvat , mauDhyAnAM ziSyANAM pakSe mauDhyasya mUrkhatvasya viraheNAbhAvena, na suraguruva'haspatiH, astIti zeSaH, shlessmuulkvirodhaabhaaso'lngkaarH| ityAdIti-ityAdizcAsau stutizcetItyAdistutistAM vistArayantItItyAdistutivistArAstAna pUrvoktaprakArakastavanavistArakAn, tAnabhimukhaM dhAvamAnAn janAn purupAn:, kuruvIraH sAtyandhariH, yUyaM bhavantaH ke kinnAmAnaH kvatyAH kvabhavAzca, stheti zeSaH, ityevamintham, kutUhalAtkutukAt, paripapraccha pRcchati sma // 27 // iti jIvandhareNeti-ityevaM prakAreNa jIvanvareNa satyandharasUnunA, pRSTA anuyuktAH , te janA api, evaM vacayamANaprakAreNa, avocanta kathayAmAsuH / atrAstIti-atra deze, ambujasambhavasya vedhasaH, nirmANe racanAyAM yo naipuNyavilAsazcAturyacamakArastasya sImAvadhiH, abhra lihagaMganacumbibhiH, dhanAni niviDAni vajrANi hIrakANi yeSu te banavajrAH, te ca te saudhAzca rAjabhavanAni ceti dhanavajrasaudhAstaiH, yathArthaM sArthakaM nAma nAmadheyaM yasyAstathAbhUtA prasiddhA prakhyAtA, candrAbhapurI tannAmnI, nagarI, asti vidyate // 28 // yasyAmiti-yasyAM candrAbhapuryAm, nizAyAM rajanyAm, madirekSaNAnAM sulocanAnAm, kapoladeze gaNDagrAnte, pratibimbasya pratikRterdambho vyAjastasmAt, samAgata upasthitaH, candro vidhuH, mukhAbjakAntevaMdanAravindadIpteH, apahAre caurye sakto lagna ityapahArasaktaH sa iva, AbabhAse zuzubhe / utprekSA // 26 // yatsAleti-dhvajAnAM vaijayantInAM paTena vastreNa, channo vyAptaH, bhAnuH sUryaH, yasyAH sAlo yatsAla:
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamo lambhaH 101 tAM pAlayatyamararAjasamAnakIrtiH zauryAkaro dhanapatiprathito mahIzaH / zrImAnahI navapuraNyabhujaGgalIlo mitrAnurAgasahito'pi kalAdharecchaH / / 31 / / zrIrAjakaziroratnakAntibAlAtapAcitam / yasya pAdAmbujaM bhAti nakhacandrikayojjvalam || 32 // tilottameti vikhyAtA tasya kAntA manoramA / virAmabhUmiH kAntInAmanUnaguNabhUSaNA // 33 // kAntyA vijitapadmAsti tayoH padmeti nandinI / zirISasukumArAGgI kaThinastanakuDmalA || 34 // aur tribhulalAmavallI vihArAya vanamAgatA tatra tatra sakhIbhiH saha viharantI romarAjilatayA veNyA ca mAmiyaM nirAkarotIti kRtavidvepeNevAzIviSeNa dRSTA viditavRttAntena tasya ratnAni teSAM kAntayastAsAM yadIyaprAkAramaNidIptInAm, paTalena samUhena, tarjita iva bhasita iva, praviraloDalpa Atapo gharmo yasya tathAbhUtaH, bhAti zobhate / utprekSA // 30 // tAM pAlayatIti tAM candrAbhapurIm, amararAjena devendreNa samAnA sadRzI kIrtiryazo yasya saH, zauryasya parAkramasyAkaraH khaniH, zrImAn lakSmIyuktaH, ahInAM nAgAnAminaH svAmItyahIno nAgarAjastasya vapuriva vapuH zarIraM yasya tathAbhUto'pi san, avidyamAnA bhujaGgasya nAgasya lIlA zobhA yasyeti virodhaH, pakSe na hInamahInam, ahInaM vapuryasya tathAbhUto'pi samutkRSTazarIro'pi san, nAsti bhujaGgasyeva viTasyeva lIlA krIDA yasya saH, mitre sUrye'nurAgo mitrAnurAgastena sahito'pi yukto'pi kalAdhare candramasIcchA cha yasya tathAbhUta iti virodhaH, patte mitreSu suhRtsvanurAgaH prema tena sahito'pi yukto'pi kalAdhareSu vaidagdhIdhArakeSu icchAnurAgAtizayo yasya tathAbhUtaH, dhanapatiriti prathitaH prakhyAto dhanapatiprathitaH, mahIzo nRpaH pAlayati rakSati / zleSamUlaka virodhAbhAso'laGkAraH / vasantatilakAvRttam // 31 // zrIrAjaketi -- zrIrAjakasya lakSmIlalitanRpAlasamUhasya ziroratnAni maulimaNyasteSAM kAntireva dIptireva bAlAtapaH prAtaHkAlikadharmastenAJcitaM zobhitam, yasya dhanapateH pAdAmbujaM caraNakamalam, nakhacandrikayA nakharajyotsnayA, ujjvalaM pradIptaM sat, bhAti zobhate // 32 // tilottameti -- tasya dhanapatimahIpateH, manoramA manohAriNI, kAntInAM dIptInAm, virAmabhUmivizrAmahI, anUnA utkRSTA guNA dayAdAkSiNyAdvaya eva bhUpaNAnyAbharaNAni yasyAH sA 'tillottamA,' iti vikhyAtA prasiddhA, kAntA preyasI, astIti zeSaH // 33 // kAntyeti -- tayordhanapatitilottamayoH, kAntyA zobhayA, vijitAni parAbhUtAni padmAni kamalAni yayA sA, zirISa iva kapItana iva sukumAraM mRdulamaGgaM zarIraM yasyAH sA 'zirISastu kapItanaH' ityamaraH, kaThinau kaThora sparzo stanakuDmalo vakSojamukulakau yasyAH sA padmati 'padmA' iti nAmnI, nandinI putrI, asti vidyate // 34 // kadAciditi - kadAcijAtucit, tribhuvanalalAmavallI trilokyAbharaNalatA, eSA padmA, vihArAya krIDA, vanamudyAnam, AgatA prAptA, tatra tatra teSu teSu pradezeSu, sakhIbhirvayasyAbhiH saha sAkam, viharantI vihAraM kurvantI krIDantI vA, iyaM padmA, romarAjilatayA loma lekhAvallyA, veNyA ca kavaryA ca, mAmAzIviSam, nirAkaroti tiraskaroti, iti hetunA, kRto vihito vidveSo vairaM yena tathAbhUteneva, AzIviSeNa nAgena, daSTA dazanaviSayI kRtA, vidito vRttAnto yena tena vijJAtasamAcAreNa, mahatI cintA yasya tena dIrghacintAvatA, bhUkAntena mahIpatinA, kAritAM vidhApitAm, imAM kanyAma, nirviSIkurvate nirgaralIkurvate janAyeti zeSaH,
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 jIvandharacampUkAvye mahAcintena bhUkAntena kAritAmimAM nirvipIkurvate dAsyate sArdharAjyA kanyaketi ghopaNAM nizamya samAgatairvipavaidyaizcikitsitApi nollAghatAmAsasAda / padmApi gaurI narapAlaputrI madhyena hInApi sumadhyamA sA / bhujaGgadaSTA vata kanyakApi. vibhAti saukhyAdiva mIlitAkSI // 35 // bhavatAM viSavijJAnamasti cennistulaprabham / nirviSIkriyatAmadya kanyAratnaM dharApateH // 36 / / iti teSAM vacanamAkarNya kiMcidastIti pratyuttareNa tAnkalakalena kekina iva jaladharo jIvandharaH sammodayan , tairanugamyamAno rAjabhavanamAsAdya nagaramohanAGgoM sagaramohanAGgI vayasA viSeNa ca zyAmAgatayA mAlatIlatAsarvasAmyamanubhavantI mlAnAmbujasannibhabhAlAM niSpiSTabAlamRNAla saMmitabhujayugalAM zvasitakampitaghanastanakuDmalAM narapAlabAlAmavalokya paJcazaragrahAravaJcitena manasA yakSarAjasya smarannabhimantrayAmAsa / __ tAvanmohana muktA narapatiduhitA candrikeva grahaNa dhUmenAgneH zikhevAcalaghanatamasA mucyamAneva rAkA / ardharAjyena sahitA sArdharAjyA, kanyakA putrI, dAsyate pradattA bhaviSyati, ityevamprakArAma, ghopaNAmuccaighuSTam 'uccairyuSTaM tu ghoSaNA' ityamaraH, nizamya zrutvA, samAgataiH samAyAtaiH, vipavaidyairnarendraH, cikitsitApi kRtabhaiSajyApi, ullAghatAM nIrogatAm, nAsasAda na prApa / padmApIti-padmApi lakSmIrapi gaurI kAtyAyanIti virodhaH, pakSe panApi padmatyabhidhAnApi gaurI gauravarNA, madhyenAvalagnena hInApi rahitApi sumadhyamA sundarAvalagnavatIti virodhaH, pakSe madhyena hInApi kRzamadhyApi, athavA madhyena adhamena hInApi sumadhyamA, 'mavyaM nyAyye'vakAze ca madhyaM madhyasthite triSu / lagnake'pyadhame madhyamastriyAmavalagnake' iti vizvalocanaH, kanyakApyajAtapANigrahApi bhujaGgena viTena daSTA kRtadantakSateti virodhaH, pakSe bhujaGgana nAgena daSTA daMzanaviSayIkRtA, 'mujaGgo bhujago piGge' iti vizvalocanaH, sA pUrvoktA, narapAlaputrI rAjaputrI, saukhyAdivAnandAtirekAdiva, mIlitAkSI nirmAlitanayanA, vibhAti zobhate / virodhAbhAso'laGkAraH // 35 // bhavatAmiti--cedyadi, bhavatAM zrImatAm, nistulaprabhamanupamam, viSavijJAnaM garalApahArabodhaH, asti vidyate, tarhi, dharApateH pRthvIpAlasya, kanyAratnaM putrIzraSTA, adyAsmin divase, nirvipIkriyatAm, garalazUnyAkriyatAm // 36 // iti teSAmiti--iti pUrvoktaprakAram, teSAM janAnAm, vacanaM vANIm, AkarNya zrutvA, kiJcitkimapi, asti vidyate, iti pratyuttareNa iti prativacanena, kalakalena garjanena, kekino mayUrAn, jaladhara iva megha iva, tAn janAn , sammodayan harpayan , jIvandharo vijayAsUnuH, taiH puruSaH, anugamyamAno'nuvrajyamAnaH, san , rAjabhavanaM narendramandiram, AsAdya prApya, gareNa viSeNa mohanAGgI mUchitazarIrA na bhavatIti nagaramohanAGgI tAM tathAbhUtAmapi gareNa sahitA sagarA savipA, sagarA cAsau mohanAGgI ceti sagaramohanAGgI tAmiti virodhaH / pakSe nagaramohanaM paurajanamohotpAdakamaGga zarIraM yasyAstAmiti, vayasA dazayA, viSeNa ca garalena ca, zyAmAgatayA yauvanopalakSitazarIratayA pakSe nIlazarIratayA ca, mAlatIlatAyA mallIvallyAH sarvasAmyaM sarvasAdRzyam, anubhavantIM prApnuvAnAm, mlAnAmbujasaMnibho mlAnakamalakalpo bhAlo niTilo yasthAstAm, nippiSTaM nimarditaM yadbAlamRNAlaM mRduvisaM tena sammitaM bhujayugalaM bAhuyugaM yasyAstAm, zvasitena zvAsena kampitau vepitau dhanastanakuDmalau pInavakSojamukalako yasyAstAm, narapAlabAlAM rAjaduhitaram, avalokya dRSTvA, paJcazaraprahAreNa kAmAghAtena vaJcitaM pratAritaM tena, manasA cetasA yakSarAjasya sudarzanasya, smaran smaraNaM kurvan 'adhIgarthadayezAM karmaNi' iti paSThI, abhimantrayAmAsa mantraprayogaJcakAra / tAvanmoheneti-tAvat tAvatA kAlena, graheNa rAhuNA, muktA tyaktA, candrikeva jyotsneva, dhUmena
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ 103 paJcamo lambhaH AkAzasyeva lakSmIrasitajalamucA zaivaleneva gaGgA seyaM vidyunnikAzA savidhagatajanAnandinI drAgudamthAt // 37 // pitrorAnandinI se'yaM candrikeva cakorayoH / jIvandharasya nayane sukhayAmAsa sAdaram // 38 // tAvadAnandamakarandodgArimanaHsarojena kSoNIpAlakena savidhamAnIya kRtanutivacanena maNimayAsanamadhiropitaH svAmI jIvandharaH saprazrayaM sambhAvitastatkSaNameva rUpalakSaNAdinA rAjavaMzyo'yamiti saMjane / AhUya kArtAntikamukhyavRndaM kSoNIpatiH saMsadi nizcikAya / zubha muhUrta sa samAdizaJca vivAhasannAhavijRmbhaNAya / / 36 // tadanu maNitoraNapatAkAkalazadarpaNAdibhiralaGkRtAsu nagararathyAsu parikalpite vividharatnastambhacakacakitapariNayamaNDape tatra vicitratayA viracitAyAM maGgaladravyasaGgatAyAM bhaNivedikAyAM kSitipatirupayamamaGgalaM vidhAtumArebhe / dhUmraNa muktA, agreranalasya, zikheva jvAleva, acalaghanatamasA susthiraniviDadhvAntena, mucyamAnA tyajyamAnA, rAkeva paurNamAsIva, asitajalamucA kRSNavAridena, mucyamAnA, AkAzasya gaganasya, lakSmIriva zrIriva, zaivalena jalanIlyA, mucyamAnA, gaGgeva bhAgIrathIva, mohena mUrchayA, muktA tyaktA, vidyunnikAzA taDinsadRzI, iyaM sA pUrvoktA, narapatiduhitA rAjaputrI, savidhagatajanAn nikaTasthapuruSAn AnandayatItyevaM zIleti savidhagatajanAnandinI satI, drAg jhaTiti, udasthAduttiSThati sma, zayanAditi zeSaH / mAlopamA, zArdUlavikrIDitaM chandaH / / 37 // pitroriti-cakorayorjIvaviyoH, candrikeva kaumudIva, pitrorjananIjanakayoH, AnandinI samAhAdinI, iyaM sA prasiddhA padmA, sAdaraM sasanmAnaM yathA syAttathA, jIvandharasya sAtyandhareH, nayane locane, sukhayAmAsa samAhlAdayAmAsa / upamA // 38 // tAvaditi-tAvat tatkSaNam, Anando harSa eva makarandaM puSparasastasyodgAri prakaTayitR manaHsarojaM ceto'ravindaM yasya tena, kRtaM vihitaM nutivacanaM stutivacanaM yena tena, kSoNIpAlakena nRpeNa, savidhaM samIpam, AnIya prApayya, maNimayAsanaM ratnaviSTaram, adhiropito'dhiSThApitaH, saprazrayaM savinayam, sambhAvitaH sanmAnitaH svAmI jIvandharaH sAtyandhariH, ayameSaH, rAjavaMzyaH kSatriyakulo pannaH, ityevam, rUpalakSaNAdinA saundaryaliGgAdinA, tatkSaNameva tatkAlameva, saMjajJe jJAtaH / karmaNi prayogaH / AhUyeti-sa pUrvoktaH, kSoNIpatirdhanapatimahIpAlaH kAntikeSu jyotirvitsu mukhyAH pradhAnAsteSAM vRndaM samUham , AhUya samAkArya, saMsadi sabhAyAma, zubhamuttamam, muhUrta kAlam, nizcikAya niracaiSIt 'vibhApA ceH' ityabhyAsAtparasya kutvam, vivAhasya pANigrahaNasya sannAhaH sAmagyAdisajIkaraNaM tasya vijRmbhaNaM vardhanaM tasmai, samAdizaJca samAjJAtavA~zca, bhRtyAniti zeSa // 3 // tadanviti-tadanu tadanantaram, maNitoraNAni ca ratnatoraNAni ca patAkAzca ketavazca, kalazAzca maGgalaghaTAzca, darpaNAzca mukurAzceti maNitoraNapatAkAkalazadarpaNAsta Adau yeSAM taiH, alaGkRtAsu zobhitAsu, nagararathyAsu purapradhAnavIthISu satIpu, parikalpite nirmite, vividharatnastambhAnAM naikavidhamaNimayastambhAnAM cakreNa samUhena cakitazzobhito yo pariNayamaNDapo vivAhamaNDapastasmin , vicitratayA samadbhutarItyA, viracitAyAM nirmitAyAm, maGgaladravyaiH kAJcanakalazAdarzatAlavRntAdimaGgalapadArthaiH saGgatA sahitA tasyAm, tatra prasiddhAyAma, maNivedikAyAM ratnamayavitardikAyAm, kSitipatirnRpaH, upayamamaGgalaM vivAhamaGgalam, vidhAtuM kartum, Arebhe samArabdhavAn /
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvye narapAlasutAM snAtAM prasAdhanagRhAGgaNe / prasAdhayitumArebhe praharpaNa sakhIjanaH / / 40 // kalazajaladhivelAlolaDiNDIrakhaNDA yitamRduvasanenAveSTitA rAjaputrI / zaradamaladhanAlIzobhitevendurekhA suratarunavavallI puSpitevAbabhAse // 41 // pAdAmbujollasitahIrakanU purazrI rAvirbabhUva nakhacandirasevanAya / tArAvaliH padasamIpagateva tasyA __ stAruNyavIrudha ivApatitA sumAliH / / 42 // tasyA gurujaghanazobhitarazanA madanarAjadhAnI kanakaprAkArAvaliriva mAramahAnidhinidhAnaveSTitabhujagIva mInaketanopavanavRtisurataruvallIva vyarAjata / hAraH kiM vA sakalanayanAhAra evAmbujAkSyA yadvA vakSoruhagiripatannirbharasyaipa puurH| kiM vA tasyAH stanamukulayoH komalazrImRNAlo bhAti smaivaM vizayavazataH strIjanaiH prekSyamANaH // 43 // nAsAmaNirvaktrapayojamadhyavibhAsuro'yaM jalabindureva / AhosvidasyA navamauktikaM kiM nAsAkhyavaMzAdgalitaM gariSTham // 44 / / narapAlasutAmiti-sakhIjano bayasyasamUhaH, snAtAM kRtamaGgalasnAnAm, narapAlasutAM nRpatiputrIm, padmAmiti yAvat, prasAdhanagRhasyAbharaNAdidhAraNaniketanasyAGgaNe catvare, praharSeNa sammadAtizayena, prasAdhayitumalaGkartum, Arebhe prArabdha // 40 // kalazeti-kalazajaladheH kSIrasAgarasya velAyAM tavyAM lolazcapalo yo DiNDIrakhaNDaH phenazakalastadvadAcaritaM yanmRduvasanaM komalavastraM tena, AveSTitA parivRtA, rAjaputrI padmA, zarado jldaanttormlghnaalyaa sitavAridapaGktyA zobhitA samudbhAsiteti zaradamalaghanAlIzobhitA, indurekhetra, candrarekheva, puSpitA kusumitA, suratarunavavallIva kalpavRkSanUtanalateva, AbabhAse zuzubhe, / mAlopamA, mAlinIvRttam // 41 // pAdAmbujeti-tasyAH padmAyAH, padAmbujayozcaraNakamalayorullasitA zobhitA yA hIrakanUpurANAM hIrakamaJjIrakANAM zrIH zobhA sA, nakhacandirasevanAya nakharendusamArAdhanAya, padasamIpagatA caraNAbhyarNaprAptA, tArAvaliriva nakSatrapaktiriva, yadvA, tAruNyavIrudho yauvanalatAyAH, ApatitA samantA patitA, sumAliriva puSpazreNiriva, AvirbabhUva prakaTitAbhUt / rUpakotprekSe / vasantatilakAvRttam // 42 // tasyA iti--tasyA rAjaputryAH, gurujaghane sthUlanitamba zobhitA samudbhAsitA yA razanA mekhalA sA madanarAjadhAnyAH kAmarAjadhAnyAH kanakaprAkArAvaliriva suvarNasAlapaGktiriva mArasya manmathasya mahAnidhinidhAne mahAnidhikoze veSTitA paritaH sthitA yA bhujagI nAgI tadvat / mInaketanasya pradyumnasya yadupavanamudyAnaM tasya yA vRtirAvaraNaM tasyAH surataruvallIva kalpAnokahalateva, vyarAjata vyazobhata / utprekssaa| hAra iti--ambujAcyAH kamalalocanAyAH, padmAyA iti yAvat , hAro mauktikadAma, kiMvA kimu, sakalanayanAnAM nikhilajanalocanAnAmAhAraH pAraNAdravyam, eva, yadvA athavA, vakSoruhagireH kucazailAtpatanavakhrasamAno yo nijharo vAripravAhastasya, eSo'yam, pUra oghaH, kiM vA yadvA, tasyAH padmAyAH, stanamukulayoH kucakuDamalayoH, komalazrImRNAlaH sukumArazrIvisam, astIti zeSaH, evamanena prakAreNa, vizayavazataH sandehavazataH, strIjanairvanitAvRndaiH, prekSyamANo vilokyamAnaH san, bhAti sma zobhate sma / saMzayotprekSe, mandAkrAntAcchandaH // 43 // nAsAmaNiriti-asyA nRpAlapuNyAH, nAsAmaNioNaratnam, ayameSaH, vaktrapayojamadhye mukha
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamo lambhaH 105 kiM kAmamantrabIjAliH kiM vA tadvirudAvaliH / kiJcitkucAjabhRGgAlimakarI saMzayaM vyadhAn / / 4 / / evamalakRtAM madanamohanamantradevatAmiva sAnAdAgatAM vipamavANakelImiya' taruNIM ramaNIjanacUDAmaNiM sakhIjanaH kAmadevasya vedikAmadhyavilasitamagipaTTikAmadhyAsInasya parisaraM zanaiH zanaiH prApayAmAsa / tadanu sakalasUryasvaniteSu mukharitadigantareSu, mantravidAM vacanepuvyAjambhamANepu, vedikAmabhito maGgalamaNidIpepu dedIpyamAnepu, pUjyamAnepu havyavAheSu jAjvalyamAnepu, pariNayamaGgaladarzanakutUhalavivRtanayanepu purandhrIjanepu, janitasammardaneSu paripatparikareSu, pArthiveSu nijabhujAGgaparasparasaGgavigalatkanakazakalavyAjena vAhapratApakaNAniva kiratsa, prAme ca zubhe maharne, jIvaMdharasvAmI dhanapatinarapatinA vAridhArApuraHsaraM pratipAditAM tilottamAmutAM padmAM pANau parijagrAha / prApyArAjyaM kuruvaMzaketuH kandarpasAmrAjyaramAM ca padmAm / / pramodakallolaparamparANAmAnAtahapyaddhRdayAmbujo'bhUn // 46 // . iti mahAkaviharicandraviracite zrImati jIvandharacamyUkAvye padmAlambhI nAma paJcama lambhaH / kamalAbhyantare vibhAsuraH zobhamAnaH, jalabindureva salilasIkara eva, AhosvidathavA, nAsAkhyavaMzAd ghrANAbhidhAnaveNoH, galitaM patitam, gariSThaM zreSTham, kiM navamauktikaM nUtanamuktAphalam, AsIditi zeSaH // 44 // kiM kAmamantreti-makarI kucakuDmalepu kastUryAdinA likhittA makarAkRtiH, kiM kAmasya madanasya mantrabIjAnAM mantrAkSarANAmAliH paGktiH, kiM vA, tasya kAmasya virudAvaliyazaHprazastiH, kiM svidathavA, kucAbjayoH stanasarojayorvidyamAnA bhRGgAlirdhamarapaGktiH , AsIt , ityevam, saMzayaM sandeham, vyadhAJcakAra // 45 // ___ evamiti-evamanena prakAreNa, alaGkRtAM bhUpitAm, madanasya smarasya mohanamantradevatA vIkaraNamantrAdhiSThAtRdevI tAmiva, sAkSAdAgatAM pratyakSamupayAtAm, viSamabANakelImiva kandarpakrIDAmiva, taruNI navayauvanodbhAsinIm, ramaNIjanacUDAmaNi vanitAvRndaziroratnam, padmAmiti yAvat, sakhIjanaH sahacarIsamUhaH, vedikAmadhye vitardikAmadhye vilasitA zobhitA yA maNipaTTikA ratnapIThikA tAm, adhyAsInasyAdhitiSThataH, kAmadevasya madanasya kAmadevapadavIdharasya jIvandharasyeti yAvat, parisaraM samIpam, zanaH zanairmandaM mandam, prApayAmAsa samAninAya / tadanu tadanantaram, sakalacUryANAM nikhilavAditrANAM svanitAni zabdAstepu, mukharitaM vAcAlitaM digantaraM kASThAntarAlaM yaisteSu, mantravidAM mantrajJAnAm, vacaneSu zabdeSu, vyAjambhamANeSu vardhamAneSu, vedikAmabhito vitardikAM paritaH, maGgalamaNidIpeSu maGgaloddezakaratnapradIpeSu, dedIpyamAnepu nitarAM prakAzamAnepu, pUjya mAnepvaz2amAnepu havyavAheSu pAvakeSu, jAjvalyamAneSu sAtizayaM jvalatsu, purandhrIjaneSu vanitAsamUhepu, pariNayamaGgalasya vivAhamaGgalasya darzanakutUhalena vilokanakautukena vivRtAni visphAritAni nayanAni locanAni yeSAM tathAbhUteSu, paripatparikareSa sabhAparijaneSu janitaM samutpAditaM samardanaM vyAmardo yasteSu, pArthiveSu nRpepa, nijabhujAGgadAnAM svakIyabAhukeyUrANAM parasparasaGgharpaNa mithaH saMghaTanena vigalanti patanti yAni kanakazakalAni suvarNakhaNDAni teSAM vyAjena dambhena, bAhupratApakaNAn bhujatejo'zAn , kiratsviva prakSipatsviva satsu, zubhe kalyANAspade, muhUrte samaye, prApte ca samAgate ca sati, jIvandharasvAmI sanyandharAGgajaH, dhanapatinarapatinA dhanapatyabhidhAnabhUpAlena, vAridhArApurassaraM jaladhArAsahitaM yathA syAttathA, pratipAditAM dattAm, tilottamAyAH sutA tAM tilottamAputrIm, padmAmetanAmnIm, pANI kare, jagrAha svIcakAra, tasyAH pANigrahaNaM cakAreti bhaavH| prApyeti-kuruvaMzaketurjIvandharaH, ardhaJca tad rAjyaJcetyardharAjyaM rAjyAm,i kandarpasya kAmasya sAmrAjyaramA sAmrAjyalakSmIstAm, padmAJca dhanapatisutAJca, prApya, pramodakallolaparamparANAmAnandataraGgazreNInAm, AghAtena saMghaTanena hRSyadvikasad hRdayAmbujaM cittAravindaM yasya tathAbhUtaH, abhUd babhUva // 46 // iti mahAkaviharicandraviracite zrImati 'kaumudI' vyAkhyAdhare jIvandharacampUkAvye padmAlambho nAma paJcamo lmbhH| 1 madanatAM ba0 / 2 kelIkariNImiva taruNIjana -ba0 / 3 diganteSu ba0 / 4 vismRta ba0 / 14
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTho lambhaH padmAM payodharabharAnatagAtravallI padmAnanAM kuruvaro ramayaMzcirAya / tadbhrAtRbhirguNamaNIkularohaNaistai triMzatA pratidinaM paripUjyate sma // 1 // kadAcitkuruvIrasya sakalabhUtasantApanAzanaM nikhilalokadedIpyamAnaM bhujapratApamabhivIkSya lajayeva saMhatanijapratApe, svairAbhisAranirodhajanitakrodhAnAM bandhakInAmAraktakaTAkSacchaTAbhiriva saMhRtanijakare samAnItapadminIhRdayAnurAgaparamparAbhiriva kuGkamasacchAyamaNDale dinakare caramazikharizekharakanakakalazazaGkAkare, sAyantanasugandhizItalamandapavanalolitalalitalatAGgulitayAdvayadbhaya iva vanaviTapibhyo vyAkulArAvavyAjena pratyuttaramabhidhAya dhAvanavyAsaGgepu vihaGgepu, sahasrapatreSu sahasrakarakiraNAnkrameNa nimIladakaikadalaMgaNayatsviva mukulIbhavatsu, sindUracchavibandhure sandhyArAge varuNadizi vijambhite, AvirbhavattimiranikarabIjeSviva bambhareSa padmAkaraM vihAya kumudAkaramAkramatsu, dhvAntakadambamudajambhata / wwwwwwinnar.-- padmAmiti-payodharabhareNa vakSojabhareNAnatA samAnamrA gAtravallI zarIralatA yasyAstAm, padmAnanAM kamalamukhIm, padmAmetannAmnI svabhAryAma, cirAya cirakAlena, ramayan krIDayan , kuruvaro jIvanvaraH, guNA eva maNyo ratnAni teSAM kulaM samUhastasya rohaNA vidUragirayastaiH, rohaNagirau ratnAni samupadyanta iti prasiddhiH, taiH prasiddhaH dvAtriMzatA dvAtriMzatsaMkhyAkaiH, tasyA bhrAtarastaiH tadIyasahodaraH, pratidinaM pratyaham, paripUjyate sma / karmaNi pryogH| vasantatilakAvRttam // 1 // kadAciditi-kadAcijAtucit , kuruvIrasya jIvandharasya, sakalabhUtAnAM nikhilaprANinAM saMtApanAzanaM santApApahArakam, nikhilaloke samagrasaMsAre dedIpyamAnaM punaHpunaratizayena vA prakAzamAnam, bhujapratApaM bAhutejaH, abhivIcya vilokya, lajjayeva apayeva, saMhRtaH saMkocito nijapratApaH svatejo yena tathAbhUte, svairAbhisArasya svacchandAbhigamanasya nirodhena nivAraNena janitaH samutpannaH krodho kopo yAsAM tAsAm, bandhakInAM kulaTAnAma, AraktA lohitavarNA yAH kaTAkSacchaTA apAGgapatayastAbhiriva, saMhRtAH saMkocitA nijakarAH svakiraNA yasya tasmin , samAnItaH samAdAya sahAnItaH padminInAM yo hRdayAnurAgazcittaprItistasya paramparAH santatayastAbhiriva, kuGkumasacchAyaM kAzmIrakalpaM maNDalaM bimbaM yasya tasmin , dinakare sUrya, caramazikhariNo'stAcalasya zekhare zRGge kanakakalazasya kAJcanakumbhasya zaGkAkaraH sandehotpAdakastathA bhUte sati, sAyantanaH sAyaMkAlikaH sugandhiH surabhiH, zItalaH ziziro mando mantharazca yaH pavano vAyustena lolitAzcAlitA lalitA manoharA latA eva zAkhA evAGgulayaH karazAkhA yeSAM teSAM bhAvastattA tayA, Ahvayadbhaya ivAkArayadbhaya iva, vanaviTapibhyaH kAnanatarubhyaH, vyAkulazvAsAvArAvazceti vyAkulArAvo vyagratApUrNazabdasteSAM vyAjena dambhena, pratyuttaraM 'vayamAgacchAmaH' iti pratijalpam, abhidhAya nigadya, dhAvane vegenAbhiyAne vyAsaGga AsaktiryeSAM teSu, vihaGgeSu pakSiSu satsu, sahasrapatreSu kamaleSu, krameNa kramazaH, nimIlanti saGkocanti yAni ekaikadalAni ekaikapatrANi taiH, sahasrakarasya sUryasya kiraNA mayUkhAstAn , gaNayatsviva saMkhyAnaM kurvatsviva, mukulIbhavatsu nimIlatsu, satsu, sindUracchaviriva nAgasambhavakAntiriva bandhuro manoharastasmin , sandhyArAge pitRprasUlohitigni, varuNadizi pazcimakASThAyAm, vijRmbhite vRddhiGgate sati, AvirbhavanprakaTIbhavanyastimiranikaro dhvAntasamUhastasya bIjeSviva, bambhareSu bhramareSu, padmAkaraM kamalAkaraM,
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTho lambhaH 107 lokadIpe ravau lokagRhamAbhAsya nivRte / tatkajalamivAnIlaM tamovRndamajAyata / / 2 // saMdaSTaM visamutsRjya cakradvandvena muurcchtaa| parivRtamukhAbjena tUrNaM vijaghaTe tadA // 3 // dinamaNiviraheNa vyAkulAGgI nabhaHzrI stimiranikaradambhAttUrNamAkIrNakezA / uDumaNigaNalakSyAdazrubindUndadhAnA __ ramaNavipadi reje rodanaM tanvatIva / / 4 / / tamAzabarasaMruddhAM yAminI nijavallabhAm / vIkSya kopAdivAtAmraH zazI pUrvAdrimAnaze // 5 // tadanu nizAkaraM purandaradizAvizAlanayanAmukhacumbanacaturamAlokyeva purataruNeSu kAntAmukhacumbanapareSu, zazadharakarasparzanavidrutazazikAntatalamAlakSyeva yuvatIpu dayitakarasparzamAtreNa dravantISu, tatkSaNamudvelajalanidhimudvIkSyeva samullasadullolakallole kAmANave, sarasIsamudbhUtasarojepviva kulaTAjanalapanataTeSu mukuliteSu, krameNa nRpamandire nidrANe nikhilajane, kenApyanupalakSitaH kuruvIraH purAnnizcakrAma / vihAya tyaktvA, kumudAkaraM kairavakAsArama, AkrAmansu samAgacchansu satsu, dhvAntakadamba timirasamUhaH udajRmbhata vavRdhe / lokadIpa iti-lokasya jagato dIpaH pradIpastariman , ravau sUrye, loka eva gRhaM lokagRha tat , AbhAsya prakAzya, nivRte nirgate sati, tatkajalamiva tadIyAJjanamiva, AnIlamISatkRSNam, tamovRndaM dhvAntasamUhaH, ajAyata samutpAdi / rUpakotprekSe // 2 // saMdaSTamiti-saMdaSTaM dantAntardhAritam, visaM mRNAlam, utsRjya tyaktvA, mUrcchatA vicetanIbhavatA, parivRkSaM vimukhIbhUtaM mukhAjaM vadanakamalaM yasya tathAbhUtena, cakradvandvena rathAGgayugalena, tadA sAyam, tUrNa zIghram, vijaghaTe vighaTitam // 3 // dinamaNiviraheNeti-dinamaNeH sUryasya viraho vipralambhastena, vyAkulaM vyagram atha ca vibhiH pakSibhirAkulamAkarNam, aGgaM zarIraM yasyAH sA, timiranikarasya dhvAntasamUhasya dambhAd vyAjAt , tUrNa kSipram, AkIrNAH samantAdvikSiptAH kezAH kacA yasyAH sA, uDUni maNigaNA ivetyuDumaNigaNAstepAM lakSyAd vyAjAt , azrubindUn bASpasIkarAn , dadhAnA dharantI nabhAzrIgaMganalakSmIH, ramaNavipadi vallabhavipattI, rodanamAkrandanam, tanvatIva vistArayantIva, reje zuzubhe / utprekSAlaGkAraH / mAlinIcchandaH // 4 // tamAzabarasaMruddhAmiti-zazI vidhuH, nijavallabhAM svapreyasIm, yAminI rajanIm, tama eva dhvAntameva zabaro nipAdastena saMruddhAM niruddhagamanAm, vIcya dRSTvA, kopAdiva krodhAdiva, AtAmra AraktavarNaH san , pUrvAdi pUrvazailam, Anaze vyApa, tatrAdhirUDho babhUveti bhaavH| utprekSA // 5 // tadanviti tadanu tadanantaram, nizAkaraM candramasam, purandaradizaiva prAcyeva vizAlanayanA dIrghAkSI tasyA mukhasya vadanasya cumbane caturaM vidagdham, Alokyeva dRSTveva, purataruNeSu nagarayuvasu, kAntAmukhAnAM vanitAvadanAnAM cumbaneSu parAstatparAsteSu sansu, zazadharakarasya candrakiraNasya sparzanena saMsargeNa vidrutaM kRtajalavimocanaM yacchazikAntatalaM candrakAntopalatalaM tat , AlakSyeva vilokyeva, yuvatISu taruNISu, dayitasya patyuH karasparzamAtreNa hastasparzamAtreNa, dravantIpu dravIbhUtAsu satISu, tatkSaNaM tatkAlam, udvelazcAsau jalanidhizca taM velotkrAntasAgaram, udvIcyeva vilokyeva, kAmArNave madanasindhau, samullasantaH samucchalanta ullolAzcapalatarAH kallolAstaraGgA yasya tathAbhUte sati, kulaTAjanalapanataTeSu svairiNIjanavaktrataTeSu sarasIsamudbhUtasarojeSviva kAsArotpannakamaleSviva, mukuliteSu nirmAliteSu, satsu, krameNa kramazaH, nRpamandire
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvye gavyUtikAH kAzcidatItya dUraM gatasya stydhrbhuupsuunoH| zaGkAvadhUTyA hRdayAdgatAyAH sahAyatA prApa nizA kilaipA // 6 // padmApi kAntavirahAmbudhimadhyabhAge santApavADavahutAzanakIlalIDhe / kandarpanakrakalite kalakaNThagAna kolAhale khalu mamaja cirAdapAre / / 7 / / lokapAla janAH keciccaturdikSu gavepiNaH / / prAjJA api kumArasya nAjJAsiSurihAgatim / / 8 / / tatra tatra tIrthasthAnAni yAjaMyAja satvaraM gatvaraH kuruvIraH, kacana vAsaHsamAsaktatApasakulakRSyamANatarutvaGmarmarArAvamukharam , kacitpApaNDiSaNDakaramaNDitakamaNDalumukhanaijharajalapuraNajanitakalakalazabdazobhitam , kutracidvAlakatruTitobhitamaujImekhalAvikIrNama , kutracana kumArikApUryamANabAlavRkSAlavAlam , kacana kApAyavasanasecanalohitAyamAnasarojalama , vacana saMsiktavalkalazikhAnirgalatpayodhArArekhAJcitam , kacana camUrucamenirmitAsanAsInajapaparajanasaGkalam , kutracit narendraniketane, nikhilajane samastaloke, nidrANe gRhItasvApe sati, kenApi janena anupalakSito'navalokitaH, kuruvIro jIvandharaH, purAnagarAt , nizcakrAma nirjagAma / gavyUtikA iti-kAzcid gavyUtikAH katicit krozAn , atItya samullaGghaya, dUraM viprakRSTam, gatasya yAtasya, satyanvarabhUpasUnoH, satyandharadharAdhIzaputrasya jIvandharasyeti yAvat , hRdayAccetasaH, gatAyAH prayAtAyAH, zaGkAvadhUTyAH bhItitaruNyAH, sahAyatAM mitratA sahagAmitAmiti yAvat , epA nizA iyaM rajanI, prApa labbavatI, kileti vAkyAlaGkAre / jIvandharasya hRdayAd rAjapuruSoparodhabhItirgatA rAtrizca samApteni bhAvaH // 6 // padmApIti-padmApi jIvandharajAyApi, saMtApa guba duHkhameva vADavahutAzanIlA vaDavAnalajvAlAstaiIDho vyAptastasmin , kandarpa eva kAma eva nakro makarastena kalitaH sahitastasmin , kalakaNThagAnameva kamanIyakaNThadhvanireva kolAhalo garjitaM yasmistasmin , apAre'navasAne, kAntaviraha eva vallabhavipralambha evAmbudhimadhyabhAgaH sAgaramadhyapradezastasmin , khalu nizcayena, cirAt dIrghakAlAya, mamaja nimagnA / rUpakAlaGkAraH / vasantatilakAvRttam // 7 // lokapAlajanA iti-caturdikSu catuHkASTAsu, gaveSiNo'nveSiNaH, kecitke'pi, lokapAlajanA rAjapuruSAH, prAjJA api medhAvino'pi santaH, kumArasya jIvandharasya, iha bane, AgatimAgamanam, na ajJAsipurna jAnanti sma // 8 // tatra tatreti-tatra tatra tepu teSu sthAneSu, tIrthasthAnAni tIrthakSetrANi, yAjaM yAjaM yaSvA yaSTvA, satvaraM zIghram, gatvaro gamanazIlaH, kuruvIro jIvandharaH, tapovanaM tApasAraNyam, dadarza vilokayAmAsa, athavA tadeva tapovanaM vizeSayati-kvacana kutracit , vAsaHsu vastreya samAsaktA lInA ye tApasAH sAdhavastepAM kulaM samUhaste na kRpyamANA yAstarutvaco vRkSavalkalAstAsAM marmarArAveNa marmarazabdena mukharaM vAcAlam, vacikutracit , pApaNDipaNDasya sAdhusamUhasya karamaNDitA hastazobhitA ye kamaNDalavaH kuNDyasteSAM mukhepvagrabhAgeSu najharajalapUraNena srotaHsambandhisalilasaMbharaNena janitaH samutpanno yaH kalakalazabdo'vyaktadhvanivizeSastena zobhitaM samudbhAsitam, kutracitkvacana, bAlakakulasya zizusamUhasya truTitojhitA khaNDitatyaktA yA mauJjImekhalA darbharazanAstAbhirvikIrNaM vyAptam, kutracana kvacit , kumArikAbhirtApasabAlikAbhiH pUryamANA bhriyamANA bAlavRkSANAM laghutarUNAmAlavAlA AvApA yasmistat , kvacana kutracit , kapAyeNa raktaM kApAyaM tacca tadvasanaM ceti kASAyavasanaM tasya secanaM samukSaNaM tenaM lohitAyamAnaM raktIbhavat sarojalaM kAsAratoyaM yasmistat , vacana kutrApi, saMsiktAH samanitA ye valkalA vakSatvacasteSAM zikhAbhyo'grabhAgebhyo nigalantya
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 paSTo lambhaH snAnakAlasaMsaktazaivAlacchaTAyamAnajaTApaTaladhAritayA parito dedIpyamAnapAvakaprasRtadhUmarekhAliGgitairivordhvaprasAritabhujadaNDaiH paJcAgnimadhyatapaHpracaNDaistApasairmaNDitam , vacana tatpanIjanakriyamANanIvArapAkam , kvacittatputracchidyamAnArdrasamitsamAkulam , tapovanaM dadarza / asattapo vIkSya kurupravIraH kRpAnaTItANDavaraGgacittaH / abodhayattAJjinadharmasAramupekSate kaH patato nikUpe / / 6 // taNDulasya virahe jalAnalAdyAgame'pi saphalo na hi pAkaH / tattvabodhavigame tathA tanordaNDanena saphalA na tapasyA // 10 // mudhA jaTAjUTayutA hi yUyaM niTAladeze tapanena taptAH / budhAstapo hiMsanajuSTametatkanu sadA nArhatha niSphalatvAt / / 11 / / jaTAlAnAM jalAnte vo jaTAlagnA hi jntvH| pazyatAgnau cyutAH pazcAnnazyanti vahvaH kSaNAt / / 12 / / tasmAdidaM kliSTatapo vihAya nairgranthyarUpaM paramaM bhajeta / yasminsadA sannihitA jinAvibhaktyAnvite zAzvatamuktilakSmIH / / 13 / / patannyo yAH payodhArA jaladhArAstAsAM rekhAbhilekhAbhiraJcitaM zobhitam, vacana kutracit , camUcarmaNA zArdUlatvacA nirmitAni racitAni yAnyAsanAni teSvAsInAH samupaviSTA ye japaparajanA dhyAnAvasaktapulpAstaiH saMkulaM vyAptam, kutracit kvacit , snAnakAle'bhipekasamaye saMsaktAH saMlagnA ye zaivAlA jalanIlIlatAstepAM chaTAyamAnaM samUha ivAcarad yad jaTApaTalaM jaTAsamUhastasya dhAritayA dhArakatvena, paritaH samantAt , dedIpyamAnAjAjvalyamAnApAvakAdanalAnprasRtA vistRtA yA dhUmarekhA dhUmralekhAstAbhirAliGgitairiva samAzliSTaM riva UrdhvaprasAritA unnamitA bhujadaNDA bAhudaNDA yaistaiH, paJcApnInAM madhye yattapastena pracaNDAstIkSNAstaiH, tApasaistapasvibhiH, maNDitaM zobhitam, vacana kutracit , teSAM tApasAnAM pannIjanainitAsamUhaH kriyamANo vidhIyamAno nIvArapAko vanyatrIhipacanaM yasmistat , kacit kvacana, tatputraistApasatanayaizchidyamAnAbhirbhidyamAnAbhirAIsamidbhirAdendhanaiH samAkulaM vyAptam, tapovanaM dadarzati kriyaasmbndhH|| asattapa iti-kRpAnaTyA dayAnartakyA yattANDavaM naTanaM tasya raGgo nRtyabhUmizcittaM mAnasaM yasya tathAbhUtaHH, kurupravIro jIvandharaH asanmithyAbhUtam, tapastapazcaraNam, vIcya dRSTvA, tAn tApasAn , nijadharmasya sArastaM jinendradharmasarvasvam, abodhayad avagamayAmAsa, nikUpe graho, patataH skhalato janAn , kaH kinnAmA dayAluH, upekSate upekSitAn kurute, api tu na ko'pItyarthaH / arthAntaranyAsaH // 6 // taNDulasyeti-taNDulasyAkSatAnAm, virahe'bhAve, jalAnalAdInAM toyAgniprabhRtInAmAgamaH samupalambhastasmin , satyapi, yathA yena prakAreNa, pAka odanapacanakriyA, saphalaH sArthakaH, na hi bhavati na khalu jAyate tathA tena prakAreNa tattvabodhavigame tattvajJAnAbhAve, tanoH zarIrasya, daNDanena niyantraNena, tapasyA tapazcaryA, saphalA sArthakA, na no bhavAti zaMghaH / svAgatArathoddhatayoH sammizraNAdupajAtivRttam // 10 // ___ mugdheti-jaTAjUTayutAH pravRddhaparupakezasamUhayuktAH, niTAladeze bhAlapradeze, tapanena sUryeNa, taptA uSNIkRtAH, yUyaM bhavantaH, hi nizcayena, mughA vyarthAH, ratheti zeSaH / he budhA vidvAnsaH, sadA sarvadA ihaloke paraloke ceti yAvat , niSphalatvAt nirarthakatvAt , hiMsanajuSTaM hiMsopetam, etat sAmprataM kriyamANam, tapastapazcaraNam, kartuM vidhAtum, nAhatha na yogyAH stha / upajAtivRttam // 13 // jaTAlAnAmiti-hi nizcayena, jalAnte jalamadhye, jaTAlAnAM jaTAyuktAnAm, vo yuSmAkam, jaTAlagnAH pravRddhaparupakezasamUhanibaddhAH, bahavo bhUyAMsaH jantavo jIvAH, agnI vahnI, cyutAH patitAH, pazcAt anantaram, kSaNAdaciram, nazyanti niyante, iti pazyata vilokayata // 12 // tasmAdidamiti--tasmAtkAraNAt, idaM kriyamANam, kliSTatapaH kevaladuHkhakaratapazcaraNam, vihAya tyaktvA, paramaM zreSTham, nagranthyarUpaM digambaramudrAm, bhajata saMveta / jinAdhibhaktyA jinendracaraNAnurAgAti
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvye ityAdiprakAreNa muktyaGganA saMgama cATuvacanAyamAnena saMsAravizaGkaTakavATavighaTitapaTukuJcikAbhUtena dharmaghaNTApathapratIhArapravezapratIhArAyitena nijagambhIravacanaguNena saMbhAvitAnasammA - rgalaGghanajaGghAlA sanmArgAkramaNapravaNAnkatipayatApasAnavalokya stoketarasaMtoSasaMcalitamAnasaH kurukulottaMsaH, tadvanAnnirgatya, nisargaruciraM nagarapramukhai rocitamapi narocitaM sarvottaramapi nAmnA dakSiNaM dezamAsAdya, kSemapuropavanamadhyavAbhAsyamAnaM ghanamaNDalamadhyazozubhyamAnaravibimba samAnamatyunnapramANamapi bhagavato vimAnamavAlokata / 990 abhraMlihA ravidIprakUTaiH sahasrasaMkhyairnavaratnanadvaiH / saMlakSyate yaH phaNirADivodyanpAtAlalokAtphaNaratnajuSTaH // 14 // yatkUTalagnA sphuTatArakAliH sumAvalizcAmaralokavRSTayA / vibhidyate paTUcaraNairvilolairgandhAnvitairbha kRtamaJju gAnaiH // 15 // mandamArutavidhUtaketano yaH surAsuragaNaM samantataH / Ahvayanniva vibhAti santataM vandanAya vitatena bAhunA // 16 // zayena, anvite sahite, yasmin nairgranthyarUpe, zAzvatamuktilacmIra vinazvaramokSazrIH, sadA sarvadA, sannihitA nikaTasthA, vartata iti zeSaH / indravajrAvRttam // 13 // ityAdiprakAreNeti -- ityAdiprakAreNa pUrvoktaprakAreNa, muktyaGganAyA nirvRtilalanAyAH saGgame samAgame cATuvacanAyate priyavacanamivAcaratIti muktyaGganAsaGgamacATuvacanAyamAnastena, saMsAra AjavaJjava eva vizaGkaranary vizAlakapATau tayorvighaTite samudghATane paTukuJcikAbhUtena dattakuJcikAstrarUpeNa, 'kavATazca kapATazca tribhusyAdararaM na nA' iti vAcaspatiH, dharmasya ghaNTApayo rAjamArga iti dharmaghaNTApathastasya pratIhAro dvAraM tasmin pravezo 'ntaryAnaM tasmin pratIhArAyitena dvArapAlavadAcaratA 'darzadhanvantarI rAjamAgoM ghaNTApathaH smRtaH' iti cANakyaH, nijagambhIravacanaguNena svakIyapragalbhavacanamAhAtmyena, sambhAvitAn sammAnitAn, asanmArgasya mithyAmArgasya laGghane'tikramaNe jaGghAlA atijavAstAn 'jaGghAlo'tijavastulyau' ityamaraH, sanmArgasya satpathasyAkramaNe praveze pravaNA nipuNAstAn katipayatApasAn katicittapasvinaH, avalokya dRSTvA, stoketareNa bhUyasA santoSeNa mukhena samvalitaM sahitaM mAnasaM cittaM yasya saH, kurukulottaMsaH kuruvaMzAbharaNaM jIvandhara iti yAvat, tanAttatkAnanAt, nirgatya bahirAgatya, nisargaruciraM svabhAvasundaram nagarapramukhaiH pradhAnanagaraiH, rocitamapi zobhitamapi na rocitaM na zobhitamiti virodhaH pakSe narANAM manuSyANAmucito nivAsayogyastamiti parihAraH, sarvebhyo nikhilebhya uttara uttaradivastha iti sarvottarastathAbhUtamapi, nAmnA nAmadheyena dakSiNaM dakSiNadiksthitamiti virodhaH pakSe sarvottaramityasya sarvotkRSTamityarthaH, dezaM janapadam AsAdya prApya, kSemapurasya tannAmanagarasyopavanamadhye'dhikrIDodyAnaM bAbhAsyamAnamatizayena zobhamAnam, ghanamaNDalamadhye meghasamUhamadhye zozubhyamAnamatizayena bhrAjamAnaM yad ravivimbaM sUryamaNDalaM tena samAnaM sadRzam, atyunnataM pramANaM yasya tathAbhUtamapi zreSThatarapramANasahitamapi, bhagavato jinendrasya, vimAnaM mAnarahitamiti virodhaH, pakSe viziSTagRham ' vimAno vyomayAne ca sArvabhaumagRhe'pi ca' iti medinI, avalokata dadarza / abhraMlihAyairiti -- yo vimAnaH, abhraMlihAyairghanasparzizirobhiH, navaratnanadvairnUtana maNikhacitaiH sahasrasaMkhyairdazazatasaMkhyAkaiH, ravidIprakUTa rbhAskara bhAsvara zikharaiH pAtAlalokAd rasAtalAd, udyan udgacchan, phaNaratnajuSTo mUrdhamaNisevitaH phaNirADiva nAgarAja iva saMlacyate dRzyate // 14 // yatkUTalagneti--yasya kUTeSu zikhareSu lagnA samAsaktA, sphuTatArakANAM prakAzitanakSatrANAmAliH paGktiH, amaralokavRSTyA devalokavarSaNena, sumAvalizca puSpasamUhaca, vilolaizcapalaiH, gandhAnvitairgandhasahitaiH, jhaGkRtama=jugAnairjhaGkRtamanoharagItaiH, paTcara jaizramaraiH, vibhidyate pRthakkriyate / sphuTatArakAliH paTpadarahitA sumAvalizca tatsahitA babhUveti bhAvaH // 15 // mandamAruteti - samantato vizvak, mandamArutena mantharapavanena vidhUtAni ketanAni yasya tathA
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTo lambhaH tAdRkSaH sakalalokalocanAsecanakaM ghaTitakavATakaM zrIvimAnamAlokyAtisaMtoSavismayAbhyAM paravazI dineza iva surAcalaM pradakSiNIkRtya kRtyavidAmagraNIH kuruvaMzamaNirevaM stotumArebhe / bhavabharabhayadUraM bhAvitAnandasAraM 'vRta vimalazarIraM divyavANI vicAram / madanamadavikAraM maJjakAruNyapUraM zrayata jinapadhIraM zAntinAthaM gabhIram // 17 // yasyAzokatarurvibhAti ziziracchAyaH zritAnAM zucaM dhunvan sArthaka nAmadheyagarimA mAhAtmyasaMvAdakaH / yaM devAH parito vavarSuramitaiH phulaiH prasUnoccayaiH kalyANAcalamantataH kusumitA mandAravRkSA yathA // 18 // sakalavacanabhedAkAriNI divyabhApA zamayati bhavatApaM prANinAM maGkSu yasya / amarakaravidhUtazcAmarANAM samUho vilasati khalu muktizrIkaTAkSAnukArI // 16 // 111 bhUto yo vimAnaH, bandanAya vandanaprayojanAya, vitatena vistAritena, bAhunA bhujena, santataM sarvadA surAsuragagaM devadAnavavRndam AhvayannivAkArayanniva, vibhAti zobhate // 16 // tAdRkSamiti -- tAdRkSaM tathAvidham, sakalalokalocanAnAM nikhilanaranayanAnAmAsecanakamatRptikaram, 'tadAsecanakaM tRpternAstyanto yasya darzanAt' ityamaraH, ghaTitakavATakaM melitArarakam, zrIvimAnaM zrIbhagavadgRham, Alokya dRSTvA, atisantoSavimmayAbhyAM santoSAtizayAzcaryAbhyAm, paravazaH paratantraH, dinezaH sUryaH surAsuracalamitra sumeruzailamitra, pradakSiNIkRtya parikramya, kRtyavidAM kAryajJAnAm, agraNIH pradhAnaH, kuruvaMzamaNiH kuruvaMzaratnaM jIvandhara iti yAvat evaM vacyamANaprakAreNa, stotuM stutiM kartum, Arebhe prArabdhavAn / bhavabhareti -- aye lokAH ! bhavabharANAM paryAptasamUhAnAM bhayena bhItyA dUraM viprakRSTam, bhAvita AnandasAro yasya tam anubhUtAnandanatvam, dhRtaM vimalaM samujjvalaM zarIraM yena tamU, divyavANyA divyadhvaneviMcAro yasya tam, madanamadavihAraM kandarpadarpApahArakam, maJjukAruNyapUraM manoharadayAlutApravAham, jinapazvAsau dhIrazceti jinapadhIrastaM jinendravIram, gambhIraM dhairyopetam, zAntinAthaM SoDazatIrthakaram, zrayata sevadhvam / mAlinIcchandaH // 17 // yasyAzokataruritite - yasya bhagavataH zizirA zItalA chAyAnAtapo yasya saH, zritAnAM talaM prAptAnAm, zucaM zokam, dhunvan dUrIkurvan, sArthako'nvartho nAmadheyasya nAmno garimA gauravaM yasya saH, mAhAtmyasya lokottara prabhAvasya saMvAdakaH sUcakaH, azokataruretannAmA vRkSaH, vibhAti zobhate / yaM bhagavantam, paritaH samantAt devA amarAH, kalyANAcalamantataH sumerugirim paritaH, kusumitAH puSpitAH mandAravRkSA yathA pArijAtataravo yathA, amitairasaMkhyaiH, phullairvikasitaiH, prasUnoccayaiH puSpasamUhaiH, vavaSuH varSanti sma / upamAlaGkAraH / zArdUlavikrIDitaM vRttam // 18 // sakalavacanabhedeti - sakalavacanabhedAnAM nikhilabhASANAmAkAraH saMsthAnamiti sakalavacanabhedAkAraH so'sti yasyAM sA sakalavacanabhedAkAriNAM sarvabhASAsvabhAvetyarthaH yasya bhagavataH divyabhASA divyadhvaniH, prANinAM lokAnAm bhavatApaM saMsArasantApam, maGkSu zIghram, zamayati dUrIkaroti / amarakarairnilimpa - pANibhirvidhUtaH kampita ityamarakara vidhUtaH, muktizriyA mokSalakSmyAH kaTAkSAnkekarAnanukarotIti muktizrIkaTAkSAnukArI, cAmarANAM bAlavyajanAnAm, samUhaH samudAyaH, khalu nizcayena, vilasati zobhate mAlinIcchandaH // 16 //
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvye kanakazikharizRGgaM spardhate yasya siMhA sanamidamakhilezaM dveSTi dhairyAditIva / valayamapi ca bhAsAM padmavandhuM viruddha mama patiriti so'yaM khyAtimApeti ropAt / / 20 // tribhuvanagatibhAvaM ghoSayanyasya tAro mukharayati dazAzA dundubhidhvAnapUraH / . zamayitumiha rAgadvepamohAndhakAra tritayamiva vidhUnAM bhAti cchatratrayaM tat // 21 // akSayAya namastasmai yakSAdhIzanatAddhaye / dakSAya zAntinAthAya sahasrAkSanutazriye // 22 // ityAdistutiravamukhare kuruvIre, zrIvimAnAbhyagravilasitAbhraGkapacampakadrume prakaTitanijAnurAgapallaveneva tatkSaNasaJjAtamaJjulamaJjarIbhareNAvanatamaulitayA tadIyadehakAntivilokanakandalitamandAkSameduratayevAvanamra, purA maunavratamAcaratsviva mUkIbhUteSu kalakaNTheSu kumAragambhIramadhurastutizailIsvaramabhyasyamAneSviva madhurasvaramudgiratsu, tatratyasarovare sphaTikadravapUrNa iva kauravavadanazazAGka: kAntividrutataTaghaTitanizAkAntakAntazilAvigalitapayodhArAparipUrNa iva tadIyanutivitatinizama kanakazikharizRGgamiti-idaM kanakazikharizRGgam, dhairyAd dhIratAguNAt , akhilezaM sarvasvAminaM bhagavantamiti yAvat , dveSTi tena saha dvepaM karoti, itIva hetoH yasya bhagavataH, siMhAsanaM hariviSTaram, kanakazikhariNo hemAdreH zRGga zikharam, spardhate Iya'ti, so'yaM rajanyAM luptasattAkaH, padmabandhuH sUryaH, mama rAbindivaM prakAzIbhavato bhAsAM valayasya, patiH svAmI, ityevam, khyAti prasiddhim, Apa lebhe, iti ropAtkrodhAt, bhAsAM prabhANAm, valayamapi ca maNDalamapi ca bhAmaNDalamiti yAvat , padmabandhuM sUryam, virundhe tena saha virodhaM kurute / utprekSopame / mAlinIcchandaH // 20 // tribhuvanagatibhAvamiti-yasya bhagavataH tribhuvanagatibhAvam ayaM tribhuvanasya gatiH zaraNamastIti, bhAvo'bhiprAyastam, ghoSayan sUcayan , tAro gambhIraH, dundubhidhvAnapUro dundubhinAdasamUhaH, dazAzA dazadizaH, mukharayati vAcAlayati / iha loke, rAgazca dvepazca mohazceti rAgadvepamohAsta evAndhakArastam, zamayituM nirAkatum, samAgatam, vidhanAM candrANAm, tritayamiva trayamiva, tat prasiddhama, chatratrayamAtapatratritayam, bhAti zobhate / chando'laGkArau pUrvavat // 21 // akSayAyeti-akSayAya avinAzine, yakSAdhIzena kubereNa natAvaddhI yasya tasmai, dakSAya samarthAya, sahasrAkSeNa purandareNa nutA stutA zrIrAinnyalakSmIryasya tasmai, zAntinAthAya poDazatIrthakarAya, namaH namaskAro bhavatu / 'namaH svastisvAhAsvadhAlaMvaSaTyogAcca' iti caturthI // 22 // ityAdistutIti-kurubIre jIvandhare, ityAdistutiraveNa pUrvoktaprakArAdistavanazabdena mukhare vAcAle sati, zrIvimAnAbhyagre zrIjinAlayasya purastAt vilasitaH zobhamAno yo'bhraMkapazcAsau campakadrumazcenyabhraMkapacampakadrumo gaganacumbicAmpeyavRkSastasmin , prakaTitaH pradarzito nijAnurAga eva svasneha eva pallavAH kisalayA yena tathAbhUteneva, tatkSaNaM tatkAlaM saJjAtaH samutpanno yo maJjalamArIbharo manoharapuSpasamUhastena, avanato namro mauliya'sya tasya bhAvastattA tayA, tadIyAyAstatsambandhinyA dehakAntyA zarIradIptyA vilokanena darzanena kandalitaM vivRddhaM yanmandAkSaM brapA tena meduro militastasya bhAvastattA tayeva, avanane vinate sati, purA jIvandharadarzanAt prAk , maunavratavAcaMyamavratam, Acaratsviva dadhasviva, mUkIbhUteSu tUSNImbhUteSu, kalakaNTheSu kokileSu, kumAreNa jIvandhareNa kRtA yA gambhIramadhurA sArthamanoharA stutizailI stavanapaddhatistasyAH svaraM samuccAraNadhvanim, abhyasyamAnepviva zikSamANeSviva, madhurasvaraM manoharazabdam udgiransu prakaTayatsu satsu, tatra bhavastatratyaH sa cAsau sarovaraH kAsArazceti tatratyasarovarastasmin , sphaTikadraveNa sitopalaniSyandena pUrNaH sambharitastamminniva, kauravasya jIvandharasya vadanameva zazAGkazcandrastasya
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ paSTo lambhaH navijambhitAnandanipyandapUrita iva kSaNAdavadAtavAribharapUrite, tatra ca vicitrazatapatreSu satvaravisRtvaragandhAvakarpitalolambakadambakarambitepu, jIvandharasukRtatatikuJcikayeva tAhakSamapi jinabhavanamacireNodghATitavajrakavATamajAyata / ArAmo'yaM vadati madhuraiH svAgataM bhRGgazabdaiH ___puppAnanaiciTapiviTapairAnatiM drAktanoti / pAdyAAdIndizati dhavalaistatsarasyAH payobhi rityevaM zrIkurukulapaterAdadhe bhUrizaGkAm // 23 // vimAnasyotsaGge vimalavapupaM zAntijinapaM vilokyAntarbhaktyA kurukulamaNestuSTamanasaH / dRzau rAkAcandradrutamaNidazAM prAgabhajatAM yugaM pANyoH prApanmukulitapayojAtatulanAm / / 24 / / tadanu, samIpamAsAdya sadya evogatapulakApadezena vAJchitavadA yatarorvIjAvApamAracayya pramadanitanayanaprasRtabASpapayobhiH sekamivAdadhAnaH, kazcana nAgarikapuruSaH, prazrayabharakalitArdhasAhAyyakena praNAmena duritaM dhunAnaH, karuNAkareNa kuruvIreNa 'kastvamArya' iti pRSTaH, tuSTahRdayaH zubhottaramuttaraM vaktumupAdatta / / kAntyA dIptyA vidrutAH prAptakSaraNA yAstaTaghaTitanizAkAntakAntazilAstIrakhacitacandrakAntamaNimanoharazilAstAbhyo vigalitAH kSaritA yAH payodhArA jaladhArAstAbhiH pari pUrNaH sambharitastasminniva, tadIyA jIvandharasambandhinI yA nutivitatiH stutipaGktistasyA nizamanena zravaNena vijambhito vRddhiGgato ya AnandaniSyandaH pramodaparIvAhastena pUritaH sambharitastasmin tathAbhUte sati, tatra ca tatranyasarovare ca vicitrazatapatreSu vividhAravindeSu, satvaraM kSipraM visRtvareNa prasaraNazIlena gandhena surabhiNAvakarSitAni samAkAritAni yAni lolambakadambakAni bhramarasamUhAstaiH karambitAni vyAptAni teSa tathAbhUteSa satsu, jIvandharasya sukRtatatireva puNyapaktireva kuJcikA tayeva, tAdRkSamapi tathAbhUtamapi, jinabhavanaM jinamandiram, acireNa tatkAlam, udghATitau vajrakavATI yasya tathAbhUtamapanItavajrAraram, ajAyata babhUva / ArAmo'yamiti-ayamepaH, ArAma udyAnam, madhuraiH karNapriyaH, bhRGgazabdabhramaraguJjitaiH, svAgataM zubhAgamanam, vadati kathayati, puSpAnanaiH kusumavinataiH, viTapiviTapaiH zAkhizAkhAbhiH, drAk jhaTiti, AnatiM namaskAram, tanoti vistArayati, tatsarasyAstatratyakAsArasya, dhavalaiH svacchaH, payobhiH salilaiH, pAdyAAdIn pAdodakAryaprabhRtisatkArAn , dizati sampAdayati, zrIkurukulapaterjIvandharasya, ityevaM pUrvoktaprakArAm, bhUrizaGkAM pracurasaMdeham, Adadhe cakAra / mandAkrAntAvRttam // 23 // vimAnasyeti-vimAnasya caityAlayasya, utsaGge madhye, vimalavapuSaM nirmalagAtram, zAntijinapaM poDazatIrthakarapratibimbam, vilokya dRSTvA, antarbhaktyA hRdayAnurAgAtizayena, tuSTamanasaH prasannacetasaH, kurukulamaNerjIvandharasya, dRzau nayane, drAgjhaTiti, rAkAcandreNa pUrNimAnizAkareNa drutau prAptakSaraNau yo maNI candrakAntamaNI tayordazAmavasthAm, abhajatAmasevata.m, pANyohastayoH, yugaM yugalaJca, mukulite nirmAlite ye payojAte kamale tayostulanAM sAdRzyam, prApat-alabdha / zikhariNIvRttam // 24 // tadanviti-tadanu tadanantaram, samIpaM nikaTam, AsAdya prApya, sadya eva jhaTilyeva, udtAnAM prakaTitAnAM pulakAnAM romAJcAnAmapadezo vyAjaM tena, vAnchitavadAnyataroH kAJchitakalpAnokahasya, bIjAvApaM bIjAdhAnam, Aracayya kRtvA, pramadajanitAni harSasamudbhUtAni nayanaprasRtAni netrodvAhitAni yAni bAppapayAMsyazrajalAni taiH, sekaM siJcanam, AdadhAna iva kurvANa iva, kazcana ko'pi, nAgarikapuruSaH paurajanaH, prazrayabhareNa vinayasamUhena kalitaM vihitamardhasAhAyyakaM yasya tena, praNAmena namaskAreNa, duritaM pApam, dhunAno dUrIkurvAMNaH, karuNAkaraNa dayAkaraNa, kuruvIreNa jIvandharaNa, 'Arya ! he mahodaya ! tvaM bhavAn, kaH kimparicayaH'' ityevam, pRSTo'nuyuktaH, tuSTahRdayaH saMtRptamAnasaH, san , zubhottaraM zubhapariNAmam, uttaraM prativacanam, vaktuM nigaditum, upAdatta jagrAha, pratyuttaraM dAtuM tatparo vabhUveti yAvat /
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 jIvandharacampUkAvye prathitA vibhAti nagarI garIyasI dhuri yatra ramyasudatImukhAmbujam / kuvindakuNDalavibhAvibhAvitaM pravilokya kopamiva manyate janaH / / 25 / yA kSemanagarItyevamabhikhyAmAvahantyapi / pAkavairipurAbhikhyAM dadhAti maNimandiraiH || 26 // tatrAsti devAnta iti pratIto nRpaH kRpAcitritacittagehaH / kSoNIzakoTI ra sumAvalInAM dhUlivrajaiH piJjaritAGghripIThaH / / 27 / / yasminchAsati medinIM narapatau sadvRttamuktAtmatA hAreSveva guNAkareSu samabhUcchidrANi caivAntataH / laulyAdanyakalatrasaMgamaruciH kAJcIkalApe paraM samprAptaH zravaNeSu khaJjanadRzAM netreSu pAritavaH // 28 // tasya zreSThapadaprAptaH subhadro vaNijAM patiH / svayaM nirvRtirasyAsIdyA kAntA nirvRteH padam // 26 // prathiteti - prathitA prasiddhA, garIyasI vizAlA, nagarI vacyamANanAmadheyA purI, vibhAti zobhate, yatra nagaryAm, jano lokaH, dhuryagrabhAge, kuruvindakuNDalavibhayA padmarAgamaNinirmitakarNAbharaNadIpyA vibhAvitaM raktavarNIkRtam, sudavyA mukhAmbujaM sudatImukhAmbujaM ramyaM ca tatsudatI mukhAmbujaceti ramyasudatImukhAmbujaM sundaravanitAvadanavArijama, pravilokya dRSTvA, kopamiva krodhamiva tasyA iti zeSaH manyate jAnAti / tadguNAlaGkAraH / maJjubhASiNIcchandaH 'sajasA jagau bhavati majjubhASiNI' iti lakSaNAt // 25 // yA kSemanagarIti - yA nagarI, 'kSema nagarI' ityevamitiprakArAma, abhikhyAM nAmadheyam, Avahantyapi dadhatyapi, maNimandirai ratnaniketanaiH, pAkavairipuramityabhikhyAM nAmadheyaM dadhAtIti virodhaH / pakSe pAkavairiNaH purandarasya puraM nagaram, amarAvatIti yAvat tasyAbhikhyAM zobhAm dadhAti 'abhikhyA nAmazobhayoH ' ityamaraH / virodhAbhAsAlaMkAraH // 26 // tatrAstIti -- tatra kSemanagarthyAm, kRpayA karuNayA citritaM citropetaM cittagehaM manogRhaM yasya saH, kSoNIzAnAM pRthivIpAlAnAM koTIreSu mukuTeSu vidyamAnA yA sumAvalyaH puSpasrajastAsAm, dhUlibrajai reNunikaraiH, piJjaritaM pItamaG ghripIThaM caraNAsanaM yasya saH, devAnta iti pratItaH prakhyAtaH, nRpo rAjA, asti vidyate // 26 // yasminniti - yasmin narapatau rAjani, medinIM vasudhAm, zAsati pAlayati sati, santi nirduSTAni vRttAni vartulAni muktAni muktAphalAnyAtmA dehI yeSAM teSAM bhAvastattA, antato madhye chidrANi carandhrANi ca guNAkareSu tantusahiteSu, hAreSveva maNimAlyeSveva samabhUt AsIt, anyatra guNAkareSu guNakhaniSu janeSu sadvRttena sadAcAreNa, mukto rahita AtmA yeSAM teSAM bhAvastattA, antato hRdaye, chidrANi doSAzca, naiva samabhUt / lolasya bhAvo laulyaM tasmAt, capalatvAt, anyakalatrairanyazroNibhiH saMgamasya sambandhasya rucirabhilApaH paraM kevalam kAJcIkalApe mekhalAmaNDale, samabhUt, anyatra laulyAt satRSNatvAt, anyakalatraiH parabhAryAbhiH saGgamasya suratasya rucirabhilASo nAbhUt, 'durgasthAne nRpAdInAM kalatraM zroNibhAryayoH' iti rabhasaH, pAriplavazcaJcalatvam, samprAptamAyatatvAnprAptaM zravaNaM karNaM yaisteSu, khaJjanadRzAM khaJjarITalocanAnAm, netreSu nayaneSu, kevalaM samabhUt, anyatra, samprAptaM labdhaM zravaNaM zAstrAkarNanaM yaisteSu janeSu pAriplavaH kSudratA na samabhUt / parisaMkhyAlaMkAraH / zArdUlavikrIDitavRttam // 28 // tasyeti -- tasya narapateH, zreSTipadaprApto rAjazreSThipadArUDhaH, subhadra etannAmadheyaH, vaNijAM pati
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ paSTo lambhaH tayorabhUtsutAratnaM kSemazrIriti vizrutam / pratyAdezaH sarasvatyAH paryAyaH kamalAkRteH // 30 // yA kAntInAM parA saMpadvinayAmbudhicandrikA / lajjAyA jananasthAnaM jayaketumanojaneH // 31 // vidhAya pUrNazItAMzuM vidhAtA yanmukhAhvayam / nijAsanAbjanidrAto nUnaM duHsthitiraJjasA // 32 // etasyA vadanaM dantakAntibhiH klRptakesarama / padmaM dhruvaM madhulihA bhavitavyaM bhavAhazA // 33 // atratyajinAlayavajrakavATavighaTanakuJjikAyamAnastutivacanaracanaH purupapaJcabadanastatpatirbhaviSyatIti jananalagnaphalanizcayacaturakArtAntikavArtA nizamya tadavasarapratipAlanavinidreNa subhadreNa, preSito guNabhadrasamAhvayo'haM, bhavantaM samIkSya kRtArthatAmanubhavAmIti vyAhRtya, subhadrAya vRttAntamimaM kathayituM nirjagAma / tadanu sarasIpuSpANyAdAya bhaktibharAto jinapabhavanaM vindanvandArukalpakazAkhinaH / jinavarapateH pUjAM kartuM samArabhata svayaM kurukulavaraH so'yaM pArINapuNyaguNAkaraH / / 34 // vaizyezaH, astoti zeSaH, asya zreSTinaH, nirvRtiH etannAmadheyA sA kAntA vallabhA, AsId, yA svayaM svenaiva, nivRteH saMtoSasya sukhasya, padaM sthAnam, vartata iti zepaH // 26 // tayoriti-sA ca sa ceti tau tayordampatyoH, sarasvatyAH zAradAyAH pratyAdezaH pratikRtiH, kamalAkRtelaMcamIsaMsthAnasya, paryAyo rUpAntaram, kSemazrIriti vizrutaM prasiddham, sutAratnaM putrIratnam, abhUdAsIt // 30 // yeti-yA kSemazrIH, kAntInAM dIptInAm, parA zreSThA, saMpad guNonkarpaH, vinayAmbudhenamratAsAgarasya candrikA kaumudI, lajAyAstrapAyAH, jananasthAnamutpattidhAma, manojaneH kAmasya, jayaketurvijayavaijayantI / astIti zepaH / rUpakAlaMkAraH // 3 // vidhAyeti-vidhAtA brahmA, yanmukhAhvayaM yadvadananAmadheyam, pUrNazItAMzu, pUrNacandramasam, vidhAya racayitvA, nijAsanaM svakIyaviSTarabhUtaM yadabjaM kamalaM tasya nidAto nimIlanAt, nUnaM nizcayena, aJjasA yAthArthyam, duHsthitiH saMkaTApannasthitiH, vartata iti zepaH // 32 // etasyA iti-etasyAH kSemazriyAH vadanaM vaktram, dantakAntibhirdazanIptibhiH, kluptakesaraM kinalkakalitam, padmaM kamalam, dhruvaM nizcayena, vartate, bhavAdRzA tvAdRzena, tatra, madhulihA bhramareNa, bhavitavyam, bhAve prayogaH // 33 // ___atratyeti-atratyajinAlayasya vrajakavATayoH sudRDhArarayorvighaTane'panayane kukSikAyamAnA stutivacanaracanA stotravacanasandarbho yasya tathAbhUtaH, puruSapaJcavadano manujamRgendraH, tatpatiH kSemazrIdhavaH, bhavipyati, ityevam, jananalagnasya janmalagnasya phalanizcaye pariNAmanizcaye caturA nipuNA ye kArtAntikA devajJAsteSAM vAtA nivedanam, nizamya samAkarNya, tadavasarasya tatkAlasya pratipAlane pratIkSaNe vinidraH sAvadhAnastena, subhadreNa rAjaneSTinA, preSitaH prahitaH, guNabhadrasamAhvayo guNabhadranAmadheyaH, ahaM bhavatpurovartI, bhavantaM zrImantam, samIcya vilokya, kRtArthatAM kRtakRtyatAm, anubhavAmi bhuje, ityevam, vyAhRtya nigadya, subhadrAya zreSThine, imametam, vRttAntamudantam, kathayituM nivedayitum, sa nirjagAma nizcakrAma / tadanu sarasIti-tadanu tadanantaram, pArINaM pAraMgataM puNyaM sukRtaM yasya sa pArINapuNyaH, guNAnAM dayAdAkSiNyAdInAmAkaro guNAkaraH, pArINapuNyazvAsau guNAkarazceti pArINapuNyaguNAkaraH, so'yaM prasiddhaH, kurukulabaro jIvandharaH, svayaM svataH, sarasIpuSpANi kAsArakusumAni, AdAya gRhItvA, bhaktibhareNAnurAgAti
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvye guNabhadro'pi saMprApya subhadraM bhdrmndire| cintAnidrAM bibhedAzu vacaHpIyUpasecanaiH // 35 // kazcitpUrupacandramAH kuvalayAyAhlAdasaMdAyakaH saMtopAmbudhivardhakaH stutimayI pIyUpadhArAM kiran / bAhyodyAnanabhaHsthalImavataranbAbhAti yadazenA dArAmaH sarasIjalacchalavazAdAnandabASpaM dadhe / / 36 // so'yaM na candro na ca paJcabANo na vAsavaH kiMtu vasanta eva / kuto'nyathA campakapAdapasya prasUnabhArastatagandhapUraH / / 37 // tasminstutiravamukhare purupakuJjare vanasthalI bhAsvatIva prAcIdizamadhigacchati jinabhavanaM kamalavanaM ca kSaNAdudghATitakavATamajAyateti / zrutvA tadIyAmamRtormilAM gAM tasmai dadAvucchritapAritopikam / manorathasphUrtilatAprarohopadAnamaulyaM kila tadvaNikpatiH / / 38 / / zayena Anato vinamra iti bhaktibharAnataH, san jinapabhavanaM jinendramandiram, vindan prApnuvan , tatra pravizanniti yAvat, vandArUNAM vandanazIlAnAM kalpakazAkhI kalpavRkSastasya tathAbhUtasya, jinavarapaterjinendradevasya, pUjAM saparyAm, kartuM vidhAtum, samArabhana samArabdhavAn / hariNIcchandaH // 34 // guNabhadro'pIti-guNabhadro'pi zreSTisevako'pi, bhadramandire bhavyabhavane, subhadrametannAmAnaM rAjazreSTinam, saMprApya labdhvA, vacaHpIyUpasya vacanasudhAyAH secanAni samukSaNAni taiH, Azu jhaTiti, cintAnidrAM cintAsvApam, bibheda khaNDayAmAsa, tasyeti zeSaH / varAgamanasamAcAreNa tasya cintAM dUrIcakAreti bhAvaH // 35 // ___ kazciditi-kovalayaM kuvalayaM tasmai mahImaNDalAya, pakSa nIlakamalAya, AhlAdasaMdAyako harpapradAyakaH, saMtoSa evAmbudhiH santopAmbudhiH saMtRptisAgarastasya vardhako vRddhikaraH, stutimayIM stavanarUpAm, pIyUpadhArAM. sudhAdhArAma, kiran prakSipan, bahirbhavaM bAhyaM tacca tadudyAnaJceti bAhyodyAnaM bAhIkopavanaM tadeva nabhaHsthalI gaganabhUmistAm, avataran avatIrNo bhavan , kazcit ko'pi, pUrupa eva candramAH pUrupacandramA manujamRgAGkaH, bAbhAti punaHpunaratizayena vA zobhate / yasya darzanaM yaddarzanaM tasmAt yadavalokanAt, ArAma udyAnam, sarasyAH kAsArasya jalaM salilaM tasya chalaM vyAja tasmAt, AnandabAppaM hazru, dadhe dhRtavAn / rUpakAlaMkAraH / zArdUlavikrIDitavRttam // 36 // so'yamiti-so'yaM prasiddhaH pUruSaH, na candro na nizAkaraH, na ca paJcavANo na ca madanaH, na vAsavo na purandaraH, vartata iti zeSaH, kintu vasanta eva puSpAkara eva, vartata iti zeSaH / anyathA-itarathA, campakapAdapasya cAmpeyataroH, prasUnabhAraH kusumakalApaH, tato vistRto gandhapUraH surabhipravAho yasya tathAbhUtaH, kutaH katham, syAditi zeSaH / apahnutiralaMkAraH / upajAtivRttam // 37 // tasminniti-stutiraveNa stavanazabdena mukharo vAcAlastasmin , purupakuJjare * puruSazrepThe, tasmin sAtyandharau, prAcIdizaM pUrvAzAm, bhAsvatIva bhAnAviva, vanasthalI kAnanabhUmim, adhigacchati samadhitiSThati sati, jinabhavanaM jinendramandiram, kamalavanaM ca padmAraNyaJca, kSaNAdacireNa, udghATitakabATamapanItAraraM prasphuTitadalaJca, ajAyata babhUva, itItthaM guNabhadraH subhadraM prati jagAda / zrutveti-sa cAsau vaNikpatizceti tadvaNikpatiH, subhadrazreSTI, amRtenormilA tAm pIyUpataraGgavatIm tadIyAM tatsambadhirnAm, gAM vANIm, zrutvA nizamya, tasmai guNabhadrAya, manorathasya kAJchitasya sphUrtireva vikAsa eva latA vallI tasyAH praroho'GkurastasyopadAnaM samarpaNaM tasya mUlyaM vasnam 'mUlyaM vasno'pyavakrayaH' ityamaraH, ucchritapAritopikaM pracurapuraskAram, dadau dattavAn , kileti vArtAyAM vAkyAlaGkAre vA / atra prathamaM caraNamindravajrAyAstRtIyamupendravajrAyAH, dvitIyacaturthAvindravaMzAyAH, sarveSAM melanAdupajAtivRttam // 30 //
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ paSTo lambhaH 117 tadanu nijasahAyatAsahito vaNijAM patistuGgatamazatAGgamArUDhaH, puratoraNamatItya, purato virAjamAnaM zrIvimAnamAsAdya, tatra vandArajanasandAhamandArasya zAntinAthasya pAdAravindasevAhevAkabhAvakalitAntaraGgam , agaNya puNyapuJja iva vistIrNasphaTikopalaviSTare tasthivAMsaM jIvandharamadrAkSIt / pazyatA vaizyanAthena paramotkRSTalakSaNam / nirnimIlananetreNa niraNAyyasya vaibhavam / / 3 / / kAntyA parInaM kuruvaMzaketumuvAca modena vizAmadhIzaH / saprazrayaM satkRtazAntinAthamupAgataH svAgatamAracayya / / 40 / / phalaM dRSTayoH prAptaM pariNatamayaM me sudivasa stadasmadvaMzyAnAM kRtasukRtavallI ca phlitaa| madIyeSTArtho'pi sphuTataramadUre vijayate yataH zrImAnprApto nayanapathapAnthatvamadhunA / / 41 // padmAptatAM kuvalayollasanaM ca tanva tyadya prakAzati purastvayi rAjahaMse / sUryo bhayAkalitavRttirabhUcchazAGko doSAkaro ghRtakalaGkabharaH kSayiSNuH / / 42 / / tadanu nijasahAyateti-tadanu tadanantaram, nijasahAyatAsahitaH svakIyamitrasamUhasahitaH, vaNijAM sArthavAhAnAm, patiH svAmI, subhadra iti yAvat , atizayena tuGga tuGgatamaM tacca tacchatAGgaJceti tuGgatamazatAGgaM tat samuccasyandanam, ArUDho'dhiSThitaH, san , puratoraNaM nagaradvAram, atItya samulladhya, purato'gre, virAjamAnaM zobhamAnam, zrIvimAnaM zrIjinaniketanam, AsAdya prApya, tatra zrIvimAne, vandArujanAnAM vandanazIlapuruSANAM sandohaH samUhastasya mandAraH pArijAtakastasya, zAntinAthasya poDazIrthakarasya, pAdAravindasevAyAM caraNakamalArAdhanAyAM yo hevAkabhAvo namratvabhAvastena kalitaM sahitamantaraGgaM strAntaM yasya tam, agaNyapuNyapuJja ivAparimitasukRtarAzAviva, vistIrNaM vistRtaM yasphaTikopalaviSTaraM sitopalAsanaM tasmin , tasthivAMsaM sthitam, jIvandharaM sAtyanvarim, adrAkSId vilokayAmAsa / / pazyateti-paramotkRSTAni zreSThatamAni lakSaNAni sAmudrikazAstrapraNItacihnAni yasya taM jIvandharam, pazyatA vilokayatA, nirnimIlane nimeSarahite netre yasya tena, vaizyanAthena subhadrazreSThinA, asya sAnyandhareH, vaibhavaM mAhAtmyam, niraNAyi nirNItam / karmaNi prayogaH // 36 // kAntyeti-saprazrayaM savinayam, satkRtaH zAntinAtho yena taM satkRtazAntinAthaM supUjitapoDazatIrthakaram, kAntyA dIptyA, parItaM sahitam, kuruvaMzasya keturdhvajastaM jIvandharam upAgataH prAptaH, vizAmadhIzaH zreSThI subhadra iti yAvat, svAgataM zubhAgamanam, Aracayya kRtvA, modena harSeNa, uvAca jagAda // 40 // phalamiti-yataH kAraNAt , zrImAn bhavAn , nayanapathasya netramArgasya pAnthaH pathikastasya bhAvastattvam, prAptaH samAyAtaH, mameti zepaH, tat tasmAtkAraNAt , adhunA sAmpratam, dRSTyonayanayoH, pariNataM pakvam, phalaM prayojanam, prAptaM labdham, mayeti zeSaH, ayameSaH, me mama, sudivasaH zobhanavAsaraH astIti zeSaH, vaMze bhavA vaMzyAH, mama vaMzyA asmadvazyAsteSAM matpUrvapuruSANAm, kRtasukRtavallI kRtapuNyalatA, phalitA ca saJjAtaphalA ca jAteti zeSaH, madIyeSTArtho'pi madIpsitArtho'pi, sphuTataraM prakaTataraM yathA syAttathA, adUre nikaTe, vijayate sarvotkarSeNa vartate / zikhariNIcchandaH // 45 // padmAptatAmiti-padmayA lapamyA-AptaH prAptastasya bhAvastattA tAm, pakSe padmaH kamalarAptastasya bhAvastAm, kuvalayasya mahImaNDalasya pakSe nIlakamalasyollasanaM vikAsanaJca, tanvati vistArayati, tvayi bhavati, rAjahaMse zreSThanRpatI athavA rAjA ca candrazca haMsazca sUryazca, anayoH samAhArastasmin , puro'gre
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 jIvandharacampUkAvye yuSmatpAdapayojadhUlinicayairatrAlayo mAmakaH __zuddhaH kArya iti pramodakalikA citte jarIjRmbhate / seyaM saMprati dhImatA vikasitA kAryA na cedepa vai / drAgAkArakhilIbhavattadabhidhAvAcyArthamATIkate / / 43 // sakalabhavanavRndaM satpadAmbhojadhUlI paricayaparihInaM naijanAmno'nyathArtham / bhajata iti ha loke supratItaM sudhInAM __ nikhilaguNapayodhe madvaco'GgIkuruSva / / 44 / / tadanantaramanukampitacetaH kurukulazazAGkastadvacanaM bahumanyamAnaH, tapanarathajavanindanena syandanena gopuradvAraM pravizya, prAsAdapAlikAvAtAyanaprasRtapurandhrikApAGgataraGgitanIlotpalazyAmalatoraNadAmAvalISu pratolISu raktanayananAlIko nAlIkasAyakastAlIphalastanInAM vyAlInibhaveNInAM ramaNImaNInAmakSibhyaH puSkalasaMmadAzrulaharIma , kaTitaTebhyo nIvIbandhapadavIm , hRdayebhyo dhairyaparipATIm , yugapadgalitAmAdadhAno, mandamandaM tanmandiramavindata / / prakAzati dIpyamAne sati, prakAzatItyatrAtmanepadAcchatRprayogazcintyaH, sUryo divAkaraH, bhayA dIplyA AkalinA yuktA vRttiryasya tathAbhUtaH, zazAGko mRgAGkaH, dopAkaro rAtrikaraH pakSe doSANAmavaguNAnAmAkaraH khaniH, dhRtaH kalaGkabharo lakSmabharaH pakSe kalmapasamUho yena tathAbhUtaH, kSayiSNuH kSayazIlazca, abhUd babhUva / anyasminpratApAdhike vidyamAne niSpratApA anye niSprabhA bhItAzca bhavantyeveti bhAvaH / zlepaH / vasantatilakAvRtam // 42 // yuSmatpAdeti-atra nagare, mAmako madIyaH, AlayaH Agatya lIyate yasminnityAlayo bhavanam, tava pAdapayojayozcaraNakamalayodhUlinicayAH parAgasamUhAstaiH zuddhaH pavitraH, kAryoM vidhAtavyaH, ityevam, pramodakalikA harSakorakaH 'kalikA korakaH pumAn' ityamaraH, citte hRdaye, jarIjRmbhate atizayena vardhate, sA pUrvoktA, iyamepA pramodakalikA, sampratIdAnIm, dhImatA sudhiyA bhavatA, vikasitA prasphuTA, kAryA kartavyA, na ced yadyevaM na syAt , tarhi, vai nizcayena, epa AlayazabdaH, drAk satvaram, AkAreNa saMsthAnena dIrghAkAravaNena ca khilIbhavan viruddhIbhavan yastadabhidhAyAstacchabdasya vAcyArthaH pratipAdyArthastam, ATIkate prApnoti AkAreNa rahita Alayo layo bhavati tasya ca pratipAdyo'rtho vinAzastaM prApnoti yAvat // 43 // sakalabhavanavRndamiti satAM sAdhUnAM yAni padAmbhojAni caraNakamalAni teSAM dhUlI parAgastasyAH paricayaH samparkastena parihInaM rahitam, sakalabhavanavRndaM nikhilaniketananikurambam, naijanAmnaH svakIyAbhidhAnasya, anyathArtha viparItAbhidheyam , bhajate prApnoti, ityevam, loke bhuvane, sudhInAM viduSAm, atra sudhIzabdasya paSThIbahuvacane 'sudhInAm' iti prayogazcintyaH, supratItaM suprasiddham, astIti zeSaH / he nikhilaguNapayodhe ! sakalaguNasAgara ! madaco'smadvacanam, aGgIkuruSva svIkuru / 'ha' ityavyayaM pAdapUtau / mAlinIcchandaH // 44 // tadanantaramiti-tadanantaraM tatpazcAt , anukampitaM dayAyuktaM ceto hRdayaM yasya tathAbhUtaH, kurukulazazAGkaH kuruvaMzacandraH, jIvandhara iti yAvat , tadvacanaM zreSThivAcam, bahumanyamAnaH-AdareNa svIkurvANaH, tapanarathajavanindanena. sUryasyandanarayavinindakena, syandanena zatAGgana, gopuradvAraM pradhAnapravezamArgam, pravizya pravezaM kRtvA, prAsAdapAlikAyA haya'santatervAtAyanebhyo gavAkSebhyaH prasRtAni nirgatya vistRtAni yAni purandhrikANAM saubhAgyavatInAmapAGgAni kaTAkSAstaistaraGgitAni kallolitAni yAni nIlotpalAni nIlakamalAni taiH zyAmalA nIlaprabhAstoraNadAmAvalyo vandanasraksantatayo yAsu tAsu, pratolIpa rathyAsu, rakte lohitavaNe nayananAlIke netrAravinde yasya tathAbhUtaH, nAlIkasAyakaH kamalapuSpAyudhaH kAmadevapadadhArakaH jIvandhara iti yAvat , tAlIphale iva stanau yAsA tAsAm, vyAlI nibhA nAgItulyA veNyaH kavaryo yAsAM tAsAm, ramaNImaNonAM nArIzreSThAnAm, akSibhyo nayanebhyaH, puSkalasaMmadAzrulaharI pUrNapraharpabASpaparamparAm, kaTitaTebhyo'
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ paSTo lambhaH tatrAlaye kanakapIThamalaMkariSNu jiSNupratIpavibhavaH kuruvaMzaketuH / saMprArthito bahutaraM vaNijAM vareNa ___ kanyAkarAmburuhapIDanamanvamasta / / 45 // hutAzane sAkSiNi bhadralagne subhadradattAM kurusiMha eSaH / kSemazriyaM komalagAvavallI jagrAha pANau jagadekavIraH / / 46 / / pANipajhaM gRhItvAsyAH svinnAGgulidalojjvalam / mRdulaM sukumArAGgayAH saMdigdhe kurukuJjaraH // 47 // tathAhiavazyAyAkIrNaH kimu kamalakozo na hi na hi prabhektasyAste kimu nakhasudhAsUtimihikA / na cAsyAH saugandhyaM sapadi karanIrejavigala nmadhusyandaH kiM vA na hi na hi sudhaiva prasarati // 4 // tau dampatI mahAkAntI maNibhUSaNamaNDitau / cakAsAmAsaturvedyAM ratipaJcazarAviva // 4 // --- ---------0-rrrrrrrrrr rudr~ valagnapradezebhyaH, nIbIbandhapadavIM adhovastragranthisantatim, hRdayebhyazcittebhyaH, dhairyaparipATI dhIratAparamparAma, yugapadekakAlam, galitAM patitAm, AdadhAnaH kurvANaH, mandamandaM zanaiH zanaiH, tanmandiraM subhadrazreSTisadanam, avindata lebhe| tatrAlaya iti-tatrAlaye tasmin bhavane, kanakapIThaM suvarNasiMhAsanam, alaMkariSNuH zobhayan , jiSNupratIpo purandarapratipakSo vibhava aizvayaM yasya saH, kuruvaMzaketurjIvandharaH, vaNijAM vareNa subhadreNa, bahutaraM pracurataram, saMgrArthitaH prArthanAviSayIkRtaH san , kanyAkarAmburuhapIDanaM pativarApANipadmapIDanam, anvamasta svIcakAra | vasantatilakAvRttam // 45 // hutAzana iti-ekazcAsau vIrazcetyekavIraH, jagatyekavIra iti jagadekIro lokaikazUraH, eSaH saH, kurusiMho jIvandharaH, bhadralagne samuttamAvasare, hutAzane vahnau, sAkSiNi sAkSAtkartari sati, subhadreNa zreSTinA dattA samarpitA tAm, komalA mRdulA gAtravallI tanulatA yasyAstAm, kSemazriyam-etannAmnI kanyAma, pANI kare, jagrAha gRhItavAn , tAmudavoDheti bhAvaH // 46 // pANipadmamiti-kurukuJjaro jIvandharaH, sukumArAGgayA mRdulakalevarAyAH, asyAH kSemazriyaH, mRdulaM komalam, svinnAGgulaya eva svedAktahastazAkhA eva dalAni patrANi tairujjvalaM manoharam, pANipadmaM karakamalama. gRhItvA svahastenAdAya, saMdigdhe saMdehaJcakAra // 47 // tathAhi-saMdehaprakAraM pradarzayati / / avazyAyAkIrNa iti-asyA hastaH, avazyAyaistuSArairAkIrNo vyAptaH, kamalakozaH kamalakuDmalam, kim katham, u iti vitarke pUrNasaMdehaM pariharati-nahi sa na bhavet, hi yataH, tasya kamalakozasya, IdRk hastasadRzI, prabhA kAntiH, na no vartata iti zeSaH / athavA nakhameva nakharameva sudhAsUtizcandrastasya mihikA himaM 'avazyAyastu nIhArastuSArastuhinaM himam / prAleyaM mihikA cAtha himAnI himasaMhatiH' ityamaraH, kim katham, u' iti vitarke, atha saMdehaM pariharati, asyA nakhasudhAsUtimihikAyAH saugandhyaM surabhitvaM na ca vartate, atra tu saugandhyaM vartate tadayaM sA na bhavatIti yAvat , kiM vA yadvA, sapadi jhaTiti karanIrejAtpANipadmAd vigalaMzcAsau madhyusyandazca makarandanisyandazceti tathA, astIti zeSa, etatsaMdehamapi pariharati-nahi nahi sa na vartate kintu sudhaiva pIyUSameva, prasarati prasAraM prAmoti / saMzayAlaMkAraH / zikhariNIcchandaH // 4 // tau dampatIti-mahatI kAntiryayostau, tau dampatI jAyApatI, vedyAM pariSkRtAyAM bhUmau, 'vedI
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 jIvandharacampUkAvye kSemazrIH kurukuJjarasya savidhe pAthojadhikAriNI padbhayAmUruyugena sArakadalIkANDazriyaM bibhratI / pANibhyAM navapallavapratimatAM saMsUcayantI svayaM vakSojadvitayena kokayugala'nyakkAradhIrA babhau // 46 // iti mahAkaviharicandraviracite zrImati jIvandharacampUkAvye kSemazrIlambho nAma paSTho lambhaH / pariSkRtA bhUmiH' ityamaraH, ratizca paJcazarazceti ratipaJcazarau tAviva ratipaJcazarAviva ratipradyumnAviva, 'ivena nityasamAsI vibhaktyalopazca' iti samAsaH, cakAsAmAsatuH zuzubhAte / upamA // 48 // kSemazrIriti-padbhyAM caraNAbhyAm, pAyojadhikkAriNI kamalavinindinI, Uruyugena sakthiyugmena, sArakadalIkANDazriyaM zreSThatamarambhAprakANDalacamIm, bibhratI dadhatI pANimyAM hastAbhyAm, svayaM svataH, navapallavapratimatAM pratyagrakisalayatulanAm , saMsUcayantI prakaTayantI, vakSoja dvitayena kucayugalena, kokayugalyAzcakravAkadvandvasya dhikkAre parAbhave dhIrA nipuNA, kSemazrIH subhadrazreSTisutA, kurukuJjarasya jIvandharasya, savidhe samIpe / babhau zuzubhe / upamA / zArdUlavikrIDitacchandaH // 46 // iti mahAkaviharicandraviracite zrImati 'kaumudI' vyAkhyAdhare jIvandharacampUkAvye kSemazrIlambho nAma paSTho lambhaH / / M VIII 1/Inth
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamo lambhaH tadanu kuravariSThaH kSemalakSmyA kRzAGgayA niravadhisukhatAtiM nityasaMyogahetum / aviratamanubhUya prAgivAsau kadAci nizi niragamadekaH kAnanAntaM krameNa // 1 // tadanu, prANakAntAviyogena tAntAM dagdharajusamakAnti sakrAntAm , nayanayugalaM niHzvAsaM ca dIrghamAdadhAnAma , payodharabharaM santApaM ca guruM vibhrANAma , kacanicayaM cittaM ca tamaHsamUhasahAyamAtanvatIm , tanuvallIM madhyasthalaM cAtitanumAkalayantIma , duHkhasAgaranimagnAM putrIM vilokya, subhadro'pi saMtaptasvAntaH kAntAramAgatya, tatra tatra vicitya, tadIyamArgamalabhamAno nyavartiSTa / svAmI ca kAnanatale gagane zazIva ___ saJcArakelicaturo maNibhUpaNAni / kasmaicidarpayitumaihata dAnazauNDo dharmAdhvanInamanase vanasevakAya // 2 // karadhRtaRjutotraH kambalacchannadehaH kaTitaTagatadAtraH skandhasambaddhasIraH / vanabhuvi pathi kazcinnAgamattasya pArzva niyatiniyatarUpA prANinAM hi pravRttiH // 3 // tadanviti-tadanu pANigrahaNAnantaram, asau prasiddhaH, kuruvariSTaH kuruvaMzazreSTo jIvandharaH, kRzAGgayA tanvaGgayA, kSemalacamyA kSemazriyA, sAkam, nityasaMyogo'navaratasamAgamo hetuH kAraNaM yasyAstAm, niravadhisukhatAtiM niHsImasaukhyasamUham, aviratamabhIcaNam, anubhUya samupabhujya, prAgiva pUrvavat, kadAcijJAtucit, nizi rajanyAma, eko'dvitIyaH san , krameNa kramazaH kAnanAntaM vanAntam , niragaman nizcakrAma / mAlinIcchandaH // 1 // __ tadnu prANakAntaviyogeneti-tadanu tadanantaram, prANakAntasya jIvandharasya viyogo virahastena, tAntAM duHkhitAm, dagdharajjusamA pluTapragrahasadRzI yA kAntistayA saMkrAntA militA tAm, nayanayugalaM netrayugam, niHzvAsaM zvAsocchAsaJca, dIrghamAyatam, AdadhAnAM bibhratIm, payodharabharaM stanabhAram, saMtApa duHkhaJca, guruM durbharamadhikaJca, bibhrANAM dadhatIm, kacanicayaM kezasamUhaM cittaJca mAnasaJca, tamaHsamUhasahAyaM dhvAntanicayasadRzaM mohasamUhasahitam ca, AtanvatI kurvantIm, tanuvallIM zarIralatAM madhyasthalaM ca, kaTipradeza ca, atitanuM kRzataram, AkalayantImAdadhatIm, duHkhasAgare'zarmasamudre nimagnA buDitA tAm, putrI sutAM kSemazriyamiti yAvat , vilokya dRSTvA, subhadro'pi vaNigvaro'pi, saMtaptaM khinnaM cittaM hRdayaM yasya tathAbhUtaH san, kAntAraM vanam, Agatya sametya, tatra tatra teSu teSu pradezeSu, vicitya samanviSya, tadIyamArga tadayanam, alabhamAno'prApnuvan , nyavartiSTa pratyAvRtto babhUva / svAmI ceti-ganane viyati, zazIva candra iva, saJcArakelyAM vihArakrIDAyAM caturo dakSa iti saJcArakelicaturaH, dAne vizrANane zoNDo nipuNa iti dAnazauNDaH, svAmI ca jIvandharazva, dharmasya ratnatrayarUpasyAdhvanInaM pathikaM mano hRdayaM yasya tasmai, kasmaicit, vanasevakAya vanacarA ya, maNibhUSaNAni ratnAbharaNAni, arpayitum pradAtum, aihata aicchat / vasantatilakAvRttam // 2 // karavRteti-kare haste kRtaM gRhItam Rju saralaM totraM vaiNukaM ('parenA' iti prasiddhaM ) yena saH 16
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 jIvandharacampUkAvye tataH kRpAsaMkrAntasvAntaH kurunizAkAntaH, pArzvagataM nIlakambalAvaguNThitakalevara tayAntarameyatvena bahirapi prasaratAjJAnapaTalenevAvRtam , malImamopNIpapariSkRtottamAGgatayA kuruvIradarzananirgamipyatpApamiva pratIyamAnam , kAnlyA jAtyA ca jaghanyavarNama , tamenamAlokya, 'api kuzalam' iti papraccha / saulabhyaM hi mahattAyA bhUSaNAya prakalpate / prabhutvasyeva gAmbhIryamaudAryasyeva saumyatA // 4 // mahatvamAtraM kanakAcale'pi loTe'pi saulabhyamiha pratItama / etadvayaM kutracidapratItaM kurupravIre nyavasatprakAzama // 5 // vRpalo'pi vinItaH sannuvAca kurukuJjaram / kuzalaM sAmprataM yuSmadarzanena vizeSataH // 6 // tadidamArkaNyAvyAjabandhurjIvandharaH, jIvAditattvayAthAtmyavivecanacaturaH tattAdRzAgaNyapuNyaikalabhyAM mokSapadavIM vivarItumArabhata / 'totraM vaiNukam' ityamaraH, kambalena ralakena channaH pihito deho vigraho yasya saH, 'samau rallakakambalau' ityamaraH, kaTitaTaM madhyapradezaM gataM prAptamiti kaTitaTagatam, tathAbhUtaM dAnaM lavitraM yasya saH, skandhe bAhuzirasi sambaddhaH sthApitaH sIro halo yasya saH, kazcit ko'pi, nA pumAn , vanabhuvi kAnanavasudhAyAm, pathi mArge, tasya jIvandharasya, pArzva samIpam, Agamat-AjagAma, hi yataH prANinAM janminAm, pravRttizceSTA, niyanyA devena nitataM niyantritaM rUpaM pariNAmo yasyAstathAbhUnA / bhavatIti zepaH / arthAntaranyAsaH / mAlinIvRttam // 3 // tata iti-tatastadanantaram, kRpayA karuNa yA saMkrAntaM militaM svAntaM cittaM yasya saH, kurunizAkAntaH kuruvaMzacandraH, jIvandhara iti yAvat, pArzvagataM nikaTaprAptam / nIlakambalena kRSNarallakenAvaguSTitaM samAvRtaM kalevaraM zarIraM yasya tasya bhAvastattA tayA, antarmadhye, ameyatvena mAtumazakyatvena, bahirapi prasaratA prasaraNazIlena, ajJAnapaTalenAjJAnasamUhena, AvRtamiva tirohitamiva, malImasena malinenoSNISeNa ziroveSTanena pariSkRta sahitamuttamAnaM ziro yasya tasya bhAvastattA tayA, kuruvIradarzanena jIvandharavilokanena nirgamiSyaniSkAmipyatpApaM duritaM yasya tathAbhUtamiva pratIyamAnaM dRzyamAnam, kAntyA dIpnyA, jAtyA ca jJAtyA ca, jaghanyo hIno varNo rUpaM zUdrasaMjJakazca yasya tam, taM pUrvoktam, enaM naram, Alokya dRSTvA, 'api kuzalam' 'kaJcit kSemam' iti prapaccha pRcchati sma / saulabhyamiti-hi nizcayena, saulabhyaM suprApyatvam, sarvepAmiti zepaH, mahattAyA mahattvasya, bhUpaNAyAbharaNAya, prakalpate jAyate / yo hi mahAn sarvepAM sulabho bhavet sa sAdhuriti yAvat / kiM van ? prabhutvasya samRddhimattvasya bhUpaNAya gAmbhIryamiva sthairyamiva, audAryasya dAtRtvasya, saumyateva sajanateva / upamA // 4 // mahattvamAtramiti-iha loke, mahattvameva mahattvamAtram, kevalamahattvamiti yAvat , kanakAcale'pi sumerAvapi, saulabhyaM suprApyatvam, loSThe'pi pApANakhaNDe'pi, pratItaM prasiddham, etayormahattvasaulabhyayordvayaM yugalam, kutracitkvApi, apratItamaprasiddham, kurupavIre jIvandhare tu, prakAzaM spaSTaM yathA syAttathA, nyavasat nivAsaM cakAra // 5 // vRpalo'pIti-vRpalo'pi zUdro'pi, vinIto vinamraH san , kurukuJjaraM jIvandharam, uvAca jagAda, sAmpratamadhunA, yuSmaddarzanena bhavadavalokanena, vizepataH sAtizayama, kuzalaM maGgalam, astIti zepaH // 6 // tadidamiti-avyAjabandhunizchalabandhuH, jIvAditattvAnAM jIvaprabhRtipadArthAnAM yAthAtmyasya vAstavikasvarUpasya vivecane nirUpaNe caturo vidagdhaH, jIvandharaH sAtyandhariH, tadidaM vRpaloktam, Akaya zrutvA, tattAdRzena agaNyena pracureNa puNyena sukRtena-ekena-advitIyena labhyA prApyA tAm,mokSa padavIM muktipaddhatim, vivarItuM varNayitum / Arabhata tatparo babhUva /
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamo lambhaH kuzalaM na hi karma paTakajAtaM vividhAzAtratatiprarohakandam / apavargajamAtmasAdhyamAhuH kuzalaM saukhyamanantamAtmarUpam // 7 // tacca ratnatraye pUrNe paramaM prApyamAtmanaH / tacca saddaSTisaMjJAnacAritrANi prakIrtitam // 8 // AptAgamapadArthAnAM zraddhAnaM darzanaM viduH / tanmUle jJAnacAritre bhavyalokaikabhUpaNe // 6 // uttamAGgamivAGgeSu nayanaM karaNeSviva / muktyaGgeSu pradhAnAGgaM samyagdarzanamiSyate / / 10 / AtmA hi jJAnadRksaukhyalakSaNo vimalaH paraH / sarvAzucinidAnebhyo dehAdibhya itIritaH // 11 // ityAdi svArthavijJAnaM samyakjJAnamasaMzayam / samyakjJAnavatA kAryaH parityAgaH parasya vai / / 12 / / parityAgavato jIvA dvividhAH parikIrtitAH / anagArAzca sAgArAH pUrve sAvadyavarjitAH // 13 // yatInAM sudharmaM na zaknoSi voDhuM mahokSeNa vAhyaM yathA tatkizoraH / atastvaM gRhANa gRhasthasya dharmaM yato muktilakSmIradUre bhavitrI || 14 || 123 kuzalamiti - vividhA bahuprakArA yA AzAbatatayastRSNA vallaryastAsAM prarohasyAGkarasya kandaM mUlam, karmapaTkena kRSyAdipaTkarmasamUhena jAtaM samutpannam, saukhyaM zarma, kuzalaM kSemam, na hi nizvayena na vartate, apavargajaM mokSotpannam, AtmasAdhyaM svasAdhyam, anantamantAtItam, AtmarUpa mAtmasvabhAvAtmakam, saukhyaM zarma, kuzalaM kSemam, AhuH kathayanti, santa iti zeSaH // 7 // tacca ratnatraya iti --- AtmanazcitaH paramamutkRSTam, tacca saukhyaJca, ratnatraye samyagdarzanAditritaye sati, prApyaM labhyam, bhavediti zeSaH / tacca ratnatrayaJca, sadddaSTizca saMjJAnaJca cAritraJceti saddaSTisaMjJAnacAritrANi samyagdarzanasamyagjJAnasamyakcAritrANi, prakIrtitaM kathitam, vizeSyApekSayaikatvam // 8 // AptAgameti - Aptazca jinendra zcAgamanca zAstraJca padArthazca jIvAditattvaJcatyAprAptAgamapadArthAsteSAm, zraddhAnaM pratyayaH, darzanaM samyagdarzanam, tatsamyagdarzanaM mUlaM kAraNaM yayoste, bhavyalokAnAM bhavyaprANinAmekabhUSaNe, mukhyAbharaNe, jJAnacAritre bodhavRtte, vidurjAnanti, santa iti zeSaH // 6 // uttamAGgamiti--aGgeSu hastapAdAdyavayaveSu, uttamAGgamiva zira iva, karaNeSu hapIkeSu, nayanaM locanamiva muktyaGgeSu mokSasAdhanepu, samyagdarzanamAdyaratnam, pradhAnAGga pramukhasAdhanam, ipyate'bhilakSyate // 10 // AtmA hIti - hi nizcayena, jJAnadRksaukhyAni bodhapratyAhlAdA lakSaNaM cihnaM yasya tathAbhUtaH vimalo nirmalaH AtmA jIvaH, sarvAzucinidAnebhyo nikhilAmedhyakAraNebhyaH dehAdibhyaH zarIrAdibhyaH paro bhinnaH, astIti, IritaH kathitaH // 11 // ityAdIti -- ityAdi pUrvoktaprakAreNa svArthavijJAnam AtmapadArthabodha:, asaMzayaM sandeharahitam, upalakSaNAdviparyayAdhyavasAyarahitamapi, samyagjJAnaM sAdhubodhaH, astIti zeSaH, samyagjJAnavatA samyagbodhayuktena janena vai nizcayena, parasya bhinnasya zarIrAdeH parityAgaH parihAraH, kAryoM vidhAtavyaH / / 12 / / parityAgeti -- parityAgena yutAH parityAgayutAH paraparihArasahitAH atra lakSaNabhraSTatayA 'parityAgavataH' iti pATho heyaH, jIvAH prANinaH, dvividhAH dviprakArAH parikIrtitAH kathitAH, anagArA munayaH sAgArAzca gRhasthAzca, tayoH pUrve'nagArAH, sAvadyavarjitAH sapApakArya rahitAH santIti zeSaH // 13 // yatInAmiti -tvam, mahokSaNa mahAvRpabheNa, vAhyaM voDhuM yogyaM bhArama, takizoro yathA taddAlaka iva, 1 sajjJAna ba0 /
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 jIvandharacampUkAvye paJcANuvratasampannA guNazikSAvratodyatAH / samyagdarzanavijJAnAH sAvadyA gRhamedhinaH // 15 // hiMsAnRtasteyavadhUvyavAyaparigrahebhyo viratiH kathaJcit / madyasya mAMsasya ca mAkSikasya tyAgastathA mUlaguNA ime'STau // 16 / / digdezAnarthadaNDebhyo viratistu guNavatam / bhogopabhogasaMkhyAnaM kecidAhuguNavatam / / 17 / / sAmAyikaH propadhakopavAsastathAtithInAmapi saMgrahazca / sallekhanA ceti catuHprakAraM zikSAtrataM zikSitamAgamaH // 18 // ityuktavatasampannaH kvaciddeze kvcitkssnne| mahAvratI bhavettasmAdgrAhya dharmamagAriNAm // 16 // iti pratipAditaM dharma zirasA manasA ca pratigRhNAnamantargatapratApakorakapuJjamiva maNibhUSaNagaNamAtmanA vitIrNamatyAdaramedureNa kareNa pacelimAbhAgyavRndamivAdAya sammadapayaHpUraiH yatInA munInAm suvarma samyagdharmam, boDhuM dhatum, na zaknopi na samartho'si, ato'smAtkAraNAt, gRhasthasya gRhame dhinaH, dharmapaJcANuvratAtmakam, gRhANa svIkuru, yato yasmAddharmAt , muktilakSmIrmokSazrIH, adUre nikaTe bhavitrI bhaviSyati // 14 // ___paJcANuvratasampanneti-paJcabhiraNuvrataH sampannA iti paJcANuvratasampannA aNuvratapaJca kayuktAH, guNazikSAvateyUdyatA pAlanatatparA iti guNazikSAvratodyatAH, samIcI darzanavijJAne yeSAM te samyagdarzana vijJAnAH samyagdarzanasamyagjJAnasahitAH, avadyaiH sahitA iti sAvadyAH sArambhAH, janAH, gRhamedhinaH sAgArAH, santIti zeSaH // 15 // hiMsAnRtasteyeti-hiMsA cAnRtaM ca steyaM ca vadhUvyavAyazca parigrahazceti hiMsAnRtasteyavadhUvyavAyaparigrahAstebhyo hiMsAdipaJcapApebhyaH, kathaJcit sthUlaprakAreNa, viratirviramaNam, tathA, madyasya madirAyAH, mAMsasya pizitasya, mAkSikasya ca kSaudrasya ca tyAgaH parihAra :, ime ete, aSTau aSTasaMkhyAkAH, mUlaguNA mukhyaguNAH, santIti zepaH // 16 // digdezAnartheti-dik ca dezazca, anarthadaNDazceti digdezAnarthadaNDAstebhyaH, viratistu viramaNaM tu guNavataM prasiddham, astIti zepaH, kecidAcAryAH, bhogopabhogasaMkhyAnaM bhogopabhogayoH saMkhyAnaM niyamanamiti bhogopabhogasaMkhyAnam, bhuktvA parihAtavyo bhAgo bhuktvA punazca bhoktavyaH' iti bhogopabhogayorlakSaNam, guNavatam, AhuH kathayanti, digvataM dezavratamanarthadaNDavratamiti guNavratAni santi, matAntarApekSayA dezavratasthAne bhogopabhogaparimANavrataM gaNyate, tacca zikSAbatacatuSTaye // 17 // sAmAyika iti-sAmAyikaH sarvAvadyaparihAraH, proSadhakopavAsaH parvacatuSTaye'nazanadhAraNam, tathA atithInAM munyAyikAdInAmapi, saMgrahazca dAnArthaM pratigrahaNam, sallekhanA ca sannyAsazca, itIttham, AgamajJaiH zAstrajJaiH, catuHprakAraM caturvidham, zikSAvrataM prasiddham, zikSitaM nirdiSTam / matAntarApekSayA, sallekhanAyAH sthAne dezavrataM bhogopasaMkhyAnaM vA vrataM gaNyate // 18 // ityuktavratasampanna iti ityuktavataiH pUrvoktavataiH sampannaH sahitaH, gRhI, kvacit kasmiMzcid, deze maryAdAyA bahiriti yAvat , kvacit kSaNe sAmAyikAdipratijJAkAle, mahAvratI mahAbatayukta iva, bhavet syAt, tasmAt kAraNAt , agAriNAM gRhasthAnAm, dharmamAcAraH, grAhyaM gRhItuM yogyam, astIti zepaH, dharmazabdasya klIbe prayogo'prasiddhaH, athavAgAriNAM dharma grAhyaM kathayantIti zepaH // 16 // iti pratipAditamiti-iti pUrvoktaprakAreNa, pratipAditaM nirUpitam, dharma gRhasthAcAram, zirasA mUrnA, manasA hRdayena ca, pratigRhNAnaM svIkurvANam, antargatapratApasyAntaHsthitatejasaH korakapuJjamiva kuDmalakalApamiva, AtmanA svena, vitIrNa pradattam, maNibhUSaNagaNaM ratnAbharaNasamUham, pacelimabhAgyavRndamiva
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamo lambhaH kSAlayantamivAtisantoSakorakitAntaraGgaM taM dhArmikamutsRjya tasya smaranneva kurukuJjarastasmAdvanAnirjagAma | gabhastimAlI gaganasya madhyaM drumAlavAlaM kalamadhyameNaH / jihvA ca zopaM samamApa nRNAM zarIramudyaddhanadharmatoyam ||20|| tadAnIM, pacelima helisantApartitayA ghRSTacandanarasapANDugaNDamaNDaleSu vanazuNDAle calAcalanijakarNatAlapavanasaMvIjyamAnAnaneSu hastojjhitazIkara nikarasaMsiktahRdayeSu mandamandamAgatya sarovarapravezanaparepu, karNikAramukulAni nirbhidyAntarlIyamAneSu paTUcaraNeSu, saMtaptajalaM vihAya zItalanalinIdalaM sevamAneSu kAraNDaveSu, paJjaravaddhakrIDAzukeSu jalaM yAcamAnepu, trijagadekAtapatrAyitakIrtimaNDalena sakalajanatAsantApanAzano'pi kuruvaMzapAvanaH zrAnto vizrAntikRte namerutarumUlamAsasAda | nipaNNastatra madhuraM ravaM zRNvankurUttamaH / saMdigdhe sindhugambhIraH kalyANAdririva sthiraH ||21|| TaGkAraH kiM mArabANAsanasya jhaGkAro'yaM mattamAdhvIlihAM kim / haMsAnAM kiM maJjulaH kaNThanAdaH kiMvA lIlAkokilAlApa eSaH ||22|| 125 pAkonmukha devasamUhamiva, atyAdaramedureNa AdarAtizaya militena kareNa hastena, AdAya gRhItvA, saMmadapayaHpUrairhapAzrujalapravAhaiH, cAlayantamiva prakSAlanaM kurvanta mitra, atisantopeNa praharSAtizayena kora kitaM vyAptamantaraGga to yasya tam taM pUrvoktam dharmeNa carati dhArmikastam dharmAtmAnam utsRjya visRjya tasya dhArmikavRpalasya smaranneva smaraNaM kurvanneva ' adhIgarthadayezAM karmaNi' iti karmaNi paSThI, kurukuJjaro jIvandharaH, tasmAtpUrvoktAt, vanakAnanAt, nirjagAma nirakramIt / gabhastimAlIti -- gabhastimAlI sUryaH, gaganasya viyataH, madhyaM madhyabhAgam, aiNo mRgaH, jalamadhyaM jalaM madhye yasya taM toyamadhyaM, dumAlavAlaM vRkSAvApaM nRNAM manuSyANAm, jihvA rasanA, zoSaM zoSaNam, tRSNAtirekAditi yAvat, zarIraJca gAtranca, udyat prakaTIbhavat, ghanagharmatoyaM pracuraprasvedam, samaM sArdham, Apa prApat / sahoktiralaGkAra // 20 // E 3 tadAnImiti tadAnIM tasmin kAle pacelimarataruNI yo heliH sUryastasya saMtApena nidAvAtizayenArtatayA pIDitatayA, ghRSTacandanarasena ghRSTamalayajarasena pANDUni dhavalAni gaNDamaNDalAni katAni yeSAM teSu, hastebhyaH zuNDAbhya ujjhitA utsRSTA ye zIkaranikarA jalakaNasamUhAstaiH saMsiktaM hRdayaM yeSAM teSu, zuNDaleSu kAnanakaripu, mandamandaM zanaiH zanaiH Agatya sametya, sarovareSu kAsAreSu pravezanaM pravezastasminparA udyuktAstathAbhUteSu satsu, paTcaraNeSu bhramarepu, karNikAramukulAni drumotpalakuDmalepu 'atha drumolaH / karNikAraH parivyAdhaH ' ityamaraH, nirbhidya vidArya, antarmadhye, lIyamAneSu sthiteSu satsu kAraNDaveSu kAkanuNDeSu dIrghapAdeSu kRSNavarNeSu jalapakSivizeSeSu saMtaptajalaM saMtaptanIram, vihAya tyaktvA, zItalaM ca tannalinIdalaJceti zItalanalinIdalaM tat, zizirakamalinIpatram, sevamAneSu samAzrayatsu satsu paJjarepu vadvAH paJjarabaddhAH teca te krIDAzukAzceti paJjaravaddhakrIDAzukAsteSu zalAkA gRharudvakrIDAkarapu, jalaM salilam, yAcamAnepu prArthayatsu satsu, trijagatastrilokasyaikAtapatrAyita mekacchatrAyitaM yatkIrtimaNDalaM yazazcakravAlaM tena, sakalajanatAyA nikhilajanasamUhasya saMtApanAzano'pi saMtApApahArako'pi kuruvaMzapAvano jIvandharaH, zrAntaH san, vizrAntikRte vizrAmAya, namarutarumUlaM chAyAvRkSamUlam, AsasAda prApa / nipaNNa iti-tatra chAyAvRkSatale, nipaNNaH samupaviSTaH, sindhuriva sAgara iva gambhIro'gAdhadhairyaH, kalyANAdviriva sumeruriva, sthiraH sunizcalamAnasaH, kurUttamo jIvandharaH, madhuraM manoharam, ravaM zabdam, zRNvan samAkarNayan, saMdigdhe saMdehaM cakAra // 21 // atha tameva sandehaM darzayati - TaGkAra iti -ayameSaH, kiM mArabANAsanasya kandarpakodaNDasya, TaGkAraH
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvye iti saMdehaM parAGganAnRpuraravavinizcayena nivartayanparaparigrahaviraktamAnasaH kurukulottaMsaH parAGmukho babhUva / saMcarantI vane tatra bharvA kAcana khecrii| pratArya taM miSeNAzu purastAdasya saMnyadhAt / / 23 / / yasyA mukhaM parva vidhuM vijitya bhrUcApadambhAjjayaketunaddham / karNadvaye tajjayakIrtipatraM babhAra tATaGkamaNicchalena // 24 // vRpasyantI varArohA vRpaskandhaM kurUdvaham / vIkSya tasyAGgasaundarya nAtRpatsA trapAkulA // 25 // yasyAMsAviha rejaturjayaramAkrIDAmahIdhrAviva zrIdevIsthitivatrapaTTamiva yadvakSaHsthalaM vyAvabhau / nAbhiyauvatagvizAlagajatArodhArthavArInibhA / jo pUgagulucchanindanakare pAdau jitAmbhoruhI / / 26 / / yadvaktraM vitatAna vAgvarasatIkrIDAsthalIvibhrama yannAsA ca kalAvatAravilasanniHzreNikAsaMzayam / pratyaJcAravaH, kim, mattAzca te mAvI lihazceti mattamA lihasteSAM kSIbapaTa padAnAm, jhaGkAro guJjanazabdaH, kim, haMsAnAM marAlAnAm, majjulo manoharaH, kaNThanAdo galadhvaniH, kiM vA, epo'yam, lIlAkokilAnAM keliparapuSTAnAmAlApaH zabdaH, astIti zeSaH / saMdehAlaGkAraH, zAlinIcchandaH 'zAlinyuktA mtau tago go'bdhilokaiH' iti lakSaNAt // 22 // itIti-iti ityAkAram, saMdehaM saMzayam, parAGganAyAH paranAryA nUpuraravasya maJjIrazikSAnasya vinizcayo nirNayastena, vivartayan dUrIkurvan , paraparigrahAdanyastriyA viraktaM virataM mAnasaM cittaM yasya tathAbhUtaH kurukulottaMsaH kuruvaMzAbharaNopamo jIvandharaH, parAGmukho vimukhaH, babhUva ajAyata / saJcarantIti-tatra tasmin , vane gahane, bharnA patyA, saha, saJcarantI bhramantI, kAcana kApi, khecarI vidyAdharI, taM bhartAram, miSeNa kenApi vyAjena, pratArya vaJcayitvA, jalAnayanAtha taM dUre prahityeti yAvat, Azu jhaTiti, asya jIvandharasya, purastAt abhimukham, saMnyadhAtU saMnihitA babhUva // 23 // yasyA mukhamiti-yasyA vanitAyAH, mukhaM vadanam, parvavidhaM rAkAnizAkaram, vijitya parAjitaM kRtvA, zrRMcApadambhAt bhrukuTikArmukapaTAt, jayaketunA vijayavaijayantyA naddhaM badamiti jayaketunaddhaM sat, tATaGkamaNicchalena karNAbharaNamaNibyAjena, karNadvaye zravaNayugale, tasya parvavidhorjayaH parAbhavastasya kIrtipatraM yazaHpatram, babhAra dadhAra, apaDutiralaGkAraH // 24 // vRpasyantIti-vRpasya skandha iva skandho yasya taM pIvarAMsamiti yAvat, kurUdvahaM jIvandharam / bRpasyantI maithunecchayAbhilapantI, 'azvavRSayomaithunecchAyAyAm' iti kyacyAsugAgamaH, varArohA sundarAGgI, pAkulA lajjAvatI, sA vanitA, tasya jIvandharasya, aGgasaundarya kAmakAmanIyakam, vIcya dRSTvA, nAnRpat no tRptA babhUva // 25 // ___ yasyAMsAviheti-iha loke, yasya sAtyandharaH, aMsau skandhau, jayaramAyA vijayalakSmyAH krIDAmahIdhrAviva kailiparvatAvitra, rejatuH zuzubhAte, yasya vakSaHsthalaM yadvakSaHsthalaM yaduraHpradezaH, zrIdevyA lakSmIdevyAH sthiteravasthAnasya vajrapaTTamiva hIrakaphalakamiva, vyAbabhau vizeSeNa zuzubhe, nAbhistundiH, yuvatInAM samUho yauvataM tasya dRzo locanAnyeva vizAlagajatA bRhadjasamUhastasya rodhArthamavarodhanArtha yA vArI gajavandhanaM tasyA nibhA sadRzI, AsIditi zeSaH, jo pramRte, pUgagulucchasya kramukAnokahaprakANDasya nindanakara nindAvidhAyake, pAdau caraNau ca, jitAmbhoruhI parAdhUtapadmo, AstAmiti zepaH / upamA / zAdUlavikrIDitaM chandaH // 26 // yadvaktramiti-yasya vaktraM yadavastraM yadavadanam, vAgeva varasatIti vAgvarasatI sarasvatI satI
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamo lambhaH yannetre dadaturvizAlakamalAkrIDAtaTAkabhramaM yaddhyugmamapAcakAra niyataM vimbacchadADambaram // 27 // azvasyantI vizAlAkSI vizvAdhikavibhojjvalam / / kuruvIramuvAcedaM kusumAyudhavaJcitA // 28 // zrImana tavAGgakAntyA me nayane sphle'dhunaa| karNI vacanamAdhuryAbRdayaM guNamAlayA // 26 // mamArya virahAnalaM zamaya zItalApAGgato mukhendurucisaMpadA sapadi chindhi kAmAndhatAm / sudhAsamagirAdharAmRtarasapradAnena ca praNAzaya ghRNAnidhe vahalakAmatRSNAmimAm // 30 // ityAditadvacanaparipATImAkarNya zambarArivikArasaMtamasavAsarAyamANamAnasaH kRtyavidAmagragaNyaH kuruvareNyaH parItavairAgyaprAvaNyastadaraNyAnnirgantumArabhata / tadnu paJcazaranArAcavaJcitavivekA sA vidyAdharacaJcalAkSI kiJcidantaramupasRtya madanahutabhugaNinikAzatanulatA tadiGgitaM vijJAya tanmanovazIkArakorakitakutUhalA nijodantamitthaM prakaTayAmAsa / ziromaNistasyA yA krIDAsthalI kelibhUmistasyA vibhramaH sandehastam, vitatAna vistArayAmAsa, annAsA ca yadIyanAsikA ca, kalAnAM vaidagdhInAmavatArAya samavataraNAya vilasantI zobhamAnA yA niHzreNikA sopAnaM tasyAH saMzayastam, vitatAna, yannetre yadIyalocane, kamalAyAH zriyAH krIDAtaTAka iti kamalAkrIDAtaTAkaH, vizAlo vipulo yaH kamalAkrIDAtaTAko lakSmIkelikAsArastasya bhramaH sandehastaM dadatuH adAtAm, yadmayugmaM yadIyabhrakuTiyugalam, niyataM dhruvam, bimbacchadADambaram, picumandapatrA DambaraM apAcakAra tirazcakAra / upamA // 27 // azvasyantIti-azvasyantI maithunecchAvatI, kusumAyudhena kAmena vaJcitA pratAritA, vizAlAkSI dIrghalocanA, sA lalanA, vizvebhyo'dhikA vizvAdhikA sarvAdhikA sA cAso vibhA ca dIptizca tayojjvalo dIptastam, kuruvIraM jIvandharam, idaM vacyamANam / uvAca jagAda // 28 // zrImanniti-he zrIman he zobhAsampanna, tava bhavataH aGgakAntyA zarIradIptyA, me mama, nayane netre, saphale sArthakanirmANe, jAte iti zeSaH, adhunA sAmpratam, vacanamAdhuryAcchabdamAdhuryAna, kaNoM zrutI, guNamAlayA gaNapaDaktyA , hRdayaM cittaJca, saphalamiti zepaH // 26 // mamAti-he Arya ! he zreSTa ! zItalApAGgataH zizirakaTAkSataH, mama tvadekAnurAgiNyAH, birahAnalaM viprayogapAvakam, zamaya prazAntaM kuru, mukhendurucisampadA vadanacandradIptisampatyA, sapadi jhaTiti, kAmAndhatA madanAndhatAm, chindhi nAzaya, he dhRNAnidhe he dayAnidhe, sudhAsama girA pIyUpatulyavANyA, adharAmRtarasena dazanacchadasudhArasena ca, imAM prANApahAriNIm / bahalakAmatRSNAM sAtizayamadanapipAsAm, praNAzaya naSTAM kurU / pRthivIcchandaH // 30 // ityAditadvacanaparipATImiti-tasyA vacanapraripArTIti tadvacanaparipATI, ityAdizvAsau tadvacanaparipATI ceti tathA tAm, pUrvoktatadvacanaparamparAma, AkarNya zrutvA, zambarArirmanasijastasya vikAraH samudreka eva saMtamasaM gADhadhvAntaM tasya vAsarAyamANaM divasAyamAnaM mAnasaM cittaM yasya saH, kRtyavidAM kAryajJAnAm, agragaNyaH pradhAnaH, kuruvareNyaH kuruSTo jIvandharaH parItaM prAptaM vairAgye prazamitve prAvaNyaM naipuNyaM yena tathAbhUtaH san , tadaraNyAttatkAnanAt, nirgantu bahiryAtum Arabhata tatparo'bhUt / tadanu tadanantaram, paJcazarasya kAmasya nArAcairvANairvaJcitaH pratArito viveko sadasajjJAnaM yasyAstathAbhUtA, sA pUrvoktA, vidyAdharacaJcalAkSI khecaracapalalocanA, kiJcikimapi, antaraM samIpasthalam, upasRtya samupetya madanahutabhujaH kAmAnalasyAraNinikAzAraNisadRzI tanulatA zarIrabanatiryasyAstathAbhUtA, satI tadigintaM jIvandharaceSTitam, vijJAya jJAtvA, tasya jIvandharasya manovazIkAreNa cittavazIkaraNena kora kitaM
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvye anaGgatilakAiyA khacarakanyakAhaM vibho vanAntamidamApitA gaganacAriNA kenacit / anena nijanAyikAbhayavazena niHsAritA dayAvisaravAridhe mahita rakSaNIyA tvayA // 31 // azaraNyazaraNyatvaM paropakRtizIlatA / dayAparatvaM dAkSiNyaM zrImataH sahajA guNAH / / 32 // "tAvatA, hA priye hA prANakAnte kkAsi kAsi, viyogavedanA vipamiva visarpati, pAvaka ivAGgAni nirdahati, mRtyuriva prANAnniHsArayati, moha iva vidyAM vilumpati, kRkaca iva marmANi kRntati" ityAdi kasyacidArtasvaraM nizamya vidyAdharavizAlanayanAyAM mipeNAntahitAyAM, vismayavistRtAnaM kuruharyakSaM so'pi vidyAdharaH samIpamAgatya sagadgadamevamuvAca / satImudanyAkulitAntaraGgAmatraiva saMsthApya jalAzayAya / gato'hamAgatya saroruhAkSI nAdrAkSamadya pratikUladiSTAt / / 33 / / narottama tayA sAdhaM vidyApi mama nirgatA / manovRttizca tatkatu cintApi na hi zakyate / / 34 / / samutpannaM kutuhalaM kautukaM yasyAstathAbhUtA satI, nijodantaM svavRttAntam, inthamanena prakAreNa, prakaTayAmAsa prakathayAmAsa / anaGgatilakAhvayeti-he vibho he svAmin , he dayAvisaravAridhe he kRpAvistArasAgara, he mahita he pUjita, kenacikenApi, gaganacariNA khecareNa, idametat , banAntaM kAnanAntam, ApitA AgamitA, nijanAyikAbhayavazena svavallabhAbhItivazena, niHsAritA svasamIpAdarIkRtA, anaGgatilakAhvayA anaGgatilakA nAmnI, khacarakanyakA vidyAdhara putrI, ahaM bhavatpuro vartamAnA, tvayA bhavatA, rakSaNIyA rakSituM yogyA, asmIti zeSaH / pRthicchindaH // 31 // azaraNyeti-azaraNyAnAM zaraNarahitAnAM zaraNyatvaM rakSakatvam inyazaraNyazaraNyatvam, paropakRtiH paropakAraH zIlaM svabhAvo yeSAM teSAM bhAvaH paropakRtizIlatA, dayAparatvaM karuNAparatA, dAkSiNyamaudAryam / ete zrImato mahAnubhAvasya, sahajAH svAbhAvikAH, guNA vaiziSTyotpAdakAH, santIti zeSaH // 32 // tAvateti-tAvatA tAvatkAlena, hA priye vallabhe, hA prANakAnte hA jIvitezvari, kvAsi kvAsi kutra vartase, kutra vartase, viyogavedanA virahavyAdhiH, viSamiva garalamiva, visarpati prasarati, pAvaka iva vahniriva aGgAni pratIkAn , nirdahati bhasmasAtkaroti, mRtyuriva yama iva, prANAn AyuHprabhRtIn , niHsArayati niSkAsayati, moha iva bhrama iva, vidyAM mantrasidvim, vilumpati luptAM karoti, kRkaca iva karapatramiva, marmANi IrmANi kRntati chinatti, ityAdi itiprabhRtikam, kasyacitkasyApi, ArtasvaraM pIDitazabdam, nizamya zrutvA, vidyAdharavizAlanayanAyAM khecarAyatAcyAm, miSeNa vyAjena, antahitAyAM tirohitAyAm, satyAm, so'pi pUrvokazabdakartA, vidyAdharaH khecaraH, vismayena vistRte akSiNI yasya tam AzcaryAyatalocanam, kuruharyakSaM kurusiMham, 'siMho mRgendraH paJcAsyo yakSaH kesarI hariH' ityamaraH, samIpaM nikaTam, Agatya sametya, sagadgadaM samavaruddhakaNThasvarasahitaM yathA syAttathA, evaM vakSyamANaprakAreNa, uvAca jagAda / satImudanyeti-satImapAMsulAm, udanyayA pipAsayAkulitaM duHkhIbhUtamantaraGga hRdayaM yasyAstAm, marorahAkSI kamalalocanAm, atraiva ihaiva, saMsthApya sthitAM kRtvA, jalAzayAya sarovarAya, gato yAtaH, ahaMtatprANezvaraH Agatya jalAzayAtpratyAvRtya, adya sAmpratam, pratikUladiSTAt viruddhabhAgyAt, nAdAkSam nAvalokayAmAsa // 33 // narottameti he narottama he purupottana, yadyasmAt , tayA prANavallabhayA, sAdhaM saha, mama khecarasya, vidyApi vicArAvicArazaktirapi, manovRttizca mAnasikazaktirapi nirgatA niSkrAntA, tat tasmAt kAraNAt cintApi, sA kutra gatA bhavedityAdivicAro'pi, karnu vidhAtum, na hi zakyate na vai pAryate // 34 //
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamo lambhaH iti kartavyatAmUDhaM mAmuddizya narottama / prajJAnAmagragaNyastvaM brUhi kartavyamatra vai / / 35 / / ityAdividyAdharadainyadanturitavacanaracanAmAkarNya pArAvAragabhIrakuruvIro mandammitarucilaharIkapaTena sudhAdhArAM kiranniva gambhIravacanagumbhaM vijRmbhayAmAsa / dhairyodAryavivarjitaH kSitipatiH prajJAvihIno guruH / / __ kRtyAkRtyavicArazUnyasacivaH saMgrAmabhIrubhaTaH / sarvajJastavahInakalpanakavirvAgmitvahIno budhaH strIvairAgyakathAnabhijJapurupaH sarve hi sAdhAraNAH / / 36 // vajrAtkaThoratarameNavazAM hi cittaM puSpAdatIva mRdulo vacanapracAraH / kRtyaM nijAlakakulAdapi vakrarUpaM tasmAdbudhAH sunayanAM na hi vizvasanti // 37 / / vakra zrepmaniketanaM malamayaM netradvayaM tatkucau mAMsAkAraghanau nitamvaphalakaM raktAsthipuJjAtatam / zItAMzuvikacotpalaM karipateH kumbhau mahAsaikataM / ___ bhAtItyevamuzanti mugdhakavayastadrAgavisphUrjitam // 38 // itIti-narepUttamo narottamastatsambuddhau he narottama he purupazreSTa, iti pUrvoktaprakAreNa, kartavyatAyAM mUDhastaM kAryAnabhijJam, mAM zaraNApannam, uddizya samabhilakSya, prajJAnAM vidupAm, agragaNyaH pradhAnaH, nvaM bhavAn , anna vipaye, vai nizcayena, kartavyaM karaNIyopAyam, ahi nivedaya // 35 // ityAdIti-ityAdiH pUrvoktaprakArA vidyAdharasya khecarasya dainyadanturitA denyavyAlA yA vacanaracanA vAksandarbhastAm, AkarNya zrutvA, pArAvAra iva sAgara iva garbhAro'gAdhadhairyaH, kuruvIro jIvandharaH, mandasmitasya mandahAsyasya yA rucilaharI kAntiparamparA tasyAH kapaTena byAjena, sudhAdhArI pIyUpadhArAm , kiranniva prakSipanniva, gambhIravacanagumbhaM viziSTArthopetavacanasamUham , vijRmbhayAmAsa vardhayAmAsa, uvAceti yAvat / dhaiyaudAryavivarjita iti-dhairyaJcaudAryaJceti dhaiyaudAyeM sthairyadAtRtve tAbhyAM vivarjito rahitaH, kSitipatI rAjA, prajJayA buddhayA vihIno rahitaH prajJAvihInaH gururupAdhyAyaH kRtyakRtyayoH karaNIyAkaraNIyayovicAreNa vimarzena zUnya iti kRtyAkRtyavicArazUnyaH sa cAsau sacivazca mantrI ceti tathA, saMgrAmAsamarAt bhIru rukaH saMgrAmabhIruH, bhaTo yoddhA, sarvajJastavena jinendrastulyA hInA rahitA kalpanA samutprekSA yasyeti sarvajJastavahInakalpanaH sa cAsau kavizca kAvyakartA ceti tathA, prazastA vAcaH, santi yasya sa vAgmI tasya bhAvo vAgmitvaM tena hIno rahitaH, budho vidvAn , strIvairAgyasya vanitAnirvedasya kathAyAM vArtAyAmanabhijJa iti strIvairAgyakathAnabhijJaH sa cAsau puruSazceti tathA, hi nizcayena, ete sarve samastAH, sAdhAraNAH samAnAH, santIti zeSaH, samuccayAlaGkAraH / zArdUlavikrIDitaM vRttam // 36 // vanAditi-hi yataH, eNadRzAM mRgalocanAnAm , cittaM manaH, vajrAdbhidurAt , kaThorataraM tIkSNatasm , vacanapracAro vAkyasamUhaH puSpAkusumAt , atIva nitarAm , mRdulaH komalaH, kRtyaM kAryam , nijAlakakulAdapi svakIyakezasamUhAdapi, vakrarUpaM kuTilAtmakam , astIti zeSaH, tasmAtkAraNAt . budhA vipazcitaH, sunayanAM sulocanAM nArImiti yAvat , na hi vizvasanti na vai pratiyanti, tasyA vizvAsa no kurvantIti bhAvaH // 37 // vaktramiti--zleSmaNaH kaphasya niketanaM sthAnamiti zleSmaniketanam , vaktraM vadanam , malamayaM malapracuram , netradvayaM nayanayugalam , mAMsAkAreNa pizitAkAreNa dhanau niviDau, tasyAH kAminyAH kucI stanau, raktaJca rudhiraJcAsthIni ca kIkasAni ceti raktAsthIni teSAM pujena samUhenAtataM vistRtaM sthUlamiti
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 jIvandharacampUkAvye ityAdinijavacovilAsaM vidyAdharajaDahRdaye sArameyodare sarpirivAsaMlagnamAlokya vistAritakaruNaH kuruvAraNaH, tasmAdvipinAnnirgatya, nisargarucirAM nitambinImiva mukhabhAgakalitatilakazobhamAnAM pRthulakucavirAjitamakSatarUpazobhitAM madanAdhiSThitAM cArAmamthalImAsasAda | yatra hi zrotraM bhRGgakulAravaH sukhayati pratyagrapuSpastam naitraM phullasarojagandhalaharI ghrANaM mano dIrghikA | vAyuH sparzanamantato rasabharIpUrNaH phalAnAM cayaH pakko'yaM rasanAM tadindriyagaNaH sarvaH sukhaM gAhate // 36 // nirmalA sarasI yatra nirmimIte mudaM parAm / vizAlA padmarucirA vIkSikeva vanazriyaH // 40 // tatra cAbhraMlihsya zakuntasantAnadanturitanIlacchadasya madhulubdhamadhukara kulAndhIkRtasya kasya carasAlarasAruhamya zAkhAgrabhAgavirAjitaM vanadevatArasapUrNahema karaNDakAyamAnaM paripAkapATalaphalaM yAvat, nitambaphalakaM kaTipazcApradezaH krameNa, zItAMzuzcandraH, vikacotpalaM praphullanIlAravindam, karipategajendrasya, kumbho gaNDo, mahAsaikataM dIrghapulinam, iveti zeSaH, bhAti zobhate, evamanena prakAreNa, mugdhakavayo mUDhakavayaH, tasyAM rAgastadrAgastasya visphUrjitaM vRddhiryathA syAttathA, uzanti icchanti, ' vaza kAntau ' ityasya laTi rUpam / yathAsaMkhyamalaGkAraH // 38 // ityAdinijavacovilAsamiti -- ityAdizvAmau nijavacovilAsazca tamU, pUrvoktasvavacanaceSTitam, vidyAdharasya khagasya jaDahRdaye mugdhamanasi, sArameyodare kukkurajaThare, sarpiriva ghRtamiva asaMlagnamanAsaktam, Alokya dRSTvA, vistAritA prasAritA karuNA kRpA yena saH, kuruvAraNo jIvandharaH, tasmAtpUrvoktAt, vipinAt kAnanAt, nirgatya niSkramya nisargarucirAM svabhAvasubhagAm, nitambinImiva nArImiva, ArAmasthalImudyAnabhUmim, AsasAda samupajagAma, athobhayoH sAdRzyamAha - mukhabhAge'grabhAge pakSe vadanaikadeze lalATa iti yAvat, kalitena sthitena tilakena kSurakavRkSeNa pakSe sthAsakena zobhamAnA virAjamAnA tAm, pRthubhibRhadrAkArairlakucairDahuvRttaiH patte pRthulAbhyAM pInAbhyAM kucAbhyAM stanAbhyAM virAjitAM zobhitAm, akSatarubhirvibhItakavRkSairupazobhitAM virAjitAM patte'kSatarUpeNAkhaNDa saundaryeNa zobhitAM samalaGkRtAm, madanena madanavRkSeNa pakSe kAmenAdhiSThitAM sahitAm / yatra hi yasyAmArAmasthayAM hi / zrotramiti -- bhRGgakulasya pada padasamUhasyAravo guJjanadhvaniH, zrotraM karNam, pratyagrANi nUtanAni puSpANi kusumAni yasminniti pratyagrapuSpaH tarurvRkSaH, netraM nayanam, phullasarojAnAM vikasitasarasIruhANAM gandhalaharI saurabhaparamparA, ghrANaM nAsAm, dIrghikA vApikA, mano hRdayam, vAyuH pavanaH, sparzanamAdyendriyam, rasabharIpUrNo rasaniSyandasambhRtaH, pakvaH pariNataH, ayameSaH, phalAnAM mocAmAtuliGgamAkandAdInAm, cayaH samUhaH, rasanAm, antataH sAmastyena, sukhayati sukhaM karoti, tat tasmAtkAraNAt, yatrArAmasthalyAm, nikhilaH, indriyagaNo hRSIkasamUhaH, sukhaM harSam, gAhate prApnoti // 36 // sarvo nirmaleti -- yatrArAmasthalyAm, nirmalA paGkAdimalarahitA pate timirAdidopazUnyA vizAlA sudIrghA, padmaH kamalai rucirA manoharA patte padmamiva kamalamitra rucirA manoharA, vanazriyaH kAnanalacamyAH, vIkSikeva dRSTiriva, sarasI kAsAraH parAmatyantAm mudaM harSam, nirmimIte janayati / upamA ||40|| tatra ceti-tatra cArAmasthalyAJca, zakuntasantAnena pakSisamUhena danturitAni natonnatAni nIlacchadAni haritapatrANi yasya tasya madhuni makarande lubdhAni satRSNAni yAni madhukarakulAni bhramarasamUhAstairalaGkRtasya zobhitasya kasyacana kasyApi rasAlazcAsI rasAruhazceti rasAlarasAruhastasya mAkandamahIruhasya zAkhAgrabhAge latAgrapradeze virAjitaM zobhitam, vanadevatAyA kAnanAdhiSThAtRdevyA rasapUrNahemakaraNDakamiva rasabhRtasuvarNapAtramivAcaratIti tathAbhUtam, paripAkena pariNAmena pATalaM zvetaraktaM yatphalaM tat,
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamo lambhaH pAtayituM prayatamAnAnaparAddhAnekazaranikarAnarapatikumArAnavalokya, lokottarakodaNDavidyApANDityamaNDito jIvandharaH karakalitakArmukalatAvisphArapUritadigantaraH, sarabhasaprakSipraprakSveDanalakSIkRtaM tatphalaM sazilImukhaM kareNopAdatta / udAraH saDkAro'yaM mArgaNAya phalaM dizan / bheje kalpakatAM no cetsumanassevyatA katham / / 41 / / dRSTvA phalaM sazaramApatitaM karAbje jIvandharasya zarakauzalapAragasya / vyasmeSTa makSu narapAlatanUjavargaH zlAghAvazena vigalannijakarNapUrama // 42 // tatastatsamIpamabhyetya kalitavinayo rAjatanayaH, sasAdhvasaM, bho bho mahAbhAga kArmukavidyAkovida, mAmajAtabhavAdazasajjanasamucitasallApaprakAramapi mukharayati zrImadIyacApavidyAvaidagdhyanirIkSaNakSaNajanitavismayaH kAJcanagauratAvakazarIrasaundaryAvalokanajAtAnandakandalazca / atastvAM prArthaye zrImanyuktaM vAyuktameva vaa| mAmakInaM vaco nUnaM karNa deze vidhIyatAm / / 43 / / ------------- --------------- ~~~~~~~~ ~~~ pAtayituM bhraMzayitum, prayatanta iti prayatamAnAstAn prayAsaM kurvANAn , aparAddho lacyayuto'nekazaranikaro vividhabANasamUho yeSAM tAn, narapatikumArAn rAjaputrAn , avalokya dRSTvA, lokottaraM sarvazreSTaM yatkodaNDavidyAyAM dhanurvidyAyAM pANDityaM vaizArA tena maNDitaH zobhitaH, jIvandharo vijayAsUnuH, kare haste kalitA dhRtA yA kArmukalatA dhanurvallarI tasyA visphArega samAsphAlanaraveNa pUritaM vyAptaM digantaraM kASTAntarAlaM yena tathAbhUtaH san , sarabhasaM savegaM yathA syAttathA prakSi cAlitaM yatpacaveDanaM bANastena lIkRtaM zarIkRtam, tatphalaM tanmAkandaprasatram, sazilImukhaM bANasahitam, kareNa hastena, upAdatta jagrAha / udAra iti--udAro mahAn pakSe dAnazIlaH, mArgaNAya bANAya pakSe yAcakAya, phalaM prasavaM pakSa samIpsitArtham, dizan dadan, ayamepaH sahakAra AnnaH, cedyadi, kalpakatAM kalpavRkSatAm, no bheje na prApavAn , tarhi sumanobhiH puSpaiH pakSe devaH sevyatA sahitatA samupAsyatA ca, kathaM kena kAraNena syAditi zepaH, 'sumanAH puSpamAlatyoH striyAM dhIre sure pumAn' iti vizvalocanaH / zlepaH // 4 // dRSTreti--zarakauzalasya bANavaidagdhyasya pAramantaM gacchatIti zarakauzalapAragastasya, jIvandharasya jIvakasya, karAbje pANipaJa, sazaraM sabANam, ApatitaM sammAnam, phalamAnaprasavam, dRSTvA vilokya, narapAlatanUjavargo rAjakumArakalApaH, zlAghAvazena prazaMsAparatayA, vigalannijakarNapUraM samAnasvIyAvataMsaM yathA syAttathA, maca zIghram , vyasmepTa vismito babhUva / vasantatilakAvRttam // 42 // tatastatsamIpamiti--tatastadanantaram, tatsamIpaM jIvakAbhyarNam, abhyetya samAgatya, kalitavinayo pRtanamratvaH, rAjatanayo nRpatinandanaH, sasAdhvasaM sabhayaM, yathA syAttathA, itthamanena prakAreNa, avocata jagAda, bho bho he he kAmukavidyAyAM dhanurvidyAyAM kovido nipuNasta sambuddhau, he kAmukavidyAkovida, mahAbhAga mahAnubhAva, zrImadIyasya bhavadIyasya cApavidyAvaidagdhyasya dhanuvidyApANDityasya nirIkSaNakSaNe'valokanakAle janitaH samutpanno yo vismaya Azcarya saH, kAJcanagaurasya suvarNapItasya tAvakazarIrasya tvadIyadehasya yatsaundarya lAvaNyaM tasyAvalokanaM darzanaM tena jAtaH samudbhato ya Anandakandalo harSasamUhaH sa ca, ajJAto'vidito bhavAdRzasaja samucitastvAdRzasAdhujanayogyaH sallApaprakAraH sambhApaNazailI yena tathAbhUtamapi, mAM bhavatpurovartamAnam, mukharayati vAcAlayati / / atastvAmiti-ato'smAtkAraNAt , he zrIman he mahAnubhAva, tvAM bhavantam, prArthaye vinayena nivedayAmi, yuktaM vA samucitaM vA, ayuktamasamucitameva vA mAmakInaM madIyam, baco vacanam, nUnaM nizcayena, karNadeze zravaNaprAnte, vidhIyatAm kriyatAm / ucitamanucitaM vA madvacaH zrUyatAmiti bhAvaH // 43 / /
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 jIvandharacampUkAvye atrAsti hemAbhapurI garIyasI yadvanasaudheSyadhirAtri saMpatan / sudhAmayUkhaH kalazArNavAntare punarnivAsaM kalayannivekSyate / / 44 // kuruvindamandirakulAni saMgatA nyaruNasya bAlakiraNaH sa haikatAm / tamasIva hastaparimarzataH prage __ parinizcinoti puri yatra sajjanaH // 45 / / dRDhamitra iti pratItabhUpaH puramenAM paripAlayatyajatram / nalinA nalinAmalAyatAkSI mahipI tasya mahIlalAmavallI // 46 / / tayoH sutAH sumitrAdyAsteSvapyanyatamo'smyaham / vidyAhInA vayaM sarva nadyA hInA ivAdrayaH // 47 // ataH kodaNDavidyAkuzalaM narazAdUlamanveSamANo'smattAtapAdaH, parAkramApahatasAmantasImantinInayanakajalakAlikAzaGkAvadAnyamaurvIkiNazyAmikAlaGkRtabhujadaNDasya zrImataH sandarzanena, kalApIva valAhakadarzanena, nadIpatiriva nizAkaradarzanena, vanotkara iva vasantadarzanena, kamalAkara iva kamalabandhudarzanena, pramodasarvasvamanubhaviSyati / tasmAdaramatpiturvAJchAvallI samprati puSpitAm / sabhAstArahazazcApi saphalIkuru kovida // 48|| atrAstIti-atra iha pradeze, garIyasI zreSTatarA, hamAbhapurI etannAmanagarI, asti vidyate, adhirAtri rajanyAm yahajrasodheSu yadIyahIrakaharyeSu saMpatan pratibimbitaH, sudhArUpA mayUkhA yasya sa sudhAmayUkhazcandraH, kalazArNavAntaraM kSIrasAgaramadhye, punarbhUyaH, nivAsamAvAsam, kalayanniva prApnuvanniva, Icyate dRzyate / utprekSAlaGkAraH / indravaMzAvaMzasthayoH saMmizraNAdupajAtivRttam // 44 // kuruvindeti-yatra yasyAm, puri nagaryAm, sajjanaH satpuruSaH prage prAtaHkAle, aruNasya sUryasya, bAlakiraNAlarazmibhiH, saha sArdham, ekatAmabhinnatAm, saMgatAni prAptAni, kuruvindamandirakulAni padmarAgamaNimayabhavanAni, tamasIva dhvAnta iva, hastaparimarzataH karasparzataH parinizcinoti parito nirNIte / tadguNAlaGkAraH / maJjubhASiNIcchandaH // 45 // damitra iti-dRDhamitra iti pratItabhUpaH dRr3hamitranAmnA prasiddho rAjA, enAmetAm, puraM nagarIm, ajastraM nirantaram, paripAlayati rakSati, tasya dRDhamitrasya, naline iva kamale ivAmale nirmale Ayate sudIrve akSiNI nayane yasyAstathAbhUtA, mahIlalAmavallI pRthivyAbharaNalatA, nalinA etannAmavatI, mahipI paharAjJA, astIti zepaH // 46 // tayoriti-sA ca sa ceti to tayornalinAdRDhamitrayoH, sumitrAdyAH sumitraprabhRtayaH, sutAH putrAH, santIti zeSaH, ahamapi, teSu sumitrAyepa, anyatama ekaH, asmi bhavAmi, vayaM sarve nikhilAH, nadyA svavantyA, hInA rahitAH, adraya iva parvatA iva, vidyAhInA vidyArahitAH, sma iti zepaH // 47 // ataH kodaNDeti-ato'smAkAraNAt, kodaNDavidyAkuzalaM dhanurvidyAnadIpNam, narazADUlaM puruSasiMham, anveSamANo gaveSamANaH, asmattAtapAdo madIyapitRcaraNaH, parAkrameNa balAtizayenApahRtaM dUrIkRtaM yat sAmantImantiAnAM maNDalezvaramAninInAM nayanakajjalaM netrAJjanaM tasya kAlikA kApaNyaM tasyAH zaGkAyAM saMzIto vadAnyo dAtRnipuNo yA maukiNazyAmikA pratyaJcAkiNakAlimA tayAlaGkRtaH samudbhAsito bhujadaNDo yasya tathAbhRtasya, zrImato bhavataH, saMdarzanena vilokanena balAhakadarzanena meghAvalokanena, kalApIva mayUra iva, nizAkaradarzanena candrAvalokanena, nadIpatiriva sAgara iva, vasantadarzanena kusumAkaravilokanena, vanotkara iva kAnanasamUha iva, kamalabandhudarzanena sUryasAkSAtkAreNa, kamalAkara iva padmAkara iva, pramodasarvasvamAnandatattvam, anubhaviSyati samupabhAcyate / mAlopamA // tasmAditi --tasmAtkAraNAt, he kovida he vidvan , asmatpiturmadIyajanakasya, puSpitAM kusumitAm
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamo lambhaH sa tasya vinayojjvalAM vacanabandhazailI zrutau manasyanumatiM dharApatinirIkSaNAya kSaNAn / rathe ca caraNAmbujaM nRpasutaiH puraH sthApite / cakAra yugapadayAjalanidhiH kurUNAM patiH // 46 // tahanu pratyekamadhiSTitasyandanai panandanaiH parivRtazatAGgaH kurukulazazAGkaH puradvAraM pravizya prAsAdavAtAyanadattanayanavilAsinIjanaiH saspRhamAlokyamAnaH krameNa narapatibhavanadvAri rathAdavatIrya taiH puraskRto dauvArikajanadIyamAnamArgaH kSitipatisaMsadamAsasAda / bhUpo'pi nandanagirA vapupA ca tasya mAhAtmyasaMpadamavetya cakAra vIram / taM ratnapIThazikhare tadupAntabhUmau putrAMstadAnanavidhau nijakcakoram // 50 // anAmayokteranujAtha vANI nRpAnanAmjAdrutamAvirAsa / phulnAtsarojAnmakarandajharyAH pazcAtmabhUteva sugandhilakSmIH // 51 // katyAstvadIyavirahakAtarIkRtamAnasAH / katyAnAM nayanAnandaH sambhaviSyati darzanAt // 52 / / vAJchAvallImAzAlatAm , tAradRzI vizAlalocanAH, sabhAH samitIzcApi, samprati sAmpratam saphIkuru saphalaya, svakIyadarzaneneti yAvat // 48 // sa tasyeti-dayAjalanidhiH karuNAkRpAraH, sa pUrvoktaH, kurUNAM patirjIvandharaH, tasya mahIpAlasutasya vinayena pratayojjvalA manoharA tAm vacanabandhazailI vANIsandarbham / zrutau karNe, kSaNAdaciram , dharApatinirIkSaNAya rAjAvalokanAya, anumati sammatim , manasi catasi, caraNAmbujaM pAdAravindam , nRpasutai rAjakumAraiH, puro'gre, sthApite nivezite, rathe ca syandane ca, yugapadakakAlAvacchedana, cakAra vidadhau / pRthiviicchndH| tadanviti tadanu tadanantaram pratyekam ekaikazaH, adhiSThitAnyadhyArUDhAni syandanAni rathA yestaiH, nRpanandanai rAjaputraH, parivRtaM pariveSTitaM zatAGgaM syandanaM yasya saH, kurukulasya kuruvaMzasya zazAGkazcandraH, jIvandhara iti yAvat, puradvAraM gopuram , pravizya pravezaM kRtvA, prAsAdAnAM hANAM vAtAyaneSu gavAkSeSu dattAni samarpitAni nayanAni locanAni yastaiH, vilAsinIjanainitAvRndaH saspRhaM sotkaNThaM yathA syAttathA, AlokyamAno dRzyamAnaH, san, krameNa kramazaH, narapatibhavanasya rAjamandirasya dvAra pravezamArge, rathAcchatAgAta, avatoryAvaruhya, tai rAjasutaiH, puraskRto'grekRtaH, dIvArikajanaiH pratIhArajanIyamAno'ryamANo mArgaH panthA yasya tathA bhUtaH san , kSitipatisaMsadaM rAjasabhAm , AsasAda praap| bhUpo'pIti-bhUpo'pi dRDhamitranarendro'pi, nandanagirA putravANyA, tasya jIvanvarasya, vapupA dehena ca, tasya, mAhAtmyameva sampad tAM prabhutvasampattim , avetya jJAtvA, vAraM subhaTam , taM kumAram , ratnapIThazikhare maNimayAsanAgrabhAge, putrAn sutAn , tadupAntabhUmau taibhyarNamahyAm , nijadRkcakoraM svakIyalocanajIyaMjIvam , tadAnana vidhau jIvandharavadanacandramasi, cakAra vidadhe / vasantatilakAvRttam // 50 // anAmayoktariti-athAvasthAnAnantaram, phullAt vikasitAt , sarojAt kamalAt , makarandamaryAH kausumasantataH, pazcAdanantaram, prabhUtA samutpannA, sugandhalakSmIriva surabhizrIriva, nRpAnanAmjAda rAjacar3anavArijAt , anAmayokteH anAmayamArogyamastInyuktiranAmayoktistasyAH kuzalapraznasya, anujA pazcAjAtA, ghANI bhAratI, drutaM sattvaram, AvirAsa prakaTIbabhUva / "brAhmaNaM kuzalaM pRccheckSatrabandhumanAmayam / vaizyaM kSemaM samAgamye zUdamorAgyameva ca" iti manuH // 51 // kvatyA iti-- bhavAH kanyAH kutranyA janAH, badrIyana ghirahega kAtarI kRtaM bhIrakRtaM mAnasaM cittaM
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 jIvandharacampUkAvye ko vA dezaH pacelimabhAgyaH shriimdiiyprvaalkopmpdyuglsprshsukhmnubhvissyti| kIdRzapuraprAsAdAGgaNAlaGkaraNaramaNInAM nayanakuvalayeSu zrImadIyasandarzanakandalitAnandavASpa niSyandomakarandazaGkAmaGkurayiSyati / kasyAM vA vaMzavallyAM vimuktopamAno'pi bhavAnmuktAphalAyate / kaH punaH zrImatA putravatAM maulimANikyatAmAropito bhAgyavatAM mAhAtmyavatAM kIrtimatAM ca / ityAdipraznapadavIM yathAyogyottarAkSaraiH / laGghayAmAsa jaGghAlaH svAmI vacanavartmani // 53 // vinayakandalitairvimalottarairnarapatirdviguNIkRtakautukaH / ciramayAcata nandana saMsadAM varazarAsakalApratipAdanam ||54|| vijJAya tadabhiprAyaM prajJAzAlI narAdhipaH / kauravasya vaze cakre kumArAnakhilAnapi || 55 / / tadanu kodaNDabhiNDipAlaparighamudgaraparazvadhAdipariSkRtAm, kSoNImitra zaradhibhiralaGkRtAm, tridazanagarImiva sarvato'mara sevitAm, jaladhivelAmiva pracurataravArivirAjitAm, vanasImAbhitra yeSAM tathAbhUtAH santIti zeSaH, kuta Agato bhavAniti bhAvaH kvatyAnAM kutrabhavAnAm, nayanAnando locanaharSaH, darzanAd bhavadvilokanAt, sambhaviSyati samutpatsyate, kutra gamiSyati bhavAniti bhAvaH // 52 // ko vA deza iti - pacelimaM pAkAI bhAgyaM sudaivaM yasya tathAbhUtaH ko vA dezo janapadaH, zrImadIyaM bhavadIyaM pracAlakopamaM kisalayatulyaM yatpadayugalaM caraNayugaM tasya yat sparzasukhaM saMsargazAtam tat, anubhavi - vyati prApsyati / kIdRzasya kimprakArasya purasya nagarasya prAsAdAGgaNAnAM bhavanAjirANAmalaGkaraNAni bhUSaNAni yA ramaNyo lalanAstAsAM nayanakuvalayeSu nevanIlAravindeSu, zrImadIyasandarzanena bhavadIyAvalokanena kandalitaH samutpanno yo bAppa niSyando harSAzrubharaH saH, makarandazaGkAM kausumasandeham, 'makarandaJca kausumam' iti dhanaJjayaH, aGkurayiSyati janayiSyati / kasyAM vA kinnAmadheyAyAM vA vaMzavallyAM gotrasantatau pakSe veNulatAyAm, muktArUpamupamAnaM muktopamAnaM vigataM muktopamAnaM yasya tathAbhUtaH sannapi muktAphalopamArahito'pi pakSe vimuktaM dUrIbhUtamupamAnaM yasya tathAbhUto'pi san, muktAphalAyate muktAphalamivAcarati, punaH kiJca kaH kinnAmadheyo janaH zrImatA bhavatA, putravatAM sutayuktAnAm, bhAgyavatAM bhAgyazAlinAm, mAhAtmyavatAM mahattvopetAnAm, kIrtimatAJca yazasvinAJca, maulimANikyatAM mukuTaratnatAM zraSTatAmiti yAvat, AropitaH prApitaH kasya putro bhavAniti yAvat / ityAdIti vacanavartmani vAkpathe, jaGkAraH prakRSTagAmI, svAmI jIvakaH, ityAdipraznapadavIM pUrvoktapraznamArgam, yathAyogyottarAkSaraiH samucitottaravarNaiH, laGghayAmAsa samaticakrAma // 53 // vinayakandalitairiti -- vinayena kandalitAni vinayakandalitAni tairnamratAsamudbhUtaiH vimalottarerujjvalasamAdhAnaiH, dviguNIkRtaM kautukaM kautUhalaM yasya tathAbhUtaH, narapatirdRDha mitraH, nandanasaMsadaH putrasamUhasya, varazAsakalAyA uttamakodaNDavaidagdhyAH, pratipAdanaM pradAnam, ciraM dIrghakAlaparyantam, ayAcata prArthitavAn / asmatputrAn dhanurvidyAyAM nipuNAnvidhehIti taM dRDha mitrazciraM prArthayAmAseti bhAvaH ||54 || vijJAyeti - prajJAzAlI buddhizobhI, narAdhipaH, tadabhiprAyaM jIvakAzayam, vijJAya viditvA, akhilAnapi sarvAnapi kumArAn putrAn kauravasya jIvandharasya, vaze nimnatAyAm, cakre vidadhe // 55 // tanviti -- tadanu tadanantaram, kodaNDaM kArmukaM, bhiNDipAlaH (bhindipAlaH), sRgaH azmaprakSepasAdhanaM rajjumayo yantravizeSa iti yAvat, parighaH parighAtinaH - lohabaddhahastapramANalaguDa iti yAvat, muharo ghanaH, parazvavaH kuThAraH, eSa dvandva : tadAdibhistatprabhRtibhiH pariSkRtA sahitA tAm, "dhanuzcApau dhanvazarAsanakodaNDakArmukam ' 'bhindipAlaH sugastulyau parighaH parighAtinaH ' 'duvaNo mudgaravanau' 'dvayoH kuThAraH svadhitiH parazu parazvadhaH' iti sarvatrAmaraH kSoNImitra pRthivImitra zaravibhistUNIraiH pakSe jaladhibhiH, alaGkRtAM zobhitAm, triduzanagarImiva devapurI mitra, sarvatomarasevitAM sarvANi ca tAni tomarANi ceti sarvatomarANi
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamo lambhaH patrikulaparivRtAma, AyudhakAntisantAnadviguNIkRtAruNyaraktamRttikAparItabhUmibhAgatayA mUrtamiva cApavidyAvizAradapratApamAdadhAnAma , madhye nikhAtavatramayastambhazobhitatayA praharaNagAvajitya vAdIkRtamiva kulizAyudhakulizaM bibhrANAmAyudhazAlA zubhe muhUrte pravizya jIvandharaH nitipatitanayAnuddizya kAmukakauzalaM vivarItumArebha / nRpAtmajAnAM nicayastato nu kodaNDavidyAkuzalatvamApa / tatkIrtikallolaparamparA ca jagattrayaM modarasaM mahIzaH / / 56 / / vidyAvaidagdhyapIThImadhivasati nije nandanAnAM samAje dRSTiM hemAsanasthe kurukulatapane prItimantazca cintAm / kiM kuryAmasya vIrabajamahitakalAdAnamAnyopakAra zrAdhyasyeti kSitIzazcirataramatanoddhImatAmagragaNyaH / / 57 / / tadanu kanyAvizrANanaM karaNIyaM gaNayatA narapAlamaNinA prArthitaM pariNayaM varuNAlayagabhIraH karuNAkarA jIvandharaH krameNAGgIcakAra / nikhilasarvalA taiH sevitA tAm, pakSe sarvataH samantAt amarairdevaiH sevitA tAm 'torgantA mriyate'nena tomaraH' iti tomarazabdavyutpattiH 'sarvalA (zarvalA ) tomaro'striyAm' ityamaraH, jaladhivelAmiva sAgaratImitra, pracurAH prabhUtA ye taravArayaH kRpANAstaivirAjitA zobhitA tAm pakSa pracuratarANi prabhUtatamAni yAni vArINi jalAni taivirAjitAM zobhitAma, vanasImAmiva kAnanamaryAdAmiva, patrikulaiH bANasamU haiH parivRtA tAm , pakSe patrikulaiH pakSisamUhaiH parivRtA tAm , AyudhAnAM zastrANAM kAntedIptyA dviguNIkRtaM yadAruNyaM lauhityaM tena raktA lohitA yA mRttikA mRt tayA parIto vyApto bhUmibhAgo mahIMpradezo yasyAstasyA bhAvastayA, mUrta sazarIram, cApavidyAvizAradasya dhanurvidyAkovidasya pratApastejastam, AdadhAnAmiva bibhrANAmiva, madhye'ntaH, nikhAtaH samAropito yo vajramayastambhaH sudRDhastambhastena zobhitatayA samudbhAsitatvena, praharaNagaNaH zastrasamU haiH, vijitya parAbhUya, vandIkRtaM kArAvasthApitam, kulizAyudhasya vajrAyudhasya pundarasyeti yAvat , kulizaM vajram, bibhrANAmiva dadhAnAmiva, AyudhazAlAM zastrAgAram, zubhe maGgale, muhUrte samaye, pravizya pravezaM kRtvA, jIvandharo vijayAtmajaH, kSitipatitanayAn rAjakumArAn , uddizya samabhilacya, kArmukakozalaM zarAsananaipuNyam, vivarItuM vyAkhyAtu prakaTayitumiti yAvat , Arebhe samArabdhavAn / shlissttopmaalngkaarH| nRpAtmajAnAmiti--tatastadanantaram, nRpAtmajAnAM narendranandanAnAm, nicayaH samUhaH kodaNDavidyAyAM dhanurvidyAyAM kuzalatvaM nadISNatvam, Apa lebhe, tasya jIvandharasya kIrtikallolaparamparA yazastaraGgasantatiH, jagattrayaM lokatritayam, mahIzo nRpaH, modarasaM ca prahatizayaJca, Apa lebhe, tu vitarke / 56 // vidyAvaidagdhyeti-dhImatAM buddhimatAm , agragaNyaH pradhAnaH, kSitIzo nRpa; vidyAvaidagdhyaM dhanuvidyAkauzalameva pIThI AsanaM tAm , adhivasati Azrayati, nije svakIye, nandanAnAM putrANAm , samAje samUhe, dRSTiM snigdhAM dRzam, hemAsanasthe suvarNapIThasthite kurukulatapane kurUvaMzasUrye, jIvandhara iti yAvat, prIti prasannatAm , antazca svakIyahRdaye ca, vIravajaiH subhaTasamU haimahitA pUjitA yA kalA kodaNDavaidagdhI tasyA dAnameva pradAnameva mAnyazcAsau samAdaraNIyazvAsAvupakAra upagrahazceti tena zlAghyaH prazaMsanIyastasya, asya jIvandharasya, kiM kinnAmadheyam , kuryAm vidadhyAm , upakAra miti zeSaH, itIttham, cintAM vicArasantatim , cirataraM dIrghakAlaparyantam , atanot vistArayAmAsa // 57 // tadanviti-tadanu cintAnantaram, kanyAvizrANanaM pativarApradAnam, karaNIyaM kartu yogyam, gaNayatA nizcinvatA, narapAlamaNinA rAjazreSThena, prArthitaM yAcitam, pariNayaM vivAham , varuNAlaya iva sAgara iva gambhIro dhIra iti varuNAlayagambhIraH, karuNAkaro dayAkaraH, jIvandharaH kuruvaMzAgraNI, krameNa kramazaH aGgIcakAra svIcakAra /
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampakAvye narapatiparidantAM yauvanArambhamattAM sapadi kanakamAlAM vakSasi zliSTamAlAma / sakalaguNavariSThAM sanmuhUrte variSThe kurupatirupayeme maNDape tatra haime / / 58 / / iti mahAkaviharicandraviracite zrImati jIvandharacampUkAvye kanakamAlAlambhA nAma saptamA lmbhH| narapatiparidattAmiti-kurupatirjIvandharaH, tatra tasmin , hame sauvaNe, maNDape janAye 'maNDa'. po'ntrI janAzrayaH' ityamaraH, narapatinA rAjJA paridattAM samarpitAm / yauvanasya tAruNyasthArambhe prakrameNa mattAm , vakSasi bhujamadhye, zliSTA saMsaktA mAlA vagyasyAstAm, sakalaguNanikhilaguNavariSTA zraSTA tAm , kanakamAlAmetannAmakanyAm , variSTe zreSTe, sanmuhUrte zubhalagne, upayeme pariNItavAn // 58 // iti zrImahAkaviharicandraviracite zrImati 'kaumudI' byAkhyAdhare jIvandharacampUkAvye kanakamAlAlambho nAma saptamo lambhaH /
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTamo lambhaH nIlAlakAM tAmupayamya rAmAM kurUdvahaH saukhyapayodhimagnaH / syAleSu vAtsalyavazena tatra ciraM nyavAtsIdramayanmRgAkSIm ||shaa atha kadAci-mandasmitamakarandodgArivadanAravindAM vismayavazapramuSitanimepanayana nIlotpalatayA sAlakAnanAcchoNAdharapallavasaurabhyasamAkRSTau nAsAcampakadarzanena tatraiva nizcalatAmupagatau bhRGgAviti sambhAvanAM sampAdayantIm , marakatavalayaprabhAvahalIkRtaromarAjilatAkAntim, valgatkucajitamarAlagamanakelIparavazatayA mandAnilAndolitagulucchayugalI jaGgamakanakalatAM tulayantIma, sammukhAsInamapyAtmAnaM sakalamanujanayanasarojakuDmalIkaraNacaNena tejaHprasaraNena parItaM draSTumakSamatayA nalinAntikollAsitapallavatallajabhramakAriNA nayanoparibhAgacAruNA pANinA mukhaM vyavadhAya pazyantIm , prAntamAvasantIM jIvandharaH kAJcidAyatAkSImaprAkSIt / ki vaktukAmAsi kuraGga-nAtra kimAgatA komalavandhagAtri / smitAvadAtA tava vaktralakSmIH saMsUcayatyAdarato vivakSAm // 2 // nIlAlakAmiti-nIlA alakA yasyAstAM zyAmalacUrNakuntalAm , tAM pUrvoktAm , rAmAM kanakamAlAbhidhAnAM priyAm , upayamya pariNIya, saukhyapayodhau zAtasAgare magno buDita iti saukhyapayodhimagnaH, kurUdvaho jIvandharaH, syAleSu bhAryAbhrAtRpu, vAtsalyavazena snehanighnatayA, mRgAkSI kuraGgalocanAm , ramayan krIDayan , san , tatra hemAbhapuryAm , ciraM bahukAlaM yAvat , nyavAsIt nivasati sma // 1 // atha kadAciditi-athAnantaram , kadAcijjAtucit , mandasmitameva mandahAsyameva makarandaM kausumaM tadudgAri tatprakaTayita vadanAravindaM mukhasarasIruhaM yasyAstAm, vismayavazenAzcaryavazena pramuSito darIbhUto nimepaH pakSamapAto grAbhyAM tathAbhUte nayanIlotpale netrakuvalaye yasyAstasyA bhAvastattA tayA, sAlakaM sacUrNakuntalaM yadAnanaM vadanaM tasmAt, atha ca sAlakAnanameva sAlAnAM sarjatarUNAM kAnanaM vanaM tasmAt , zoNazvAsAvadharapallavazceti zoNAdhara pallavo lohitadazanacchadakisalayastasya saurabhyeNa saugandhyena samAkRSTau balAdAhUtau, nAsAcampakasya ghrANacAmpeyasya darzanaM samavalokanaM tena, tatraiva nAsoparibhAga eva, nizcalatAM sthiratAm, upagatI prAptI, bhRGgo bhramarau, itIttham, sambhAvanAmutprekSAma, sampAdayantImutpAdayantIm, marakatavalayasya harinmaNinirmitakaTakasya prabhayA dInyA bahalIkRtA pracurIkRtA romarAjilatAyA lomapaGaktivallAH kAntirdIptiryasyAstAm, balgagayAM saMcaladbhayAM kucAbhyAM stanAbhyAM jitamarAlA parAbhUtasitacchadA yA gamanakelI gamanakrIDA tasyAH paravazatayA ninnatayA, mandAnilena mandapavanenAndolitA kampitA gulucchayugalI stavakayugI yasyAstAm, jaGgamakanakalatAM gatizIlasuvarNavallarIm, tulayantImupamimAnAm, saMmukhAsInamapi purastAdupaviSTamapi, sakalamanujAnAM nikhilanarANAM yAni nayanasarojAni locanAravindAni teSAM kuDmalIkaraNena nimIlanena vitta tena 'tena vittazcucupacaNapau' iti caNapapratyayaH, tejaHprasareNa pratApasamUhena parItaM vyAptam, AtmAnaM svam, jIvandharamiti yAvat , draSTumavalokayitum , akSamatayA'samarthatayA, nalinasya kamalasyAntike samIpa ullAsita utkSepito yaH pallavatallajaH aSTakisalayastasya bhramakAriNA sandehotpAdakena. nayanoparibhAgena netroparitanAMzena cArumanoharastena, pANinA hastena, murkha vaktram, vyavadhAya samAchAdya, pazyantImavalokayantIm, prAntaM nikaTam, AvasantIM sthitAm, kAJcit kAmapi, AyatAkSI vizAlanayanAm, jIvandharo vijayAtmajaH, aprAkSIt pRcchati sma / dvitIyazlokapratipAdyAbhidheyaM vastviha pRcchaterdvitIyaM krm| kiM vaktukAmAsIti-kuraGgasyeva netre yasyAstatsambuddhau he kuraGganetri he mRgAkSi, kiM kinnAmadheyaM 18
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 jIvandharacampUkAvye iti pRSTrA cakorAkSI madhurAM giramAdade / ajanI bhRGgamukharA makarandakarImiva ||3|| atra cAyudhagRhe'pi caikadA tvAM nirIkSya parimaNDitaM zriyA / citrite 'ramati cittamandire saMmado mama vivakSayA saha ||4|| ityAdivacanaracanAM candrakalA mitra kAntAjanakaTAkSalIlAmivekSucApakodaNDayaSTimiva ca cakramadhurAmAkarNya vismitAntaraGgaH kuruzazAGkaH, kimidamazrutapUrvamiti cintayan krameNa nandADhyaH samAgataH kimityUhAJcakre / aypA prathamaM viveza zAlAM manasA caiva tataH kurUdvahaH / kutukaprasare hi nirnirodhe kramabhAvo na ca tatra lakSyate ||5|| avalokyAgrajanmAnaM nandADhyo mandavismayaH / pramodabhAra guruNA vapuSA praNanAma saH // 6 // vikasatkusumAJcitena mUrdhnA kSitibhAgaM sa na yAvadaspRzat / rabhasena kurUdvahena tAvajjagRhe komalavAhuSTinA ||7|| vastu, vaktukAmAsi kathayinumanA asi, komalabandhaM mRdulAzleSaNaM gAtraM zarIraM yasyAstatsambuddhI he komalabandhagAtri, kiM kiMprayojanena AgatA samprAptA, smitena sandahasitenAvAdatA samujjvalA, tava bhavatyAH, vaktralakSmIrmukhazrIH, Adarato vinayataH vaktumicchAM vivajJAm, saMsUcayati prakaTayati // 2 // iti pRSTeti - ityevaM prakAreNa pRSTAnuyuktA, cakorAkSI jIvajIvalocanA sA lalanA, bhRGgamukharA bhramarazabdAyamAnA, abjinI kamalinI, makarandakarImiva kausumasantatimiva, madhurAM manoharAm, giraM bhAratIm, Aide jagrAha uvAceti yAvat // 3 // atra ceti - atrAsmin pradeze, AyudhagRhe'pi ca zastrazAlAyAmapi ca ekadA yugapat zriyA lakSmyA, parimaNDitaM zobhitam tvAM bhavantam, nirIcya dRSTvA citramAzvaryaM saMjAtaM yasmiMstasmin mama bhavatpuro vartamAnAyAH, cittamandire mAnasahayai, vivakSayA saha vaktumicchayA sArdham, saMmado harpaH, 'mutprItiH pramado harSaH pramodAmodasaMmadAH' ityamaraH, ramati krIDate, ana parasmaipadaprayogazcantyaH / rathoddhRtAvRttam / 'rAnnarAvih rathoddhatA lagau' iti lakSaNAt // 4 // ityAdivacanaracanAmiti - candrakalAmiva zazipoDazabhAgamiva kAntAjanasya vanitAvRndasya kaTAkSalIlAmivApAGgazobhAmiva, ikSucApasya kAmasya kodaNDayaSTimiva dhanuryaSTimiva ca vakramathurAM kuTilamanohAriNIm, ityAdivacanaracanAM pUrvoktavANIparipATIm, AkarNya zrutvA vismitamAzcaryacakitamantaraGga ceto yasya tathAbhUtaH, kuruzazAGkaH kuru-zacandro jIvandharaH pUrvaM prAg na zrutaM dRSTacetyazrutadRSTapUrvam, idametat, kiM syAt ityevam, cintayan vicArayan, vijayAnandanaH krameNa kramazaH nandADhyo gandhotkaTaputraH, samAgataH samAyAtaH, kimiti tarphe, itIttham, uhAncakre tarkayAmAsa, 'ijAdezvagurumato'nRchaH' ityAm / vapupA prathamamiti - kurudvaho jIvandharaH, prathamaM prAkU, vapuSA zarIreNa, zAlAM bhavanaM zastrAgAramiti yAvat, viveza pravizati sma, tataH pazcAt, manasA caiva cetasA cApi hi yataH, nirvirodhe'pratibandhe, kutukaprasare kautukavistAre, sati, tatra kAryeSu, kramabhAvaH paurvAparyam, na lakSyate na dRzyate / arthAntaranyAsaH ||5|| avalokyeti -- amandro bhUyAn vismaya AzcaryaM yasya tathAbhUtaH, sa vitarkitaH, nandADhyo jIvakAnujaH, agrajanmAnaM jyeSThasahodaram, avalokya dRSTvA, pramodabhAreNa harSAtirekeNa guru durbharaM tena vapuSA zarIreNa, praNanAma namazcakAra // 6 // vikasatkusumeti- - sanandrATyaH, vikasanti ca tAni kusumAni ca vikasatkusumAni tairacitastena vikasat 1. atra parasmaipadaprayogazcintyaH |
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTamo lambhaH kuruvIravakSasi kavATavistRte na mamau vapuH pramadabhAramAMsalam / anujasya tattadapi bAhuvallarIyugalena dairghyaguruNAbhiSasvaje // 8 // vinayena vAmanamayaM sahodaraM zirasi sma jighrati kuruttamo muhuH / anujAGgasaGgamasukhasya sUcakainaromakUpanicayairnirantaraH // 6 // AnandabASpairabhiSiktagAtraM sahodaraM harSavikAsinetram / ApRcchaya saukhyaM kuruvaMzaketuH kathaM samAgA iti so'nvayukta // 10 // iti bhrAturanuyogazailIM zravasA parigRhya manasA dhyAtaprAktanavRttAntaH, punaH pratyAvRtAgrajaviprayogaduHkhatAntaH iva sarabhasamudbhUtaniHzvasitasandIpitasmRtipathasaMgataviyogavahnisaMgAdiva koSNAn tatpUrvatanAnAnandAzrubindUneva duHkhabASpAsAratayA pariNatAn sphuTitamuktAsaramagIniva paritaH kiran , amandatarAkrandanavegaM kathaM kathamapi niyamya nandAvyaH svahRdayalagadgadgadaH sgdgdmuttrmaadaatumupckrme| bhavati rAjapurAtsati nirgate sapadi pApavipAkavazena naH / sakalabandhugaNasya tadosthito manasi duHsahazokahutAzanaH // 11 // kusumAJcitena vikasatpuSpapUjitena, mUrnA zirasA, yAvat kSitibhAgaM bhUpradeza, nAspRzat na sparza cakAra tAvat rabhasena vegena, kurudvahena jIvandhareNa, komalabAhuyaSTinA mRdulabhujadaNDena jagRhe gRhyate sma // 7 // __ kuruvIreti-pramadabhAreNa pramodAtizayena mAMsalaM puSTam, anujasya laghusahodarasya, vapuH zarIram, kavATavad vistRtaM tasmin arara vistIrNe, kuruvIrasya jIvanvarasya vakSasi bhujamadhye, na mamau na mAti sma, yadyapi, tadapi tathApi, dairyeNAyatatvena guru vizAlaM tena, bAhuvallarIyugalena bhujalatAyugena, tadanujavapuH, abhiSasvaje samAzliSTam / majubhASiNIcchandaH // 8 // vinayeneti--anujasya laghusahodarasya yadaGgaM zarIraM tasya saGgamena saMsargeNa yansukhaM zAtaM tasya, sUcakainivedakaiH, dhanAH sAndrA ye romakUpA lomakUpAsteSAM nicayaH samUhaiH, nirantaro vyAptaH, ayameSaH, kurUdvaho jIvandharaH, vinayena prahatvena, vAmanaM kharva namramiti yAvat 'kho hasvazca vAmanaH' ityamaraH, sahodaraM sanAbhim, zirasi mUni, muhuranekavAram, jiprati sma jatrau, gurujanA laghujanaM zirasi jivantIti lokvyvhaarH||6|| AnandabASpairiti-saH prasiddhaH kuruvaMzaketuH sAtyandhariH, AnandavAppairha zrubhiH, abhiSiktaM snapitaM gAnaM zarIraM yasya tam, harSavikAsinI netre yasya taM saMmadollasitanayanam, sahodaraM sagarbham, saukhyaM kuzalam, ApRcchaya pRSTvA, kathaM kena prakAreNa, samAgAH samAgamaH, ityevam, anvayuGka papRccha // 10 // iti bhrAturiti-iti pUrvoktAm, bhrAturagrajasya, anuyogazailI praznaparamparAma, zravasA karNena, parigRhya samAdAya zrutveti yAvat , manasA cetasA, dhyAtazcintitaH prAktanavRttAntaH pUrvodanto yena tathAbhUtaH, punarbhUyaH, pratyAvRttena pratyAgatena agrajaviprayogaduHkhena jyeSTabhrAtRvirahAzarmaNA tAnta iva duHkhIkRta iva, sarabhasaM savegama, udbhUtAni samutpannAni yAni niHzvasitAni duHkhocchAsAstairdIpitaH sandhukSito yaH smRtipathasaMgato dhyAnamArgAgato viyogavahnivirahAnalastasya saMgAdiva saMsargAdiva koSNAn IpaduSNAn , duHkhabASpAsAratayA vipAdAzrudhArAsaMpAtatayA pariNatAn parivartitAn , tatpUrvatanAn tatprAgbhavAn , AnandAzrubindUneva harSAzruzIkarAneva, sphuTitAH khaNDitA ye muktAsaramaNayo mauktikanagaratnAni tAniva, paritaH samantAt , kiran prakSipan , amandataraH pracurataro ya Akrandanavego rodanavegastam, kathaM kathamapi kena kenApi prakAreNa, niyamya samavarudhya, svahRdaye svakIyacetasi lagan samAsan gadgado bASpAvarudvakaNThavaM yasya tathAbhUtaH san , sagadgadaM gadgadasahitaM yathA syAttathA, uttaraM prativacanam, AdAtuM gRhItum, upacakrame tatparo babhUva / bhavatIti-tadA tasmin kAle, no'smAkam, pApasya duritasya vipAkaH pariNAmastasya vazo ninatvaM tena, bhavati tvayi, sapadi zIghram, rAjapurAt svAdhiSThAnabhUtAnnagarAt , nirgate niSkrAnte sati, sakala
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 jIvandharacampUkAvye vAcAmagocare zokapArAvAre nipAtitAm / nirIkSya bandhutAM dInAM martuM vyavasitA vayam // 12 // madvAntavASpadhArayA prathamAmItibAdhAmivAvahantau mAtApitarAvevaM pralApamAtenatuH / / ahaha bata tanUja vAsi daivaM durantaM tanayabipadi satyAmapyaho duHsahAyAm / paruSavijitavajraM jIvitaM nizcalaM nau kathamiyamatidIrghA durdazA hA vilaGghayA // 13 // ityAdiniraGkazaparidevanaravavijambhite pitrormunivAkyasmaraNena kathaM kathamapi zAntatAM nIte, dedIpyamAnazokajvAlAvihvaleSu bandhukuleSu, kASThAGgAranindApareSu paureSu, duSpUradaHkhapUreSu yuSmatsahacarepu, maraNodyogavismAritetaravRttAntAnAmasmAkaM daivavazena vidyAviditavRttAntA prajAvatI kathaMvRtteti sthAne bodhaH samajAyata / evaM bhavadarzanabhAvisaukhyasaMprApakAdRSTavazena sadyaH / prajAvatImandirametya so'haM vipAdadInAkSaramevamUce // 14 // bandhUnAM nikhilabhrAtRNAM gaNaH samUhastasya, manasi cetasi, duHsahazoko hutAzana iva duHsahazokahutAzano durbharaviSAdavaizvAnaraH, usthitaH samutpannaH / drutavilambitavRttam // 11 // tadAnImiti tadAnIM bhavanniSkramaNakAle, durantena duSTAvasAnena duHkhena nitAnnamatyantaM tAntaM khinnaM svAntaM cittaM yayosto, santataM nirantaram, udvAntavAppadhArayA prakaTitAzrusantatyA, prathamAmAdyAm, ItervAdhA tAmiva ativRSTipIDAmiva, Avahantau Adadhatau, mAtA ca pitA ceti mAtApitarau jananIjanako 'AnaRtA dvandve' ityAnar3a, evaM vacayamANaprakAreNa, pralApaM vilApam, aatentuvistaaryaamaastH| ahaha bateti-'ahaha 'bata' ityavyayadvayaM dukhAtizaye vartate, he tanUja he putra, kvAsi kutra vartase, devaM bhAgyam, asmAkamiti zeSaH, durantaM duSTAvasAnaM vartate, matputrA mriyante sma devAllabdhastvamapi kutracinirgata ityaho mama daurbhAgyamiti bhAvaH / duHsahAyAM kaThinAyAm, tanayavipadi sutavipattI, satyAmapi vidyamAnAyAmapi, nizcalaM sthiram, nau AvayoH, jIvitaM jIvanam, parupeNa kAThinyena vijitaM parAbhUtaM vajraM dambholiyena tathAbhUtam, astItyaho Azcaryam, atidIrghA vizAlatarA, iyamepA, durdazA duravasthA, kathaM kena prakAreNa, vilaGghayA samatikAmyA, hA khede / mAlinIcchandaH // 13 // ityAdIti-pitrormAtApitroH, ityAdiH pUrvoktaprakAro yo niraGkuzaparivedanaravo nirbAdhavilApazabdastasya vijRmbhitaM vijRmbhaNaM vRddhiriti yAvat tasmin , bhAve ktaH, munivAkyasya 'caramazarIrI te putro bhaviSyati' iti yatIndravacanasya smaraNena dhyAnena, kathaM kathamapi kena kenApi prakAreNa, zAntatAM samAptim, nIte prApte sati, bandhukuleSu sahodarasamUhepu, dedIpyamAnayA jAjvalyamAnayA zokajvAlayA vipAdArcipA vihvalA vikalAsteSu satsu, paureSu nAgarikeSu, kASTAGgArasya kRtaghnasya nindAyAM garhAyAM parAH saktAstepu satsu, yuSmatsahacareSu tvatsuhRtsu, duSpUro duHkhapUro yeSAM teSu durbharaduHkhasamUhepu satsu, maraNodyogena mRtyuvyavasAyena vismAritA itaravRttAntA anyodantA yasteSAm, asmAkaM mama, vidyayA vidito'vagato vRttAnta udanto yayA sA, prajAvatI bhrAtRjAyA gandharvadatteti yAvat , kathaMvattA kIdRgudantA, astIti zeSaH, iti ityAkArakaH, sthAne yuktaH, bodho jJAnam, samajAyata samutpanno babhUva / evamiti-evamanena prakAreNa, so'haM kRtamaraNanizcayo nandADhyaH, bhavato darzanaM bhavaddarzanaM tvadavalokanaM tena bhAvi bhaviSyadyatsaukhyaM tasya saMgrApakaM lambhakaM yadadRSTaM devaM tasya vazo nighnatvaM tena, sadyo jhaTiti, prajAvatyA gandharvadattAyA mandiraM bhavanam, etya prApya, viSAdena tvadvirahajanyakhedena dInAkSaraM mandAkSara yathA syAttathA, evamanena prakAreNa, Uce jagAda // 14 //
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTamo lambhaH prajAvati vijAnatI sakalapaddhatiM tvaM kathaM vibharSi navamAlikAM kacakule haridrAM tanau / na yuktamidamAsthitaM vigatabhartRvAmabhruvAM vRthA khalu sukhAsikA sakalalokagarhAspadam // 15 // ityuktA sA vizAlAkSI mandahAsAnanAmbujA | pikIva madhurAlApA madhurAM vAcamAdade ||16|| aGga tAvakasahodaravaryastuGgapuNyavibhavena maNDitaH / kSemavAJjayati saukhyaparItaH pApato vayamihAtataduHkhAH ||17|| deze deze sundarIzcandravaktraH pANaukRtya prAptaharSa prakarSaH / hemAbhAkhye pattane so'yamadya prItAM rAjJo nandinIM sandadhAti ||18|| 14 3 evamagaNyapuNyavazena vipadamapi saMpadAtmanA pariNatAmanubhavantaM sukhamAvasantaM nirantaranipatadrAjatanRjamakuTarAjinIrAjitacaraNanIrejaM bhavadIyAgrajaM draSTumicchasi cedgamyeteti pratipAdya, vidyAvaizadyena smarataraGgiNInAmni zayanatale zAyayitvA, sapatraM mAmatrabhavati prAhiNot prajAvatIti - he prajAvati he bhrAtRjAye, sakalapaddhati nikhilarItim, vijAnatI budhyamAnA, tvaM bhavatI, kacakule kezasamUhe, navamAlikAM nUtanatrajam, tanau zarIre, haridrAM rajanIm pItAGgarAgamiti yAvat, kathaM kena kAraNena, bibharSi dadhAsi idametat, AsthitaM paddhatiH, yuktaM na sAmprataM na khalu nizcayena, vigataH proSito bhartA vallabho yAsAM tathAbhUtA yA vAmabhruvo vanitAstAsAm, vRthA niSprayojanA, sukhAsikA sukhAsthitiH, sakalalokAnAM nikhilanarANAM garhAspadaM nindAsthAnam, astIti zeSaH | pRthvIcchandaH // 15 // ityukteti -- iti pUrvoktaprakAreNa mayA, uktA kathitA, sA vizAlAkSI dIrghalocanA, mando hAso yasmiMstanmandahAsaM tathAbhUtamAnanAmbujaM yasyAH sA mandasmitopalakSitavadanAravindA, pikIva kokileva, madhurAlApA miSTabhApaNA, satI, madhurAM miSTAm, vAcaM vANIm, Adade jagrAha // 16 // aGga tAvaketi -- aGgeti sambuddhau tuGgazvAsau puNyavibhavazceti tuGgapuNyavibhavastena sUnnatasukRtaizvaryeNa, maNDitaH zobhitaH, kSemavAn kalyANayuktaH, saukhyena sukhena parIto vyAptaH, tAvakastvadIyazvAsa sahodaracaryo bhrAtRjyeSThazceti tAvakasahodaravaryaH, jayati sarvotkarSeNa vartate, pApato duritodayAt, iha nagare, vayam, AtataM vyAptaM duHkhaM yeSAM tathAbhUtAH sma iti zeSaH / rathoddhatAsvAgatAsaMmizraNAdupajAti vRttam // 37 // deze deza iti -- deze deze pratijanapadam sundarI: sulalanAH, pANaukRnya pariNIya, prApto labdho harSaMprakarSaH pramodAtizayo yena tathAbhUtaH, candra iva vaktraM mukhaM yasya saH, so'yaM tvadIyo bhrAtA, adya sAmpratam, hemAbhAkhye hemAbhanAmni, pattane puTabhedane, rAjJo nRpasya prItAM prasannAm, nandinIM putram, sandadhAti sandhArayati, tAM samprApto'stIti yAvat / zAlinIcchandaH // 18 // evamagaNyeti - evamanena prakAreNa, agaNyaJca tatpuNyaJcetyagaNyapuNyam aparimitasukRtaM tasya vazastena vipadamapi vipattimapi saMpadAtmanA sampattisvarUpeNa pariNatAM parivartitAm, anubhavantamupabhuJjAnam, sukhamAvasantaM harpeNa nivasantam, nirantaraM zazvannipatinAni namrIbhUtAni yAni rAjatanUjamakuTAni narendranandanamaulayasteSAM rAjibhiH paktibhirnIrAjitaM kRtArAtikaM caraNanIrejaM pAdAravindaM yasya tathAbhUtam, bhavadIyAgrajaM svakIyajyeSTasahodaram, dRSTumavalokayitum icchasi vAJchasi cedyadi, gamyeta vrajyeta, tarhi, itIttham, pratipAdya nivedya, vidyAyA mantrasya vaizadyaM nairmalyaM tena, smarataraGgiNInAmni smarataraGgiNInAmadheye, zayanatale zayyApRSThe, zAyayitvA svApayitvA sapatraM patrasahitam, mAM nandADhyam, atrabhavati pUjanIye tvayi, prAhiNAt prajighAya |
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 jIvandharacampUkAvye iti karuNamayairgirAM pravAhairanujamukhAnuditaiH kurUdvaho'sau / bhRzamatanuta tApabhAramantarvadanatale na vikAralezalezam / / 1 / / avAcayadasau patraM sagarbhega samarpitam / gandharvadattAlikhitaM vicitrAkSaralakSitam / / 20 / / Aryaputra ! guNamAlA vijJApayatyevamkandarpo viSamastanoti tanutAM tanvAM jvare gauravaM ___mRtyuzcApi dayAkathAvirahito mAM naiva sambhASate / Arya tvaM ca navAGganAsukhavazAdvismRtya mAM modase jAtIpallavakomalA kathamiyaM jIvettava preyasI // 21 // svAminnaGkaritau mamorasi kucau vRddhiM gatau tAvake vAcastAvakavAgrasaiH paricitA maugdhyena santyAjitAH / bAhU mAtRgalasthalAdapasRtau tvatkaNThadeze'rpitA vArya premapayonidhe sthitamidaM vijJApitaM kiM punaH // 22 // iti priyAyA anyApadezalikhanaparipATIM manasA cintayanpriyAzokavidIrNazarIraH kuru iti karuNamayairiti-iti pUrvoktaprakAreNa, anujamukhAllaghusahodaravadanAt, uditairnirgataiH, karuNamayaiH karuNarasAtmakaiH, girAM vAcAm, pravAhaiH santAnaH, asau kurUdvaho jIvandharaH, antarmanasi, bhRzamatyantam, tApabhAraM khedasamUham, atanuta vistArayAmAsa, vadanatale mukhatale, vikArasya zokajanyavikRterlezasyApi lezo bhAgasyApi bhAgastam, nAtanuta no vistArayAmAsa / mahApuruSatvAbAhye zokacihna na prakaTayAmAseti bhAvaH / puSpitAnAcchandaH // 16 // avAcayaisAviti-asau svAmI, samAno garbho yasya tena sahodareNa, samarpitaM pradattam / gandharvadattayA prathamapanyA likhitamaGktitam / vicitrAkSarairadbhutavarNelakSitaM sahitam / patraM saMdezakargalam, avAcayad vAcayAmAsa // 20 // Aryaputreti-Aryaputra ! he hRdayavallabha ! guNamAlA bhavadbhAryA, evamanena prakAreNa, vijJApayati nivedayati kandarpa iti-viSamastIcNaH, kandarpo madanaH, tanvAM zarIre, tanutAM kRzatAm, jvare kAmatApe, gauravaM gurutvam, tanoti vistArayati, dayAkathAvirahitaH karuNAvArtAzUnyaH, mRtyuzcApi yamazcApi, mAM virahiNIm, naiva sambhApate naiva bravIti, he Arya he pUjya, tvaM ca bhavaoNzca, navAganAsukhavazAt abhinavarAmAsukhAdhInatvAt, mAM vismRtya vismRtAM kRtvA, modase hRSyasi, jAtIpallavA iva mAlAkisalayA iva komalA mRdulA, tava bhavataH, iyameghA, preyasI priyavallabhA, katham kena prakAreNa, jIvet jIvitA bhavet // 21 // svAminniti-he svAmin he jIvitezvara, kucau vakSojau, mama guNamAlAyAH, urasi vakSasi, aGkuritau prarUDho samutpannAviti yAvat , tAvake tvadIye ca, urasi vakSasi, vRddhi vistAram, gatau prAptau, vAco giraH, tAvakavAgrasastvadIyavacanasne haiH, paricitAH prAptakatvAH, satyaH, maugdhyena mUDhatvena, santyAjitA mocitAH, mAturjananyA galasthalAtkaNThapradezAt, apasRtau dUrIkRto, bAhU bhujau, tava kaNThadezastasmin tvadIyagalapradeze, arpitau sthApito, he Arya he pUjya, he premapayonidhe he prItipArAvAra ! sthitaM vartamAnam, idametat, vijJApitaM niveditam, punaranantaram, ki bhaviSyatIti ko jAnIte // 22 // iti priyAyA iti-ityevaM prakAreNa, priyAyA gandharvadattAyAH, anyasyA guNamAlAyA apadezena vyAjana yA likhanaparipATI lekhanaparamparA tAm, manasA cetasA, cintayan vicArayan , priyAzokena bhAryAviSAdena vidIrNa bhinnaM zarIraM yasya tathAbhUtaH, kurukumAro jIvandharaH, muhurmuhurbhUyobhUyaH, jananIjanazca
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTamo lambhaH 143 kumAro, muhurmuhurjananIjanavayasyasatIjanakuzalAnuyogamatyAdareNa vistArya, sagarbhasaGgamatuGgatamatoSeNa sukhamAsAmAsa / samayA kurukuJjaraM niviSTaM kanakAdiM nikaSeva zItarazmim / __ anujaM manujAdhipAtmajAste kuzalapraznapuraHsaraM parIyuH // 23 / / evaM sodarasamAgamasantuSTasvAntaM kurukumudinIkAtamupatiSTamAnepu rAjatanUjepu, kadAcitsamarabhasadhAvanajanitocanizvAsanirantaraniHsaraNadattArthasAhAyyakabharakampitatanudaNDAH pracaNDavAtacalitavAlapAdapasarUpAH, antarameyatayA bahiHprasRtairiva bhayAnakarasapUraiH svedasaliladainyasAmrAjye'bhiSiktA iva gopAH, rAjamandirAjire ArtataramevaM cukruzuH / helAnATakaghoTakabrajakhuraprAghuTanodyadrajo rAjyA rAsabhadhUmrayA kabalitAkAzAvakAzaiH praiH| rAjastAvakagodhanaM nikhilamapyAvRtya nItaM svatAM kiJcodaJcitaziJjinIpaTuravairSApo'pi saMkSobhitaH / / 24 / / udyatpratApapaTalena sahasrarazme \maNDalaM tava ca bhUmipaterniruddhaya / pratyarthisainikakulaM pracurATTahAsai loksthitiN zithilayatyaridhIratAM ca // 25 // mAtRjanazca vayasyAzca sakhAyazca satIjanazca lalanAjanazceti jananIjanavayasyasatIjanAsteSAM kuzalAnuyogaM maGgalapraznam, anyAdareNa premAtizayena, vistArya prapaJcya, sagarbhasya sahodarasya saGgamena saMsargeNa tuGgatamaH sUnnato yastopaH pramodastena, sukhaM yathA syAttathA, AsAmAsa AsAJcakre 'dayAyAsazca' ityAm / samayeti-te pUrvoktAH, manujAdhipAtmajA lokapAlatanayAH, kanakAdi suvarNazailam, nikaSA samIpe, niviSTaM sthitam, zItarazmimiva candramasamiva, kutkuJjaraM jIvandharam, samayA nikaTe, 'abhitaH paritaH samayA nikaSAhApratiyoge'pi' iti dvitIyA, niviSTam, anujaM laghubhrAtaram, kuzalapraznapurassaraM maGgalAnuyogasahitam, yathA syAttathA, parIyuH parItya tasthuH // 23 // evamiti-evamanena prakAreNa, rAjatanUjeSu narendranandaneSu, sodarasya sagarbhasya samAgamena saMyogena saMtuSTaM prasannaM svAntaM cittaM yasya tam, kurukumudinIkAntaM kuruvaMzacandram, upatiSThamAneSu mitrIkurvatsu maitrIbhAvena samIpe tiSTatsviti yAvat, kadAcijAtucit , sarabhasaM savegaM yathA syAttathA dhAvamAnena palAyanena janitaH samutpanno ya UrdhvaniHzvAsa uccaiHzvAsastasya nirantaramajasraM niHsaraNena nirgamanena datto'pito yo'rdhasAhAyyakabharaH kiJcitsahAyatAsamUhastena kampito vepitastanudaNDaH zarIrayaSTiryeSAM te, pracaNDavAtena tIkSNapavanena calitAH kampitA ye vAlapAdapA bAlataravasteSAM sarUpAH sadRzAH, antarmadhye, ameyatayA mAtumazakyatvena, bahirabhyantaram, prasRtaivistRtaiH, bhayAnakarasapUrairiva bhayarasasamUhairiva, svedasalilaH prasvedajalaiH, dainyasAmrAjye kAtaratvarAjye, abhiSiktA iva kRtAbhiSekA iva, gopA AbhIrAH, rAjamandirAjire narendramandiracatvare, AtaMtaraM saduHkhaprakarSa yathA syAttathA, evaM vacyamANarItyA, cukruzuH Akrozanti sma / helAnATaketi-he rAjan he bhUpAla ! rAsabhadhUmrayA khararomadhUmravarNayA, helayA krIDayA nATakA naTanto gacchanto ye ghoTakA azvAsteSAM vrajaH samUhastasya khurAH zaphAsteSAM prAdhuTTanena saMgharSaNenodyantI samutpatantI yA rajorAjibUMlipaGktistayA, kavalito grAsIkRta AkAzAvakAzo nabho'vagAho yestaiH, para zatrubhiH, nikhilamapi samastamapi, tAvakagodhanaM tvadIyagosamUhaH, svatAM svakIyatAm, nItaM prApitam, kiJca anyacca, udaJcitA utpannA ye ziJjinInAM pratyaJcAnAM paTuravAstAkSaNazabdAstaiH, ghoSo'pi AbhIravasatirapi, saMkSobhitaH kSobhaM praapitH| zArdUlavikrIDitaM vRttam // 24 // udyatpratApapaTaleneti--pratyarthisainikakulaM zatrusainyasamUhaH, udyatpratApapaTalena samudbhavatpratApa
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 jIvandhacampUkAvye ityAkrozaM samAkarNya bhUpatirbalamAdizat / svAmI zuraruddho'pi prasthitaH paravIrahA / / 26 // tadanu rayavijitavihagapatituragagaga vividhagatividalitavasudhAtala nirgaladbalikApAlikAvizepazoSitanA kama hIsindhUnsudUramUrdhva prasAritazuNDAdaNDa satvarapUtkArazI karaparamparAbhirgaNDatalayugalavi - galaddAnadhArAbhizca saMpUrya sArthakanAmadheyadharaiH sindhurairmantharagamanaM payonidhi phenakUTAyamAna paTapariSkRtapatAkAdaNDamaNDitarathakaDyAsaGghaTitaM zrutamecakakaJcuka sampattibhiH pattibhiH saGkulaM balaM purodhAya pratiSThamAnAH kuruvindakuNDalarucivIcIkavacitabhujavirAjitatayA bahirapi sAkSAtprasRtamiva pratApaM vibhrANAH, ete hyanatAn maNDalIkAnnirAkariSyantIti bhayena sevArthamAgatAbhyAmiva zItoSNarazmibhyAmaGgadAbhyAM saGgatAH, tuGgatamamuktAhAramanorama vizAlavakSaHsthalatayA nakSatramAlAlaGkRtazAradAmbaraM tulayantaH, te jIvandharanandADhya puraHsara sumitrapramukha rAjaputrAH krameNa raNAGgaNamavateruH / samUhena, sahasra N razmayo grasya tasya sUryasya, gomaNDalaM kiraNasamUham, tava ca bhavatazca, gomaNDalaM dhenusamUham, 'goH svarge vRSabhe razmau vajraLe zItakare pumAn / aju 'nIne digvANabhUvAgAdiSu yopiti' iti vizvaH, nirudhya vazIkRtya pracurAhahAsaiH prabhUtasazabdahasitaiH, lokasthitiM janamaryAdAM janavasatiM vA, aridhIratAM ca zithilayati zlathA karoti / vasantatilakAvRttam // 25 // zatrudhairyaJca, ityAkrozamiti - iti pUrvoktam, AkrozaM rodanadhvanim, samAkarNya zrutvA bhUpatirnRpaH, balaM sainyam, AdizadAjJApayAmAsa / para vIrAJ zatruyoDhan hantIti paravIrahA, svAmI jIvandharaH, zvasura - vaispajAyAjanakaniSiddho'pi prasthitaH prayAtaH // 26 // tadanviti tadanu tadanantaram rayeNa vegena vijitaH parAbhUto vihagapatirgaruDo yena tathAbhUto yasturagagaNo ghoTakasamUhastasya vividhagatibhiranekaprakAragamanairvidalitaM khaNDitaM yad vasudhAtalaM pRthivItalaM tasmAnnirgalantI niSpatantI yA dhUlikApAlikA rajaHzra NistasyA vizeSeNa zoSitA nirjalIkRtA nAkamahIsindhavaH svargava sudhAsravantyo yaistAn, sudUraM viprakRSTataraM yathA syAttathA UrdhvaprasArita uparivistArito yaH zuNDAdNDastasya satvarAH sarayA yAH phukArazI karaparamparAH phUtkArAmbukaNapaGktayastAbhiH, gaNDatalayugalAkapolataladdandvAd vigalantyo yA dAnadhArA madasrotAMsi tAbhiH, sampUrya sampUrNAH kRtvA sArthakamanvitArthaM yannAmadheyaM nAma tasya dharAstaiH sindhUnaMdI rAnti dadati svajalapUreNeti sindhurA hastina iti sindhurazabdArthaH, sindhurairhastibhiH, mantharaM mandaM gamanaM yasyAH sA mantharagamanA, payonidheH sAgarasya phenakUTAyamAnena DiNDIrapiNDavadAcaratA paTena vastreNa pariSkRtAH sahitA ye patAkAdaNDA dhvajadaNDAstairmaNDitA zobhitA, mantharagamanA payonidhiphenakUTAyamAnapaTapariSkRtapatAkAdaNDamaNDitAca yA rathakaDyA syandanasamUhastayA saMghaTitaM sahitam, dhRtA gRhItA mecakAH zyAmAH kaJcukasaMpattayo varmasaMpado yaistaiH pattibhiH padAtibhiH saMkulaM vyAptam, balaM sainyam, purodhAya purastAtkRtvA, pratiSThamAnAH prayAntaH kuruvindakuNDalAnAM padmarAgamaNinirmitakarNAbharaNAnAM rucivIcIbhiH kAntiparamparAbhiH kavacitabhujairvyApta bAhubhirvirAjitatayA zobhitatayA, bahira pi bAhyamapi, prasRtamiva vistRtamitra, pratApaM tejaH, bibhrANA dadhAnAH, ete jIvandharAdayaH, hi nizcayena, anatAn anamrAn, maNDalIkAn maNDalAkArAnU, pakSe maNDalezvarAn nirAkariSyanti parAbhaviSyanti, iti bhayena bhItyA, sevArthaM pAyeM, AgatAbhyAM prAptAbhyAm, zItoSNarazmibhyAmiva sUryAcandramobhyAmiva, aGgadAbhyAM keyUrAbhyAm, saMgatAH sahitAH tuGgatamena samunnatatamena muktAhAreNa manoramaM manoharaM vizAlavataH sthalaM vistRtoraHsthalaM yeSAM teSAM bhAvastattA tayA, nakSatramAlayA tArApaGktayAlaGkRtaM zobhitaM yacchAradAmbaraM zaradgaganaM tat, tulayanta upamimAnAH, te pUrvoktAH, jIvandharanandADhyau vaijayeyanandADhyau purassarau purogAminI yeSAM tathAbhUtA ye sumitrapramukharAjaputrAH sumitrAdinarendranandanAste krameNa kramazaH, raNAGgaNaM nabho'jiram, atrateruravataranti sma /
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTamo lambhaH 145 bherIravaH sakaladikpatisaudhazRGga vAtAyanArarakulAni vibhidya tRrNam / antaH pravizya bahudRrakadadhvakheda vizrAntimApa raNakelimukhaprabhUtaH / / 27 // tadAnImubhayepAM sainikAnAM parasparamevaM vIravAdA babhUvuH / ammAkaM trijagatprasiddhayazasAmepA kRpANIlatA zatrustrInayanAntakajalajalaiH zyAmA nipItaiH purA / saMpratyAhavasImni yuSmadasUjA pAnena zoNIkRtA vIrazrIsmitapANDurAcaritatazcitrA bhaviSyatyaho / / 2 / / govRndasattAn bhavato'smadIyabhujA vayasyA iva saMyugena / neSyanti gAmadya nimepamAtrAnna tiSThatAsmatpurato haThena // 26 // pazUna vA prANAn vA jahata jhaTiti kSIvapuruSAH svamUna'zcApAna vA namayata narendrasya purtH| mukhe vA haste vA kuruta zarabRndaM narapatiM kRtAntAgAraM vA zaraNayata tUrNaM pratibhaTAH // 30 // anye'pyevamAhuH bherIrava iti-raNakelimukhe samarakrIDAprArambhe prabhUtaH samutpannaH, bherIravo dundubhinAdaH, tRrNa zIghram, sakaladikpatInAM nikhiladikpAlAnAM saudhazRGgavAtAyanAnAM bhavanAnagavAkSANAmararakulAni kapATasamUhAn , vibhidya vidIrya, antarmadhye, pravizya pravezaM kRtvA, bunsito'dhvA kadadhvA bahudRro'tiviprakRSTo yaH kadadhvA kumArgastasmin khedaH klezastasya vizrAnti prazamam, Apa lebhe / vasantatilakAvRttam // 27 // tadAnImiti tadAnIM tasmin kAle, ubhayeSAM pakSadvayasthAnAm, sainikAnAM sainyAnAm, parasparaM mithaH evaM vakSyamANaprakArAH, vIravAdAH zUrabhASitAni, babhUvurajAyanta / asmAkamiti-vijagansu tribhuvaneSu prasiddhaM prakhyAtaM yazaH kIrtipAM tepAm, asmAkaM naH, eSA haste dhRtA, kRpANIlatA khaDgavallarI, purA prAk , nipItairgRhItaiH, zatrustrInayanAntAnAM vairivanitAnetraprAntAnAM yAni kajjalajalAni aJjanasalilAni taiH, zyAmA kRSNavarNA, sampratIdAnIm, AhavasImni raNAne, yuSmadasRjAM tvadIyarudhirANAm, pAnena dhayanena, zoNIkRtA raktIkRtA, caramato'nte, vIrazriyA vIralakSmyAH smitena mandahasitena pANDarA dhavalavarNA, ca satI, citrA vividhavarNA, bhaviSyatIvyaho Azcaryam / zArdUlavikrIDitavRttam // 28 // govRndasattAniti-govRnde dhenusamUhe saktAn kRtamamatvAn , bhavato yuSmAn , asmadIyabhujA madbAhavaH, vayasthA iva sakhAya iva, saMyugena yuddhena, nimeSamAtrAdacireNa, adya sAmpratam, gAM dhenum pakSe pRthivIM svarga vA, neSyanti prApayiSyanti, asmatpurato madane, haTena balAt , na tiSThata na sthitA bhavata / zleSaH // 26 // pazun vA prANAn veti-he pratibhaTAH pratiyoddhAraH, kSIbapuruSAH pramattamAnavAH, yUyam, jhaTiti zIghram. pazUn vA gA vA, prANAn vA jIvitAni vA, jahata tyajata, narendrasya rAjJaH, purato'gre, svamUnaH svazirAMsi, cApAn vA dhanUMSi vA, namayata prayata, mukhe vA vadane vA, haste vA kare vA, zaravRndaM tRNasamUhaM pakSe bANasamUham, kuruta vidhatta, tUrNaM kSipram, narapatiM rAjAnam, kRtAntAgAraM vA yamabhavanaM vA, zaraNayata zaraNyabuddhayA svIkuruta, pakSe gRhaM kuruta 'zaraNaM gRharakSitroH' itymrH| vikalpAlaGkAraH 'vikalpastulyabalayorvirodhazcAturIyutaH' iti lakSaNAt / zikhariNIcchandaH // 30 // anye'pyevamAhuH-itare'pi janA anena prakAreNa kathayAmAsuH
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 jIvandharacampUkAvye kiM vAcAtrisareNa mugdhapuruSAH kiM vA vRthADambarai rAtmazlAghanayAnayA kimu bhaTAH saipA hi nIcocitA / saMkrIDadrathacakrakRSTadharaNau bhinnabhamuktAphalai zcApAbhrAccharavarpato vijayinaH zubhraM yazo'Gkarati ||31|| ityAdi vadatAmepAmadharoSThapuTAviva / sainikAnAM samUha dvau saGgatau samaroddhatau ||32|| tadanu kurukuJjarapadmAsyAbhyAM tuGgatamazatAGgasaGgatAbhyAM tilakitamukhabhAgAH pratyarthisArthagrasanAya pramRtAbhiriva mRtyurasanAbhiH paTTisavallarIbhiH parivRtAH, zAtravajanaprANAnilasaMjighRkSayA samA gatAbhiriva bhujagIbhirasilatAbhirvilasitAH, samIkavilokanArthaM sannihitasUryacandrazaGkAvahasauvarNavajrakheTakamaNDalamaNDitAH, virodhirAjamaNDalakavalanAyAgatAbhiriva vidhuntudaparamparAbhiH zaktibhirbhayAnakAH, ubhaye'pi sainikAH saGgrAma zilpamanalpaM kalpayitumArabhanta / zarAsanaguNAravaiH kurupateH zarANAM cayaiH gabhIrahayaheSitairmadgajAvalIbRMhitai parasparavibhardibhirgaganamaNDale pUrite / jagattritayamanvabhUtparamatoktazabdAtmatAm ||33|| kiM vAcAvisareNeti -- he mugdhapuruSA he mUDhamAnavAH, vAcAM vacanAnAM visareNa samUhena, kiM kiM prayojanam ? vRthADambarairnidhprayojanakAryATopaiH vA kiM kiM prayojanam ? anayA kriyamANayA, AtmazlAghanayA svaprazaMsayA, kimu kiM prayojanam, u vitarke, hi yataH, eSA sA iyaM sA, nIcocitA nIcajanArhA, astItizeSaH, saMkrIDantaH saMcalanto ye rathAH syandanAsteSAM cakre rathAGgaH kRSTA prAptakapaNA yA dharaNiH pRthivI bhinnA vidIrNA ya ibhA gajAsteSA muktAphalairmuktAnikaraiH, cApAbhrAt kodaNDavalAhakAt zaravarSataH vANAn varSataH, atra paSThIsamAsazcintyaH, vijayino vijayayuktasya janasya, zubhraM dhavalam, yazaH kIrtiH aGkurati prarohati / zArdUlavikrIDitacchandaH // 31 // tasyAm, " ityAdIti -- ityAdi pUrvoktaprakAram, vadatAM kathayatAm, eSAM sainikAnAM subhaTAnAm, samaroddhatau yuddhoddhatI, dvo samUha samudAyau, adharoSThapuTAviva dazanacchadrayugalapuTAviva saMgatau militau // 32 // tadanu kurukukhareti - tadanu tadanantaram tuGgatamazatAGgAbhyAM samunnatarathAbhyAM saMgatau sahitau tAbhyAm, kurukkuJjarazca padmAsyazceti kurukuJjarapadmAsyau tAbhyAm, tilakito vizeSito mukhabhAgo'grabhAgo yeSAM te, pratyarthinAM zatrUNAM sArthaH samUhastasya grasanaM nigaraNaM tasmai, pramRtAbhivistRtAbhiH, mRtyurasanAbhiriva yamajihvAbhiriva paTTisavallarIbhiratra vizeSalatAbhiH paTTizo'strabhedaH, paTTisa iti dantyasAnta iti mukuTa : ' parivRtAH pariveSTitAH zAtravajanasya zatrusamUhasya prANA evAnilaH pavanastasya saMjivRkSA gRhItumicchA tayA, samAgatAbhiH samprAptAbhiH, bhujagIbhiriva pannagIbhiriva, asilatAbhiH khaDgavallarIbhiH, vilasitAH zobhitAH, samIkavilokanArthaM yuddhadarzanArtham, saMnihita sUryacandra yonikaTastha AdityazazinoH zaGkAvahAni saMzotpAdakAni yAni sauvarNavakheTaka maNDalAni suvarNanirmita sudRDhakheTaka samUhAstairmaNDitAH zobhitAH, 'kheTaka' iti 'DhAla' iti prasiddhasya nAma / virodhirAjamaNDalasya pratyarthinRpatisamUhasya pakSe pratyarthicandravisvasya kavanAya grasanAya, AgatAbhiH prAptAbhiH, vidhuntudaparamparAbhiH saiMhikeyapaGktibhiH 'saiMhikeyo vidhuntudaH' ityamaraH, zaktibhiH zastravizeSaiH, bhayAnakA bhayaGkarAH, ubhaye'pi dviprakArA api sainikAH subhaTAH, analpaM bhUyAMsam, saMgrAmazilpa samaracAturyam, kalpayituM racayitum, Arabhanta prakramante sma / zarAsanaguNAravairiti -- zarAsanaguNAnAM dhanuHpratyaJcAnAmAravAH zabdAstaiH parasparavimarddibhirmiyo vimardakAribhiH, kurupaterjIvandharasya, zarANAM bANAnAm, cayaiH samUhaiH, gabhIrANi ca tAni hayahepitAni ceti garbhArahayaheSitAni taiH samuccahayaheSAnAdaiH, madagajAvalInAM pramattagajagaNAnAM bRhitAni garjitAni taiH, gaganamaNDale nabhomaNDale, pUrite saMbhRte, sati, jagatritayaM lokatritayam, paramatoktA jainetaradarzanoktA yA
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTamo lambhaH zabdekArNavamannametamakhilaM lokaM samIkSya kSaNAd devA vyomni samidvilokanakalAbaddhAdrA medurAH / yuddhArambha nirastatandrakururADvANAsanAdudbhatA nnArAcAnniviDaprabhAnnabhasi te sAndhyAmbudAtmenire ||34|| padmAsyamukhyakarakomalaraktakAnti kallolapallavitakArmukavallarIbhyaH / nAmAGkitA pracalitA ca zilImukhAli 147 rjIvandharasya padapadmasamIpamApa ||35|| dvirephaH zaravAro'yaM tasya pAdAmbujAntike / bhramaMzcakAra tadyuktaM mitrasAnnidhyasUcanam ||36|| tadnu nAmAGkitatadIyavANagaNavIkSaNena samunnatadhvajacihnasandarzanena ca ete vayasyA iti nizcitya, narapatinA sAkaM tadabhyAzamAgataH saMmadavikasitaromakUpakora kitatanulataH kurupatiH, sabahumAnaM tAnekaikazaH sambhAvya, nijAnujJayA rathArUDhaiH sahacaranikaraiH puraskRtaH pArzvagatasyandanakandalitasthitinA mahIpatinA sambhASamANaH, sindhuragandharvazatAGgapadgazavalaM balaM purato vidhAya zabdAtmatA zabdaikarUpatA tAm, anvabhUt anubhavati sma, bhuvanatrayaM zabdakamayamabhUditi bhAvaH / pRthivIcchandaH // 33 // zabdai kArNavamagnamiti - kSaNAdalpeneva kAlena, etam, akhilaM sampUrNam, lokaM bhuvanam, zabdaikArNavamagnaM zabdaikasAgara nimagnam, samIcya dRSTvA samidvilokana kalAyAM yuddhadarzana lAyAM hota Adara H sammAnaM yaistathAbhUtAH, ataeva, vyomni gagane, medurA militAH, te prasiddhAH, devA amarAH, yuddhArambhe samaraprArambhe nistandro nirAlasyo yaH kururAD jIvandharastasya vANAsanAnupaH udbhutAn niSkrAntAn, niviDA sAndrA prabhA dIptiryeSAM tAn nArAcAn bANAn, nabhasi viyati, sandhyAyAM bhavAH sAndhyAste ca te'mbudAceti sAndhyAmbudAstAn sandhyAmeghAn menire manyante sma / bhrAntimAn / zArdUlavikrIDita cchandaH // 34 // padmAsyeti--padmAsyo jIvanvarasakhA mukhyaH pradhAno yeSAM teSAM karANAM hastAnAM komalaraktakAntikallolairmRDulAruNaDIptitaraGgaiH pallavitAH kisalayitA yAH kArmukavallayoM dhanurlatAstAbhyaH, nAmAGkitA nAmadheyacihnitA, pracalitA ca prayAtA ca, zilImukhAlirvANapaktiH pakSe bhramarazreNizca, jIvanavarasya sAtyandhareH padapadmasamIpaM caraNakamalapArzvam, Apa prApnot / rUpakAlaGkAraH / vasantatilakAvRttam // 35 // dvirepha iti -- tasya jIvakasya, pAdAmbujAntikaM caraNakamalasamIpe bhraman saMcaran, ayaM zaravAro vANasamUhaH, yat, mitrasAMnidhyasUcanaM sUryasAmIpyanivedanaM pace vayasyasAmIpyanivedanam, cakAra vidadhe tad yuktamucitam / zleSAnuprANito rUpakAlaGkAraH // 36 // tadanu nAmAGkiteti - tadanu tadanantaram, nAmAGkitA nAmacihnitA ye tadIyavANagaNAstatsambandhi zarasamUhAsteSAM vIkSaNena darzanena, samunnatAnAM dhvajAnAM cihnasya liGgasya saMdarzanena ca samavalokanena ca, ete vayasyA ime sakhAyaH, itIttham, nizcitya nizcayaM kRtvA, narapatinA narendreNa, sAkaM sArdham, tadabhyAzaM tannikaTam, AgataH samAyAtaH, saMmadena harSeNa vikasitAH prakaTitA ye romakUpA lomasamUhAstaiH korakitA kuDmalitA tanulatA zarIravallI yasya tathAbhUtaH kurupatirjIvandharaH, sabahumAnaM sanmAnasahitaM yathA syAttathA, tAn padmAsyAdIn, ekaikazaH pratyekaM sambhAvya samAhatya nijAnujJayA svakIyAdezena, rathArUDhaiH syandanAdhiSThitaiH, sahacaranikarairmitrasamUhaiH, puraskRto'grekRtaH pArzvagate samIpasthite syandane rathe kandalitA sambhUtA sthitiH sadbhUtiryasya tena mahIpatinA rAjJA, saha, sambhApamANo vArtAlApaM kurvANaH, sindhurAzca gajAzca, gandharvAzca hayAzca zatAGgAzca rathAzca padgAzca patayazceti sindhuragandharvazatAGgapadagaM tena zabalaM citritam,
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 jIvandharacampUkAvye puratoraNamatItya calitaH, cirataravilokane kutUhalasaMmilitapaurajananirantare rathyAntare stamberamakadambakaM kAdambinIti matvA samAgatAbhiriva saudAminIbhiH kanakavetralatAbhirvitIrNAvakAze vigAhamAnaH, paTupaTahakAhalIDiNDimajhajharajhallarImurajazaGkhapramukhavAdyaravavihitopahUtibhiH kAbhizcitsAmikRtamaNDanakalAbhiH karakamalasaMruddhanIvivandhanakanakacelAbhirabalAbhiH kAbhizcitsarabhasakA JcIpadadattamuktAhAravallarIbhiH kaGkaNapadasamarpitatulAkoTirvadhUTIbhiratyunnatahAGgaNavAtAyanadattadRSTibhirninimepaM vilokyamAnaH krameNa rAjabhavanamAsasAda / kuzalAnuyogamatha kauravaH sakhIn bahudhA vidhAya muditAntaraH param / samazeta so'yamayathApuroditA dupacArakauzalavazAdvizeSataH // 37 / / kadAcidekAnte bhRzamapUrvasammAnasamAhitasaMzayaDolAyamAnamanassarojena kururAjena coditatannidAnAnAM sahacarANAM tilakAyamAnaH padmavadanaH pratyuttarazailImevamupAdatta / svAmistvadIyavirahAnaladagdhadehAH ____ zrImadbhaviSyadavalokanapuNyapAkaiH / AzvAsitAzca dayayA drutadattahastA devyA babhUvima vayaM hayapANiveSAH // 38 // balaM sainyam, purato'gre, vidhAya kRtvA, puratoraNaM nagarabAhyadvAram, atItya samulakya, calito gataH, cirataraM sudIrghakAlena bhAvyaM vilokanaM darzanaM yasya tasmin, kutUhalena kautukena sammilitAH saMgatA ye paurajanA nAgarikanarAstairnirantare vyApte, rathyAntare mArgamadhye, stambaramakadambakaM gajamUham, kAdambinIti meghamAleti matvA, buddhvA, samAgatAbhiH prAptAbhiH, saudAminIbhiriva zampAbhiriva, kanakavetralatAbhiH sauvarNavetravallarIbhiH, vistIrNo vistArito'vakAzo yasya tasmin tathAbhUte sati, vigAhamAnaH pravizan , paTupaTahazca kAhI ca DiNDimazca jhajharazca jhallarI ca murajazca zaGkhazceti paTupaTahAdayaH te pramukhA yeSu tathA bhUtAni yAni vAdyAni teSAM raveNa zabdena vihitA kRtopahUtirAmantraNaM yAsAM tAbhiH, kAbhizcitkAbhizcana, sAmikRtArdhakRtA maNDanakalA bhUSaNadhAraNakalA yAsAM tAbhiH, karakamalerhastAravindaiH saMruddhAni gRhItAni nAvibandhanakanakacelAni granthibandhanasuvarNavastrANi yAbhistAbhiH, kAbhizcitkatipayAbhiH sarabhasaM savegaM yathA syAttathA kAJcIpade mekhalAsthAne dattA arpitA muktAhAravallo mauktikahAralatA yAbhistAbhiH, kaGkaNapade hastAbharaNasthAne samarpitAH pradattAstulAkoTayo nUpurA yAsAM tAbhiH, atyunnatAnAM tuGgatamAnAM hAGgaNAnAM bhavanAjirANAM vAtAyaneSu gavAkSepu dattA samarpitA dRSTinayanaM yAbhistAbhiH, vadhUTIbhizciraNTIbhiH, yuvatibhiriti yAvat, nirnimeSaM pacmaspandarahitaM yathA syAttathA, vilokyamAno dRzyamAnaH, san , krameNa kramazaH, rAjabhavanaM narendraniketanam, AsasAda prApa / kuzalAnuyogamiti-athAnantaram, bahudhA nAnAprakAreNa, sakhIn mitrANi, kuzalAnuyogaM kSemapraznam, vidhAya kRtvA, paramatyantam, muditAntaraH prahRSTamAnasaH, so'yaM prasiddhaH, kauravo jIvandharaH, ayathApuroditAdabhUtapUrvAt, upacArakauzalavazAt ziSTAcAracAturyavazAt, vizeSataH sAtizayama, samazeta saMzayaJcakAra / majubhApiNIcchandaH // 37 // kadAcidekAnta iti-kadAcijAtucit, ekAnte rahasi, bhRzamatyantam, apUrvasammAnena viziSTAdareNa samAhitaH samutpAdito yaH saMzayaH saMdehastena DolAyamAnaM caJcalaM manassarojaM cittAravindaM yasya tena, kururAjena jIvandharaNa, coditaM pRSTaM tannidAnaM tatkAraNaM yeSAM teSAm, sahacarANAM sakhInAm, tilakAyamAno vizeSakAyamAnaH pradhAna iti yAvat, padmavadanaH padmAsyaH, evamanena prakAreNa, pratyuttarazailI prativacanaparamparAm, upAdatta jagrAha / svAminniti-he svAmin he nAtha ! tvadIyavirahAnalena tAvakaviyogapAvakena dagdho deho vigraho
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTamo lambhaH tadanu nikhilamAzrayaM purodhAya purAnniryAya paryAyeNAtilaGghitabahudUrAdhvAnaH patrikulanizvAnaniruddhadizAvakAzAmaraNyAnIM pravizyAbhraMlihatarUpaNDamaNDitadaNDakAraNyabhAgaparikalpitapaTasananikaTataTe ghoTapaTalaM vidhAya vizrAntisukhamanubhavAmaH sma / tatra ca / saudhAvalImatizayAlubhirunnataistaiH zubhaiH paTAya gRhaiH kalitaM nivAsam / nUnaM bhavadvirahakAtaratatpurazrI 146 rasmAbhirAgatavatIti vayaM sma vidmaH // 36 // tadanvatyadbhutasaMnivezaM daNDakAraNyapradezamavalokitukAmA vayam, tatra tatra vihRtya, kvacana vijRmbhitakumbhIndrakumbhasthalamuktamuktAkulasikatilaM vanaviharaNazrAntanimajjatpulindasundarIvadanAbhojapariSkRtaM gabhIramahAhRdam, kutracidvalImukha karakampitamahI ruhazAkhAnipatitaparNaughasamAghAtakupitasuptasamutthitazArdUladhAvya mAnazavarajanasarabhasArUDhAbhraMlihAnokahacayam, kvacittarumUlasukhasuprAni tamAlastomanibhAni bhallUkakulAni, kacittapanakiraNasantapravazAM padmAkarasamIpamAnIya nijakara nirmUlitavAlamRNAlavalayaM tadaGge nikSipya payojarajaH sugandhizItalajalazIkaranI karAMstanmukhe yeSAM te, zrImato bhavato bhaviSyadvayamANamavalokanaM yasmAttathAbhUtaM yatpuNyaM tasya pAkA udayAstaH, AzvA sitAH santoSitAH, devyA gandharvadattayA dayayA kRpayA, dutaM zIghraM datto hasto yebhyaste tathAbhUtAH, vayaM padmAsyAdayaH, hayapANivepA azvavikretRnepathyAH babhUvima Asma / vasantatilakAvRttam // 38 // tadanviti -- tadanu tadanantaram, nikhilaM samagram, azvAnAM samUho'zvIyaM tat 'kezAzvAbhyAM yaJchAvanyatarasyAm' iti samUhArthe chapratyayaH / purodhAya purastAtkRtvA, purAnnagarAta, niryAya nirgatya paryAyeNa kramazaH, atilaGghitaH samatikrAnto bahuduro'dhvA yaiste, tathAbhUtA vayam, patrikulasya pakSisamUhasya, nidhvAnena zabdena niruddho saMruddho dizAvakAzo kASThAntarAlaM yasyAM tAm, araNyAnIM mahAvanIm, pravizya pravezaM kRtvA, abhraMli hairgaMganacumbibhistarupaNDairvRttasamUhairmaNDitaH zobhito yo daNDakAraNyabhAgo daNDakavanapradezastasminparikalpitAni yAni paTasadanAni teSAM nikaTataTeSu samIpaprAntepu, ghoTakapaTalaM hayasamUham, vidhAya kRtvA, vizrAntisukhaM vizrAmasAnam, anubhavAmaH sma - anvabhUvam / tatra ca daNDaka vane / saudhAvalImiti - saudhAnAM bhavanAnAmAvalI paGktistAm, atizayAlubhiratikrAmadbhiH, unnataistuGgaiH, zubhraiH zuklaiH, taiH prasiddhaiH, paTAyatagR hairvastra bistRta niketanaiH, kalitaM nirmitam, nivAsamAvasatham, nUnaM nizcayena bhavahiraheNa tvadIyaviprayogeNa kAtarA bhItA yA tatpurazrIstannagaralakSmIH sA, asmAbhiH saha, AgatavatI samAgatA, itIttham, vayaM vidmo jAnImaH / vasantatilakAvRttam | utprekSA // 36 // " tadanviti--- tadanu tadanantaram, atyadbhuto'tyAzcaryakaraH sannivezo racanA yasya tam, daNDakAraNyapradezaM daNDakavanAbhogam, avalokitukAmA draSTumanasaH, vayam, tatra tatra sthAneSu, vihRtya vihAraM kRtvA, vacana kutracit vijRmbhitAni vidIrNAni yAni kumbhIndrakumbhasthalAni gajendragaNDasthalAni tebhyo muktAni patitAni yAni muktAkulAni mauktikasamUhAstaiH sikatilaM sikatAyuktam, vanaviharaNena kAnanavihAreNa vizrAntA prAptakhedAH ataeva nimajjantyo'vagAhamAnA yAH pulindasundaryaH zabaryastAsAM vadanAmbhojairmukhakamalaiH pariSkRtaM sahitam, gabhIrazvAsau mahAhadazceti tam agAvajalAzayam, kutracitkvacit, valImukhAnAM vAnarANAM karairhastaiH kampitA vepitA yA mahIruhazAkhA vRkSalatAstAbhyo nipatitAH skhalitA ye paNadhAH patranicayAsteSAM samAghAtena prahAreNa kupitAH kruddhA ye suptasamutthitAH zayanAnantaraM kRtotthAnAH zArdUlAH siMhAstaidhanyamAnA anugamyamAnA ye zabarajanA vanacarajanAstaiH sarabhasaM savegaM yathA syAttathArUDhaH samadhiSThito yolihAnokahacayastuGgapAdapasamUhastam, kvacitkutracit tarumUleSu vanaspatitaleSu sukhasuptAni sukhena kRtazayanAni, tamAlastomanibhAni tApicchasamUhasadRzAni bhallukakulAni RkSanikurumbAni, kvacit kutracit, tapanasya sUrya'sya kiraNairmayUkhaiH santaptA samprAptatApA yA vazA hastinI tAm, padmAkarasamIpaM kAsAranikaTam, AnIya prApayya, nijakareNa svakIyazuNDAdaNDena nirmUlitaM samutpAditaM yad bAlamRNAlavalayaM komalavisa "
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 jIvandharacampUkAvye saMsicya zuNDAdaNDavidhRtavizAlapadmapatramAtapatrIkurvantaM vazAvallabham , kutracitsAvajJaM locanayugalaM kSaNamunmIlya punaH supupsuM paJcavadanasaJcayam , savismayamavalokamAnAH, vacana tApasajanasaGkalapradeze pravizamAnAH, krameNa kiJcittarumUlamAvasantIM puNyamAtaraM pazyAmaH sma ! yasyA mUrtimalinavasanAveSTitA kSAmabhUtA candrasyaikA kRzatamakalA dhvAntaruddhava bhAti | vaktraM zuSyatsarasijanibhaM zokadInA ca vANI cintAdIrghazvasitamanizaM mUni baddhA jaTA ca // 40 // tayA mAtrA dRSTamAtreNa kutratyA iti pRSTA evamuttaraM vaktumupakramya, "kazcijjIvakavikhyAto vipshcidvndshekhrH| abhAdrAjapure so'yamasmAkaM jIvanaupadham / / 41 // ahaM khalu rAjazreSThinaH subhadrAyAM jAtaH padmAsyaH, ayaM satyandharamahArAjasacivAtsAgaradattAyAM jAtaH zrIdattaH, ayaM punaracalAttilottamAyAM jAto buddhipeNaH, eSa kila vijayadattAtpRthvImatyAM jAto devadattaH, imau punarjIvandharAnujasya nandAcyasyAnujau napulavipulau, ityAdikrameNa sarveSAM nAmadheyAnyabhidhAya, maNDalam, tadaGga taccharIre, nikSipya nidhAya, payojarajobhiH kamalaparAgaiH sugandhinaH surabhiyuktA ye zItala. jalazIkaranikarAH zizirasalilakaNakalApAstAn , tanmukhe tadvaktre, saMsicya samucya, zuNDAdaNDena kareNa viTataM gRhItaM yad vizAlapadmapatraM dIrghakamalaparNam tat , AtapatrIkurvantaM chatrIkurvantam, vazAvallabhaM hastinApatim, kutracitkvacit , sAvajJaM sAnAdaram, yathA syAttathA, locanayugalaM nayanayugam, kSaNamalyakAlaM yAvat , unmAlya samudghATya, punarbhUyaH, suSupsuM svapitumicchum, paJcavadanasaJcayaM, paJcAnanasamUham, savismayaM sAzcarya yathA syAttathA, avalokamAnAH pazyantaH, kacana kutracit , tApasajanasaMkule tapasvijanavyApte, pradeze sthAne, pravizamAnAH pravizantaH, vayam, krameNa kramazaH, kiJcittaramUlaM kiJcidvRkSasyAdhastAt , AvasantI kRtanivAsAm, puNyamAtaraM puNyajananIm, pazyAmaH smaH samavAlokayAma / ___ yasyA iti-yasyAH puNyajananyAH, malinavasanena malImasavastreNAveSTitA parivRtA, kSAmabhUtA kRzIbhUtA, mUrtiH zarIram, dhvAntarudvA timirAvRtA, candrasya zazinaH, ekA'dvitIyA, kRzatamakaleva kSINatamaSoDazabhAga iva, bhAti zobhate / vaktraM vadanaM zuSyacchupkIbhavad yatsarasija kamalaM tena nibhaM sadRzam, vANI ca bhAratI ca, zokadInA khedaprAptadainyA, zvasitaM zvAsocchAsaH, cintAdIrghamAdhivistRtam, jaTA ca kezasamUhazca, muni zirasi, anizaM nirantaram, baddhA saMyatA, astIti zepaH / mandAkrAntAcchandaH // 40 // tayeti-tayA pUrvoktayA, mAtrA jananyA, dRSTamAtreNa, kutrabhavAH kutratyAH vatyAH, yUyamiti, pRSTA anuyuktAH, vayam, evamanena prakAreNa, uttaraM prativacanam, vaktuM nigaditum, upakramya prArabhya / kazciditi rAjapure etannAmanagare, jIvakavikhyAto jIvandharanAmaprasiddhaH vipazcidvRndazekharo vidvandaziromaNiH, kazcit ko'pi janaH,abhAt zuzubhe, so'yaM janaH, asmAkaM sarvepAm, jIvanaupacaM saJjIvanauSadham, AsIditi zepaH // 41 // ahaM khalviti-ahaM khalu nizcayena, rAjazreSTino rAjavaNikpateH, subhadrAyAM tannAmapatnyAm, jAtaH samutpannaH, pakSAsya etannAmA, ayamepaH, satyandharamahArAjasya sacivo mantrI tasmAt , sAgaradattAyAmetannAmapannyAm, jAtaH samudbhUtaH zrIdatta etannAmA, ayaM punaH, acalAt etannAmnaH, tilottamAyAmetabAmapanyAm, jAtaH samutpannaH, buddhipeNa etannAmA, epa kila, vijayadattAt etannAmadheyAt, pRthvImatyAmetabAsnyAm, jAtaH samutpannaH, devadatta etannAmA, imo punaH, jIvandharAnujasya jIvakalaghubhrAtuH, anujau kaniSThau, napulavipulAvetannAmadheyau, ityAdikrameNa itiprabhRtikrameNa, sarveSAM nikhilAnAm, nAmadheyAni nAmAni abhidhAya nigdy|
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTamo lambhaH tadutpattidine jAtA vayaM sarve mahAtmanA / tena sArdhaM vizAmpatyA popitAzva nijAlaye / / 4 / / tadanu sakalavidyAH zIlayanvyAdhayUthaM pazugaNavinivRttyai cApapANiya'jeSTa / tadanu khacarakanyAM prApya ganrdhavadattAM paripadavaravINAvidyayA kIrtimApa // 43 / / tatazca vAsantikepu vAsarepu vanavihArAnnivartamAnepu paurepu, durantamadadurAsadasya kASThAGgArapadantAvalasya madabhaGga vidhAya guNamAlAM paripAlayannacireNaiva tAM pariNinye / tamenaM kopavazataH kASThAGgAraH khlaagnnniiH| ityokte, 'tatkSaNaM hA dAvapAvakadagdhAyAM vanavallayA~ kuThAramarpayanti bhavantaH' iti dambhIlinihatA bhujagIva mUrhonmIlitacetanA bhuvi petuSI sA mAtA krameNa kathaJcilabdhasaMjJA, vyavasitaH so'yaM nijabhUmnaiva rakSitaH / / 44 // iti niravazepamuktApi, zokaraNaraNikAkrAntacittA pralApamevamAtene / tadutpattidina iti-vayaM sarve, tasyopatterdinaM tadutpattidinaM tasmin , jAtAH samunpannAH, tena mahAtmanA mahApuruSeNa, sArdhaM samam, vizAMpanyA gandhotkaTena, nijAlaye nijabhavane, popitAzca pAlitAzca // 42 // tadanviti--tadanu tadanantaram, sakalavidyA nikhilavidyAH zAlayan samabhyasyan , cApapANirdhanuhastaH pazugaNasya gavAdisamUhasya vinivRttyai pratyAvartanAya, vyAvayUthaM vanacarasamUham, vyajeSTa vijitavAn , 'viparAbhyAM jeH' ityAnmanepadam, tadanu tadanantaram, gandharvadattAmetannAmadheyAma, khacarakanyAM vidyAdharaputrIm, prApya labdhvA, paripadi sabhAyAma, varavINAvidyayA zreSTatamaparivAdinIvAdanakauzalena, kIrti yazaH, Apa lebhe / mAlinIcchandaH // 43 // tatazceti-tatazca tadanantaraJca, vAsantikeSu vasantasambandhipu, vAsarepu divaseSu, paurepu nAgarikapu, vanavihArAt kAnanaparyaTanAt, nivartamAnepu pratyAgacchansu sansu, durantena maddena durAsadastasya duSTadAnaduSprApyasya, kASTAGgArapaTTadantAvalasya rAjapramukhavAraNasya, madabhaGgaM garvanAzam, vidhAya kRtvA, guNamAlAmetannAmnI zreSTiputrIm, paripAlayan rakSan, acireNaivAlpenaiva kAlena, tAM guNamAlAm, pariNinye pariNItavAn / tamenamiti-khalAgraNI durjanAgresaraH, kASTAGgArastannAmanRpaH, kopavazataH krodhAvezena, enaM tam jIvandharam, hantuM mArayitum itya|kta iti iti pUrvottaprakAreNa, ardhokta sAmibhASite, tankSaNaM tatkAlam, 'hA' iti khede, dAvapAvakena vanAgninA dagdhAyAM pluSTAyAm, vanavallayAM gahanalatAyAm, bhavanto yUyam, kuTAraM parazum, arpayanti dadati, itItthaM nivedayantIti zeSaH, dambholinihatA vajratADitA, sujagIca pannagIva, mUcchA mohAtirekeNonmIlitA nirastA cetanA saMjJA yasyAstathAbhUtA, bhuvi pRthivyAm, peturSA patitA, sA pUrvadarzitA, mAtA puNyajananI, krameNa kramazaH kathaJcitkenApi prakAreNa, labbasaMjJA prAptacaitanyA, satI / vyavasita iti-vyavasitaH kRtodyogaH, AsIditi zeSaH, kintu so'yaM jIvandharaH, nijabhUmnava svakIyamAhAtmyenaiva, rakSitastrAtaH // 44 // itIti-ityevam, niravazeSa samagraM yathA syAttathA, uktApi kathitApi, zokaraNaraNikA zokotkaNThA tayA''krAntaM vyAptaM cittaM mano yasyAH sA, evaM vakSyamANaprakAreNa, pralApaM paridevanam, Atene vistArayAmAsa /
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandhacampUkAvye hA hA hAta hA hatAsmi kimidaM duHzrAvyamatyAhitaM hA putra gato'si hA hatavidhe krUro'si matputrake / hA nAtha tvamudArapuNyacarito yasmAdimAM durdazA majJAtvA suralokasaukhyalaharIM vindaMzciraM modase ||45|| hA putra, hA kuruvaMzamitra, sulakSaNagAtra, hA payojavizAlanetra, etAvantaM kAlaM taba mukhacandradarzanamapi durlabhamabhUnmama mandabhAgyAyAH / api ca / patyurviyogamadhikaM vavahnikalpaM 152 vAsaM ca kAnanatale svapuraM visRjya / yasyodayAdanubhavAmyatha jIvitaM ca so'yaM yadIdRzakathaH kathamadya varte // 46 // satyandharastava pitA khalazekhareNa vyApAdito yudhi kRtannavareNa yena / tenaiva putra gamitastridivaM yadi tvaM hA hanta saipa kuruvaMzalatAkuThAraH // 47 // patyurviyogo vipine nivAso rAjyaM ca naSTaM tanayasya zokaH / tadadya daurbhAgyahutAzano me vinirdahedeva karAlavahnim ||48 || hAheti - hA hA hA bata hA iti duHkhasUcakAnyavyayAni, hatAsmi naSTAsmi, idametat kiM kinnAma, duzrAvyamazravaNIyam, atyAhitamApatitam hA putra hA suta, kva kutra gato'si yAto'si, hA hatavidhe durdaiva, matputrake matsute, krUro nRzaMso'si, hA nAtha hA svAmin tvaM bhavAn, udAramutkRSTaM puNyacaritaM sukRtaprabhAvo yasya tathAbhUto'si yasmAt kAraNAt, imAM madanubhUyamAnAm, durdazAM duSTAvasthAm, ajJAtvA aviditvA suralokasya svargasya saukhyalaharI sAtaparamparAm vindan labhamAnaH, ciraM dIrghakAlena, modase hRpyasi / zArdUlavikrIDitacchandaH ||15|| hA putreti -- hA putra hA suta, hA kuruvaMzamitra hA kurukulasUrya, sulakSaNaM gAtraM yasya tatsambuddhau sulakSaNamAtra he sucihnazarIra, hA payoje iva kamale iva vizAle dIrghe netre yasya tatsambuddhau he payojavizAlanetra, etAvantamiyatparimANam, kAlaM samayaM yAvat, mandamalpaM bhAgyaM sukRtaM yasyAstasyAH kSINapuNyAyA iti yAvat, tava bhavataH, mukhacandradarzanaM vadanavidhuvilokanamapi durlabhaM duSprApyam abhUt jAtam / api ca kiJca / patyuriti- -yasya putrasya tava udadyAjjanmanaH, davavahnikalpaM dAvAnalatulyam adhikaM prabhUtam, patyurvallabhasya, viyogaM viraham, svapuraM svanagaram, visRjya tyaktvA, kAnanatale'raNyabhUmau vAsaJca nivAsaJca, atha, jIvitaM ca jIvanaJca, anubhavAmi dadhAmi, so'yaM sutaH, yadi cet, IdRzI kathA yasya sa IgvRttAntaH, asti, tarhi, adyedAnIm kathaM kena prakAreNa varte jIvAmi // 46 // satyandhara iti - kRtaghnavareNa kRtaghnaziromaNinA, khalazekhareNa durjanazreSTena yena kASTAGgAreNa, yudhi samare, tava bhavataH, pitA satyandhara etannAmadheyaH, vyApAdito mAritaH tenaiva kASTAGgAreNaiva, he putra he vatsa, yadi cevam, tridivaM svargam, gamitaH prApitaH, tarhi, hA hanta, saiyaH kASTAGgAraH 'so'ci lope cetpAdapUraNam' iti sorlope sandhiH, kuruvaMzalatAyAM kurugotravallaya kuThAraH parazuriti kuruvaMzalatAkuThAraH, jAta iti zeSaH / vasantatilakAvRttam // 47 // patyuriti-- yadyasmAtkAraNAt, patyurvallabhasya, viyogo virahaH, vipine vane, nivAso'dhiSThAnam, rAjyaM sAmrAjyam, naSTaM hatam, tanayasya putrasya, zokazca mRtyuzca prApta iti zeSaH, tattasmAtkAraNAt, adyedAnIm, me mama, daurbhAgyameva durdaivameva hutAzano vahniriti daurbhAgyahutAzanaH, karAlavahniM bhayaGkarAnalam, vinirdahedeva bhasmasAtkuryAdeva / karAlavahnerapi bhayaGkaro mama daurbhAgyAnala iti bhAvaH ||48 ||
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTamo lambhaH svapno niSphalatAM gatastvayi suta vyarthaM vapurlakSaNaM satyArthaM na babhUva puNyavapupastaddevatAyA vacaH / hA bhartRvyasanAmbudhirhi sutaro naiva tvayA putraka tvaM yadyevamavehi mAmapi bhavallokaM prati prasthitAm // 46 // 153 ityAdipralApavazena zokalaharIM devodantaM cAmbhodAvalimiva dambholimamRtaM ca muJcantIM puNyamAtaraM bahudhA samAzvAsya, tanmukhAdutpannAM devonnatiM nabhaso nipatitAM ratnavRSTimiva bahumanyamAnA vayaM, punaH punastAmAzvAsyApRcchaca ca zrImatsannidhimupAgatAH, iti / " jIvanmRtAM tAM jananIM viditvA jIvandharo'khidyata raktacittaH / mAturgurusnehavazena so'yaM draSTuM kSaNAttAmiha tatvare ca // 50 // tadanu kurukumudinIkAntastatkSaNameva sakalabandhUnvizepato bhAryAmApRcchAnunIya ca, anugamanakalitakutukanRpatanayanicayaM krameNa visRjya, sahacaramaNDalamaNDito daNDakAraNyamAjagAma / kSAmakSAmatanuM vivarNavadanAM niHzvAsadhUmotkarai zcintAdanturitAntarAmaviralairvASpairmilallocanAm / tAmbUlAdivihIna vistRtamalaprotadvijAliM jaTA vallIvellitamastakAM kurupatirdevIM luloke dhuri // 51 // svapna iti - he suta he putra, tvayi bhavati, svapno mukuTabaddha kaGkelidarzanarUpaH, niSphalatAM vyarthatAm, gataH prAptaH, vapuSo dehasya, lakSaNaM makarikAdicihnam, vyarthaM niSprayojanam, puNyavapuSaH puNyAkArAyAH, devatAyA devyAH, tacchUmazAnoktam, vaco'pi vacanamapi, satyArthaM tathyArtham, na babhUva nAjAyata, he suta, tvayA bhavatA, vineti zeSaH, bhartRvyasanaM patimaraNamevAmbudhiH sAgara iti bhartRvyasanAmbudhiH, hi nizcayena, sutaraH sukhena tarituM zakyaH, naiva, hA khede, yadyevam, tarhi tvam, mAmapi vijayAmapi bhavallokaM prati svajanmakSetraM prati, prasthitAM prayAtAm, avehi jAnIhi / ahamapi tvAmanumriye iti bhAvaH / zArdUlavikrIDitacchandaH // 46 // ityAdipralApavazeneti - iti prabhRti vilApaparavazatayA, zokalaharIM duHkhaparamparAm, devodantaM ca bhavadvRttAntaJca dambholiM vajram, amRtaM pIyUSaM ca, ambhodAvalimiva meghamAlAmiva, muJcantIM tyajantIM prakaTayantImiti yAvat puNyamAtaraM puNyajananIm, bahudhA nAnAprakAreNa, samAzvAsya santoSya, tasyA mukhaM tasmAttanmukhAttadvaktrAt, utpannAM prakaTAm, devonnati bhavadrAjavaMzatAm, nabhaso gaganAt, nipatitAM bhraSTAm, ratnavRSTimiva maNivamiva, bahumanyamAnA zreSThAM jAnAnAH, vayam punaH punarbhUyobhUyaH, tAM mAtaram, AzvAsya santoSya, ApRcchya ca pRSTvA ca zrImatsannidhiM bhavannikaTam, upAgatAH prAptAH, iti / tathAbhUtaH, jIvandharo jIvakaH, tAM jananIM akhidyata khedayukto babhUva, so'yaM jIvandharaH, draSTumavalokayitum, kSaNAdalpenaiva kAlena, iha jIvanmRtAmiti - raktamanurAgapUrNa cittaM mano yasya mAtaram, jIvannapi smRteti jIvanmRtA tAm, viditvA jJAtvA mAturjananyAH, gurusnehavazena pracuraprItivazena, tAM mAtaram, loke, tatvare ca tvarAyukto jAtazca // 50 // tadanviti -- tadanu tadanantaram, kurukumudinIkAntaH kuruvaMzacandraH, jIvandharaH, tatkSaNameva tatkAlametra, sakalabandhUn nikhileSTajanAn, vizeSataH pramukhatayA bhAryAM vallabhAJca, ApRcchaya Amantrya, anunIya ca samAzvAsya ca, anugamane sahagamane kalitaM dhRtaM kutukaM yena tathAbhUto yo nRpatanayanicayo rAjaputrasamUhastam, krameNa kramazaH, visRjya pratyAvartya, sahacaramaNDalamaNDito mitrasamUhasuzobhitaH san daNDakAraNyaM daNDakavanam, AjagAma Ayau / kSAmakSAmatanumiti---kurupatirjIvandharaH dhuri purastAt, kSAmakSAmAtikRzA tanuH zarIraM yasyAstAm, niHzvAsA dIrghoNazvAsA eva dhUmotkarA dhUmasamUhAstaiH, vivarNaM mlAnaM vadanaM caktraM yasyAstAm, cintayA zokena danturitaM vyAptamantaraM hRdayaM yasyAstAm, aviralairnirantarAyaiH, bAdhairazrubhiH, milatI yukte locane nayane yasyAstAm, tAmbUlAdivihInA nAgavallIdalAdibhakSaNazUnyA vistRtamalaprotA vitatamalayuktA ca 20
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 jIvandharacampUkAvye sA putramAlokya payaHpravAhighanastanI bASpaniruddha netrA / zuzoca taM cetasi rukmiNIva prasUnavANaM cirakAladRSTam // 52 // padAmbujAte praNataM kumAramAzIrbhigakIrya tadA bhujAbhyAm / AzliSTavatyAH prababhUva tasyA Adezavacchokapade pramodaH / / 53 / / tAvadyakSAdhyakSo'pi, tayoH samakSamAgatya, snAnasugandhilepanaprasUnamAlikAmaNibhUpaNadukUlavasanAdibhiH sampUjya, prAjyatamasnehena kumArapramukhAndevIM ca taistairmadhurAlApaiH samAzvAsya, bAbhAsyamAnena vimAnena krameNa nijaaspdmaassaad| agaNyapuNyaM tanayaM vareNyamuvAca maataanghshiilpuutaa| pituH padaM te kimu vatsarA-te bhavennipAtena ripoH kRtena / / 54 // prasUgiramimAM zrutvA prasUtapRthukautukaH / evamuttaramAdatta bhAvaM tasyA vidannasau / / 55 // kumbhIndrazailavigaladvanadAnadhArA sannirbharANi calakhaDgasamAvRtAni / dvijAlidantapaGktiryasyAstAm, jaTAvallIbhirasaMskRtakezalatAbhirvellitaM veSTitaM mastakaM ziro yasyAstAm, devIM vijayAm, luloke dadarza / zArdUlavikrIDitacchandaH // 51 // sA putramiti-sA vijayA, putraM sutam, jIvandharamiti yAvat , Alokya dRSTvA, payaHpravAhinau kSIrapravAhiNau dhanastanau pInavakSojau yasyAH sA, bAppairazrubhiniruddha vyApte netre nayane yasyAstathAbhUtA, satI, cirakAladRSTaM dIrghakAlAvalokitaM tam jIvandharam, prasUnabANaM kAmaM pradyumnamiti yAvat , rukmiNIva zrIkRSNa - paTTarAjJIva, cetasi manasi, zuzoca zocati sma // 52 // padAmvujAta iti tadA tasmin kAle, padAmbujAte caraNakamale, praNataM vinatam, kumAraM jIvandharam, AzIbhirAzaMsAvacanaiH, AkIrya vyAptaM kRtvA, bhujAbhyAM bAhubhyAm, AzliSTavatyA AliGgitavatyAH, tasyA vijayAyAH, zokapade zokasthAne, Adezavat vyAkaraNazAstraprasiddhAdeza iva, pramodo harpaH, prababhUva samajAyata / yathA vyAkaraNe 'asterbhUH' ityAdibhiH sUtrairastiprabhRtiSu sthAneSu bhUprabhRtaya AdezA bhavanti tadvaddevyAH zokasthAne harSAdezo babhUveti bhAvaH // 53 // tAvaditi-tAvat tAvatA kAlena, yakSAdhyakSo'pi kukkuracaraH sudarzanayakSo'pi, tayormAtAputrayoH, samakSaM purastAt , Agatya sametya, snAnaJca sugandhilepanaJca prasUnamAlikA ca maNibhUSaNAni ca dukUlavasanAni ceti snAnasuganvilepanaprasUnamAlikAmaNibhUpaNadukUlavasanAni tAnyAdau yeSAM taiH abhiSekasugandhitadravyalepanapuSpamAlAratnAlaGkArakSaumavastraprabhRtibhiH, sampUjya samarthya, prAjyatamasnehena prakaSTatamapremNA, kumArapramukhAn jIvandharapradhAnAn , devIJca vijayAmAtaraJca, taiH prasiddhaiH, madhurAlApairmadhurAbhASaNaiH, samAzvAsya sambodhya, bAbhAsyamAnenAtizayena zobhamAnena, vimAnena vyomayAnena, krameNa kramazaH, nijAspadaM svasthAnam, AsasAda praap| agaNyapuNyamiti-anaghena nirdoSeNa zIlena sadAcAreNa pUtA pavitrA, mAtA vijayA, agaNyaM puNyaM yasya tamaparimitasukRtam, vareNyaM zreSTatamam, tanayaM putram, uvAca jagAda, kRtena vihitena, ripoH zatroH, nipAtena mRtyunA, vatsarAnte varSAnte, kimu, te tava, piturjanakasya, padaM sthAnaM rAjyamiti yAvat , bhavet syAt // 54 // __ prasUgiramiti-imA pUrvoktAm, prasUgiraM jananIvANIm 'mAtApitarau pitarau mAtarapitarau prasUjanayitArauM' ityamaraH, zrutvA samAkarNya, prasUtaM samutpannaM pRthukautukaM vizAlakautUhalaM yasya saH, asau jIvandharaH, tasyA mAtuH, bhAvamAzayam, vidan jAnan , evamittham, uttaraM prativacanam, Adatta jagrAha // 55 // kumbhIndrati-kumbhIndrA gajendrA eva zailAH parvatAstebhyo vigalantyaH patantyo yA dAnadhArA madasantatayastAbhiH sannirANi nijharayuktAni, calakhaDgazcaJcalakRpANaireva caJcalamRgavizeSaiH samAvRtAni
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTamo lambhaH kUjadrathAGgakalitAni zarAJcitAni senAvanAni mama vAgadavA dahanti / / 56 / / madIyakarakuNDalI kRtazarAsanAdudgatA __ pRSatkabhujagAvalI ripumahIzavAmadhruvAm / darasmitapayojharI surabhilAM nipIya kSaNAd dadAti hRdayAntare pRthulazokahAlAhalam // 57 // athvaa| rajo'ndhakAraprathite ripUNAM vaktrAjakozIkaraNapravINe / saMyannizIthe sati me kRpANI zatruzriyaM netumudAradUtI // 58 / / guNAkare raNAjire mayi svanaccharAsane __ palAyito balAdhipo nirAkRto dharApatiH / sa gUrjaro'pi jarjaro bhayAkarazca khecaro dhRtavraNazca kokaNaH kSaNe kSaNe bhaviSyati / / 56 / / ityAditanayavacanena hastasthamiva rAjyaM manyamAnAyA jananyA rakSaNAya kaJcana parivAra tadyogyavastusaJcayaM ca tatsannidhAvavasthApya, kaJcana kAlaM vItazokayA bhavatyAtra sthIyatAm , parivRtAni, kUjathAGgaiH zabdAyamAnacakrareva zabdAyamAnacakravAkapakSibhiH kalitAni sahitAni, zarairbANaireva tRNairaJcitAni sahitAni, senA eva vanAni senAvanAni pRtanAkAnanAni, mama jIvakasya, bANadavAH zaradAvAnalAH, 'vane vanavahnau ca davau dAva iheSyate' ityamaraH / dahanti bhasmasAtkurvanti / zliSTavizeSaNotthApitarUpakAlaGkAraH / vasantatilakAvRttam // 56 // madIyeti-madIyakaraNa mAmakInahastena kuNDalIkRtaM vakrIkRtaM yaccharAsanaM dhanustasmAdudbhatA niHsRtA, pRpatkabhujagAvalI bANasarpasantatiH, ripumahIzAnAM zatrupArthivAnAM vAmabhruvo vanitAstAsAm, surabhilA sugandhim, darasmitapayojharI mandahAsyadugdhanijharam, kSaNAdalpenaiva kAlena, nipIya pItvA, hRdayAntare cittamadhye, pRthulazokaH pracurakheda eva hAlAhalaviSam, dadAti samarpayati / rUpakAlaGkAraH / pRthvIchandaH // 57 / / athaveti-athavA pkssaantre| rajo'ndharakAraprathita iti-raja eva sainyasamutthitadhUlirevAndhakArastena prathitaM prasiddha tasmin , ripUNAM zatrUNAm, vaktrAbjAnAM mukhakamalAnAM kozIkaraNe kuDmalIkaraNe pravINaM dakSaM tasmin , saMyadevanizIthaM tasminyuddharAtrau, sati bhavati, me mama, kRpANI khaDgavallarI, zatruzriyaM ripulamIm, netuM samAkRSTum, udAradUtI zreSThasandezaharA, astIti zepaH // 5 // guNAkara iti-guNAnAM zauryAdInAmAkarastasmin guNakhanau, raNAjire yuddhAGgaNe, mayi tvatputre, svanan zarAsano yasya tathAbhUte zabdAyamAnakodaNDe sati, balAdhipaH senApatiH, palAyitaH pradhAvitaH, dharApatI rAjA, nirAkRtastiraskRtaH, sa prasiddhaH, gRrjaro'pi gUrjarajanAdhipo'pi jarjaro jIrNaH, khecaro vidyAdharaH, bhayAkarazca bhItikhanizca, koGkaNazca koGkaNajanapatizca, itavraNo vRtermaH, kSaNe kSaNe pratikSaNam, bhaviSyati / mama purastAt kaH sthAtuM zaknuyAditi bhAvaH / paJcacAmaraM chandaH 'jarau jarau tato jagau ca paJcacAmaraM vadet' iti lakSaNAt // 56 // ityAdIti-ityAditanayavacanena pUrvoktaprabhRtiputragirA, rAjyaM sAmrAjyam, hastasthamiva svapANisthitamiva, manyamAnAyA jAnAnAyAH, jananyAH savitryAH, rakSaNAya trANAya, kaJcana kamapi, parivAraM parijanam, tadyogyavastusaJcayaJca tadarhavastusamUhaJca, tatsannidhau tatsamIpe, avasthApya sthitaM kRtvA, kaJcana kAlaM kamapi samayaM yAvad, bhavatyA, vItazokayA nirgataviSAdayA satyA, atra daNDakAraNyasthatapovale, sthIyatAm
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ jovandharacampUkAvye katipaya reva divasaistvAmAnetuM nandADhya prahepyAmi, iti prasavitrImAzvAsyApRcchaya ca, vayasyamaNDalaiH saha prasthAya rAjapUropavanamAjagAma / mitrANi tatra vinivezya sa vaizyaveSa ____ mAdAya rAjanagarI praviveza dhIraH / rathyAsu tatra vicarannavaratnarAzi ___ sampUritAM pavitatAM vipaNiM jagAhe / / 60 / / tatra hAGgaNe sakhIbhiH saha kandukavihAramanubhavantyAH kasyAzcillolAkSyA helAvazena bhuvi pAtitaM kandukamAlacyAzcaryavilakSaH kuruharyakSaH prAsAdAmAvalambinIM nitambinImunnamitavadano vilokayAmAsa / tAM komalAGgoM kutukena pazyankuraGganetrI kuruvaMzaketuH / unmIladAbhAM navayauvanena punnAgasaGkAzakucAmamuhyat // 61 // evaM tasyAH saundaryalaharInimanamAnasaH kandukamAlokyaivamuvAca / __ bhAle krIDati nIlakuntalacaye gaNDasthale kuNDale veNyAM pRSThatale stanadvayamukhe hAre cakorIhazaH / hastAbje mRdule ca kanduka bhavAMzcikrIDa valganmaNI caJcatkaGkaNazabdazobhini nijasparzAruNazrIpupi // 62 / / kRtanivAsayA bhUyatAm, katipaya reva divasaiH alpaireva vAsaraiH, tvAM bhavatIm, AnetuM svasthAnaM prApayitum, nandADhyaM nijAnujam, prahepyAmi prepayiSyAmi, ityevam, prasavitrI mAtaram, AzvAsya sambodhya, ApRcchaya ca Amantrya ca, vayasyamaNDalamitrasamUhaiH, saha sArdham, prasthAya prasthAnaM kRtvA, rAjapuropavanaM rAjapuranagarodyAnam, AjagAma samprApa / mitrANIti-tatropavane, mitrANi sakhIn , vinivezya sthApayitvA. dhIro gabhIraH, sa jIvandharaH, vaizyavepaM vaNigvepam, AdAya gRhItvA, rAjanagarI svapurIm, praviveza praviSTo babhUva, tatra rAjapuryAm, rathyAsu pradhAnamArgepu, vicaran viharan , navaratnarAzibhinavaratnasamUhaiH sampU ritA sambhRtA tAm, pravitatAM vistRtAm, vipaNimApaNam, jagAhe praviveza / vasantatilakAvRttam // 60 // tatreti-tatra vipaNau, hAGgaNe bhavanAGgaNe, sakhIbhirvayasyAbhiH, saha sArdham, kandukavihAraM gendukakrIDAm, anubhavantyAH kurvantyAH, kasyAzcit , lolAcyAzcapalalocanAyAH, helAvazena krIDAvazena, bhuvipRthivyAm, pAtitaM mocitam, kandukaM gendukam, Alacya dRSTA, AzcaryeNa vismayena, vilakSo vibhrAntacittaH, kuruharyakSaH kurusiMhaH, jIvandhara iti yAvat, prAsAdAgrAvalambinIM bhavanAprabhAgasthAyinIm, nitambinI nArIm, unnamitaM vadanaM yasya tathAbhUtaH unmukhaH san , vilokayAmAsa dadarza / tAM komalAGgImiti-kuruvaMzakenuH kauravavaMzadhvajaH jIvandharaH, komalAGgIm mRdulazarIrAma, kuraGganetrIm hariNAkSIm, navayauvanena nUtanatAruNyena, unmIlantI prakaTIbhavantI AbhA dIptiryasyAstAm, punnAgasaGkAzau punnAgasadRzau kucau stanau yasyAstAm, tAM nArIm, kutukena kautUhalena, pazyan vilokayan san , amuhyat mugdho babhUva // 61 // ___ evamiti evamanena prakAreNa, tasyA nitambinyA saundaryalahayA~ lAvaNyasantatau nimagnaM nilInaM mAnasaM cittaM yasya tathAbhUtaH, kuruvataMsaH kuruvaMzAlaGkAraH, kandukaM gendukam, Alokya dRSTvA, evaM vakSyamANaprakAreNa, uvAca jagAda / bhAle krIDatIti-cakorIdRzo jIvaMjIvalocanAyAH, bhAle lalATe, nIlakuntalacaye zyAmalAlakakalApe, gaNDasthale kapolatale, kuNDale karNAbharaNe, pRSThatale pRSThabhAge, veNyAM kavaryAm, stanadvayamukhe vakSojayugala 1-2. kantuka-ba
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTamo lambhaH 157 epA vimbAdharI kannoH santataM zaravapiNaH / nAmabhAktvamitIvAGga kantuka tvAmatADayat // 63 // vadanakamalonmIlatsvedAmbuzIkarakorakA surabhilagalacchAsA nAsAgracaJcalamauktikA / sphuradurukucA rAmA vAmAlakAkulitAnanA ___ sarasamatanotpANyAghAnaM yatastvayi tatkRtI // 64 // evaM vadanmudA svAmI tatsaudhAgravitardikAm / alaJcakAra paNyazrIkUlapaguNAkaraH / / 6 / / tadAnIM ko'pi vaizyezaH sammukhamAgatya sammadapUravistAritanayanaH prasannavadanaH kuzalapraznakorakitavacanaH krameNa nijaprastAvaM vitstaar| zrImansAgaradatta ityabhihitaH so'haM mamedaM gRhaM __ patnI me kamalA sutA ca vimalA sUtyA kilapAbhavat / vikrIyeta yadAgame maNigaNaH pUrvasthito'bhyantaraM taM tasyAH patimabhyadhurjananasallagne hi kArtAntikAH // 66 // vadane, hAre mauktikalatAyAm, krIDati sati, he kanduka he genduka, bhavAn , mRdule komale, valganmaNIbhiH zumbhadratnazcaJcan dedIpyamAno yaH kaGkaNaH karavalayastasya zabdena dhvaninA zobhini zobhamAne, nijasparzana svAmarzanAruNazriyaM raktalakSmI puSNAtIti nijasparzAruNazrIpuTa tasmin , mRdule komale, hastAbje ca pANipadme ca, cikrIDa krIDAJcakAra / zArdUlavikrIDitacchandaH // 62 // epeti-he kanduka he genduka, tvam, santataM nirantaram, zaravarpiNA bANavarSiNaH, kantoH kAmasya, nAmabhAk nAmadheyayuktaH, asIti zeSaH, itIva hetoH, epA bimbAdharI vimboSTI, tvAM bhavantam, atADayat hastenApIDayat / utprekSA // 63 // vadanakamalonmIladiti-car3hanakamale mukhAravinda unmAlantaH prakaTIbhavantaH svedAmbuzIkarA eva svedasalilapRpatA eva korakAH kuDmalA yasyAH sA, surabhila : sugandhigalan niHsaran zvAso yasyAH sA, nAsAgre ghrANAgrabhAge caJcalaM capalaM mauktikaM muktAphalaM yasyAH sA, sphurantau zobhamAnAvulkucI pInapojI yasyAH sA, vAmAlakaiH kuTilakezairAkulitaM samAkIrNamAnanaM mukhaM yasyAH sA, evambhUtA rAmA lalanA, he kantuka, yataH kAraNAt , tvayi bhavati, sarasaM snehapurassaram, pANyAghAtaM hastaprahAram, atanot cakAra, tat tasmAtkAraNAt , tvam kRtI sukRtavAn , asIti shessH| hrinniicchndH||64 // evamiti-evamanena prakAreNa, vadan kathayan , puNyazriyAH sukRtalacasyAH kUlaGkapAstaTodgharpiNo ye guNAH saundaryAdayastepAmAkaraH khaniH, svAmI jIvandharaH, sa cAsau saudhazceti tatsaudhastadbhavanaM tasyAgravitardikAM puraHsthitavedikAm, alaJcakAra bhUpayAmAsa / tatropaviSTa iti yAvat // 65 // _tadAnImiti tadAnIM tasmin kAle, ko'pi kazcana, vaizyezo vaNigvaraH, sammukhaM purastAt, Agatya sametya, sammadapUreNa hapasamUhena vistArite nayane yasya saH, prasannaM praphullaM vadanaM vaktraM yasya saH, kuzalapraznena kSemAnuyogena korakitaM vyAptaM vacanaM yasya tathAbhUtaH san , krameNa kramazaH, nijaprastAva svakIyanivedanam, vitastAra vitatAna / zrImanniti-he zrIman he lacIman , so'haM bhavatpuro vartamAnaH, sAgaradatta ityabhihitaH sAgaradattanAmnA prasiddhaH, idametat , mama gRhaM niketanam, kamalA etannAmavatI, me mama, patnI vallabhA, vimalA etannAmadheyA ca, sutA putrI, vartata iti zeSaH, epA kila vimalA, sUtyA yuvatiH, abhavat ajAyata / hi nizcayena, jananasallagne janmazubhavelAyAm, kArtAntikA daivajJAH, yadAgame yadAgamane abhyantaraM madhye, pUrvasthitaH pUrvavidyamAnaH, maNigaNo ratnasamUhaH, vikrIyeta vikrIto bhavet , taM tasyA vimalAyAH, patiM vallabham, abhyadhuH kathayAmAsuH / zArdUlavikrIDitacchandaH // 66 //
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvye iha khalu bhavati praviSTamAtre pUrva kadApyavikrItaM bahalaratnajAlaM vikrItam / ato bhavataiva prapaJcAtizAyiguNagumbhitena paJcazaravaJcanacaJcurUpeNa kAJcanasacchAyakAntikomalena madIyanandinIkandalitabhAgyakRtAvatAreNa tasyAH pariNayayogyena bhavitavyam / iti tannibandhena, kauravaH kathaM kthNcidnumene| zubha muhUrte vimalA kumArI jIvandharaH sAgaradattadattAm / saudAminIsaMnibhagAtravallI jagrAha pANau sati havyavAhe // 67 / / mRrtA camatkRtimiva sphuTadivyarUpAM jAyAmivAmbujazarasya cakoranetrIm / unmIladujjvalaghanastanazobhitAGgI rAgAdimAmanubabhUva kurupravIraH // 68 / / iti mahAkaviharicandraviracite zrImati jIvandharacampUkAvye vimalAlambho nAma saptamo lambhaH / iha khalviti--khalu nizcayena, iha bhavane, bhavati tvayi, praviSTamAtre samAgata eva, pUrva prAk , kadApi jAtvapi, avikrItaM na vikrItam, bahalaratnajAlaM prabhUtamaNimaNDalam, vikrItaM RtRbhihItam, ato' smAtkAraNAt, prapaJcAtizAyibhivistArAtizAyi bhiguNagumbhito yuktastena, paJcazarasya kAmasya vaJcanacuJcu pratAraNapaTu rUpaM saundarya yasya tena, kAJcanasacchAyA suvarNasadRzI yA kAntirdIptistayA komalena mRdulena, madIyanandinyA matputryAH kandalitabhAgyena vRddhiMgatapuNyAtizayena kRto vihito'vatAraH samAgamo yasya tena, bhavataiva tvayaiva, tasyA vimalAyAH, pariNayayogyena vivAhANa, bhavitavyam, itIttham, tannibandhena sAgaradattAgraheNa, kauravo jIvandharaH, kathaJcit kena kenApi prakAreNa, anumene svIkRti dadau / zubhe muhUrta iti-jIvandharaH svAmI, zubha muhUrte maGgalamayavelAyAma, havyavAhe vahno, sati vidyamAne, saudAminIsannibhA vidyutsadRzI gAtravallI zarIralatA yasyAstAm, sAgaradattena tatpitrA dattA samarpitA tAm, vimalAmetadabhidhAnAm , kumArI kanyAm, pANau haste, jagrAha gRhNAti sma / udavoDheti yAvat // 67 // __ mUrtAmiti-mUrtI sazarIrAma, camatkRtimiva camatkAramiva, sphuTaM prakaTaM divyarUpamalaukikasaundarya yasyAstAm, ambujazarasya kandarpasya, jAyAmiva priyAmiva, cakoranetrI jIvaMjIvalocanAm, unmIlajhyAmuttiSTadbhayAmujjvalAbhyAM nirmalAbhyAM ghanastanAbhyAM kaThorakucAbhyAm zobhitaM samalaDkRtamaGgazarIraM yasyAstAm, imAM vimalAm, kurupravIro jIvandharaH, rAgAnmadanodrekAt, anubabhUva samanvabhUt / vasantatilakAvRttam // 6 // iti mahAkaviharicandraviracite zrImati 'kaumudI' jIvandharacampUThyAkhyAdhare vimalAlambho nAmASTamo lambhaH 1. gumphitena b0| 2 pANAvupahavyavAham ba0 /
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamo lambhaH tato latAGgImanunIya rAmAM hitvA sa mitraiH samagacchatAyam / zazIva pAkAridizAvadhUTIM nakSatravRndaiH kamanIyarUpaH ||1|| varacihnamenamavalokya bAndhavA maNibhUpaNAJcitatanuM kurUdvaham / bahumenire madhumivAGkurasphurasphuTacUtapallavakulaM vanapriyAH // 2 // tatra ko'pi sahasAtravIdidaM buddhividito vidrUpakaH / saprahAsamativistRtekSaNaM phullagaNDayugalaM kurUdraham // 3 // anyairupekSitAM kanyAM pANaukRtya pramodataH / sakhe nirlajjayAtmAnaM kRtArthamiva manyase ||4 // bhavAJchalAghyastadAmitra vyUDhA cetsuramaJjarI / vidveSagambhI navatAruNyamaJjarI // 5 // iti tadvacanabhaGgIM nizamya mandasmitakora kitavadanaH kurupaJcavadanaH, 'zva eva tAmatratya kAma tato latAGgImiti--tatastadanantaram, kamanIyaM manoharaM rUpaM saundarya yasya tathAbhUtaH, so'yaM jIvandharaH, pAkAridizAvadhUTIM prAcIpriyAm, hitvA tyaktvA, nakSatravRndairuDusamUhaiH, zazIva candra iva, latAGgIM kRzAGgIm, rAmAM vimalAbhidhAnAM priyAm, anunIya premNA santopya, hinvA tyaktvA, mitrairvayasyaiH, samagacchata saMgato babhUva // 1 // varacihnamiti - - bAndhavAH sakhAyaH, varacihnaM varacihnopetam, maNibhUSaNai ratnAlaMkArairaJcitA zobhitA tanuH zarIraM yasya tam, kurUdvahaM jIvandharam, avalokya dRSTvA, aGkureSu navapraroheSu sphuraM yathA syAttathA sphuTAH prakaTA ye cUtapallavA AmrakisalayAstaiH kulaM vyAptam madhuM vasantam, vanapriyA iva kokilA iva, bahumenire zreSThaM manyante sma / maJjubhASiNIvRttam // 2 // tatreti tatra mitreSu, buddhiSeNa iti vidito buddhiSeNavidito buddhiSeNanAmA, ko'pi kazcidapi, vidUSakaH prahasanazIlaH, saprahAsaM savyaGgyam, ativistRte dIrghatare IkSaNe yasmin karmaNi yathA syAttathA, phullaM harSeNa vikasitaM gaNDayugalaM kapolayugmaM yasya tam, kurUdvahaM jIvakam, idaM vacyamANam, sahasA jhaTiti, abravIjjagAda | chandaH pUrvavat // 3 // anyairiti -- he sakhe he mitra, anyairitaraiH, upekSitAmanaGgIkRtAm, kanyAM patiMvarAm, pramodato harSeNa, pANaukRtya svIkRtya nirlajjaM nistrapam, AtmAnaM svam, kRtArthamiva kRtakRtyamiva manyase vensi ||4|| bhavAniti - naravidveSeNa manuSyamAtradveSeNa gambhIrI pragalbhA, navatAruNyamaJjarI pratyagrayauvanamaJjarI, suramaJjarI etadabhidhAnA vaNikputrI, vyUDhA pariNItA, cedyadi, tadA tarhi bhavAn tvam, zlAdhyaH prazaMsArhaH, bhavediti zeSaH // 5 // 1 iti tadvacanabhaGgImiti -- iti pUrvoktAm, tasya buddhiSeNasya vacanabhaGgoM vANIparamparAm, nizamya zrutvA mandasmitena mandahAsyena korakitaM kuDmalitaM vadanaM vaktraM yasya saH, kurupaJcavadanaH kuruvaMzasiMhaH, jIvandhara iti yAvat zva eva bhaviSyati divasa eva, tAM suramaJjarIm, atra bhavo'tratyaH sa cAsau kAmakoSTa 1. tvayA yA pratipAditA ba0 /
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvye koSThamAneSyAmIti pratijJAya, prajJAyesaramtatpariNayopAyaM manasA cintayan krameNa yakSa mantrameva tatsamarthApanatantraM nizcikAya / 160 niryAya tasmAdArAmAnmaryAdAtIta kauzalaH / vArdhakaM rUpamAsthAya viveza pura kauravaH // 6 // viraladazanapaGktiH kampamAnAGgayaSTiH pratikalanimiSeNAspaSTadRSTiH sa vRddhaH / galavikasitakAsaH zleSmakhaNDaM vamansan l 3 palitaviralakezI daNDacArI cacAra ||7|| tatra rathyAsu pravizantam bhujaganirmuktanirmokanikAzacarmavicitram, puro hastAvalambitadaNDena pazcAdatikubjatanudaNDena samaurvIkaM kArmukaM tulayantam, zuktikAbhasmadhavalapalita kezapAzena tirovepathukalitena mastakena pUrvatanarUpasmaraNAdhunAtanarUpa nirIkSaNajanitAdbhutavazena manumAhAtmyaM zirasA zlAghamAnamiva virAjamAnam, galarandhraniruddhazleSmakhaNDAnyatiprayatnena kukuhArAveNa sahAnavaratamudvamantam, sthAviraM rUpamAdhAnamapi zanaiH zanairgacchantam, suramaJjarIprAptidUtIbhUtAyAM jarAyAmabhIkamapi jarAbhIrum, imaM sthaviramavalokya, paurepu kecidvairAgyaparAyaNAH, itare vilasatkaruNAH, sambabhUvuH / zceti tam, AneSyAmi prApayiSyAmi itIntham, pratijJAya pratijJAM kRtvA, prajJAgresaro vidvacchreSTaH, tasyAH suramaJjaryAH, pariNayasya vivAhasyopAyaH sAdhanaM tam, manasA cetasA cintayan vicArayan krameNa kramazaH, yakSamantrameva sudarzanapradattamantrameva, tatsamarthApane tatprApaNe tantraM sAdhanabhUtam, nizcikAya niraNapIt 'vibhASA ce:' iti kutvam / niryAyeti -- maryAdA sImAnamatItaM maryAdAtItaM tathAbhUtaM kauzalaM cAturyaM yasya saH, kauravo jIvandharaH, tasmAtpUrvoktAt, ArAmAdupavanAt, niryAya nirgatya, vArdhakaM vRddhasambandhi, rUpaM vepam, AsthAya kRtvA, puri nagare, viveza praviSTaH // 6 // viraladazanapaGktiriti-- viralA sAntarA dazanapaGktirdvantapaGktiryasya saH, kampamAnA vepamAnAjayaSTiH zarIralatA yasya saH, pratikalanimiSeNa pratikSaNapacamapAtena, aspaSTAnudghATitaprAyA dRSTiryasya saH, galAdkaNThAdvikasitaH prakaTitaH kAso 'khAMsI' iti prasiddho yasya saH, zlepmakhaNDaM kaphazakalam, caman prakaTayan, palitAH zuklA viralAzca sAntarAzca kezAH kacA yasya tathAbhUtaH sa kRtrimaH, vRddhaH sthaviraH, daNDena caratItyevaM zIlo daNDacArI yaSTicArI san cacAra calati sma / mAlinIcchandaH // 7 // 1 tatra rathyAsviti-tatra nagare, rathyAsu mArgeSu pravizantaM pravezaM kurvantam, bhujagena sarpeNa nirmuktasyakto yoH nirmokaH kaJcukastena nikAzaM sadRzaM yacca tvak tena vicitritaM vicitrAM dazAM prAptam, puro'gre, hastena pANinAvalambito dhRto daNDo yena pazcAtpRSTabhAge, atikubjaH kuTilIbhUto yastanudaNDaH zarIradaNDastena, samaurvIkaM sapratyaJcam kArmukaM dhanuH, tulayantaM sadRzIkurvantam, suktikAbhasmeva muktAsphoTabhUtiriva dhavalo valakSaH palitakezapAzo jarAzuklakacasamUho yasmiMstena, tirovepathunA tiryakkampanena, kalitaM sahitaM tena, mastakena zirasA, pUrvatanarUpasya vArdhakyapUrvakAlotpannasaundaryasya smaraNaM dhyAnam adhunAtanarUpasya vartamAnakA liMkasaundaryasya nirIkSaNaM samavalokanaJca tAbhyAM janitaM samutpannaM yadbhutamAzvaryaM tasya vazena nighnatayA, manumAhAtmyaM devapradattarUpaparivartanamantraprabhAvam, zirasA mUrdhnA, zlAghamAnamiva prazaMsanta mitra, virAjamAnaM zobhamAnam, galarandhre kaNThavivare niruddhAni pratihatagatIni yAni zleSmakhaNDAni kaphazakalAni tAni, atiprayatnena bhUriprayAsena, kuhakuhArAveNa kAsajanyAvyaktazabda vizeSeNa saha sAkam, anavarataM nirantaram, udvamantaM prakaTayantam, sthAviraM sthavirasyedaM sthAviraM vRddhasambandhi, rUpaM veSam, AdadhAnamapi dhRtavantamapi, zanaiH zanairmandaM mandam, gacchantaM vrajantam, suramaJjaryA etannAmavallabhAyAH prAptau dUtIbhUtAyAM ceTI rUpAyAm, jarAyAM vRddhAvasthAyAm, abhIkamapi nirbhayamapi pate kAmukamapi, jarAbhIruM vArdhakyabhayayuktam, imametam, sthaviraM
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamo lambhaH krameNa so'yaM kapaTadvijAtivRddho gRhadvArabhuvaM prapede / yasyAntarAle suramaJjarI sA cakAsti caJcanmaNidIpikeva / / 8 / / tatra dauvArikAbhiH kimatrAgamanaphalamiti pRSTaH kumArItIrthamAgamanaphalamiti pratyuttareNATTahAsameduravadanAnaprAtihArikAjanAn vidadhAnaH kRpayA tAbhiraniruddho'pi kAmadevastanmandirAntaramagAhiSTa / antaH kAsAJcana strINAM mA meti pratipedhanam / anniva bAdhiryAdAviveza zanaiH zanaiH / / 6 / / tadanu bhayAkulAH kAzcana kamalalocanAH jhaNajhaNAtkArinUpuraravamukharitadigantarAH satvaragamanavazena valgatkucakalazasantADyamAnavyAlolamuktAhArarucivIciprakAzitasadanabhAgAH paricalita. kacanicayarucirasumamAlikAniSaNNoDDInamilindamaJjujhaGkAravAcAlAH kUjatkAJcIkalApAH suramaJjarIsamakSametya sgdgdmevmvaadipuH| vRddhadvijaH kazcidapUrvadRSTo ruddho'pi gehAntaramAviveza / itIyamAlIvacanaM nizamya taM draSTumAgAtkutukena nunnA // 10 // vRddham, avalokya dRSTvA, porepa nAgarikeSa, kecit ke'pi, vairAgyaparAyaNA viraktitatparAH, itare'nye, vilasantI zobhamAnA kalgA dayA yeSAM tathAbhUtAH santaH, sambabhU burajAyanta / krameNa so'yamiti-so'yaM pUrvoktaH, kapaTena vyAjena dvijeSu vipreSu ativRddhaH sthavirataraH, vRddhabrAhmaNaveSadhArI jIvandhara ini yAvat , krameNa kramazaH, gRhadvArabhuvaM bhavanapravezamArgabhumim, prapede prApa, yasya gRhasya, antarAle madhye, sA mahanIyakAntimaNDitA, suramaJjarI kAmyamAnA priyatamA, caJjanmaNidIpikeva dedIpyamAnamaNidIpikA yathA, cakAsti zobhate / / 8 / / tatra dauvArikAbhiriti-tatra suramaJjarIbhavane, dvAre bhavA dauvArikA dvArapAlinyastAbhiH, atra bhavanAbhyantare, AgamanaphalamAgatiprayojanam, kim kimAtmakam, ityevaM prakAreNa, pRSTho'nuyuktaH, kumArItIrtha tIrthakSetravizeSaH, pakSe kumArI suramacaryeva tIrthamiti kumArItIrtham, AgamanaphalamAgatiprayojanam, mamAstIti zeSaH, iti pratyuttareNa prativacanena, aTTahAsena sazabdahasitena meduraM militaM vadanaM mukhaM yeSAM tathAbhUtAn , prAtihArikAjanAn dvArapAlikAlokAn , vidadhAnaH kurvANaH, kRpayA dayayA, tAbhidauvArikAbhiH, aniruddho'pi anivAritapravezo'pi, kAmadevo jIvandharaH pakSe'nirundvo'pi aniruddhaputrarahito'pi, kAmadevaH pradyumnaH iti virodhaH parihArastUktaH, tanmandirAntaraM tadbhavanamadhyam, agAhiSTa praviveza / __ antaramiti-antamadhye, kAsAcana kAsAmapi, strINAM nArINAm, mA mA atra pravezaM mA kuru, iti, pratiSedhanaM niSedhAkSaram, bAdhiryAt zravaNazaktirahitatvAt , azRNvannivAnAkarNayanniva, zanaiH zanairmanda mandam, Aviveza praviSTo'bhUt // 3 // tadanviti-tadanu tadanantaram, bhayena trAsenAkulA vyagrAH, kAzcana kA api, kamalalocanAH padmAcyaH, jhaNajhaNAtkAriNAM jhaNajhaNazabdakAriNAM nUpurANAM manIrakANAM raveNa zabdena, mukharitaM vAcAlitaM digantaraM kASThAntarAlaM yAbhistAH, satvaragamanavazena zIghragatinighnatayA, valgayAM caladbhyAM kucakalazAbhyAM stanavakSojAbhyAM santADyamAnAH pIDyamAnA ye vyAlolAzcaJcalA muktAhArA mauktikadAmAni teSA rucivIcibhiH kAntiparamparAbhiH prakAzitAH zobhitAH sadanabhAgA bhavanapradezA yAbhistAH, paricaliteSu kampiteSu kacanicayeSu kezasamUheSu rucirA manoharA yA sumamAlikAH puSpastrajastAsu pUrva nipaNNAH sthitAH pazcAduDDInA utpatitA ye milindA bhramarAsteSAM majujhaGkAreNa manoharajhaGkAreNa vAcAlAH kRtazabdAH, kUjanto'vyaktazabdaM kurvantaH kAJcIkalApA mekhalAsamUhA yAsAM tAstathAbhUtAH satyaH, suramaJjarIsamakSaM suramAyAH samakSaM purastAt , elya gatvA, sagadgadaM gadgadasvarasahitaM yathA syAttathA, evaM vakSyamANaprakAreNa, avaadissuniveditvtyH| vRddhadvija iti-pUrva na dRSTa ityapUrvadRSTo'navalokitapUrvaH, kazcitko'pi vRddhadvijaH sthaviravipraH, 21
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvye dvijAtivRddhaM purato niSaNNaM bubhukSitaM vIkSya saroruhAkSI / samAdidezAtha sakhIsamAjaM tadbhojanAya pracurAdareNa // 11 // ___ tadanu yathAvidhi saharSa bhuktavantaM sakhIjanairantikamAnItaM tamenamagrAsanamadhiropya, 'kuto bhavAnAgataH punaH kutra gamiSyasi' iti, sA suramaJjarI maJjalavacanacAturIvijitapikasvaramAdhurI sakautukaM pprcch| iti giraM samavetya kathaJcana sthavira evamuvAca zanaiH zanaiH / surucirAdhari pRSThata AgataH purata eSa gamiSyati mAnini // 12 // iti vacanaM nizamya, vizAlatarahAsavizadavadanAna pArzvavartijanAnavalokya, dvijAtivRddhaH 'kimiti mAmakInavArdhakyajanitaviparItatAM hasanti bhavatyaH, krameNa bhavatInAmAyepA bhaviSyati' ityavAdIt / punaH papraccha modena va gantavyaM tvayeti sA / yatra kanyApariprAptistatretyayamabhApata // 13 / / vayasA vapuSA ca vRddha eSo manasA neti girApi medurA / svayamabhyavahRtya sA kumArI punarAgatya babhANa sAdaram / / 14 // ruddho'pi vAritagamano'pi, gehAntaraM bhavanamadhyam, Aviveza praviSTaH, iti evaM prakAram, AlIvacanaM sakhIvacaH, nizamya zrutvA, kutukena kutUhalena, nunnA preritA, iyaM suramaJjarI, taM vRddhadvijam, draSTumavalokayitum, AgAdAjagAma // 10 // dvijAtivRddhamiti-athAgamanAnantaram, purato'gre, niSaNNaM samAsInam, bubhukSA saJjAtA yasya taM kSudhAyuktam, dvijAtivRddhaM viprasthavirataram, vIcya dRSTvA, saroruhAkSI kamalanayanA, suramaJjarI, pracurAdareNa mahAvinayena, tagojanAya taM bhojayitum, sakhIsamAja vayasyAvRndam, samAdideza samAjJAtavatI // 11 // tadanu yathAvidhIti-tadanu tadanantaram, yathAvidhi vidhyanusAreNa, saharSa sAnandam, bhuktavantaM kRtabhojanam, sakhIjanaiH sahacarIsamUhaiH, antikaM nikaTam, AnItaM prApitam, enaM taM pUrvottavRddham, agrAsanaM zreSdhAsanama, adhiropyAdhiSTApya, bhavAna, kutaH kasmAtsthAnAta , AgataH samAyAtaH, punarbhayaH, kuna kasmina sthAne, gamiSyasi bajipyasi, ityevaM prakAreNa, majulavacanacAturyA manoharavacovaidagdhyA jitA parAbhUtA pikasvaramAdhurI kokilAlApamadhurimA yayA tathAbhUtA, suramaJjarI, sakautukaM kutUhalasahitaM yathA syAttathA, papraccha pRcchati sm| iti giramiti-sthaviro vRddharUpadharo jIvandharaH, iti pUrvoktaprakArAma, giraM suramaJjarIbhAratIm, kathaJcana kenApi prakAreNa, samavetya nizcinya, zanaiH zanairmanda mandam, evaM vakSyamANaprakAreNa, uvAca jagAda / he surucirAdhari ! he zobhanadazanacchade ! he mAnini he mAnavati, eSa janaH, pRSTataH pazcAtpradezAt , AgataH samprAptaH, purato'gre ca gamiSyati bajipyati // 12 // iti vacanamiti-iti pUrvoktaM, vacanaM vANIm, nizamya samAkarNya, vizAlatarahAsena suvistRtahasitena vizadAni dhavalAni vadanAni vaktrANi yeSAM tathAbhUtAn , pArzvavartijanAn nikaTasthajanAn , avalokya dRSTvA, dvijAtivRddho viprAtisthaviraH, 'bhavatyo yUyam, mAmakInena madIyena vArdhakyena sthaviratvena janitA samutpannA yA viparItatA viparyastabuddhitA tAm, itottham, kiM kena kAraNena, hasanti hasatha', krameNa kramazaH, bhavatInAmapi yuSmAkamapi, eSA viparItatA, bhaviSyati, ityevam, avAdIt jagAda / punaH papraccheti-sA suramaarI, tvayA bhavatA, kva kutra, gantavyaM yAtavyam, itIttham, modena harSeNa, punarbhUyaH, papraccha anuyuGkte sma, ayaM vRddhaH, yatra yasmin sthAne, kanyApariprAptiH partivarAlAbhaH, bhavediti zeSaH, tatra tasmin sthAne, gantavyam, itItyam, abhASata jagAda // 13 // vayasA vapuSeti-eSa janaH, vayasA dazayA, vapuSA ca zarIreNa ca, vRddho jIrNaH, asti, manasA
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamo lambhaH idAnIM bhavato yatra vAJchAvallayadhirohati / tatrAzu gamyatAM bhadra dvijavarya mahAmate // 15 // iti tasyA mandasmitacandrikAmeduravadanacandirasudhAsArAyamANavacodhArAM 'sAdhu-sAdhu muSTaktam' iti prazaMsamAnaH, kareNa yaSTimAlamvya kRcchAdutthAya praskhalan , tadIyavikacavicakilakusumakulasurabhilahaMsatUlazayanAdhirohAya prayatamAnaH, tatra hastAvalambanavazena tannivAraNaparaM ceTInikaraM nivArayantyA suramaJjaryA saharSamanumataH, sa dvijavRddhaH krameNa suSvApa / vRddhaM taM taruNIvilAsarasikaM vIkSyeva bhAsAM pati vRddhaH sancaramakSamAdharaguhAkelIgRhaM prAvizan / vAruNyAH kilasaMgamAya rasikaH skArAGgarAgAzcitaH ____kandarpo'pi zarAsanaM karatale cakre pRpatkaiH saha / / 16 / / tadanu sakalajanatAdRSTirodhakare timiranikare vijambhite, tamAlanti sakalataravaH, pikajAlanti vihaMgamAH, nIlAcalanti bhUmidharAH, bhallUkanti nikhilavanamRgAH, kAlindImanukurvanti nimnagAH, iti lokasya vibhramo vabhUva / cetasA, na, iti girApi vANyApi, medurA militA, tathA nivedayantIti yAvat, sA kumArI suramaJjarI, svayam, abhyavahRtya bhojanaM kRtvA, punarbhUyaH, Agatya sametya, sAdaraM sasanmAnaM yathA syAttathA, babhANa jagAda // 14 // idAnImiti-idAnImadhunA, bhavataH zrImataH, vAJchAvallI icchAlatA, yatra yasmin sthAne, adhirohati samadhirUDhA bhavati, he mahAmate he mahAprAjJa, dvijavayaM viprapradhAna, bhadra sAdho, tatra tasmin sthAne, Azu zIghram, gamyatAm vrajyatAm, bhavateti zepaH // 15 // iti tasyA iti tasyAH suramaJjaryAH, iti pUrvoktaprakArAma, mandasmitaM mandahasitameva candrikA jyotsnA tayA meduro milito yo vadanacandiro mukhacandramAstasya sudhAsArAyamANA pIyUSasAravadAcarantI yA vacodhArA vANIsantatistAm, sAdhu sAdhu zreSThaM zreSTham, suSThuktaM zobhanaM gaditam, itItthaM prazaMsamAnaH zlAghamAnaH, kareNa hastena, yaSTiM laguDikAm, Alamvya samAzritya, kRcchrAd duHkhAt, utthAya samutthito bhUtvA, praskhalan prapatan , haMsatUlasya zayanaM haMsatUlazayanaM, vikacAni prasphuTAni yAni vicakilakusumakulAni mRduladalapuSpa vizeSanikurambANi taH surabhilaM sugandhi, tadIyaM suramaJjarIsambandhi vikacavicakilakusumakulasurabhilaM yad haMsatUlazayanaM tasminnadhirohastasmai, prayatamAnaH prayatnaM kurvANaH, tata tasmin kArye, hastAvalambanavazena hastAzrayanighnatvena, tannivAraNaparaM tatpratiSedhatatparam, ceTInikaraM dAsIsamUham, nivArayantyA niSedhayantyA, suramAryA, saharSa sapramodam, anumataH prAptAnujJaH, sa pUrvoktaH, dvijavaro viprottamaH, jIvandhara iti yAvat, krameNa kramazaH, supvApa zizye / vRddhaM taM taruNIti-taM pUrvoktam, vRddhaM sthaviram, taruNI vilAse yuvatisambhoge rasikaM sasneham, vIcyeva samavalokyeva, vRddhaH pariNataH, bhAsAM patiH sUryaH, vAruNyAH pazcimadigaganAyAH, saMgamAya samupabhogAya, rasiko rasayuktaH, sphAreNa mahatAGgarAgeNa vilepanenAJcitaH zobhitaH san, caramakSamAdharasyAstAcalasya guhaiva daryeva kelIgRhaM krIDAbhavanam, prAvizat praviveza, kileti sambhAvanAyAma, kandapo'pi kAmo'pi, pRSakairbANaiH, saha sAkam, zarAsanaM dhanuH, karatale hastatale, cake kRtavAn , dharati smeti yAvat // 16 // tadanviti-tadanu tadanantaram, sakalajanatAyA nikhilajanasamUhasya dRSTirodhakare dRgavarodhavidhAyake, timiranikare dhvAntasamUha, vijRmbhite vRddhiGgate sati, sakalataravo nikhilavRkSAH tamAlanti tApicchavRkSA ivAcaranti, vihaMgamAH zakunayaH pikajAlanti kokilakalApA ivAcaranti, bhUmidharAH parvatAH, nIlAcalanti aJjanagiraya ivAcaranti, nikhilavanamRgA akhilavipinajantavaH, bhallakanti RkSA ivAcaranti, nimnagAH saritaH, kAlindI yamunAm, anukurvanti viDambayanti, itIttham, lokasya janasya, vibhramaH sandehaH, babhUva /
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 jIvandhara campUkAvye tataH pUrvAcalaprAnte babhau kumudavAndhavaH / dhvAntasindhurasaMkSobha mRgendraH kunda nirmalaH // 17 // tato vRddhaH so'yaM bhuvanamahitAM gAnapadavI matAnItsAnandaM madhurasaniSyandabharitAm / 'khagezaH kanyAyAH pariNayakalAkAlakalitAM nizamyAyaM jIvandhara iti zazaGke sunayanA // 18 // tadanu sA suramaJjarI saharpamutthAya, akUjatkAJcIkalApamaguJjanmaJjIramacalitakaravalayaM sakhIjanAnpurodhAya mandaM mandaM tadIyazayanopakaNThamAsAdya, pravayasaH purato vayasyAjanaM vidhAya svayamapi pazcAdbhAgamalaGkurvantI, mAlatIlatAnAM pRSThato ratnavallIva virAjamAnA, cakoranayanA bhuvanamohanaM gAnaM zuzrAva / tAvatsamApya caturaH kalagAnalIlAM drAksAmagItamudayukta sa maJju gAtum / zrutvA kuraGganayanAH kutukena pUrvaM gItaM paTheti paritaH parivatrurenam // 16 // kumArIM mama toSAya bhavatyaH kalpayanti cet / gAyate madhuraM gAnamiti vAcamuvAca saH // 20 // tataH pUrvAcalaprAnta iti--tatastadanantaram, pUrvAcalaprAnte pUrvagirisamIpe dhvAntaM timirameva sindhuro gajastasya saMkSobhAya vAsAya mRgendraH siMhaH kundanirmalo mAdhyakusumAvadAtaH kumudabAndhavo rajanIkaraH, babhau zuzubhe // 17 // tato vRddha iti --- tatastadanantaram, so'yaM pUrvoktaH, vRddhaH sthaviraH, khagAnAmId khageT tasya khagezo vidyAdharendrasya garuDavegasya, kanyAyAH patiMvarAyA gandharvadattAyA iti yAvat, pariNayakalAyA vivAhotsavasya kAle samaye kalitAM kRtAm bhuvanamahitAM lokaprazaMsitAm madhurarasasya niSyandena draveNa bharitAM pUrNAm, gAnapadavIM saMgItapaddhatim, sAnandaM sapramodaM yathA syAttathA, atAnIt vistArayAmAsa tAM gAnapadavIm nizamya samAkarNya, ayameSa vRddhaH, jIvandharo gandhotkaTasUnuH, astIti, sunayanA sudRSTiH suramaJjarI, zazaGke zaGkitavatI / zikhariNIcchandaH // 18 // tadanu sA suramaJjarIti -- tadanu tadanantaram, cakoranayanA jIvajIvalocanA, sAsuramanjarI, saharSaM sAnandaM yathA syAttathA, utthAya samutthitA bhUtvA, akUjan zabdamakurvANaH kAJcIkalApo mekhalAdAma yasmin karmaNi tat, aguJjat ziJjAnamakurvat maJjIraM yasmin karmaNi tat, acalitaH susthiraH karavalayo hastakaTako yasmin karmaNi tat yathA syAttathA, sakhIjanAn vayasyAjanAn, purodhAya kRtvA, mandaM mandaM yathA syAttathA, tadIyazayanopakaNThaM vRddhazayya samIpam AsAdya prApya, pravayaso vRddhasya purataH purastAt, vayasyAjanaM sakhIsamUham, vidhAya kRtvA, svayamapi svato'pi pazcAdbhAgaM pRSTapradezam, alaGkurvantI zobhayantI, mAlatIlatAnAM mallIballInAm, pRSThataH pazcAt, ratnavallIva maNivallarIva, virAjamAnA zobhamAnA, satI, bhuvanamohanaM jaganmohanakAraNam, gAnaM saMgItam, zuzrAva zRNoti sma / tAvatsamApyeti - tAvat yAvatsuramaJjarItacchrayyAsamIpamAjagAma tAvat, caturo vidagdhaH, sa vRddhaH, kalagAnakalAM madhurasaGgItavaidagdhIm, samApya samAptAM kRtvA, drAg jhaTiti, maJju manoharam, sAmagItaM sAmarUpagAnam, gAtum, udayuGkta udyato babhUva, kuraGganayanA mRgalocanAH zrutvA nizamya, pUrvaM prAggItam, paTha nigada, iti bruvANA iti zeSaH, enam jIvandharam, kutukena kutUhalena parivavruH parito vRNvanti sma / vasantatilakAvRttam // 16 // kumArImiti -- bhavatyo yUyam, cedyadi, mama vRddhasya, santoSAya toSAya, kumAroM kAJcitpatiMvarAm, 1 vidyAdharasya / 2 tadIyazayanasadanopakaNThaM ba0 /
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamo lambhaH tadanantaraM tadvacanaM nizamya hasantISu sakalAsu vAmanayanAsu yathAyathaM nivRtya nidrAmudrAM dadhAnAsu, sA suramaJjarI jIvandharasmaraNajanitasannApenAkrAntatanulatA krameNa pallavazayanamadhizizye / tadanu pUSaNi pUrvadharAdhare vilasati prcuraarunnmnnddle| dvijavarasya samIpamupAgatA madhuravAgavadatsuramaJjarI ||21|| zAstreSu keSu bhavataH kuzalatvamArya saGgItazAstravadamandaguNAmburAze / gAne manojJamadhure bhavataH samAno lokatraye na hi vinA khalu jIvakena // 22 // iti tasyA anuyogaM dvijavRddho'pyevamuttarayAmAsaprajJAsimama sarvazAstranikaSaprollIDhadhArAdharo dRpyadvAdimadAGkuraM na sahate nairmalyanarmAlayaH / kiJcAsmAbhiradRSTapUrvamiha yacchAstraM tadetajjaga tyAkAzAmbujatulyamabjavadane vimbAnuvimbAdhari // 23 // kalpayanti samarthayanti, tarhi, madhuraM manoharam, gAnaM gItam, gAyate nigadyate, ityevam, vAcaM vANIm, sa vRddhaH, uvAca jagAda // 20 // tadanantaramiti-tadanantaraM tadanu, tadvacanaM tadvRddhavAkyam, nizamya zruncA, hasantISu hAsaM kurvANAsu sakalAsu nikhilAsu, vAmanayanAsu sundaralocanAsu, yathAyathaM yathAkramam, nivRtya pratyAvRtya, nidrAmudrAM svApAkRtim, dadhAnAsu pRtavatIpu, satIpu, sA pUrvoktA, suramaJjarI, jIvandharasya sAtyandhareH smaraNena nidhyAnena janitaH samutpanno yaH santApaH khedastena, AkrAntA vyAptA tanulatAzarIravallarI yasyAstathAbhUtA satI, krameNa kramazaH pallavazayanaM kisalayazayyAm, adhizizye zayanaJcakAra / tadanu pUSaNIti-tadanu tadanantaram, pracuramatyantamaruNaM raktaM maNDalaM vimbaM yasya tasmin , pUSaNi sUrye, pUrvadharAdhare udayazaile, vilasati dIpyamAne sati, dvijavarasya viprottamasya, samIpamabhyarNam, upagatA prAptA, madhuravAga miSTabhApiNI, suramaJjarI, avadat jagAda // 21 // zAstreSu keSviti-he Arya he pUjya ! amandAnAM zreSThAnAM guNAnAM dayAdAkSiNyAdInAmamburAziH sAgarastatsambuddhau he amandaguNAmburAze ! saMgItazAstravad gandharvAgama iva, bhavatastava, keSu kinnAmadheyeSu, zAstreSu siddhAnteSu, kuzalavaM naipuNyam, astIti zeSaH / manojJamadhure'tipriye, gAne saGgagate, viSaye'rthe saptamI, khalu nizcayena, jIvakena jIvandhareNa vinA, bhavatastava, samAnastulyaH, lokatraye jagattraye, nahi na vai vidyate iti zeSaH / vasantatilakAvRttam // 22 // ___ itIttham-tasyAH suramaJjaryAH, anuyogaM praznam, dvijavRddho'pi brAhmaNasthaviro'pi, evaM vakSyamANaprakAreNa, uttarayAmAsa samAdadhe / prajJAsiriti--he abjavadane he kamalamukhi ! he vimbAnuvimbAdhari vimbaphalatulitaradanacchade ! sarvazAstrANyeva nikhilAgamA eva nikapAH zANAstepu prollADhAH prAptakapaNA yA dhArAstIcNAgrabhAgAstAsAM dharo dhArakaH, nairmalyasya svacchatAyA narmAlayaH kelibhavanam, mama vRddhasya, prajJAsirbuddhikRpANaH dRpyadvAdinAmahaGkArivAdinAm madAraM garvapraroham, na sahate na titikSati, sadya evaM pravAdinAM garvamapaharatIti yAvat / kiJca anyacca, iha loke, yacchAstraM yaH siddhAntaH, asmAbhiH, pUrvaM na dRSTamityadRSTapUrvam anavalokitapUrvam, bhavediti zepaH, tadetacchAstram, jagati bhuvane, AkAzAmbujatulyaM gaganAravindasadRzam, astIti zeSaH / akhilAgameSu mama prAvINyamastIti bhAvaH // 23 // 1 bhavatAM v0|
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 jIvandharacaspUkAvye iti tadvANI nizamya kautukakorakitAntaraGgA sA suramaJjarI, 'nikhilanayanotpalAnandasandAyakamukhacandiro jIvandharaH pUrvaM dhairyeNa saha madIyamAnasamapahRtya nirgataH kApi na jJAyate, tatprAptirmama kathaM bhaviSyati' iti pRcchAJcakra / iti vAcamasau zrutvA jJaNaM tUSNImavasthitaH / dvijAtivRddho madhuramuvAca vadatAM varaH // 24 // ayi payojanayane, bAhyodyAnavirAjamAnasya kAmadevasya pUjayA prasannasya kRpAkaTAkSaH sAkSAtkRto jIvandharastava manorathalatAmaGkurayiSyati / vicikitsA vizAlAkSi nAtra kAryA niraGkazA / kAmakoSTasya gamane tvaraiva tanumadhyame // 25 // tadanu hRdi viditvA kAmitAthe karasthaM kamalavimalanetrI saMgatA sA sakhIbhiH / sapadi madhuraziJjanma maJjIrapAdA maNimayamadhirUDhA yApyayAnaM pratasthe // 26 // tatazca cakitasAraGgavilocanA sA suramaJjarI dvijavRddhaM purodhAya kAmAlayametya vAmAlakAbhirAlIbhiH samAnItasurabhikusumAdibhistatpUjAM nivartayAmAsa / / iti tadvANImiti-iti pUrvoktaprakArAma, tadvANI vRddhagiram, nizamya zrutvA, kautukena svepsitapRcchAjanyakutUhalena korakitaM kuDmalitaM vyAptamantaraGgaM mano yasyAstathAbhUtA, sA suramaJjarI, nikhilAnAM sakalajanAnAM nayanotpalebhyo netrakuvalayebhya AnandasandAyako harSotpAdako mukhacandiro vadanacandro yasya tathAbhUtaH, jIvandharo gandhotkaTasutaH, pUrvaM prAk, dhairyeNa dhIratvena, saha sAkam, madIyamAnasaM maJcittam, apahRtya corayitvA, kvApi kutrApi, nirgataH prayAtaH, iti na jJAyate budhyate, tatprAptistadupalabdhiH, mama, kathaM kena prakAreNa, bhaviSyati, ityevam, pRcchAJcakra pRcchati sma / iti vAcamiti-iti pUrvoktAm, vAcaM vANIm, zrutvA nizamya, kSaNamalpakAlaparyantam tUSNImavasthito niHzabdaM vidyamAnaH, vadatAM vaktaNAm, varaH zreSThaH, dvijAtivRddho brAhmaNAtisthaviraH, asau, madhuraM manoharaM yathA syAttathA, uvAca jagAda // 24 // ayi payojanayane iti-he payojanayane he kamalalocane, bAhyodyAna virAjamAnasya bAhyopavanavizobhamAnasya, pUjayA saparyayA, prasannasya prasannacetasaH, kAmadevasya madanasya, kRpAkaTAkSerdayApAGgaH, sAkSAtkRtaH pratyacaM nirIkSitaH, jIvandharo gandhotkaTasUnuH, tava bhavatyAH, manorathalatAmIpsitavallarIm, aGkurayiSyati samutpAdayiSyati // vicikitseti-he vizAlAkSi he dIrghalo bane ! atra kArye, niraGkuzA svacchandA, vicikitsA saMzayaH, na kAryA na vidhAtavyA, he tanumadhyame he kRzAvalagne, kAmakoSThasya madanAgArasya, gamane'bhiyAne, tvaraiva zIghrataiva sAdhIyasI vidyata iti zeSaH // 25 // tadanu hRdIti-tadanu tadanantaram, kamalavimalanetrI nIrajanirmalanayanA, sA suramaJjarI, hRdi svakIyacetasi, kAmitArthamabhilaSitapadArtham, karasthaM hastasthitam, viditvA jJAvA, sakhIbhiH sahacarIbhiH, saMgatA saMyutA, madhuraM manoharaM yathA syAttathA zikSanti zabdaM kurvANAni maJjIrANi tulAkoTayo yayostathAbhUtau pAdau caraNau yasyAH sA, maNimayaM ratnamayam, yApyayAnaM zivikAm, adhirUDhAdhiSThitA, satI pratasthe prayayau / mAlinIcchandaH // 26 // tatazceti-tatazca tatpazcAcca, cakitasAraGgasya bhItakuraGgasyeva vilocane nayane yasyAstathAbhUtA / sA pUrvoktA, suramaJjarI, dvijavRddha viprapravayasam, purodhAyAprekRtvA, kAmAlayaM madanamandiram, etya prApya, vAmA manoharA alakAzrNakuntalA yAsAM tAbhiH, AlIbhiH sakhIbhiH, samAnItA AlambhitA ye surabhikusumAdayaH sugandhipuSpaprabhRtayastaiH, tatpUjAM kAmArcAma, nirvatayAmAsa cakAra /
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamo lambhaH rahasi kusumavANaM prArthayAmAsa tanvI mukulitakarapadmA tvaM tathA kalpayeti / malayajarasalile mauktikasphArahAre 167 madurasi kucabhAge jIvako'sau yathA syAt // 27 // iti prArthanAmanusarantIM kvacidantarhitasya buddhiSeNasya 'labdho varaH' iti vANImeNAkSI kAmadevasya kRpAsAravilasitava codhArAM matvA, pramodameduramAnasA, kizcitkandharAM vinivRtya, purato virAjamAnam, vahirAgatamiva sAkSAtkAmadevam, jaGgamamiva kanakagirizRGgam, saJcarantamiva nayanAnandam, sAGgamiva zRGgArarasam, sAkAramivAdbhutarasaprakAram, sarUpadheyamiva nijabhAgadheyam, lakSmIvizrAntyarthamAkalita haimazilAtalAyamAnalalATaphalakam, vizAlavivRddhirodhAya vaddhasetuvadAyatanAsAvaMzam, zrutAGgAlIlADolAyamAnamaNikuNDalamaNDitazravaNayugalaM lakSmIvihAradhArAgRhazaGkAvadAnyamuktAhArakAntisvaccha jalazobhitavakSaHsthalaM rambhAtahasambhAvanAsampAdakasuvRttoruyugalaM kokanadamadaharapada pallavaM kuruvIraM vilokayAmAsa / tavAM romAJcakampau nayanakalayoH saMmadAzrupravAsaM vandau mandahAsaM ghanajaghanataTe vArmatoyapracAram / citte hrIbhItimodAdbhutarasamayatAM mArasaMtApamaGge seyaM sAraGganevI kurukalabhamimaM vIkSya tUrNaM babhAra ||28|| rahasIti - rahasi bijane, tanvI kRzAGgI, sAsuramaJjarI, mukulitakarapadmA kuGmalita hastAravindA satI kusumavANaM madanam, tvaM madanaH, tathA tena prakAreNa, kalpaya kuru yathA yena prakAreNa, asau prasiddhaH, jIvako jIvandharaH, malayajarasalile candanalipte, mauktikasphArahAre muktAmaya vizAlahAre, maddurasi sadIyavakSasi, kucabhAge stanapradeze, syAdbhavet, iti, prArthayAmAsa yayAce / mAlinIcchandaH // 27 // iti prArthanAmiti - iti pUrvoktaprakArAma, prArthanAM yAJcAm, anusarantImanugacchantIm, kvacitkvApi, antarhitasya tirohitasya, buddhiSeNasya tannAmamitrasya, varo jIvandharaH, labdhaH prAptaH, ityevam, vANIM bhAratIm, kAmadevasya kandarpasya, kRpAsAreNa dayAsAreNa vilasitA zobhitA yA vacodhArA vacanapaktistAm, matvA jJAtvA pramodena praharSeNa meduraM vyAptaM mAnasaM cittaM yasyAH sA, eNAkSI mRgalocanA, suramaJjarI, kandharAM grIvAm, kiccinmanAk, vinivRtya vakrIkRtya, purato'gre, virAjamAnaM zobhamAnam, bahirAgataM bahiH prAptam, sAkSAt svayam, kAmadevamiva pradyumnamitra, jaGgamaM gatiyuktam, kanakagirizTaGgamitra sumeruzikharamiva, saJcarantaM pracalantam, nayanAnandamiva cakSuH pramodamiva, sAGgaM sazarIram zRGgArarasamiva prathamarasamiva, sAkAraM savigraham, adbhutarasaprakAra mitra vismayarasa saMsthAnamiva, sarUpadheyaM rUpasahitam, nijabhAgadheyamiva svakIyabhAgyamiva, lakSmIvizrAntyarthaM kamalAvizramAya, AkalitaM ghRtaM haimazilAtalAyamAnaM suvarNazilAsadRzaM lalATaphalakaM niTilataTaM yena tam, vizAlA prabhUtA yA vivRddhistasyA rodhAya nivAraNAya, baDo racito yaH setuH pulinaM tadvat, Ayato dIrgho nAsAvaMzo yasya tam zrutAGgAyAH sarasvatyAH lIlADolAyamAnAbhyAM krIDAndolikAvadAcaraddbhyAM maNikuNDalAbhyAM ratnamayakarNAlaGkArAbhyAM maNDitaM zobhitaM zravaNayugalaM karNayugaM yasya tam, lakSmyAH zriyA vihAradhArAgRhasya krIDAdhArAmandirasya zaGkAyAM saMdehe vadAnya udAro yo muktAhAro mauktikayaSTistasya kAntirdIptireva svacchaM nirmalaM yajjalaM salilaM tena zobhitaM samudbhAsitaM vakSaHsthalamuraHsthalaM yasya tamU, rambhAta rusambhAvanAyAH kadalIpAdapotprekSAyAH sampAdakaM vidhAyakaM suvRttoruyugalaM vartulasthUlasakthiyugaM yasya tam, kokanadasya raktakamalasya madaharau garvApahArakau padapallavau caraNakisalayau yasya tam, kuruvIraM jIvandharam, vilokayAmAsa adrAkSIt / tavAM romAJcakampAviti -- sAraGgasyeva netre yasyAstathAbhUtA mRgalocanA, iyaM sA suramaJjarI, 1 zrutAGgAnAM va0 /
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvye tadanu pArzvato vRddhamasamIkSya nirargalabIlataralanayanAM namitavadanAM jovandharastatkSaNamAliGgaya, kapole paricumbya, nijAGkamAropya, cATuvacanaparipATIbhizcUrNavAsAdikathAbhizca prIteH parAM kASThAM praapyaamaas| vikacakusumatalpe vRddharUpaH zayAnaH kuru padayugalIsaMvAhamityabravIttAm / hRdi vilasitarAgAM tAM tathA kurvatI drAk sahacarakulametaM vIkSya tuSTAva hRSTam // 26 // tatazcaturantayAnamAruhya sakhIbhiH saha nijamandirAntaraM praviSTAyAM suramaJjaryAM vayasyAjanamukhaviditavRttAntau mAtApitarau sumatikuberadattanAmadheyau tatkSaNakandalitAnandamantharau vivAhamaGgalaM vistArayitumArabhetAm / tataH kuberadattena muhUrte zubhasaMgate / vizrANitAM varazreNI kare jagrAha kauravaH // 30 // imaM pUrvoktam, kurukalabhaM jIvandharam, vIcaya vilokya, tUrNaM kSipram, tanvAM zarIre romAJcazva kampazceti romAJcakampo pulakavepathU, nynkmlyonetraarbindyoH, saMmadAzrupravAhaM harSAzrupUram, vaktrendo mukhacandramasi, mandahAsaM manAmhasitam, dhanajaghanataTe sthUlanitambagrAnte, dhArmatoyapracAraM svedajalasaMcAram, citte manasi, hIrlajjA bhItirbhayaM modo harSaH adbhutaM vismayaH, eta eva rasAstanmayatAM tadrUpatAm, aGge dehe, mArasantApaM madanadAham, ca, babhAra dadhAra / sragdharAcchandaH // 28 // tadanviti tadanu tadanantaram, pArzvataH samIpe, vRddhaM dvijasthaviram, asamIcyAnavalokya, nirargalena niSpratibandhena bolena lajjayA tarale capale nayane yasyAstAm, brIDabrIlAdizabdayoyathecchaM prayujyante / tathAhi 'gnnddussgrjbhujjaagrhaarkiiljvaalaajhttaarbhsvrtkgrddhshRnggaaH| brIDAdayazca varaTazca varATakazca utkaNThabANakarakAzca samAvayAca' / iti strIpuMliGga kathane rbhsH| namitavadanAM namravaktrAm, tAM suramaJjarIm, jIvandharaH, tatkSaNaM tatkAlam, AliGgaya samAzliSya, kapole gaNDe, paricumbya paritazcumbanaM vidhAya, nijAkaM svakIyotsaGgam, AropyAdhiSTApya, cATuvacanaparipATIbhiH priyavAkparamparAbhiH, cUrNavAsAdikathAbhizca caturthalambavarNitacUrNAmodAdicarcAbhizva, prIteH premNaH, parAmantimAm, kASTAmavadhim, prApayAmAsa lambhayAmAsa / vikacakusumatalpa iti-vikacakusumAnAM prasphuTitapuSpANAM talpe zayane, zayAnaH zayanaM kurvANaH, vRddharUpaH sthaviraveSaH, jIvandharaH, padayugalIsaMvAhaM caraNayugasaMmardanam, kuru vidhehi, iti, tAM suramaJjarIm, abravIt jagAda / atha ca, hRdi cetasi, vilasitarAgAM prakaTitaprItim, tathA tAdRzAm, drAk satvaram, kurvatI vidadhatIm, tAM suramaJjarIm, vIcya vilokya, sahacarakulaM mitrasamUhaH, hRSTaM praharSopetaM sat, etaM svAminam, tuSTAva stauti sma / mAlinIcchandaH // 26 // tatazcanturantayAnamiti-tatastadanantaram, suramAryAm, caturantayAnaM zivikAvAhanam, Aruhya samadhiSThAya, sakhIbhirAlobhiH, saha sArdham, nijamandirAntaraM svakIyabhavanAbhyantaram, praviSTAyAM kRtapravezAyAM sanyAm, vayasyAjanamukhAdAlIjanavadanAdvidito jJAto vRttAntaH samAcAro yAbhyAM tau sumatikuberadattanAmadheyau, mAtApitarau, 'AnaRto dvandve' iti pUrvapadasyAnaG, tatkSaNakandalitAnandamantharau tatkAlAztapramodabhArau, santo, vivAhamaGgalaM pariNayotsavam, vistarayituM prapaJcayitum, ArabhetAm prakramaM cakratuH / tataH kuberadatteneti-tatastadanantaram, kauravo jIvandharaH, zubhasaMgate kalyANaprade, muhUrte samaye, kuberadattena etannAmnA vaizyapatinA, vizrANitAM pradattAm, varazroNI zreSThanitambAm, tAM suramaJjarImiti yAvat, kare pANI, jagrAha svIkRtavAn , pariNinAyeti yAvat // 30 //
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamo lambhaH bAlAM zambarazatruzAstrapadavIzAlA rasAmbhonidhe lA lAvyatamollasadagugamagIzIlA magalIgatim / nIlAmbhomhalocanAM zazila satkAlAM sumuktAvalI mAlAM tAM ramayannayaM smitamudhAlIlApadaM prApa saH // 31|| iti mahAkaviharicandraviracite zrImati jIvandhara campRkAvya surama jarIlambho nAma navamA lambhaH / bAlAmiti-padavyAM mArge vidyamAnA zAlA bhavanaM padavIzAlA, zambarazatruzAstrasya kAmazAstrasya padIzAlA tAm, rasa evAmbhonidhistasya snehamAgarasya, velAM tIrabhUmim, zlAvyatamamatizayena prazaMsanIyamullasacchobhamAnaM guNamaNIzIlaM zreSThaguNamayanisagoM yasyAstAm, marAlIgati haMsagamanAm, nIlAmbhoruhalocanA nIlotpalanayanAm, zazIva candra iva lasacchobhamAnaH phAlo bhAlo yasyAratAm, suSTu muktAvalImAlA yasyAstAm, tAM pUrvoktAm, bAlAM suramaJjarIm, ramayan krIDayan , upabhuJjAna iti yAdata , so'yaM jIvandharaH, smitasudhAyA mandahasitapIyUpasya lIlApadaM krIDAsthAnam, prApa lebhe // 3 // _ iti mahAkaviharicandraviracite zrImati 'kaumudI' vyAkhyAdhare jIvandharacampUkAvye suramaJjarIlambho nAma navamo lambhaH / . COM an - :... .... -- .. " - - . - . . - -
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamo lambhaH tataH kurukumAraH suramaJjarIvadanAtkathaJcidudaJcitAnumatiH, tatsadanAnnirgatya sakalasahacaranikaraparimedurapArzvabhAgaH svakIyanikAyyamAsAdya, pitrorne trANi pIyUSAJjanairiva raJjayAmAsa / nataM pAdAmbhoje nayanasubhagaM vIkSya tanuja pariSvajya premNA zirasi punarAvAya ca muhuH / dazA pAyaM pAyaM tanayavadanAmbhoruhasudhAM zravobhyAM vAGmAdhvIM sukhamamitamAtenaturimau // 1 // vAcAmabhUmiM mudamAsasAda gandharvadattA tamimaM samIkSya / upAgataM gehamudArasattvamuvAca caivaM kamalAyatAkSI / / 2 // Aryaputra, sA khalu guNamAlA bhavadIyavirahAzuzukSaNikRzitatanulatA, kSaNe kSaNe tAmyati muhyati mUrcchati ca; atastAmambhoruhAkSI prathamataH sambhAvyAtrAgantumarhasIti / viveza guNamAlAyAstato gehaM kurUdvahaH / ekAnte tAM vilokyAyamAliliGga ca saMgataH // 3 // Aryaputra mannimittaM khalvetAvaddukhamanubhUtavAnasyato mandabhAgyAM mAM mA saMspRzeti saviSAdamukto tata iti-tatastadanantaram, kurukumAro jIvandharaH, suramaJjarIvadanAnnavoDhAvaktrAt , kathaJcitkenApi prakAreNa, udaJcitA prAptAnumatirAjJA yena sa tathAbhUtaH san , tasyAH suramaJjaryAH sadanAdbhavanAt, nirgatya niHsRtya, sakalasahacaranikaraNa nikhilamitramaNDalena parimeduro militaH pArzvabhAgaH samIpapradezo yasya tathAbhUtaH san , svakIyanikAyyaM nijaniketanam, AsAdya prApya, pitrormAtApitroH netrANi nayanAni, pIyUSAJjanairiva sudhAJjanairiva, raJjayAmAsa raJjayati sma rAgayuktAni cakAreti bhAvaH / nataM pAdAmbhoja iti-ayaJca iyaJcetImau mAtApitaro, pAdAmbhoje caraNakamale, nataM namram, nayanasubhagaM netrapriyam, tanuja putram, vIkSya samavalokya, preraNA prItyA, pariSvajya samAliGgaya, punaranantaram, muhurbhUyobhUyaH, zirasi mUrdhni, AghrAya ca ghrANaviSayIkRtya ca, tanayavadanAbhmoruhasudhAM putramukhakamalapIyUSam, dRzA dRSTyA, vAGmAdhvIM vacanamadhu, zravobhyAM zravaNAbhyAm, pAyaM pAyaM pItvA pItvA, amitamaparimitam, sukhaM zarma, aanenturvistaaryaamaastuH| zikhariNIcchandaH // 1 // vAcAmabhUmimiti-kamale ivAyate akSiNI yasyAH sA, gandharvadattA khacarendraputrI, gehaM gRham, upAgataM prAptam, udArasattvamutkRSTabalayuktam, tamimaM prasiddham, jIvandharam, samIcya dRSTvA, vAcAM vacanAnAm, abhUmimapAnam , mudamAnandam, AsasAda prApa, evaM vakSyamANaprakAreNa, uvAca ca jagAda ca // 2 // - khalu nizcayena, sA prasiddhA, guNamAlA bhavadvallabhA, bhavadIyavirahAzuzukSaNinA vadvirahAnalena kRzitA kSINA tanulatA zarIravallarI yasyAstathAbhUtA satI, kSaNe kSaNe pratisamayam, tAmyati duHkhIbhavati, muhyati mohaM karoti, mUrcchati ca mUrchA prApnoti ca / ataH kAraNat , tAM prasiddhAM, ambhoruhAkSI kamalalocanAm, prathamataH pUrvam, sambhAvya santoSya, atreha, Agantum arhasIti yogyo'sIti / vivezati-tatastadanantaram, kurUdvahaH satyandharasutaH, guNamAlAyA dvitIyapatnyAH , gehaM bhavanam, viveza pravizati sma, ekAnte rahasi, tAM guNamAlAm, vilokya dRSTvA, ayaM saMgataH saprAptaH san , AliliGga ca samAzleSaNaM cakAra ca // 3 // Aryaputra mannimittamiti-he Aryaputra he hRdayavallabha, mannimittaM matkAraNam, khalu nizcayena, etAvat iyatparimANam, duHkhamazarma, anubhUtavAnasi samanubabhUvitha, ato'smAtkAraNAt , mandabhAgyAmalSa
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamo lambhaH jIvandharaH, taruNi taruNAruNakiraNavikasadambujavadane bhavadIyapUrvakRtasukRtaprabhAvenaivaitAdRzaH saMvRtto'nyathA punarvahutaraduHkhamanubhaveyamiti tAM samAzvAsya, krameNa gandharvadattAnilayaM nijAlayaM cAgatya tatra mantravidAmagraNIrgandhokaTena sAkaM mantrayitvA, vayasyavalayavilasitapArzvabhAgo manojavagandharvavandhanena syandanena kAmanIyakasImAkozaM videhadezamazizriyat / . dharaNItilakAkhyayA pratItAM nagarI tatra jagAma kauravaH / adhitiSThati yAM svamAtulaH sa patigovindamahIpacandramAH // 4 // tAvadviditodantena govindamahIkAntena prazAsitapuruSapariSkRtAsu vikIrNavimalakusumakulasaugandhyasamAhUtapuSpandhayajhaGkArameduravividhavAdyaravamukharAsu dikSAparavazapaurajanasaMmardanivAraNapararAjacarakaracapalakanakavetralatAkAntivAlAtapazIlAsu hAgranibaddhapatAkApaTavitAnachatracAmarAdibhirnivAritadinakarakarajAlAsu pratolISu saMkrIDadbhiH zatAGgaiH pravizamAnaH velAtItavilokanakutUhalacandrazAlAsaMmilitalolAkSIjanakaTAkSakhelAkalitanIlotpalamAlAmAdadhAnAste jIvandharapuraHsarAH kumArAH krameNa rAjamandiramAvivizuH / tatra ca / sukRtAm, mAM guNamAlAm, mA saMspRza no spRSTAM kuru, iti, saviSAdaM sakhedaM yathA syAttathA, ukto niveditaH, jIvandharo jIvakaH, taruNAruNasya madhyAhnasUryasya kiraNamayUkhaivikasatprasphurad yadambujaM kamalaM tadvadanaM mukhaM yasyAstatsambuddhau he taruNAruNakiraNavikasadambujavadane, taruNi yuvati, bhavadIyaM tvadIyaM yatpUrvakRtasukRtaM purAvihitapuNyaM tasya prabhAveNaiva mAhAtmyenaiva, etAdRza IdRkprakAraH, saMvRtto bhUtaH, anyathA itarathA, punarbhUyaH, bahutaraduHkhaM vipulAsAtam, anubhaveyam, itIttham, tAM guNamAlAm, samAzvAsya sambodhya, krameNa kramazaH, gandharvadattAnilayaM khecarasutAsadanam, nijAlayaM svabhavanaJca, Agatya samenya, tatra svabhavane, mantravidAM mantrajJAnAm, agraNIH pradhAnaH, saH, gandhotkaTena vaizyezena, sAkaM sArdham, mantrayitvA vimarza kRtvA, vayasyavalayena mitrasamUhena vilasitaH zobhitaH pArzvabhAgo yasya tathAbhUtaH san , manojavasya mAnasarayasya gandharvasya hayasya bandhanaM nahanaM yasya tena, syandanena rathena, kAmanIyakasImAyAH saundaryAvadheH kozo nidhAnaM tam, videhadezaM videhajanapadam / azizriyat yati sma, tatra jagAmeti bhAvaH / dharaNItilakAkhyayeti-kauravo jIvandharaH, tatra videhadeze, dharaNItilakAkhyayA dharaNAtilaketi nAmnA, pratItAM prasiddhAma, tAM nagarI purIm, jagAma vavrAja, yAm, svamAtulaH svakIyamAmaH, saH prasiddhaH, patizcAsau govindamahIpacandramAzceti patigovindamahIpacandramAH svAmigovindarAjazreSThaH, adhitiSThati samadhivasati // 4 // tAvaditi-tAvat tAvatkAlaparyantam, viditodantena jJAtasamAcAreNa, govindamahIkAntena govindarAjena, prazAsitA AjJApitA ye puruSAstaH pariSkRtAH sahitAstAsu, vikrANAni yatra tatra prakSiptAni yAni vikacavimalakusumakulAni prasphuTitanirmalaprasUnasamUhAsteSAM saugandhyena saurabhyeNa samAhUtA AkAritA ye puSpandhayA bhramarAsteSAM jhaGkAreNa guJjanazabdena medurA militA ye vividhavAdyaravA naikavidhavAditrazabdAstairmukharAH zabdAyamAnAstAsu, iSTumicchA didRkSA tasyAH paravazA AyattA ye paurajanA nAgarikanarAsteSAM saMmardasya saMghAtasya nivAraNe nirAkaraNe parA lInA ye rAjacarA nRpatidUtAsteSAM karaistaizcapalAzcaJcalA yA kanakavetralatAH suvarNavetravallayastAsAM kAntibhirdIptibhirbAlAtapazIlAsu prAtaHkAlikalohitadharmayuktAsu, hAgreSu bhavanAgrabhAgeSu nibaddhA nisyUtA yAH patAkA vaijayantyastAsAM paTA vastrANAMti hAgranibaddhapatAkApaTAH, te ca vitAnAni collocAzca chatrANi cAtapavAraNAni ca cAmarANi ca prakIrNakAni ceti dvandvastAnyAdau yeSAM taiH, nivAritaM dUrIkRtaM dinakarakarajAlaM mArtaNDamarIcimaNDalaM yAsu tAsu, pratolISu rathyAsu, saMkrIDanizcalabhiH, zatAGga rathaiH, pravizamAnAH pravezaM kurvANAH, vilokanasya kutUhalamiti vilokanakutUhalaM darzanakautukam, velAtItaM nirmaryAdaM yad vilokanakutahalaM tena, candrazAlAsu bhavanoparibhAgeSu saMmilitAH samupasthitA ye lolAkSIjanA lalanAsamUhAsteSAM kaTAkSakhelAbhirapAGgasaMcAraiH kalitA samutpAditA
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 jIvandharacampUkAvye govinda bhUpatirimaM kuruvaMza ketu mAliGgaya modavivazaH sphuTaromaharSaH / ApRcchaca saukhyamakhilAMzca yathocitaM tAn saMmAnya sAdhu vidadhe vividhopacArAn // 5 // atha sacivakulena jIvandhareNa ca sahito govindmahIpatiH kuruvIraM paJcAnanacaJcadAsane kAThAGgAraM ca mRtyuvadane kadanena nidhatsurmantrazAlAmadhiSThito mitajanaparivRto'pi ratnabhittisaMkrAntapratimAbhiranekapuruSaparivRta iva zozubhyamAnaH saMmantrayitumArebhe / tato viditamedinIkamanabhAvakUlaGkaSA nayAmbunidhipAragA jagaduraJjasA mantriNaH / maha sa hi vaJcanAkalitacittavRttI ripuH pratArayitumadya no vinayapatrikAM prAhiNot // 6 // kadAcinmattadantAvalaH pATitAlAno nirmUlita nigalaH saMtubhitakaTakaH sakalabhaTaghaTAdurAsadaH satyandharavasundharApatimandiropakaNThasaJcAraH, kopAnnirgataM tamenamasmatprANAyamAnaM nihatya, nikhila - pauralokaM zokapArAvAre mAmakIrtipUre ca nimajjayAmAsa / yA nIlotpalamAlA kuvalayapaGktistAm, AdadhAnA dhRtavantaH, te pUrvoktAH, jIvandharapuraHsarA jIvakapramukhAH, kumArAH krameNa kramazaH, rAjamandiraM nRpendra niketanam, AvivizuH pravizanti sma / tatra ca rAjabhavane / govindabhUpatiriti-govinda mahArAjaH, imaM pUrvoktam, kuruvaMzaketuM jIvandharam, AliGgaya samAzlikSya, modavivaza harSaparavazaH, sphuTaromaharSaH prakaTitaromAJcaH san saukhyaM kuzalam, ApRcchca samantAt pRSTvA, akhilAn samagrAn, tAn kumArAn, yathocitaM yathAyogyaM yathA syAttathA, saMmAnya satkRtya, sAdhu suSThu yathA syAttathA, vividhopacArAn naika vidhasatkArAn, vidadhe cakre // 5 // atha sacivakuleneti - athopacArAnantaram, sacivakulena mantrisamUhena, jIvandhareNa svakIyabhAgineyena ca sahito yuktaH, govinda mahIpatirvidehadharAvallabhaH kuruvIraM jIvandharam, paJcAnanaiH siMhaizcaJcacchobhamAnaM yadAsanaM viSTaraM tasmin kASThAGgAraJca satyandharanRpatighAtakaJca, mRtyuvadane yamavaktre, samareNa, nidhAtumicchunidhitsuH, mantrazAlAM mantrAgAram adhiSTitastatra sthitaH san mitajanairalpanaH parivRto'pi parIno'pi ratnabhittiSu maNikuDyeSu saMkrAntAH pratiphalitA yAH pratimAH pratikRtayastAbhiH, aneka puruSaparivRtanAnAjanaparIta iva, zozubhyamAno'tizayena bhrAjamAnaH san saMmantrayituM guptamantraNAM kartum, Arebhe tatparo babhUva / tato viditamedinIti - tatastadanantaram, viditA jJAtA medinIkamanasya rAjJo bhAvakUlaGkaSAbhiprAyataraGgiNI yaiste, naya evAmbunidhiriti nayAmbunidhirnItipArAvArastasya pAraM gacchantIti nayAmbunidhipAragAH mantriNaH sacitrAH, aJjasA yAthArthyena, jagaduH kathayAmAsuH, he mahIza he nRpAla, vaJcanAkalitA pratAraNAyutA cittavRttirmanovRttiryasya tathAbhUtaH sa ripuH kASTAGgAraH, hi nizcayena, no'smAn pratArayituM chalayitum, adAnIm, vinayapatrikAM namratAsUcakadalam, prAhiNot preSitavAn | pRthvIcchandaH ||6|| " kadAciditi-- kadAcijAtucit, pATitAlAna unmUlitabandhanastambhaH, nirmUlita nigalo dUrIkRtanigaDaH, saMkSubhitakaTakaH saJcalitasainyaH sakalabhaTaghaTayA nikhilayoddhasamUhena durAsado dhartumazakyaH, satyandharavasundharApateH satyandharabhUpAlasya mandiropakaNThe bhavanasamIpe saMcAro gamanaM yasya tathAbhUtaH, mattadantAvalo mattagajendraH, kopAtkrodhAt nirgataM bhavanAd bahiryAtam, asmatprANAyamAnaM matprANavadAcarantam, enaM taM prasiddham, satyantaravasudhAramaNam, nihatya mArayitvA nikhilapauralokaM sakalanAgarikajanam, zokapArAvAre viSAdasAgare, mAM kASThAGgAraJca, akIrtipUre 'satyandharo'nena mArita' iti duryazasi, nimajjayAmAsa nimagnaM cakAra /
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ 173 dazamo lambhaH aghena mayi vistRtAM milaDhakIrtimetAM bhavAn prabhAkara ivAmbujAkaravare himAnI tatAm / vinAzayitumarhati kSitipate dayAvAridhe tataHpuramupAgato mama ca mitratAM lAlaya / / 7 / / iti zAtravasandezamAkarNya kandalitamandahAsA govindamahIpati vandharavadanAravindanartitanayanakhaJjanI vabhUva / nRpa mAtula niHzada madbhujoSmA nirngkushH| ___ imaM na sahate zatru tatkAlastu pratIkSyate / / 8 / / iti kuruvIravacanacAturInizamanadhIradhIramanA dharApatizcaturaGgavalena rAjapurIM prati gamanaM tatra nijanandinIsvayaMvaratatanaM' nAnAdezanarapatisaMmelanamarAtinidhanaM ca nizcitya kASThAGgAreNa saMjAtasakhyaM prakhyApayanDiNDimaM santADayAmAsa / calantamiva sAgaraM nijavalaM narANAM pati vilokya sa samAdizannikhilataH prayANodyamam / cakAra ca jinezinaH padapayojapUjAM mudA vahUni kutukAnvitaH sapadi pAtradAnAni ca / / 6 / / adhena mayIti-he dayAvAridhe he kRpAvAra, he kSitipate he rAjan , bhavAn , ambujAkaravare kamalAkarazreSTe, tatAM vyAptAm, himAnIM himasamUham, prabhAkara iva sUrya iva, adhena pApena, mayi kASTAGgAre, vistRtAM vitatAm, etAM mayAnubhUyamAnAm, miladakIrti prApyamANaduryazaH, vinAzayituM dUrIkartum, arhati yogyo'sti, yataH, tatastasmAtkAraNAt, puraM rAjapuranagaram, upAgataH prAptaH san , mama mitratAM ca sauhArdaJca, lAlaya pAlaya / maitrI rakSituM mannagarImAgatya tadapavAdo dUrIkriyatAmiti bhAvaH / pRthvIcchandaH // 7 // iti zAtravasaMdezamAkaryeti-itAntham, zatrureva zAtravastasya sandezastam, athavA zatrorayaM zAtravaH sa cAsau sandezazceti taM zAtravasandezaM ripuvAcikam, AkarNya nizamya, kandalito to mandahAso mandahasitaM yena saH, govindamahIpatiH, jIvandharasya vadanAravinde lapanapane nartitau saMcArito nayanakhaJjanau netrakhaJjarITau yasya tathAbhUto babhUva / nRpa mAtuleti-he nRpa he rAjan, he mAtula he mAtRbhrAtaH, niraGkuzo niSpratibandhaH, madbhujoSmA madvAhanidAghatA, imametam, zatru sapannam, na sahate na titikSati, tu kintu, tatkAlastasya mR samayo vA, pratIcyate'pecyate // 8 // iti kuruvIravacaneti-ityevam, kuruvIrasya jIvandharasya vacanacAturyA vAgdakSatAyA nizamane samAkarNane dhIrbuddhiryasya tathAbhUtaH, adhIraM kSubhitaM mano hRdayaM yasya tathAbhUtaH, dharApati? vindabhUpAlaH, caturaGgabalena caturaGgasainyena, rAjapurIM prati hemAnandajanapadarAjadhAnI prati, gamanaM prayANam, tatra rAjapuryAm, nijanandinyAH svasutAyAH svayaMvaratatanaM svayaMvaravistAram, nAnAdezanarapatInAM naikajanapadarAjAnAM saMmelanaM samupasthApanam, arAtinidhanaM kASThAGgArahatizca, nizcitya samavadhArya, kASTAGgAreNa saha, saMjAtasakhyaM samutpannasauhArdam, prakhyApayan prathayan , DiNDima bherIm, santADayAmAsa samantAttADayati sma / calantamiva sAgaramiti-nikhilataH samantataH, calantaM kSubhyantam, sAgaramiva samudramiva, nijabalaM svasainyam, vilokya dRSTvA, prayANodyamaM prasthAnopakramam, samAdizan samAjJApayan , narANAM patigovindanarendraH, mudA harpaNa, jinezino jinendradevasya, padapayojayozcaraNAkamalayoH pUjA saparyA tAm, kunukAnvitaH kautukakalitaH san , sapadi jhaTiti, bahUni bhRyAsi, pAtradAnAni ca yogyamanujebhyo vihApitAni ca, cakAra vidadhe / pRthvIcchandaH // 6 // 1 tananaM b0|
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvye zubhe lagne dhIrastadanu vicacAla kSitipatI rathArUDho jIvandharamukhakumAraiH parivRtaH / vidUre sainyezAH praNatazirasastaM parigatAH purastAttatsainyaM mukulitadharAbhogamagamat // 10 // tadA bherIghoSairhayanicayaheSApaTuravai / . rathAnAM cItkArairmadagajaghaTAbRMhitabharaiH / jagatsarvaM tUrNa sthagitamabhavadbhAskararatho "rathairIAvezAdiva sa pihito reNunikaraiH // 11 // tadAnIM dhavalAtapatraDiNDIravicitrA raGganturaGgamataraGgasaMgatA mattadvipapRthuyAdaHkulakalitA vilolAsilatAmatsyavrAtaparivRtA tadvAhinI vAhinIva prajavaM nirjagAma / calati nikhile sainye yadreNapuJjamajambhata prasRtamamitaM vyomni sphArebhayUthamadAmbubhiH / tadidamagamacchAnti zuNDodgatairjalazIkarai heyamukhagalallAlAmAlAjAlaizca samantataH / / 12 / / tadanu durAsadamadAkulatayA IpadAmIlitalocanairdaNDakoTiniSaNNazuNDAdaNDairubhayapAAMva zubhe lagna iti-tadanu tadanantaran, dhIro gabhIraH, rathArUDhaH syandanasthitaH, jIvandharamukhakumAraijarjIvakapramukhakumAraiH, parivRtaH paryAgataH, kSitipatI rAjA, zubhe uttame, lagne samaye, vicacAla calati sma, praNatA ziraso vinatamUrdhAnaH, sainyezAH senApatayaH, vidUre kiJcidre, taM nRpam, parigatAH parItya jagmuH, purastAda, tatsainyaM tadvalam, mukulitaH saMkocito dharAbhogo vasundharAvistAro yena tathAbhUtaM sat, agamat jagAma / zikhariNIcchandaH // 10 // tadA bherIghoSairiti tadA govindabhUpAlasaMprayANakAle, hayanicayasya vAjivRndasya hepApaTuravaiheSaNoccazabdaiH, rathAnAM zatAGgAnAm, cItkArairavyaktazabdavizeSaiH, madenopalakSitA gajaghaTeti madagajaghaTA madonmattahastipaGktistasyA hitabharA garjitasamUhAstaiH, sarva nikhilam, jagadbhuvanam, tUrNaM zIghram, sthagitaM samAcchAditam, abhavad babhUva, sa prasiddhaH, bhAskararathaH sUryasyandanam, ISyAvezAdiva mAtsaryAvezAdiva, rathaiH syandanaH, reNunikaraiyUM lisamUhaiH, pihitaH samAcchAditaH / utprekSA / zikhariNIvRttam // 11 // __ tadAnImiti-tadAnIM tasmin kAle, dhavalAtapatrANyeva zvetacchatrANyeva DiNDIrAH phenAstaivicitrA vilakSaNA, raGganturaGgamA eva caladazvA eva taraGgA bhaGgAstaiH saMgatA sahitA, mattadvipA eva mattagajA eva pRthuyAdAMsi sthUlajalajantavasteSAM kulena samUhena kalitA yuktA, vilolAsilatA eva caJcalakRpANavallayaM eva matsyavrAtA makarasamUhAstaiH parivRtA parItA, tadvAhinI tatpRtanA, vAhinIva saridiva, prajavaM prakRSTavegasahitaM yathA syAtathA, nirjagAma nishckraam| calati nikhila iti-nikhile samagre, sainye'nIke, calati gacchati, sati, vyomni nabhasi, sphArANi pracurANiM yAnIbhayUthasya hastisamUhasya madAmbUni dAnavArINi taiH, prasRtaM vyAptam, amitaM parimANAtItam, yad reNupujhaM dhUlisamUhaH, ajRmbhata vardhate sma, tadidaM reNupujjam, zuNDodgatairgajakarasamucchalitaiH, jalazIkarairvArikaNaiH, hayamukhebhyo vAjivadanebhyo galantyo niHsarantyo yA lAlAmAlA lAlAsamUhAstAsAM jalaizca nIraizca, samantataH paritaH, zAnti samAptim, agamatprApat / hariNIcchandaH // 12 // tadanviti tadanu tadanantaram, durAsado duSprApyo yo mado dAnaM tenAkulA vyagrAsteSAM bhAvastattA tayA, ISad manAga AmIlitAni mudritAni locanAni nayanAni yeSAM taiH, dantakoTyAM radanAgrabhAge niSaNNAH sthApitAH zuNDAdaNDAH karadaNDA yeSAM taiH, ubhayapAvilambitau pArzvadvayatraMsamAnau varNakambalau raktakuthapaTau
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamo lambhaH 175 lamvitavarNakambalatayA gairikadhAtusAndrAna girIndrAMstulayadbhiH karNAntAvalambikanakAGkuzatayA kRtakarNapUrairiva jaGgamairiva kulAcalaiH saMkhyAtItairdantAvalegakrAntasakaladizAvakAzama: mukhabhAgakalitakanakakhalinaiH saMmukhAgatamAkAzamApivadbhiriva calAcaloSTapuTarmuhurmuhuH kampitIdararandhreNa paripUritabhuvanodareNa hepAravega vegagarvadhUrvahaM garutmantaM nirbhayadbhiriva sAdijanakRtajavanirodhakrodhadhurghagayamANaghoNaiH parisphuratprAthapuTena pade pade muktapUtkAraNa javanipItamanilamiva nAsikAvivareNodvamadbhirmUrtimadbhiriva rahaHsamUhagandharva bandhuram , sadAnitaghaNTAghaNaghaNAtkAramukharaizcakracaNNakSoNItalaH syandanaiH parizobhitama, bhiNDipAlamaNDalArapaTTasaparazvadhadrughaNapramukhAyudhadhAriNA pAdAtena sanAtham ; mAyUrAtapatrasahasAndhIkRtASTadiGmukhamanIkaM purodhAya, kaizcitprayANeovindarAjaH vacana rAjapurI nikaSA nipasAda / tadanu viditavArto mAyayA'sau kRtanno dadhadiva bahu sakhyaM prAhiNotprAbhRtAni / ayamapi narapAlo lAlayaMstAni sadya stadatizayitametatprepayAmAsa tasmai // 13 // yeSAM teSAM bhAvastattA tayA, gairikadhAtubhirlo hitamRttikAvizeSaiH sAndrA niviDAstAn , girIndrAn mahAparvatAn tulayanirupaminvadbhiH, karNAntAvalambinaH zravaNasamIpAvalambinaH kanakAGkuzAH suvarNAGkuzA yeSAM teSAM bhAvastattA tayA, kRtakarNapUrairiva dhRtakarNAbharaNe riva, jaGgamaigatizIlaH, kulAcalairiva kulaparvatairiva, saMkhyAtItairasaMkhyaiH, dantAvaleha~ stibhiH, AkrAnto vyAptaH sakaladizAvakAzo nikhilakASTAntarAlaM yena tat, mukhabhAgevadanapradeze kalito dhRtaH kanakakhalinaH suvarNakavikA yeSAM taiH, saMmukhAgataM purastAtyAptam, AkAzaM gaganam, Apibadbhiriva dhayadbhiriva, calAcaloSTapuTairaticapaladazanacchadapuTaH, muhurmuhurbhUyobhUyaH kampitodararandhreNa vepitajaTharavivaraNa, paripUritaM sambharitaM bhavanodaraM jaganmadhyaM yena tena, hepAraveNa heSaNazabdena, vegagarvadhUrvahaM rayAhaGkArabhAradhAriNam, garumantaM garuDam, nirbhayadbhiriva tiraskurvadbhiriva, sAdijanarArohipuruSaH kRto vihito yo javananirodho vegapratibandhastena samunpanno yaH krodhaH kopastena ghughurAyamANA avyaktazabdavizeSa kurvANA ghoNA nAsA yeSAM taiH, parisphuratprothapuTena prakampamAnaghrANAgrabhAgena, pade pade pratipadamiti yAvat , muktapUtkAreNa prakaTitapUtkAradhvaninA, nAsikAvivareNa ghrANarandhraNa, javanipItaM vegagRhItam, anilaM pavanam, udvamadbhiriva prakaTayadbhiriva, mUrtimadbhiH zarIradhAribhiH, raMhaHsamUhairiva vegakalApariva, gandharvA haiH 'vAjivAhAvaMgandharvahayasaindhavasaptayaH' ityamaraH, bandhuraM manoharam, atidUronnatA atidUrotkSiptA ye patAkApaTA vaijayantIvastrANi vaistirohitaH pihito ravirathaH sUryasyandanaM yastaiH, sainyameva sAgaraH sainyasAgaraH pRtanApArAvArastasyAvartAyamAnairambhasAMbhramairivAcarabhiH, sandAnitA baddhA yA ghaNTAstAsAM ghaNaghaNAtkAreNAvyaktazabdavizeSeNa mukharairvAcAlaH, cakre rathAGgaH kSuNNaM cUrNIkRtaM kSoNItalaM mahItalaM yastaiH, syandanaH zatAGgaH, parizobhitaM samudbhAsitam, bhinDipAlazca sRgazca maNDalAyazca kRpANazca, paTTisazca zastravizeSazca parazvadhazca kuThArazca, drughaNazca mudgarazceti bhiNDipAlamaNDalAmapaTTisaparazvadhadrughaNAH te pramukhAH pradhAnA yeSu tathAbhUtAni yAnyAyudhAni zastrANi teSAM dhAriNA dhArakeNa, padAtena padAtisamUhena, sanAthaM sahitam, mAyUrANi zikhaNDipicchanirmitAni yAnyAtapatrasahasrANi chatrasahasrANi tairandhIkRtAni zyAmIkRtAnyaSTadiGmukhAni yena tathAbhUtam, anIkaM sainyam, purodhAya purastAt kRtvA, kaizcitkatipayaiH, prayANaH prasthAnaH govindarAjo videhavasudhAramaNaH, rAjapurI nikaSA rAjapuryAH samIpe, 'abhitaHparitaHsamayA nikaSAhApratiyoge'pi' iti dvitIyA, kvacana kutrApi sthAne, niSasAda niSaNNo babhUva / tadanu viditavAta iti-tadanu tadanantaram, viditA vArtA yasya sa jJAtasamAcAraH, asau kRtaghnaH kASTAGgAraH, mAyayA chalena, bahu prabhUtam, sakhyaM maitrIm, dadhadiva binadiva, prAbhRtAni samupAyanAni, prAhiNot preSayAmAsa / tAni prAmRtAni, lAlayan svIkurvan , ayameSaH, narapAlo'pi govindabhUpAlo'pi,
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvye tataH kASTAGgAreNa nijabalazavalenAbhyAgatya bahudhA sammAnito govindamahIpatiH, rAjarAjapurInikAzAM rAjapurIM pravizya, tatra vividharatnacayavicitrasvayaMvarazAlAM parikalpya, varAhatrayazobhitacandrakayAtrabhedaM kanyAzulkatayA sakaladezeSu ghopayAmAsa / / paraHsahasraM prathitA mahIpAH prApustadA tAM nagarI gariSThAm / bherIravAlolasamastalokAH senArajobhiH pihitAbhrabhAgAH / / 14 / / svayaMvaragRhe tatra mahIzAH sAnuyAyinaH / maJceSu militA meruzRGgeSviva surezvarAH / / 15 / / tatra madhyanibaddhasaMbhramadyantrabhedinamatimAnamahimAnaM yuvAnamasmannandinI zazikaleva pradopaM zacIdevIva purandaramalaMkariSyatIti govindarAjena kAritamArAvaM nizamyAhamahamikayA calitena, vakSaHsthalavilasitapATIrapaGkasaMgatakuGkamasthAsakarajaHpuJjapiJjaritadazadizena, AkSepaDolAyamAnamuktAkalApena calitanavamAlikoDDInabhRGgasaGghasaMstUyamAnayazovibhavena, ardhAvalambitakarNapUracumvyamAnagaNDasthalena rAjakena svayaMvaramaNDapaM svayamuccalitamivAbhavat / tasmai kASTAGgArAya, sadyo jhaTiti, tadatizayitaM kASTAGgAraprahitaprAbhRtebhyo'pi samunkRSTam, etat prAbhRtam, preSayAmAsa prajighAya / mAlinIvRttam // 13 // tataH kASThAGgAreNeti-tatastadanantaram, nijabalena svakIyasainyena zabalazcitritastena, kASTAGgAreNa kRtaghnena, abhyAgatya sammukhamAgatya, bahudhA naikadhA, saMmAnitaH samAdRtaH, govindamahIpatirvidehAdhIzaH, rAjarAjasya kuberasya purI nagarI rAjarAjapurI tasyA nikAzA sadRzI tAm alakAsaMnibhAma, rAjapurI hemAGgadaviSayarAjadhAnIm, pravizya pravezaM vidhAya, tatra puryAm, vividharatnacayanakaprakAramaNimaNDalairvicitrA vismayakarI yA svayaMrazAlA svayaMvarasabhA tAm, parikalpya kArayitvA, vArAhatrayeNa kRtrimasUkaratritayena zobhitaM samalaGkRtaM yaccandrakayantraM candrakavedhayantraM tasya bhedaM vidAraNam, kanyAzulkatayA svasutAzulkatvena, sakaladezeSu nikhilajanapadeSu, ghoSayAmAsa DiNDimadhvaninA prakaTayAmAsa / paraH sahasramiti-bherIraveNa dundubhinAdenAlokAH calA: satRSNA vA samastalokA nikhilanarA yaiste, 'lolazcalasatRSNayoH' ityamaraH, senArajobhiH pRtanAparAgaiH, pihitaH samAcchAdito'bhrabhAgo gaganapradezo yaiste, prathitAH prasiddhAH, paraHsahasraM sahasrAdapyadhikAH, mahIpA rAjAnaH, tadA tasmin kAle, gariSTAM zreSThAm, tAM nagarI rAjapurIm, prApuH prAptavantaH, tatra samAjagmuriti yAvat / upajAtivRttam // 14 // svayaMvaragRha iti-meruzRGgaSu surAdrizikhareSu, surezvarA iva devendrA iva, sAnuyAyinaH mAnucarAH, mahIzA rAjAnaH, tatra tasmin , svayaMvaragRhe svayaMvarazAlAyAm, maJceSu paryaGkeSu, militAH saMgatAH babhUvuriti zeSaH // 15 // tatra madhyanivaddheti-tatra svayaMvaragRhe, madhyanibaddhamantaHsthApitaM saMbhramacca pUrNamAnaM ca yadyantraM tad bhinattItyevaM zIlam, atimAno lokottaro mahimA prabhAvo yasya tathAbhUtam, yuvAnaM taruNam, asmannandinI manputrI, pradoSaM rajanImukham, zazikaleva candrakaleva, purandaraM zakram, zacIdevIva pulomajeva, alaGkariSyati zobhayiSyati, ityevam, govindarAjena govindabhUpAlena, kAritaM vidhApitam, ArAvaM ghoSaNAm, nizamya samAkarNya, ahamahamikayA'haMpUrvabhAvena, calitena svasthAnAtprayAtena, vakSaHsthaleSu bAhumadhyasthaleSu vilasitAH zobhitA ye pArTIrapaGkasaMgatakuGkumasthAsakAzcandanadravayuktaghusaNatilakAsteSAM rajaHpunjena parAgasamUhena piJjaritAH piGgalavarNIkRtA daza dizA daza kASTA yena tena, AkSepeNa prakampena DolAyamAna AndolikAvadAcaran muktAkalApo mauktikasraka yasya tena, calitAbhyo navamAlikAbhyo nUtanasragbhya uDDInA utpatitA ye bhRGgasaGghAH SaTpadasamUhAstaiH saMstUyamAnAH sannUyamAnA vibhavA aizvaryANi yasya tena, ardhAvalambitena manAk samAnena karNapUreNa karNAbharaNena cumbyamAnaM gaNDasthalaM kapolabhAgo yasya tena, rAjakena rAjakumArasamUhena, svayaMvaramaNDapaM svayaMvarabhavanam, svayaM svataH, uccalitamiva samudgacchadiva, abhavat babhUva / 1 saMbhramasaMtata b.|
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamo lambhaH barAhyantramabhito dharAdhIzAzcakAzire / kulAdri paritaH kIrNAH zilAkhaNDalavA iva / / 16 // tatazca magadhAdhipe viditazaktilope bhRzaM kaliGganaranAyake viSayamaspRzatsAyake / nRpe ca vinatApuro nihitalakSyadhUlIhare zaravyacalanodare prathitapIr3hanAdhIzvare / / 16 / / ayodhyAbhUpAle bhuvi patati dhairyeNa vikale tathAvantInAthe vitathabhujazaurye mitakathe / nRpepvanyeSvevaM kuvalayadRzAM hAsavipaye dhvayaM kASThAGgAraH kutukavazacinaH pracalitaH / / 18 / / tadanu kASTAGgAro darpadurlalitAkAraH kalabhanibhacAraH, tadyantrAdhobhAgabhramacakre pAdaM nidhAya pAravazyena bhuvi patitaH, kSitipativalayasya kamalAkSIjanasya ca hAsyavadAnyo vabhRva / kumAre'smindhIre sahacaraghaTAmadhyalasite ___ yathA prodyattArAgaNaparivRte zItakirage / tadAnI govindakSitipatiradAdRSTimadhikA __mudasthAt so'pyepa smitavizadavaktraH kuruvaraH / / 16 // varAhayantramabhita iti-varAhayantraM yantravizeSam, abhitaH paritaH, dharAdhIzA rAjAnaH, kulAhiM kulAcalam, paritaH samantAt, kIrNAH vyAptAH, zilAkhaNDalavA dRpacchakalAMzA iva, cakAzire zuzubhire / / 16 // tatazceti-tatazca tadanantaraJca, magadhAdhipe magadhezvare, bhRzamatyartham, viditaH prajJAtaH zaktilopo'sAmarthya yasya tathAbhUte, kaliGganaranAyake, kaliGgabhUpAle, viSayaM zaravyam, aspRzan sparzamakurvan sAyako bANo yasya tathAbhUte, vinatApura etannAmanagarasya, nRpe ca rAjani ca, nihitaM dhRtaM yallacyaM zaravyaM tasya dhUlIhare rajohare na tu ghAtake, prathitapaudanAdhIzvare prakhyAtapodanapurAdhipe, zaravyacalanaM lakSyabhraMzakamudaraM yasya tathAbhUte sati, atra sarvatra 'yasya ca bhAve bhAvalakSaNam' iti saptamI, agrazlokena sambandhaH / pRthviicchndH|| 17 // ayodhyAbhUpAla iti-dhairyeNa sthairyeNa, vikale zUnye, ayodhyAbhUpAle sAketAdhipe, bhuvi pRthivyAm, patati skhalati, sati, tathA tenaiva prakAreNa, avantInAthe'vantIdezAdhipe, vitathaM vyartha bhujazaurya bAhuparAkramo yasya tathAbhUte, mitakathe'lpabhASaNe ca sati, evamanena prakAreNa, anyeSvapi nRpeSu rAjasu, kuvalayadRzAM nIlotpalalocanAnAm, hAsaviSayeSu hAsyasthAneSu satsu, kutukavazaM kautUhalAyattaM cittaM yasya tathAbhUtaH, kASTAGgAro rAjaghaH, pracalito varAhayantraM bhettu pracalitavAn // 18 // tadanviti-tadanu tadanantaraM darpaNa garveNa durlalito viSama AkAraH saMsthAnaM yasya tathAbhUtaH, kalabhanibhacAro gajazAvakasadRzagamanaH, kASTAGgAraH kRtannaH, tadyantrasya pUrvoktavarAhatrayopalakSitayantrasyAdhobhAge nimnapradeze, bhramaccakre ghUrNamAnarathAGge, pAdaM caraNam, nidhAya nikSipya, pAravazyena pAratantryeNa, bhuvi pRthivyAm, patito bhraSTaH san , kSitipativalayasya rAjasamUhasya, kamalAkSIjanasya ca lalanAsamUhasya ca, hAsyavadAnyo hasitodAraH, babhUva / taM patitaM dRSTvA sarve hasanti smeti bhAvaH / kumAre'sminniti tadAnIM tasmin kAle, govindakSitipatirgovindamahArAjaH, prodyattArAgaNena samudIyamAnanakSatranicayena parivRte parIte, zItakiraNe candramasi, yathA, dhIre gambhIre, sahacaraghaTAyA mitramaNDalasya madhye'ntarlasitaH zobhitastasmin , asmin kumAre jIvandhare, adhikAM vipulAm, dRSTi zam, adAt dattavAn , smitena mandahasitena vizadaM dhavalaM vaktraM vadanaM yasya tathAbhUtaH, sa eSa lokottarakauzalaniketanIbhataH, kuruvaro'pi jIvandharo'pi udasthAt udatiSThat 'TA gatinivRttau' ityasya luGi rUpam 'gAtisthAdhupAbhUbhyaH sicaH parasmaipadeSu' iti sico luk / zikhariNIcchandaH // 16 // 23
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampRkAdhye tadanu sarakhelaM bhuvi padAni nidadhAnaM jayalakSmInibandhananigalakaTakazaGkAvahamarakatAGgadazobhitaM saJcaraNasaJcalanmuktAdAmabAbhAsyamAnavakSaHsthalaM jIvandharamavalokya tatratyA evamevaM vidAmAsuH / kumAraM bhUpAlAH katicana vidurbhUpatilakaM pare mAkArasthagitamamaraM saMjagadire / sadehaM kandarpa kuvalayadRzo'vAdiSuramuM tathA kASTAGgArapramukhamahipA mRtyumavidan / / 20 / / evaM sarve vilokyamAno jIvandharo yantrasamIpamAsAdya vidyAjaladhisudhAkarazcandrakalAnukAridaMSTrAvirAjitavarAhayantraM ciraM vilokamAnastacchedanAvasaramIkSamANaH kSaNAdadhicakramutplutya sajjIkRtadhanuSTaGkArakampitavasudhAtalastadyantraM mahIbhujA darpa mAninAM khedaM govindapArthivasya zaGkA ca yugapaJcApasamAropitaropeNa vivyAdha / __AnandodriktahRdayo govindamahipastadA / rAjJAM dhuri jagAdoccaiH prAjJAnAmagraNIridam // 21 / / ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ tadanu sakhelamiti-tadanu tadanantaram, sakhelaM sakrIDaM yathA syAttathA, bhuvi mahyAm, padAni caraNAni, nidadhAnaM nikSipantam, jayalakSmyA vijayazriyA nibandhanAyAvarodhanAya yo nigalakaTako nigaDavalayastasya zaGkAvahaM saMzayotpAdakaM yanmarakatAGgandaM harinmaNimayakeyUraM tena zobhitaM samalaGkRtam, saJcaraNena sadgamanena saJcalat capalIbhavad yanmuktAdAma mauktikasraka tena bAbhAsyamAnamatizayena zobhamAnaM vakSaHsthalaM bAhumadhyaM yasya tathAbhUtam, jIvandharaM sAtyandharim, avalokya dRSTvA, tatratyA tatra sthitA janAH, evamevam inthamittham, vidAmAsurjajuH / kumAraM bhUpAlA iti-katicana ke'pi, bhUpAlA rAjAnaH, kumAraM jIvandharam, bhUpatilakaM nRpatizreSTham, vidurjajuH, pare'nye bhUpAlAH, mAkAreNa manujaveSeNa, sthagitaH pihitastam, amaraM nirjarasam, saMjadigare kathitavantaH, kuvalayadRzo nIlotpalalocanA lalanAH, amuM kumAram, sadehaM zarIrasahitam, kandarpa mInaketanam, avAdiSuragadiSuH, tathA kiJca, kASTAGgAraH kRtaghnaH pramukho mukho yeSu tathAbhUtAzca te mahipAzca rAjAnazceti kASTAGgArapramukhamahipAH mRtyuM yamam, avidan jajuH, atra 'avidan' iti prayogazcintyaH, 'sijabhyastavidibhyazca' ityanena jhasya jusAdeze 'aviduH' iti syAt / zikhariNIcchandaH // 20 // evaM sarvariti-evamanena prakAreNa savairnikhilaiH vilokyamAno dRzyamAnaH, vidyAjaladhisudhAkaro vidyArNavarajanIkaraH, jIvandharo jIvakaH, yantrasamIpaM varAhayantrAbhyarNam, AsAdya prApya, candrakalAnukAridaMSTrAbhyAM zazikalAsadRgdaMSTrAbhyAM virAjitaM zobhitaM yad-varAhayantraM tat , ciraM dIrghakAlaM yAvat , vilokamAnaH pazyan , tasya cchedanasyAvasaramiti tacchedanAvasaraM tadvarAhayantrabhedanakAlam, IkSamANo vilokamAnaH, kSaNAdalpakAlenaiva, cakra ityadhicakraM cakroparIti yAvat , utplutya samudtya, sajjIkRtaM sapratyaJcIkRtaM yaddhanuH kodaNDaM tasya TaGkAreNAvyaktadhvaninA kampitaM vepitaM vasudhAtalaM mahItalaM yena tathAbhUtaH san , tadyantraM pUrvoktavarAhayantram, mahIM bhUmi bhuJjanti rakSantIti mahIbhujasteSAm, dargA garvam, mAninAmahaGkAriNAma, khedaM dveSam 'khedo dveSo'paharSazca' iti dhanaJjayaH, govindapArthivasya svakIyamAtulasya, zaGkAM ca yantrabhedanavidagdho'yaM na veti sandehaJca, yugapadekakAlAvacchedena, cApe dhanuSi samAropito dhRto yo ropo bANastena, vivyAdha ciccheda / AnandodriktahRdaya iti tadA tasminkAle, prAjJAnAmavasarajJAnAm, agraNIH pradhAnaH, Anandena harSeNodriktaM sambhRtaM hRdayaM ceto yasya tathAbhUtaH, govindamahipo govindamahArAjaH, mahi-mahI-bhUmi-bhUmI, 1 mhipaatr|
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamo lambhaH dhIro vAridhimekhalAM vasumatI prAkpAlayAmAsa ya stasya zlAghyaguNasya mAnyayazasaH stydhrsyaatmjH| eSa dveSimahIpadAvadahanaH prakhyAtadorvikramaH ___zrImAna me bhaginIsuno vijayate vIrazriyA vallabhaH // 22 // vasudhAdhipA dhanupi pATavAttathA vapuSi sphuradvizadalakSaNAkSaNAt / kSitipAlasUnurayamityathAsmara navalokya taM lalitamabhyanandiSuH // 23 // evaMvidhagovindanarapativacanenAzanigarjanena bhujaga iva bhItamAnasavikAraH kASThAGgArI manasi cintAmevaM taraGgayAmAsa / satyandharasya sUnuzcedayaM hanta hatA vayam / jAgarUkA bhavantyasmin vIyazauyaparAkamAH // 24 // purAsmadIyAmAjJAM mAlAmiva zirasA samAdhAno mathano vaNikpAzamenaM kathamavadhIt / ataH sarvaH svArthaparoM loka iti satyametat / kiM vAsya mAtulaH samAhUtaH / dhiGmAM mUDhaparibRDha valli-vallI avani-avanItyAdayaH zabdA hasvadIrghAbhyAM yathecchaM prayujyante kavibhiH, rAjJAM bhUpAlAnAm, dhuri purastAt , UccairuccasvareNa, idaM vacyamANam, jagAda samuvAca // 23 // dhIro vAridhimekhalAmiti-prAk pUrvam, dhIro gambhIraH, yaH, vAridhireva mekhalA razanA asyAstAM samudrAntAmiti yAvat , vasumatI pRthivIm , pAlayAmAsa rarakSa, zlAghyAH prazaMsanIyA guNA yasya tasya, mAnyaM samAdaraNIyaM yazaH kIrtiryasya tasya, satyandharasya tannAmanarendrasya, AtmajaH putraH, dveSimahIpA eva pratyarthipArthivA eva dAvA vanAni teSAM dahano'nala : 'vane ca vanavahnau ca davo dAva iheSyate' iti vizvaH, prakhyAtaH prasiddho dovikramo bhujapauruSaM yasya tathAbhUtaH, zrImAn zobhAsampannaH, cIrazriyA vIralakSmyAH , vallabhaH svAmI, eSa sarveSAM bhavatAM purastAdAsInaH, me mama, bhaganIsutaH svasrIyaH, vijayate sarvotkarSaNa vartate / zArdUlavikrIDitacchandaH // 22 // vasudhAdhipA iti-atha govindabhUpoktyanantaram, vasudhAdhipA rAjAnaH, lalitaM manoharam, taM jIvandharam, avalokya dRSTvA, dhanuSi kodaNDe, tathA satyandharamahArAjasya yathAbhUttAdRzAt , pATavAccAturyAt , vapuSi dehe, sphuratprakAzamAnaM vizadaM nirmalaM yallakSaNaM cihna tasmAt , kSaNAdacireNa, ayameSaH, kSitipAlasya satyandharabhUpAlasya sUnuH putraH, itIttham, asmaran nidhyAyanti sma, lalitaM manoharaM taM putram, abhyanandiSurabhinanditavantaH / majubhASiNIvRttam // 33 // evaMvidheti-evaM vidhaM pUrvoktaprakAram yad govindanarapativacanaM govindabhUpAlavacastena, azanigarjanena vajragarjitena, bhujaga iva pannaga iva, bhItastrasto mAnasavikArazcetovikAro yasya tathAbhUtaH kASTAGgAraH, manasi cetasi, evaM vacayamANaprakArAma, cintAM tarkaparamparAm, taraGgayAmAsa vardhayamAsa / satyandharasya sUnuriti-ced yadi, ayameSaH, satyanvarasya mahArAjasya, sUnuH putraH, asti tahIti zeSaH, vayam, hatA naSTAH, hanteti khede, asmin narendranandane, vIrya ca zauryaM ca parAkramazceti vIryazauryaparAkramAH zaktisubhaTatvapauruSANi, jAgarUkA jAgRtizIlAH, bhavanti vidyante // 24 // purAsmadIyAmAjJAmiti-purA pUrvam, asmadIyAM mAmakInAm, AjJAmAdezam, mAlAmiva srajamiva, zirasA mUrnA, samAdadhAno dharan , mathana etannAmA macchyAlaH, enametam, vaNikpAzaM duSTava Nijam, kathaM kena prakAreNa, avadhIt jaghAna / ato'smAtkAraNAt , sarvo nikhilaH, loko janaH, svArthaparaH svaprayojanasAdhananipuNaH, ityetadAbhANakam, satyaM tathyam / asyaitasya, mAnulo mAmo govindamahIpAla iti yAvat , kiM vA kena kAraNena vA, samAhUtaH smaakaaritH| mUDhaparivRDhaM mUrkhasvAminam, ataeva, AtmavadhAya svavinA
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvye mAtmavadhAya kRtyotthApanamAcarantam / kiM kariSyati vA kiMkurvANarAjasandohena govindamahIpAlena kRtasAhAyyako'yaM samIrapuraskRta iva samIrasakhaH / __ iti cintAM kurvANaH kharvetaragarvavijRmbhitakrodhena tumulasamIkena kanyAmAhartumanA manAgitaravalamedureNa kSudrakSitIzanikaraNa sAkaM saMmantrayituM sa durmedhasAmagraNInijanivezamAviveza / parAzayavidA tataH kuruvareNa rAjJA sahA sthitena nayakovidAH sapadi sopadAH kecana / piturvipayasaMgatAnnarapatInprati prepitA stathA paricitAnnRpAnvizada patrikAbhiH saha // 25 // satyandharakSitipatevijayAmahiSyAM sajAta eSa khalu jIvakanAmadheyaH / daivAttadA virahitaH kuTilApitRbhyAM vaizyAdhipasya samavardhiSi mandire'ham / / 26 // ayaM kila durAcAraH kASThAGgAraH kASThAGgArAdivikrayeNa prANasandhAraNaM kurvANaH krameNa yuSmaduvIpatinA mantripadavImAropitastameva nihatavAniti viditameva hi bhavatAm / ato mama yathA so'yamucchedyo bhavatAmapi / zatrutvAdrAjaghatvAJca kRtannatvAddurAzayaH // 27 // zAya, kRtyotthApana kAryopasthApanam, AcarantaM kurvantam, mAm, dhik / vAthavA kikurvANaH kiGkarAyamANo rAjasandahI nRpatisamUho yasya tathAbhUtena, govindamahIpAlena govindabhabhujA, kRtaM sAhAyyakaM yasya vihitasAhAyyaH, ayaM jIvandharaH, samIrapuraskRto vAyUddIpitaH samIrasakha iva pAvaka iva, kiM kariSyati kiM vidhAsyati / iti cintAmiti-iti pUrvoktAm, cintAM nidhyAnam, kurvANo vidadhAnaH, kanyAM lakSmaNAm, AhanumanA AharaNodyuktaH durmedhasAM durbuddhInAm, agraNIragresaraH, sa kASTAGgAraH, kharvetarazcAsau garvazceti kharvetaragaryo dIrghAhaGkArastena vijambhito vardhitaH krodho ropo yasya tena, tumulaM bhayaGkaraM samIkaM yuddhaM yasya tena, manAgitarabalana dIrghasainyena meduro militastena, kSudrakSitIzAnAM tucchaprakRtikapArthivAnAM nikaraNa samUhena, sAkaM sArdham, samanvayitu guptamantraNAM kartum, nijanivezaM svaniketanam, Aviveza prAvizat / / parAzayavideti-tatastadanantaram, parAzayavidA parAbhiprAyajJena, rAjJA govindabhUpAlena, saha sArdham, Asthitena vidyamAnena, kuruvareNa jIvandhareNa, sapadi zIghram, nayakovidA nItinipuNAH, sopadAH sopAyanAH, kecana ke'pi puruSAH, pituH satyandharasya, viSayasaMgatAn dezasthitAn , narapatIn nRpAn , tathA kiJca, paricitAnabhijJAtAn , nRpAn bhUpAn , prati, vizadapatrikAbhiH spaSTodantadalaiH, saha sAkam, preSitAH prahitAH / pRthviichndH||25|| ___ satyandharakSitipateriti-khalu nizcayena, jIvakanAmadheyo jIvandharanAmnA vizrutaH, eSo'ham, satyandharakSitipateH satyandharamahIbhRtaH, vijayAmahipyAM vijayArAjyAm, saJjAtaH samutpannaH, tadA janmavelAyAm, kuTilAd vakrAtpratikUlAditi yAvat , daivAd bhAgyAt , pitRbhyAM mAtApitRbhyAm, virahito viyuktaH, san , vaizyAdhipasya gandhotkaTasya, mandire bhavane, samavadhiSi saMvRddho'bhUvam / vasantatilakAvRttam // 26 // ayaM kileti-ayaM kila epa kila, durAcAro durvRttaH, kASTAGgAra etannAmakRtaghnaH, kASThAGgArAdInAmiGgAlAdInAM vikrayeNa, prANasandhAraNaM jIvikAm, kurvANo vidadhAnaH, krameNa kramazaH, yuSmadurvIpatinA bhava dbhapAlena satyanvaramahArAjeneti yAvat , mantripadavIM sacivAspadam, Aropito'dhiSTApitaH, san , tameva bhUpAlameva, nihatavAn mArayAmAsa, iti hi bhavatAM yuSmAkam, viditameva jJAtameva / ato mameti-ato'smAtkAraNAt , so'yaM kRtaghnaziromaNiH, yathA yena prakAreNa, mama tatputrasya,
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamo lambhaH rasAtale vA vasudhAtale vA mahIdhare vA vipinAntare vaa| . tirohitazcedapi hanyate'sau tataH samAgacchata vAhinIbhiH // 28 / / saMdezamevaM kurukuJjarasya sAmantabhUpAH zirasA dadhAnAH / / satyandhare bhaktivazena nunnAH senAsametA militA babhUvuH // 26 // tAvannayavizAlo nAma kuruvIradUtaH, sacivavRddhasya nayapAragasya dharmadattasya niketane pravizya, tena viditodantena sandhAnAya narendramandiraM nIyamAnaH, tatra parimitainarapAlaiH parivRtam , anatidUrAvasthitena savinayamavanamitapUrvakAyena mathanena savisrambhamAlapantam , krodhakRzAnuvisphuranizvAsadhUmavivarNamuktAhAraM kASThAGgAramupajagAma / tatra dharmadatta evaM jagAda / jAnAti devaH sakalaM tathApi zrotavyavAcaH sacivA nRpeNa / nAkAdhirAjo'pi nirIkSyakRtyo bRhaspatervAgvisaraM zRNoti // 30 // idAnImudArasattvairgaruDavegagovindapallavavallabhaprabhRtibhiH khecarataditaramahIpAlanandADhya pramukhairmahAvIraiH sahacaraizca parivRtaH kalpAntajaladhiriva nirargalaprasaraH sakalajagatItalavikhyAtavIro jIvandharakumAraH kruddho yuddhAya baddhAdaro vartate / ucchedyo vinAzanIyaH, astIti zeSaH, tathA tena prakAreNa, zatrunvAdiputvAt , rAjaghatvAt nRpatighAtakatvAt , kRtaghnatvAccAkRtajJatvAcca, durAzayo duSTAbhiprAyaH, saH, bhavatAmapi yuSmAkamapi, ucchedyo'stIti sambandhI yojanIyaH // 27 // __rasAtale veti-asau kASTAGgAraH, rasAtale vA pAtAle vA, vasudhAtale vA bhRtale vA, mahaM dhare vA parvate vA, vipinAntare vA vanamadhye vA tirohito'ntarhitaH, cedapi yadyapi, bhavediti zeSaH, tathApi, hanyate mAryate, tataH kAraNAt , yUyaM, vAhinIbhiH pRtanAbhiH, saha, samAgacchata samAyAta // 28 // sandezamevamiti-evaM pUrvoktaprakAram, kutkuJjarasya jIvandharasya, sandezaM vAcikama, zirasA mUrnA, dadhAnA dharantaH, sAmantabhUpA maNDalezvarAH, satyandhare jIvandharajanake, bhaktivazena prItyatizayena, nunnAH preritAH, santaH, senAsametAH pRtanAyutAH, militAH saMgatAH, babhUvurAsan // 26 // tAvannayavizAlo nAmeti tAvat-yAvat sAmantabhUpAH samAgatAstAvat , nayavizAla eta nnAmadheyaH kuruvIradUto jIvandharasaMdezaharaH, saciveSu mantriSu vRddho jyeSThastasya, nayasya pAraM gacchatIti nayapAragastasya mahAnItijJasya, dharmadattasya tannAmAmAtyasya, nikatane bhavane, pravizya pravezaM kRtvA, viditodantena vijJAtasamAcAreNa, tena dharmadattena, sandhAnAya sandhi kartum, narendramandiraM kASThAGgAraniketanam, nIyamAnaH san , yApyamAnaH san , tatra narendramandire, parimitaiH katipayaiH, narapAle rAjabhiH, parivRtaM parItam, anatidUrAvasthitena nikaTasthitena, savinayaM vinayopetaM yathA syAttathA, avanamito nIcaiH kRtaH pUrvakAyaH pUrvazarIrabhAgo yasya tena, mathanena tannAmasvazyAlena savisrambhaM sapratyayaM yathA syAttathA, AlapantaM bhASamA m, krodhakRzAnoH kopavaizvAnarasya visphuranigacchanyo niHzvAsa evaM dhUmastena vivarNo malino muktAhAro mauktika dAma yasya tam, kASThAgAraM kRtaghnaziromaNim, upajagAma samupayAti sma / tatra dharmadattaH sacivavRddhaH, evamanena prakAreNa, jagAda provAca / jAnAtIti-yadyapi devo bhavAn , sakalaM kRtsnam, jAnAti budhyate, tathApi, nRpeNa rAjJA, sacivA mantriNaH, zrotavyA AkarNIyA vAk yeSAM tathAbhUtAH, santi, nirIcayaM kRtyaM kArya yasya tathAbhUtaH, nAkAdhirAjo'pi purandaro'pi, bRhaspatervAcaspateH, vAgvisaraM vacanasamUham, zRNoti samAkarNayati // 30 // idAnImiti-idAnIM sAmpratam, udArasattvairutkRSTaparAkramaH, garuDavegazca govindazca pallavavallabhazceti garuDavegagovindapallavavallabhAste prabhRti yeSAM taiH, khecarataditaramahIpAla vidyAdharataditarabhUpatibhiH, nandADhyapramukhanandAThyapradhAnaH, mahAvIrairmahAsubhaTaH, sahacaraizca vayasyaizva, parivRtaH pariveSTitaH, kalpAntajaladhiriva pralayapAthonidhiriva, nirargalaH svacchandaH prasaro yasya tathAbhUtaH, sakalajagAtale nikhilabhUmitale vikhyAta
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 jovandharacampUkAvye vyAdhAnduHsAdhabAdhAngajaturagamukhairmadulaiH sampravRttai___ helAmAtreNa jitvA nikhilapazugaNaM mocayAmAsa yaH prAk / vINAzulke ca dRpyannarapatinicayaM dhAvayAmAsa saMkhye / so'yaM naiko'pi jayyaH kimuta khaganarAdhIzvaraiH saMgatazcet // 31 // ata idamanidaM prathamapravRttaM tadIyarAjapadaM tadbhuje samarpya yathApuraM sacivapadamadhiSThAtumarhati deva iti / evaM mantrigiraM nizamya samayaM tUSNIM sthitaH so'vadat karNe lagnamukhena tatra mathanenAdIpitakrodhanaH / re re kena sasAdhvasaM bahutaraM pRSTo'si vaktuM puro ___bhIrustvaM yadi tiSTha vezmani mudhA klIbo'si kiM bhASitaiH // 32 / / mAdyaddantighaTApaTusphuTanaTadghoTaprahRSyadbhaTA TopAcchAditadiktaTe raNatale khaDgollasaddhArayA / AhRtya zriyamAvodyataripukSoNIbhRtAmujjvalAM kIrtyA komalayA dizo dhavalayAmyutphullakundazriyA // 33 // cAsau prasiddhazcAsau vIrazceti subhaTazceti sakalajagatItalavikhyAtavIraH, jIvandharakumAraH sAtyandhariH; kruddho ruSTaH san , yuddhAya samarAya, baddhAdaro baddhasanmAnastatpara iti yAvat, vartate vidyate / ___vyAdhAniti-yo jIvandharaH, prAk pUrvam, gajaturagamukhaihastihayapradhAnaiH, sampravRttaiH saJcalitaH, mabalairasmatsainyaH, duHsAdhabAdhAn vikaTAn , vyAdhAn zabarAn , helAmAtreNa lIlAmAtreNa, jitvA parAbhUya, nikhilapazugaNaM sakalapazusamUham, mocayAmAsa mocayati sma, vINAzulke ca gandharvadattApariNayolAyAM vINAvAdanazulke ca, dRpyanto'haGkurvanto ye narapatayo rAjAnasteSAM nicayaH samUhastam, saMkhye samare, dhAvayAmAsa vidrAvayAmAsa, so'yaM jIvandharaH, eko'pyekAkyapi, na jayyo na jetuM zakyaH, cedyadi, khaganarAdhIzvaraiH vidyAdharadharAvallabhaiH, saMgataH sahitaH, tarhi, kimuta kimpunarvaktavyam ? sragdharAcchandaH // 31 // ata idamiti-ato'smAtkAraNAt , anidaM, prathamapravRttaM prAkpravRttam, idametat , tadIyarAjapadaM tatsambandhirAjyabhAraH, tadbhuje tabAhI, samayaM nikSipya, yathApuraM pUrvavat , sacivapadamamAnyasthAnam , adhiSThAtumadhivasitum, devo bhavAn , arhati yogyo'sti, iti dharmadattAmAtyaH kASThAgAraM jagAdeti sambandhaH / evaM mantrigiramiti evamittham, mantrigiraM sacivabhAratIm, nizamya zrutvA, samayaM kSaNaM yAvat, tUSNoM nirvacanam, sthito vidyamAnaH, tatra sthAne, karNe zrava si, lagnamukhena saMyojitavadanena, mathanena tacchyAlena, AdIpitaM prajvalitaM krodhanaM krodho yasya tathAbhUtaH san , avadat jagAda, re re vRddhApasada, sasAdhvasaM sabhayam, bahutaraM prabhUtam, puro'gre, vaktuM nigaditum, kena pRSTo'si pRcchAviSayIkRto'si, tvaM yadi bhIruH kAtarastarhi, vezmani bhavane, tiSTha sthito bhava, klIbo'si napuMsako'si, mudhA vyartham, bhApitaiH kathanaiH, kiM kiMprayojanaM na kimapIti yAvat // 32 // mAdyaddantighaTeti-mAdyatAM dantinAM ghaTA iti mAdyaddantighaTA gandhagajagaNAH, paTusphuTaM cAturyaprakAzaM yathA syAttathA naTanto nRtyanto ye ghoTA hayA iti paTusphuTanaTadghoTAH, prahRSyantazca te bhaTAzceti prahRSyadbhaTAH pramodamAnazUrAH; mAdyaddantivaTAzca paTusphuTanaTadghoTAzca prahRSyagaTAzceti mAdyaddantighaTApaTusphuTanaTadghoTaprahRSyadbhaTAH teSAmATopena vistAraNAcchAditAni pihitAni diktaTAni kASThAntabhAgA yasmiMstasmin, raNatale samarAGgaNe, khaDgasya kRpANasyollasantI zobhamAnA yA dhArA tIkSNAgrabhAgastayA, Ahave samara udyatA tatparA inyAhavodyatA ste ca te ripukSoNIbhRtazca zatrurAjAzceti teSAm, ujjvalAM nirmalAm, zriyaM lakSmIm, AhRtya samAcchidya, komalayA mRdulayA, utphullAnAM vikasitAnAM kundAnAM mAdhyAnAM zrIriva zrIryasyAstayA, kIrtyA yazasA, dizaH kASThAH, dhavalayAmi dhavalA: karomi // 33 //
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamo lambhaH 123 kiJca / A jAmato na likhitaM bhuvanAdhipatyaM yadbhAlasImani paraM tu vaNikriyeva / tenAdhamena vaNijastanayena kiMvA sandhAnamadya narapAlamaNIzinAM naH // 24 // dhvajinIruddhapArzvasya mathanasya zarAvaleH / vighaso'jani yaH pUrva kavalIkriyate'dhunA // 35 // iti darpadurlalitavacanavilasitamAkaye kopAruNIkRtabhAlo nayavizAlo gambhIramimAM girmujjgaar| pulindavRndena gavAM kule hate balena sAkaM mathane palAyite / pidhAya vegena kavATamantato dhRto vadhUbhistanukampamatyajaH // 36 // evaMvidhaparAkramaNDitabhujadaNDamaNDitasya na yuktameva kauraveNa sandhAnam / kiM dharmadattena hi SaNDavRttyA pracaNDavRttyA bhavatApi kiM vaa| kurupravIrasya karAgranunnaM rAjyazriyaM cakramalaM pradAtum / / 37 // iti nigadya javAnnirgatya yathAvRttaM kuruvIraM vijJApayati nayavizAle vizAlatarasamIkasaMnAhaH kiJca-kiJcAnyat kimapi / A janmata iti-yadbhAlasImani yallalATAvadhau, A janmato janmana Arabhya, bhuvanAdhipatyaM lokasAmrAjyam, na likhitaM nAGkitam, parantu kintu, vaNivikrayeva sArthavAhakRtireva, likhitA vihitA, adhamena nIcena, tena pUrvoktena, vaNijo vaizyasya, tanayena putreNa, narapAlamaNIzinAM narapAlamaNiSu zreSTharAjeSu Izante aizvaryayuktA bhavantItyevaM zIlAsteSAm, no'smAkam, adya sAmpratam, ki vA sandhAna sandhikaraNam, sarvathA'zakyaM taditi bhAvaH // 34 // dhvajinIruddheti-yo vaNiktanayaH, pUrva prAk , dhvajinyA pRtanayA ruddhaM parItaM pArzva samIpapradezo yasya tasya, mathanasya kASTAGgArazyAlasya, zarAvaleANasamUhasya, vighaso bhuktAvaziSTaH, ajani babhUva, sa iti zeSaH, adhunA sAmpratam, kavalIkriyate grasyate // 35 // iti dati-itIttham, darpaNa gaNa durlalitAni visaMSThulAni yAni vacanAni vAMsi teSAM vilasitaM vilAsam, AkarNya nizamya, kopena ruSAruNIkRto lohitIkRto bhAlo niTilo yasya tathAbhUtaH, nayavizAla etannAma jIvandharadUtaH, gambhIraM yathA syAttathA, imAM vacyamANAm, giraM vANIm, ujjagAra prakaTayAmAsa / pulindavRndeneti-pulindavRndena zabarasamUhena, gavAM saurabheyINAm, kule samUhe, hRte muSite, balena sainyena, sAkaM sArdham, mathane bhavacchayAle, palAyite darzitapRSThe, sati, antato'nte, vegena rayeNa, kavATamararam, pidhAya melayi vA, vadhUbhilalanAbhiH, to dattAlambanaH kRtAzvAsazca san , tanukampaM zarIravepathum, atyajastyaktavAn , evaM nu bho mahAzUrastvamiti sotprAsavAkyam // 36 // * evaMvidheti-evaMvidhaparAkrameNa pUrvoktaprakAravikrameNa maNDitau zobhitau yau bhujadaNDau bAhudaNDau tAbhyAM maNDitasya zobhitasya, tava, kauraveNa jIvakena, saha sandhAnaM sandhikaraNaM melanamiti yAvat , na yuktameva nocitameva, suSThuktaM tvayeti bhAvaH / / kiM dharmadatteneti-paNDavRttyA dInavRttyA, upalakSitena, dharmadattena tannAmavRddhAmAtyena, hi nizcaye, kiM kiM prayojanam, pracaNDavRttyA tIkSNavyavahAreNa, upalakSitena, bhavatApi tvayApi, vA kiM kiM prayojanam, na kimapIti yAvat, kurupravIrasya jIvandharasya, karAgranunnaM hastAgrapreritam, cakraM zastravizeSaH, rAjyazriyaM rAjyalakSmIm, pradAtu samarpayitum; alaM paryAptaM samarthamiti yAvat // 37 // iti nigadyeti-ityevam, nigadya nitarAM kathayitvA, javAdvegAt , nirgatya niSkramya, yathAvRttaM yathAbhUtam, kuruvIraM jIvandharam, vijJApayati nivedayati, nayavizAle tadabhidhAnadUte, vizAlataro vipulataraH
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 jIvandharacampUkAvye kumakumAraH padmAsyaM varUthinInAmAdhipatye vidhAya yathAyogyaM garuDavegagovindalokapAlapallavamahIpAlaprabhRtInApRcchaya raNAGgaNAvataraNAya senaamaadidesh| kASThAGgAro'pi senAyAH patiM mathanamAdizat / pRtanAyAH prayANAya raNaraGgasthalaM prati / / 38 / / tadanu vikaTakaTavigaladAnadhArApravAhAnubhayataH sRjadbhiH sanirbharairiva nIlAcalaivizadadantaprabhAdanturitAGgatayA rajanikarakaranikaracumbitasaMvartakAlAmbudaviDamvakaiH karNadvayasandAnitadhavalacAmarazobhitatayA padminAmasAmyena samAgatamarAlazaGkAmakurayadbhiH pAdanyAsena mahIM kampayadbhiH ghanAghanaghanagarjitAnukAribRMhitaraveNa giridarIsukhasuptapaJcAsyAn krodhenotpatya kutratyo'yaM karizabda iti nirIkSamANAn kurvANairvAraNaiH saJchAditadigbhAgAH, sUryAzvazirastADanAyevordhvaprasAritapUrvacaraNayugalaiH pralayajaladharavimuktavarSopalAsoraparuSeNa jarayateva vasudhAtalamatiniSThareNa kharakhurapuTavinyAsena janitapAMsupAramparIbhiH sakalajagadandhaGkaraNadhurINai pitaraveNa gaganatalaM pUrayadbhiH pratipariva mArutasya pratyAdezairivoccaiHzravaso nidarzanairiva manaso mUriva javairgandharvairupazobhitAH, samIkasaMnAho yuddhAbhinivezo yasya tathAbhUtaH, kurukumAro jIvakaH, padmAsyaM tannAmasakham, varUthinonAM pRtanAnAm, Adhipatye svAmitve, vidhAya kRtvA, taM senApati kRnveti yAvat , yathAyogyaM yathArham, garuDavegazca govindazca lokapAlazca pallavamahIpAlazceti garuDavegagovindalokapAlapallavamahIpAlAH, te prabhRtiryeSAM tAn , ApRcchayAmantrya, raNAGgaNe samaracatvare'vataraNaM pravezastasmai, senAM camUm, Adideza samAdiSTavAn / kASThAGgAro'pIti-kASTAGgAro'pi rAjagho'pi, pRtanAyAH senAyAH, raNaraGgasthalaM prati samararaGgabhUmimuddizya, prayANAya prasthAnAya, mathanaM tannAmadheyam, senAyAH pati dhvajinyA nAtham, Adizat AjJApayAmAsa // 38 // tadanviti-tadanu tadantaram, ubhayataH pArzvadvaye, vikaTakaTAbhyAM vizAlagaNDAbhyAM vigalantaH patanto ye dAnadhArA pravAhA madadhArAsrotAMsi tAn , sRjabhI racayadbhiH, sani: rairnijharopetaiH, nIlAcalairiva nIlaparvatairiva, vizadadantaprabhAbhirvalakSaradanadIptibhirdanturitaM vyAptamaGga deho yeSAM teSAM bhAvastattA tayA, rajanikarasya candramasaH karanikareNa kiraNakalApena cumbitAH saMyuktA ye saMvartakAlAmbudAH pralayakAlavAridAsteSAM viDambakA anukartArastaiH, karNadvaye zravaNayugme sandAnitAbhyAM baddhAbhyAM cAmarAbhyAM bAlavyajanAbhyAM zobhitatayA samalaGkRtatayA, pati nAma padmanAma tasya sAmyaM sAdRzyaM tena 'padmo'strI padmake vyUhanidhisaGkhyAntare'mvuje / nA nAge strI phajikAzrIcAraTIpannageSu ca' iti medinI, samAgatAH samAyAtA ye marAlA haMsAsteSAM zaGkA sandeham, aGkurayadbhiH prAdurbhAvayadbhiH, pAdanyAsena caraNanikSepeNa, mahIM bhUmim, kampayadbhipayadbhiH, ghanAdhanasya meghasya yad ghanagarjitaM vikaTagarjanaM tasyAnukAri yad bRMhitaM gajazabdastasya ravo nAdastena, giridarISu zailaguhAsu sukhena zarmaNA suptAH kRtazayanA ye paJcAsyAH siMhAstAn , krodhena ropeNa, utpatyotkramya, kutratyo'yaM kutrabhavo'yam, karizabdo gajagajitam, iti hetoH, nirIkSanta iti nirIkSamANA avalokamAnAstAn , kurvANairvidadhAnaH, vAraNairgajaiH, sanchAditAH pihitA digbhAgAH kASThApradezA yeSAM te, sUryAzvAnAmarkahayAnAM zirasi mUrdhni tADanaM praharaNaM tasmA iva, UrdhvaprasAritamunnamitaM caraNayugalaM yeSAM taiH, pralayajaladharaiH pralayamedhaivimuktastyakto yo varSopalAnAM karakANAmAsAro dhArAsaMpAtastadvat paruSaH kaThorastena, vasubAtalaM bhUtalam, jarjarayateva jINaM kurvateva, atiniSThureNa kaThorAtizayena, kharakhurapuTAnAM tIcaNakhurapuTAnAM vinyAso nikSepastena, janitAH samutpAditA yAH pAMsupAramparyo dhUlisantatayastAbhiH, sakalajagato nikhilabhuvanasyAnyakaraNe satimirIkaraNe dhurINA nipuNAstaiH, heSitaraveNa heSAdhvaninA, gaganatalaM vyomatalam, pUrayadbhiH sambharadbhiH, galmato garuDalya pratipakSariva pratidvandvibhiriva, mArutasya pavanasya, paryAyairiva pratikRtibhiriva, uccaiHzravaso devarAjavAjinaH pratyAdezairiva nirAkaraNairiva, manasazcetasaH, nidarzanairiva dRSTAntairiva, mUtaiH zarIradhAribhiH, javairiva vegairiva, gandharvAhaiH, 'vAjivAhArvagandharvayasaindhavasaptayaH' ityamaraH, upazobhitA
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamo lambhaH 185 suravimAnasakAzaizcakratuNNakSoNItalairmanorathairivAmitarathaiH paripUrNAH, zvelAravavadhirIkRtalokairvividhAyudhavicitraividhRtatanutraiH padAtibhiH parivRtAH, ubhaye'pi sainikAH, krameNAjiraGgaNamagAhnta / tatra ca, abhraMlihAnAM paTamandigaNAM paGktirvabhau zAradameghazubhrA / vicitrayuddhasya vilokanAya mamAgatA gajapurIva sAkSAt // 36 / / tadanu vinirmitavizAlavizikhAsaha virAjamAnam , madamedurasindhuraghaTAndhakAritadiGmukhatayA jaladharadivasAyamAnam , abhraGkapairapahasitarajatAcalazobhairamalasudhAvadAtaimanthAnagiri madhyamAnadugdhasindhugarbhAviluThattaraGgAyamAnAnilaDolAyitasitadhvajatayA upariparipatadabhragaGgApravAhariva tupAragirizikharaiH paTamandiraivibhrAjitama, nIlakavacAvaguNThitadehai: sitopNIparatyunnatavetrAsanopariviSTairdharmamayairiva dharmAdhikAribhirmahApurupaistantanyamAnasenAsaMvibhAgasaMvidhAnama , sphuritanizitakaraghRtakaravAlaprativimbaprarohakarAlitAtapenordhvAvaruddhamaulikalApena dhavalacandanalimabhujadaNDena sevakajanenAdhyAsitadvAradezam, vividhavastuvicitritaiH paNyAharaNasaMmardanaparakrayikavikrayikalokairmahAvipaNipathairupazobhitama , yauvanamadamatnataruNajanAnusAryamANataruNIjananirantaravezavATam , vividhAyudhasaMskAraparajanavaMbhrAmyamANazANacakraprabhRtisaMskArasAdhanasaMJchAditaM tadraGgasthalamazobhata / virAjitAH, suravimAnasakAzairdevayAnasannibhaiH, cakre rathAGgaH kSuNNaM vidIrNa kSoNItalaM bhUtalaM yaistaiH, manorathairabhilaSitairiva, amitarathairasaMkhyasyandanaiH, paripUrNA yuktAH, cvelAraveNa siMhanAdena badhirIkRtAH zravaNazaktirahitIkRtA lokA janA yestaiH, vividhAni vividhaprakArANi yAnyAyudhAni zastrANi tairvicitraivismayakAribhiH, vitatanubhRtakavacaiH, padAtibhiH pattibhiH, parivRtAH parItAH, ubhaye'pi pakSadvayasambandhinaH, sainikA yoddhAraH, krameNa kramazaH, AjiraGgaNaM samaracanvaram, agAhanta pravivizuH / tatra ca tasminnajirAGgaNe ca / abhraMlihAnAmiti-abhraMlihAnAM gaganacumbinAm, paTamandirANAM paTabhavanAnAm, zAradameghazubhrA zAradajaladharadhavalA, paGktistatiH, vicitrayuddhasya vilakSaNasAmparAyasya, vilokanAya darzanAya, samAgatA samprAptA, sAkSAt, rAjapurIva hemAGgadarAjadhAnIva, babhau zuzubhe // 36 // tadanviti-tadanu tadanantaram, tadraGgasthalaM tatsamarakSetram, azobhata vyarAjata, kathaMbhUtaM taditi tadeva vizeSayitumAha-vinirmitA racitA yA vizAlavizikhA vistIrNarathyAstAsAM sahasrardazazatairvirAjamAnaM zobhamAnam, madamedurA dAnamilitA yA sindhuraghaTA gajapaGktistayAndhakAritaM timiritaM diGmukhaM kASTAnto yasmistasya bhAvastattA tayA, jaladhara divasAyamAnaM prAvRDvadAcarat , abhraMkaSarmeghaspazibhiH apahasitA parAbhUtA rajatAcalazobhA vijayAIzrIyastaH, amalasudhAvadAtanirmalacUrNojjvalaH, manthAnagirirmandaraparvatastena madhyamAno viloDyamAno yo dugdhasindhuH kSIrArNavastasya garne madhye viluThantaH saJcalanto ye taraGgA kallolAstadvadAcaranti, analaDolAyitAni pavanaprakampitAni sitadhvajAni zuklapatAkA yasmiMstasya bhAvastattA tayA, upari paripatantaH skhalanto'bhragaGgApravAhA mandAkinIstrotAMsi yeSAM taiH, tuSAragirizikharaihimAlayazRGgariva, paTamandirairvastraniketanaiH, vibhrAjitam, nIlakavacaiH zyAmatanutrairavaguNThitaH saMvRto deho yeSAM taiH, sitoSNISerdhavalaziroveSTanaiH, anyunnatAni tuGgatamAni yAni vevAsanAni vetraviSTarANi teSAmupariviSTeruparisthitaiH, dharmamayairiva dharmanirmitairiva, dharmAdhikAribhirdharmAdhikArayuktaH, mahApuruSamahAjanaiH, taMtanyamAnaM vistAryamANaM senAsaMvibhAgasya pRtanAvibhAgasya saMvidhAnaM karaNaM yasmiMstat, sphuritaH saJcalito nizitastIkSNo yaH karato hastAvalambitaH karavAlaH kRpANastasmin prativimba pratiphalanaM tasya prarohaiH kiraNAGkaraiH karAlito vyAptaH Atapo dharmo yena tathAbhUtena, Urdhvamupari avaruddha AvRto maulikalApo mukuTasamUho yena tena, dhavalacandanena zuklamalayajena lipto digdho bhujadaNDo bAhudaNDo yasya tena, sevakajanena sevakasamahena adhyAsito'dhiSThito dvAradezo yasya tat , vividhavastubhinekavidhapadArtha vicitritAni zabalAni teH, mahAvipaNipathaivistIrNahATakakhyAbhiH, upazobhitaM samalaGkRtam, yauvanapadena tAruNyAtirekeNa mattA madayuktA ye taruNajanA yuvajanAstairanusAryamANo'nugamyamAno yastaruNIjano yuvatisamUhastena nirantaraH samAkIrNo
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvye yuddhaprArambhakelIpizunajayamahAvAdyaghopairazeSai hepArAvairhayAnAM madamuditakaribRMhitaijambhamANaiH / rathyAdhvAnaiH padAtipracurataragalasiMhanAdairamandaiH zabdaikAmbhodhimagnaM jagadidamabhavatkampamAnaM samantAt // 40 // raNAntarAyaM kurvANA dhUlyo yA vyonni jmbhitaaH| tannAzAya dhvajA mRtyusaMmArjanya ivArucan // 41 // udyannissANarANaprasaramatha surA jambhamANaM nizamya kSIbakSoNIpatInAM kadanavilasitaM vIkSituM saMpravRttam / puSpANyAhRtya kalpakSitiruhavanataH saurabhAkRSTabhRGga vyUhavyArAvapUrANyadhikakutukataH saMgatA vyomasImni // 42 // senApayodhI samadATTahAsau zanaiH zanaiH saMghaTitau vyabhAtAm / kalpAvasAne khalu vardhamAnAvambhonidhI yadvadamandavegau // 43 // padAti padAtisturaGgaM turaGgo madebhaM madebho rathasthaM rathasthaH / iyAya kSaNena sphuradyuddharaGge dhvanajjaitravAdaiH svanacchiJjinIke // 44 // vezavATo vezyAvAsAbhogo yasmiMstat, vividhAyudhAnAM naikavidhazastrANAM saMskAraparAH samuttejanalInA ye janAH puruSAstairbabhrAmyamANAni saMcAryamANAni zANacakraprabhRtAni nikaSacakrAdIni yAni saMskArasAdhanAni samuttejanopAyAstaiH saJchAditaM vyAptam / yuddhaprArambhakelIti-yuddhaprArambhakelyAH samaraprArambhakrIDAyAH pizunAH sUcakA ye jayamahAvAdyaghoSA vijayamahAvAdinazabdAstaH, azeSaiH sampUrNaiH, hayAnAmazvAnAm, hepAravaiheSitazabdaH, jambhamANevardhamAnaH madena dAnena muditAH prasannA iti madamuditAste ca te kariNo hastinazceti madamuditakariNasteSAM bRMhitAni garjitAni taiH, rathyAdhvAnai rathasamUhazabdaH, amandaiH pracuraH, padAtInAM padagAnAM pracurataraM prabhUtataraM yathA syAttathA galantaH prakaTIbhavanto ye siMhAnAdAH paveDitaravAstaiH, zabdaikAmbhodhimagnaM zabdekArNavanimagnam, idametat , jagad bhuvanam, samAntAtparitaH kampata iti kampamAnaM vepathusahitam, abhavat AsIt / zArdUlavikrIDitacchandaH // 40 // raNAntarAyamiti-raNAntarAyaM samarapratyUham, kurvANA vidadhAnAH, yAH dhUlyo rajAMsi, vyomni nabhasi, jambhitA vitatAni, tannAzAya tadapahArAya, dhvajAH patAkAH, mRtyusaMmArjanya iva yamAvaskarApahAriNya iva, arucan vyazobhanta // 41 // udyannissANeti-atha yuddhaprArambhAnantaram, surA amarAH, jRmbhamANaM vardhamAnam, udyantaH prakaTIbhavanto ye nissANarANA raNavAditrazabdAsteSAM prasaraH samUhastam, nizamya samAkarNya, sapravRttaM prArabdham, kSIbA parAkramAtirekeNonmattA ye kSoNIpatayo rAjAnasteSAm, kadanavilasitaM samparAyaceSTitam, vIkSituM draSTum, kalpakSitiruhavanataH kalpavRkSavipinAt, saurabheNa saugandhyenAkRSTA vazIkRtA ye bhRGgA bhramarAsteSAM nyUhasya samUhasya yo vyArAvo guJjanazabdastasya pUraM santatiryeSu tAni, puSpANi kusumAni, AhRtya samAdAya, adhikakutukataH prabhUtakautukAtizayena, vyomni vihAyasi, saMgatAH saMmilitAH, Asanniti zeSaH / sragdharAvRttam // 42 // senApayodhI iti-samadAhAsau sagarvATTahAsasahitau, zanaiH zanairmadaM mandam, saMghaTitau saMmilito, senApayodhI pRtanApArAvArau, tadvat tathA vyabhAtAm vyazobhetAm, yadvat yathA, kalpAvasAne pralayavelAyAm, vardhamAnau samedhamAnau, amandavegau prabhUtarayau, ambhonidhI sAgarau, khalu nizcayena // 43 // padAtimiti-dhvanajjaitravAye zabdAyamAnavijayavAditre, svanacchiJjinIke zabdAyamAnamaurvIke, sphuradyuddharaGge prakAzamAnaraNAjire, padAtiH pattiH, padAti pattim, turaGgo'zvaH, turaGgaM hayam, madebho matta
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamo lambhaH yadantikarodyatA jalakaNA vyoni sphurattArakA kArA rejurabhUcca nAkadatIvaktraM nizAnAyakaH / dhUlIbhiH pihite ca caNDakiraNe saMgrAmalIlA babhau nirdoSApi vibhAvarIva satataM krIDadrathAGgApi ca // 45 // yAvannAkSipati kSaNena kariNo vaktracchadaM vistRtaM hatyArohavaraH pratidvipagato vIraH zaraistAvatA / zuusi tasya madaM ca lopamanayatkopena so'pyuddhataH bhallaiH chinnenaiva kareNa taM pratibhaTaM mUrcchAspadaM drAvyadhAt // 46 // pratidviradamalladhanurvimuktaiH kumbheSu magnazikharairvyalasa gajendrAH / ArAvahInavadanaiH zikhinAM samUhai rArUDhatuGgazikharA iva zailavargAH // 47 // 187 iha khalu, kaucana mattadantAvalau krodhataralau samIkakalAkuzalau parasparadaNDasaMghaTTanajanitagambhIrArAveNa bRMhitabhareNa ca gaganatalaM pUrayantau, gaNDatalavisRtvaramadadhArAsaurabhapracurakarNatAlavigalansamIrairAjiraGgatale mUcchitAn bhaTAn prabodhayantau, bhugnavAlau, sakthijavaghaTita radavinyAsena vasundharAM mataGgajaH, madebhaM mattamataGgajam, rathasthaH syandanasthaH, rathasthaM syandanastham, kSaNena zIghram iyAya prApa / bhujaGgaprayAtacchandaH // 44 // dRpyaddantikarodyatA iti-hRpyatAM samadAnAM dantinAM kariNAM karebhyaH zuNDAbhya udyatA utpatitAH, jalakaNAH salilasIkarAH, vyomni gagane, sphurattArakAkArA dedIpyamAnanakSatrasaMnibhAH, rejuH zuzubhire, nAka sudatIvaktraM devIvadanam, nizAnAyakazcandramAH, abhUcca babhUva ca / dhUlIbhiH parAgaiH, caNDakiraNe sUrye pihite ca samAcchAdite ca sati, saMgrAmalIlA samarakrIDA, nirdoSApi rAtrirahitA'pi satataM sarvadA krIDanto rathAGgAzcakravAkA yasyAM tathAbhUtA satyapi ca, vibhAvarIva rAtririva, babhau zuzubhe, pakSe nirdoSA paGkakaNTakAdidoSarahitA, krIDanti saMbhramanti rathAGgAni cakrANi yasyAM tatheti ca // 45 // yAvannAkSipatIti -- yAvat yAvatkAlaparyantam hastyArohavaro gajAdhiSThAtRvaraH, kSaNena sattvaram, vistRtaM vitatam, kariNo gajasya vaktracchadaM mukhAvaraNam, nAkSipati na dUrIkaroti tAvatA kAlena pratidvipagataH pratigajasthitaH, vIraH zUraH zaraiH sAyakaiH, tasya kariNaH, zuNDAM karam, madaM ca dAnaJca garva vA, lopaM vinAzam, anayat prApayAmAsa, kopena krodhena, uddhataH samuddaNDaH, so'pi chinnazuNDaH zuNDAlospi, chinnenaiva kRttenaiva, kareNa zuNDayA, taM pratibhaTaM prativIram, drAg jhaTiti, mUrcchAspadaM caitanyAtItam, vyadhAccakAra // 46 // bhallairiti -- pratidviradamallAnAM vipakSagajasthitazUrANAM dhanurbhyaH kodaNDebhyo vimuktAstyaktAstaiH Fry austroy naM nicitaM zikharaM mukhaM yeSAM taiH bhallaH prAsaiH gajendrA hastipramukhAH ArAvahInaM kekArahitaM vadanaM mukhaM yeSAM taiH zikhinAM kekinAM samUhaH kalApaiH, ArUDhAni samadhiSThitAni tuGgazikharANi samuccaGgANi yeSAM tathAbhUtAH zailavargA iva parvatasamUhA iva vyalasan zuzubhire / upamA | vasantatilakAvRttam // 47 // iha khalu kaucaneti - iha samarAGgaNe, khalu nizcayena, krodhena kopena taralau capalAviti krodhataralau, samIkakalAyAM samaravaidagdhyAM kuzalau nipuNau, kaucana kAvapi, mattadantAvalau mattagajI, parasparamanyo'nyaM dantasaMghaTTanena radanAghAtena janitaH samutpAdito yo gambhIrArAvo gambhIrazabdastena, bRMhitabhareNa ca garjitasamUhena ca, gaganatalaM nabhastalam, pUrayantau sambharantau gaNDatalAbhyAM kaTapradezAbhyAM visRtvarAH prasaraNazIlA yA madadhArA dAnasantatayastAsAM saurabheNa saugandhyena pracurAH prapUrNAH, tathAbhUtAH karNatAlavigalantazca zravaNavyajananiHsarantazca ye samIrAH pavanAstaiH, AjiraGgatale samararaGgabhUmau mUcchritAn samprAptamohAn,
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 jIvandharacampUkAvye sthapuTitAmAdadhAnau, pUrvapazcimasamIrasamIrito sajalajaladAvivApatantau, sakalalekhajanatanUruhasaukhyazAyanikaM bhayAnakaM smiikmaatentuH| AyodhanaM vidadhatorgajayoH kayozcid dantapraghaTTajanitAgnikaNAH sphurantaH / haimapradIpravalayAvalikhaNDatulyA mAJjiSThacAmaragatAH subhaTairnu dRSTAH / / 48 // kazcidgajaH pratibhaTaM caraNe gRhItvA sambhrAmayandivi ruSA paruSapracAraH / cikSepa dUrataramUrdhvamayaM ca mAnI drAgetya kumbhayugalImasinA bibheda / / 46 / / ibhoktAnAM navamauktikAnAM varSeNa saMkhye niravagraheNa / muktAmayatvaM dadhatI ca raGgasthalI gadADhyA bata saMbabhUva / / 5 / / nipAtya kaMcidbhuvi zuNDayAri dantena hantuM kariNi pravRtte / dantAntarAlaM pravizansa dhIrazciccheda zuNDAM karavAlavallayA / / 51 // bhaTAn yoddhan, prabodhayantI sacetanAnkurvantau bhugna AkuJcito vAlo vAladhiyosto 'bAlaH puMsi zizau keza vAjivAraNavAladhau' iti vizvalocanaH / sakthijavaghaTita jarUrayasahito yaH padavinyAsazcaraNanikSepastena, vasundharAM vasudhAma, sthapuTitAM natonnatAm, AdadhAnau kurvANI, pUrvapazcimasamIrAbhyAM prAcIpratIcIpavanAbhyAM samIritau prerito, sajalajaladAviva satoyatoyadAviva, Apatantau samAgacchantau, sakalAzca te lekhajanAzceti sakalalekhajanA raNakautukadarzanAya samApatitA nikhilAmarasamUhAsteSAM tanUrUhANAM romNAm saukhyazAyanikaM sukhazayanasamAcArapRcchakaM romaharpaNamiti yAvat, bhayAnakaM bhayaGkaram, samIkaM yuddham, aatentuvistaaryaamaastuH| Ayodhanamiti-AyodhanaM yuddham, vidadhatoH kurvatoH, kayozcit kayorapi dvayoH, gajayoH kariNoH, sphurantaH samunpatantaH, maJjiSTacAmaragatA maJjiSTharAgaraktavAlanyajanaprAptAH, dantayo radanayoH praghaTena samAghAtena janitAH samutpannA ye'gnikaNA analasphuliGgAste, subhaTaH zUraiH, hamAH suvarNanirmitAH pradIprAH prabhAsvarA ye valayAH kaTakAsteSAmAvaliH paGktistasyAH khaNDaiH zakalaistulyAH sannibhAH, nu vitarke, dRSTAH smvlokitaaH||4|| kazcidAja iti-paruSaH kaThoraH pracAraH prabhramaNaM yasya tathAbhUtaH, kazcitko'pi, gajaH karI, pratibhaTaM vipakSazUram, caraNe pAde, gRhItvA''dAya, divi gagane, saMbhrAmayan saMghUrNayan, rupA ropeNa, dUrataramativiprakRSTam, Urdhvamupari, cikSepa kSipati sma, mAnI gopetaH, ayaJca pratibhaTaH, dAga jhaTiti, etya samAgatya, asinA kRpANena, kumbhayugalI gaNDayugmam, bibheda vidArayAmAsa // 46 // ibhogatAnAmiti-saMkhye samare, ibhogatAnAM gajotpatitAnAm, navamauktikAnAmabhinavamuktAphalAnAm, niravagraheNa pratibandharahitena, varSeNa vRSTayA, 'vRSTivarSa tadvighAte'vagrAhAvagrahI samau' ityamaraH, muktAmayatvaM mauktikapracuratAm, virodhapakSa nIrogatAm, dadhatI vibhratI, raGgasthalI raGgabhUmiH, gadADhayA gadAbhidhAnazastrasahitA virodhapakSe gadai rogairADhayA sahitA saMbabhUva samajAyata, bateti khede / virodhAbhAsAlaGkAraH, upajAtivRttam // 50 // nipAtya kazciditi-kari Ni gaje, kaJcitkamapi, ariM zatrum, zuNDayA kareNa, bhuvi pRthivyAm, nipAtya samAsphAlya, dantena radanena, hantu mArayitum, pravRtte tatpare, sati, dantAntarAlaM radanamadhyam, pravizan pravezaM kurvan , dhIro dhairyopetaH, so'riH, karavAlavallayA kRpANalatayA, zuNDAM karam, ciccheda chinatti sma // 51 //
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 dazamo lambhaH cakreNa kRttaM nijameva hastamagrapradezAddharaNau patantam / pipeSa pAdena rupA parItaH kareNurAjaH sutaraktapaGkam / / 52 / / gRhIto nAgena pratibhaTavaraH puSkaragato __vitanvAno DolAmasinihatahastena kariNA / padA peSTuM nItaH sapadi padamadhye pracalito gRhItvA bAlAne vyasumamumadhAnmuSTihatibhiH / / 53 // tatra phullakundakusumAvadAtA jitavAtajavanA vAjino gaganatalAtkSimAprapAdatayA nabha:sthalamAkramitumiva pravRttAH, purataH patitAni mahAzailakulAnIva dantAvalazarIrANi lavayantaH, saMgarasAgare parasparaM kalahAyamAnAH kallolA iva virejire / khurAghAtaiH kazcitprajavanayaH kampitadharaH pRSakaiH kIrNAGgo'pyavirahitazikSAnusaraNaH / par3he khaDgacchinno'pyahitasubhaTenApatadasau na tAvadyAvattaM na nijavarasAdI nihatavAn / / 54 // chinne'pi dakSiNabhuje karavAlavallI vAme kare vicalayan ripumApa saadii| vIrasya tasya ripukhaNDanakelikAyA __makSINazaktiragamat sa hi dakSiNatvam / / 55 / / cakreNa kRttamiti-rupA kopena, parIto vyAptaH, kareNurAjo gajendraH, cakreNa zastravizeSeNa, kRttaM chinnam, agrapradezAnmukhAgrabhAgAt , dharaNau pRthivyAm, patantaM skhalantam, sutaH kSarito raktapaGko rudhirakardamo yasmAttam, nijameva svakIyameva, hastaM zuNDAm, pAdena caraNena, pipepa pinaSTi sma / krodhe ko viveka iti bhAvaH // 52 // gRhIto nAgeneti-nAgena gajena, gRhIta AttaH, puSkaragataH zuNDAgrabhAgasthitaH pratibhaTavaro vipakSayoddhA, asinA khaDgena nihataH khaNDito hasto yasya tena, kariNA gajena, DolAM hindolikAm, vitanvAnaH kurvANaH san , padA caraNena, peSTuM cUrNayitum, padamadhye caraNamadhye, nItaH prApitaH, kintu, sapadi jhaTiti, pracalitaH prakarSeNa calitaH saH, vAlA picchAgre, gRhItvA samAlamvya, muSTihatibhirmuSTiprahAraH, amuM gajam , vigatA vinaSTA asavaH prANA yasya taM mRtamiti yAvat, vyadhAt akArSIt / zikhariNIgchandaH // 53 // tatra phullakundeti-tatra tasmin , saMgarasAgare samarapayonidhI, phullakusumAnIva prasphuTitamAdhyapuSpANIvAvadAtAH samujjvalAH, jitavAtajavanAH parAbhUtapavanavegAH, vAjino hayAH, gaganatale nabhastala utkSiptAvutthApitAvagrapAdau purazcaraNau yeSAM teSAM bhAvastattA tayA, nabhaHsthalaM gaganatalam, AkramitumullaMghayitum, pravRttA iva tatparA iva, purataH purastAt , patitAni bhraSTAni, mahAzailakulAnIva mahAcalakadambakAnIva, dantAvalazarIrANi gajendrakAyAn , laGghayantaH samutkrAmyantaH, parasparaM mithaH, kalahAyamAnAH kalahaM kurvANAH, kallolA iva taraGgA iva, virejire zuzubhire / khurAghAtairiti-khurANAM zaphAnAmAghAtAH prahArAstaiH kampitA vepitA dharA pRthivI yena tathAbhUtaH, kazcit ko'pi prajavanazcAsau hayazceti prajavanahayaH prakRSTavegavAhaH, pRSakairvANaiH, kIrNAGgo'pi vyAptazarIro'pi, ahitasubhaTena zatruzUraNa, pade caraNe, khaDgacchinno'pi kRpANakRtto'pi, avirahitamatyaktaM zikSAnusaraNaM yena tathAbhUtaH, asau hayaH, tAvat tAvatkAlaparyantam, na apatat no papAta, yAvat yAvat kAlaparyantam, nijavarasAdI svArohijanaH, tamAhitasubhaTam, na nihatavAn no nijaghAna / zikhariNIcchandaH // 54 // chinne'pi dakSiNabhuja iti-sAdI hayArohI, dakSiNabhuje vAmetaravAho, chinne'pi kRte'pi sati
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAMvandharacampUkAvye azvArohaiH kRttadaNDAni bhUmau paryastAni sphAracchatrANi rejuH / rUpyasthAlAnIva kluptAni mRtyorAhArAya prauDhacandradyutIni / / 56 / / khaDgaiH kRttA vAjinAM vaktrabhAgA raktasrotonIyamAnA javena / manAGgAnAmunmukhAnAM hayAnAM bhrAnti tenuH pazyatAmAjiraGga / / 57 // bhaTAnAM roSeNa pratibhaTasamIpaM pracalatAM samudAtA rejuzcaladasilatAH pANikalitAH / bhujazrIkhaNDadruprakarakuharodyadviSadharA ripUNAM prANAliM kabAyatukAmA iva tadA / / 58 / / samIkapadavIvidaH samadasiMhanAdA bhaTA / vavalguramitaiH zarai racitamaNDapAH puSkare / nirastatapanAtapazramabharAH kSaNAdbhaGgaraiH. zarIranikarairyazaHsthiratanUbhuvi prepsavaH / / 56 // tatra samIkakalAvipazcidAzcaryavRttiH padAtiH, kenacitpadagena bhujadhvajatiryagarpitavaijayantI vAme savye, kare pANau, karavAlavallIM kRpANalatAm, vicalayan kampayan , ripuM vairiNam, Apa prApa, tadabhimukhaM jagAmeti yAvat / tasya pUrvoktasya, vIrasya zUrasya, ripukhaNDanakelikAyAM zatruzakalanakrIDAyAm, akSINA zaktiryasya tathAbhUto'hInasAmarthyaH, saH vAmo bAhuH, hi nizcayena, dakSiNatvaM vAmetaratvam, pane kauzalam, agmtpraap| vasantatilakAvRttam // 55 // azvArohairiti-azvAro haiH sAdibhiH, kRttAzchinnA daNDA yeSAM tAni, ataeva bhUmo pRthivyAm, paryastAni vikIrNAni, sphAracchatrANi vizAlAtapatrANi, mRtyoryamasya, AhArAya bhojanAya, kluptAni racitAni, proDhacandrasyeva dhu tiryeSAM tAni taruNahimarazmikAntIni rUpyasthAlAnIva rajatapAtrANIva, rejuH zuzubhire / zAlinIcchandaH // 56 // khar3agairiti-khar3agaiH kRpANaiH, kRttAzchinnAH, vAjinAM vAhAnAm 'vAjivAhAvaMgandharvahayasaindhavasaptayaH' ityamaraH, vaktrabhAgA mukhapradezAH, javena vegena, raktasrotonIyabhAnA rudhirapravAhanIyamAnAH santaH, AjiraGge samarAjire, pazyatAmavalokayatAm, janAnAmiti zeSaH, magnAGgAnAM aDitadehAnAm, unmukhAnAm utthitavaktrANAm, hayAnAM vAhAnAm, bhrAnti bhramam, tenuH vistArayAmAsuH / zAlinIcchandaH // 57 // bhaTAnAmiti tadA tasmin kAle, roSeNa kopena, pratibhaTasamIpaM pratiyoddhanikaTaM yathA syAttathA, pracalatAM gacchatAm, bhaTAnAM zUrANAm, samuddhAtAH samutthApitAH, pANikalitA hastaztAH, caladasilatAzvaJcalakRpANavallayaH, ripUNAM vairiNAma, prANAliM jIvitasamUham, kavalayitukAmA prastumanasaH, bhujA eva bAhava eva zrIkhaNDaduprakarAzcandanavRkSasamUhAsteSAM kuharebhyo vivarebhya udyantaH samuttiSThanto ye viSadharA nAgAsta iva, rejuH zuzubhire / rUpakotprekSe / zikhariNIcchandaH // 58 // samIkapadavIvida iti-samIkapadavI yuddhapadavIM vidanti jAnantIti samIkapadavIvidaH samadaH sAhaGkAraH siMhanAdaH paveDA yeSAM te samadasiMhanAdAH, amitairasaMkhyAtaH, zarairvANaiH, puSkare gagane, racito vihito maNDapo vastrabhavanaM yaista iti racitamaNDapAH, tapanasya sUryasyAtapena dharmeNa janyaH zramabharaH khedAtizaya iti tapanAtapazramabharaH nirasto dUrIkRtastapanAtapazramabharo yaista iti nirastatapanAtapazramabharAH, kSaNAdalpenaiva kAlena, bhaGgurairvinazvaraH, zarIranikaraidehasamUhaiH, yazAMsyeva kIrtaya eva sthiratanvaH sthAyizarIrANi tA iti yazaHsthiratanUH, bhuvi pRthivyAm, prepsavaH prApnu micchavaH, bhaTAH zUrAH, vavalguH saJcalanti sm| pRthvIvRttam // 5 // tatra samIkakaleti-tatra samare, samIkakalAvipazcitsu yuddhakalAkovideSvAzcaryavRttivismayAvahacarita iti sarmAkakalAvipazcidAzcaryavRttiH, padAtiH pattiH, bhujadhvajena bAhudhvajena tiryagarpitA tiryagAttA yA
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ 161 dazamo lambhaH tulitAM kRpANIlatAM bibhrANena 'idaM madIyanAmadheyapUrvabhAgaM vibhati' iti roSAdiva padadvaye nikRtto'pi, akhaNDitamAtmasattvamiva ghanavaMzajAtaM cApamAlamvya, zUge na papAta / nIlAbhratulye kavace bhaTasya nIte prabhedaM karavAlavallayA / tatra pravRttA banazoNitAliH saudAminIsAmyamavApa dIrghA // 6 // kazcidbhaTaH zatruzaraiH parItasamastadehaH samiti vyalAsIt / / yathA mahIjaH pracurapraroho yathA ca nAgAtatacandanaduH / / 61 / / vIrAgresaraH padacaraH prathitaripumaNDalAmakhaNDitamastakavigaladasRgdhAgabhayaGkaramukhabhAgatayA bahiH pramRtayA krodhaparamparayA parIta iva mRtyumUrdhAnaM dRDhataramuSNIpega prabhukAryAparisamAnau prANotkramaNaM niroddhRmiva nivadhya kare kRpANaM manasi dhairya sapatne dRSTiM mahItale ripuziraHsahasrapatanaM ca yugapadAtanvAnaH kratubhujAM zlAghAnAM puSpavRSTInAM ca pAtramajAyata / sainyadvaye tatra vimizrite'pi vizeSa epa vylsdrnnaaye| svIyAH parAzca padagAH purastAdye saMmukhAste ripusainyavargAH // 6 // vaijayantI patAkA tayA tulitA sannibhA tAm, kRpANIlatAM khar3agavallarIm, bibhrANena gRhNatA, kenacit kenApi, padagena padAtinA, 'idaM padadvayam, madIyanAmadheyasya mAmakanAmnaH pUrvabhAgaM pUrvAvayavam, vibharti dadhAti' iti roSAdiva iti krodhAdiva, padadvaye caraNayugale, nikRtto'pi chinno'pi, zUro yoddhA akhaNDitamatruTitaM pakSe'skhalitam, Anmasattvamiva svakIyadhairyamiva, ghanavaMzajAtaM sudRDhaveNusamutpannaM pakSe sukulotpannam, cApaM dhanuH, Alambya samAzritya, na patAta na patati sma, chinnapAdo'pi dhanuSTisAhAyyena bhuvi tasthAviti bhAvaH / nIlAbhratulya iti-nIlAbhratulye zyAmapayodapratime, bhaTasya zUrasya, kavace vAravANe, karavAlavallyA kRpANalatayA, prabhedaM prabhinnatAM nIte prApite sati, tatra kavace, pravRttA prAdurbhUtA, dIrghA vizAlA, ghanazoNitAliH sAndrarudhirapaGktiH , saudAmina sAmyaM vidyutsAdRzyam, avApa lebhe // 6 // kazcidbhaTa iti-samiti samare, zatruzarai ripuvANaH, parIto vyAptaH samastadeho nikhilazarIro yasya tathAbhUtaH, kazcit ko'pi, bhaTo yoddhA, pracurA bhUyAMsaH prarohA aGkurA yasya tathAbhUtaH, mahIjo yathA vRkSa iva, nAgaiH pannagairAtato vyApta iti nAgAtataH sa cAsau candanadruzca malayajamahIruhazceti nAgAtatacandanaduH, yathA ca iva ca, vyalAsIcchobhate sma // 6 // vIrAgresara iti-vIrAgresaraH zUrapradhAnaH, padacaraH padAtiH, prathitaripoH prasiddhazatroH maNDalAoNa kRpANena khaNDitaM nikRttaM yanmastakaM zirastasmAdvigalantI patantI yA mRgdhArA rudhirasantatistayA bhayaGkaro bhItyutpAdako mukhabhAgo yasya tasya bhAvastattA tayA, bahiHprasRtayA bahini:satayA, krodhaparamparayA roSasantatyA, parIta iva vyApta iva, mRtyunopalakSito mUrdhA mRtyumUrdhA tam, mRtaziraH, uSNISeNa ziroveSTanavastreNa, prabhukAryasya svAmikRtyasyAparisamAptAvanavasAne prANonkramaNaM jIvananiHsaraNam, nirodhumiva nivArayitumiva, dRDhataraM sudRDhaM yathA syAttathA, nibadhya nibaddha kRtvA, kare haste, kRpANaM karavAlakaM, manasi cetasi, dhairya dhIratAm, sapalne zatrau dRSTiM dRzam, mahItale bhUpRSTe, ripuziraHsahasrapatanaJca zatrumastakasahasrAvapAtaJca, yugapadekakAlAvacchedena, AtanvAnaH kurvANaH, RtubhujAM devAnAm, zlAghAnAM prazaMsAnAm, puSpavRSTInAJca sumanovarSANAnca, pAtraM bhAjanam, ajAyata babhUva / sainyadvaya iti-tatra raNAne tasmin samaramukhe, sainyadvaye pakSadvayasainye, vimizrite'pi sammilite'pi eSa eva vizeSaH etAvadeva vaiziSTayam, vyalasad vyazobhat, yad svIyAH svakIyAH parA vA parakIyA vA ye padagAH pattayaH, purastAdagre, saMmukhA abhimukhAH Asan , ta eva, ripusainyavargAH zatrusainikavargAH, Asanniti zeSaH, sainyadvaye parasparaM milite sati zatru mitrapakSAbhijJAnaM nAvaziSTaM kintu yo yasya purastAttasthau sa eva tasya zatrurAsIditi bhAvaH // 62 //
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvye tadAnIM ripuzaranikRttacApalatAzcApalakaravAlairbhagnakaravAlAH pANibhizchinnapANayazcaraNabhinnacaraNA durvacanaiH krodhaparItA yodhAH parasparamAjanuH / evaM zabdapUritagaganajayAnake bhayAnake samIke vijRmbhite mathananirmuktanArAcadhArApAtena dInAM nijasevAmAlokya karakalitakArmukalatAvisphAraghoSeNa dvividhAnapi mahIbhRtaH kampaya-kopAruNAsyaH padmAsyo vegavitatacakraspandanena syandanena vipakSavAhinIM didhkssnnivaabhidudraav| padmAsyaprahitAH prabhUtavizikhAH senA-tarAle ripau ryodhAMstatra sahasrazo nipatitAnbhUmau vyadhuH paktizaH / ghoTAn pATitavigrahAn gajaghaTAH prANAlibhirdurghaTAH kUjaccApadharAn bahUJcharadhikAMzcakra ya'sUna saMyuge / / 63 / / tasyAmitaiH zaragaNairgaganaM ripUNAM sainyaM ca pUritamabhUddhanasaMprahAre / bhUmizca bhagnabhaTavAjigajaiH parItA hAhAravairaribalasya dizAvakAzaH / / 64 // dviSatAM tatpatInAM ca navArnimnagAH sRjan / padmAsyaH prINayAmAsa nijasainyanadIpatim // 65 // wwwwwwwwwwwwwwwwwwwww tadAnImiti tadAnIM tasyAM velAyAma, ripuzaraiH zatruvANainikRttA chinnA cApalatA dhanurvallI yeSAM te, yodhA bhaTAH, cApalakaravAlaH caJcalakRpANaH, bhagnakaravAlAH khaNDitakhaDgAH, pANibhihastaiH, chinnapANayaH kRttakarAH, caraNaiH pAdaiH, bhinnacaraNAH zakalitapAdAH, durvacanairduSTavacobhiH, krodhaparItAH kopavyAptAH, santaH, parasparamanyo'nyam, AjaghnuH prajaha / evamanena prakAreNa, zabdaiH pUritaM gaganaM yena sa zabdapUritagaganaH, tathAbhUto jayAnako vijayadundubhiryasmistasmin , bhayAnake bhayaGkare, samIke yuddha, vijRmbhite sati vRddhiMgate sani, mathanena kASTAGgArazyAlena nirmuktAsyaktA yA nArAcadhArA bANasantatayastAsAM pAtena patanena, dInAM duHkhIbhUtAm, nijasenAM svakIyapRtanAm, Alokya dRSTvA, karakalitA hastakRtA yA kArmukalatA dhanuvratatistasyA visphAraghoSeNa pracurazabdena, dvividhAnapi dviprakArAnapi mahIbhRto rAjJaH parvatAMzca, kampayan vepayan, kopAruNAsyaH krodhalohitavadanaH, padmAsyo jIvakasuhRdvizeSaH, vegena javena vitataM vistRtaM cakraspandanaM rathAGgasaJcaraNaM yasya tena, syandanena rathena, vipakSavAhinIM zatrusenAm, didhakSanniva dagyumicchanniva, abhidudrAva sammukhamAjagAma / padmAsyaprahitA iti-padmAsyena prahitAH preritA iti padmAsyaprahitAH, prabhUtavizikhAH pracurabANAH, tatra tasmin , senAntarAle pRtanAmadhye, sahasrazaH sahasrasaMkhyAkAn , riporarAteH, yodhAn yoddhRn , bhUmau raNapRthivyAm, paGktizaH zreNikrameNa, vipatitAn skhalitAn , vyadhuzcakruH, ghoTAnazvAn , pATito vidArito vigraho deho yeSAM tAn , gajaghaTAH karipaGktiH prANAlibhiH prANasamUhaiH, durghaTA viyuktAH, kUjaccApadharAn zabdAyamAnadhanurdhArakAn , zaradhikAnvANadhArakAn, bahUnprabhUtAn , javAniti zeSaH, saMyuge samare, vigatA niSkAntA asavaH prANA yeSAM tathAbhUtAn mRtAnIti yAvat , cakrurvidadhuH // 63 // tasyAmitairiti-dhanasaMprahAre vikaTayuddhe, tasya padmAsyasya, amitairaparimitaiH, zaragaNairvANasamU haiH, gaganaM namaH, ripUNAM zatrUNAm, sainyaJca pRtanA ca, pUritaM sambhRtam, abhUdAsIt / bhaTAzca vAjinazca gajAzceti bhaTavAjigajA yoddhahayahastinaH, bhagnAzca te khaNDitAzca te bhaTavAjigajAzceti bhagnabhaTavAjigajAstaiH, bhUmizca samarabhUzva, parItA vyAptA, akhilasya zatrumaNDalasya, hAhAravairhAhAzabdaiH, dizAvakAzaH kASTAntarAlam, parIto vyAptaH, abhUt // 6 // dviSatAmiti-dviSatAmarAtInAm, tatpatInAJca tatsvAminAJca, navArnUtanarudhiraiH nimnagAH nadIH, sRjana racayan , padmAsyastannAmA jIvakasuhRd, nijasainyameva svakIyapRtanaiva nadIpatiH sAgarastam prINayAmAsa saMprItaJcakAra // 65 //
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamo lambhaH 163 zarAstadAnIM jalajAnanasya nAmAkSarANAM malitA na bhUyAt / itIva rAjJAM hRdaye praviSTAH prANAnagRhNanta na raktalezam / / 66 / / evaM nijadhvajinIkSobhamAlokya tatkSaNakandalitakopau magadhamAgadhabhUpau kuTilIkRtacApau nirnirodhapracAreNa rathena kSoNItalaM kSobhayantau nijasainikazikhAvaladhanagarjitAyamAnasiMhanAdena vairijanadhairyamunmUlayantau javena padmAsyamApatatAm / taM mAgadhamahIpAlaM svarbhAnuriva bhAskaram / dadhAva rathinaM vIro devadatto dhanurdharaH / / 67 / / tadanu karalAghavakorakitadhanurlatArinirantaranirmuktazaranikaradUrotsAritanabhaHsthalasaMmilitAmaralokaM pANipAtrasthakIlAlapAnanirutsukaivismayastimitalocanaistuSottAlairvetAlavilokyamAnazarasandhAnamokSaNamanyo'nyAstrasaMghaTTasaJjAtaproccalatpracuravisphuliGgaparamparAvitrAsitakuJjarakulaM vaimAnikajanasImAtItazlAghAviSayabhUmAJcitaM sakalavIrajanotsAhadAnazauNDaM pracaNDataradordaNDayormathanapadmAsyayormAgadhadevadattayozca vAcAmagocaraM samaramudajRmbhata / mathanadalitAnvANAndRSTvA nijAnvahuzastadA kamalabadanaH so'yaM karNAntanartitaziJjiniH / vitatavizikhaiH sUtaM ketuM ca tasya vibhedayannijagalagalatsiMhadhvAnanabhaH samabhedayat // 68 // zarAstadAnImiti tadAnIM tasmin kAle, nAmAkSarANAM nAmadheyavarNAnAm, malitA mAlinyam, na bhUyAd na bhaveditIva hetoH, jalajAnanasya padmAsyasya, zarA bANAH, rAjJAM kSitipatInAm, hRdaye manasi, praviSTAH santaH, prANAn jIvAn , agRhNanta gRhNanti sma, raktalezaM rudhirabindum, nAgRhNanta / tadIyAH zarA vegena vipakSapArthivavigrahAn chittvA bahiniSkrAntA iti bhAvaH // 66 // evamiti-evamanena prakAreNa, nijadhvajinIkSobhaM svavAhinIcApalyam, Alokya dRSTvA, tatkSaNaM tatkAlaM kandalitaH samutpannaH kopo yayosto, magadhamAgadhabhUpo magadhamAgadharAjau, kuTilIkRtacApau vakrIkRtakArmuko, ninirodho'pratibandhaH pracAro gamanaM yasya tena, rathena zatAGgana, kSoNItalaM mahIpRSTam, cobhayantau, saJcalayantI, nijasainikA eva svakIyavIrA eva zikhAvalA mayUrAsteSAM ghanagarjitAyamAno meghagarjanasannibhoyaH siMhanAdaH veDA tena, vairijanadhairyaM zatrusamUhadhIratAm, unmUlayantAvutpATayantI, javena vegena, padmAsyam, ApatatAm abhyagacchatAm / taM mAgadheti-svarbhAnU rAhuH, bhAskaramiva sUryamiva, dhanurdharaH kodaNDadhArakaH, devadatta stannAmA, vIro bhaTaH, rathinaM syandanacAriNam, taM prasiddham, mAgadhamahIpAlaM mAgadharAjam, dadhAva dhAvati sma // 67 // tadanviti-tadanu tadanantaram, karalAghavena hastakSiprakAritvena korakitA kuDmalitA dhanurlavA kRpANavallI yeSAM tathAbhUtA ye'rayaH zatravastainirmuktastyako yaH zaranikaro bANasamUhastena dUrotsAritA viprakRSTotsAritA nabhaHsthalasaMmilitA gaganatalasamAgatA amaralokA devasamUhA yasmistat, pANipAtrasthaM karabhAjanasthitaM yatkIlAlaM rudhiraM tasya pAne dhayane nirusukairnirutkaNThitaiH vismayastimitAni locanAni yepAM tairAzcaryAcalanayanaiH, tRpottAlarudanyotkaTaH, vetAlaH pretavizeSaH, vilokyamAne dRzyamAne zarANAM bANAnAM sandhAnamokSaNe dhAraNatyajane yasmistat , anyo'nyasya parasparasyAstrasaMghaTena zastrasaMmardanena sajAtAH samutpannAH proccalantaH samutpatantaH pracurAH prabhUtA ye visphuliGgA agnikaNAsteSAM paramparAbhiH santatibhirvitrAsitaM sabhIkRtaM kuJjarakulaM hastisamUho yasmistat, vimAnena carantIti vaimAnikAste ca te janAzcati vaimAnikajanA devasamUhAsteSAM sImAtItA asaMkhyAtA yAH zlAghAH prazaMsAstAsAM viSayabhUmnA viSayabAhulyenAJcitaM zobhitam, sakalavIrajanAnAM nikhilavIrapuruSANAmutsAhadAne zauNDaM samartham, pracaNDatarau tIcNatagai dordaNDau bhujadaNDau yayostayoH, mathanapadmAsyayoH mAgadhadevadattayozca, vAcAM vANInAm, agocaraM viSayAtItam, samaraM yuddham, udaz2ambhata vardhate sma / mathanadalitAniti tadA tasmin kAle, karNAnte zravaNAbhyaNe nartitA cAlitA ziJjinI maurvI
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvye tatazca durdharSAmarSapATalavadanena mathanenArdhacandreNa nikRtte nijakArmukaguNe, padmAsyaH, karatalatANDavitakodaNDAntarasamAropitakANDaprakANDai ripumaNDalAni khaNDayana , tasya sapatnasya zarAsanaM samarotsAhaM ca yugpdvidaaryaamaas| tattAgdevadattapracalakaratalAtpatriNo yuddharaGge petuH proddhatapakSAH katicana gagane tasthurudyadbhayAvyAH / lekhAnAM meghamArga pihitaparilasatsaurabhANi prakAmaM / tasthuH petuzca jIvandharanikhilavale kAnicitpuSpakANi // 66 // yatra tatra ripuvAhinItale puNDarIkamudayatkabandhake / AvirAsa bahudhA zilImukhAstatra tasya jayinaH samApatan // 70 // evaM devadattasya raNamattasya durlalitadodevilasitamasahamAnaH kirITakhacitakuruvindamaNivRndaprabhApunaruktavadanavanajakopAruNakAntiprasaraH parantapapratApo mAgadhabhUpaH karanartitacApalatA yena tathAbhUtaH, so'yaM prasiddhaH, kamalabadanaH padmAsyAbhidhAnaH suhRd, bahuzo'nekavArAn , nijAn svakIyAn , bANAn zarAn , mathanadalitAn kRtaghnazyAlakhaNDitAn , dRSTvA vilokya, vitatavizikhairvistAritabANaiH, tasya mathanasya, sUtaM sArathim, ketuJca patAkAJca, vibhedayan khaNDayan , nijagalAtsvakaNThAd galanto niHsaranto ye siMhadhvAnAH cveDitaravAstaiH, nabho gaganam, samabhedayat bhinatti sma / svodAttazabdarambaraM pUrayAmAseti bhAvaH / hariNIcchandaH // 6 // tatazceti-tatazca tadanantaraJca, durdharSazvAsAvamarSazceti durdharSAmarSo vikaTakrodhastena pATalaM zvetaraktaM vadanaM mukhaM yasya tena, mathanena rAjaghazyAlena, ardhacandreNa ardhacandrAkArabANena, nijakArmukaguNe svakIyakodaNDapratyaJcAyAm, nikRtte chinne, sati, padmAsyo jIvakusudRtpradhAnaH, karatale hastatale tANDavitaM nartitaM yatkodaNDaM dhanustasyAntare madhye, samAropitAH samadhiSThApitA ye kANDaprakANDA bANazreSThAstaiH, ripumaNDalAni zatrusamUhAn , khaNDayan vidArayan , tasya sapatnasya pUrvoktasyArAtaH, zarAsanaM dhanuH, samarotsAhaJca yuddhollAsaJca, yugapadekakAlAvacchedena, vidArayAmAsa khaNDayAsAsa / tattAdagiti-proddhRtapakSAH prakampitagarutaH, katicana ke'pi, patriNo bANAH pakSiNazca, tattAdRgdevadattasya tathAvidhadevadattasya pracalaM capalaM yatkaratalaM hastatalaM tasmAt , yuddharaGge samarAGgaNe, petuH patanti sma, katicana ke'pi ca udyaddhayena samutpadyamAnabhItyADhyA yuktAH pakSe udyadbhayA samutpadyamAnadIptyA ADhyAH sahitAH, santaH, gagane nabhasi, tasthustiSThanti sma / pihitamAcchAditaM parilasacchobhamAnaM saurabhaM mAnojJakaM yaistathAbhUtAni, lekhAnAM devAnAm, puSpakANi vyomayAnAni, prakAmamatyarthaM yathA syAttathA, meghamArge gagane, tasthustiSTanti sma, kAnicicca kAnyapi ca, pihitaM vyAptaM parilasacchobhamAnaM saurabhaM saugandhyaM yeSAM tAni, lekhAnAM vijayAvalokanaprahRSTadevAnAm, puSpANyeva puSpakANi kusumAni, jIvandharanikhilabale jIvakasamagrasainye, petuH patanti sma // 6 // yatra yatreti-yatra yatra yasmin yasmin , udayanta utpatantaH kabandhAH zirohInamRtakadehA yasmistasmin , pakSe udayatsamucchalatkabandhaM pAtho yasmiMstasmin , ripuvAhinItale zatrusainyamadhye pakSe zatrunadImadhye, 'vAhinI syAttaraGgiNyAM senAsainyaprabhedayoH' iti medinI, puNDarIkaM sitacchatraM pakSe sitAmbhojam 'puNDarIkaM sitAmbhoje sitacchatre ca bheSaje' iti medinI, AvirAsa prakaTIbabhUva, tatra tatra, jayino vijayavataH tasya devadattasya, zilImukhAH zarAH pakSa bANAzca, 'zilImukho'likANDayoH' iti medinI, samApatan patanti sma / zleSaH // 70 // evaM devadattasyeti-evamanena prakAreNa, raNena samareNa mattaH pragarvitastasya, devadattasya tannAmasubhaTasya, durlalitayorAsphAlyamAnayordoSo (jayoryo darpo garvastasya vilasitaM ceSTitam, asahamAno'kSAmyan , kirITakhacitAnAM makuTanisyUtAnAM kuruvindamaNInAM padmarAgaratnAnAM vRndaH samUhastasya prabhayA dIptyA punarukto vadanavanajasya mukhakamalasya kopAruNakAntiprasaro roSalohitadIptisamUho yasya saH, parantapaH zatrusantApa
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamo lambhaH nirmuktabAgagaNAcAntavipakSapakSadurmadaH paJcapaiH pRpatkardevadattasya rathayoTAnpATayAmAsa / nizitavizikhavayairvizruto devadattaH / kavacamatha vibhindanmAgadhezasya kopAt / urasi nihitazaktistasya zaktiM vilumpan samiti vimalakItiH pAtayAmAsa zatrum / / 71 // tatazca prabhoH pratApamiva bhuvi pAtitaM mahAvIraM magadhabhUpAlamavalokya krodhasaMjvalannayanavigaladvisphuliGgakaliGgabhUpAlaH kuTilitabhrUbhaGgabhIpaNavadanaH kargAntAkRSTacApacoditaropavaNa dharSitaparamado harSitanijacaturaGgabalaH pATitaghoTagajaghaTAbhaTapaTalaH sarabhasameva kauravasenAM kSobhayAmAsa / vihAyasi vihAribhiH zaragaNaiH kaliGgezitu rbhayAd drutamapAsaranna paramAkulA nirjraaH| . kSitau ca ripusainikA dizi dizi kSaNAddhAvitAH __ svasenikabhayodhamA nijayazastaraGgAstathA // 72 // visphAraghoSairgaganaM pUrayanharpayanbalam / zrIdatto'bhijagAmaitaM mRgendra iva kuJjaram / / 73 // vardhakaH pratApo yasya tathAbhUtaH, mAgadhabhUpo magadhajanapadezaH, karanartitA hastakampitA yA cApalatA dhanurvallarI tasyA nimuktA niSpatitA ye bANagaNAH zarasamUhAstairAcAnto gRhIto vipakSapakSasya zatrusainyasya durmado durahaMkAro yena tathAbhUtaH san , paJca SaD vA paJcaSAstaiH pRSakairbANaH, devadattasya tannAmasubhaTasya, rathaghoTAn syandanahayAn , pATayAmAsa vidArayAmAsa / / nizitavizikhavayairiti-athAnantaram, vizruto vikhyAtaH devadattaH, kopAt krodhAt, vizikhepu vANeSu varyAH zreSThA iti vizikhavaryAH, nizitAstIkSNAzca te vizikhavaryAzceti nizitavizikhavaryAstaiH, mAgadhezasya magadharAjasya, kavacaM vAravANam, vibhindan vidArayan , urasi vakSasi, nihitA nikhAtA zaktiH zastravizeSo yena tathAbhUtaH, tasya magadhezasya, zaktiM sAmarthyam, vilumpan nAzayan , vimalakIrtiravadAtayazAH, san , samiti samare, zatru sapatnam, pAtayAmAsa pAtayati sma / maaliniicchndH|| 7 // tatazca prabhoriti-tatazca tadanantaraJca, prabhoH svAminaH, pratApamiva teja iva, bhuvi pRthivyAm, pAtitaM mahAvIraM mahAbhaTam, magadhabhUpAlaM magadhezam, avalokya dRSTvA, krodhena kopena saMjvala dyAM saraktIbhavadbhyAM nayanAbhyAM cakSubhyAM vigalanto visphuliGgA agnikaNA yasya saH, kaliGgabhUpAlaH kaliGgavipayanarapatiH, kuTilitayorvIkRtayobhra vobhaGgana bhISaNaM bhayAvaha vadanaM mukhaM yasya saH, karNAntaM zravaNAntamAkRSTena cApena dhanuSA coditAH preritA ye ropA bANAsteSAM varSeNa vRSTayA, dharpito vidhvastaH paramadaH zatrugarvo yena saH, harSitaM prasAditaM nijacaturaGgabalaM svakIyacaturaGgasainyaM yena saH, pATitaM vidAritaM ghoTagajaghaTAbhaTAnAM hayaha stisamUhazUrANAM paTalaM samUho yena tathAbhUtaH san , sarabhasameva savegameva, kauravasenAM jIvakapRtanAm, kSobhayAmAsa kSobhitAM cakAra / vihAyasIti-vihAyasi nabhasi, vihAribhirviharaNazIlaH, kaliGgezinuH kaliGgabhUpAlasya, zaragaNe rbANasamUhaiH, bhayAd bhIteH, paramatyantam, AkulA byagrAH, nirjarA devAH, drutaM satvaram, nApAsaran nApasaranti sma, kintu, citau pRthivyAma, ripusainikAzca zatrubhaTAapi, svasainikAnAM svasainyAnAM bhayodyamAstrAsaceSTitAni, nijayazastaraGgAstathA svakIyayazobhaGgA api, kSaNAdalpenaiva kAlena, dizi dizi pratikASTham, dhAvitAH prasRtAH, kaliGgezasya zaragaNairnabhasi sthitA amarA drutamapasaranti sma, zatrusainikA bhItyA pratikASTaM dhAvitAH, svakIyasainikAnAM bhayaceSTitAni palAyitAni, svayazaHsantatayazca prasRtA babhUvariti bhAvaH // 72 // visphAraghoSairiti-visphAraghoSairdhanurAsphAlanazabdaH, gaganaM vyoma, pUrayan, sambharan / balaM sainyam,
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 jIvandharacampUkAvye tadAnIM sakalavIrajanakarNAbharaNAyamAnabhujapratApayoH zrIdattakaliGgabhUpayoH parasparanikRttavizikhamanimeSairapyalakSyazarasandhAnamokSaNamagocarajayaparAjayamadRSTapUrvaM divipadAmadbhutataraM samaramudajambhata / zrIdatta eSa karanartitacApadaNDamAkRSya saMyati tathA vizikhAnmumoca / eko yathA dazaguNakramataH pravIrAnAkramya kRtanti javAdripusainyavarge / / 74 / / zrIdatto randhramanviSya zaraistasya mhiipteH| pAtayAmAsa makuTaM pragarjaJchirasA saha // 75 // tadIyamakuTodgatairamitamauktikaiH pAtitai rarAja samarAjiraM patitabhUmibhRnmastakam / kaliGgavasudhApatiprathitarAjyalakSmyAstadA vikIrNamiva vistRtairnayanabASpabindUtkaraiH // 76 // tadanu bhAsAM nidhau pazcimapAthonidhau nimajjati zokaharSapArAvAranimagnAH, kamaleSu mukulIbhavatsu mukulIkRtasamaravilAsAH, jagadekavIre mAre samadhiropitazarAsanaguNe kSaNAdavaropitacApaguNAH, ubhaye'pi sainikAH svkttkbhuvmaaseduH| apareyuH kASTAGgAreNa ripujanagahanAGgAreNa bahudhA protsAhitavijayakathano mathanaH pratiphalitatapanavimbaprabhApiJjaritadizAvakAzaH kavalayanniva ripusenAsamudramAjiraGgamAjagAma / rawwwwwwwwww.rrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrrr-n. harSayan pramodayan , zrIdatta etannAmA subhaTaH, mRgendraH siMhaH, kuJjaramiva gajamiva, etaM kaliGgabhUpAlam, abhijagAma tatsammukhamAjagAma // 73 // tadAnImiti tadAnIM tasmin kAle, sakalavArajanAnAM nikhilazUrANAM karNAbharaNAyamAnaH zravaNAlaGkArAyamANo bhujapratApo bAhutejo yayostayoH, zrIdattakaliGgabhUpayoH zrIdattakaliGgezayoH parasparaM mithonikRttAzchinnA vizikhA bANA yasmistat , animepairapi devairapi, alakSye adRzye zarANAM bANAnAM sandhAnamokSaNe dhAraNatyajane yasmistat , agocarAvaviSayau jayaparAjayau yasmiMstat , diviSadAM devAnAm, adRSTapUrvamanavalokitapUrvam, adbhutataramAzcaryajanakama, samaraM yuddham, udajambhata vardhate sma / zrIdatta eSeti-eSa zrIdattaH, saMyati samare, karanartitacApadaNDaM hastacAlitakodaNDadaNDam, AkRpya samAkRSTaM kRtvA, tathA tena prakAreNa, vizikhAn bANAn , mumoca tatyAja, yathA yena prakAreNa, eko vizikhaH dazaguNakramato dazaguNitAna , pravIrAn yoddhan , Akramya ripusainyavarge vipakSapRtanAsamUhe, javAt vegAt , kRntati chinatti // 74 // zrIdatto randhramiti-pragarjan garjitaM kurvan , zrIdattaH, randhra chidram, anviSya mArgayitvA, zarairbANaH, tasya mahIpate rAjJaH, zirasA saha mUrnA sAkam, makuTaM maulim, pAtayAmAsa pAtayati sma // 75 // __tadIyamakuTodgatairiti-tadA tasmin kAle patitAni skhalitAni bhUmibhRtAM rAjJAM mastakAni zirAMsi yasmistat, samarAjiraM yuddhAGgaNam, tadIyamakuTodgataistanmaulisamutpatitaiH, pAtitaiH saMsitaiH, mauktikairmuktAphalaH kaliGgavasudhApateH kaliGgabhUpAlasya prathitA prasiddhA yA rAjalakSmIH sAmrAjyazrIstasyAH, vistRvaivitataiH, nayanabASpabindUtkarairazrupRSatAMsamU haiH, vikIrNamiva vyAptamiva, rarAja zuzubhe // 76 // tadanu bhAsAM nidhAviti tadanu tadanantaram, bhAsAM nidhau sUrye, pazcimapAthonidhau pazcimamArNave, nimajjati sati nimagnIbhavati, zokaharSapArAvAre viSAdAmodasAgare nimagnA buDitAH, kamaleSu padmaSu, mukulIbhavatsu nimIlatsu, mukulIkRtaH saGkocitaH samaravilAso yuddhaceSTitaM yaiste, jagadekavIre trilokapradhAnasubhaTe, mAre madane, samadhiropitaH samadhiSThApitaH zarAsane dhanuSi guNo maurvI yena tathAbhUte sati, kSaNAdalpenaiva kAlena, avaropito vimocitazcApaguNo dhanuHpratyaJcA yaiste tathAbhUtAH, ubhaye'pi pakSadvayasambandhino'pi, sainikAH sumaTAH, svakaTakabhuvaM nijazivirapRthivIm, AseduH praapuH| aparedhuranyasmin divase, ripujana eva zatruloka eva gahanaM vanaM tasyAGgArastena, kASThAGgAreNa rAjaghana, bahudhA vividhaprakAreNa, protsAhitAni pravadhitAni vijayakathanAni yasya tathAbhUtaH, mathanastacchayAlaH, pratiphalitaM pratibimbitaM yattapanavimbaM sUryamaNDalaM
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamo lambhaH anIkinIM purodhAya padmAsyo'pi raNAGgaNam / AsasAda dharAdhIzakhecarAdhIzasaMgataH // 77 // 1 27 tadanu mathanapadmAsyAbhyAM tilakitamukhabhAgAH koNatADitanissANaprabhRtivividhavAdyaravAhUtanirjaranirantarAntarikSapradezAH, davelAravavijRmbhitasiMhagarjanabhayatarjitadizAvazAvallabhAH, nUtananikapakapaNanirmUlIkRtakaracalitakarabAlavallikAprativimvitaravivimvatayA mUrtIkRtamiva nijapratApamAvibhrANAH, ubhaye'pi vIrAH lAvAyogyaM yuddhaM vidhAtumArabhanta / kadanadurdinamattazikhAvalaH karataloddhRtakArmukabhIkaraH / 1 sa mathanaH pracacAla raNAjire vipinadeza ivoddhatakesarI // 78 // vipATya ghoTAngajatAM nipAtya bhaTAnvibhidya kSitiSaiH sahAyam saMkSobhayAmAsa kurUdvahasya balAmbudhiM mandaravatpayodhim // 76 // pradhAvya vegAdrathamAjisIni padmAnanastasya puro vabhUva / kAmpilyakezasya sa pallavezo lATAdhirAjasya ca vuddhiSeNaH // 80 // mahArASTramIzasya govindadharaNIpatiH / anyeSAM puratastasthurnandADhyavipulAdayaH // 81 // tasya prabhayA dIyA piJjaritAH piGgalavarNIkRtA dizAvakAzAH kASThAntarAlAni yena tathAbhUtaH san ripusenAsamudraM pratyarthipRtanApArAvAram, kavalayanniva prasayanniva, AjiraGga yuddhabhUmim, AjagAma samApatati sma ! anIkinImiti -- dharAvIzakhe carAvIzairbhUmibhUdvidyAdhararAjaiH saMgataH sahitaH, padmAsyo'pi jIvakasuhRtpravAno'pi, anIkinIM pRtanAm, purodhAyAgre kRtvA, raNAGgaNaM samarAjiram, AsasAda prApa // 77 // tadanviti -- tadanu tadanantaram, mathanaH kASTAGgArazyAlaH padmAsyo jIvandharasuhRt tAbhyAm, tilakitaH sthAsakayuto mukhabhAgo yeSAM te, koNairvAdanadaNDaistADitAni samAhatAni yAni nismANaprabhRtivividhavAdyAni niHsANapramukhanaikavAditrANi teSAM ratraiH zabdairAhUtA AkAritA ye nirjarA devAstairnirantaro niravakAzo'ntarikSapradezo gaganabhAgo yaiste, cavelAravaiH siMhanAdairvijRmbhitaM vardhitaM yat siMhagarjanabhayaM mRgendragarjitamatistayA tarjitA bhasiMtA dizAvazAvallabhA diggajA yaiste, nUtananikaSeSu pratyagranikaSopaleSu kaSaNena gharSaNena nirmalIkRtAH svacchIkRtAH karacAlitAH pANiprakampitA yAH karavAlavallikAH kRpANalatAstAsu prativimbitaM pratiphalitaM yadravivimbaM sUryamaNDalaM tasya bhAvastattA tayA mUrtIkRtamiva sadehIkRtamiva nijapratApaM svatejaH, AbibhrANA dudhAnAH, ubhaye'pi pakSadvayasambandhino'pi, vIrA yoddhAraH, zlAghAyogyaM prazaMsArham, vidhAtuM kartum, Arabhanta tatparA babhUvuH / kadanadurdineti--kadanaM yuddhameva durdinaM meghacchannaM dinaM tasmin mattazikhAvalo mattamayUraH, 'meghacchanne'hni durdinam' ityamaraH / karatale hastatale udghRtamutthApitaM yatkArmukaM dhanustena bhIkaro bhayaGkaraH, sa pUrvoktaH, mathano rAjadhazyAlaH, vipinadeze gahanaprAnte, uddhatakesarIva dRptamRgendra iva, raNAjire samarAGgaNe, pracacAla pracalati sma / drutavilambitavRttam, 'drutavilambitamAha nabhau bharau' iti lakSaNAt // 78 // vipATyati - ayaM mathanaH, kSitiSai rAjabhiH saha sArdham, boTAn vAhAn, vipAThya vidArya, gajatAM hastisamUham, nipAtya pAtayitvA bhaTAn yoddhan, vibhidya khaNDayitvA payo'bdhim kSIrasAgaram, mandaravat sumeruriva, kurUdvahasya jIvandharasya, balAmbudhiM pRtanApArAvAram, saMkSobhayAmAsa kSubhitaM cakAra // 76 // pradhAvyeti - AjisImni yuddhAjire, vegAt prajavAt, rathaM syandanam, pradhAvya dhAvayitvA, padmAnanaH padmAsyaH, tasya mathanasya, puro'gre, babhUva sa prasiddhaH, pallaveza: pallavajanapadezaH kAmpilyakezasya kAmpilyanagaranAthasya, puro babhUva, buddhiSeNazca tannAmA jIvakasuhRt, lATAdhirAjasya lATadezasvAminaH, puro babhUva // 80 // mahArASTrati--govindadharaNIpatijIMvandharamAtulaH, mahArASTramahIzasya mahArASTrabhUpAlasya, nandAvya
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvye samApatantIH sahasA samantAdanIkinIH padmamukhapravIraH / pratyagrahIdeSa zarapracAraiH srotasvinIrepa ivAmburAziH // 82 // saujanyamAnate kurvaJjanyamuddhatazatruSu / / ___ zarAnmumoca padmAsyo na parAnmApi lAghavama / / 83 // mathanena zarAvaliM tamisrAM sRjatA tatra nizAmukhAyitam / / vizikhaiH kiraNairvimindatA tAM jalajAsyena nizAkarAyitam / / 4 / / evaM parasparazarakhaNDanena vraNakathAnabhijJagAtrayoH, vismayavistAritalocanaiH zlAghonmukhaibahirmukhainirantaraM nirIkSyamANayoH, digantavisAribhiH zarAsArairAkAzaM mUrtamivAdadhAnayoH, pravIrAbhilASeNobhayoH samIpaM muhurmuhurgatAgataklezamavigaNayyotsarpantyA jayazriyA dRDhamAliGgitavapuSoH, sAhasavilokanasamayasuravRSTakalpatarukusumasurabhilabhujayugalayoH, cakrIkRtacApalIlAmadhyavirAjamAnazarIratayA pariveSamadhyagayoH parasparasaMmukhayoriva divAkarayoH, pravIrayoranayoH samarakrIDAmAtanvatoH, kupitavadano mathanaH, padmAnanasya kArmukaguNaM vibhidya harSeNa pragarjan , imaM vyAhAramurarIcakAra / cApasya jIvavicchedAtka dhAvasi bhyaakulH|| nanu re bhavato'pyevaM jIvameSa hariSyati // 5 // vipulAdayo nandADhyavipulapramukhAH, anyeSAmitarepAm, purato'gre, tasthustiSThanti sma // 81 // samApatantIriti eko'dvitIyaH pradhAno vA, amburAziH sAgaraH, srotasvinIriva nadIriva, eSo'yam, padmamukhapravIraH padmAsyapradhAnasubhaTaH, sahasA jhaTiti, samantAt sarvataH, samApatantIH samAgacchantIH, anIkinIH pRtanAH, zarapracArairbANapracAraiH, pratyagrahIt nivArayAmAsa // 2 // saujanyamiti-Anate Anane, saujanya sAdhutAm, uddhatazatruSu dRptArA tipu, janyaM samaram / kurvan vidadhat , padmAsyaH zarAnmumoca bANAn tatyAja, lAghavaM kSudratvam, parAnapi zatrUnapi, na mumoca na tatyAja // 3 // mathanena zarAvalimiti-tatra yuddhe, tamisrAM malinAm, zarAvali bANapaGktim, pakSe bANapaGktirUpAM kRSNarajanIm, sRjatA racayatA, mathanena rAjaghazyAlena, nizAmukhAyitaM rajanImukhamivAcaritam, vizikhaibarbANaH, kiraNemarIcibhiH, tAM pUrvoktAm, tamisrAM bhindatA khaNDayatA, jalajAsyena padmAsyena, nizAkarAyitaM candravadAcaritam // 84 // evaM parasparazarakhaNDaneneti-evamanena prakAreNa parasparazarakhaNDanena mithobANazakalanena, vraNakathAyA IrmacarcAyA anabhijJamaparicitaM gAtraM zarIraM yayostayoH, vismayenAzcaryeNa vistArite locane nayane yeSAM taiH, zlAghonmukhaiH prazaMsAtatparaH, barhimukhairamaraiH, nirIkSyamANayoravalokyamAnayoH digantavisAribhiH kASThAntaprasaraNazIlaH, zarAsArairbANavarSaNaH, AkAzaM gaganam, mUrtamiva sazarIramiva, AdadhAnayoH kurvANayoH, pravIrAbhilASeNa prakRSTayoprAptIcchayA, ubhayoyoH, samIpaM nikaTam, muhurmuhurbhUyobhUyaH, gatAgataklezaM yAtA. yAtaduHkham, avigaNayya samupecya, utsarpantyA pravardhamAnayA, jayazriyA jayalakSmyA, AliGgitaM samAzliSTaM vapuH zarIraM yayostayoH, sAhasavilokanasamaye avadAnAvalokanakAle suravRSTAni devavRSTAni yAni kalpatarukusumAni kalpavRkSapuSpANi taiH surabhilaM sugandhitaM bhujayugalaM bAhuyugaM yayostayoH, cakrIkRtaM vartulIkRtaM yaccApaM dhanustasya lIlA zobhA tasyA madhye'bhyantare virAjamAnaM zobhamAnaM zarIraM yayostayorbhAvastattA tayA, pariveSasya paridhemadhye gacchata iti pariveSamadhyagau tayoH, parasparasammukhayoranyo'nyAbhimukhayoH, divAkarayoriva sUryayoriva, samarakrIDAM yuddhakelim, AtanvatovistArayatoH, anayoH pravIrayoH prakRSTasubhaTayoH, madhye kupitavadanaH kruddhamukhaH, mathanaH kASTAGgArajAyAsanAbhiH, padmAnanasya padmAsyasya, kArmukaguNaM dhanurdhyAm, vibhidya khaNDayitvA, harSeNa pramadena, pragarjan garjitaM kurvan , imaM vakSyamANam, vyAhAramAlApam; urarIcakAra svIkRtavAn / cApasyeti-cApasya dhanuSaH, jIvavicchedAt pratyaJcAnAzAt , bhayAkulastrAsavyagraH san , kva dhAvasi
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamo lambhaH 166 iti lapitamavetya padmavaktraH sphuTataramAha giraM gabhIranAdaH / ayi mathana mamAsti candrahAsaH prihtshtrustiimukhenduhaasH||86|| iti kRpANamutpATaya kare vicalayana , zatAGgotsaGgAdutplulyAmandataralAyavAkrAntazAtravAnIkaH paJcAnanapratyanIkaparAkramaH padmAnanaH, kadanadurmadavilAsitasya mathanasya zirasi samutkhAtakaravAlaM nicakhAna / mathane bhuvi patite raNAgre jalajAsye nipapAta pusspvRssttiH| ___ ripusainikanetrato'mbuvRSTiH kupitAdrAjagaNAca vANavRSTiH // 7 // tadAnoM kauravabalakolAhalamAkarNya pravRddhakopau kuTilIkRtacApau tapananikAzapratApau lATakAmpilyakabhUpau buddhiSeNapallavarAjayorabhimukhaM tasthivAMsau dizAvakAzaniviDitasAyakaM harpitanijanAyakaM vaimAnikajanasImAtItAdbhutaharSadAyakaM bhayAnakaM samIkamAkalayya kalpAntadahanasakAze tayoH zaranikarahutAze pataGgau vbhuuvtuH| mahArASTravidehezoH samaraM samajambhata / dAruNaM zarasaMbhinnavAraNaM jayakAraNam / / 88 // kutra palAyase, nanu nizcayena, re zatro, evamanena prakAreNa, eSo'ham, bhavato'pi tavApi, jIvaM prANam, hariSyati apaneSyati // 5 // iti lapitamiti-iti pUrvoktam, lapitaM kathitam, avetya jJAvA, gabhIranAda uccatarazabdaH, padmavaktraH padmAsyaH, sphuTataramatispaSTaM yathA syAttathA, giraM vAcam, Aha jagAda, ayi mathana bho rAjaghazyAla, mama padmAsyasya, parihRto dUrIkRtaH zatrusAnAM zatruzIlavatInAM mukhenduhAso vadanacandrahAso yena tathAvidhaH, candrahAsaH khaDgaH, asti vidyate, mama haste candrahAse vidyamAne kodaNDamaurvIcchedo hAniprado nAstIti bhAvaH // 86 // iti kRpANamiti-iti pUrvoktaprakAreNa, kRpANaM khaDgam, utpATya kozAniHsArya, kare haste vicalayan kampayan , zatAGgasya rathasyotsaGgastasmAt , utplutya samutpatya, amandataralAghavena prabhUtakSipratvenAkrAntaM parAbhUtaM zAtravAnIkaM zatrusainyaM yena tathAbhUtaH, paJcAnanapratyanIkaH siMhasadRzaH parAkramo vIrya yasya saH, padmAnanaH padmAsyaH, kadanadurmadena yuddhadurgarveNa vilAsitaH zobhitastasya, mathanasya kASTAGgArazyAlasya, zirasi mUrti, samunkhAtakaravAlaM samutpATitakRpANam, nicalvAna nihitavAn / ___ mathane bhuvIti-mathane, bhuvi raNavasudhAyAm, pAtite sati, raNAgre samarazirasi, jalajAsye padmAsye, puSpavRSTiH sumanovarSaNam, papAta patati sma / ripusainikanetrataH zatrusubhaTanayanAt , ambuvRSTirjalavRSTiH, nipapAta, kupitAt krodhayuktAt , rAjagaNAcca nRpatinicayAcca bANavRSTiH zaravarSam, papAta // 8 // tadAnImiti-tadAnIM mathanamaraNakAle, kauravabalasya jIvandharasainyasya kolAhalaM kalakalazabdam, AkarNya zrutvA, pravRddho vRddhiGgataH kopaH krodho yayosto, kuTilIkRto vakrIkRtazcApo dhanuryayostau, tapananikAzaH sUryasadRzaH pratApastejo yayosto, lATakAmpilyakayordezavizeSayobhUpau rAjAnau, buddhiSeNapallavarAjayoH subhaTavizeSayoH, abhimukhaM purastAt , tasthivAMsau tiSThantI, dizAvakAzeSu kASThAmadhyeSu nibiDinAH sAndrIkRtAH sAyakA bANA yasmistat, harSitAH pramuditA nijanAyakAH svasvAmino yasmistat, vaimAnikajanebhyo nirjarajanebhyaH sImAtItasya nirmaryAdasyAdbhutaharSasya vicitrapramodasya dAyakaM dAtR, bhayAnakaM bhIkaram, samIkaM yuddham, Akalayya dRSTvA, kalpAntadahanasakAze pralayapAvakasadRze, tayoH buddhiSeNapallavarAjayoH, zaranikarahutAze bANasamUhavahnau, pataGgau zalabhau, babhUvaturAstAm / mRtAviti bhAvaH / . mahArASTreti-mahArASTra videhezomahArASTravidehabhUpAlayoH, dAruNaM bhayaMkaram, zarairbANaiH saMbhinnAH khaNDitA vAraNA gajA yasmistat , jayakAraNaM vijayanimittam, samaraM yuddham, samajRmbhata vavRdhe / / 8 / /
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 jIvandharacampUkAvye pradIprazarasaGkaTaM pracuradIpyadbhaTa nilimpajanalAlitaM nikhilazastralIlAyitam / pradarzakanidarzanaM prathitayuddhavidyAvidAM vitenaturimau tadA vividhasaMgaraM bhIkaram // 86 // govindarAjasya zareNa lUnaM zIrSa raNe tasya dharAdhipasya / rAhubhramaM tIvrakarasya kurvastatkIrtinutyai divi keturAsIt / / 60 // evaM nijapRtanAyAM mahatAM rAjJAM nidhanaM nizamya vizAlatarAmarSaH kASThAGgAraH, sarvAbhisAreNa nijabalaM purodhAya, tejovibhavavijitavikartanapratApAnbhUpAnahitajanamRtyusarUpAnkauravajanasaMkSobhAya prapayAmAsa / kAraM kAraM balotsAhaM teSAM kSoNIzinAM russaa| puro babhUva nandADhayaH kariNAmiva kesarI / / 61 / / tatazca yaducittaM sakalavIraznAdhAnAm , yadyuktaM jIvandharAnujasya, yadudAharaNaM pANDavayuddhAnAm , yatsamucitaM nItimArgANAm , yadAsecanakaM lekhalocanAnAm , yadAnandanaM nijasainikAnAm , yannidAnaM kundanirmalakIrtikallolAnAm , yadraGgasthalaM jayalakSmItANDavasya, yadadhikaraNaM kalpadramAnalpapuSpavRSTInAma , yadagocarapadaM kavivacanavilAsAnAma, tAdRzamAyodhanaM nandADhayaH kandalayAmAsa / pradIprazarasaGkaTamiti tadA tasmin kAle, imau mahArASTravidehezau, pradIprai svaraiH zarairbANaiH saGkaTa vyAptam, pracuraM prabhUtaM yathA syAttathA dorNAH khaNDitA dRpyadbhaTA mattazUrA yasmistam, nilimpajanaramarasamU haiAlitaM prazaMsitam, nikhilazastralIlAyitaM sarvAyudhakelitulyam, pradarzakANAM darzakajanAnA nidarzanamudAharaNam, yuddhavidhA vidantIti yuddhavidyAvidaH prathitAzca te prasiddhAzca te prathitayuddhavidyAvidazca prasiddhasamaravidyAjJAtArazceti prathitayuddhavidyAvidasteSAMm, bhIkaraM bhayaGkaram, vividhasaMgaraM nAnAvidhasamaram, vitenatuvistArayAmAsatuH / pRthvIcchandaH // 8 // ___ govindarAjasyeti--raNe yuddhe, govindarAjasya jIvakamAtulasya, zareNa bANena, lUnaM chinnam, tasya dharAdhipasya rAjJaH, zIrSa mastakam, tIvrakarasya sUryasya, rAhubhramaM vidhuntudazaGkAma, kurvan vidadhat , tatkIrtinutyai tadIyayazaHstutyai, divi gagane, keturvaijayantI, AsId babhUva // 10 // ___ evaM nijapRtanAyAmiti-evamanena prakAreNa, nijapRtanAyAM svasenAyAma, mahatAM zreSTAnAm, rAjJAM nRpANAm,, nidhanaM mRtyum, nizamya zrutvA, vizAlataraH prabhUtatamo'marSaH krodho yasya tathAbhUtaH, kASThAGgAraH, sarvAbhisAreNa sarvaprayatnena, nijabalaM svasainyam, purodhAyAne kRtvA, kauravajanAnAM jIvakapakSIyANAM saMkSobhastasmai, tejovibhavena pratApasampattyA vijitaH parAbhUto vikartanapratApastapanatejo yaistAn , ahitajanamRtyusarUpAn zatrujanakAlapratimAn , bhUpAn rAjJaH preSayAmAsa prajighAya / / ___ kAraM kAramiti-balotsAhaM sainyotsAham, kAraM kAraM kRtvA kRtvA, nandADhyo jIvakAnujaH, kariNAM gajAnAm, kesarIva siMha iva, ruSA krodhena, teSAM kSoNIzinAM pRthvIpAlAnAM, puro'gre, babhUva // 6 // tatazca yaducitamiti-tatazca tadanantaraJca, yad AyodhanaM sakalavIrazlAghAnAM nikhilasubhaTaprazaMsAnAm, ucitaM yogyam, yad, jIvandharAnujasya jIvakakaniSTasya, yuktamaham, yat , pANDavayuddhAnAM pANDuputrasamarANAm, udAharaNaM nidarzanam, yat , nItimArgANAM sunayavarmanAm, samucitaM yogyam, yat , lekhalocanAnAM nirjaranayanAnAm, AsecanakamatRptikaram, yat , nijasainikAnAM svakIyasubhaTAnAm, AnandanaM pramodakAraNam, yat, kundanirmalakIrtikallolAnAM mAdhyatulyavimalayazaHparamparANAm, nidAnamAdikAraNam, yat , jayalakSmItANDavasya vijayazrInarTanasya, raGgasthalaM raGgabhUmiH, yat , kalpadrumAnalpapuSpavRSTInAM kalpAnokahavipulakusumavarSANAm, adhikaraNamAdhArasthAnam, yat, kavivacanavilAsAnAM kavivAgvaibhavAnAm, agocarapadam asthAnam, tAdRzaM tathAbhUtam, AyodhanaM yuddham, nandAbyaH, kandalayAmAsa vardhayAmAsa /
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamo lambhaH vIrasya tasya nizitairghanakaGkapatraiH sampUrite nabhasi yuddhamapazyamAnAH / jopaM niSeduramarA yudhi vItadehA vIrAzca sUryamanirIkSya ciraM vavalguH // 62 // tasya mArgaNavibhinnazarIrairutpalAyitamaritrajavIraiH / zoNitapramRtavAhinIgatairutpalAyitamibhAva likhaNDaiH // 63 // anAthayA tena nipIDya muktA vilakSatAM prApuraripravIrAH / na patriNastatra mahAhavAgre surAsurANAmapi durnirIkSye // 64 // 201 tadAnIM manthAnAcalamitra ripuvalajaladhiM kSobhayantamativismayanIyakaralAghavaM raNaraGge nirnirodhazatAGgapracAraM nistulasenA saMpadamapyadvitIyam, nirastadoSamapi mahAdopam, amitarAjaturagAdisahAyamapi cApaikasahAyam, rathagatamapi dhanupi niSaNNam, samutsAritavidviDindhanamapi jvalatpratApAnalam, Ayatalocanamapi sUkSmadarzanam, nandAcyaM ekamapi dvidhA tridhA caturdhA ca vIkSya bahavo medinIpatayastatkSaNamabhyasUyayeva svayaM paJcatvamAjagmuH / vIrasyeti -- vIrayata iti vIrastasya zUrasya, tasya nandAdvyasya, nizitaistIcNaiH, ghanakaGkapatrairniviDabANavizeSaiH, nabhasi gagane, sampUrite sambhRte sati, yuddhaM samaram apazyamAnA anavalokayantaH, apazyamAnA ityatra parasmaipadAcchAnacprayogazcintyaH, amarA nilimpAH, jopaM tUSNIM yathA syAttathA niSedustasthuH, yudhi samare, vIto vinaSTo deho yeSAM te vIrAzca subhaTAzca, sUrya divAkaram, anirIcyAnavalokya, ciraM dIrghakAlaparyantam, vavalguH saJcalanti sma ||32|| tasya mArgaNairiti-- tasya nandAyasya mArgaNairbANairvibhinnaM khaNDitaM zarIraM yeSAM taiH, arivrajavIraiH zatrusamUhasubhaTaiH, utpalAyitamuparidhAvitam, zoNitasya rudhirasya prasRtA yA vAhinI nadI tasyAM gataiH prAptaiH, ibhAvalikhaNDaiH zuNDAlasamUhazakalaiH, utpalamiva kuvalayamivAcaritamityutpalAyitam || svAgatA rathoddhatAsammizraNAdupajAtivRttam / anAsthayeti-tena nandADhyena, nipIDya saMmardya, anAsthayA upekSayA, muktAstyaktAH, aripravIrAH zatrusubhaTAH, vilakSatAM vrIDitatvam, prApulaibhire, surAsurANAmapi devadAnavAnAmapi durnirIdhye duravalokye, tatra tasmin, mahAhavAgre mahAyuddhAgre, patriNo bANAH, vilakSatAM lakSyabhraSTatAm, na prApuH // 14 // tadAnImiti--tadAnIM tasmin kAle, manthAnAcalamiva mandaragirimiva, ripubalajaladhiM zatrusainyasamudram, kSobhayantaM kSubhitaM kurvantam, ativismayanIyamatyAzcaryakaraM karalAghavaM hastatkSiprakAritvaM yasya tam, raNaraGge samarAjire nirnirodho nirbAdhaH zatAGgapracAro rathasaJcAro yasya tam, nistulA nirupamA senA saMpat pRtanAsampattiryasya tathAbhUtamapi, advitIyaM dvitIyarahitam, yasya pArzve nirupamA pRtanA syAtsa kathamadvitIyo bhavediti virodhaH, advitIyaH sAdRzyarahita iti parihAraH, nirastA dUrIkRtA doSA atraguNA yena tathAbhUtamapi mahAdoSaM mahAvaguNasahitam, yo nirastadoSaH sa mahAdoSayutaH kathaM bhavediti virodhaH, parihArastu mahAdoSaM mahAbAhum, 'dodoMpau ca bhujo bAhu:' ityamaraH, amitA aparimitA gajaturagAdayo hastyazvaprabhRtaya sahAyA yasya tathAbhUtamapi cApaikasahAyaM kodaNDekasahAyamiti virodhaH kodaNDapratyayasahita iti parihAraH, rathagatamapi syandanasthitamapi dhanuSi cApe niSaNNaM sthitamiti virodhaH, dhanuH pratyayasahitamiti parihAraH, samutsAritaM dUrIkRtaM vidviDindhanaM zatrusamit yena tathAbhUtamapi jvalan dedIpyamAnaH pratApAnalaH pratApapAvako yasya tamiti virodhaH, bhAsvaraprabhAvapAvakamiti parihAraH, Ayatalocanamapi dIrghacakSuSamapi, sUkSmadarzanaM sUkSmalocanamiti virodhaH, sUkSmapadArthadarzaka miti parihAraH, ekamapi ekasaMkhyAviziSTamapi pakSe'pratimapi dvidhA tridhA caturdhA ca dviprakAreNa, triprakAreNa catuHprakAreNa ca, vIcya dRSTvA, bahavo vipulAH, medinIpatayo rAjAnaH, tatkSaNaM tatkAlam, abhyasUyayeva matsareNeva svayaM svataH, paJcatvaM paJcasaMkhyAkatvam pakSe mRtyum, AjagmuH prAptavantaH / 26
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 jIvandharacampUkAvye napule vipule ca cApavallI bhRzamAkRSya kiratyatIva ropAn / khagamaNDalameduraM batAnaM pihitodyatkhagamaNDalaM babhUva / / 65 // tAvatkoGkaNabhUpatitataraM dhAvadrathenAgataH ___krodhAndho napule vavarpa vizikhAsAraM mahAgarjanaH / yadvad durdharavajrapAtamadhikaM saMvartakAlodyato jImUto vasudhAdharasya zikhare niHsImaghorAravaH / / 66 // dizaM pratIcImiva padmavandhuM mUrchA gataM mandatarapratApam / apAsaratsaMgarabhUmibhAgavihAyaso vIramimaM niyantA // 17 // tadidamAkarNya zokakAtaraM nijajAmAtaraM kopAruNavadanaM kurupaJcavadanaM samIkSya vidyAdharakSoNIpatirgaruDavegaH prathitanijabalakolAhalavyAlolalokaH stoketaraparAkramaH krameNa sNgraamsiimaamvjgaahe| saMgrAmopari jambhitaH khagapatiH kopAtkarAlAnanaH zaktIstomarazUlajAlaparighAnkuntAnasInparvatAn / varSabhImamadATTahAsarabhasakSubhyadizAmaNDala zcikrIDAmbarasIni saMgarakalAtuGgIbhavaddormadaH // 8 // dRSTumaM rudhirANi tatra vavamuH kecidbhaTAH zatruSu prANA kecana tatyajurbhayabharAtpetuH kSitau kecana / napule vipule ceti-napule vipule ca etannAmake subhaTadvaye, cApavallI dhanurlatAm, bhRzamatyartham AkRpya, atIvAtyantam, ropAn bANAn , kirati varSati sati, khagamaNDalaiH bANasamU haiH, pakSisamUhairmeduraM vyAptam, abhraM gaganam, bata khede, pihitamAcchAditamudyatkhagamaNDalamudIyamAnasUryavimbaM yasmiMstathAbhUtam, babhUva / 'khagaH sUrye grahe deve mArgaNe ca vihaGgame' iti medinI // 65 // tAvatkokaNabhUpatiriti-tAvat tAvatkAlaparyantam drutataraM zIghrataram, dhAvadrathena pragacchatsyandanena AgataH samAyAtaH, krodhAndhaH kopAndhaH, mahAgarjano vipuladhvaniH, koGkaNabhUpatiH koGkaNanRpatiH, napule etannAmadheyapratyarthisubhaTe, vizikhAsAraM bANasamUham, tadvat vavarSa varSati sma, yadvat , yena prakAreNa, saMvartakAlodyataH pralayakAlodgataH, niHsImaghorAravo nirmaryAdabhayaGkarastanitaH, jImUto balAhakaH, vasudhAdharasya zailasya, zikhare kUTe, adhikaM vipulam, durdharavajrapAtaM pracaNDa pavipAtam, varSati / zArdUlavikrIDitavRttam // 66 // dizaM pratIcImiveti-pratIcI dizaM pazcimAzAm, gataM prAptam, padmabandhumiva sUryamiva, mandataro'tizayena kSINaH pratApastejo yasya tam, imaM vIraM subhaTaM napulamiti yAvat, niyantA sArathiH, saMgarabhUmibhAga eva yuddhavasudhAbhoga eva vihAyo gaganaM tasmAt ; apAsarat apaninAya // 17 // tadidamAkarNyati-tadidam pUrvoktam, AkarNya zrutvA, zokakAtaraM viSAdadInam, nijajAmAtaraM svaduhitRpatim, kopena krodhenAruNaM raktaM vadanaM mukhaM yasya tathAbhUtam, kurupaJcavadanaM kurusiMham, samIcya samavalokya, vidyAdharakSoNIpatiH khecarendraH, prathitena prasiddhana nijabalakolAhalena svasainyakalakalena vyAlolAapalitA lokA janA yena tathAbhUtaH, stoketaro vipulaH parAkramo yasya tathAbhUtaH, garuDavego vidyAdharapatiH, saMgrAmasImAM yuddhakSetram, avajagAhe praviveza / saMgrAmoparIti-saMgrAmopari samarAne, jRmbhitaH samApatitaH, kopAt krodhAt , karAlAnano bhayaGkaramukhaH, zaktIH, tomarazUlajAlaparighAn, kuntAn, parvatAn pAdapAn zailAnvA, varSan, bhImagadAdRhAsarabhasena bhayAvahagarvaprahAsavegena kSubhyad dizAmaNDalaM yena saH, saMgarakalayA yuddhacAturyA tuGgIbhavan dormado bhujado yasya tathAbhUtaH, khagapatirgaruDavegaH, ambarasImni gaganasImAyAma, cikrIDa krIDati sma // 18 // dRSTvemamiti-tatra samare, imaM garuDavegama, dRSTvA, zatruSu vairiSu madhye, kecidbhaTAH kecana zUrAH,
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamo lambhaH 203 keciddhAvanalAlasA vasumatIpAlAzca dimohato bhrAmyanto raNasImni zikSitahayAbhyAsaprakarSa dadhuH // 66 / / re re kutra palAyito'si samare mA kampanaM prAnu yA stiSThAne hata koGkaNeza zamanastvAmIhate bhakSitum / zIrpa te vinipAtya karNavigaladraktapravAhaiH parAM tRptiM kalpayati kSaNAkSitipatirbhUtAvalInAmiha // 100 / / evaM jagarjuH khacarasainikAH siMhavikramAH / sapatnakaNThakadalIkANDatANDavitAsayaH // 101 / / tadAnIM puSpitakiMzukakAnanamiva pallavitAzokavanamiva pAribhadradramavipinamiva ca paritaH kSataM nijavalamavalokya kRtAbhiSeNanaM koGkaNamahIpatiM karNapUrasaurabhyasamAkRSTabhRGgAvalizaGkAvahaziJjinIvigaladvizikhadhArAbhirgaganatalaM pUrayantamenamamandavego garuDavegaH kSaNena vakSasi zaktyA vivyAdha / bhetsyanti me maNDalamadya vIrA vidyAdharendraNa vidIrNadehAH / itIva vegena payojavandhurastAcalodAdarI viveza / / 102 // tadanu garuDavegavikSiptagaNDazailakhaNDitAGgena hatazepeNa sainyena kASThAGgArasenAdhipe kaTakaM rudhirANi raktAni, vavamurvamanti sma, kecana ke'pi, prANAn jIvitAni, tatyajurmumucuH, kecana ke'pi, bhayabharAt trAsAdhikyAt, kSitau pRthivyAm, petuH patanti sma, dhAvanalAlasAH palAyanotsukA, kecit ke'pi, vasumatIpAlAzca rAjAnazca, diGmohato dizAbhrAntyA, raNasImni samarAbhoge, bhrAmyantaH paryaTantaH santaH, zikSitahayAbhyAsaprakarSa zikSitAzvAbhyAsAdhikyam, dadhurdharanti sma // 66 // re re kutreti-re re hata koGkaNeza, nIca kokaNadharAdhIzvara ! kutra palAyito'si kva pradhAvito'si, samare yuddha, kampanaM vepathum, mA prApnuyAH mA labhethAH, agre purastAt, tiSTha nivRttagatirbhava, zamano yamaH, tvAM bhavantam, bhakSitumattam, Ihate ceTate, nitipatI rAjA, iha samare, te tava, zIrSa ziraH, vinipAtya chittvA, karNAbhyAM kaNThapradezAbhyAM vigalanto niHsaranto ye raktapravAhA rudhirakhotAMsi taiH bhUtAvAnAM pizAcapaGktInAm, tRptiM saMtoSam, kSaNAdalpenaiva kAlena, kalpayati vidadhAti // zArdUlavikrIDitacchandaH // 30 // evaM jaga riti-evaM pUrvoktaprakAreNa, siMhasyeva vikramo yeSAM te siMhavikramA mRgendraparAkramAH, sapatnAnAM zatrUNAM kaNThakadalInAM grIvAmocAtarUNAm kANDeSu pratIkeSu tANDavino nRtyaM kurvANo'siya'pAM te, khacarasainikA vidyAvarasenAmanujAH, jagajurganti sma // 101 // / tadAnImiti tadAnIM tasmin kAle, puSpitaM kusumitaM yatkiMzukakAnanaM palAzavanaM tadvat pallavitaM kisalayitaM yadazokavanaM kaGkelikAnanaM tadvad, pAribhadrumavipinamiva ca mandAramahAruhavanamiva ca 'pAribhadrastu mandAre nimbadrau devadAruNi' iti medinI, paritaH samantAt , kSataM khaNDitam, nijabalaM svasainyam. avalokya dRSTvA, kRtAbhiSeNanaM vihitAkramaNam, karNapUrayoH karNAbharaNapuppayoH saurabhyeNa saugandhyena samAkRSTA svasAtkRtA yA bhRGgAvalibhramarapaGktistasyAH zaGkAvahA saMzayadhArikA yA ziJjinI maurvI tasyA vigalantyaH patanyo yA vizikhadhArA bANasantatayastAbhiH, gaganatalaM nabhastalam pUrayanta sambharantam, enaM koGkaNamahIpatiM pUrvoktaM koGkaNarAjam, amandavegaH prakRSTarayaH, garuDavego gandharvadattAjanakaH, kSaNena, vakSasi bAhumadhye, zaktyA zaktinAmakazastravizeSeNa, vivyAdha vidhyati sma / bhetsyantIti-adyedAnIm, vidyAdharendreNa garuDavegena, vidIrNaH khaNDito deho vigraho yeSA te, vIrA yoddhAraH, me mama, maNDalaM vimbam, bhetsyanti vidArayiSyanti, raNe nihitAH zUrA sUryamaNDalaM bhittvA svarga yAntIti prasiddhaH, itIva hetoH, payojabandhuH sUryaH, vegena rayeNa, astAcalasyAparazailasyodagradarI samunnataguhAm, viveza praviSTavAn / utprekSA // 102 // tadanviti-tadanu sUryAstAnantaram, garuDavegena vidyAdharendreNa vikSiptairviprakIrNairgaNDazailaiH sthUlopalaiH
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 jIvandharacampUkAvye praviSTe, garuDavegamahIpAlo'pi samarAvalokanasaMmukhabarhirmukhakaravRSTakalpakataruprasUnasurabhilabhujadaNDaghaTitakodaNDaH, saharpaparasparasallApakallolakorakitakutukena samarakalAvilAsavijayasaMsmaraNajanitanijasvAmizlAghApareNa sainikanikareNa pratikSaNamIkSyamANaH, pallavakSitivallabhagovindamahIpAlalokapAlaprabhRtibhiH saMbhASamANo, grahonmukteneva candreNa mUrTonmuktena napulena puraskRtaM svakaTakabhuvamAsasAda / apare'hani vAhinIpatInAM maNimAlAmakuTAGgadAmbarAdIn / rathasUtaturaGgakaGkaTAdInpratipAdyAzu kRtanakaH pratasthe / / 103 // evaM pAritoSikapradAnaparivardhitotsAhenAhamahamikAparavazena sarvAbhisAreNa balena sthagitakSititalAbhogaH, parvatanikAzaM vijayagirinAmadheyaM gandhasindhuramadhirUDho, bhAvicakrapAtasUtranyAsarekhAzaGkAvadAnyarekhAtrayazobhitaM galamabhito lambamAneva cakrapatanasaMpratIkSasya skandhagatasya mRtyoH karavitIrNeneva pAzena muktAhAreNa bhAsuravakSaHsthalaH, koTIramaNigaNaprativimbitamArtaNDamaNDalatayA 'kuruvIrazarasamAcchAdite gagane so'yaM na matsaMnidhAnamAgantumarhati' iti karuNAkareNa pUrvameva gRhItamastaka iva bAbhAsyamAnaH, kuTilitabhrukuTIghaTitavadanaH kASThAGgAraH svayameva saMgrAmAGgaNamAjagAma / khaNDitaM vidAritamaGga yasya tena, hatAzeSeNa bhinnAvaziSTena, sainyena pRtanayA, saha, kASTAGgArasenAdhipe rAja ghasainyapatau, kaTakaM ziviram, praviSTe'ntargate, sati, garuDavegamahIpAlo'pi vidyAdharadharAvallabho'pi, samarAvalokane, yuddhadarzane saMmukhAstatparA ye bahirmukhA devAsteSAM karebhyo hastebhyo vRSTAni pAtitAni yAni kalpakataruprasUnAni kalpavRkSapuSpANi taiH surabhilaM sugandhiyuktaM yadbhujadaNDaM bAhudaNDaM tatra ghaTitaM dhAritaM kodaNDaM dhanuyena saH, saharSaH sapramodo yaH parasparasallApakallolo mithovArtAlApasantatistena korakitaM kuDmalitaM kutukaM kautukaM yasya tena, samarakalAvilAse yuddhakalAvilAse yo vijayastasya saMsmaraNena nidhyAnena janitA samutpAditA yA nijaravA mizlAghA svabhartRstutistasyAM pareNa dakSaNa, sainikanikaraNa subhaTasamUhena, pratikSaNaM pratisamayam, IcyamANaH samavalokyamAnaH, pallavakSitivallabhazca govindamahIpAlazca, lokapAlazveti pallavakSi tivallabhagovindamahIpAlalokapAlAste prabhRtiryeSAM taiH, saha, saMbhASamANo vArtAlApaM kurvANaH, grahonmuktena rAhatyaktena, candeNeva zazineva, mUcchonmuktena mohAtItena, napulena tannAmakasubhaTAdhIzena, puraskRta sahitam, yathA syAttathA, svakaTakabhuvaM nijazivirabhUmim, AsasAda praap| apare'hanIti-apare'hani dvitIye divase, kRtaghnakaH kASTAGgAraH, vAhinIpatInAM senApatInAm, maNimAlAmakuTAGgAdAmbarAdIn ratnasragmaulikeyUravasvAdIn , rathasUtaturaGgakaGkaTAdIn syandanasArathihayakavacaprabhRtIn, pratipAdya vitIrya, Azu jhaTiti, pratasthe prasthito babhUva // 103 // evaM pAritoSiketi-evamanena prakAreNa, pAritoSikasya puraskArasya pradAnena vitaraNena parivardhitaH samedhita utsAho yasya tena, ahamahamikAparavazena ahaM pUrvamahaM pUrvamityahamikA tasyAH paravazaM tena, sarvAbhisAreNa vizvatomukhena, balena sainyena, sthagitaH samAcchAditaH kSititalAbhogaH pRthvItalavistAro yena saH, parvatanikAzaM girisannimam, vijayagirinAmadheyametannAmakam, gandhasindhuraM mattagajendram, adhirUDho'dhiSThitaH, bhAvI bhaviSyanyazcakrapAto'rinikSepastasya sUtranyAsasya sUtrapAtasya yAH rekhA lekhAstAsAM zaGkAyAM saMdehe vadAnyaM samudAraM yat rekhAtrayaM lekhAtrayaM tena zobhitaM samalaGkRtam, galaM kaNTham, abhitaH samantAt , lambamAnena srasamAnena, cakrapatanasyAripAtasya saMpratIkSA yasya tasya, skandhagatasya bhujamUrdhasthitasya, mRtyo ryamasya karavitIrNena pANipradattena, pAzeneva bandhaneneva, muktAhAreNa mauktikasrajA, bhAsuraM dedIpyamAnaM vakSaHsthalaM bhujamadhyasthalaM yasya saH, koTIramaNigaNe maulimaNigaNe prativimbitaM mArtaNDamaNDalaM sUryavimbaM yasya tasya mAvastattA tayA, kuruvIrasya jIvandharasya zarairbANaiH samAcchAditaM sthagitaM tasmin , gagane nabhasi sati, so'yaM kASThAGgAraH, matsannidhAnaM mannikaTam, AgantumAyAtum, nArhati na yogyo'sti, ityevaM karuNAkareNa dayA- . dhAreNa, divAkareNa sUryeNa, pUrvameva prAgeva, gRhItamastaka ivAttazIrSa iva, bAbhAsyamAnaH zozubhyamAnaH kuTilita
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamo lambhaH 205 kurUNAM vIro'pi pracurabalakolAhalakalAvilAsavyAptAzApatisadanavAtAyanamukhaH / kramAkrAmangandhadvipamazanivegAbhidhamayaM raNAgraM saMprApa kSitividitadordaNDamahimA // 104 / / jaDIkRtazravaHpuTe divaukasAM jayAnakArave suraaclollsdriivistynekshH| suparvakAminIjanaprahagItakauzalaM vabhUva niSphalaM tadA prativanadguhAravaiH // 105 // rathakSuNNakSoNItalagalitapAsUnmukhagatAndizAnAgAH zuNDodgatajalakaNaiH zAntimanayan / rahaH strINAM rUNyAcalakuharatalpeSu khacarAH vivastrAgAmaGgadhvatibahalalagnAnvasanataH / / 106 / / adRSTacaramAhavaM suragaNairathojjambhitaM kSaNena madameduraM pracuravIravAdotkaTam / calAcalakRpANikApratiphaladvivasvatprabhAdurIkSamatulaM tadA jayaramAnulArohaNam // 107 / / vIryazrIprathamAvatArasaraNau tasminkurUNAM patau vANA-muJcati hastanartitadhanurvallIsamAropitAn / dIrNakSatrabhaTacchaTAbhirabhitaH saMbhidyamAnAntaraM bhAsvadvimbamaho vabhAra gaganazreNImadhucchatratAm / / 108 / / bhRkuTIbhyAM vakrIkRtabhrabhyAM vaTitaM yuktaM vadanaM mukhaM yasya tathAbhUtaH, kASTAGgAraH kRtaghnaziromaNiH, svayameva svata eva, saMgrAmAGgaNaM samarAjiram, AjagAma smaayyau|| kurUNAmiti-pracureNa prabhUtena balasya sainyasya kolAhalakalAvilAsena kalakaladhvanisaJcAreNa vyAplAni sambharitAni AzApatisadanAnAM dikpAlabhavanAnAM vAtAyanamukhAni gavAkSavivarANi yena saH, kSitau pRthivyAM viditaH prasiddho dordaNDamahimA bAhudaNDaprabhAvo yasya tathAbhUtaH, ayameSaH, kurUNAM vIro'pi jIvandharo'pi, kramAt kramazaH, azanivego'bhidhA yasya tam azaniveganAmAnam, gandhadvipaM mattahastinam, krAman adhitiSThan , raNAgraM samarAgram, saMgrApa yayau / zikhariNIcchandaH // 104 // jaDIkRtazravaHpuTa iti-tadA tasmin kAle, jaDIkRtazravaHpuTe sambharitakarNavivare, divaukasAM devAnAm, jayAnakArave jayadundubhinAde, anekazo naikavArAn , surAcalasya sumerorullasannyaH zobhamAnA yA daryo guhAstAsu, vizati kRtapraveze sati, pratidhvanaguhAravaiH pratinadaddarIzabdaiH, suparvakAminIjanAnAM devAGganAnAM praharSagItasyAnandagAyanasya kauzalaM cAturyam niSphalaM nirartham, babhUva, paJcacAmaracchandaH // 105 // rathakSuNNakSoNIti-dizAnAgA diggajAH; mukhagatAn saMmukhAyAtAn, rathaiH syandanaH kSuNNaM cUrNIkRtaM yattoNItalaM bhUmitalaM tasmAd galitA niSpatitA yA pAMsavo dhUlagrastAn, zuNDogatajalakarNaH karotpatitasalilazIkaraiH, zAnti zamanam, anayan prApayan / khacarA vidyAdharAH, raho vijane, rUpyAcalakuharatalpeSu vijayAdhaMguhAzayaneSu, vivastrANAM vastrarahitAnAm, strINAM vanitAnAm, aGgaSu deheSu, ativahalalagnAn atinipaktAn uktavidhapAMsUna, vasanato vastrAt , zAnti zamanam, anayan , prApayan / vastrakhaNDevanitAdehasthapAsUna dUrIcakruriti bhAvaH / zikhariNIcchandaH // 106 // aSTacaramAhavamiti-athAnantaram, tadA tasmin kAle, suragaNedevasamU haiH, adRSTacaramanava lokitapUrvam, kSaNenAlpenaiva kAlena, madameduraM garvayuktam, pracuravIravAdaiH prabhUtasubhaTagarjanarutkaTaM suyuktam, calAcalakRpANikAsu caJcalakhaGgeSu pratiphalan prativimbitIbhavan yo vivasvAn sUryastasya prabhayA dIpayA durIkSa duravalokyam, atulamanupamam, jayAramAtulArohaNaM vijayalakSmItulArohaNam, AhavaM yuddham, ujambhitaM vardhitam / pRthvIcchandaH // 107 // vIryazrIprathamAvatArasaraNAviti-vIryazriyA vIralakSmyAH prathamAvatArasya pUrvAvataraNasya saraNirgistasmin , tasmin pUrvokte, kurUNAM patau jIvandhare, hastayoH karayornartitA kampitA yA dhanurvallI kodaNDalatA tasyAM samAropitAH saMdhtAstAn, bANAn zarAn, muJcati tyajati sati, abhitaH paritaH, dIrNAH khaNDitA ye kSatrabhaTAH kSatriyazUrAsteSAM chaTAH paGktayastAbhiH, saMbhidyamAnAntaraM khaNDitamadhyam, bhAsvadvimbaM
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 jovandharacampUkAvye hRpyatsindhuradIrNakumbhayugala pronmuktamuktAphalai baNAvAsijayazriyaH pravigalanmodAzrubinduprabhaiH / lekhAnAM kusumotkaraM surabhilaM drAgvarSatAM harSatAM pratyaca caturazcakAra samare so'yaM kurUNAM patiH // 106 // evaM bhindanbalaM vIraH kRtannamabhiyAya saH / vIrazriyAnudhAvantyA samAliGgitavigrahaH // 110 // evaM jayazrItANDavaraGgasthalAyamAnabhujayugalaM kuruvIramavalokya kASThAGgAra evamuvAca / kva vaizyaputrastvamatIva bhIrurvayaM ka cApAgamapAraniSThAH / athApi te saMyati saMpravRttAvanAtmaveditvamavehi hetum // 111 // tulAdaNDadhRtau vaizya tava yatkarakauzalam / vistArayasi taccApe dhikcApalamaho taba // 112 // sAhasena raNe tiSThanmumUrSurasi mugdhadhIH / tvatprANavAyoH kaH pAtA matkRpANAhinA vinA // 113 // iti kASThAGgAradarpavilasitadurvacanamAkarNya kuruvIro'pyevaM jagAd / sUryamaNDalam, gaganazreNImadhucchatratAm nabhaH zreNIkSaudracchatrakatAm, babhAra dadhAra, ityaho Azcaryam // zArdUlavikrIDitacchandaH // 108 // hRpyatsindhureti - samare yuddhe, caturo vidagdhaH so'yaM pUrvoktaH, kurUNAM patirjIvandharaH, bANeSu zareSvAvasatyevaM zIlA vANAvAsinI sA cAsau jayazrIzca vijayalakSmIzceti bANAvAsijayazriyaH, pravigalantaH patanto ye modAlubindavo harSAzIkarAsteSAM prabheva prabhA yeSAM taiH dRpyanto mAdyanto ye sindhurA hastinasteSAM dIrNA khaNDitA yA kumbhayugalI gaNDayugaM tasyAH pronmuktAni patitAni yAni muktAphalAni mauktikAni taiH, dvAg jhaTiti, surabhilaM, sugandhiyuktam, kusumotkaraM puSpapracayam, varSatAM muJcatAm, harSatAM modamAnAnAm, lekhAnAM devAnAm pratyaca pratipUjAm cakAra vidadhe / devaiH puSpANi varSitAni jIvandhareNa ca gajagaNDebhyo muktAphalAnIti bhAvaH // 106 // evaM bhindanbalamiti -- evamanena prakAreNa, balaM sainyam, bhindan vidArayan, anudhAvantyA, samanugacchantyA, vIrazriyA vIralakSmyA, samAliGgitaH samAzliSTo vigraho yasya tathAbhUtaH, sa pUrvoktaH, vIro jIvandharaH, kRtaghnaM kASTAGgAram, abhiyAya tadabhimukhaM jagAm // 110 // evaM jayazrIti - evamanena prakAreNa, jayazriyA vijayalakSmyAstANDavasya nartanasya raGgasthalAyamAnaM raGgabhUmivadAcarat bhujayugalaM bAhuyugaM yasya tathAbhUtam, kuruvIraM jIvandharam, avalokya dRSTvA, kASThAGgAraH kRtaghnaH, evamanena prakAreNa uvAca jagAda / kva vaizya putra iti - atIva nitarAma, bhIruH kAtaraH, vaizyaputro vaNiksutaH, tvam, kva, cApAgamasya dhanuH zAstrasya pAre'nte niSThA yeSAM tathAbhUtAH, vayaM kSatriyaputrAH, kva ca kutra ca dvayormahadantaramastIti bhAvaH, athApi yuddhayogyatAyA abhAve'pi te tava, saMyati yuddhe, saMpravRttau saMpravartane, anAtmaveditvamanAtmajJatAm, hetuM kAraNam, avehi jAnIhi / svAjJAnAbhAva eva tvaM yuddhe pravartase iti bhAvaH // 111 // tulAdaNDadhRtAviti - he vaizya he vaNik, tulAdaNDadhRtau tulAyaSTidhAraNe, tava te, yatkarakauzalaM yaddhastacAturyam, asti, tat, cApe dhanupi, vistArayasi vitAnayasi, aho Azcaryam, tava te cApalaM kSudratvam, dhik // 112 // sAhaseneti-sAhasena dhairyeNa, raNe samare, tiSThan vidyamAnaH, mugdhadharmandamatiH tvam, mumUSu ghumaMtumicchurasi / matkRpANa eva matkaravAla evAhiH pannagastena, vinAntareNa, tvatprANavAyoratvajjIvitapavanasya, pAtA pAnakartA, kaH, na ko'pIti yAvat / rUpakam // 113 // itIti -- ityevaM prakAreNa, kASThAGgArasya kRtaghnasya darpadurvilasitaM garvaceSTitaM yad durvacanaM durvAkyaM tat AkarNya zrutvA kuruvIro'pi jIvandharo'pi, evamittham, jagAda samuvAca /
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamo lambhaH trapAM vinA me purataH prajalpase kRtanna vIryaM tava dRSTapUrvam tvayA samaH ko'pi na lakSyate kSitau nUnaM prabhudrohavidhau samarthaH // 114 // virama virama zatro vizruto'si tvamekastrijagati parizuddhaH pAtakiprAgragaNyaH / prasarati mama vANaH prANahArI purastAttvamapi kuru samIke jIvarakSAprayatnam // 115 // iti vadataH kuruvIrasya visphAraghoSeNAzanigarjanazaGkAvadAnyena dRDhArtisaMghaTitaM kampamAnajIvaM cApabhujagamAkRSya viSajvAlAyamAnAnbhallAnkASThAGgAraH kauravaM prati durdharpAsarpeNa vavarSa | vicchidya vicchidya zarAnanekAnaripoH zarAsAdalitAngabhIrAn / alakSyasaMdhAnavikarSamokSAnvANA sapatne sa vavarSaM vIraH // 246 // 207 gRhItapakSAH paTavaH puGkhAH kauravacApataH / prasasruH saMgare zabdA vAdino vadanAdiva // 117 // vipAThavarSeNa kurUdvahasya nabhaHsthalI drAkpihitAcjavandhuH / tirohitArikSitipAlasenA babhUva dhAtrI yugapadraNAye // vipAThapaJjareNAsau vidvipatpakSiNAM kulam / vabandha spandanAyogyaM mandetaraparAkramaH // 116 // 118 // pAmiti - kRtaM hantIti kRtaghnastatsambuddhI he kRtaghna, trapAM vinA lajjAmantareNa, me mama, purato sgre, prajalpase nirarthakaM vaco pe | tava te, vIryamavadAnam, pUrvaM dRSTamitidRSTapUrvam, avalokitapUrvam, nUnaM nizcayena, kSitau pRthivyAm, prabhudrohavidhau rAjadrohakArye samartho dakSaH, tvayA bhavatA, samastulyaH, na lakSyate no dRzyate / upajAtivRttam // 114 // virama virameti -- he zatro he arAte, virama virama virato bhava virato bhava, trijagati trilokyAm, tvam, eko'dvitIyaH, parizuddhaH pAtakaikapUrNAH pAtakiprAgragaNyaH pApijanApremaraH, vizruto'si prasiddho'si, prANahArI jIvanaghAtakaH, mama, bANaH zaraH, purastAt agre, prasarati pragacchati, tvamapi, samIke samare, jIvarakSAprayatnaM prANarakSopAyam, kuru vidhehi / mAlinIvRttam // 115 // iti vadata iti -- ityevam, vadataH kathayataH, kuruvIrasya jIvandharasya, azanigarjanazaGkAvadAnyena vajragarjanasaMdehadAnanipuNena, visphAraghoSeNa vizAlamaurvIraveNa sahitam, dRDhA cAsAvArtizceti dRDhArttistayA saMghaTitaM sudRDhadhanuSkoTisahitam 'AttiH pIDA dhanuSkoTyo:' iti medinI, kampamAno jIvo yasya taM vepamAnapratyaJcam, cApabhujam, cApabhujagaM dhanuH pannagam, AkRSya samuttAnya, viSajvAlAyamAnAn garalAnalatulyAn bhallAn prAsAn, kASTAGgAraH kRtaghnaH kauravaM prati jIvandharamuddizya, durdharSAmarSeNa vikaTakopena, vavarSa varSati sma / vicchidya vicchidyeti--sa vIraH pUrvoktasubhaTaH, ripoH zatroH, zarAsAt kodaNDAt, galitAn niHsRtAn, gabhIrAn sudRDhAn, anekAn bahUn zarAn bANAn vicchidya vicchidya khaNDayitvA khaNDayitvA, sapatne ripau, alacyA vegAdhikyena dRzyAH saMdhAna vikarSamokSAH dhAraNakarSaNamokSA yeSAM tathAbhUtAn bANAn zarAn vavarSa varSati sma // 116 // gRhItapakSA iti--saMgare yuddhe pate vAgyuddhe zAstrArthe iti yAvat, vAdinaH pUrvapakSasthApino viduSaH, vadanAnmukhAt, zabdA iva vAca iva, kauravacApataH svAmizarAsanAt, puGkhA bANAH, prasasrurniHsaranti sma, ubhayoH sAdRzyamAha - gRhItapatAH samarthitasvAbhiprAyAH patte dhRtapatatrAH, paTavazvAturyopetAH patte samarthA iti // 117 // vipAThavarSeNa-- kurUdvahasya jIvakasya, vipAThavarSeNa zaravarSeNa, nabhaHsthalI gaganabhUmiH, drAk jhaTiti, pihitAbjabandhustirohitasUryA, babhUva, raNAgre samarAgre, dhAtro pRthivI ca yugapadekakAlAvacchedena, tirohitA pihitArikSitipAlasenA zatrubhUpAlapRtanA yasyAM tathAbhUtA babhUva // 118 // vipAThapaJjareNeti - mandetaro vizAlaH parAkramo yasya saH, asau jIvandharaH, spandanAyogyaM
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvye tadAnImudAraparAkramaprathitabhujadaNDayoH samakAlamiva gIrvANagaNalakSyamANamArgaNasaMdhAnavikarSaNamokSayoranyonyaM vijayAzAvijRmbhitarandhrAnveSaNayorAzcarya karma kalAcilokanasamaya saMtuSTavRndArakajanakarAravindasaMdIyamAnama dArakusuma tundila savidhapradezayoH madhyaprasRtamRtyunA sAyamAnabAhudaNDavidhRtacakrIkRtakodaNDatayA kopakuTilita mRtyu yugalazaGkA saMpAdakayoH pravRddhotsAhayorbhayAnakasamaramAdadhAnayoH kuruvIrakASThAGgArayoH parasparazaraghaTTanajanitavisphuliGgaparamparAmeghamAlA - SThApi na zAntimAsasAda / tAkSe samare prasannamanaso vIrasya sAtyaMdhare 206 aNAlI radA vibhinnavapuSi kSINe kSaNenAkhile / dveSidamApazilImukhAbhrapaTale svIyA tadA vAhinI pronmIlanmukhavArijA pravilasacchrIrAjahaMsA babhau // 120 // jIvaMdharasya karapadmagataM sapatnazastrAlivAraNaparaM ghanadIprakheTam / ardhe vibhidya yudhi rAhunigIrNacandra vimbArdhavatpravidadhatsa jagarja zatruH / / 121 / / kopenAtha kurUdvahaH pratidizaM jvAlAkalApormilaM cakraM zatrugale nipAtya tarasA ciccheda ta mastakam / saMcalanAnarham, vidviSanta eva pakSiNaH khecarAsteSAm, kulaM samUham, vipAThapaJjareNa zarazalAkAgRheNa, babandha badhnAti sma / zarasamUhaiH zatravo niruddhA iti bhAvaH // 116 // tadAnImiti -- tadAnIM tasmin samaye, udAraparAkrameNa vizAlAvadAnena prathitau prasiddha bhujadaNDau yayostayoH, samakAlamiva yugapadiva, gIrvANagaNena devasamUhena lacyamANA dRzyamAnA mArgaNAnAM bANAnAM grahaNasaMdhAna vikarSaNamokSA AdAnadhAraNAkarSaNavyajanAni yayostayoH, anyo'nyaM parasparam vijayAzayA vijayAbhilASeNa vijRmbhitaM vRddhiGgataM randhrAnveSaNaM chidrAnveSaNaM yayostayoH, AzcaryakarmakalAnAM vismayA vahakArya - vaidagdhInAM vilokanasamaye darzanakAle saMtuSTAH prasannA ye vRndArakajanA devasamUhAsteSAM karAravin dairhastakamalaiH saMdIyamAnAni vitIryamANAni yAni kusumAni puSpANi taistundilaH sthUlIbhUtaH savidhapradezo yayo stayoH, madhye prasRtaH prasAraM prApto yo mRtyuryamastasya nAsAyamAnayorghANasadRzayorbAhudaNDayorbhujadaNDayovidhRtamAropitaM cakrIkRtaM vartulAkAraM kodaNDaM dhanuryayostayorbhAvastattA tayA kopakuTilite krodhavakrIkRte ye mRtyubhruvau yamabhrakuTI tayoryugalaM dvayaM tasya zaGkAyAH saMzayasya saMpAdakau vidhAyakau tayoH, pravRddhotsAhayorvardhamAnollAsayoH, bhayAnakasamaraM bhayAvahayuddham, AdadhAnayoH kurvANayoH, kuruvIrakASTAGgArayoH jIvandharakRtaghnayoH, parasparazaraghaTTanena mithobANAghAtena janitA samutpannA yA visphuliGgaparamparA vahnikaNasantatiH sA, meghamAlAsu ghanarAjiSu, praviSTApi samantargatA'pi, zAnti vidhyApanam, nAsasAda na prApa / tAkSe samara iti tadA tasyAM velAyAm, tAdRkSe pUrvoktaprakAre, samare yuddhe, akhile sampUrNe, dveSicmApasya zatrurAjasya zilImukhA eva bANA evAbhrapaTalaM meghamaNDalaM tasmin, prasannamanasaH pramuditacetasaH, vIrasya vIryA vArasya, sAtyandharejIrvandharasya, bANAlI zarasantatireva zarad jaladAntartustayA, kSaNenAlpenaiva kAlena, vibhinnavapuSi khaNDitazarIre, kSINe sati, svIyA svakIyA, vAhinI nadI senA ca, pronmIlanti vikasanti mukhavArijAni vadanakamalAni yasyAM tathAbhUtA, pravilasantaH zobhamAnAH zrIrAjahaMsA lakSmyupalakSitarAjazreSThAH patre zobhopalakSitahaMsa vizeSA yasyAM tathAbhUtA satIM, babhau zuzubhe / rUpakAlaGkAraH // 120 // jIvandharasyeti - yudhi yuddhe, jIvandharasya sAtyandhareH, karapadmagataM pANikamalasthitam, sapatnazastrAli cAraNaparaM zatruhetitatinivAraNatatparam, ghanadIprakheTaM sudRDhabhAsvarabANavArakam, ardhe ardha bhAge, vibhidya khaNDayitvA rAhuNA vidhuntudena nigIrNa nigalitaM yaccandravimbaM zazimaNDalaM tasyArdhavat pravidadhat kurvan, zatruH kASThAGgAraH, jagarja garjati sma // 121 // kopenAtheti- -atha svakIyakheTacchedAnantaram, kurUdvaho jIvakaH, kopena krodhena, pratidizaM
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ wwwr dazamo lambhaH devAH puppamavAkirannavikalaM zlAghAsahasraH samaM lokAndolanatatparaH kuruvale kolAhalaH ko'pyabhUt / / 122 // tadAnIM saMtrAsapalAyamAnaM zAtravavalamavalokya, kuruvIraH kamagAkaraH kSaNAdabhayaghoSa gAM vidhAya, tadvandhutAM dInAmAhUya, tatkAlocitasambhASagAdibhiH parisAntvayAmApta / vijayA vijayAdhikena putrapravareNAdya babhUva vIramAtA / adhunA vidhunA samAnavaktrA mama putrI ca cirAya vIrapatnI // 123 / / ityuktvA mAtulaH so'yaM govinddhrnniiptiH|| kuruvIraM kuloddhAraM kutukAdabhyanandayat / / 124 // vasundharA kSudrakRtanasaMgAtsamASTuMkAmA samavetadoSam / kurupravIrasya vizAladoSamupAzritAbhUditi citrametat // 125 // tadanu jIvandharo mukulitAJjalikaJjAnAM samantataH sAmantavasumatIpAlAnAmAnatIrAlokanenAGgIkurvANaH, pUrvAcalamiva payojabandhurgandhasindhuramadhirUDho, dUrAdanugacchadbhiH senAdhyakSaranukSaNaM pratipAlyamAnekSaNAvasaraH, sAmajavirAjitairgaruDavegagovindapallavapatilokapAlaprabhRtibhirmahIpAlaiH parivRtasavidhapradezaH, zatAGgasaMgatainandAThyapramukhaiH sahodaraiH padmAsyaprabhRtimiH sahacaraizca parizobhitaH, prasannapratikASTham, jvAlAkalApormilaM jvAlAsamUhasantatiyuktam, cakraM zastra vizeSam, zatrugale vairikaNThe, nipAtya pAtayitvA, tarasA balena, tanmastakaM zatruziraH, ciccheda kartayAmAsa / devA amarAH, zlAghAsahasrarbahuvidhaprazaMsAbhiH, samaM sArdham, avikalaM pUrNa yathA syAttathA, puSpaM kusumam, avAkiran vavRSuH / kurubale jIvandharasainye, lokAndolanatatparo lokoccAlanadakSaH, ko'pyadbhutaH, kolAhalaH kalakalazabdaH, abhUt // 122 // tadAnomiti tadAnIM kASTAGgAramahAprayANakAle, saMtrAsena bhayena palAyamAnaM samantAdvAvamAnam, zAtravabalaM pratyarthipRtanAm, avalokya dRSTvA, karuNAkaro dayAkhaniH, kuruvIro jIvandharaH, kSaNAdalpenaiva kAlena, abhayaghoSaNAmabhayadhvanim, vidhAya kRtvA, dInAM duHkhIbhUtAm, tasya bandhutA bandhusamUhastAm, AhUyAkArya, tatkAlocitasambhASaNAdibhiH tatsamayayogyavArtAlApaprabhRtibhiH, parisAntvayAmAsa zamayAmAsa / vijayeti-adyAdhunA, vijayA mama bhaginI, vijayAdhikena vijayenAdhiko vijayAdhikastena vijayavardhamAnena, putrapravareNa zreSThaputreNa, vIramAtA vIrajananI, babhUva / adhunA sAmpratam, vidhunA zazinA, samAnaM sadRzaM vaktraM mukhaM yasyAstathAbhUtA, mama putrI ca me sutA ca, cirAya cirakAlena, vIrapatnI vIrajAyA, babhUva // 123 // ityuktveti-mAtulo mAtRsahodaraH, so'yaM prasiddhaH, govindadharaNIpatirgovindamahIpAlaH, iti pUrvoktaprakAreNa, uktvA kathayitvA, kuloddhAraM vaMzonnAyakam, kurUvIraM sAtyandharim, kutukAlkautUhalena; abhyanandayat prazazaMsa // 12 // vasundhareti-vasundharA vasudhA, kSudrazcAsau kRtaghnazceti kSudrakRtaghno nIcakASTAGgArastasya saMgAtsambandhAt, samavetadoSaM prAptAvaguNam, saMmASTukAmeva dUrIkatumanA iva, kuruvArasya jIvandharasya, vizAladoSaM pracurAvaguNaM pakSe dIrghabAhum, upAzritA samAlambitA, abhUd babhava, iti citramAzcaryam // 125 // tadanviti-tadanu tadanantaram, jIvandharo jIvakaH, samantataH paritaH, mukulatAni kuDmalitAni aJjalikaJjAni hastapuTakamalAni yeSAM teSAm, sAmantavasumatIpAlAnAM maNDalezvarabhUpAlAnAm, AnatInamaskArAn, Alokanena darzanena, aGgIkurvANaH svIkurvANaH, pUrvAcalamudayagirim, payojabandhuriva sUrya iva, gandhasindhuraM mattamataGgajam, adhirUDho'dhiSThitaH, dUrAd viprakRSTAt , anugacchadbhiranuyAdbhiH, senAdhyakSaH pRtanApatibhiH, anukSaNaM pratisamayam, pratipAlyamAno'pekSyamANa IkSaNAvasAro'valokanakAlo yasya saH, sAmajeSu gajeSu virAjitAH zobhitAstaiH, garuDavega govinda-pallavapati-lokapAlaprabhRtibhiH, mahIpAle rAjabhiH parivRtaH parItaH savidhapradezo nikaTasthabhUbhAgo yasya saH, zatAGgasaMgatai rathasahitaiH nandAyapramukhainandADhyapradhAnaH, sahodaraiH sanAbhibhiH, padmAsyaprabhRtibhiH padmAsyAdibhiH sahacaraizca mitra zca, parizobhitaH samalakRtaH, prasanaM 27
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 jIvandharacampUkAvye nijamukhasudhAkarAlokairullasatA balajaladhinA medurapurobhAgaH, sahodvegamahamahamikayA sarabhasA. panItAtapatrAnparasparotpIDanakupitaturaGgamanivAraNAyAsasahAnekaikazaH pratinAmagrahaNaM samIpagataiH kASThAGgArabandhubhirAvedyamAnAnpraNAmasamayapracalitamakuTataTaghaTitapadmarAgaprabhAprasaraNakaitavena prakaTIkRtAnurAgAJchAtravapakSalakSitakSoNIpatInyathAha~ bahumanyamAnaH, samarasamAnItasapanalakSmInivAsavikacapuNDarIkAyamAnena nijavala jaladhiphenakUTazaGkAvahenAtapatreNa vibhrAjitaH, pArzvadvayasamuddhRyamAnacAmarasamIranatitakarNAvataMsaH, purato 'jaya jaya' iti madhuramuccaiH paThatA vandivRndena pApaThyamAnanijavirudavaibhavaH, krameNa samAsAdya tatra dhvajakalazatoraNavitAnAdyaSTazobhAbhiralaMkRtAsu rathyAsu pravizamAnaH, sakalapurataruNIjanabAhuvaMzagalitamuktAphalAyamAnaiH puSpalAjopahAraiH saMbhAvyamAno rAjamandiramAsasAda / tatra ca, visRSTanikhilAvanIpaticayaH kurUNAM pati mitaiH parijanairyutaH pravizati sma so'ntaHpuram / nimagnamarikAminIjanamatIva zokAmbudhau nirIkSya karuNAkaraH sapadi sAntvanAyodyataH / / 126 / / tataH kuruvIraH zokasantrAsadInamantaHpurikAjanaM samIpamAnIya tatra kurarImiva krandantI prahRSTaM nijamukhameva svakIyAsyameva sudhAkarazcandrastasyAlokaiH prakAzaiH, ullasatA vardhamAnena prasannIbhavatA ca, balajaladhinA senAsAgareNa meduro militaH purobhAgo yasya saH, saharSodvegaM pramododvegasahitaM yathA syAttathA, ahamahamikayA ahaM pUrvamahaM pUrvamiti bhAvena, sarabhasaM savegamapanItaM dUrIkRtamAtapatra chatra yeSAM tAn , parasparotpIDanena mithaH saMmardanena kupitA ruSTA ye turaGgamA azvAsteSAM nivAraNe pratirodhana AyAsasahAH khedasahAstAn, praNAmasamaye namaskAravelAyAM pracalitAni yAni makuTataTAni maulipANi teSu ghaTitAH khacitA ye padmarAgA lohitakamaNayasteSAM prabhAyAH kAnteyaMtprasaraNaM vistArastasya kaitavaM vyAjaM tena, prakaTIkRtAnurAgAn pradarzitapremNaH, zAtravapakSaNa sapatnapakSaNa lakSitA yuktA ye kSoNIpatayo rAjAnastAn, yathArha yathAyogyam, bahumanyamAnaH tAnprati sanmAnaM pradarzayan samare saMgare samAnItA samAkRSTA yA sapatnalakSmIH zatruzrIstasyA nivAso vasatisthAnaM yad vikacapuNDarIkaM praphullapamaM tadvadAcaratA, nijabalameva jaladhinijabalajaladhiH svakIyasenApArAvArastasya phenakUTasya DiNDIrapiNDasya zaGkAvahaM saMdehAdhAyakaM yadAtapatraM chatraM tena, vibhAjitaH zobhitaH, pArzvadvaye taTayuge samuddhRyayAne kampyamAne ye cAmare prakIrNake tayoH samIreNa pavanena nartitaH kampitaH karNAvataMso yasya tathAbhUtaH, purato'gre, 'jaya jaya' iti madhuraM manoharaM yathA syAttathA, uccairudAttasvareNa, paThatA, vandivRndena mAgadhasamUhena, pApaThyamAnaM bhUyobhUyo'tizayena vA paThyamAnaM nijavirudavaibhavaM svarkArtisaMpadyasya saH, evambhUtaH san , krameNa kramazaH, purI rAjapurInagarIm, samAsAdya samprApya, yatra puryAma, dhvajakalazatoraNavitAnAdyaSTazobhAbhiH patAkAkumbhatoraNacandopakaprabhRtyaSTavidhazobhopakaraNaiH, alaMkRtAsu virAjitAsu, rathyAsu vI Su, pravizamAnaH pravezaM kurvANaH, sakalapurasya nikhilanagarasya taruNIjanAnAM yuvatijanAnAM bAhuvaMzebhyo bhujaveNubhyo galitAni patitAni yAni muktAphalAni mauktikAni tadvadAcaradbhiH, puSpalAjopahAraiH kusumabharjitadhAnyapuSpopAyanaiH, saMbhAvyamAnaH sakriyamANaH, san , rAjamandiraM nRpatiniketanam, AsasAda prApa / tatra ca tasmizca rAjamandire / . vimRSTeti-visRSTaH pratyAvartito nikhilAvanIpaticayo'khilanarendrasamUho yena saH, mitairalpaiH, parijanaiH parivAraiH, yuktaH sahitaH, sa pUrvoktaH kurUNAM patiH svAmI, antaHpuraM nizAntam, pravizati sma prAvizat / tatra, atIvAtyantam, zokAmbudhau khedapArAvAre, nimagnaM buDitam, arikAminIjanaM zatrustrIsamUham, nirIcya dRSTvA, karuNAkaro dayAkaraH, saH, sapadi jhaTiti, sAntvanAya samAzvAsanAya, udyatastaparo babhUva / pRIchandaH // 126 // tataH kuruvIra iti-tatastadanantaram, kuruvIro jIvakaH zokasantrAsAbhyAM khedabhayAbhyAM dInaM kAtaram, antaHpurikAjanaM nizAntanArIsamUham, samIpaM nikaTam, AnIya samAhUya, tatra teSu, kurarImiva
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamo lambhaH kASTAGgAramahiSIM tatputrAMJcAvalokya kRpAtaraGgitaH parisAntvanakalApravINaH pIyUpamadhurAbhirvici trAbhirgirAM paramparAbhiH samAzvAsamAninye / tadanu jaladhau bhAsAM patyau nimajjati pazcime karavRtamaNizreNIdIpairjanaiH parisevitaH / sakhiparivRtaH so'yaM kozaM viveza zanaiH zanai dhanamaNigaNairvastrairanyaizca vastubhirujjvalaiH / / 127 / 211 tadanu kozadhanAdikaM nijamudrA mudrayitvA nidrAsukhamanubhUpuH kuruvIraH prAsAdamadhiruhya maNimaJcopari haMsatUlazayane suSvApa / tatazca nizAyAmavasannAyAM prAbodhikajanahRdyapadyAlApairmaGgalavicitravAditrArAvaizca prabuddho'sau jIvandharaH kRtaprAbhAtikakRtyaH sakalaparivArasahito govindarAjena saha bhagavajjinabhavanamAsAdya tatra pUjAM vistArayAmAsa / tataH sarvaiH sAkaM nRpabhavanamAsAdya sahasA videhakSoNIzaH sacivagaNamAnIya purataH / samAdizya zrImAnprajavamabhiSekaprayatanaM samApRcchacaivaM kutukitamanAH kaJjanayanaH // 128 // kiM navaratnaprabhAparihasitapurandarasabhAmaNDapamabhipekamaNDapaM vinirmitam / kiM vA tatra sarvakrauJcapakSiNImitra, krandantIM rudantIm, kASTAGgAramahiSIM kRtaghnakAminIm, tatputrAn tatsutAMzca, avalokya dRSTvA kRpAtaraGgito dayAtaraGgitaH, parisAntvanakalAyAM samAzvAsanacAturyAm, pravINo dattaH, pIyUSamadhurAbhiramRtamiSTAbhiH, vicitrAbhirvividhaprakArAbhiH girAM vANInAm, paramparAbhiH santatibhiH samAzvAsaM parisA - ntvanam, Aninye prApayAmAsa / tadanu jaladhAviti - tadanu tadanantaram, bhAsAM patyau sUrye, pazcime pazcimAzAvalambinI, jaladhau sAgare, nimajjati sati nimajjanodyate sati, kareSu pANiSu dhRtA avalambitA maNizreNIrUpA ratnapaGktirUpA dIpA yaistaiH, janairlokaiH, parisevitaH parivRtaH, sakhibhirmitraiH parivRto yuktaH so'yaM jIvandharaH, zanaiHzanairmandra mandam, dhanamaNigaNairvittaratnasamUhaH, vastraiH paTaH, anyaizca bhinnaizca, ujjvalainirmalaiH, vastubhiH padArthaiH, upalakSitaM kozaM bhANDAgAram, viveza vizati sma / hariNIcchandaH // 127 // tadanu kozadhanAdikamiti -- tadanu tatpazcAt, kozAdhanAdikaM bhANDAra vittaprabhRtikam, nijamudrA svakIyanAmAkSaramudrayA, mudrayitvA mudritaM kRtvA, nidrAsukhaM svApasaukhyam, anuvabhU puranubhavitumicchuH, kuruvIro jIvandharaH, prAsAdaM bhavanam adhiruhyAdhiSThAya, maNimaJcopari ratnaparyaGkakAyA upari, haMsatUlazayane haMsatulazayyAyAm, suSvApa zizye / tatazca tadanantaraJca nizAyAM rajanyAm, avasannAyAM pUrNAyAM satyAm, prAbodhikajanAnAM prabodhaprayojanakalokAnAM hRdyAzca te manoharAzca te padyAlApAzca zlokAlApAzceti taiH, maGgalavicitravAditrANAM maGgalaprayojana kavividhavAdyAnAmArAveMzva dhvanibhizva, prabuddho jAgRtaH, asau pUrvoktaH, jIvandha jIvakaH, kRtAni sampAditAni prAbhAtikAni prAtaH kAlikAni kRtyAni yena saH sakalaparivArasahito nikhilaparijanayutaH san govindarAjena saha mAtulena sArdham, bhagavajjinabhavanaM bhagavajjinendramandiram AsAdya labdhvA tatra mandire, pUjAM saparyAm, vistArayAmAsa vitatAna | 5 tataH sarvairiti--tatastadanantaram, videhacoNIzI govindabhUpAlaH sarvenikhilaiH, sAkaM saha, nRpabhavanaM rAjasadanam, AsAdya prApya, sahasA jhaTiti, purato'gre, sacivagaNaM mantrimaNDalam, AnIya prApayya, prajarva pravegaM yathA syAttathA, abhiSekaprayatanaM rAjyAbhiSekasambhAram, samAdizya samAjJApya, kutukitamanAH kautUhalAkrAntacittaH, kaJjanayanaH kamalanetraH, zrImAn zobhAsampannaH, evaM vacyamANaprakAreNa, samApRcchat papraccha / zikhariNIcchandaH // 128 // kiM navaratnaprabheti - navaratnaprabhAbhirnUtanamaNidIptibhiH parihasitaH tiraskRtaH purandrasabhAmaNDapaH zakrAsthAnamaNDapo yena tathAbhUtam, abhiSekamaNDapamabhiSekAsthAnam vinirmitaM racitaM kim / kiM vA tatra
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 jIvandharacampUkAvye varNavaddhAH sNmilitaaH| kaJcitsajjIkRtAni surabhizItalaprasannatIrthapUrNAni kanakakalazakulAni / kaJcittatra sambhRtAni tadupayuktopakaraNAni / kiM kArtAntikA mngglmuhuurtkRtaavdhaanaaH| kaccinnAnAdezanarapAlAH sajIkRtopAyanAH saMnaddhAH / kiM vA nagararathyAH prisskRtaaH| iti praznaM samAkarNya sacivAH saJcitAdarAH / sarva sughaTitaM devasyAjJayeti babhASire / / 126 // kSIrAmbhodhipayaHprapUrNakalazAnAhRtya yakSezvaro / yakSaH svAnucaraistadA parivRtaH sUryapratIpacchaviH / saMprApatkurukuJjaraM pitRpade rAjye'bhiSektu mudA tatratyakSitipAvaliH sma bhajate vailakSyavIkSArasam // 130 / / tatazcAbhiSekamaNDapamadhyasthApitaratnapIThopari virAjamAnaM kauravaM kSIravArAkaravAribhiryakSarAjagovindamahArAjapramukhAH saharSamabhiSiSiJcuH / tadAnImanekaprahatapaTahamRdaGgazaGkhajhallarIprabhRtivAdyArAvastarjayanniva ghanAghanamaNDalamAsphoTayannivAkhilajanazrutimAndolayanniva lokamAhvayannivAbhiSekadikSujanamAkramanniva bhvnodrmudpaadi| tadanu divyadukUlavibhUSaNAJcitazarIrakurUdvahamUrdhani / makuTamujjvalaratnavibhAsuraM karataM nidadhe sa hi yakSarAT / / 131 // maNDape sarveSAM varNAnAM vRddhAH sthavirajanAH, saMmilitA ekatritAH, surabhi sugandhi zItalaM ziziraM prasannaM svacchaM ca yattIrthatoyaM tIrthodakaM tena pUrNAni sambhRtAni, kanakakalazakulAni suvarNakumbhasamUhAn , sajjIkRtAni suracitAni, kaccit kAmapravedane, tatra maNDape, tadupayuktopakaraNAni rAjyAbhiSekayogyasAdhanAni, sambhRtAni saMztAni, kaccit kArtAntikA devajJAH maGgalamuhUrte kalyANakAlanirdhAraNe kRtaM vihitamavadhAnaM cittaikAgrayaM yaistathAbhUtAH kiM santi, kaccit, nAnAdezanarapAlA naikajanapadabhUpAH sajIkRtopAyanAH suracitopahArAH santi, kiM vA athavA, nagararathyAH puramArgAH, pariSkRtAH parizobhitAH / / iti praznamiti-iti pUrvoktam, praznamanuyogam, samAkarNya zrutvA, saJcitAdarAH prAptasanmAnAH, sacivA amAtyAH, devasya bhavataH, AjJayA samAdezena, sarvaM kRtsnam, sughaTitaM suracitam, iti babhASire jagaduH // 126 // kSIrAmbhodhIti-tadA tasmin kAle, sUryapratIpA divAkarasadRzI chavirdIptiryasya saH, yakSezvaraH sudarzanaH, svAnucarairnijasevakaiH, yatairdevavizeSaiH parivRtaH parItaH san , kSIrAmbhodheH payaHpArAvArasya payasA jalena prapUrNAH sambhRtA ye kalazAH kumbhAstAn, AhRtya AnAyya, kurukuJjaraM jIvandharam, mudA harSeNa, pitRpade janakadhAmani, rAjye sAmrAjye, abhiSektuM samukSitum, saMprApadAjagAma, tatrabhavAstatratyAste ca te kSitipAzca rAjAnasteSAmAvaliH paGktiH , vailacyavIcArasaM vismayAvalokanaprItim, bhajate sma bheje / tadadbhutaM dRSTvA sarve rAjAno vismitA babhUvuriti bhAvaH // 130 // tatazcAbhiSeketi-tatazca tadanantaraJca, abhiSekAya maNDapamabhiSekamaNDapamabhisnAnAsthAnaM tasya madhye sthApitaM nivezitaM yad ratnapIThaM maNimayAsanaM tasyopari, virAjamAnaM zobhamAnam, adhitiSThantamiti yAvat, kauravaM jIvandharam, kSIravArAkarasya payaHpayodheH, vAribhirjalaH, yakSarAjaH sudarzanaH, govindamahArAjo videhAdhIzvaro jIvandharasya mAtulaH, tau pramukhau pradhAnau yayoste, saharSa sapramodam, abhiSiSicuH snapayanti sma / tadAnI tasmin kAle, anekeSAM bhUyasAM prahatAnAM tADitAnAM paTahamRdaGgazaGkhajhallarIprabhRtivAdyAnAm AnakamurajakambujhallarIpramukhavAditrANAm AravaH zabdaH dhanAdhanamaNDalaM meghasamUham, tarjayanniva bharsayanniva, akhilajanazrutiM nikhilalokakarNam, AsphoTayanniva vidArayanniva, lokaM bhuvanam, Andolayanniva saMcalayanniva, abhiSekadidRkSujanaM snapanavilokanAbhilASi lokam, Ahvayanniva AkArayanniva, bhavanodaraM jaganmadhyam, AkrAmanniva samadhiruhanniva, upapAdi samajani / tadanviti tadanu abhiSekAnantaram, hi nizcayena, sa pUrvoktaH, yakSarATa yakSezvaraH sudarzanaH, divyaiH
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamo lambhaH 253 ApRcchaya kurubhUpAlamAruhya vyomayAnakam / Adizya parivAraM svamayAdyakSo'pi mandiram // 132 // ___ tadAnIM nikhilanarapAlakulavilasitasallApaM govindamahIvallabhamagrato vidhAya saprazrayamavanatapUrvakAyena padmAsyena dIyamAnahastAvalambaH, surastamveramasakAzaM mahAntamaupavAhyaM gajarAjamudayadharAdharamiva sarojavandhurairAvaNamiva gIrvANapatiradhirUDhaH, prakRtijanakumudapaNDacandramaNDalena kSIrodadhiDiNDIradhavalena sthUlamuktAphalajAlakAvRtenAtapatreNa pariSkriyamANo bhAgaH, pArzvayoddhayamAnAbhyAM rAjyalakSmIkaTAkSataraGgAbhyAmiva payaHpArAvArapariloladUmisaMkAzakanakadaNDavilasitacAmarAbhyAM kiJciccaJcalavasanAJcalaH, sarvataH samamapAvRtakavATapuTaprakaTavAtAyanatayA kurupatidarzanakutUhalasamunmIlitalocanasyeva tatpurasya hAgrAvalambinInAM pauranitambinInAM kAsAJcidardhaparisamAptasAdhanavyApArANAM vAmahastagatamaNidarpaNAnAM parilasatkokAripUrNamaNDalAnAmiva rAkArajanInAm , kAsAJcana sarabhasagamanavigalitamekhalAkalApAkulitacaraNapallavAnAM zRGkhalAghaTitacaraNamAramadapaTTakariNInAmivAparAsAm, Adra lAkSArasArugacaraNasarojAnAM kamalaparipItavAlAtapAnAmiva kamali svargabhavaikUlavibhUSaNaiH kSomAmbarAlaGkArairaJcitaM zobhitaM zarIraM gAtraM yasya, sa cAsau kurUdvahazceti tasya mUrdhani zirasi, ujjvalaratnairdedIpyamAnamaNibhirvibhAsuraM zobhamAnam, karakRtaM svahastasthApitam, makuTaM maulim, nidadhe nicikSepa / drutavilambitavRttam // 13 // ApRcchayeti-yakSo'pi kRtajJacaro'pi, kurubhUpAlaM sAtyandharimahArAjam, ApRcchaya Amantrya, vyomayAnakaM vimAnam, Aruhya samadhiSTAya, parivAraM parijanam, Adizya niyogaM datvA, svaM svakIyam, mandiraM bhavanam, ayAt agacchat // 132 // tadAnImiti tadAnIM tasmin kAle, nikhila narapAlakulena samagrarAjasamRhena vilasitaH kRtaH sallApaH sambhASaNaM yena tam, govindamahIvallabhaM videhAvIzvaram, agrataH purastAt, vidhAya kRtvA, saprazrayaM savinayama, avanato vinamraH pUrvakAyaH zarIrasya pUrvabhAgo yasya tena, padmAsyena tannAmapramukhamitreNa, dIyamAno'ryamANo hastAvalambo hastAzrayo yasya saH, surastamberameNa devagajena sakAzaH sadRzastam, mahAntaM samuttaGgam, aupavAhyaM vAhanayogyam, gajarAjaM karIndram, udayadharAdharaM pUrvAcalam, sarojabandhuriva sUrya iva, airAvaNaM airAvatam, gIrvANapatiriva purandara iva, adhirUDho'dhiSTitaH, prakRtijanAH prajAjanA eva kumudaSaNDaH kumudasamUhastasya candramaNDalena zazivimbena, kSIrodadheH kSIrasAgarasya DiNDIra iva hiNDIra iva dhavalaM zuklaM tena, sthUlaM vizAlaM yanmuktAphalajAlakaM mauktikasamUhastenAvRtaM tena, AtapatreNa chatreNa, parikriyamANaH samalaMkriyamANa addhabhAgo yasya saH, pArzvadvaye taradvaya udhUyamAnAbhyAM prakIryamANAbhyAmiva, rAjyalakSmIkaTAkSataraGgAbhyAmiva sAmrAjyazrIkekarakallolAbhyAmiva, payaHpArAvArasya kSIrasAgarasya pariloladbhayAM saMcalajhyAmUrmibhyAM bhaGgAbhyAM saMkAzau sadRzau tAbhyAm / kanakadaNDAbhyAM suvarNadaNDAbhyAM vilasite zobhite ye cAmare bAlanyajane tAbhyAm, kiJcinmanAga baJcalaM capalaM, vasanAJcalaM kSaumaprAntaM yasya saH, sarvataH samantAt , samaM yugapat , apAvRtakapATapuTAni dUrIkRtArarapuTAni ataeva prakaTAni spaSTAni vAtAyanAni gavAkSA yasya tasya bhAvastattA tayA, kurupatidarzanasya jIvandharAvalokanasya kutUhalena kautukena samunmIlitAni samudghATitAni locanAni nayanAni yena tasyeva, tatpurasya tannagarasya, hAgrAvalambinInAM bhavanAgrasthitAnAm, pauranitambinInAM nAgarikanArINAm, kAsAMcit kAsAmapi, adhiparisamApto'rdhanippannaH prasAdhanavyApAro'laGkaraNakArya yAsAM tAsAm, vAmahastagataH savyakarasthito maNidarpaNo ratnAdarzo yAsAM tAsAm, parilasacchobhamAnaM kokAripUrNamaNDalaM candrapUrNabimbaM yAsu tAsAma, rAkArajanInAmiva pUrNimArAtrINAmiva, kAsAMcana kAsAmapi, sarabhasagamanena savegapradhAvanena vigalitaH bhraSTo yo mekhalAkalApo razanAsamUhastenAkulitA vyagrAzcaraNapallavAH pAdakisalayA yAsAM tAsAm, zRGkhalayA ghaTitA yuktAzcaraNAH pAdA yAsAM tathAbhUtA yA mArasya kandarpasya madapaTTakariNyo madonmattapradhAnakaregavastAsAmiva, aparAsAmanyAsAm, ArdralAkSArasena sarasayAvakadraveNAruNAni raktAni caraNasarojAni
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvye nInAmanyAsAm, marakatamaNikhacitavAtAyanadattavadanAravindAnAM sundarImaNInAM vikasitaikazatapatrazobhitAM gaganatalavilasitAM kamalinI tulayantInAm, karAravindagalitamarandabinduzaGkAsaMpAdakainakhasudhAkaraparigalattuSArazIkarasandehasandAyakaiH sakusumai jAJjalibhiravakIryamANaH, puraHsaravividhavAdharavavimizritena puroyAyinAM maGgalapAThakAnAM 'jaya jaya' iti madhuravacanaracanAnuyAtena saMkSobhasamutpatatpuSpalInapuSpandhayajhaMkAramedureNa prAsAdapuJjasaJjAtapratidhvAnena dIrghataratAmupagatena kolAhalena mukharitadigantaraH, tAM purI pradakSiNIkRtya dvAradezamavatIrNaH, prajjvaladIpazobhitakanakapAtraM vahantInAM vAravanitAnAM nicayena viracitanIrAjanamaGgalaH, saMtyadharAtmajo, vitatavitAnavilambimuktAdAmavistArite dandahyamAnadhUpasurabhile maNimaNDape pravizya, kulakramAgataM siNhaasnmlnyckaar| modAmburAziya'lasatprajAnAM kurupravIrendumahodayena / paurAGganAnAM nayanotpaleSu marandadhArAzrujalacchalena / / 133 / / kSudrakSitIzena kRtaM prajAnAM saMkSobhamAlakSya dayAlurepaH / rAjA samA dvAdaza naijakIrtigaurAM dharitrImakarAM cakAra // 134 // pAdapadAni yAsAM tAsAm, kamalaH payojaiH paripIto gRhIto bAlAtapaH prAtaHkAlikalohitadharmo yAbhistAsAmiva, anyAsAmitarAsAm, marakatamaNikhacitAni harinmaNiniHsyUtAni yAni vAtAyanAni gavAkSA steSu dattaM bahiniHsAritaM vadanAravindaM mukhakamalaM yAbhistAsAm, ataeva vikasitena protphullena ekenAdvitIyena zatapatreNa kamalena zobhitA samalaGkRtA tAm, gaganatalavilasitAM nabhastalavizobhitAm, kamalinI sarojinIm, tulayantInAmupamimAnAnAm, sundarImaNinAM yuvatiratnAnAm, karAravindebhyaH pANipadmabhyo galitAH patitA yA marandabindavo makarandazIkarAsteSAM zaGkAsampAdakaiH saMdehajanakaiH, nakhasudhAkarebhyo nakharacandrebhyaH parigalantaH paripatanto ye tuSArazIkarA himakaNAsteSAM saMdehadAyakaiH saMzayajanakaiH, sakusumaiH sapuSpaiH, lAjAJjalibhirbharjitadhAnyAJjalibhiH avakIryamANovakSipyamANaH, puraHsarANAM purogAminAM vividhavAdyAnAM vivivavAditrANAM ravega zabdena mizrito militastena, puroyAyinAmagrayAyinAm, maGgalapAThakAnAM mAgadhAnAm, 'jaya jaya' iti madhuravacanaracanAnuyAtena miSTavAnaracanAsahitena, saMkSobheNa vyagrabhAvena samutpatantaH samudgacchantaH puppalInAH kusumasthitA ye puppandhayA bhramarAsteSAM jhaGkAreNAvyaktazabdavizepeNa meduro militastena, prAsAdapuje rAjabhavanasamUhe saJjAtaH samutpannaH pratidhvAnaH pratidhvaniyasya tena, dIrghataratAM vizAlatAm, upAgatena prAptena, kolAhalena kalakalazabdena, mukharitadigantaro vAcAlitakASTAmadhyaH, san , tAM purI rAjapurInagarIm, pradakSiNIkRtya parikramya, dvAradezaM pravezamArga prAntam, avatIrNaH samavarUDhaH, prajvaladdIpazobhitaM prakAzamAnadIpavibhrAjitaM yatkanakapAtraM suvarNabhAjanam, vahantInAM dadhInAm, vAravanitAnAM vezyAnAm, nicayena samUhena, viracitaM vihitaM nIrAjanamaGgalamArArtikamaGgalaM yasya tathAbhUtaH, satyandharAtmajo jIvandharaH, vitatavitAne vistRtacandopake vilambIni yAni muktAdAmAni mauktikamAlyAni taivistArite vitate, dandahyamAnena bhUyobhUyo'tizayena vA dahyamAnena dhUpena sugandhicUrNena surabhilaM sugandhitaM tasmin , maNimaNDape ratnAsthAne, pravizya pravezaM kRtvA, kulakramAgataM vaMzaparasparAyAtam, siMhAsanaM hariviSTaram, alaJcakAra zobhayAmAsa / tadadhyArUDho babhUveti bhaavH| modAmburAziriti-kurupravIro jIvandhara evenduzcandrastasya mahodayo mahodgamastena, prajAnAM lokAnAm, modAmburAziH pramodapArAvAraH, vyalasacchuzubhe, azrajalacchalena bAppasalilavyAjena, paurAGganAnAM nAgarikanArINAm, nayanotpaleSu netrakuvalayeSu, marandadhArA makarandazreNiH, vyalasat prakaTIbabhUva // 133 // kSudrakSitIzaneti-dayAluH kAruNikaH 'syAddayAluH kAruNikaH' ityamaraH, eSaH jIvandharaH, kSudrakSitIzana kASTAGgAreNa, kRtaM vihitam, prajAnAM lokAnAm, saMkSobhaM vyAkulatvam , Alacya dRSTvA, naijakArtigaurAM svakIyayazodhavalAm, dharitrI pRthivIm, dvAdazasamAH dvAdaza varSANi 'hAyano'stro zaratsamA' ityamaraH,
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamo lambhaH 215 vRddhakSatrapade nipaNNamakarodvandhotkaTaM bhUpati nandADhyAya ca yauvarAjyapadavIM prAhAkurUgAM pati. tattadyogyapade cakAra nikhilAnpadmAsyamukhyAnsakhI nanyAMzcApi dharAdhipAnkaraNayA sve mve pade'sthApayat // 135 / / vidyAdharavizAlAkSyA bhAle cndraardhkomle| paTTavandhanamAtene so'yaM vasumatIpatiH // 136 / / rAjJAmupAyanAnyepa gRhItvA kumakuJjaraH / tato dviguNaratnAdisAthai prAdAnmuddA nRpaH // 137 / / yathArha mantrivRddhAnAM vahumAnaM dharApatiH / tatAna varNavRddhAnAmapi pratyekamAdarAt // 13 // audAryaprathamAvatArasaraNau jIvandhare bhUpatA varthibhyo'bhimatapradAnapadavIbaddhAdare jAgrati / nAkAnokahadevadhenuvilasaJcintAmaNInAM kathA hAsyAya pravadanti sabhyavibudhAH zAstrAdhipAraMgatAH / / 136 / / tadanu caturaGgavalasaMgatena nandAvyena samAnItAM nijajananI vijayAmahAdevIM pAdayoH praNipatya, tAmAnandapayonidhimagnAmAdhAya, tayA saha samAgatasya tApasasaMdohasya vAJchitAdhikaM draviNajAtaM pradAya, mudA teSAM puNyaikalabhyAM mokSapadavImupadideza / anyaiH samAnItAH padmAdidevIH samAgatya rahasi samAliGgaya paricumvya ca sakalamanovyathAnAmavasAnabhUmi |tibhUmiM prApayAmAsa / atyantasaMyoge dvitIyA, akarAM valirahitAm, cakAra / kASTAGgAreNa parizoSitAM pRthivI dvAdazavarSANi yAvat karamuktAJcakAreti bhAvaH // 134 // vRddhakSatrapade iti-bhUpatirnRpaH, kurUNAM patirjIvandharaH, gandhotkaTaM vaizyAdhipam, vRddhakSatrapade sthavirakSatriyasthAne, niSaNNaM sthitam, akarot , taM pitRtulyaM vidadhAviti yAvat, nandADhyAya ca gandhotkaTasutAya ca, yauvarAjyapadavIM yauvarAjyapadam, prAdAt pradattavAn, padmAsyamukhyAn padmAsyapradhAnAn , nikhilAn sarvAn , sakhIn mitrANi, tattadyogyapade yo yasya yogyastasmin pade, cakAra vidhe, anyAnapItarAnapi, dharAdhipAn rAjJaH, karuNayA kRpayA, sve sve pade svakIye svakIye pade, asthApayat sthApayAmAsa // 135 // vidyAdhareti-so'yaM pUrvoktaH, vasumatIpati vandharaH, vidyAdharavizAlAkSyA gandharvadattAyAH, candrArdhakomale rajanIkarArdhamRdule, bhAle lalATe, paTTabandhanaM paTTarAjJIbandhanam, Atene cakAra // 136 // rAjJAmiti-eSaH kurukuJjaraH kuruvaMzapradhAnaH, nRpo jIvakaH, rAjJAM bhUpAnAm, upAyanAni prAbhRtAni, gRhItvA samAdAya, natastaddattopAyanapramANAta, dviguNaratnAdisAtha dviguNIbhUtamaNiprabhRtisamUham, prAdAt dattavAn // 137 // yathAhamiti-dharApatI rAjA, yathAhaM yathAyogyam, mantrivRddhAnAM vRddhasacivAnAm, varNavRddhAnAmapi brAhmaNAdiSu varNeSu vRddhA jyeSThAsteSAmapi, pratyekam, AdarAt sanmAnAt, bahumAnaM bhUyAnsamAdaram, tatAna cakAra / / 138 // audAryeti-audAryasya vadAnyatvasya prathamAvatAraH prathamapravezastasya saraNirgistasmin, arthibhyo yAcakebhyaH, abhimatapradAnapadavyAM manorathadAnakArye baddho vihita AdaraH sanmAnaM yena tasmin , bhUpatau rAjani, jAgrati sati vidyamAne sati, zAstrAbdhipAraMgatAH zrutasAgarapArINAH, sabhyavivudhAH sabhyavidvAnsaH, nAkAnokahazca devadhenuzca vilasaccintAmaNizca teSAM kalpavRkSasuragavIzumbhacintAmaNInAm, kathAzcarcAH, hAsyAya hAsaM kattu m, pravadanti nigadanti / dAnazUro'sAvArsAditi bhAvaH // 136 // tadanviti-tadanantaram, caturaGgabalasaMgatena caturvidhasainyasahitena, nandAyena, samAnItAM samprApitAm, nijajananI svamAtaram, vijayAmahAdevIM vijayA rAzIma, pAdayozcaraNayoH, praNipatya namaskRtya, tAm mAtaram, AnandapayonidhimagnAM harSapArAvAramagnAm, AdhAya kRtvA, tayA mAtrA, saha sAkam, samAgatasya saMprAptasya, tApasasaMdohasya tApasasamUhasya, vAJchitAdabhilapitAt, adhikaM prabhUtama, iviNaM dhanam, pradAya dattvA, mudA harSeNa, teSAM tApasAnAm, puNyaikalabhyAM sukRtakaprApyAma, mokSapadavImapavarga mArgam, upadideza
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 jIvandharacampUkAvye govindakSitipAlakasya tanujAM sallakSaNAM lakSmaNAM ___ kAntyA kAJcanavallarIsahacarI vRttAbjakozastanIm / rAkAzotakarAnanAM ratipatezcApAyamAnabhravaM lagne sadguNagumbhite kSitipatirjagrAha pANau mudA // 140 // tahAnI sarabhasamitastataH pradhAvitasya parijanasya karavRtavetralatAparasparaghaTTanajanitazabdamedureNa vizRGkhalamanvavidvacanArAvavijRmbhitena sabhAstArajanakRtAzIrvAdavistRtena ghUrNamAnAntaHpurajanAbharaNajhaGkAramanohareNa purato jananiHsAraNaparakaJcukijanazabdabandhureNa nirdayaprahatadundubhiprabhRtivAdyadhvaninirbha reNAnekasahasrakalakalavahalenotsavakolAhalena tribhuvanamapUryata / jayazriyA sAkamamandakIrti vindankurUNAM patireSa dhiirH| rAjyazriyA sArdhamimA kumArI labdhvA prajAnAM valayaM jugopa // 141 / / iti mahAkaviharicandraviracite zrImati jIvandharacampUkAvye lakSmaNAlambho nAma dazamo lmbhH|| samupadiSTavAn / anya ritaraiH samAnItAH samprApitAH, padmAdidevIH, samAgatya prApya,rahasi vijane, samAliGgaya samAzliSya, paricumvya ca paricumbanaM vidhAya ca, sakalamanovyathAnAM nikhilamAnasikakaSTAnAm, avasAnabhUmimantasthAnam, harSAtibhUmi pramodAtisthAnam, prApayAmAsa / govindeti-kSitipatirjIvandharaH, santi samIcInAni lakSaNAni cihnAni yasyAstAma, kAntyA rucyA, kAJcanavallarIsahacarI suvarNalatAsadRzIma, vRttAbjakozastanI vartulakamalakuDmalakucAm, rAkAzItakara iva pUrNimAcandra ivAnanaM mukhaM yasyAstAm, ratipatermadanasya, cApAyamAnau kodaNDAyamAno bhruvau yasyAstAm, govindakSitipAlakasya videhadharApateH, tanujAM duhitaram, lakSmaNAmetannAmadheyAm, sadguNagumbhite-uttamaguNasahite lagne muhUrte, mudAnandena, pANau haste, jagrAha svIcakAra / tAmudavoDheti bhAvaH // 140 // tadAnImiti-tadAnI lakSmaNApariNayanakAle, sarabhasaM savegaM yathA syAttathA, pradhAvitasya pragatasya, parijanasya parikaralokasya, karepu mRtAH karatA hastAropitAH, tAzca tA vetralatAzca tAsAM parasparaghaTTanena mithoghAtena janitaH samutpAdito yaH zabdastena medurastena, vizRGkhalAH svacchandA ye mantravidAM mantrajJAnAM vacanArAvA vacanazabdAstairvijRmbhito vRddhiMgatastena, sabhAstArajanaiH sabhAsthitapuruSaiH kRto vihito ya AzIdiH samyagAzaMsAzabdastena vistRto vitatastena, ghUrNamAnA itastato bhrAmyanto ye'ntaHpurajanAsteSAmAbharaNAni teSAM jhaGkAro'vyaktazabdavizeSastena manoharo manojJastena, purato'ye, jananiHsAraNaparA lokotsAraNaparA ye kaJcukijanazabdA antaHpurapratIhArIzabdAstairvandhuro manoharastena, nirdayaM yathA syAttathA prahatAni yAni dundubhiprabhRtivAdyAni dundubhipramukhavAditrANi teSAM dhvaninA zabdena nirbharaH pUrNastena, anekasahasrasya bhUyasAM janAnAmiti yAvat , yaH kalakalo'vyaktazabdastena, bahalaH pracurastena utsavakolAhalena-ullAsakalakalazabdena, tribhuvanaM trilokI, apUryaMta pUrNA babhUva / jayazriyeti-jayazriyA sAkaM vijayalakSmyA sArdham, amandakIrti vizAlarazaH, vindan labhamAnaH dhIro gabhIraH, epo'yam, kurUNAM patirjIvandharaH, rAjyazriyA sAmrAjyalakSmyA, sAdhaM saha, imAm, kumArI lakSmaNAm, labdhvA prApya, prajAnAM lokAnAm, valayaM samUham, jugopa rakSati sma // 141 // iti mahAkaviharicadraviracite zrImati 'kaumudI' vyAkhyAdhare, jIvandharacampU kAvye lakSmaNAlambho nAma dazamo lmbhH|
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdazo lambhaH doSNA kundasamAnakIrti visarairAmodinIM medinI vAcA satyavilAsanunamamadhusyandapratIpazriyA / citena nitipAlanItipadavIM netreNa sarvaprajA yogakSemakalAM vabhAra nRpatirhantena dAnodakam // 1 // tasminnarapatau tatra prajApAlanatatpare / rAjanvatI ca bhUrAsannagarbhA vasundharA // 2 // tasya ca yazomaNDalaM ziziramapi zAtravajanataMtApakA Nama, sthiramAyanavaratabhramaNazIlam, nirmalamapi malinIkRtArAtimukhakamalama, dhavalamapi prajAnurAgaparimeduram, ninditarAjamaNDalamapyAnanditamahArAjamaNDalamudajambhata / / tasya ca pratApAGkarA diksundarINAM kezapAzepu kalhArazaGkAma , karNa dezaghu kisalayastomavibhramama, ghanakucakumbhepu kAzmIrazobhAm , kaTipradezeSu kausumbhapaTasaMbhAvanAm, karAmbujeSu kuruvindamayakaGkaNavilAsam , pAdataleSu lAkSArasavicchittiM sNpaadyaamaasuH| vahniprataptadrutahemavaNeH pratApalezaiH kumakuJjarasya / lipteSu sarveSvapi bhUmibhRtsu merubhramo'bhUtsurasundarINAm / / 3 // doSNeti-nRpativinvaraH, doSNA bAhunA, kundasamAnakIrtivisaraimAdhyakulumakalpayazovistAraiH, AmodinI praharSiNIm, medinI pRthivIm, uttamamadhusyandasya zreSTamA kSakapravAhalya pratIpA pratipakSiI zrIH zobhA yasyAstayA, vAcA vacanena, satyavilAsaM tathyazobhAn, cittena cetasA, kSitapAlAnAM rAjJAM nItipadavI nayapaddhatistAm, netreNa nayanena, sarvagrajAnAM nikhilajanAnAM yogakSemayoranarjitaprAvinApasaMrakSaNayoH kalA vaidagdhI tAm, hastena pANinA, dAnAya tyAgAyodakaM jala mati dAnodakam, babhAra dadhAra // 1 // tasminnarapatAviti-tatra hemAnandamaNDale, tasmin pUrvAne, narapato jIvandharamahArAje, prajApAlanatatpare janAvanadakSe, sati, bhUH pRthivI, rAjanvatI prazastarAjayuktA, nnAni maNayo garbhe madhye yasyAstathAbhUtA ratnagarbhA, vasundharA ca dhanadhAriNI ca abhUt AsIt // 2 // tasya ceti-tasya ca rAjJaH, yazomaNDalaM kortisamUhaH, zizaramapi zItalamapi, zAtravajanasya zatrusamUhasya saMtApakAraNaM dAhanimittam, sthiramapi sthitizIlamapi, anavarataM nirantaraM bhramaNaM saJcaraNazIlaM svabhAvo yasya tat , nirmalamapi vimalamapi, malinIkRtAni kRSNIkRtAni arAtInAM zatraNAM mukhakamalAni vadanapadmAni yena tat , dhavalamapi zuklamapi, prajAyA lokasyAnurAgeNa lauhityena pace premNA parimeduraM militam, ninditaM jugupsitaM rAjamaNDalaM candra bambaM yena tathAbhUtamapi , AnanditaM praharpitaM mahArAjamaNDalaM pUrNacandrabimbaM pakSe mahAnRpAtesamUhaM yena tat , ujambhata vRddhi prApa / virodhaabhaaso'lngkaarH| tasya ca pratApAGkarA iti-tasya ca rAjJaH pratApADurAstejaHprarohAH, diksundarINAM kASThAkAminInAm, kezapAdopu kacasamUheSu, kalhArazaGkA raktAra vandasaMdeham, karNadezeSu zravagapradezeSu, kisalayastomasya pallavasamUhasya vibhrama ArekA tam, dhanakucakumbheSu pAnapayodharakala zeSu, kAzmIrazobhA kuGkumazriyam, kaTipradezeSu madhyadezeSu, kausumbhapaTasya kusumbharaktavastrasya saMbhAvanAmutprekSAma, karAmbujeSu pANipadmaSu, kuru vandamayakaGkagavilAsaM padmarAgamaNinirmitakaTaka vebhramam, pAdatalepu caraNataleju, lAkSArasasya yAvakarasasya vicchitti zobhAm, smpaadyaamaasushckrH|| vahniprataptati-cahninA pAvana pratasaM nirasam ataeva drutaM syanditaM yaddhama suvarNa tasya varNamiva varNa svarUpaM yeSAM taiH, kRlkuJjarasya jIvandharasya, pratApalezastejo'zaH, lipteSu digdheSu, sarveSvaSi nikhile
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvye padmAkarAJcitasyAsya rAjahaMsasya santatam / vahudhAvananinnatvamadbhutaM ca na cAdbhutam / / 4 // iyaM sumadhurAkArA lakSmaNA varalakSaNA / rAjahaMsasya patnIti paramAdbhutamIkSyate / / 5 / / ayaM khalu lakSmAJcito'pi padmAbhikhyAvirAjito'pi sumitrAnandano, vijayAnandano'pi kuNDalAJcitakarNo, 'dhRtarASTro'pi dharmamayo, gandharvadattAdhikaharpopi devadattAdhikaho, mahipIsaMbhavo'pi vRSotpAdI virarAja / lakSmaNAJcitagAlo'pi nirmalaH kurucandramAH / sadA kuvalayAhnAdI padmAna dIti cAmRtam // 6 // pvapi, bhUmibhRtsu parvatepu, surasundarINAM devAGganAnAm, merubhramo hemAdrisaMdehaH, abhUt / tdgunnmuulkbhraantimaanlngkaarH||3|| padmAkarAJcitasyeti-padmAkareNa kamalakAsAreNAJcitasya zobhitasya, asya jIvandharasya, rAjahaMsasya marAlavizeSasya, santataM sarvadA, bahudhAnekaprakAreNa, vanasya jalasya ninnatvamAdhInatvaM na bhavatItyavananinnatvam, adbhutamAzcaryakaram, AsIditi zeSaH, kiJca, nAdbhutaM nAzcaryakaraM yato bahudhAnekaprakAreNa vananighnanvaM kAnanAdhInatvaM marAlavizeSasya nisarga eva, athavA bahudhAvanasya bhU ribhramaNasya ninnatvamAdhInatvaM marAlasya svabhAva eva, pakSijAtiritastataH sadA dhAvata eva / parihArapakSe, padmAyA lacamyAH karaNa pANinAJcitasya pUjitasya, asya rAjahaMsasya zreSThanRpaterjIvandharasya, santataM sarvadA, bahudhAnekaprakAreNa, vananinnatvaM kAnanavAsatatparatvam, adbhutamAzcaryakaram, AsIt, kiJca nAdbhutaM nAzcaryakaram AsIt, yato'nekaprakAreNa avananinnavaM rakSaukAdhInanvaM zreSTharAjasya nisarga eva / zleSaH // 4 // iyaM sumadhurAkAreti-sumadhuro'timanohara AkAraH saMsthAnaM yasyAH sA, varANi zreSThAni lakSaNAni cihnAni yasyAH sA, iyameSA lakSmaNA sArasasya yoSit, rAjahaMsasya marAlavizeSasya patnI yopid, ityetat, paramAdbhutaM paramAzcaryam, Icyate dRzyate / sArasasya yoSit rAjahaMsasya kathaM bhavedityAzcaryam, pakSe lakSmaNA lakSmaNAnAmadheyA kanyA, rAjahaMsasya jIvandharAbhidhAnasya zreSTharAjasya patnI babhUveti / 'haMsasya yopid varaTA sArasasya tu lakSmaNA' ityamaraH // 5 // ayaM khalviti-khalu nizcayena, ayaM jIvandharaH, lakSmabhirbalabhadracihnaraJcito'pi, padma ityabhikhyA padmAbhikhyA rAmanAma tayA virAjito'pi samudbhAsito'pi, sumitrAyA nandana iti sumitrAnandano lakSmaNa iti virodhaH pakSa lakSmAJcito'pi padmAnAM kamalAnAmabhikhyA zobhA tayA virAjito'pi sumitrANi susuhRda AnandayatIti sumitrAnandanaH, vijayAnandano'pi vijayenAnandayatIti vijayAnandano'pi san kuNDalAJcitazvAsau karNazceti kuNDalAJcitakarNaH kuNDalAbhidhAnakarNAbharaNabhUSitarAdheya iti virodhaH, mahAbhAratasamare kuNDalAJcitakarNasya parAjayaH prasiddho na tu vijaya iti virodhaH pakSe vijayAyAH etannAmamAtunandano'pi putro'pi kuNDalAJcite karNAbharaNavizeSAlaGkRte karNe zravaNe yasya tthaabhuutH| tarASTro'pi dharmamayo dharmadevamayaH duryodhanAdijanako dhRtarASTro dharmamayo dharmarUpo yudhiSThirapitRrUpaH kathaM bhavediti virodhaH, pakSe dhRtaM pAlitaM rASTra janapado yena tathAbhUto'pi san dharmamayo dharmAtmaka iti / gandharvebhyo datto'dhiko harSoM yena tathAbhUto'pi san , devebhyo nirjarebhyo datto'dhiko ho yena tathAbhUta iti virodhaH pakSe gandharvadattAyA etannAmapanyA adhikaharSo'pi san devena sudarzanayakSeNa datto'rpito'dhiko harSo yasya tathAbhUta iti / mahiSIsaMbhavo'pi dehikotpanno'pi vRSotpAdI balIvotpAdaka iti virodhaH pakSe satyandharamahArAjapaTTarAjJIjanito'pi vRSotpAdI dharmotpAdaka iti, virarAja zuzubhe / zleSamUlakavirodhAbhAsAlaMkAraH / lakSmaNAJciteti-lakSmaNA kalaGkenAJcitagAtro'pi zobhitazarIro'pi nirmalaH kalaGkAtIta iti virodhaH pakSe lakSmaNA vividhasAmudrikazAstrapraNItacinAJcitagAtro'pi athavA lakSmaNAnAmakabhAryayA zobhitazarIro'pi nirmalo nirdoSaH, kurucandramA jIvandharenduH, sadA zazvat, kuvalayAlAdI nIlotpalAnandanaH sannapi padmAnandI kamalAnandano babhUveti adbhutaM vismayasthAnam pakSe kuvalayaM mahImaNDalamAlAdayati 1, payassumadhurAkArA ba. / 2. lakSmaNAJcitopi ca /
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdazI lambhaH 216 kadAcidasA dharApatirvividharatnarAzibhirmahAdharmahanIyakAntikandalitamAnandakaraM sakalabhavyajanAnAmAsecanakaM lekhalocanAnAmakRtrima caityAlayapratimaM bhagavajjinamandiraM zilpazAstrapAraMgataiH zilpakairnirmApayAmAsa / tatra ca bhagavato nityotsava pakSotsavapramukhotsava paramparA nirantaraniSpataye tatsamucitAni prazastakSetrANi pratipAdayitukAme zAtravajanavirAme nikhilaguNAbhirAme sAkSAtkAro jIvaMdharo vijayAdevI pUrvakRtopakArasmaraNajanitaharpeNa tatkSetrAdhipatyaM tApasajanAya pradApayAmAsa / nRpasya jananI to nikhilazIlamAlAkha nirvyarajyata vizAladhIH kuTilasaMmRtAvekadA | apazyamiha paitRkaM padamamandakIta sute parAkramajitAhite kimadhuneti sA jAnatI // 7 // tatazca sA devI, aSTApi snuSAH samIpe vidhAya, he vAmAlakA hemAyitavallikAyamAnatanulatAH sImAtItaguNagumbhitA marAlagAminyaH pUrvameva yUyamaSTamAlArUpeNa mama svapne dRSTAH, idAnIM 'vRtanavamAlArUpeNa, ityuttarottaraM bhavatInAM vaibhavAtizayo vijRmbhatAmiti pratipAdya, prakRtamarthamevaM prakaTayAmAsa / samAnandayatItiM tathAbhUto'pi san, padmAM lakSmImAnandayati vardhayatIti tathAbhUto babhUveti / virodhAbhAso'laGkAraH // 6 // kadAcidasAviti -- kadAcit jAtucit, asau dharApatirnarendraH, mahAbairmahAmUlyaiH, vivicaratna rAzibhine~kamaNimaNDalaiH, mahanIyakAntikandalitaM prazastaprabhApUrNam, sakalabhavyajanAnAM nikhilabhavyaprANinAm, AnandakaraM harSavidhAyakam, lekhalocanAnAM nirjaranayanAnAm, AsecanakramatRptikaram, akRtrimacaityAlayapratimaM kRtrimetarajinAlayasadRzam, bhagavajinamandiraM bhagavajjinacaityAlayam, zilpazAstrapAraMgataiH vAstuzAstradattaiH, zilpakaiH kuzala kAryakaraiH, nirmApayAmAsa racayAmAsa / tatra ca bhagavajjinamandire bhagavatI jinendrasya, nityotsavapakSotsava pramukha yeSu tathAbhUtA ya utsavAsteSAM paramparA tasyA nirantara niSpattaye zazvatsiddhaye, tatsamucitAni tadarhANi, prazastakSetrANi samuttamasthAnAni, pratipAdayitukAme pradAtumanasi nikhilaguNAbhirAme sakalaguNasundare, sAkSAtkAme pratyakSa paJcazare, jIvandhara iti yAvat, sati, vijayAdevI tadIyajananI, pUrvakRtopakArasya smaraNena nidhyAnena janitaH samutpanno hapa modastena, tatkSetrAdhipatyaM tatsthAnasvAmitvam, tApasajanAya tApasasamUhAya, pradApayAmAsa dApitavAn / 2 nRpasya jananIti - tatastadanantaram, nikhilazIlamAlAyAH samagrazIlapaGkteH khanirAkaraH, vizAlavIvipulamatiH, nRpasya jIvandharasya sA pUrvoktA jananI savitrI, vijayeti yAvat iha bhuvane amandA vipulA kIrtiryazo yasya tasmin, parAkrameNa vIryeNa jitAH parAbhUtA ahitA zatravo yena tasmin sute putre jIvandhara iti yAvat, paitRkaM pitRsambandhi, padaM dhAma, rAjyamiti yAvat apazyam avalokayam, adhunA sAmpratam, kim, kiM prayojanaM madIyamavaziSTam, apitu na kimapIti, jAnatI satI, ekadA ekasmin kAle, kuTilasaMsRtau mAyAvisaMsAre, vyarajyata viraktAM babhUva | pRthvIcchandaH // 7 // 3 tatazca sA devIti -- tatazca tadanantaraJca sA devI rAjJI, aSTApi snuSAH putravadhUH, samIpe nikaTe, vidhAya kRtvA, he vAmAH kuTilAH sundarA vA alakAcUrNakuntalA yAsAM tAH, hemAyitA suvarNAyitA yA vallikA latA tadvadAcarantI tanulatA dehavallI yAsAM tAH, sImAtIvara saMkhyairguNairdayA saundaryAdibhirgumbhitAH sahitAH, marAlagAminyo gajagAminyaH pUrvameva prAgeva yUyaM bhavatyaH, aSTamAlArUpeNa vasulaksaMsthAnena, mama, svapne svapnAvalokanakAle, dRSTA avalokitAH, idAnImadhunA, dhRtAzritA nava navasaMkhyAkAH pakSe navA nUtanA yA mAlAH khajastAsAM rUpeNa, dRSTAH, itIttham, uttarottaramagre'gre, bhavatInAM yuSmAkam vaibhavAtizaya aizvaryaprakarSaH, 1. prazastadevopakaranivadyayogyanadImAtRkadevamAtRkakSetrANi ca pratipAdya zAtravajanavirAmo nikhilaguNAbhirAmaH sAkSAtkArI jIvandharo ba0 /
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 jIvandharacampUkAvye apAre ghorasaMsAre viraktivistRtA hRdi / dIkSAyai tvarayatyadya mAM rAkendunibhAnanAH // 8 // yUyaM khalu kuruvaMzalatAmuktAphalAyamAnAnputrAnutpAdya santataM kAntena sAkaM saukhyamanubhUya vayo'nte dIkSAmupAgantumarhatheti / zvazrUgiramimAM zrutvA zokavihvalamAnasAH / devyastasyAH purastasthurnamitAnanapaGkajAH // 6 // tatazca devI vijayA kumAraM samIpamAnAyya dharAdhirAjam / kAdambinI haMsamivArabhaTyA vairAgyavAcA vidhurIcakAra / / 10 / / tadanu vairAgyapadavImanugacchantyA sunandayA saha mahAdevI mahInAthaM kRcchAyamANaM kRcchreNAnujJApya yathAvidhi zramaNIvaryAyAH padmAryAyAH sakAze'dIkSiSTa / zramaNInAmagragaNyA padmAryA vijayAsunandAbhyAM vizrANitazramaNIpadA nabhaso nipatitA ratnavRSTiriva pravrajyA na pratiSedhyeti mahInArtha bodhayAmAsa / iti madhuragirA prabodhito'sau narapatirAnatamAtRpAdapadmaH / vinayabharavazAdviveza dhIro nijasadanaM parivArasamparItaH // 11 // tadanu katipayadivasApagame krameNa devInAmudarANi sarasInAM jalAnIva zazibimbA garbhA vivishuH| viz2ambhatAm vardhatAm, ityevam, pratipAdya kathayitvA, prakRtaM prastutam, artha vRttam, evamanena prakAreNa, prakaTayAmAsa vardhayAmAsa / ___ apAre ghorasaMsAra iti-he rAkendunibhAnanAH he pUrNacandrasadRzavadanAH, apAre'nante, ghorasaMsAre bhayaMkarabhave, viSayArthe saptamI, hRdi mAnase, vistRtA vitatA, viraktivairAgyam, adya sAmpratam, mAma, dIkSAyai pravrajyAya, tvarayati prerayati // 8 // yUyaM khalviti-yUyaM bhavatyaH, khalu nizcayena, kuruvaMzalatAyAH kuruvaMzavallAH muktAphalAnIvAcarantIti tathAbhUtAn , putrAn sutAn , utpAdya samutpannAn kRtvA, santataM nirantaram, kAntena patyA, sAkaM sArdhama, saukhyaM gArhasthyasukham, anubhUya samupabhujya, vayo'nte dazAnte, dIkSAM pravrajyAm, upAgantuM prAptum, arhatha iti yogyAH stheti / zvazragiramiti-imAM pUrvoktAm, zvazrUgiraM dhavasavitrIbhAratIm, zrutvA nizamya, zokena viyogavArtAzravaNajanyaviSAdena vihvalaM duHkhIbhUtaM mAnasaM ceto yAsAM tAH, devyo gandharvadattAdayaH, namitAnyAnamrANi AnanapaGkajAni mukhAravindAni yAsAM tAH, tathAbhUtAH satyaH, purataH purastAt , tasthustiSThanti sma // 6 // tatazca devIti-tatazca tadanu ca, vijayA devI, dharAdhirAja pRthivIpatim, kumAraM jIvandharam, samIpamabhyarNam, AnAyya prApayya, kAdambinI medhamAlA, ArabhaTyA ghoragarjitena, haMsamiva marAlamiva, vairAgyavAcA pravajyAgirA, vidhurIcakAra duHkhIcakAra // 10 // tadanviti-tadanu tadanantaram, vairAgyapadavIM viraktimArgam, anugacchantyAnuyAntyA, sunandayA gandhotkaTapanyA, saha sArdham, mahAdevI vijayA, kRcchrAyamANaM duHkhIbhavantam, mahInAthaM jIvandharam, kRcchreNa kaSTena, anujJApya sambodhya, yathAvidhi vidhipUrvakam, zramaNIvaryAyAH sAdhvIzreSThAyAH, padmAyAH padmAbhidhAnAyA AryikAyAH, sakAze nikaTa, adIkSiSTa dIkSAM jagrAha / vijayAsunandAbhyAM jIvakajananIbhyAm, vizrANitaM zramaNIpadaM pradattamAthikApadaM yayA sA, padmAryA, nabhaso gaganAt, nipatitA vRSTA, ratnavRSTiriva maNivRSTiriva, pravrajyA dIkSA, na pratiSedhyA na niSedhanIyA, itIstham, mahInAthaM jIvakam, bodhayAmAsa sambodhitavatI / iti madhuragireti-iti pUrvoktaprakAreNa, madhuragirA miSTavANyA, prabodhitaH samAzvAsitaH vinayabharavazAt vinayAtizayena, Anatau vanditau mAtRpAdapadmau jananIcaraNakamale yena tathAbhUtaH, dhIro gabhIraH, narapatI rAjA, parivArasamparItaH san kuTumbajanaparivRtaH san , nijasadanaM svakIyabhavanam, viveza praviSTavAn // 11 // tadankiti tadanu tadanantaram, katipayadivasApagame kiJciddinavyatigamanAnantaram, krameNaH kramazaH,
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdazI lambhaH garbhacchalena saMkrAntaM prativimbaM dharApateH / uddurgandharvadattAdyAH saMnibhA darpaNazriyA // 12 // devIjanasya vikacotpalazobhi vaktraM kokadrayamya sadRzaM kucayugmamAsIt / AnIlacUcukalaM vilasattamAlapatrAJcitAgranavahemaghaTapratIpam // 13 // maNikAJcIlApena dUyamAno dine dine / mahipINAM madhyabhAgaH krazimAnaM jahA~ tadA // 14 // tadanuprApte prasavasamaye zubhadivase sAvadhAnairnADiparijJAnasAdhanasvAdhInacittairgaNakairgRhIte lagne devItatiH kAdambinIveraM madA-putrAnasUta / tataH prahapavistAritalocanaH pRthvIkamanaH putrAndraSTrA zubhadivase kalitamahotsavasteSAM gandharvadattaprabhRtidevIputrANAM satyaMdhara- sudarzana-dharaNi - gandhotkaTavijaya datta bharata - govindanAmadheyAni prakaTIcakAra / evaM saukhyena vasataH pAkArisadRzazriyaH / dharAdhipasya dhIrasya triMzadvarSANyayAsipuH / / 15 / / khyAtau zrIbharatAdhirAjasadRzo nItau ca rAmaprabho - stulya: saMpadi pAkazAsanasamaH pRthvIpatiH kauravaH / dharme dharmatanUbhavena tulitastulyo 'rjunenAhave so'yaM bhAgyanidhiH zazAsa vasudhAM dhRtvA ciraM vAhunA // 16 // 221 devInAM gandharvadattAdInAm, udarANi jaTharANi karmANi, sarasInAM kAsArANAm, jalAni salilAni, zazibimbA iva candrabimbAnIva, garbhA daurhRdAni, vivizuH praviSTAH / garbhacchaleneti - darpaNazriyA mukuralacamyA, saMnibhAH sadRzyaH, gandharvadattAyAH, garbhacchalena bhrUgavyAjena, saMkrAntaM pratiphalitam, dharApate rAjJaH prativimbaM pratimAnam, UDurdhRtavatyaH // 12 // devIjanasyeti--devIjanasya rAjJIsamUhasya vaktraM vadanam, vikacotpalazobhi prasphudrAravinda mi zobhamAnam, kokadryasya cakravAkayugalasya, sadRzaM sannibham AnIlacUcukatalaM zyAmApradezam, kucayugmaMstanayugalam, vilasattamAlapatreNa zobhamAnatApicchacchadenAJcito virAjito yo'granavahemaghaTaH purovartinUtanakAJcanakalazastasya pratIpaM sadRzam, AsId babhUva / upamA / vasantatilakAvRttam / / 13 // maNikAJcIti - maNikAJcIkalApena ratnarazanAdAmnA, dine dine vIpsAyAM dvitvam, dUyamAno duHkhIbhavan, mahiSINAM rAjJInAm, madhyabhAgaH kaTipradezaH, tadA tasmin kAle, RzimAnaM kRzatvaM kSINatAmiti yAvat / jahA~ tatyAja | 'ohAk tyAge' ityasya liTi rUpam // 14 // tadanu prApta iti -- tadanu tadanantaram, prasavasamaye prasUtikAle, prApte samAgate sati, zubhadivase zreSThavAsare, sAvadhAnairapramattaH nADIparijJAnasya ghaTikAjJAnasya sAdhaneSu mantravizeSeSu svAdhInaM nijAyattaM cittaM yeSAM taiH, gaNakaidaivajJaiH, gRhIte samAtte vidita iti yAvat, lagne muhUrte, devItatirmahiSIsamUhaH, kAdambinI meghamAlA, iraMmadAniva meghajyotIMSIva, putrAn sutAn asUta samutpAdayAmAsa / tatastadanantaram, praharSeNa prakRSTapramodena vistArite dIrghe locane nayane yasya saH, pRthvIkamano mahIpatirjIvandhara iti yAvat putrAn sutAn dRSTvA vilokya, zubhadivase zreSThadine, kalito mahotsavo yena saH, tathAbhUtaH san gandharvadattAprabhRtidevIputrANAM khecarasutAdimahiSasUnUnAm, satyandhara- sudarzana-dharaNi-gandhotkaTa - vijaya-datta-bharata govindanAmadheyAni, prakaTIcakAra prakaTayAmAsa / evaM saukhyeneti - evamanena prakAreNa, saukhyena sukhena, vasato nivAsaM kurvataH pAkArisadRza purandaratulyA zrIlakSmIryasya tasya dhIrasya dhairyaguNopetasya dharAdhipasya rAjJaH, triMzat triMzatsaMkhyAkAni, varSANi hAyanAH, ayAsiSurvyatijagmuH // 15 // khyAtAviti--khyAtau yazasi zrIbharatAdhirAjena prajApatiprathamaputreNa sadRzaH samAnaH, nItau naye, rAmaprabho rAmacandrasya, tulyaH sadRzaH, saMpadi saMpattau pAkazAsanasamaH zakrasannibhaH, dharme dhArmikakArye, dharmatanUbhavena yudhiSThireNa tulitaH sadRzaH, Ahave samare, arjunena kaunteyena, tulyaH sadRzaH, bhAgyanidhiH sudaiva 1 pradIpam ba0 /
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvye kadAcin birahinadurante prasAdhitavanAnte vanapriyavirutamukharitAzAnte saMpravRtte, puSpaphalAdikamupahArIkurvatA vanapAlena 'vanavihArAya vijJApito vasudhApatiH, aSTAbhiH kAntAbhiH samaM nagarAnniryAya, paryAptaphalakusumapallavatallajamupavanamAsAdya vanapAlena tatra nivedyamAnAnekaikazaH pallavita puSpita phalitatarunikarAnnirIkSamANazciraM vijahAra / 222 valgatkucaM sapadi bhaGguramadhyabhAgaM svidyatkapolamalakAkulavaktrabimbam / vyAlolakaGkaNajhaNatkRti tatra devyaH puSpagrahaM karatalaiH kutukAdakArSuH // 17 // evaM ciraM vistAritadvividhavanakrIDAzrAntAnAM krIDAsaMmardavilulitalatAntAnAM vyAlolanayanAntAnAM saMdohena saha kvacana niSaNNastatra gandharvadattAkucakumbhayugale mAramabhamaddhArAyamANAM kastUrIdhArAM nipAtayan, guNamAlAvakSaHsthale surabhilamRgamadamedura malayajarasaM limpana, suramaJjaryAM nAbhikuharAdArabhya kAzmIrapaGkena latAM vilikhan, padmAyAH kapolayormakarikAM vistArayan, kSemazriyo var3hane mRgamadatilakaM viracayan, lakSmaNAyAH stanamukulayugale makarikApatraM vicitrayan, anyAsAM ca yathocitaM prasAdhanAni vidadhAno jIvandharaH saharSamavartiSTa / bhANDAraH, so'yaM prasiddhaH, pRthvIpatirmahIpatiH, kauravo jIvandharaH, bAhunA bhujena, ciraM dIrghakAlaparyantam, dhRtvA bhRtvA zazAsa rakSati sma // 16 // kadAcidasanta iti --- kadAcijjAtucit virahijanadurante vipralambhiduHkhaprade, prasAdhitavanAnte samalaMkRtavanamadhye, vanapriyANAM kokilAnAM virutaiH zabdairmukharitaH zabdAyamAna AzAnto diganto yasmin tasmin, vasante puSpata, sampravRtte sati puSpaphalAdikaM kusumaphalaprabhRtikam, upahArIkurvatA samupanayatA, vanapAlena mAlAkAreNa, vanavihArAya udyAnakrIDAye, vijJApito niveditaH, vasudhApatI rAjA jIvandharaH, aSTAbhiH kAntAbhirvallabhAbhiH samaM sAkam, nagarAt rAjapurInAmadheyAt, niryAya nirgatya, paryAptAH pracurAH phalakusumapallavatallajAH phalapuSpa kisalayazreSThA yasmiMstat, upavanamudyAnam AsAdya prApya tatropavane, vanapAlena vanarakSakeNa, nivedyamAnAn sUcyamAnAn, pallavitA: kisalayitAH puSpitAH kusumitAH phalitAH, phalayuktAzca ye tarunikarA vRkSasamUhAstAn : nirIkSamANo vilokamAnaH, ciraM dIrghakAlaM yAvat, vijahAra vyahArSIt vihAraM kRtavAn cikrIDa vA / valgatkucamiti -- tatropavane, devyo rAjyaH sapadi jhaTiti valgantaH saMcalantaH kucAH stanA yasmiMstat, bhaGguro bhaGgonmukho madhyabhAgaH kaTipradezo yasmiMstat svidyantau svedayuktau kapolau gaNDau yasmi - stat, alakAkulaM cUrNakuntalavyAptaM vaktrastriM mukhamaNDalaM yasmiMstat; vyAlolAnAM caJcalAnAM kaGkaNAnAM kaTakAnAM jhaNaHkRtiravyaktazabdavizeSo yasmiMstat, yathA syAttathA, karatalairhastatalaiH, kutukAt kautUhalAt, puSpagrahaM kusumAvacayam, akArSuH kRtavatyaH / vasantatilakAvRttam // 17 // 2 evaM ciramiti - evamanena prakAreNa, ciraM dIrghakAlaparyantam, vistAritA kRtA dvividhA dviprakArA yA vanakrIDA kAnanakelirjalakelizca tathA zrAntAH khinnAstAsAm, krIDAsaMmardena krIDAvimardena vilulitAni marditAni latAntAni puSpANi yAbhistAsAm, vyAlolAzcapalA nayanAntA netraprAntA yAsAM tAsAm, kAntAnAm vallabhAnAm, saMdohena samUhena, saha sArdham, kvacana kutracit niSaNNaH samupaviSTaH, tatropavane, gandharvadattAyAH prathamapatnyAH kucakumbhayoH stanakalazayoryugalaM yugaM tasmin, mAramadebhasya kAmamattakAriNo madhArayamANAM dAnazreNIvadAcarantIm, kastUrIdhArAM mRgamadapravAham, nipAtayan mocayan, guNamAlAvakSaHsthale, guNamAlorasthale surabhilena sugandhinA mRgamadena kastUryA meduro milito yo malayajarasazcandanarasastam, limpan upadihana, suramaJjaryAH, nAbhikuharAt tundigartAt Arabhya prArabhya, kAzmIrapaGkena kuGkumadraveNa, latAM vallIma, vilikhan aGkayan, padmAyA etannAmakabhAryAyAH, kapolayorgaNDayoH, makarikAM makarAkRtim, vistArayan vitatAM kurvan, kSemazriya etannAmnyAH patnyAH vadane mukhe, mRgamadatilakaM kastUrIsthAsakam, 1 vihArAya ba0 / 2 kAntAnAM ba0 /
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdazo lambhaH vRkSAdvRkSamudArazAkhamacirAdAkramya bhUmIruhAnavyAlolAnnidhAnamAhitabhayAduDDInapacitra jJAn / kIzAnAM nicayaM dadarza vasudhApAlo vanAbhyantare zavAlakagRhyamANajaTharodyadvAnarIbhirvRtam // 18 // tatrAnyasaMparkamavekSya ruSTAM svAM vAnarI ko'pi yuvA plavaGgaH / dInasvabhAvo vividhairupAyaiH zAntAM vidhAtuM na ciraM zazAka // 16 // 223 tadanu roSotkaTa markaTIM prakRtisthAM kartumakSamatayA bahudInadazAmApannaM mRtamiva bhUmau patitaM mAyAvinaM zAkhAmRgamavalokya bhayavihvalAGgI mavaGgI samIpamAsAdya tadavasthAmapAcakAra / sabaGgataruNastataH panasapatrapuSyatphalaM dadau vanamRgImude vitataharpanaddhAntaraH | jahAra vanapAlakaH sapadi tatphalaM pezalaM karapracalayaSTito muditavAnarI bhartsayana || 20 || iti sadayamazeSaM vIkSamANo dharAyAH patiratha viSayeSu vyAhatAzAvizeSaH / atanuta hRdi cintAmevamAjAnadhIraH kRtasukRtavipAkaH kAlalabdhyA sametaH // 21 // viracayan kurvan, lakSmaNAyA etannAmakavallabhAyAH, stanamukulayugale kucakuDmalayuge, makarikApatraM makarI, dalam, vicitrayan citritaM kurvan, anyAsAJcetarAsAJca yathocitaM yathArham, prasAdhanAni alaGkaraNAni, vidadhAnaH kurvANaH, jIvandharaH svAmI, saharSaM sapramodaM yathA syAttathA, avartiSTa AsIt / vRkSAvRkSamiti -- vasudhApAlo jIvandharaH, vanAbhyantare kAnanamadhye, vRkSAt ekasmAttaroH, udArazAkhaM mahAzAkham, vRkSamitaraM tarum acirAcchrIghram Akramya samAruhya, bhUmiruhAn pAdapAn vyAlolAn caJcalAn, AhitabhayAt samutpannabhIteH, uDDInA utpatitAH pakSivrajAH patatrisamUhA yebhyastathAbhUtAn, nidadhAnaM kurvANam, zazvannirantaram, bAlakaiH zizubhirgRhyamANaM jaTharamudaraM yAsAM tathAbhUtA udyantyo yA vAnaya markaTyastAbhiH vRtaM parItam, kIzAnAM valImukhAnAm, nicayaM samUham dadarza vilokayAmAsa / zArdUlavikrIDitavRttam // 18 // tatrAnyasaMparketi - taM tatra kIzanicaye, dInasvabhAvaH kAtara nisargaH ko'pi kazcana, yuvA taruNaH, plavaGgo vAnaraH, anyasyAH saMparkastamitaravAnarIsaMsargam 'sarvanAmno vRttimAtre puMvadbhAvaH' iti puMvadbhAvaH, ruSTAM kupitAm, svAM svakIyAm, vAnarI markarIm, vividhairbahuprakAraiH upAyaH sAdhanaiH zAntAM prakRtisthAm, vidhAtuMkartum, ciraM dIrghakAlenApi na zazAka na samartho'bhUt // 16 // tadanviti - tadanu tadanantaram, roSotkaTA krodhavikaTA cAsau maMkaTI ca vAnarI ceti roSotkaTamarkaTI tAm, prakRtisthAM svabhAvasthitAM zAntAmiti yAvat kartuM vidhAtum, akSamatayA sAmarthyAbhAvena, bahudInadazAmatidInAvasthAm, ApannaM prAptam, mRtamiva vigatacetanamitra, bhUmau vasudhAyAm, patitaM skhalitam, mAyAvinaM mAyAyuktam, zAkhAmRgaM vAnaram, avalokya dRSTvA, bhayena trAsena vihvalaM vyathitamaGgaM zarIraM yasyAstathAbhUtA plavaGgI vAnarI, samIpamabhyarNam, AsAdya prApya, sA cAvasthA ceti tadavasthA tAm, tadRzAm apAcakAra dUrIkaroti sma / plavaGgataruNastata iti -- tatastadanantaram, vitatena vistRtena harSeNa pramodena nahaM vyAptamantaraM hRdayaM yasya saH, plavaGgataruNo vAnarayuvA, vanamRgImuDhe vAnarIharSAya, panasasya kSIrivRkSasya pakvaM pariNataM puSyapuSTaM ca yatphalaM tat dadau dadAti sma / vanapAlaka udyAnarakSakaH, sapadi zIghram, karapracalayaSTito hastacAlitadaNDataH, muditatrAnarIM prasannamarkaTIm, bhartsayan tarjayan, san pezalaM manoharam, tatphalaM panasaphalam, jahAra harati sma pratijagrAheti yAvat / pRthvIcchandaH // 20 // iti sadayamazeSamiti - athAnantaram, iti pUrvoktaprakAreNa, azeSaM samagrametaM ghaTanAcakram, sadayaM sakRpaM yathA syAttathA, vIkSamANo vilokamAnaH viSayeSu paJcendriyabhogeSu vyAhataH pratiruddha AzA vizeSastRSNAvizeSo yasya saH, AjAnadhIro vicAracaturaH kRtasukRtavipAkaH prAptapuNyodayaH, kAlalabdhyA vairAgyArha samaya
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 jIvandharacampUkAvye kASThAGgArAyate kIzo rAjyametatphalAyate / madyate vanapAlo'yaM tyAjyaM rAjyamidaM mayA / / 22 // yA rAjyalakSmIbahuduHkhasAdhyA duHkhena pAlyA capalA durntaa| naSTApi duHkhAni cirAya sUte tasyAM kadA vA sukhalezalezaH // 23 // kallolinInAM nikarairivAbdhiH kRpITayonirbahalendhanairvA / kAmaM na saMtRpyati kAmabhogaiH kandarpavazyaH puruSaH kadAcit // 24 / / rAjyaM snehavihInadIpakalikAkalpaM calaM jIvitaM zampAvatkSaNabhaGgurA tanuriyaM lolAbhratulyaM vayaH / tasmAtsaMmRtisantatau na hi sukhaM tatrApi mUDhaH pumA nnAdatte svahitaM karoti ca punarmohAya kArya vRthA // 25 / / vilobhyamAno vipayairvarAko bhaGguraibhRzam / nArambhadoSAnmanute mohena bahuduHkhadAn / / 26 / / mameyaM mRdvaGgI mama tanaya eSaH pracuradhI rime me pUrvArthA iti vigatabuddhinarapazuH / aNuprakhye saukhye vihitarucirArambhavazagaH prayAti prAyeNa kSitidharanibhaM duHkhamadhikam / / 27 / / prAptyA, sameto yuktaH, dharAyAH patirjIvandharaH, hRdi cetasi, evamitthambhUtAm, cintAM vicArasantatim, atanuta vistArayAmAsa / mAlinIchandaH // 21 // kASThAGgArayata iti-kIzo vAnaraH, kASTAGgAra ivAcaratIti kASTAGgArayate, etat rAjyam, phalamivAcaratIti phalAyate, ayameSaH, vanapAla udyAnapAlaH, ahamivAcaratIti madyate, tasmAt , idametat , rAjyaM sAmrAjyam, mayA jIvakena, tyAjyaM tyaktumarham, astIti zeSaH / yathA vanapAlena kIzAtphalamAcchinnaM tathA mayA kASTAGgArAdrAjyamAcchinnam, phalena vinA yathA kIzastapyate rAjyena vinA tathA kASThAGgAraparijano'pi tapyate tasmAt paraduHkhakAraNametadvAjyaM mayA tyAjyamevAstIti bhAvaH // 22 // ___ yA rAjyalakSmIriti-yA rAjyalakSmIpatitvazrIH bahubhirvipulairduHkhaiH kaSTaiH sAdhyA prApyeti bahuduHkhasAdhyA, duHkhena kaSTena, pAlyA pAlayitumarhA, capalA bhaGgurA, durantA duSpariNAmA, astIti zeSaH, naSTApi satI, cirAya cirakAlaparyantam, duHkhAni kRcchrANi, sUte samutpAdayati, tasyAM rAjalacamyAm, sukhalezasya leza iti sukhalezalezaH zarmakaNAMzaH, kadA vA kasyAM vA velAyAmapi tu na kasyAmapi velAyAmastIti bhAvaH // 23 // kallolinInAmiti-kallolinInAM nadInAm, nikaraiH samUhaiH, abdhiriva sAgara iva, bahalendhanaiH pracurasamidbhiH, kRpITayoni vahniriva, kAmabhogairviSayasevanaiH, kandarpavazyo madanAyattaH, puruSo janaH, kadAcit jAtucit , kAmaM yathecchaM yathA syAttathA, na saMtRpyati na saMtuSTo bhavati // 24 // rAjyaM sneheti-rAjyaM rAjavaibhavam, snehavihInA tailarahitA dIpakalikA pradIpajyotiriti snehavihInadIpakalikA ISadUnA snehavihInadIpakaliketi snehavihInadIpakalikAkalpam, jIvitamAyuH, calaM caJcalam; iyaM tanuH etaccharIram,zampAvat saudAminIva, vayaH dazA, lolAbhratulyaM caJcalameghasadRzam, astIti sarvatra yojyam / tasmAt kAraNAt , saMsRtisantatau saMsAraparamparAyAm sukhaM zarma, nahi nizcayena na vidyate, tatrApi saMmRtisantatau mUDho mohAsaktaH, pumAn puruSaH, svahitaM nijakalyANam, Adatte gRhNAti, punarbhUyaH, mohAya vibhramAya, vRthA nirarthakam, kArya kRtyam, karoti ca vidadhAti ca / zArdUlavikrIDitacchandaH // 25 // vilobhyamAna iti-bhamurainazvaraiH, viSayaiH paJcedriyabhogaiH, bhRzaM sAtizayam, vilobhyamAnaH pratAryamANaH, varAko dIno janaH, mohena vibhrameNa, bahuduHkhadAn pracuraduHkhadAtan ArambhadoSAn , hiMsAdInAmAra mbhAvaguNAn . na manute na manyate // 26 // mameyamiti-mama me, iyaM mRdvaGgI komalAGgI, mama, eSaH, pracuradhIH prakRSTamatiH, tanayaH, putraH me,
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdazo lambhaH 225 ye mokSalakSmImanapAyarUpAM vihAya vindanti nRpAlalakSmIm / nidAghakAle zizirAmbudhArAM hitvA bhajante mRgatRSNikAM te // 2 // tasmAtnazacayAllabdhvA mAnupaM janma durlabham / / pramAdaH svahite kartuM na yukta iha dhImatA // 26 // iti manasi cintayankumudinIkAnto dvAdazAnuprekSayA tatkSaNamakSobhyAM virakti vyavasthApayan , rAjyAdikaM tRNAya manyamAnaH, tasmAdvanAnnirgatya nirvatya ca bhagavajinendrapUjAm , dharmAmRtapradAnanirastatandrAdyogIndrAnmaNimayakirITakoTivinyastahastAmbhoruhakuDmalaH kumbhinIpatirdhameM zuzrAva / zratvA dharma vallabho'yaM dharitryA dhIraH zrImAndhArmavidyo vabhava / tatsaMskAre kovidaivuddhimadbhiH zANollIDhaH sanmaNinirmalo hi // 30 // tatazcAraNayoH pUrva pUrvajanmabubhutsayA / papraccha narapAlo'yaM prazrayasya vazaMvadaH // 31 // napeNa paripRSTo'yamavadhispRSTalocanaH / yathAvatkuruvIrasya samAcaSTa purAbhavama // 32 // ime, pUrNArthAH pUrNasaJcitadhanAni, itIttham, vigatA buddhiryasya tathAbhUtaH, narapazuH puruSAdhamaH, aNuprakhye paramANutulye, saukhye viSayazarmaNi, vihitA kRtA rucirabhilASo yena tathAbhUtaH, Arambhasya vazaM gacchatAtyArasbhavazagaH udyogaM kurvANaH san , prAyeNa, kSitidharanibhaM parvatapratimam, adhikaM pracuram, duHkham azarma, prayAti labhate // 27 // ye mokSalakSmImiti-ye janAH, anapAyamavinazvaraM rUpaM svabhAvo yasyAstAm, mokSalakSmImapavargazriyam, vihAya tyaktvA, nRpAlalakSmI rAjavibhUtim, vindanti labhante, te nidAghakAle grISmatauM zizirAmbudhArAM zItalasaliladhArAm, hitvA tyaktvA, mRgatRSNikAM mRgamarIcikAm, bhajante sevante / nidarzanAlaGkAraH // 28 // tasmAditi-tasmAtkAraNAt , klezacayAt duHkharAzeH, durlabhaM duSprApam, mAnuSaM mAnuSyakam, janma bhavam, labdhvA prApya, dhImatA buddhimatA, iha loke, svahite nijazreyasi, pramAdo'navadhAnatA, kartuM vidhAtum, na yukto nocitH|| 26 // iti manasIti-ityevam, manasi cetasi, cintayan vicArayan, kurukumudinIkAnto jIvandharaH, dvAdazAnuprekSayA anityatvAdibhAvanayA, tatkSaNaM tatkAlam, akSobhyAmacaJcalAm, viraktiM vairAgyam, vyavasthApayan sthirAM kurvan , rAjyAdikaM sAmrAjyaprabhRtikam, tRNAya manyamAnaH tucchaM jAnan 'manyakarmaNyanAdare' iti caturthI, tasmAtpUrvoktAt , vanAt kAnanAt, nirgatya niSkamya, bhagavajinendrapUjAM bhagavadarhatsaparyAm, nirvayaM ca kRtvA ca, dharmAmRtapradAne dharmapIyUSavitaraNe nirastA dUrIbhUtA tandrAlasatA yasya tasmAt , yogIndrAt munirAjAt , maNimayakirITakoTyAM ratnamayamaulyagrabhAge vinyastau vikSiptau hastAmbholhakuDmalau pANipadmakozau yasya tathAbhUtaH, kumbhinIpatinRpatiH, dharma vRSopadezam, zuzrAva zRNoti sm| zratvA dharmamiti-dhIro gabhIraH, zrImAn lacImAn , ayameSaH, dharitryAH pRthivyAH, vallabhaH svAmI, ayaM jIvandharaH, dharma yogIndrakRtavRSopadezam, zrutvA nizamya, dharmavidyAM vedeti dhArmavidyaH, babhUva, AsIt , tatsaMskAre maNisaMskAre, kovidaividvadbhiH, buddhimadbhirdhImadbhiH, zANolloDho nikaSoghRSTaH, sanmaNiruttamaratnam, hi nizcayena, nirmalo vimalo bhavati / yathA zANollekhanena sanmaNivimalo bhavati tathAsau dharmopadezamAkarNya dhArmavidyo vimalAbhiprAyazca babhUveti bhAvaH // 30 // tatazcAraNayoriti-tatastadanantaram, prazrayasya vinayasya, vazaMvado'nukUlabhASI, ayaM narapAlo rAjA, pUrvajanmabubhutsayA boddha micchA bubhutsA pUrvajanmanaH prAgbhavasya bubhutsA jijJAsA tayA, cAraNayovAraNarddhisampannayormunirAjayoH, pUrva jyeSTham, papraccha pRcchati sma // 31 // nRpeNeti-nRpeNa rAjJA, paripRSTo'nuyuktaH avadhireva spaSTalocanaM yasya so'vadhijJAnaspaSTanayanaH, ayaM jyeSThamunIndraH, kuruvIrasya svAminaH, purAbhavaM pUrvajanma, yathAvat yathAvidhi, samAcaSTa jagAda // 32 // 26
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 jIvandharacampUkAvye asti nikhilabhuvanatalalalAmabhUtaM dhAtakIkhaNDamaNDanAyamAnamativizAlatayA dvitIyapRthivIzaGkAsamAgatena pArAvAreNevAtigambhIreNa parighAvalayena parItam , vijayAgirizikharazaGkAvahairabhraGkapairanavaratatantanyamAnamahotsavadikSAsamAgatavaimAnikajanavimAnairiva sudhAdhavalaiH saudhaiH pariSkRtama, samuttuGgaharmyatalasaMgatanitambinIjanetaraGgitasaMgItamaGgalaravAkRSyamANAdhomukhahariNAGkahariNam , kAminIjanamaNibhUSaNaprabhAnirastatamaHsaGghAtavyutpattizUnyapauralokatayA vighaTitacakravAkayugalaM vyarthIkRtapradIpama , bhUmitilakaM nAma nagaram / tatrAbhavatpavana vega iti pratIto rAjA virAjitaguNo vilasatpratApaH / kIrtyA payojaladhiphenanikAzakAntyA vyAliptavistRtasamastadizAvakAzaH // 33 // satI jayavatI nAma rtigrvvimocnaa| kAntAbhavannRpAlasya karNAntAyatalocanA // 34 // yazodhara itIrito narapateH kumAro bhavAnbabhUva jitamanmathaH svavapuSA ghanazrIpuSA / tavASTa sudRzo babhuH kamalajena niSpAditA giridvayadhurA sthirA iva manoharA vidyutaH // 35 // kadAcidbhavAnyauvanaparipuSTAbhiH kAntAbhiH kariNIbhiriva karIndraH saharSamupavanavihArAya Homwwwwwwwrrrrrrrrrrrrrr. astIti-bhUmitilakametannAma nagaram, astIti smbndhH| kathambhUtaM taditi nigadyate-nikhilabhuvanatalasya kRtsnabhUlokasya lalAmabhUtamAbharaNopamAnam, dhAtakIpaNDasya dvitIyadvIpasya maNDanAyamAnaM bhUSagAya ativizAlatayA vipulataratvena, dvitIyapRthivIzaGkAsamAgatena dvitIyavasudhArekAprAplena, pArAvAreNeva sAgareNeva, atigambhIreNa atyagAdhena, parikhAvalayena kheyamaNDalena 'kheyaM khAtaM tu parikhA' ityamaraH, parItaM vyAptam, vijayAgirizikharasya rajatAdvizRGgasya zaGkAva haiH saMzayadhArakaiH, abhraSairghanAghanaiH, anavarataM nirantaraM tantanyamAnAnAM vistAryamANAnAM mahotsavAnAM mahAkSaNAnAm didRkSayA draSTumicchayA samAgatAni saMprAptAni yAni vaimAnikajanavimAnAni devasamUhavyomayAnAni tairiva, sudhAdhavalazcUrNavalakSaH, saudhaiH bhavanaiH pariSkRtaM zobhitam, samuttuGgaSu sUnnateSu hayaMtaleSu dhanikAvAsataleSu, saMgatAH sammilitA ye nitambinIjanAH strIsamUhAstaistaraGgitaM prAptataraGgakaM yatsaMgItamaGgalaM gAyanakalyANaM tasya raveNa zabdena AkRSyamANo'vanIyamAno'dhomukho hariNAGkasya candrasya hariNo mRgo yasmistat , kAminIjanasya strIsamUhasya maNibhUSaNaprabhAbhiH ratnAlaMkAramarIcibhirnirasto dUrIkRto yattamassaGghAtastimirasamUhastena vyutpattizUnyA niyamahInA pauralokA nAgarikanarA yasmistasya bhAvastattA tayA, avighaTitacakravAkayugalaM avirahitakokayugam, vyarthIkRtA modhIkRtAH pradIpA yasmistat , bhUmitilakam etannAmadheyam, etannAma nagaraM purama, asti vidyate / tatrAbhavaditi-tatra bhUmitilake nagare, pavanavega iti pratItaH prasiddhaH virAjitA guNA yasya saH, vilasan pratApo yasya saH, payodhijalaphenanikAzA sAgarasalilaDiNDIrasadRzI kAntirdIptiryasyAstayA kIrtyA yazasA, vyAliptA vyAdigdhA vistRtA vitatAH samastA nikhilA dizAvakAzAH kASTAntarAlAni yena tathAbhUtaH, rAjA zAsakaH, abhavat AsIt // 33 // ___ satIti-satI pativratA, ratigarvavimocanA kAmakAminImadalocanA, karNAntAyate locane yasyAH sA zravaNAntAyatanayanA, jayavatI tadabhidhAnA, kAntA vallabhA, nRpAlasya pavanavegAbhidhAnarAjasya, abhavadAsIt // 3 // yazodhara iti-bhavAn tvam, narapate rAjJaH ghanazrIpuSA niviDalakSmIpoSakena, svavapuSA svakIyadehena, jito manmathaH kAmo yena saH, yazodhara itIritaH prasiddhaH, kumAraH putraH, babhUva ajAyata, tava bhavataH, aSTa aSTasaMkhyAkAH, kamalajena brahmaNA, niSpAditA racitA, giridvayadhurAsta nayugalarUpaparvatadvayabhAreNa, sthirA vidyamAnAH, manoharA ramaNIyAH, vidyuta iva taDita iva, sudRzaH sulocanAH, babhuH zuzubhire pRthivIcchandaH // 35 // kadAciditi-kadAcijjAtucit , bhavAn tvam, yauvanaparipuSTAbhiH, kAntAbhiH kAminIbhiH, 1. janAtaraGgita b0|
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ 227 ekAdazo lambhaH calitaH, purataH parisphurantaM padmAkaramAgatya, tatra kAntAjanagatinirIkSaNalajiteSviva maJjalamaJjarIravAnukArivirAvamukharitArAmeSu kSaNAduDDIneSu rAjahaMsepu, niravazepamasaJjAtapakSatayA gaganaudmanAyAsamartham , vikacavArije satrAsaM vilThantam , padminImukhakamalacalAcalanAsAmuktAphalAyamAnam , vanadevatAvikacakusumakandukazaGkAkarama , atipezalaM rAjahaMsazAvaka kenacidanucareNa bhavanamAnAyya, kanakazalAkAkalitapaJjare nivezya, madhurakSIrodanAdyupacAreNa niravadyaM vivardhayAmAsa / kadAcitkAntAnAM kucakalazasImni priyatamo bhavAnvAlaM haMsaM naravara nidhAyaivamavadat / aye tvaM padyAnAM virahamanubhoktu na hi paTu ryatastadvakSojAmbujamukulayugme'dya vihara / / 36 / / evaM marAlapotamarAlakuntalAbhiH kAntAbhiH saha santataM krIDayati bhavati saharpamAsthite, dharmavidAmagragIste pitA haMsA kabandhanodantamAkarNya kupitastvAmAhUya bahudhA dharmaparipATI prakaTayAmAsa / tadanu karNAmRtAyamAnadharmabodhanaviz2ambhitanirvedaH pitrA nivArito'pi bhavAnvairAgyasamAsAditajinadIkSAduzvaratapazcaraNadakSaH, kAntAbhiraSThAbhiH sAkaM lokottaraM tapaHprakAramAsAdya, kariNIbhirhastinIbhiH saha, karIndra iva gajendra iva, saharSa sAnandaM yathA syAttathA, upavanavihArAya udyAnakrIDAya, calitaH prasthitaH, purato'gre, parisphurantaM zobhamAnam, padmAkaraM taTAkam, Aganya sabhAsAdya, tatra padmAkare, kAntAjanasya jAyAsamUhasya gatinirIkSaNena gatyavalokanena lajjiteSviva brIDiteSviva, majulo manoharo yo maJjIraravo nUpurazabdastasyAnukAriNA viDambakena virAveNa zabdena mukharito vAcAlitaH ArAmo yasteSu, rAjahaMseSu marAlavizeSeSu, kSaNAdalpenaiva kAlena, uDDIneSu samutpatiteSu sansu, niravazeSa sampUrNa yathA syAttathA, asaMjAtapakSatayA-anubhUtagaruttayA, gaganogamanAya ambarotpatanAya, asamartham azaktam, vikacavArije sphuTa kamale, sabhAsaM sabhayaM yathA syAttathA, viluNThataM luNThanaM kurvantam, padminyAH kamalinyAH mukhakamale vaktravArije calAcalaM caJcalaM yannAsAmuktAphalaM ghrANamauktikaM tadvadAcarat , padmAkaravAstavyA taTAkavAsinI yA padmA lakSmIstasyA vadanasarojAnmukhAravindAt vigalat patat yanmandahAsakhaNDaM smitazakalaM tadvatsaMbhAvyamAnaM samutprekSyamANam, vanadevatAyAH kAnanadevyA vikacakusumakandukaM prasphuTitapuSpagendukaM tasya zaGkAkaraM saMzayadAyakam, atipezalamatyantamanoharam, rAjahaMsazAvakaM marAlabAlakam, kenacit kenApi, anucareNa sevakena, bhavanaM rAjamandiram, AnAyya prApapya, kanakazalAkAbhiH suvarNadaNDikAbhiH kalito nirmito yaH paJjaraH zalAkAgRhaM tasmin , nivezya sthApayitvA, madhurakSIrodanAdyupacAreNa miSThadugdhabhaktaprabhRtyupacAreNa, niravayaM nidoSa yathA syAttathA, vivadhayAmAsa pAlayAmAsa / ___kadAcitkAntAnAmiti-he naravara he puruSottama, priyatamo'tizayena vallabhaH, bhavAMstvam, bAlaM haMsaM marAlazizum, kadAcijjAtucit, kAntAnAM lalanAnAm, kucakalazAmni vakSojakumbhasImAyAm, nidhAya nikSipya, evamanena prakAreNa, avadat jagAda, hi nizcayena, aye he marAlabAla ! tvaM padmAnAM kamalAnAm, virahaM vipralambham, anubhoktumanubhavitum, na paTuna samartho'si yataH kAraNAt, tat tasmAt kAraNAt, adya sAmpratam, vakSojAmbujamukulayugme stanAravindakuDmalayugale, vihara vihAraM kuru / zikhariNIcchandaH // 36 // __ evamiti-evamanena prakAreNa, marAlapotaM haMsazizum, marAlakuntalAbhiH, kuTilakezAbhiH kAntAbhiH, patnIbhiH, saha sAkam, santataM zazvat, krIDayati krIDAM kArayati, bhavati tvayi, saharSa sapramodaM yathA syAttathA, Asthite vidyamAne sati, dharmavidAM dharmajJAnAm, agraNIranesaraH, te tava, pitA janakaH, haMsAkasya marAlabAlakasya bandhanodantaM bandhanavRttAntam, AkarNya nizamya, kupitaH kruddhaH san , tvAM bhavantam, AhUya AkArya, bahudhA nekavidhaM yathA syAttathA, dharmaparipATI dharmasantatim, prakaTayAmAsa spaSTIcakAra / tadanu tadanantaram, karNAmRtAyamAnaM zravaNapIyUSAyamANaM yaddharmabodhanaM dharmopadezastena viz2ambhito vardhito nirvedo vairAgyaM yasya saH, pitrA janakena, nivArito'pi pratiSiddho'pi, bhavAn , vairAgyeNa viraktyA samAsAditA
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvye kRtasukRtavikasitaM sahasrArakalpe devabhUyaM ciramanubhUya, mahItale mahilAbhiretAbhiraSTAbhiH saha mahIpatirajAyata / iti / rAjahaMsazizoH pUrvaM mAtApitRviyojanAt / pitrozcirAya vishaM rAjahaMsa tvamAsthitaH // 37 // evaM yogIndravANImanujanijasatIsnigdhavRndaiH sametaH zrutvA rAjyAdvibhItaH kurupatirazaneH pAtanAdvA bhujaGgaH / AnAnamya cainaM puravaramagamatsaMsRtivyaGgayasaukhyaM manvanhAlAhalAbhaM tapasi nijamatiM susthirAM saMdadhAnaH / / 38 / / tadanu vasumatIvallabhena rAjyaparipAlanAya samAdiSTe yuvarAje nandADhathe tapaHsAmrAjyameva varItukAme, kuruvIraH punaH saMgatamaGgalamuhUrte bhagavatpUjApuraHsaraM vistAritamahotsavaH prathitaparAkramalakSmIvihAraprasAdAyamAnabhujaM gandharvadattAnandanaM sakalakalAvilAsanidhiM cApavidyApArINaguNaM kIrtipratApavibhavena rUpasaMpadA cAtmAnamanukurvantaM satyandharAhvayaM rAjyabhAre'bhiSicya tamevamavAdIt / asatyA vANI te tanaya rasanAne na vasatAcchavaH prAnte vaktraM pizunavacanaM netrasaraNau / parastrINAM rUpaM manasi ca kumArge vyavasitirmukhe kopAvezaH sakalazazibimbAbhavadana // 3 // saMprAptA yA jinadIkSA nirgranthapravrajyA tasyAM duzvaratapazcaraNeSu kaThinatapo'nuSTAneSu dakSaH samarthaH, san, aSTAbhiH kAntAbhirvanitAbhiH, sAkaM sArdham, lokottaraM jagacchreSTam, tapaHprakAraM tapazcaraNam, AsAdya prApya, kRtaM vihitaM sukRtasya puNyasya vikasitaM vikAso yasmistat sahasrArakalpe dvAdazasvarge, devabhUyaM devatvam, ciraM dIrghakAlaM yAvat, anubhUya bhuktvA, etAbhiH purovartamAnAbhiH, aSTAbhiH aSTasaMkhyAkAbhiH, mahilAbhivanitAbhiH, saha sArdham, mahIpatirjIvandharamahArAjaH, ajAyata udapAdi / iti purAbhavam, samAcaSTeti puurvsmbndhH| rAjahaMsazizoriti-he rAjahaMsa he nRpottama tvam, pUrva prAgbhave, rAjahaMsazizormarAlabAlasya, mAtApitRviyojanAt jananIjanakavirahAt ; cirAya dIrghakAlaM yAvat, pitrormAtApitroH, virahaM vipralambham, AsthitaH prAptaH // 37 // evaM yogIndreti-anujAH kaniSThabhrAtaro nijasatyaH svavallabhAH snigdhAH snehayuktA mitrAdayasteSAM vRndaiH samUhaiH, sametaH sahitaH, kurupati vandharaH, evaM pUrvoktaprakArAma, yogIndravANI munirAjabhAratIm, zrutvA nizamya, azanebajrasya, pAtanAnmocanAt, bhujaGgo vA pannaga iva, saMsRtivyaGgayasaukhyaM bhavotpadyamAnazarma, hAlAhalAbha tIvraviSasadRzam, manvan jAnan , tapasi tapazcaraNe, susthirAM sudRDhAm, nijamati svamanIpAm, saMdadhAnaH saMgharan , san , evaM yogIndram, AnardI pUjayitvA, Anamya ca namaskRtya ca, puravaraM nagarazreSThaM rAjapura miti yAvat, agamat yayau // 38 // tadanviti tadanu tatpazcAt , vasumatIvallabhena bhUpAlena, rAjyaparipAlanAya rAjavaibhavaparitrANAya, samAdiSTe samAjJAte, yuvarAje rAjyAsanArohaNAha, nandADhye gandhotkaTasute, tapaHsAmrAjyameva taporAjyameva varItukAme svIkartukAme, sati, kuruvIro jIvandharaH, punaranantaram, saMgatamaGgalamuhUrte prAptottamalagne, bhagavatpUjApurassaraM zrIjinendrArcAsahitaM yathA syAttathA, vistAritamahotsavo vitatIkRtamahollAsaH, san , prathitA prasiddhA yA parAkramalacamIrvIryazrIstasyA vihArasya viharaNasya prAsAdAyamAnau bhavanAyamAnau bhujau bAhU yasya tam, gandharvadattAnandanaM gandhavadattAdArakam, sakalakalAnAM nikhilavaidagdhInAm vilAsanidhi vibhramabhANDAram, cApavidyAyAM dhanurvidyAyAM pArINA nipuNA guNA yasya tam, kIrtizca pratApazceti kIrtipratApau yazastejasI tayovibhavena aizvaryeNa, rUpasaMpadA saundaryasampattyA ca, AtmAnaM svam, anukurvantaM viDambayantam, satyandharAhvayametadabhidhAnaM putram, rAjyabhAre nRpatitvadhuri, abhiSicya, taM putram, evaM vakSyamANaprakAreNa, avAdIt jgaad| asatyA vANIti-sakalazazibimbAbhaM pUrNarajanIramaNamaNDalasadRzaM vadanaM vaktraM yasya tatsambuddhau
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdazo lambhaH manasi bhagavato jinasya pAdau zravasi dharmamayAmRtaM vivehi / prakRticayahite ca netravRttiM tanaya sukhena mahIM pAlayeti ||40|| evaM prakAreNa nijanandanaM satyandharaM bodhayitvA, itarAnapi tanayAn yathAyogyaM padeSu pratiSThApyaH zrIvIrajinacaraNasarojabhaktibhareNa vairAgyavazena ca prerito mahIpAlaH sakalasahacaranikara parivRtapArzvabhAgaH, tuSTAbhiraSTAbhiH kAntAbhirdanturitasavidhapradezaH, paJzcAdanudhAvinyA satyandharapramukhanandanapurassarayA velAmatikramyogacchantyeva vArinidhivArivAhinyA nirdayasaMtADitapaTahaprabhRtinuryaghoSavizepapratidhvAnitakulAcalakandrayA madamantharayA pRtanayAnugamyamAnaH krameNa sapraNAmaM tathA visRSTaH, zrIsabhAsamIpamAsAdya tAM triH pradakSiNIkRtya pramuditamanA manAgitaravismayavistAritAH prAvikSat / yasyAH pArzve ratnareNupraklRpto dhUlIjAlaH zakracApAnukArI / arhannAthaM muktilakSmyA varItuM kSiptaM reje kaGkaNaM vA samIpe // 41 // yasyAM ca gaganatalacumvinaH spandamAnamandupava mAnakandalavalamAnadhvajAgramAnastambhAH krodhAdInAM caturNAM nirasanAya prasRtasaMsRllakSmItarjanIkArya dhUrvahA vyarAjanta / 226 he sakalazazibimbAbhavadana, tanaya putra, te tatra pradeze, vakraM kuTilam, pizunavacanaM khalavAkyam, lAvaNyam, manasi ca cetasi ca, kumArge kApathe, vasatAt na nivasatu / zikhariNIcchandaH // 36 // manasIti -- he tanaya he putra, manasi cetasi bhagavato jinasya bhagavajjinendrasya pAdau caraNoM, zravasi karNe, dharmamayAmRtaM dharmarUpapIyUSam, prakRticayahite prajAgaNa kalyANe ca, netravRtti nayanavRttim, nidhehi kuru, sukhena zarmaNA, mahIM vasudhAm, prapAlaya rakSa, iti, avAdIdityanena sambandhaH // 40 // evaM prakAreNeti -- evaM prakAraNa- ittham, nijanandanaM svaputram, satyandharaM bodhayitvA samAzvAsya, itarAnapyanyAnapi tanayAn putrAn yathAyogyaM yathArham, paDheSu sthAneSu pratiSThApya pratiSThitAn kRtvA, zrIvIrajinacaraNasarojayoH zrIvardhamAna jinendrapAdAravindayoH bhaktibharaNa anurAgAtizayena, vairAgyavazena ca viraktininnatvena ca, preritaH prAptapreraNaH, mahIpAlo bhUpaH, sakalasahacaranikareNa nikhila mitramaNDalena parivRtaH parItaH pArzvabhAgo nikaTapradezo yasya saH, tuSTAbhiH prasannAbhiH, aSTAbhiH aSTasaMkhyAkAbhiH kAntAbhirvanitAbhiH, danturito natonnataH savidhapradezo yasya saH, pazcAtpRSThabhAge anuvAvinyA samanugAminyA, satyanvarapramukhAnandanAH purassarA yasyAstayA, velAM taTam, atikramya samullaGghaya, ugacchantyA samutpatantyA, vArinidhivArivAhinyeva sAgarasalilasravantyeva, nirdayaM niSkRpaM yathA syAttathA saMtADitAni samAhatAni paraprabhRtIni DhakkApramukhAni yAni tryANi vAdyavizeSAsteSAM ghoSavizeSeNa zabdavizeSeNa pratidhvAnitAH pratininAditAH kulAcalakandarA yayA tayA, madamandharayA madena mantharA tayA pRtanayA senayA, anugamyamAno'nukriyamANaH, krameNa kramazaH praNAmaM sanamaskAram, tayA pRtanayA, visRSTastyaktaH, san, zrIsabhAsamIpaM samavasaraNa nikaTam, AsAdya prApya, tAM zrIsabhAm, triHpradakSiNIkRtya parikramya, pramuditamanAH prasannacetAH, manA gitara vismayena vipulAzvaryeNa vistArite vitate akSaNI yasya tathAbhUtaH san prAvikSat praviSTo babhUva / , tasyA iti- yasyAH zrIsabhAyAH pArzve samIpe, ratnareNupraklRpto ratnarajonirmitaH zakracApAnukArI purandarakodaNDaviDambakaH, dhUlisAlo dhUliprAkAraH, arhannAthaM zrIjinendram, varItuM svIkartum, muktilacmyA nirvANazriyA, samIpe pArzve, kSiptaM nyastam, kaGkaNaM vA kaTakaM yathA, reje zuzubhe / zAlinIcchandaH // 41 // yasyAM ceti-yasyAM ca zrIsabhAyAm, gaganatalacumvino nabhastalasparzinaH spandamAnaH saMcalan yo mandapavamAno mandasamIraNaH tena kandalavalamAnA dhvajAgrAH ketvayA yeSu tathAbhUtA ye mAnastambhAH te, caturNA catuHsaMkhyAnAm, krodhAdInAM kaSAyANAm, nirasanAya dUrIkaraNAya, prasRtasaMsallakSmIvistRtasabhAzrIstasyAstarjanakAryasya bhartsanakRteH dhUrvahA bhAradhArakAH, vyarAjanta vyazobhanta / 1 mandharayA mu0 rasanAye jihvAgre, asatyA mithyA, vANI, zravaHprAnte karNanetrasaraNau nayanamArge, parastrINAM parakIyapurandhrINAm, rUpaM vyavasitirudyogaH, mukhe vaktre, kopAlezaH krodhAvegaH, na
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvye sAlakAntaM mukhAbhogaM dadhatyAstatsamAzriyaH / lIlAdarpaNatAM prApuH sarasyo yatra nimelAH / / 42 // yatra ca vikacapuNDarIkaSaNDamaNDitA sphaTikasvacchasalilA satArakeva vyomalakSmIH,mahAmahimavirAjitaM vibhuM vilokitumAgateva svalokakallolinI surAGganAnetravijitAbhiriva hriyAntahitAbhiH zapharIbhirvirAjitA khAtikA vibhAti sm| prasUnAnAM vATo surabhilatamA yatra vitatA tataH sAlo lolanmaNigaNaparItaH samalasat / caturdAraprAntAntaravilasite nATyasadane tato mArge dhUpAJcitakanakakumbhau vyalasatAma / / 43 // yA khalu tatra saMmilitabhavyasaMdohato bhagavadarzanena nirgacchatpApaparamparAbhiriva dhUpaghaTaniryamarekhAbhiH parItAbhrabhAgA, kakuSkAminIjanakarNapUrAyamANapallavatallajavirAjitAnAmindrodyAnajayArthamudastahastAnAmivAbhraGkaSazAkhAnAM caityavRkSANAM catuSTayena vibhrAjitairvividhavicitradhArAyantralatAmaNDapakAJcanakrIDAzailapezalaizcaturbhirupavanairupetA, nAnAvidhamaNigaNakhacitatoraNayA suvarNavedika yAlaGkRtA, zikhAvaladantAvaladantivairipramukhalAJchanalAJchitAbhirgaganatalodvellanasamAkRSTasurataraGgiNItaraGgasambhAvanAsaMpAdakavyAmuktamuktAphalarucinicayarucirAbhirvaijayantIbhirvilasitA, bhagavanmukha sAlakAntamiti-yatra vimalA nirmalAH, sarasyaH kAsArAH, alakAntaizcUrNakuntalAntaiH sahita iti sAlakAntastam, pakSe sAlena prAkAreNa kAnto manoharastam, mukhAbhogamagrapradezaM vaktraprAntaJca, dadhatyAH, sabhAzriyaH samavasaraNalakSmyAH , lIlAdarpaNatAM kelimukuratAm, prApurlebhire // 42 // yatra ceti-yatra ca yasyAM ca sabhAyAma, vikacapuNDarIkaSaNDena prasphuTakamalasamUhena maNDitA zobhitA sphaTikamiva sitopala iva svacchaM nirmalaM salilaM jalaM yasyAstathAbhUtA, khAtikA parikhA, satArakA sanakSatrA, vyomalakSmIriva gaganazrIriva, mahAmahimavirAjitaM lokottaraprabhAvazobhitam, vibhu jinendram, vilokitum, draSTum, AgatA samAyAtA, svarlokakallolinIva surapurasravantIva surAGganAnAM netravilAsainayanaceSTitaivijitAstAbhiriva, hriyA trapayA, antarhitAbhirantargatAbhiH, zapharIbhiniH, virAjitA zobhitA, khAtikA parikhA, vibhAti sma zobhate sma / prasanAnAmiti-yatra samavasaraNasabhAyAm, surabhilatamA sugandhiyuktA prasUnAnAM kusumAnAm, vATI vanI, vitatA vistRtA, tatastadanantaram, lolanmaNigaNaiH zobhamAnaratnasamU haiH parIto vyAptaH, sAlo vapraH, samalasat zuzubhe, tatastadanantaram, caturNA dvArANAM prAntAntareSu madhyAvakAzeSu vilasite zobhite, nATyasadane nRtyaniketane, vyalasatAm vyazobhetAm / zikhariNIcchandaH // 43 // yA khalviti-yA khalu dharmasabhA, tatra saMmilitAzca te bhavyAzceti saMmilitabhavyAsteSAM saMdohastasmAt , bhagavaddarzanena jinendrAvalokanena nirgacchantyo nigalantyo yAH pApaparasparA duritazreNayastAbhiriva, dhUpaghaTebhyo dhUpakumbhebhyo niryantyo yA dhUmarekhA dhUmralekhAstAbhiH, parIto vyApto'bhrabhAgo gaganapradezo yasyAM sA, kakuSkAminIjanAnAM kASThAGganAjanAnAM karNapUrAyamANaiH zravaNAlaMkArAyamANaiH pallavatallajaiH kisalayazreSThaivirAjitAnAM zobhitAnAm, indrodyAnajayAtha nandanopavanavijayArtham, udastahastAnAmiva samunnItapANInAmiva, abhraGkapazAkhAnAM gaganacumbikANDAnAm, caityavRkSANAM caityatarUNAm, catuSTayena catuSkeNa, vibhrAjitaiH zobhitaiH vividhAni naikaprakArANi vicitrANi vismayAvahAni dhArAyantrANi jalayantrANi, latAmaNDapAni nikuJAni kAJcanakrIDAzailA; suvarNakeliparvatAstadvatpezalaimanoharaiH caturbhizcatuHsaMkhyAkaiH upavanairudyAnaiH, upetA sahitA, nAnAvidhamaNigaNairanekaratnasamUhaiH khacitau niHsyUtau toraNau yasyAM tathAbhUtayA, suvarNavedikayA kAJcanavitardikayA, alaMkRtA zobhitA, zikhAvalo mayUraH, dantAvalo hastI, dantivairI siMhaH, te pramukhAH pradhAnA yeSu tathAbhUtAni yAni lAnchanAni cihnAni tailAJchitAbhizcihnitAbhiH, gagatatalodvellanena vihAyastalaprasaraNena, samAkRSTAH ye surataraGgiNItaraGgA gaGgAkallolAsteSAM saMbhAvanAyA utprekSAyAH sampAdakAni kArakANi
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdazo lambhaH 231 sarasijavigaladivyadhvanizravaNakutukena kuNDalIbhUyopatasthupA meruNeva kanakamayasAlena vilasitA, sakalacittahAriNA puSpitakalpakavanena parizobhitA, nikhilajagadAnandakandalasaMdAyinyA caturgopuracArutamavajravedikayA saMghaTitA, jinapatidarzanakutUhalena prAdurbhUtAnnavapadArthAniva navanava stUpAnarcAsanAthAndhArayantI, bhagavavikSayA samAgatena mUrtena vAyumArgeNeva sphATikaprAkAreNa parivRtA, santataparisphurannizAkAntakAntavinirmitairbhavyasaMdohAdhyAsitaidazakopTaiH pratiSThitA virraaj| tatra pravizya sa ca gandhakuTIsamAkhye sthAne mnnisphuritsiNhhtaasnaaye| pUrvAcale ravimiva pravirAjamAnaM vIraM dadarza kutukena jinAdhirAjam // 44 // pradakSiNIkRtya dharAdhirAjo bhaktyA jagatpUjyamathaipa vIram / iyAja pUjAvidhinA vidhijJastuSTAva caivaM parituSTacittaH // 45 // svAminnamvudamAgecumbiviTapai ruddhAmbarAzAntaro gAyanbhRGgaravaistavAmalaguNAnnRtyaMzcalaiH pallavaiH / raktastAvakadarzanena vividhaiH puSpapravAlotkarai __ mUrto vA madhureva vIra bhavato rAjatyazokadramaH // 46 // vyAmuktAni tAni yAni muktAphalAni teSAM rucinicayena kAntikalApena rucirA manoharAstAbhiH, vaijayantIbhiH patAkAbhiH vilasitA zobhitA bhagavanmukhasarasijAt jinendravadanAravindAt vigalaniHsaran yo divyadhvaninirakSaravANI tasya zravaNaM samAkarNanaM tasmin kautukaM kautUhalaM tena, kuNDalIbhUya maNDalAkArIbhUya, upatasthuSA samupasthitavatA, meruNeva ratnasAnuneva, kanakamayasAlena kAJcananirmitavapreNa, vilasitA zobhitA, sakalacittahAriNA nikhilamanovazIkaraNanadANena, puSpitaM kusumitaM alkalpakavanaM kalpAnokahakAnanaM tena, parizobhitA samalaMkRtA, nikhilajagatAM kRtsnalokAnAmAnandakandalasya pramodasamUhasya saMdAyinyA pradAyikayA, caturgopuraizcatuHpradhAnadvAraizcArutamA manoharatamA yA vajravedikA pavimayavitardikA tayA, saMghaTitA kalitA, jinapatidarzanakutUhalena jinendrAvalokanakautukena, prAdurbhUtAn prakaTitAn, navapadArthAniva jIvAjIvAtravabandhasaMvaranirjarApuNyapApAbhidhAnapadArthAniva, arcAsanAthAn mUrtisahitAn , nava nava pratidizaM nava nava saMkhyAkAn , stUpAn maNimayamRcchelAn , dhArayantI dadhatI, bhagavato jinendrasya didRkSA darzanecchA tayA, samAgatena saMprAptena, mUrtena mUrtiyuktena, vAyumArgeNeva pavanamArgeNeva gaganeti yAvat , sphATikaprAkAreNa vizadopalavapreNa, parivRtA parItA, santataM nirantaraM parisphuranto vikasanto ye nizAkAntakAntA candrakAntamaNayastairnirmita racitaH, bhavyasaMdohena bhavyajIvaughenAdhyAsitA adhiSThitAstaiH, dvAdazakoSTAdazasabhAbhiH, pratiSTitA sahitA satI virarAja vizuzubhe / tatra pravizyati-tatra dharmasabhAyAm, pravizya pravezaM kRtvA, sa ca jIvandharazca, gandhakuTosamAkhye gandhakuTInAmake, sthAne dhAmani maNisphuritaM ratnavibhrAjitaM yat siMhavRtAsanaM hariviSTaraM tasyAgre pRSThe pUrvAcale udayAcale ravimiva sUryamiva, pravirAjamAnaM zobhamAnam , jinAdhirAjaM jinendradevam, kutukena kutUhalena dadarza vilokayAmAsa / / 44 // pradakSiNIkRtyeti-athAnantaram, dharAdhirAjo nRpaH eSa jIvandharaH, jagatpUjyaM bhuvanAbhivandanIyam, vIraM vardhamAnam , pradakSiNIkRtya parikramya, pUjAvidhinA saparyAvidhinA, iyAja pUjayAmAsa, vidhi jAnAtIti vivijJaH, parituSTacittaH saMtuSTahRdayazca san , evaM vakSyamANaprakAreNa, tuSTAva stauti sma // 45 // ___ svAminnambudeti-he svAmin he nAtha, he vIra he vardhamAnajinendra, ambudamArgo gaganaM tasya cumvinaH sparzino ye viTapAH zAkhAstaiH, ruddhAmbarAzAntaro rudvAntarIkSakASTAmadhyaH, bhRGgaravaH SaTpadazabdaiH, tava bhavataH amalaguNAn nirmalaguNAn , gAyan uccArayan , calaizcaJcalaiH, pallavaiH kisalayaH, nRtyan nRtyaM kurvan, tAvakadarzanena bhavadIkSaNena, vividhairanekaprakAraiH, puSpapravAlotkaraiH kusumakisalayasamU haiH, rakto lohitavarNo vRtAnurAgazca, bhavatastava, azokadumaH kaGkelivRkSaH, mUrtaH sadehaH, madhureva vA vasanta eva vA, rAjati zobhate // 46 //
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 jIvandharacampUkAvye vRSTiH pauSpI varajinapate tAvako sAtizubhrA ___ saMdraSTuM tvAM gaganasaraNerAgatA candrikA kim / yadvA bhItyA kusumadhanupo hastapadmAccyutA drAg __ bANazreNI niyatamakhilaspaSTavijJAnavArdhe // 47 // kveyaM lakSmIrapArA ka khalu jinapate nizcalaM niHspRhatvaM ____kAsau suspaSTabodhaH sakalapipayakaH kedRzAnuddhatatvam / re re sarve kutIrthA vadata nijadhiyetyevamAmandanAdo bhoH svAmindundubhiste vadati jaladharadhvAnapUrAnukArI / / 4 / / sakalajagadIzvara vizvavedanacatura suradharAdharadhIra zrIvIra, bhavadIyAtItAnAgatavartamAnavijJAnamasamAnaM bhuvanavayaizvaryamahimAnaM prakaTIkurvANam, amatyaiH svaprAbhavaprakAzanAya cakrIkRtya gagane tridhA vinyastamiva kSIravArAzisalilam , atyacchasvabhAvamapi bhavyaupAnurAgamAdadhAnaM chatratrayaM viraajte| bhAmaNDale jinapate tava darzanArthaM saMprAptatigmarucimaNDalazaGkathamAne / svAtItajanmasaraNiM maNidarpaNAbhe saMpazyati pravizadaM khalu bhavyasaGghaH // 4 // . svAmin jinendau tvayi jambhamANe vyarthIkRtAnAmuDurAjabhAsAm / drAgvedhasA daNDaniyantritAnAM rAjIva te rAjati cAmarAliH / / 5 / / vRSTiH pauSpIti-akhilaM kRtsnaM spaSTaM vizadaM yadvighnaM tasya vArSiH sAgarastatsambuddhau he akhilaspaSTavijJAnavArdhe ! he varajinapate he jinendra ! atizubhrA sitatarA, sA prasiddhA, tAvakI bhavadIyA, pauppI kausumI, vRSTivarSaNam, tvAM bhavantam, saMdraSTumavalokayitum, gaganasaraNerAkAzamArgAt, AgatA prAptA, kiM candrikA jyotsnA, yahAthavA, bhItyA bhayena, kusumadhanuSaH kAmasya, hastapadmAtkarakamalAt , niyataM nizcitaM yathA syAt tathA, dvAka jhaTiti, cyutA patitA, bANazreNI zarasantatiH / utprekSA / mandAkrAntAvRttam // 47 // kveyaM lakSmIriti-he jinapate jinendra; iyameSA, apArA vipulA, lakSmIH zrIH, kva kutra, nizcalaM sthiram, niHspRhatvaM vitRSNatvam, kva, sakalaviSayako nikhilapadArthajJAtA, asau suspaSTabodho vizadajJAnam, kva, IdRzAnuddhAtatvamIhakpragalbhatvam, kva, re re sarve kutIrthA mithyAmatapakSapAtinaH, nijadhiyA svabuddhayA vadata kathayata, ityevam, AmandranAdo gabhIrazabdaH jaladharadhvAnapurAnukArI meghagarjitapravAhaviDambakaH te tava, dundubhirAnakaH, bho svAmin he nAtha ! vadati kathayati // 4 // sakalajagadIzvareti-sakalaM ca tajagacceti sakalajagad tasyezvarastatsambuddhau he sakalajagadIzvara nikhilalokanAtha, vizveSAM sarveSAM vedane jJAne caturo dakSastatsambuddhau he vizvavedanacatura, suradharAdhara iva sumeruriva dhArastatsambuddhau he suradharAdharadhIra, zrIvIra zrIvardhamAna, bhavadIyAtItAnAgatavartamAnavijJAnaM bhavakAlatritayajJAnam, asamAnamanupamam, bhuvanatritayaizvaryamahimAnaM lokatrayavibhavamAhAtmyam, prakaTIkurvANaM prakaTayat, amatyaH suraiH svasya prAbhavaM vibhutvaM tasya prakAzanAya prakaTanAya, cakrIkRtya maNDalIkRtya, gagane, nabhasi, tridhA triprakAreNa, vinyastaM vinikSiptam, kSIravArAzisalilamiva kSIrasAgarajalamiva, atyacchasvabhAvamapi dhavalanisargamapi, bhavyaughAnurAgaM bhavyapracayalauhityaM pakSe bhavyapracayapremANam, AdadhAnaM kurvANam, chatratrayam AtapavAraNatritayam, virAjate zobhate / bhAmaNDala iti-he jinapate he jinarAja, tava bhavataH, darzanArthaM vilokanArtham, saMprAptaH samAgato yo tigmaruciH sUryastasya maNDalamiva bimbamiva zaGkayamAnaM saMdihyamAnaM tasmin , maNidarpaNAbhe ratnAdarzatulye, bhAmaNDale etanAmamAtihArye, pravizaimatisvacchaM yathA syAttathA, svAtItajanmasaraNiM nijapUrvabhavaparamparAma, khalu nizcayena, saMpazyati samavalokate // 46 // svAminniti-he svAmin he nAtha, jinendau jinacandramasi, tvayi bhavati, jRmbhamANe vardhamAne sati,
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdazo lambhaH kuraGgarudgatagrIvaiH zrUyamANA nirantaram / jitapIyUpadhArA te divyabhASA virAjate / / 51 // santatavinamadamaranikaramakuTataTaghaTitamuktArucipunaruktanakhacandrikAnanditanikhilajananayananIlotpala zrIvIra, tava paJcAnanAsanam, upavanamiva nAnApatralatAnvitaM vyAjRmbhamANavadanaiH paJcavadanairazcitaM ca, vArAkaranIramiva saratnamakarama, hemAcalazRGgamivAtyunnatam, sakalajagadAnandaM kandalayati / evaMbhUtairaSTabhiH prAtihAyarjuSTaH zrImanmAM bhavAbdhau nimagnam / vIra svAminnuddhareti kSitIzo bhaktyAdhikyAdevadevaM nanAma // 52 // anujJAM labdhvAsAvatha jinapatermAtulamukhaiH sametA bhUpAlo gaNadharamihAnamya kuzalaH / gRhItvA nissaGgaM jinapagaditaM saMyamavaraM tapastepe jIvandharamunivarastasya savidhe / / 53 // kurUpazobhito'pyeSa surUpa iti vishrutH| madano'pi babhUvAdya zivasaukhyakRtAdaraH // 4 // __ AstAM tAvadidamanyadadbhutatamamAlakSyate / vyarthIkRtAnAM niSphalIkRtAnAm, ataeva, vedhasA vidhAtrA, dAga jhaTiti, daNDena yaSTayA niyantritA niruddhAstAsAm, uDurAjabhAsAM candramarIcInAm, rAjIva zreNiriva, te bhavataH, cAmarAlirbAlavyajanapaGktiH , rAjati zobhate // 50 // ___ kuraGgariti-udgatagrIvairunna mitakaNThaH, kuraGgaihariNaiH, nirantaraM zazvat, zrayamANA samAkarNyamAnA, jitapIyUSadhArA parAbhUtasudhAdhArA te bhavataH, divyabhASA divyadhvaniH, virAjate vizobhate // 51 // santateti-santataM sarvadA vinamanto namaskurvanto ye'maranikarA devasamUhAsteSAM makuTataTeSu ghaTitAH khacitAH yA muktA muktAphalAni tAsAM rucyA dIptyA punaruktA yA nakhacA jyotsnA tayA nanditAni prasAditAni nikhilajanAnAM samagralokAnAM nayanAnyeva nIlotpalAni yasya tatsabuddhau, zrIvIra zrIvarddhamAna, tava bhavataH, paJcAnanAsanaM siMhAsanam, upavanamivodyAnamiva, nAnApatralatAbhirvi vidhadalavallarIbhiH zilpatvena vinyastAbhiranvitaM sahitam, pakSe vAstavikadalavallarIbhiranvitam, vyAjambhamANavadanaiH vikasanmukhaiH, paJcavadanaH siMhaiH, kRtrimaiH pakSe yathArthamRgendraH, aJcitaM ca zobhitaM ca, vArAkaranIramiba samudrasalilamiva, saratrA makarA yasmistat, ratnamayamakarasahitam, hemAcalazRGgamiva sumeruzikharamiva, atyunatamatituGgam, sakalajagadAnandaM nikhilajanapramodam, kandalayati varddhayati / evaMbhUtairiti-he zrIman he lakSmIman , he bIra he varddhamAna he svAmin he nAtha, evambhUvairitthaMbhUtaiH, aSTabhiraSTasaMkhyAkaiH prAtihAyaH juSTaH sevitaH bhavAn , bhavAbdhau saMsArasAgare, nimagnaM buDitam, mAm, uddhara, niSkAsaya, iti, bhaktyAdhikyAdanurAgAtizayAt, kSitIzo jIvandharaH, devadevaM zrImahAvIrajinedram, nanAma namazcakAra / zAlinIcchandaH // 52 // ____ anujJAmiti-athAnantaram, kuzalo nipuNaH, asau bhUpAlo nRpaH, jinapatejinendrasya, anujJAmAdezam, labdhvA prApya, mAtulamukhairmAtRbhrAtRpradhAnaH, sametaH sahitaH, iha sabhAyAma, gaNadharaM gaNezam, Anamya namaskRtya, jIvandharamunivaraH san , nissaGga niSparigrahama, jinapagaditaM jinendroktam, saMyamavaraM zreSTasaMyamam, gRhItvA samAdAya, tasya gaNadharasya, savidhe nikaTe, tapo'nazanaprabhRtikam, tepe tapati sma / zikhariNIcchandaH // 53 // kurUpazobhita iti-kutsitaM rUpaM kurUpaM tena zobhito'pi rAjito'pi surUpaH sundararUpasahita iti virodhaH pakSe kuruSu kuruvaMzeSapazobhitaH samalaMkRta iti / eSa jIvakaH, madano'pi kAmo'pi pakSe kAmadevapadavIdharo'pi, adyedAnIm, zivasaukhye mokSasaukhye kRto vihita AdaraH sanmAnaM yena tathAbhUto babhUva AsIt / virodhAbhAsAlaMkAraH // 54 // AstAmiti-athavA, idam etat, AstAM tAvat, bhavatu nAma, kintu idam, anyat itarad, adbhutatamamAzcaryAtizayakaram, Alacyate dRzyate /
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvye saMgItivyapadiSTo yaH sudRgbhirabhinanditaH / so'yaM sudRgjaneSvAsIdasaMgIti prathAM gataH // 55 // devyo gandharvadattAdyAH sahitAH svasvamAtRbhiH / samIpe candanAryAyAH saMyamaM jagRhuH param / / 56 // jIvandharo'yaM tapasi pravINo yathAkramaM naSTadhanASTakarmA / rakhatrayaM pUrNamavApa dhIro mahAmunirmAnyaguNAbhirAmaH // 57 // aSTAbhiH svaguNairayaM kurupatiH puSTo'tha jIvandharaH siddhaH zrIharicandravAGmayamadhusyandiprasUnoccayaiH / bhaktyArAdhitapAdapadmayugalo lokAtizAyiprabhA nistulyAM nirapAyasaukhyalaharI saMprApa muktizriyam // 58 // prajAnAM kSemAya prabhavatu mahIzaH pratidinaM suvRSTiH saMbhUyAdbhajatu zamanaM vyAdhinicayaH / vidhattAM vAgdevyA saha paricayaM zrIranudinaM mataM jainaM jIyAdvilasatu ca bhaktirjinapatau // 56 // kurukulapateH kIrtI rAkendusundaracandrikA vimalavizadA lokeSvAnandinI parivardhatAm / mama ca madhurA vANI vidvanmukheSu vinRtyatAdvilasitarasA sAlaMkArA virAjitamanmathA // 60 // iti mahAkaviharicandraviracite zrImati jIvandharacampUkAvye muktilambho . nAmaikAdazo lambhaH / saMgItivyapadiSTa iti-sudRgbhiH samyagdRSTibhiH sulocanairvA, abhinanditaH prazaMsitaH, yo jIvakaH, saMgI parigrahavAn, iti vyapadiSTaH kathitaH, so'yam, sudRgjaneSu samyagdRSTipuruSeSu sulocaneSu vA, asaMgI parigraharahitaH, iti prathAM prasiddhim, gataH prAptaH, AsId babhUva, samIcInA gItiH saMgItistayA vyapadiSTaH vyapadezaM prAptaH / virodhaabhaaso'lNkaarH|| 55 // devyo gandharvadattAdyA iti-svasvamAtRbhirnijanijajananIbhiH, sahitA yuktAH, gandharvadattAdyA gandharvadattAprabhRtayaH, devyo rAjyaH, candanAryAyAH etannAmagaNinyAH, samIpe pArve, paramutkRSTam, saMyama cAritram, jagRhurgRhItavatyaH // 56 // jIvandharo'yamiti-tapasi tapazcaraNe, pravINo nipuNaH, yathAkrama krameNa, naSTAni dhanAni aSTa karmANi yasya vyapagataniviDASTakarmA, dhIro gabhIraH, mAnyaguNAbhirAmo mahanIyaguNasundaraH, mahAmunimahAyatiH, ayameSaH jIvandharaH svAmI, pUrNa samagram, ratnatrayaM samyagdarzanajJAnacAritrAtmakam, avApa lebhe // 57 // aSTAbhiriti-athASTaghanakarmakSayAnantaram, aSTAbhiH aSTasaMkhyaiH, svaguNaiH samyaktvAdibhiH, puSTaH poSaM prAptaH, zrIharicandrasya granthakarturvAGmayameva madhu makarandaM tasya syandino ye prasUnoccayAH kusumasamUhAstaiH, siddhaH prathitaH, bhaktyAnurAgAtizayenArAdhitaM sevitaM pAdapadmayugalaM caraNAravindayugaM yasya tathAbhUtaH, ayameSaH, kurupatiH jIvandharaH, lokAtizAyinI prabhA yasyAstAm, nistulyAM nirupamAma, nirapAyA nirvinAzA saukhyalaharI sukhaparamparA yasyAM tAm, muktizriyaM nirvRtilakSmIm, saMprApa saMlebhe // 58 // prajAnAmiti-mahIzo nRpaH, pratidinaM prativAsaram, prajAnAM lokAnAm, kSemAya kalyANAya, prabhavatu samarthoM bhavatu, suvRSTiH suvarSA, saMbhUyAt bhavatu, vyAdhinicayo rogasamUhaH, zamanaM zAntim, bhajatu prApnotu, zrIlakSmIH , vAgdevyA sarasvatyA, saha sArdham, anudinaM pratyaham, paricayaM saMparkam, vidhattAM karotu, jainaM jinasyedaM jainaM jinapraNItam, matam, jIyAt jayatu, jinapatau jinendre, bhaktizca anurAgAtizayaH vilasatu zobhatAm // 56 // ____ kurukulapateriti-vimalavizadA nirmalojjvalA, AnandinI harSiNI, kurukulapaterjIvandharasya, kIrtiyazaH rAkendusundaracandrikA pUrNacandracArujyotsnA, lokeSu bhuvaneSu, parivardhatAM vRddhi prApnuyAt, vilasitarasA suzobhitazRGgAdirasA, sAlaMkArA rUpakopamAdyalaMkArasahitA, virAjitamanmathA vizobhitamadanA, mama kaveH, vANI ca bhAratI ca, vidvanmukheSu vipazcidvaktreSu, vinRtyatAM nRtyaM karotu / hariNIcchandaH // 60 // iti mahAkaviharicandraviracite zrImati 'kaumudI'vyAkhyAdhare jIvandharacampUkAvye muktilambho nAmaikAdazo lmbhH|
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandhara-campUkAvya [ hindI anuvAda ]
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama lambha jinake donoM caraNa, zobhAyamAna nakhoMkI kAntirUpI AkAzagaGgAke bIca kachueke samAna jAna par3ate haiM, sevAse namrIbhUta indroMke hIrakamaya mukuToMkI patita haMsake samAna AcaraNa karatI hai, darzana karanevAlI devAGganAoMke netroM ke samUha machaliyoMke samUhake samAna jAna par3ate haiM aura rAjAoMkI aJjaliyA~ kamala-kuDamaloMke samAna pratibhAsita hotI hai, ve Adi jinendra tuma sabakI rakSA kreN||jinhoNne apane zobhAsampanna caraNoMke dvArA samasta jagatko AkrAnta kiyA hai, (pakSameM jisakI zobhAyamAna kiraNeM samasta jaganmeM vyApta haiM ), jo zreSTa mahimAko karanevAle haiM (pakSameM jo atizaya zItalatAko karanevAlA hai), jinheM ananta sukha aura ananta jJAna prApta huA hai, (pakSameM jisase jIvoMko aparimita sukhakA bodha hotA hai): jinakI kAnti athavA zraddhA saMtApa aura ajJAnAndhakArako naSTa karanemeM prasiddha hai ( pakSameM jisakA nijakI kAnti garmI aura andhakAra donoMko naSTa karanemeM prasiddha hai ), jo sajjanoMke samUhake adhipati haiM (panameM jo nakSatroMke samUhakA rAjA hai), jo ananta catuSTayarUpa lakSmIse sahita hai (pakSameM anupama zobhAse sampanna hai ) aura jo divyadhvanise suzobhita honevAlI samasta kalAoMke svAmI haiM (pakSameM jo AkAzamArgameM suzobhita honevAlI samasta kalAoMse priya haiN| aise dhIra vIra candra. prabha jinendrarUpI candramA hamArI buddhirUpI nIlakamalinIkA vikAsa kreN|||| jo harIza pUjya hokara bhI aharIza pUjya haiM (pakSameM jo hari-viSNu aura Iza-rudrake dvArA pUjya hokara bhI dinake svAmI sUrya, upalakSaNase jyotiSI devoM ke dvArA pUjya hai), sureza vandha hokara bhI asurezavandha haiM (pakSameM indroMke dvArA vandanIya hokara bhI bhavanavAsI devoMke indroM dvArA vandanIya hai), aura jo anaGgaramya-zarIrase sundara na hokara bhI zubhAGgaramya-zubha zarIrase sundara haiM (pakSama-kAmadevake samAna sundara hokara bhI zubha zarIra-paramAdArikazarIrase sundara hai| aise zrIzAntinAtha bhagavAn tuma sabakA bhalA kareM // 3 // jo sAta hAtha uttuGga paramaudArika zarIrake dhAraka haiM, maunasukhake karanevAle haiM, samyagdRSTi manuSya sadA jinakI stuti karate haiM aura jo viSayAsakti rUpI rAgase rahita haiM aise zrIvardhamAna svAmIrUpI apUrva kAmadevakI meM stuti karatA huuN| bhAvArtha-isa zlokameM bhagavAn vardhamAna svAmIko apUrva kAmadeva batalAyA hai arthAt kAmadevakA jaisA rUpa kAvya jagatmeM prasiddha hai usase bibhinnarUpa batalAyA hai| pracalita kAmadeva zarIra rahita hai parantu vardhamAna svAmI Ayata-lambe paramaudArika zarIrake dhAraka haiM, pracalita kAmadeva ziva arthAt mahAdevajIko sukha karanevAlA nahIM hai apitu unake zatrurUpase prasiddha hai parantu vardhamAna svAmI ziva arthAt mokSasukhake karanevAle haiM, pracalita kAmadevako samyagdRSTi jIva acchA nahIM samajhate para vardhamAna svAmIko acchA samajhate haiM-sadA unakI stuti kiyA karate haiM aura pracalita kAmadeva apanI rati nAmaka strIke rAgase hIna nahIM haiM, sahita hai parantu vardhamAma svAmI rati arthAt viSayAsakti rUpa rAgase rahita haiN| isa prakAra pracalita kAmadevase vibhinnatA rakhanevAle vardhamAna svAmIrUpI apUrva kAmadevakI stuti kI gaI hai / / 4 // jo lokake UrdhvabhAgarUpI ekAnta sthAnameM muktirUpI strIke sAtha virAjamAna haiM, jinhoMne aSTa karma naSTa kara diye haiM aura jo atyanta vizuddhatAko prApta haiM una siddha bhagavAnkA maiM hRdayameM cintavana karatA hUM // 5 // maiM samyagdarzana samyagjJAna aura samyakcAritrarUpI usa zreSTha ratitrayakI ArAdhanA karatA hU~ jo ki bhavyajIvoM kA mukhya AbhUSaNa hai, muktirUpI kAntAko santuSTa karanevAlA hai, aura ajJAnAndhakArake samUhako naSTa karanevAlA hai // 6 // jo karmoMko naSTa karaneke lie churI hai, saMsArarUpI samudrase pAra karaneke lie jahAja hai, jisane apane kezapAzase meghoMkI mAlA jIta lI hai, aura jo jinendra bhagavAna ke
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 jIvandharacampUkAvya mukharUpI kamalameM dedIpyamAna rahatI hai vaha jinavANI-sarasvatI devI jayavanta rahe // 7 // jo niraticAra samyakcAritra rUpI maNiyoMse sahita hai (pakSameM chidra rahita golAkAra uttama maNiyoMse yukta hai) aura dayA dAkSiNya Adi ananta guNoMse gumphita hai (pakSameM aneka dhAgoMse guMthI huI hai) usa pUrvAcAryoMkI paramparAko maiM eka apUrva mAlA mAnatA hU~ // 8 // gadyAvalI aura padyaparamparA ye donoM pRthak pRthak bhI bahuta bhArI Ananda utpanna karatI haiM phira jahA~ donoM mila jAtI haiM vahA~kI to vAta hI nirAlI ho jAtI hai vahA~ ve donoM zaizava aura javAnIke vIca vicaranevAlI kAntAke samAna bahuta adhika harpa utpanna karane lagatI haiM / / 6 // sudharmAcArya gaNadharane jo kathA mahArAja zreNikake lie kahI thI usI kathAko kahanekA hama prayatna karate haiM / / 10 / / mahAkavi haricandra kahate haiM ki merI vANI cirakAla bAda kRtakRtya ho sakI kyoMki usane bhAva jinendra zrIjIvandhara svAmIko svayaM hI varaNa kiyA hai-unheM apanA pratipAdya viSaya banAyA hai // 11 / / yadyapi merI vANI atyanta malina hai tathApi vaha pApako naSTa karanevAle jIvandhara svAmIke caritrako pAkara nizcita hI dhIra vIra manuSyoMko usa taraha santuSTa karegI jisa tarahakI kAle kAjalakI kAnti kisI vimboSThI strIke nayanakamalakI saMgati pAkara santuSTa karane lagatI hai // 12 // athAnantara isa madhya lokameM vaha jambUdvIpa hai jo ki lavaNasamudrakI caJcala taraGgoM rUpI hasta-kamaloMke dvArA pheMke hue motiyoM aura mUMgAoMkI paMktimeM suzobhita taToMse alaMkRta hai, samasta dvIpoMke madhyameM sthita rahane para bhI jo apanI zobhAkI bahulatAse aisA jAna par3atA hai mAno una saba dvIpoMke Upara hI vidyamAna hai, AkAzatalako cumbita karanevAle jambU vRkSake bahAne jo aisA jAna par3atA hai mAno mastaka Upara uThA kara apanI mahimAke dvArA tiraskRta hue svargalokako pratyeka kSaNa dekha hI rahA hai, apAra saMsAra rUpI andhakArase andhe hue jIvalokako cAro puruSArthoMkA prakAza deneke lie ho mAno jo do sUrya aura do candramAoMke vyAjase cAra dIpaka dhAraNa kara rahA hai, jo pRthivI rUpI mahilAke mUrtidhArI saundaryake samAna jAna par3atA hai| lakSmIrUpI nartakIke nRtyakI raGgabhUmi-sA pratibhAsita hotA hai, svargalokake pratibimbake samAna zobhA detA hai aura jo samasta devoMke netra rUpI machaliyoMke AdhAra-kUpa sA vidita hotA hai / aise jambUdvIpameM eka hemAGgada nAmakA anupama deza hai / vaha deza bharata kSetrake AbhUSaNa samAna jAna par3atA hai| usa dezameM kamalavanoMkI makarandameM lubhAye hue bhramaroMke samUha idhara-udhara ma~DarAte rahate haiM unase aisA jAna par3atA hai mAno vaha deza samasta manuSyoMke netroMko bA~dhaneke lie lohekI sAMkala hI dhAraNa kara rahA ho| vaha deza paka jAne ke kAraNa pIlI pIlI dikhane vAlI dhAnakI vAloMke samUhase pIlA pIlA ho rahA hai aura usase aisA jAna par3atA hai mAno pakSiyoMke samUha Akara khetI naSTa na kara deM isa bhayase kisAnoMne eka pIlA kapar3A hI khetoM para DhA~ka rakkhA hai / vaha deza jahA~ tahA~ lagAI huI dhAnyakI una gaganacumbI rAziyoMmeM suzobhita hai jo ki apanI U~cAIke kAraNa aisI jAna par3atI hai ki isa bhUmine jabase hamArA bIja boyA gayA tabhIse hama logoMko bhArI saMtApa pahu~cAyA hai isa vairake kAraNa hI mAno usakA mArga rokaneke lie Upara bar3hI jA rahI hai athavA aisI jAna par3atI hai mAno usa dezakA saundarya dekhaneke lie kulAcala hI A pahu~ce hoM / athavA aisI pratibhAsita hotI hai ki udayAcala aura astAcalake bIcameM nirantara gamana karanese thake hue sUryake vizrAma ke lie vidhAtAne vizrAma giri hI banA diye haiM / vaha deza bAga-bagIcoMke una aneka vRkSoMke samUhase suzobhita hai jo ki bahuta dUra taka bar3he hue zAkhA-samUhameM suzobhita naI kopaloMke ke bahAne hAtha uThAkara aneka prakArake pakSiyoMkI bolIke dvArA aise jAna par3ate haiM mAno jItane ke lie kalpavRkSoMko hI bulA rahe hoM / ve vRkSoMke samUha meghamaNDala taka jA pahu~ce the aura
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama lambha usase aise jAna par3ate the mAno janmase hI lekara jala sIMcanA Adi upakAroMke dvArA apanA bharaNa-poSaNa karane vAle meghoMke lie phala phUla AdikI bheMTa samarpaNa karaneke lie hI vahA~ taka jA pahu~ce hoM / vaha deza una aneka nadiyoMmeM bhI ghirA huA hai jo ThIka yuvatI viyoMke samAna jAna par3atI haiM kyoMki jisa prakAra yuvatI striyA~ netroMse sahita hotI haiM usI prakAra ve nadiyA~ bhI vikasita nIla kamala rUpI netroMse sahita haiM, jisaprakAra yuvatI striyA~ mukhoMse samudbhAsita hotI haiM usIprakAra ve nadiyA~ bhI kamalAMse samudrAsita hai / jisaprakAra yuvatI striyA~ kAle kAle kezoMse sahita hotI haiM usI prakAra ve nadiyA~ bhI kAle-kAle bhramaroMse sahita haiM, jisaprakAra yuvatI striyA~ prasanna kAmadevakI makarIse suzobhita sundara cakravAka pakSIke AkAra vAle gola-payodharoM-stanoMko dhAraNa karatI haiM usIprakAra ve nadiyA~ bhI aise paya arthAt jalako dhAraNa karatI haiM jo ki aThakheliyA~ karanevAlI machaliyoMse cihnita haiM, magaramacchoMse suzobhita aura atizaya zobhAyamAna cakravAka pakSiyoMse sahita haiN| usa hemAGgada dezameM rAjapurI nAmakI jagat prasiddha nagarI hai| usa nagarIke koTameM lage hue nIla maNiyoMkI kiraNeM sUryakA mArga roka letI haiM jisase sUrya yaha samajhakara vivaza ho jAtA hai ki mujhe rAhune ghera liyA hai aura isa bhrAntike kAraNa hI vaha hajAra caraNoM (pakSameM kiraNoM) se sahita hone para bhI vahA~ke koTako nahIM lA~gha sakatA hai / / 13 / / vaha nagarI apane meghasparzI mahaloMkI dhvajAoMke bastroMse sUryake ghor3oMkI thakAna dUra karatI rahatI hai tathA vijalIke samAna camakIlI zarIralatAkI dhAraka striyoMse suzobhita rahatI hai| usake maNimaya mahaloMkI phailI huI kAntikI paramparAse svargalokameM cadovA-sA tana jAtA hai aura nIla pattharake koTase nikalatI huI kAnti vahA~ hare-bhare vandanamAlAke samAna jAna par3atI hai // 14 // usa nagarIke harebhare maNiyoMse bane hue makAnoMkI kAntise vyApta hokara java meghoMke samUha hare-bhare dikhane lagate haiM taba sUryake rathake ghor3e una meghoMko dUvA aura pAnI samajhakara unakI ora jhapaTate haiM aura cUMki sUrya ghor3oMkI isa pravRttiko sahane meM asamartha haiM isalie hI kyA usane uttarAyaNa aura dakSiNAyaNake bhedase apane do mArga banA liye haiM // 15 // usa nagarIkI sundarI striyoMke mukharUpI candramAse pighale hue candrakAntamaNi nirmita mahaloMse jo pAnI jharatA hai use pInekI icchAse candramAkA mRga bar3e vegase AyA parantu jyoMhI usane mahaloMkI zikharapara bane hue siMha dekhe tyoMhI bhayabhIta ho bar3e vegase bAhara nikala gayA / / 16 / / usa nagarIke atizaya zreSTha rAjamahaloMkI dehaliyoMmeM jo gArutmana maNi lage hue haiM unase mRgoMke samUha pahale kaI bAra chakAye jA cuke haiM isalie aba ve komala tRNoMko dekhakara chUte bhI nahIM haiM parantu jaba ve hI tRNa striyoMkI manda musakAnase safeda ho jAte haiM taba cara lete haiM / / 17 / usa nagarIke U~ce-U~ce mahaloMkI chatopara baiThanevAlI striyoMke netrarUpI nIla kamaloMkI kAlI kAnti aisI jAna par3atI hai mAno apanI sakhI gaGgAnadIko dekhaneke lie yamunA hI bar3I zIvratAse svargakI ora bar3hI jA rahI ho // 18 // usa nagarIke makAnoMkI chatoMpara devAGganAoMke prativimba par3a rahe the aura vahIM para taruNajanoMkI nijakI striyA~ baiThI huI thiiN| yadyapi donoMkA rUpa-raGga eka-sA thA to bhI taruNajana netroMkI TipakArakI kuzalatAse una donoMko alaga-alaga jAna lete haiM / isI prakAra vahA~ ke nIla-maNiyoMse bane mahaloMke agrabhAgameM sthita kinhIM sundariyoMke mukhacandrako tathA pAsa hImeM vicaranevAle candramAke vimbako dekhakara rAhu AkAzAGgaNameM saMzayako prApta huA thA / / 11 / / usa nagarIke bar3ebar3e mahaloMko dekhakara hI mAno devendra, zIghra hI TimakAra rahita ho gayA hai, kamaloMse suzobhita parikhAko dekhakara hI mAno gaGgAnadI viSAda-kheda ( pakSameM ziva) ko prApta huI hai, vahA~ke jinamandiroMko dekhatA huA sumeru parvata apane dayanIya zabda dhAraNa kara rahA hai (pakSa meM) suvarNamaya sundara zarIra dhAraNa karatA hai aura devoMkI nagarI amarAvatI bhI usa nagarIko dekhakara tathA
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 jIvandharacampUkAvya zokase Akula ho balake sAtha dvepa karanevAle (pakSameM vala nAmaka daityako naSTa karanevAle) indrako svIkRta kara cukI hai // 20 // jisakI mahimA ati prazaMsanIya thI, jisakI pravRtti atyanta AdaraNIya thI, jisake paira rakhanekA pITha rAjAoMke mukuToMmeM lage hue maNiyoMse sadA anuraJjita rahA karatA thA tathA jisakI ujjvala kIrti zatruoMke sAtha-sAtha dizAoMke anta taka jA pahuMcI thI aisA satyandhara rAjA usa rAjapurI nagarIkA zAsana karatA thA // 2 // vaha rAjA indrake samAna thA kyoMki jisaprakAra indra samasta sumanogaNa arthAt devoMke samUhako Anandita karatA hai usIprakAra vaha rAjA bhI samasta sumanogaNa arthAt vidvAnoMke samahako Anandita karatA thA / athavA yamarAjake samAna thA kyoMki jisaprakAra yamarAja mahipI-samadhiSThita arthAt bhaisase sahita hotA hai usIprakAra vaha rAjA bhI mahiSI-samadhiSThita arthAt paTTarAnIse sahita thA / athavA varuNake samAna thA, kyoMki jisaprakAra varuNa AzAntarakSaNa arthAt pazcima dizAke anta takakI rakSA karane vAlAhai usI prakAra vaha rAjA bhI AzAntarakSaNa arthAt dizAoM ke antataka kI rakSA karane vAlA thaa| athavA pavanake samAna thA, kyoMki jisaprakAra pavana padmAmodarucira arthAt kamaloMkI sugandhise manohara hotA hai usIprakAra vaha rAjA bhI padmAmodarucira arthAt lakSmIke harSase manohara thA / athavA mahAdevake samAna thA, kyoMki jisaprakAra mahAdeva mahAsenAnuyAta arthAt kArtikeya nAmaka putrase anugata rahate haiM usIprakAra vaha rAjA bhI mahAsenAnuyAta arthAt bar3I bhArI senAse anugata thaa| athavA nArAyaNake samAna thA kyoMki jisaprakAra nArAyaNa varAhavapuSkalodayoddhRtadharaNIvalaya arthAt sUkarake zarIrase pRthivI maNDalakA uddhAra karane vAle the usIprakAra vaha rAjA bhI varAhavapuSkalodayoddhRtadharaNIvalaya arthAt utkRSTa yuddhake puSkala-pariparNa abhyudayase pRthivI maNDalakA uddhAra karane vAlA thaa| athavA brahmAke samAna thA, kyoMki jisa prakAra brahmA, sakalasArasvatAmarasabhAnubhUti arthAt samasta sArasvata devoMkI sabhAkI anubhUtise sampanna the usI prakAra vaha rAjA bhI samasta zreSTha vidvAnoMkI sabhAkI anubhUtise sampanna thaa| vaha rAjA bhadra guNa hokara bhI anAga thA arthAt bhadra jAtikA hokara bhI hAthI nahIM thA (parihAra pakSameM kalyANakArI guNoMkA dhAraka hokara bhI aparAdhoMse rahita thA) vibudhapati-devoMkA svAmI-indra hokara bhI kulIna thA-pRthivIpara sthita rahatA thA ( parihAra pakSa meM vidvAnoMkA pati hokara bhI zreSTha kulameM utpanna huA thaa)| suvarNadharasumeru hokara bhI anAdityAga thA-sUryake Agamanase rahita thA ( parihAra pakSameM--suvarNa athavA suyazakA dhAraka hokara anAdi tyAgase sahita thA athavA anupama tyAgase sahita thaa| yadyapi usake vacana sarasa arthake poSaka the tathApi vaha rasArtha poSaka vacana nahIM thA (parihAra-pakSameM nara samUhako puSTa karanevAle vacanoMse sahita thA AgamAlyAzrita-arthAt AgamakI AlI-samUhase sahita hokara bhI nAgamAlyAzrita thA arthAt AgamakI AlIse sahita nahIM thA (parihAra pakSa meM hAthiyoMkI mAlAoM samUhoMke sahita thaa)| usa rAjAkI kIrti dizA rUpI aGganAoMke stana-taTapara lage hue candanake samAna jAna par3atI thI jo usakI lAla-lAla tejolakSmI dizArUpI aGganAoMke stanataTapara kezarake dvArA vanAye hue alaGkArakI zaGkA karatI thI / usa rAjAkI kIrti bar3e-bar3e rAjAoMke mukuToM para AbhUSaNasvarUpa mAlAke samAna suzobhita hotI thI aura usakI ekabArakI sevA yAcaka-janoM ke lie kalpavRkSoMke samUhake samAna AcaraNa karatI thI arthAt kalpavRkSoMke samAna unake manoratha pUrNa kara detI thI // 22 // jaba rAjA satyandhara pRthivImaNDalakA zAsana karatA thA taba madase utpanna malinatA AdikA sambandha madonmatta hAthiyoMmeM hI thA arthAt ve hI madajalase malina the, anya manuSyoM meM mada arthAt ahaMkArase utpanna hone vAlI malinatA nahIM thI / parAga arthAt raja phUloMke
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama lambha samUhameM hI thI anyatra pagaga arthAt bahuta bhArI aparAdha nahIM thA / nIcasevanA arthAt DhAlU jamInakI sevA nadiyoM meM hI thii| anya manuSyoM meM nIcajanoMkI sevA nahIM thii| Anevatva arthAt tad tad RtuoMke pariNamanase sahita honA phaloMse ladI huI inako paMktiyoM meM hI thA vahA~ke manuSyoM meM Artavatva arthAta duHkhase sahitapanA nahIM thaa| karapIr3ana arthAt hAthake dvArA mardita honA striyoMke stana-kalazAmeM hI thA, anya manupyoMmeM karapIDana arthAta bhArI Teksake kAraNa kaSTa nahIM thaa| vividhArthacintA arthAta aneka padArthoMkA vicAra vyAkhyAnakI kalAoMmeM hI thA, anya manuSyoMmeM vividha padArthokI cintA-phikra nahIM thI sabake liye saba padArtha sulabha the| nAstivAda arthAna nahIM hai aisA kathana striyoM kI kamara meM hI hotA thA, anya manupyoM meM nAstivAda nahIM thA-sava Astika the| guNabhaGga arthAta dhanupakI DorIkA bhaGga yuddhoMmeM hI hotA thA, anya manuSyoM meM guNabhaGga arthAt dayA. dAkSiNya Adi guNoMkA bhaGga-vinAza nahIM hotA thaa| khalasaGga arthAt khalihAnoMkA saMsarga dhAnoMke samRhameM ho thA-dhAnake samUha hI cAvala nikAlaneke lie khalihAnoMmeM ikaTThe kiye jAte the, vahA~ anya manuSyoM meM khalasaMga arthAt durjanoMkI saMgati nahIM thii| apAGgatA arthAt kaTAkSoMkA calanA mRganayanI striyoMke netroMkI caJcala cAla meM hI thA, anya manuSyoM meM apAGgatA arthAta vikalAGgatA nahIM thI-sava sampUrNa aGgoMke dhAraka the| malinamukhatA arthAt agrabhAgakA kAlA honA striyoMke stana rUpa kuDamaloMmeM hI thA, anya manuSyoM meM malinamukhatA arthAn kRSNamukhatA-nIcatA nahIM thii| AgamakuTilatA arthAt Ter3hI cAla sA~poM meM hI thI, anya manuSyoMmeM AgamakuTilatA arthAt zAstrake vipayameM kuTila manovRtti nahIM thii| ajinAnurAga arthAt mRgacarmakA sneha mahAdevameM hI thA, anya manuSyoMmeM jinendrase itara devoMmeM sneha nahIM thaa| sopasargatA arthAt pra parA Adi upasA~sa sahita honA bhU Adi dhAtuoMmeM hI thA, anya manuSyoMmeM sopasargatA arthAn ApattiyoMse sahita honA nahIM thA / daridrabhAva arthAt kRzapanA striyoMke udara meM hI thA anya manuSyoMmeM daridrabhAva arthAt nirdhanatA nahIM thii| dvijihvatA arthAt do jihvAoM kA honA sApoMmeM hI thA, anya manuSyoMmeM dvijihvatA arthAt cugalakhorI nahIM thii| palAzitA arthAt pattoMkA sadbhAva banake vRkSoM meM hI thA, anya manuSyoMmeM palAzitA arthAt mAMsakA bhojana nahIM thaa| adhararAga arthAta oThoMkI lalAI striyoMke mukha-kamaloMmeM hI thI, anya manuSyoMmeM adhararAga arthAt nIca janoM ke sAtha sneha nahIM thA / tIkSNatA arthAn zIvratAse kiso vAtako samajha sakanA vidvAnoMkI buddhiyoMmeM hI thA / anya manuSyoMmeM tIkSNatA arthAt krUratA nahIM thii| kaThinatA arthAt kar3Apana striyoMke stanoMmeM hI thA, anya manuSyoM meM kaThinatA arthAt nirdayatA nahIM thii| nIcatA arthAt gaharAI nAbhike gartoM meM hI thI, anya manuSyoMmeM nIcatA arthAna kSudratA nahIM thii| virodha arthAt pakSiyoMkA rokA jAnA piMjaroM meM hI thA, anya manuSyoM meM virodha arthAt vaira nahIM thA / apavAditA arthAt pakAra vakAra Adi oSThasthAnIya akSaroMkA abhAva niroSThya kAvyoMmeM hI thA, anya manuSyoMmeM apavAditA arthAt nindA karanekI Adata nahIM thii| ghanayogabhaGga arthAt meghoMke saMsargakA abhAva varSARtukI samAptimeM hI thA, anya manuSyoMmeM dhanadhogabhaGga arthAt gAr3a saMsargakA abhAva nahIM thA-sabhIke sabhIke sAtha gAr3ha sambandha the| kalikopacAra arthAt phUloMkI kaliyoMkA upacAra kAmajanya saMtApameM hI hotA thA, anya manuSyoMmeM kalaha aura krodhakA saMcAra nahIM hotA thaa| kalahaMsakula arthAt kalahaMsa pakSiyoMkA samudAya krIr3A-sarovaroMmeM hI thA anya manuSyoM meM kalahakA sadbhAva nahIM thaa| rAjA satyandharakA mukha candramAke samAna kAntivAlA thA (pakSameM candraprabha bhagavAna thA), usakI donoM bhujAe~ ajita thI-kisIke dvArA jItI nahIM jA sakI thIM (pakSameM ajitanAtha tIrthakara thIM), usakA zarIra supArzva thA-acchI pasaliyoMse yukta thA (pakSameM supArzvanAtha tIrthaMkara thA), usakA kArya svAdhIna dharma thA-dharmAnukUla thA (pakSameM dharmanAtha bhagavAnase sahita thA)
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 jIvandharacampUkAvya usake hRdayameM zreSTha, zAnta tathA uttama vratoMse sampanna cAritra vidyamAna thA (pakSa meM bhagavAn AdinAtha, zItalanAtha aura munisuvratanAtha vidyamAna the), usakA rAjya lakSmIse vardhamAna thA-nirantara bar3hatA rahatA thA (patnameM antima tIrthaMkara thA), usakA kula atyanta vimala-nirdoSa thA (pakSameM vimalanAtha tIrthaMkara thA) aura usakI kIrtikA samUha ananta-antarahita thA (pakSameM anantanAtha tIrthakara thaa)| isa prakAra samasta vidyAoM ke vinodase bharA huA vaha rAjA tIrthaMkaroMkA pratyakSa karAnevAleke samAna sadA jayavanta rahatA thA // 23 // jisameM aneka zatru DUba rahe haiM-kaTa kaTa kara mara raheM haiM aise usa rAjAke kara-kisalayameM dhAraNa kI huI talavArake jalase jo chIMToMke samUha uchaTe the unheM loga tArAoMkA samUha kahate haiM yaha mithyA hai arthAt ve jalake hI chIMTe haiM tArAoM ke samUha nahIM haiN| yadi aisA nahIM hotA to unameM makara, mIna aura karka nAmaka jalajantu (pakSameM ina nAmoMvAlI rAziyA~) kauna hote ? // 24 // jaba kabhI usa rAjAkI bhauMha krodhase Ter3hI hotI hai to zatru rAjA apaneko zaraNahIna samajhakara vanakI ora bhAgate haiM / vahA~ vRkSoMkI paGkti, vAyuke AghAtase hilanevAle zAkhArUpa hAthoMse tathA pakSiyoMkI bolIrUpa zabdoMke dvArA yaha kahakara manA karatI hai ki yahA~ rAjAke virodhI logoMko praveza nahIM karanA cAhie | jaba virodhI rAjA vRkSAvalIko ullaMghanakara Age bar3hane lagate haiM taba vaha vRkSAvalI rAjAke aparAdhake bhayase hI mAno A~dhIse kA~pane lagatI hai aura bar3e-bar3e kA~ToMke dvArA una virodhI rAjAoMke bAla pakar3akara khIMcatI hai aisI jAna par3atI hai| jinake zarIra vanavIthI rUpI meghamAlAmeM bijalIke samAna suzobhita ho rahe the aisI usa rAjAke zatruoMkI striyA~ jaba vanameM idhara-udhara bhaTakatI rahatI thIM taba unake mukhoMko kamala samajhakara haMsAvalI usapara TUTa par3atI thii| jaba ve usa haMsAvalIko apane hAthakI lAla-lAla aGgaliyoMse dUra haTAnekA prayatna karatI thIM taba unake hAthoMko pallava samajhakara totAoMke bacce khIMcane lagate the / jaba ve duHkhI hokara hA hA zabda karatI huI cillAne lagatI thIM taba unheM koyala samajhakara kaue unake mastakapara coMcakI Takkara lagAne lagate the| isa kriyAse unake zirakI veNI khulakara phaila jAtI thI to use sarpa samajhakara mayUra khIMcane lagate the / jaba hatAza ho lambI sAMsa bharane lagatI thIM to usakI sugandhimeM lubhAye hue mUrkha bhauMre madAndha ho unakI ora jhapaTa par3ate the aura sAmane nAkarUpI campAko dekhakara bhI pIche nahIM haTate the| atyanta sthUla nitamba aura bhArI stanoMke bhArase unake zarIra nIcekI ora jhuka rahe the, ve cAhatI thIM ki vidhAtAne hama logoMke stanoMmeM jo kaThoratA dI hai, kAza, vaha caraNa-kamaloM meM kara dete to acchA hotA / isa prakAra jaba ve bhAganekA prayatna karatI thIM tava unake caraNayugalake nakhoMkI kAntiko cA~danI samajhakara cakora pakSI Ar3e A jAte the aura milakara unake mArgako roka lete the| tadanantara jaba ve pRthivI para girakara loTane lagatI thIM taba unake suvarNake samAna pIle-pIle stanoMke yugalako pake hue tAlaphala samajhakara vAnara khIMcane lagate the / isa prakAra yaha kahA jA sakatA hai ki rAjAke virodhI logoMko vana bhI zaraNa nahIM detA thaa| isake sivAya eka bAta aura thI vaha yaha ki cAroM dizAoMmeM jo samudra the ve satyandhara rAjAke pratAparUpI sUryake dvArA kSaNabharameM sukhA diye gaye the / tadanantara zatru rAjAoMkI striyoMke A~suoMke pravAhase itane bhara gaye the ki taTako ullaMghana kara bahane lage // 25 // rAjA satyandharake zatruoMkI striyA~ jaba kabhI vanake bIca meM baiThI hotI thIM taba ve aisI jAna par3atI thIM mAno vanako mohita karaneke lie utpanna huI mAlatIkI latAe~ hI haiM / usI samaya apane pichale saMskAroMke kAraNa unake bacce haTha pakar3a jAte the ki hamArA khelanekA rAjahaMsa lAo / baccoMkI haTha aura vivazatAke kAraNa unakI A~khoMse A~suoMkA pravAha nikala par3atA thA
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama lamma 243 aura stanoMke Upara ikaTThA hokara sarovarake samAna jAna par3ana lagatA thaa| usa AMsuoMka sarovarameM unake mukha tathA netroMke prativimba par3ate the jo ki ThIka kamala aura machaliyoMke samAna jAna par3ate the| usI A~suoMke sarovarameM candramAkA bhI prativimba par3a rahA thA usa dikhAkara ve apane baccoMse kahatI thIM ki yaha hai terA haMsa / aura virahAgnimeM jisakA zarIra mulasa rahA hai aisI mere lie bhI yaha haMsa hai-sUrya hai / isa prakAra jisa kisI taraha ve apane baccoMko zAnta kara pAtI thiiN| jaba kabhI unake bacce yaha kaha kara rone lagate the ki hamAre khelanekA mayUra dikhalAo usa samaya ve bahuta dukhI hotI thIM aura kisI mayUrIke Age nRtya karate hue mayUrako dikhAkara gadgada vANIse kahane lagatI thIM ki yaha hai terA mayUra | are terA hI nahIM merA bhI yaha zikhI-mayUra (pakSameM agni) hai| ___usa rAjA satyandharakI vijayA nAmase prasiddha rAnI thI jo ki kAntikI adhiSThAtrI devI thI aura saundaryarUpI sAgarakI mAno velA hI thI / / 26 / / jisa prakAra bijalI meghako, nUtana maJjarI Amake vRkSa ko, puSpoMkI sampatti caitra mAsako, cA~danI candramAko aura nirmala prabhA sUryako vibhUSita karatI hai usI prakAra vaha dIrghalocanA rAjA satyandharako suzobhita karatI thI // 27 // rAnI vijayAke caraNayugala, kaNTha aura mukha kramase kamala, zaGkha aura candramAkI samAnatA dhAraNa karate the / kAnti, hastayugala aura netra kramase lakSmI, vidhi aura kamalase bhI adhika ullAsatAko dhAraNa karate the| coTI mandagati aura stana kramase uttama sarpa, hAthI aura nikaTavartI parvatako samAnatA dhAraNa karate the| isa prakAra kahanA par3atA hai ki usa sulocanAke zarIrakI sundaratA zabdoMse bahuta dUra thI arthAt zabdoMke dvArA usakI zArIrika sundaratAkA varNana nahIM ho sakatA thA / / 28 / / yadyapi kAmadeva zarIrahIna hai tathApi use jAgRta karaneke lie sajIvana auSadhiyoMke samAna vahuta-sI striyA~ usake antaHpugmeM thIM to bhI eka vijayA hI rAjAke lie prANoMke samAna priya thI // 26 // zRMgArarUpI sAgarakI taraGgAvalIke samAna usa devIko sukhase ramaNa karAtA huA rAjA satyandhara sadA Anandake sAgara meM nimagna rahatA thA aura indrakI padavIko tRNake samAna tuccha samajhatA thA // 30 // yadyapi rAjA satyandhara samasta rAjAoMke ziromaNi the, vidvAnoMkI sabhAke agragaNya the, rAjanItijJoMke svAmI the, bhale-bure tattvakI vAstavikatAke jAnanevAloMmeM sarvazreSTha the aura samasta yogya AcaraNoMke udAharaNa the tathApi kisI eka samaya kAmase paratantrita citta honeke kAraNa ve kRtya aura akRtyakA viveka kho baiThe / phalasvarUpa karmarUpI sArathise prerita hokara hI mAno unhoMne sajjanarUpI vanako jalAneke lie aGgArake samAna kASThAGgArake lie apanI pRthivI denI caahii| tadanantara jinheM isa bAtakA patA calA jo mAno zarIradhArI rAjakIya tantra aura mantra hI the, prajAke bhAgyake paryAya the, kulakI pratiSThAke prakAra the, kSamA aura anurAgake paryAya the, aura zAstrarUpI samudrake pAradarzI the aise mukhya mantrI loga paraspara meM svayaM salAhakara tathA rAjAke sammukha Akara ucita nivedana karane lge| he deva ! Apa prasiddha nItirUpI samudrako bar3hAneke lie candramAke samAna haiM ataH Apake samakSa hama logoMkA kucha bhI nivedana karanA ThIka usI taraha saMgata nahIM hai jisa taraha ki saMsAraprasiddha sugandhitako dhAraNa karanevAlI kastUrIkA mAlatIke phUlase sugandhita karanA saMgata nahIM hai / / 3 / / tathApi apanI jihvAkI khAja dUra karaneke lie hama logoMne eka vijJapti-prArthanAkI racanA kI hai so vaha vijJapti, isa samaya sunaneke lie ApakI pratIkSA kara rahI hai // 32 // he deva ! jisa prakAra nandanavanameM suzobhita honevAlI haricandanakI latA dUsare vanameM le jAneke yogya nahIM hai, AmravanameM lagI huI mAlatIkI latA jisa prakAra thUvarake vanameM le jAneke yogya nahIM hai, kamalavanameM rahanevAlI lakSmI jisa prakAra Akake vanameM le jAneke yogya nahIM hai,
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 jIvandhara caspUkAvya kamaloMse jharate hue makarandase pramudita bhramaroMkI paGkti jisa prakAra gokhurUke vanameM le jAne yogya nahIM hai aura sajjanoMke samUhake dvArA sIkhI huI vidyA jisa prakAra mithyA dRSTi logoMke pAsa le jAneke yogya nahIM hai usI prakAra ApakI bhujArUpI argalAse lAlita pRthivIrUpI strI anya bhujAoMpara AropaNa karaneke yogya nahIM hai / yaha rAjadharma Apako avazya hI yAda rakhanA cAhie ki rAjAoMko apane hRdayakA bhI sarvathA vizvAsa nahIM karanA cAhie phira dUsare logoMkI to vAta hI kyA hai ? hA~, itanA avazya karanA cAhie ki jisase saba loga rAjAko candramA aura aura sUryake samAna apanA tathA vizvAsa karane yogya samajhate rheN| he rAjan ! yaha bAta nItizAstrameM prasiddha hai ki dharma aura artha ye donoM hI puruSArtha kAma puruSArthake mUla haiM / jaba mUla ho naSTa ho jAvegA tava kAmakI kathA kahA~ rahegI ? mayUrake naSTa ho jAnepara bhI kyA kekA vANI rahatI hai ? he jan ! urvazI nAmaka apsarAmeM anurAga karanese brahmA kSaNabharameM patita ho gaye the, pArvatIke snehase mahAdevane apanA AdhA zarIra strIrUpa kara liyA thA, striyoMmeM capala citta honese viSNu bhI nindAke sthAna bane aura buddhakI bhI yahI dazA rhii| he pRthivIpate ! Apa yaha saba acchI taraha jAnate haiM // 34 // isa prakAra mantriyoMne nItise bharI vANI kahI parantu jisa prakAra sachidra ghaTameM dUdha nahIM Thahara sakatA hai usI prakAra vaha rAjAke kAmase jarjerita cittameM Thahara nahIM sakI / / 35 // tadanantara kAmadevake vANoMkA nizAnA honese jisakI cetanA mohase AkrAnta ho cukI thI aise rAjA satyandharane jisakA durAcAra samasta dizAoM meM prasiddha thA aise kASThAGgArako bulAkara tathA ekAnta sthAnameM le jAkara isa prakAra kahA cU~ki hama nirantara kAma-sAmrAjyakA pAlana kara rahe haiM isalie Apa sAvadhAna hokara isa rAjyakA pAlana kIjiye // 36 / / isa prakAra rAjAke vacana sunakara kASTAGgArane santoSake sAtha uttara diyA ki he rAjan ! jisa prakAra gajarAjake dvArA uThAyA huA bahuta bhArI bhAra baila nahIM uThA sakatA hai usI prakAra Apake dvArA uThAyA huA bhAra dhAraNa karaneke lie maiM samartha nahIM hU~ // 37 // jisa prakAra gadhA ghor3AkI zobhA nahIM dhAraNa kara sakatA, murgA garur3akI cAla nahIM cala sakatA aura cir3avA kalahaMsake mArga para nahIM cala sakatA usI prakAra maiM bhI Apake mArga para nahIM cala sakatA // 38 // jisakA citta kautukase bhara rahA hai aise kASTAGgArako pUrvokta prakAra se vinaya sahita bolatA dekhakara rAjAne roka diyA ki aba Apako isa viSayameM eka zabda bhI nahIM bolanA cAhiye / tadanantara 'maiM dhanya hU~' isa prakAra kahakara apanA Adeza zirapara dhAraNa karanevAle kASThAGgArako rAjAne rAjyakA bhAra dhAraNa karanemeM niyukta kiyA aura pratidina bar3hatI huI rAga rUpI latAke lie jisakA hRdaya AlavAlake samAna jAna par3atA thA aise paJcendriyoMke viSayamukhase parAGmukha rahane vAle rAjA satyandharane kucha dina bitaaye| athAnantara kisI samaya jaba rAtri samApta honeko AI taba candramA pazcima dizAkI ora Dhala gyaa| vaha candramA aisA jAna par3atA thA mAno pazcima dizA rUpI strIkI kAjalase suzobhita cA~dIkI DibiyA hI ho, athavA sUrya kahIM dekha na le isa bhayake kAraNa zIghratAse bhAgatI huI rAtri rUpI puMzcalI strIkA girA huA mAno karNAbharaNa hI ho| athavA AkAza rUpI hAthIke gaNDasthalase nikale hue motiyoMke rakhanekA mAno pAtra hI ho| athavA pazcima samudrase jala bharaneke lie rAtri rUpI strIke dvArA apane hAthameM liyA huA mAno sphaTikakA ghar3A hI ho / athavA pazcima dizA sambandhI diggajake zuNDAdaNDase girA huA mAno kIcar3a sahita mRNAla hI ho / athavA kAmadevake vANoMko tIkSNa karane vAlA mAno zANakA pASAga hI ho / athavA pazcima dizA rUpI stroMkI mAno phUloMse banI huI geMda hI ho, athavA astAcala rUpI hAthIke
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama lambha 3 gaNDasthala para rakkhA huA mAno kAmadevakA vajramaya kheTa ho / vaha candramA pazcimakI aura Dhalakara astAcalakI zikharapara ArUr3ha ho gayA thA isalie aisA jAna par3atA thA mAno vIrajinendrakI krodhAgnise jisakA zarIra jala gayA hai aise kAmadevako kalaGkake bahAne apanI goda meM rakhakara use jIvita karaneke icchAse saMjIvana auSadha hI khoja rahA ho aura AkAza rUpI vanameM khojane ke bAda aba usI uddezyase astAcalakI zikhara para Ar3a huA ho / usasamaya tArAgaNa bhI virala virala raha gaye aura saMdhyAke kAraNa lAlimAko prApta hue andhakAra rUpI kuGkumake dravase cihnita AkAzarUpI palaMgapara rAtri tathA candramA rUpI nAyaka-nAyikAke ratisaMmardake kAraNa bikhare phUloM ke samUhake samAna mlAnatAko prApta ho gaye the / rAtrike samaya camakane vAlI auSadhiyA~ apane tejase rahita ho gaI thI so aisI jAna par3atI thIM mAno apane pati candramAko zrIhIna dekhakara hI unhoMne apanA teja chor3a diyA ho / candramA lakSmIse rahita ho gayA thA jisase aisA jAna par3atA thA mAno isa kumudoM ke bandhune - himAyatIne hamArI vasati svarUpa kamaloMke samUhako vidhvasta kiyA hai - jati pahu~cAI hai isa krodha se hI mAno lakSmI candramAse nikalakara anyatra calI gaI thI / kumudviniyoM meM se kAle-kAle bhramaroMke samUha nikala rahe the jisase aisA jAna par3atA thA mAno kumudinI rUpI striyA~ una nikalate hue bhramarI ke vahAne apane patikI virahAnala sambandhI dhUmakI rekhAko hI prakaTa kara rahI ho| isake sivAya usa samaya prAtaHkAlakI ThaNDI ThaNDI havA cala rahI thI jisase aisA jAna par3atA thA mAno strI puruSoM ke saMbhogake samaya jo pasInA A rahA thA usase unakI kAmAgni vujhanevAlI thI so vaha prAtaH kAlakI havA khile hue kamaloMkI parAgake kaNoMke dvArA ukta kAmAgniko mAno punaH prajvalita hI kara rahI ho / aise samaya meM sotI huI vijayA rAnIne apane zubha aura azubhako sUcita karanevAlA svapna dekhA so ThIka hI hai kyoMki use jisa bhavitavyakI svapna meM bhI khavara nahIM thI vaha svapna ke dvArA sUcita ho gayA || 36 || kucha hI samaya bAda bandhUkake phUlake samAna kAnti vAlI sandhyA--prAtaHkAlakI lAlI suzobhita hone lagI aura vaha aisI jAna par3ane lagI mAno AkAza rUpI samudrameM prakaTa hue mU~gAoMke banakI paMkti hI ho // 40 // tadanantara sUryakA udaya huA / vaha sUrya aisA jAna par3atA thA mAno pUrva dizA rUpI taruNI ke gharakA ratnamaya dIpaka hI ho, athavA AkAza rUpI lakSmIkA uttama maNimaya geMDa hI ho, athavA sandhyA rUpI strIke mukhapara lagA huA kezarakA TIkA hI ho // 41 // usa samaya vaha sUrya kisI aise bar3e dIpakake samAna jAna par3atA thA. jo ki pUrva samudra rUpI telake samIpa virAjamAna thA aura paMkhiyoM ke giraneke bhaya se jisake Upara AkAza rUpI marakatamaNikA pAtra Dha~ka diyA gayA thA / usa samaya sUryakA maNDala apane cAro ora phailanevAlI jina lAla-lAla prabhAoMkI paMktise anuraJjita ho rahA thA ve aisI jAna par3atI thIM mAno pUrva samudrameM jo mU~gAoMke samUha haiM unhIMko kAnti bAhara phaila rahI thI. athavA AkAza rUpI samudrako sukhAne ke lie pUrva samudra se nikAlakara UparakI ora gaI huI mAno baDavAnalakI jvAlAe~ hI thiiN| isa prakAra anurakta maNDalako dhAraNa karanevAlA sUrya udayAcalakI zikharapara AkhaDa huA hI thA ki itanemeM rAjabhavana ke bhItara koyalake sAtha spardhA karanevAle manohara kaNThoMke dhAraka bandIjana Akara vijayArAnIko jagAneke lie gambhIra dhvanise nimna prakAra maGgala pATha par3hane lage || 42 // he devi ! he rAjAke mana rUpI mAnasarovara kI haMsI ! yahA~ yaha prAtaH kAla kucha kucha khile hue kamala rUpI hAthoMke dvArA tumheM hAtha jor3a rahA hai aura bhRGgAvalIke madhura zabdoMke dvArA pravodha gIta gA rahA hai // 43 // he devi ! tumhAre mukha kamalake dvArA jisakI zrI jIta lI gaI hai aisA yaha
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvya candramA, tumhAre netroMse parAjita hariNako apanI godameM rakhe hue astAcala rUpI durgakI zaraNameM gayA thA parantu vahA~ yaha abhAgA vAruNI-pazcima dizA ( pakSameM madirA) kA sevana kara baiThA isalie aba manda teja hokara zIghra hI nIce gira jAyagA aisA jAna par3atA hai / / 44 / / he devi ! idhara yaha pUrva dizA rUpI strI saMndhyA rUpI lAla sAr3I pahinakara nakSatra rUpI akSatoMse sahita AkAza rUpI uttama pAtrameM sUrya rUpI maNimaya dIpaka aura sUryake ghor3e rUpa harI harI dubAko sa~jokara terA bahuta bhArI maGgalAcAra kara rahI hai--terI AratI utAra rahI hai // 45 // he devi ! yaha bhramaroMkI paMkti tumhAre kezapAzakA saundarya curAne meM bahuta catura thii| isalie rAtrike samaya rAjAne (pakSameM candramAne) ise zIghra hI kamaloMke bandhanameM kaida kara diyA thaa| aba prAtaHkAla honepara ise chor3A hai isalie harSita hokara manohara zabdoMke dvArA tumhArI stuti kara rahI hai so svIkRti karo // 46 // idhara kamalakI parAgase jisakA samasta zarIra dhUsarita ho rahA hai aisA viyogake dvArA khinna huA yaha cakavA isa samaya apane paMkha phailAkara apanI strIkA AliMgana kara rahA hai aura usake mu~hameM apanI coMca detA huA bar3A acchA mAlUma hotA hai // 47 // he devi ! jisa prakAra haMsI bAlUke puJjako chor3atI hai aura candramAkI kalA sapheda meghakI paMktiko chor3a detI hai usI prakAra tU bhI haMsatUlase banI zayyA ko chor3a // 48 // yadyapi vaha rAnI svapna dekhate hI jAga uThI thI para zayyAse nahIM uThI thii| usa samaya vaha bandI janoMke pUrvokta padyAlApoMse tathA mAGgalika vAjoMke zabdoMse usa prakAra jAga uThI jisa prakAra ki meghamAlAko garjanAse mayUrI jAga uThatI hai| usane uThakara prAtaHkAla sambandhI kArya kiye aura tadanantara prAtaHkAlika kriyAoMse nivRtta hokara baiThe hue mahAbuddhimAna guNavanta apane pati satyandhara mahArAjake pAsa jAkara svapna sambandhI samAcAra sunaayaa| he zatruoMko jItanevAle Aryaputra ! jisa prakAra AmoMke maura koyalako bolane ke lie prerita karate haiM usI prakAra Aja mere dvArA dekhe gaye tIna svapna mujhe bolaneke lie atyanta prerita kara rahe haiM / / 46 // he indrake vaibhavako jItane vAle Aryaputra ! Aja maiMne rAtrike pichale paharameM dekhA hai ki azokakA eka vRkSa khar3A hai use kulhAr3I hAthameM liye hue eka puruSa kATakara girA detA hai| usI samaya usameMsa mukuTase suzobhita azokakA eka choTA paudhA nikalatA hai aura usake pAsa ATha mAlAe~ laTaka rahI haiN| yaha svapnakA samAcAra sunakara tathA usake zubha aura azubha phalakA vicAra kara rAjAke hRdayameM apane naSTa honekI zaGkA rUpI kIla paDa gii| vaha kabhI harSa meM nimagna hotA thA to kabhI zoka rasameM DUvatA thA / usakI dazA aisI ho rahI thI mAno vaha manameM candana aura viSa donoMke rasoMse lipta ho rahA ho / athavA usa haMsake samAna usakI dazA thI jisake paMkhameM eka ora to kamalinIkA kaMTaka laga rahA thA aura dUsarI ora kamala-dalakA sukhada sparza use prApta ho rahA thaa| vaha rAjA bahuta hI dhairyavAn thA / tathA usakI buddhi caturAIse bharapUra thii| jisa prakAra koI hAthI apane choTe dA~ta bhItara chipA letA hai aura do bar3e dA~ta bAhara nikAla detA hai usI prakAra samudrake samAna gambhIra rAjAne azubha phalavAle svapnako apane hRdayake mItara chipA liyA aura zubhaphala vAle do svapnoMkA phala nimna prakAra kaha diyA / usane kahA ki he devi ! tumane jo mukuTa mahita azoka vRkSa dekhA usakA phala yaha hai ki jisa prakAra pUrva dizA sUryako prApta karatI hai usI prakAra tuma kulako prakAzita karaneke lie ratnadIpake samAna aise putrako prApta karogI jo ki rAjAoMkA ziromaNi hogaa| isake sivAya usa azokake pAsa jo ATha mAlAe~ dekhI haiM ve yaha batalA rahI haiM ki usake ATha striyA~ hogIM // 50 // kAnoM taka lambe netra dhAraNa karane vAlI rAnIne patike vacana sunakara kahA ki he prANavallabha ! merA hRdaya prathama svapnakA phala jAnanA cAhatA hai isa samaya vahI kahiye // 51 //
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama lambha 247 rAnIke isa praznakA uttara udAsIna bhAvase dekara jaba rAjAne TAlamaTUla ko to vaha mRganayanI unako ceSTAse unakA bhAva samajha gaI / unake hRdayameM duHkhakA pUra hiloreM lene lagA aura jisa prakAra pahAr3ake madhyabhAgase hastinI nIce gira jAtI hai usI prakAra vaha apane Asanase nIce gira kara jamIna para leTane lagI / usakI A~khoMse A~sU bahane lage the jisase aisA jAna par3atA thA mAno duHkhakA pravAha hRdayake bhItara samA nahIM sakA thA isalie A~suoMke bahAne bAhara nikalakara vahane lagA thaa| vaha cetanArahita ho gaI thii| jisase aisA jAna par3atA thA ki A~suoMke bahAne vAhara nikalane vAle duHkhake pravAhane usakI cetanAko nikAla kara bAhara khader3a diyA thA / rAnIkI yaha dazA dekha rAjA bhI saMjJAhIna ho gayA thA jisase aisA jAna par3atA thA mAno rAjAko cetanA apanI rAnIko cetanAko khojaneke lie hI kahIM calI gaI ho| tadanantara buddhimAnoMmeM zreSTha rAjA satyandharako jaba kisI taraha cetanA AI to usane rAnIko uThAyA aura zokarUyo apAra sAgarake bIca meM DUbatI tathA utarAtI huI rAnI ko jahAjake samAna Avalambana denevAle nimna prakAra vacana kahanA zurU kiyA vaha kahane lagA ki he kamalalocane ! tU isa svapnake dikhane mAtrase mujhe marA huA kyoM samajhane lagI hai ? jo manuSya kisI bhale vRkSakI rakSA karanA cAhate haiM ve use kabhI jalAte nahIM haiM // 52 // he mRganetri, jisa prakAra agnimeM praveza karanese ghAmakA duHkha naSTa nahIM hotA usI prakAra zoka karanese duHkha zAnta nahIM hotA / / 53 / / isalie he vizAlalocane ! he candramukhi ! isa vAtakA nizcaya rakkho ki jisa prakAra sUrya phaile hue tupArako naSTa kara detA hai aura candramA ghora andhakArako chinna-bhinna kara detA hai| usI prakAra dharma hI vipattiyoMko naSTa karatA hai // 54|| ityAdi zAnti pUrNa vacanoMse usane vijayA rAnIko sAntvanA dii| tadanantara pratibodhita rAnake sAtha pahaleke samAna viSayasukhakA upabhoga karate hue rAjA satyandharane kitane hI dina vyatIta kiye ! tatpazcAt viSayasukhake parAdhIna rahanevAle rAjAke lie svapnoMkA vRttAnta batalAneke lie hI mAno rAnIne garbha dhAraNa kiyaa| jisa prakAra kisI mahAkavikI bhAratI gambhIra arthako dhAraNa karatI hai, zaratRtuke kamaloMse suzobhita sarasI jisa prakAra rAjahaMsako dhAraNa karatI hai, samudrakI velA jisa prakAra maNiko dhAraNa karatI hai, pUrvadizA jisa prakAra candramaNDalako dhAraNa karatI hai, parvatakI guphA jisa prakAra siMhake bacceko dhAraNa karatI hai, suvarNakI piTArI jisa prakAra ratnako dhAraNa karatI hai aura samudrakI zIpa jisa prakAra motIko dhAraNa karatI hai usI prakAra rAnIne garbhako dhAraNa kiyA thaa| usa samaya vijayA rAnIkA mukha-kamala kucha hI dinoMmeM zuklatAko prApta ho gayA thA aura usase aisA jAna par3atA thA mAno garbha meM sthita bAlakake yazase hI zuklatAko prApta ho gayA thaa| usakA zukla mukha ThIka candramAke samAna jAna par3atA thA // 55 // rAnIkA udara jaisA-jaisA bar3hatA jAtA thA vaisA-vaisA hI usake donoM stanoMkA mukha kAlA par3atA jAtA thaa| sAtha hI svapnake phalakA vicArakara pazcAttApa karanevAle rAjA satyandharakA mukha bhI kAlA par3atA jAtA thA / / 5 / / rAnIke bar3he hue udarako dekhakara usake stana kRSNamukha ho gaye the so ThIka hI hai kyoMki jo kaThora prakRtike hote haiM ve madhyastha vyaktike bhI amyudayako nahIM saha sakate haiM // 57 // zyAmamukha stanayugalako dhAraNa karanevAlI vijayA rAnI aisI suzobhita ho rahI thI mAno bhramaroMse suzobhita do kuDmaloMko dhAraNa karanevAlI kamalinI hI ho athavA jinake mukhameM kIcar3a laga rahI hai aise do haMsoMko dhAraNa karanevAlI sarasI hI ho athavA bhramaroMse cumbita do gucchoMko dhAraNa karanevAlI latA hI ho // 58 / / rAnIke nAbhimaNDalane, bhItara sthita baccekI gambhIratA dekhakara hI mAno rAjAke sAtha sAtha lajjAvaza apanI gambhIratA (gaharAI ) chor3a dI thii|| 56 / / rAnIkA madhya
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 jIvandharacampUkAvya deza, balavAna bAlakake dvArA balitraya tIna rekhAoM (pakSameM tIna balavAnoM) ko naSTakara rAjAke santAsake sAtha hI sAtha bhArI ho gayA thaa| 60 / / hamane nIla kamaloMko to pahale hI jIta liyA thA ava sapheda kasaloMkI jItanA hai yaha socakara hI mAno rAnIke donoM netra sapheda ho gaye the // 61 // jaba rAjAne rAnIko garbhavatI dekhA aura khoTe svapnakA phala smaraNa kiyA to usakA citta pazcAttApase bhara gyaa| vaha apanI rakSAmeM tatpara hotA huA isa prakAra vicAra karane lgaa| duSkarma ke udayase parAbhUta honeke kAraNa maiMne vipayAnurAgarUpI apathyakA sevana kiyA aura mantriyoMke vacana rUpI saJjIvana aupadhikA ullaMghana kiyaa| athavA merI yaha icchA, pAnI baha kara nikala jAne ke bAda pula bA~dhanekI icchAke samAna anavasarameM utpanna ho rahI hai| isase aba kyA kAma honevAlA hai ? merI yaha icchA phaloMkA samaya Ane para phUloMke saMcayakI icchAke samAna ha~sIkA hI kAraNa hai| aisA vicArakara rAjAne usa samaya apane vaMzakI rakSA karanemeM citta lagAyA, yazameM Adara sthApita kiyA aura zarIrase sneha ghaTAyA / isa sabakI pUrtike lie usane eka mayUrayantra banavAyA / / / 62 / / yadyapi meghAvalI, zikhI arthAt agnike nAzakA kAraNa hai tathApi varSA Rtuke samaya vaha hamAre hI samAna nAmavAle mattazikhI arthAt mattamayUroko sukha pahu~cAtI hai aisA vicAra kara vaha kalpita mayUrayantra rAjAke dvArA prerita hokara meghoMke samIpa AkAzameM khUba ghUmA thaa| // 64 // dhIra vIra rAjA satyandhara, candramukhI rAnI vijayAko mayUrayantrameM baiThAkara usake saghana kezoMse parAjita medhako dekhaneke lie hI mAno garbhakAlika krIr3AkA anubhava karaneke artha AkAza meM ghUmA thA / / 64 // idhara yaha saba ho rahA thA udhara durAcArI kASThAGgAra yaha rAjAkA hatyArA hai, 'bar3A kRtannI hai' ityAdi prakArake kAle apayazako dizAoMke madhyameM phailAtA, samasta hitakArI pravRttiyoMko dUra karatA aura rAja-drohameM apanA citta lagAtA huA manameM aisA vicAra karane lagA ki jisa prakAra sarasa kelA aura anyanta madhura dUdha Adike upacArase paripAlita kintu piMjare meM banda toteke vaccekA jIvana bhale hI utkRSTa padavIko kyoM na prApta ho nindanIya hI hai / apane parAkramake aizvaryase jise mRgarAja pada prApta huA hai aura gajarAjake gaNDasthalake bhedana karane meM jisake tIkSNa nakha bahuta hI nipuNa haiM aise mRgendrake jIvanake samAna svatantra jIvana hI anindita hai, prazaMsanIya hai, nirdopa hai aura atizaya manohara hai| ___ isa prakAra kiye hue upakArako nahIM mAnanevAle kASThAGgArane pahale apane manameM vicAra kiyA aura phira rAjadrohameM tatpara hokara mantriyoMke sAtha nimna prakAra mantraNA zurU kI // 65 / / usane kahA ki he mantriyo ! jisa prakAra nATakIya kathAvastuoMko avasara deneke lie naTI sabase pahale raMgabhUmimeM AtI hai usI prakAra ApalogoMkI vANIko avasara deneke lie maiM apanI vANIko sabase pahale upasthita karatA hU~ // 66 / / aura vaha yaha hai ki rAjAke sAtha droha karanemeM tatpara deva mujhe yaha kahakara pratidina bAdhA pahu~cAtA rahatA hai ki tuma rAjAka sAtha droha karo / devakI isa preraNAkA phala acchA hogA yA burA isI bAtake vicArameM merA hRdaya nirantara jhUlatA rahatA hai| he mantriyo ! tarka-vitarka athavA anya niyamita sAdhanoMke dvArA Apa loga isa bAtakA nizcaya kIjiye // 67 // merI jihvA isa nindanIya bAtako kahaneke lie bhI lajjAse pIche haTatI hai| usane jo yaha bAta kahI hai so daivake bhayase hI kahI hai // 6 // __ isa prakAra kapaTa vaza jisameM antaraMgakA bhAva chipAyA gayA hai aise kASThAMgArake vacanase samasta sabhAke loga usa taraha bhayabhIta ho gaye jisa prakAra ki uttamakulameM utpanna hue manuSya nindAse, sAdhujana prANiyoMkI hiMsAse; hiraNoMke bacce dAvAnalakI jvAlAAMse, rAjahaMsa meghoMkI ghanaghora garjanAse aura daridra loga durbhikSase bhayabhIta ho jAte haiN|
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama lambha una mantriyoMmeM eka dharmadatta nAmakA aisA mantrI thA jisakA cina rAjanItise sadA suzobhita rahatA thA / usane svAmi-bhakti se prerita hokara apane jIvanako naSTa karaneke lie churIke samAna nimnAMkita vacana kASThAMgArase kahe // 66 // cUMki rAjAoMke rahate hI jIvana surakSita rahatA hai ataH rAjA hI samasta prajAoMke prANa haiM / aura isIlie rAjAoMke sAtha droha karanekA vicAra mAno samasta prajAke sAtha droha karanA hai / / 7 / / cUMki rAjadrohI sabake sAtha droha karanevAlA hai ataH vaha samasta pApoMkA ThikAnA hai / / 7 / / rAjAke sAtha virodha karanA samasta vaMzaka vinAza kA kAraNa hai / dekho, rAjA ( pakSameM candramA ) ke sAtha virodha karaneke kAraNa hI andhakAra saba jagahase haTAyA jAtA hai |nA jisa prakAra vRkSa, chAyAmeM Aye hue manuSyoMkI rakSA karaneke lie svayaM sUryake saMtApako sahatA hai usI prakAra rAjA nirantara janatAke Anandake lie svayaM rakSAjanyaklezako sahatA hai / / 73 // isa taraha rAjadroha, gurudroha AdimeM jisakA citta laga rahA hai aise kASTAMgArane nItijJoma zreSTha sacivottamake vacana ThIka usa taraha pasanda nahIM kiye jisa taraha ki pittajvarase pIr3ita manuSya atyanta madhura dUdhako pasanda nahIM karatA hai / pasanda karanA to dUra rahA ulTA vikArajanita ropa utpanna kiyaa| kASThAMgArakA eka mathana nAmakA sAlA thA, usane usa kRtaghnake vacanoMko bahuta hI hitakArI mAnA thA so ThIka hI hai kyoMki kauvA nImake phalako hI cakhane yogya mAnatA hai // 4 // tadanantara rAjAkI hatyA karanekA icchuka kRtaghna kASThAMgArane rAjabhavanapara gherA DAlaneke lie eka bar3I senAko Adeza diyA / vaha senA aise hAthiyoMse sahita thI jo gaNDasthalase bharatI huI madadhArAoMke bahAne bar3I-bar3I nadiyoMko ugalane vAle parvatoMke samAna jAna par3ate the| sAtha hI vaha senA, senArUpI sAgarakI taraGgoMke samAna uchalane vAle ghor3oM, vegase sUryake ratha ko jItanevAle rathoM aura bhujArUpI candana-vRkSake koTaroMse nikalanevAlI sarpiNiyoMke samAna talavAroMko dhAraNa karanevAle paidala sainikoMse suzobhita thii| ___usa samaya pRthivIko kapAtA, parvatoMko calAtA aura AkAzako khaNDita karatA huA dundubhikA zabda vRddhiMgata ho rahA thA // 75 / / tadanantara jo kUdate-phA~date hue yoddhAoMkI bhujAoMke tAinase samutpanna caJcala zabdoMse atyanta kaThora thA, madonmatta hAthiyoMke kaNThomeM bajanevAle ghaNTAoMke zabdase bhayaMkara thA, siMha kI garjanAko tiraskRta karanemeM nipuNa ghor3oMkI bhArI hinahinAhaTa tathA pakkI jamInapara par3ane vAlI atyanta tIkSNa TApoMkI kaThora dhvanise bharA huA thA, paidala sainikoMke pairoMke AghAtase samutpanna pRthivIke bhAro zabdoMse bhayaMkara thA, nirantara bahate hue madake kAraNa manda vega vAle rathoMke pahiyoMkI cItkArameM milA huA thA, dhanurdhAriyoMke hAthoMse kI jAnevAlI dhanuSakI TaMkArase karkaza thA, aura jisane kulAcaloMkI kandarAoMko pratidhvanise guMjA diyA thA aise kolAhalase bharI huI kASThAMgArakI senAne rAjamahalako cAroM orase ghera liyaa| ___ ghora vIra rAjA satyandharane jaba dvArapAlake mukhase apane bhavanapara gherA DAlanekA karNakaThora samAcAra sunA to vaha krodhameM unmatta ho uThA, saba zoka bhala gayA aura siMhAsanase usI kSaNa uThakara khar3A ho gayA // 7 // usI samaya rAnI mUcchita hokara pRthivIpara gira par3I mAnoM yuddhake lie prasthAna karane vAle rAjAke pIche pIche jAte hue prANoMko khojaneke liye hI pRthivIpara jA par3I thI / isa taraha garbhake bhArI bhArase pIr3ita rAnIko pRthivIpara par3I dekha rAjA satyandhara lauTa aayaa| 32
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvya jaba kisI taraha rAnIko cetanA prApta huI taba rAjA usako nimna prakAra samajhAne lage so ThIka hI hai kyoMki duHkharUpI samudrase pAra hone ke lie jJAna hI jahAjake samAna hotA hai // 77 // usane kahA ki yaha sampatti bijalI ke samAna hai, zarIra caJcala hai, aizvarya jalake babUle ke samAna hai| aura javAnI pahAr3I nadI ke samAna hai / isa taraha jo padArtha nazvara hai hI usake prati zoka karanA ucita nahIM hai // 78 // 250 jisa prakAra saMyogako prApta hue saMdhyA aura candramAkA viyoga avazya hotA hai usI prakAra paraspara anurAgase bhare dampatiyoMkA bhI bhAgyake vaza viyoga avazya hotA hai // 76 // 'yaha merA bhAI hai aura yaha zatru hai' aisA vyavahAra to mAtra kalpanArUpI kArIgara ke dvArA racA huA hai / vAstavika bAta yaha hai ki isa anAdi saMsAra meM kisakI kisake sAtha bandhutA nahIM hai ? aura kisakI kisake sAtha zatrutA nahIM hai ? // 80 // isa prakAra rAjAne aneka vacana kahe avazya, parantu jisa prakAra atyanta tape hue lohe ke Upara par3I jalakI dhArA use gIlA nahIM kara pAtI hai usI prakAra rAjAke vacana bhI zokAgnikI jvAlAoMse AlIDha rAnIke hRdaya meM kucha bhI ArdratA nahIM lA sake aura jalI huI bhUmimeM boye ye vIjake samAna niSphala ho gaye / nidAna, jaba rAjAko koI upAya na sUjhA to usane garbhavatI kamalanayanI rAnIko mayUra - yantrameM baiThAkara AkAzameM ghumA diyA so bar3e khedakI bAta hai ki duSTa karmoMkA vipAka aisA duHkhakArI hotA hai // 81 // athAnantara jaba mayUra-yantra AkAzameM car3ha gayA taba jisa prakAra siMha parvatakI guphAse bAhara nikalatA hai usI prakAra apane parivAra se rahita rAjA satyandhara akelA hI mahalase nikalakara yuddha ke maidAna meM utarA / usa samaya usakA hRdaya dhairyase bharA huA thA / vahA~ jaba usane dekhA ki kASTAGgAra mantrI, zatru banakara yuddhake lie taiyAra khar3A hai taba usakA citta krodhase bhar3aka uThA phalataH vaha bhI yuddhake lie taiyAra ho gayA / jisa prakAra tIkSNa A~dhI meghoMko titara-bitara kara detI hai usI prakAra siMhake samAna parAkramI rAjA satyandharane kASThAGgArake yoddhAoMko titara-bitara kara diyA // 82 // tadanantara yuddhake maidAna rUpI AkAzameM sUrya ke samAna camakanevAle evaM vijayalakSmI ke prANapati dhIravIra rAjAne kASTAGgArake salAhagIra mantrIko jIta liyA // 83 // tatpazcAt jaba kASThAGgArane yuddha meM apane mantrIke parAjayakI bAta sunI taba vaha bhI bar3hate hue krodha se bhauhoMko Ter3hI karatA huA hAthiyoM, ghor3oM aura paidala sipAhiyoMse citra-vicitra senA sAtha lekara rAjAke sAmane Akara aneka prakArase yuddha karane lagA / isI bIca rAjA satyandharake hRdayameM vairAgya utpanna ho gayA jisase usane prANiyoMkI hiMsAse virata hokara saMnyAsa le liyA / tadanantara jisa prakAra koI mitra apane sambandhIko svasthatA arthAt nIrogatA prApta karA detA hai usI prakAra kASTAGgArane bhI rAjA satyandharako svaHsthatA arthAt devaparyAya prApta karA dI - mAra DAlA / usI kSaNa rAjA satyandhara svargako prApta huA, rAjAkA hatyArA kASThAGgAra rAjyalakSmIko prApta huA, bherIkA zabda rAnIke kAnoMko prApta huA, nagaravAsI zokako prApta hue, paNDitajana striyoMse virakta-bhAvako prApta hue aura yuddha zAntiko prApta huA / kavi kahate haiM ki usa samaya ye saba kArya eka sAtha hue the // 84 // tadanantara bhramaNa se rahita usa mayUra yantrane dhIre-dhIre AkAzase utarakara patike zokarUpI agnise jalatI huI rAnIko zmazAna bhUmimeM jA girAyA // 85 // vaha zmazAna bar3A hI
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama lambha 251 bhayaMkara thA / kahIM to murdoMko khAneke lie niHzaGka hokara ikaTThe hue kaGka tathA kAka Adi pakSiyoMse vyApta thA / kahIM gar3I huI zUliyoMpara cora Adi aparAdhI jIva car3hAye gaye the unhIM zUliyoM ke pAsa citAe~ jala rahI thiiN| unakI jvAlAoM se saMtapta honeke kAraNa una cora Adi aparAdhiyoMke kaNThase khUnakI bar3I dhArA nirantara nikalakara una citAoM para par3a rahI thI jisase cUM cUM zabda hokara vahuta bhArI dhuAM uTha rahA thA / kahIM citAkI agnise adhajalese murdeko khIMcakara khaNDa-khaNDakara khAnevAlI DAkiniyA~ kolAhala kara rahI thIM aura kahIM tIkSNa agnise jalate hue nara-kapAloMke caTa caTa zabdase bhaya utpanna hotA thA / aise zmazAnako dekhate hI rAnI mUrcchita ho gaI / bhAgya kI bAta ki jisa prakAra AkAza sUryako utpanna karatA hai usI prakAra mUrcchAkI parAdhInatAse prasUtikI pIr3A ko nahIM jAnanevAlI rAnIne dazama mAsake usI dina putra utpanna kiyA // 85 // usI samaya putrako dekhaneke lie koI eka devI AI / vaha devI aisI jAna par3atI thI mAno pitAkI lakSmI hI rUpa dharakara AI ho athavA putrakI bhAgyasampadA hI zarIra dharakara A pahu~cI ho // 86 // pratyeka dizAmeM phailanevAle putra ke tejake prabhAvase vahA~kA saghana andhakAra eka kSaNa hI meM naSTa ho gayA thA isalie usa devIne jo maNimaya dIpaka jalAye the ve putrakI kAntise parAbhUta hokara sirpha maGgalArtha hI raha gaye the || 87 // putrakA mukhacandra dekhaneko rAnIkA zokarUpI sAgara vRddhiko prApta ho gayA so ThIka hI hai kyoMki bandhujanoMkI samIpatA sukha aura duHkhako bar3hAnevAlI hotI hai // // vijayA rAnI rAjA satyandharakA smaraNakara kara isa prakAra vilApa kara rahI thI - hA kAmake samAna rUpake dhAraka ! hA mahAguNa rUpI maNiyoMke ratnadvIpa ! hA mere manarUpI mAnasarovara ke rAjahaMsa ! hA kAmakrIr3AmeM catura ! hA mere prANasvarUpa ! tuma kahA~ jA rahe ho ! kahA~ jA rahe ho ! zokarUpI viSakI tIvratA se vaha bIca-bIca meM mUcchita ho jAtI thI / pAsameM baiThI devI bhI sarvazreSTha putrakI uttama mahimAkA varNana karane vAle vacanarUpI amRtako sIMca sIMcakara usakI mUrcchA dUra karatI thI aura suvarNake samAna dedIpyamAna putrake vibhinna aGgoM meM jo makarI Adike adbhuta cihna suzobhita the unheM dikhA dikhAkara vaha use putrakI mahimAkA vizvAsa karAtI thI / usa samaya rAnI ko sabase bar3I cintA thI ki putrakA pAlana-poSaNa kisa prakAra hogA ? yaha dekha vaha devI putrake pAlana-poSaNa sambandhI cintArUpI andhakArako dUra karane vAle vacana isa prakAra kahane lagI / usane kahA ki he devI! tuma putrake pAlana-poSaNakI cintAko chor3o | jisa prakAra candramA cakorako, AmrakA vRkSa koyalake bAlakako aura kamaliniyoMkA samUha haMsako bar3hAtA hai usI prakAra koI manuSya tumhAre isa putrako bar3hAvegA // 86 // usI samaya gandhotkaTa nAmakA vaizya apane mRta putrako usa zmazAna meM chor3a munirAjake vacanoM kA smaraNakara dUsare putrako khojatA huA dikhAI diyA // 60 // use dekhakara rAnIne devIke vacanoMko pramANa mAna liyA so ThIka hI hai kyoMki jo bAta jaisI kahI jAya usIke anusAra upalabdhi honese hI saba bAtoMkI prAmANikatA - sacAI jAnI jAtI hai // 61 // tadanantara, vijayA rAnI cAhatI thI ki hamAre hRdayarUpI sUryakAntamaNise jo pati ke viraha-janya zokAnalakI jvAlAeM uTha rahI haiM maiM unheM putrakA sundara mukharUpI candramA dekha-dekha kara zAnta karatI rahU~gI parantu paristhiti yaha A pahu~cI thI ki use apane putrase bhI jur3A honA par3a rahA thA ataH jisa prakAra tAlAcake jalase nikAlI machalI usake binA kSaNa bhara bhI nahIM ThaharatI usI prakAra vaha rAnI bhI putrake binA kSaNa bhara bhI Thaharaneke lie yadyapi asamartha thI to bhI
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 jIvandharacampUkAvya devIke vacanoM meM vizvAsa honese aura dUsarA kucha upAya na honese vaha gandhokaTa seThako apanA putra sauMpaneke lie jisa kisI taraha taiyAra ho gaI / yadyapi vaha putra svabhAvase hI vizAla tejakA samudra-sAgara thA to bhI rAnI vijayAne use pitAkI mudrAse samudra-mudrAsahita kara Age rakha diyA aura svayaM devI ke sAtha sahasA antarhita ho gii| zmazAnake vanake bIcameM bAlasUryake samAna prakAzamAna usa putrako apane vistRta donoM netroMse dekhatA huA vaizyapati gandhotkaTa ThIka usI taraha santuSTa nahIM ho rahA thA ki jisa taraha pyAsA manuSya sarovarake jalako aura cAtaka meghoMse jharate hue jalakaNAMko dekhakara santuSTa nahIM hotA hai / / 62 // jisa prakAra Indhana khojanevAle manuSyako kahIM mahAnidhi mila jAtI hai to use vaha lapakakara uThA letA hai isI prakAra gandhotkaTane rAjaputrako pA tatkAla hI uThA liyaa| Anandake kAraNa usake zarIrameM romAJca nikala Aye the jisase aisA jAna par3atA thA mAno hRdayarUpI kyArImeM utpanna huI manohara harSarUpI latAkI bor3iyoMko hI dhAraNa kara rahA ho| jyoMhI usane putrako uThAyA tyoMhI protikI parAkASThAko prApta ho gyaa| putrake zarIrake sparzajanya sukhakI paravazatAse vaha aisA ho rahA thA mAno AnandarUpI samudrameM nimagna hI ho gayA ho, athavA usake hRdayake bhItara candana rasakA lepa hI lagAyA gayA ho, athavA usakA zarIra himakaNoMkI vApikAmeM hI nimagna ho rahA ho athavA vaha mohase AkrAnta ho gayA ho, nidrita ho rahA ho, nazAmeM matta ho rahA ho, usakI indriyA~ mohake vazIbhUta ho rahI hoM, athavA usakI cetanA zaktinimIlita ho rahI ho / isa taraha vaha ananda kI paramakASTAko prApta ho rahA thaa| putrako uThAte samaya usane 'jIva'-jIvita raho-yaha AzIrvAdAtmaka zabda sune the isalie usane kAmadevake samAna sundara rUpako dhAraNa karane vAle usa bhAgyazAlI putrako 'jIva' isI nAmase alaMkRta kiyA thaa| tadanantara gandhotkaTane apane ghara jAkara kruddha hote hue kI taraha strIse kahA-arI pagalI ! tUne parIkSA kiye binA hI jIvita putrako marA huA kyoM kaha diyA ? // 63 / / athavA jinakA citta svabhAvase hI saMbhrAnta rahatA hai aisI striyAM yadi jIvita kumArako marA huA samajhane lage to isameM Azcarya hI kyA hai // 64 // ityAdi vacanarUpI bANoMke sAtha apane patike dvArA samarpita nayanAnandakArI putrako donoM hAtha bar3hAkara le liyA aura usake zarIrako sundaratAke dekhanese utpanna dRSTidoSakA bacAva karaneke lie hI mAno use atyanta caJcala kaTAkSarUpI nIla kamalAkI mAlAkI kAlI kAntise vyApta kara diyaa| ve donoM hI vaizyadampatI usa putrake rUpa aura saundaryakI lakSmIrUpI svabhAvamadhura amRtakI dhArAko netrarUpI kaToroMse pIkara tathA usake phUlake samAna komala zarIrakA sparzakara itara janadurlabha tRptiko prApta ho Azcarya-sAgarameM nimagna ho gaye the // 65 // devIne prathama to vijayA rAnIko usake bhAIke ghara bhejane kI salAha dI thI parantu duHkhake samaya usane vahA~ jAnA pasanda nahIM kiyaa| tadanantara usane AzramakI latAoMmeM devIke zarIrako sahazatA dekhaneke lie hI mAno use daNDaka banake tapovanameM bheja diyA // 66 // isake bAda abhilaSita kAryako siddhise santuSTa huI devI kisI kAryake bahAne antarhita ho gii| aura rAnI nirantara vikasita rahane vAle jinendradevake caraNa-kamaloMse suzobhita apane mana rUpI mAnasasarovarameM putrarUpI rAjahaMsako krIr3A karAne lgii|
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama lambha mAlatIke phUla ke samAna komala zarIralatAko dhAraNa karanevAlI jo ganI pahale nagarameM rUIke gaddoMpara par3e phUloMkI bor3iyoMkA kleza nahIM saha sakatI thI vahI ganI Aja vanake madhyane DAbhake vichauneko hI bahuta bar3A mAnatI thI / dekho, karmoMkI kaisI vicitratA hai / satiyoM meM ziromaNi vijayA rAnI cUMki nagarameM bhI mAninI vAratoSitA arthAt mAnavatI striyoMke samUhase saMtoSita rahatI thI isalie vanameM bhI usakA AhAra nIvAra hI rahA thA isameM Azcaye hI kyA thA ? / / 68 // idhara putrakI prAptise utpanna harSase bhare gandhokaTane bahuta bhArI utsava manAnA zurU kiyA so samasta samIcIna dharmakI paramakASThA rUpI kASThako jalAneke lie aMgArake samAna kASTAGgArane samajhA ki gandhotkaTa ye saba utsava mere rAjya milaneke upalakSyameM kara rahA hai isalie usane use rAjyakoSase bahuta dhana dilaayaa| gandhotkaTane kASThAGgArase mAMga kI ki Ajake dina isa nagarImeM jitane bAlaka utpanna hue haiM una sabakA pAlana mere hI ghara ho / vazyapatikI mAMga svIkRtakara kASThAGgArane rAjapurI nagarI meM usa dina utpanna hue samasta vAlakoMko gandhotkaTake ghara bhijavA diyA / una sabake sAtha yaha apane putrakA samAna rUpase pAlana karane lgaa| zobhAyamAna kalAoMse sampanna jIvandhararUpI candramA jaisA-jaisA bar3hatA jAtA thA vaisAvaisA hI gandhotkaTakA harSa-rUpI sAgara var3hatA jAtA thA / / 66 // vAlaka jIvandhara jaba maTTiyA~ bA~dhakara citta sotA thA taba usa tAlAvakI zobhA dhAraNa karatA thA jisameM ki kamalakI do bor3iyA~ uTha rahI thIM // 100 // vaha vAlaka mAtA-pita,ke Anandako bar3hAnevAlI jisa sundara musakAnako dhAraNa karatA thA vaha aisI jAna par3atI thI mAno mukharUpI kamalase makarandakI dhArA hI gira rahI ho, athavA mukha-rUpI candramAkI cA~danI hI ho, athavA kIrtikA vikAsa hI ho athavA mukhakI lakSmIkA hAsya hI ho / / 101 // vaha bAlaka mAtAkA stana pIkara bAra-bAra dUdhake kurale ugala detA thA jisase aisA jAna par3atA thA mAno kIrtikI taraGga hI bikhara rahA ho / 102 / / kucha hI dinoM meM vaha vAlaka maNiyoMke nirmala pharsapara ghuTanoMke bala calane lagA thA aura apanI hI parachAIko dUsarA bAlaka samajha tAr3ana karatA huA atyanta suzobhita ho rahA thA // 103 // krama-kramase vaha bAlaka nakhoMkI phalatI huI kAnti-rUsI jharanAsa muzobhita ataeva phUloMse AcchAditake samAna dikhanevAle magiyoMke AMganameM lar3akhar3Ate pairoMse komalacaraNa-kamaloMkI Daga phailAtA thA // 104 // idhara gandhotkaTakI strI sunandA bhI garbhavatI ho gaI jisase aisI jAna par3ane lagI mAno jalase bharI meghamAlA hI ho, ratnoMse bharI pRthivI hI ho, phalase bharI latA hI ho, athavA tejase bharI pUrva dizA hI ho| krama-kramase nau mAsa bIta jAnepara usane nandAvya nAmakA putra utpanna kiyaa| uttama bhAI-cArese suzobhita evaM totalI bolAse yukta jIvandhara anya putroMke sAtha dhUlimeM bar3e harSase krIr3A karatA thA // 105 // tadanantara jaba jIvandhara pA~caveM varSameM cala rahA thA taba pratyakSa kAmadevake samAna jAna par3atA thaa| usake vacana aba taka spaSTa ho gaye the aura vaha siMhake bAlakake samAna suzobhita ho rahA thaa| isI samaya usane svayaM Aye hue tathA samasta kalA-rUpI nadiyoMke nikalaneke lie parvatake samAna dikhanevAle AryanandI nAmaka AcAryavaryake samIpa vighna-samUhakA nAza karaneke lie siddha bhagavAnkI pUjAkara siddhamAtRkA nAmase prasiddha varNamAlAkA abhyAsa kiyaa|
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvya ___ kramase hAthIko jItanevAle jIvandhara kumArane apane manameM aparimita bhakti dhAraNakara guruko namaskAra kiyA aura unase vidyA prApta kI / / 106 // isa prakAra mahAkavi haricandra viracita zrI jIvandhara campU kAvyameM sarasvatIlambha nAmakA prathama lambha samApta huaa| dvitIya lambha athAnantara jIvandhara kumAra mitragaNoMse suzobhita kisI atyanta ramaNIya vidyAlayameM phuNce| vahA~ unhoMne, samasta kalAoMke samUhane mAno dUsarI kalAoMmeM lubdha hokara hI jinheM svayaM apanA nivAsa-gRha banAyA thA aise sarvazreSTha paNDita AcArya AryanandIse samasta kalAeM usa taraha sIkhIM jisa taraha ki koyala vasanta Rtuse sundara bolI sIkhatA hai, aura taruNa mayUra jisa taraha varSAkAlase kekAvANI sIkhA karatA hai| _ AcArya-rUpI sUryake darzanase jIvandhara kumArakA citta-rUpI kamala khila uThA thA aura usase kalAsamUha rUpI makarandakA jharanA bharane lagA thA // 1 // yadyapi jIvandhara kumArako anya aneka striyA~ lubhA lenA cAhatI thIM tathApi usakA samasta vidyArUpI striyoMke sAtha hI jo samAgama huA thA usameM vinarahita guru-bhaktine hI dUtIkA kAma kiyA thA // 2 // jIvandhararUpI candramAne jaba apanI caugunI kalAoMke dvArA pUrNamAsIke candramAko parAjita kara diyA taba usakA zobhAyamAna amRta jIvandharake vacanoMmeM calA gayA, kAnti mukhameM calI gaI, samasta saMsArako Anandita karanekI zakti usake zarIrameM A gaI, aura svayaM candramA unake caraNoMkA nAkhUna bana gayA // 3 // gurune jaba dekhA ki hamArI vidyArUpI latA isake hRdayarUpI AtmabalameM khUba hI pallavita huI hai taba ve prItikI parama sImAko prApta hue-unake harSakA ThikAnA nahIM rhaa| prasanna manovRttike dhAraka AcArya AryanandIne eka dina ekAnta sthAnameM apane pAsa baiThe hue vidyArthI jIvandharase isa prakAra kahA he zAstrarUpI samudrake pAragAmI / he atizaya catura ! jIvandhara ! tuma kisIkA caritra suno jo ki karNamArga se cittameM praveza kara dayArUpI naTIkA nRtya karAnemeM sUtradhArakA kAma degA // 4 // vidyAdharoMke nivAsa kSetrameM koI eka aisA rAjA apanA samaya vyatIta karatA thA jo kArya tathA nAma donoMkI hI apekSA lokapAlakA tathA devoMkA svAmI hokara bhI (pakSameM vidvAnoMkA svAmI hokara bhI ) vidyAdhara thA / / 5 / / kisI eka dina vaha rAjA udayAcalakI zikharako sUryake samAna, siMhAsanako suzobhita kara rahA thA itanemeM usakI dRSTi kisI meghapara pdd'ii| vaha megha kabhI akAza rUpI samudra ke zevAlake samAna jAna par3atA thA, kabhI AkAzarUpI vanameM ghUmate hue hAthIke samAna mAlUma hotA thA aura kabhI devalokameM car3haneke lie banAI huI sIr3hiyoMke nIla pASANake samAna pratibhAsita ho rahA thaa| vaha megha yadyapi nIla thA tathApi rAjA use apane netroMse pIta arthAt pIlA (pakSameM) avalokana kara rahA thA / vaha megha dekhate dekhate tatkAla vilIna ho gayA so mAno yahI batalA rahA thA ki unmatta rAjAoMkA aizvarya kSaNabharameM naSTa ho jAne vAlA hai| meghako naSTa huA 1-candramAmeM solaha kalAeM hotI haiM parantu jIvandhara kumAra meM 64 kalAe thiiN|
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya lambha dekha rAjAkA vairAgya bar3ha gayA / phala svarUpa usane apanA rAjyakA bhAra putrake lie sauMpa diyA aura svayaM saMsArake samasta duHkhoM ko zAnta karanemeM dakSa janI dIkSA dhAraNa kara lii|| aneka prakArake tapAko tapatA huA vaha rAjA tapazcaraNake prabhAvasa atyanta kAntiko prApta ho rahA thA, parantu pUrvasaMcita karmoM ke udayase use akasmAta bharamaka nAmaka roga utpanna ho gayA // 6 // tadanantara jisa prakAra koI agnike tilagese gIle udhanako, juganRse gAr3ha andhakArako aura nihAnIse mahAvanako naSTa karanemeM samartha nahIM ho pAtA hai usI prakAra vaha muni apane thoDese tapake dvArA pratidina bar3hate hue bhasmaka rogako zAnta karanemeM samartha nahIM ho skaa| isalie usane jisa prakAra pahale rAjyako chor3a diyA thA usI prakAra ava tapake sAmrAjyako bhI chor3a diyA / aba vaha pAkhaNDiyoMke tapase AcchAdita ho gayA arthAt DhoMgI sAdhu bana gayA aura jisa prakAra kisI jhAr3ImeM chipA zikArI icchAnusAra pakSiyoMko pakar3atA rahatA hai usI prakAra yaha sAdhu icchAnusAra AhAra grahaNa karatA huA svacchanda pravRtti karane lgaa| ___ tadanantara bahuta bhArI bhUkhase pIr3ita huA vaha sAdhu nagarake samIpavartI udyAnameM phuNcaa| usa udyAnameM kahIM to atyanta saghana lage hue azoka vRkSoMke naye lAla-lAla patte suzobhita ho rahe the unase aisA jAna par3atA thA mAno saMdhyAkI lAlIse suzobhita nirmala AkAzakI sadRzatA hI prApta kara rahA ho aura kahIM usameM safeda safeda phUla phUla rahe the unase aisA jAna par3atA thA mAno dUsare udyAnoMkI ha~sI hI kara rahA ho // 7 // usa udyAnameM jaba koyala paJcama svarase manohara gAna gAtI thI taba manda vAyu rUpI naTa, bhRGga-vanike bahAne madhura AlApako bharane vAlI caJcala latA rUpI yuvatIko saba ora nacAne lagatA thA // 8 // vaha udyAna kahIM para nirantara par3ate hue phUloMse suzobhita thA isalie aisA jAna par3atA thA mAno vanadevIkI ArAdhanAke lie vichAye hue rezamI bistarako hI dhAraNa kara rahA ho / kahIM phUloMkA Asava pInese matta hue bhauMroMse kAlA kAlA ho rahA thA isalie aisA jAna par3atA thA mAno lagAye hue aMjanake samUhako hI dhAraNa kara rahA ho / kahIM para atyanta vistRta azoka vRkSake uttama pallavoMkI kAntise suzobhita thA isalie aisA jAna par3atA thA mAno apanA anurAga hI prakaTa kara rahA ho| kahIM para khile hue lAla kamaloMkI kAntise samudbhAsita sarovaroMse suzobhita thA isalie aisA jAna par3atA thA mAno kezarake cUrNase nirmita jharane ko hI dhAraNa kara rahA ho / aura kahIM para latAoMke samUhako dhAraNa kara rahA thA usase aisA dikhAI detA thA mAno mUlaneke lie hI aneka latAoMko dhAraNa kara rahA ho| vahA~ usa sAdhune dUsare putroMke sAtha krIr3A karate hue Apako dekhaa| Apa usa samaya aise suzobhita ho rahe the jaise ki AkAzameM nakSatroMke samUhase bAlacandra arthAt dvitIyAkA candra suzobhita hotA hai // 6 // usa sAdhune Apase pUchA ki nagara kitanA dUra hai ? isake uttarameM Apane madhura vacana kahe the| bolate samaya Apake dantarUpI maNiyoMkI ujjvala kAnti bAhara phaila rahI thI aura usake dvArA Apa mukhapara kamalakI bhrAntise par3ate hue kAle kAle bhauMroMko sapheda banA rahe the // 10 // Apane kahA thA ki nagarake upavanameM vAlakoMkI krIr3A dekhakara kauna vRddha anumAna nahIM kara legA ki nagara samIpavartI hai // 11 // dhUma dekhakara kauna puruSa agniko nahIM jAna letA aura ThaNDI vAyuke Anepara kauna nahIM jAna letA ki samIpa hI jala bharA hai // 12 // ___ ityAdi vacanarUpI amRtakI dhArAke siMcanase tathA Apake sauMndaryarUpI sampattike dekhanese janita sukha rUpI bIjake dvArA apane hRdayarUSI kyArImeM jo prItirUpI latA utpanna huI thI
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 jIvandharacampUkAvya use vaha sAdhu Apake vaMzake nizcayase puSpita karanA cAhatA thaa| vaha jaTharAgnikI tIvratama vAdhAko zAnta karanA cAhatA thA tathA bhojanakI yAcanA karaneke lie usakA mana vivaza ho rahA thaa| usa DhoMgI sAdhuko Apa apane ghara le Aye tathA use bhojana karAneke lie Apane apane rasoiyAko Adeza de diyA / tadanantara jaba Apa svayaM bhojana karaneke lie taiyAra hue taba usa sAdhune bhojana karanA zurU kiyA / Apake sAtha bhojana karanemeM usakA abhiprAya yaha thA ki vaha Apake vacanarUpI drAkSAse mizrita Apake mukhakI zobhA-rUpI amRtakA pAna karanA cAhatA thA / / 13 // 'yaha saba bhojana garama hai, maiM kaise khAU~' isa prakAra bAlasvabhAvake kAraNa Apa rone lage / rote samaya Apake netroMse A~sU kI dhArAe~ baha rahI thIM aura ve aisI jAna par3atI thIM mAno netrarUpI kamaloMke yugalase makarandakA pUra hI bhAra rahA ho / jaba Apake netroMse A~sU jhara rahe the taba aisA jAna par3atA thA mAno Apake netra kamaloMke bhItara nivAsa karane vAlI lakSmIke vakSaHsthala para par3I huI mAlAke motI hI vikhera rahe hoN| Apako rotA dekha bhikSuka kahane lagA ki Apa sabako atikrAMta karanevAlI buddhikI mahimAse suzobhita haiM aura roneke kAraNAMse rahita haiM phira bhI ApakA yaha ronA kaisA ? isa prakAra merA citta AzcaryarUpI citrake lie dIvAlakA kAma kara rahA hai| bhikSukake ukta vacana sunakara apanI manda musakAnake dvArA nikalate hue dUdhakI dhArAkA saMdeha utpanna karate hue Apane jo nimnAMkita vacana kahe the ve vAstavameM kelA aura madhukI madhuratAko dhAraNa kara rahe the / / 14 // Apane kahA thA ki ronese zleSmA (kapha) kA abhAva ho jAtA hai, donoM netra nirmala ho jAte haiM, nAkakA mala jamInapara jA giratA hai, taba taka bhojanakI uSNatA kama ho jAtI hai, zirameM rahakara bhramarUpa dopako utpanna karanevAle jalake doSakI vAdhA dUra ho jAtI hai| yahI nahIM, aura bhI bahutase paricita guNa rote samaya utpanna hote haiM / / 15 // isa prakArake vacanarUpI amRtako kargapuTameM sIMcate hue Apa usa bhinukI apAra bhUkha dekhanese utpanna Azcarya se cupa ho rahe / Apa dayAke samudra to the hI isalie Apane use apane hAthakA grAsa hI de diyaa| ApakA vaha grAsa aisA jAna par3atA thA mAno hastakamalake nakhoMkI kAntirUpI gaGgA nadIke phenakA khaNDa hI ho, athavA hastarUpI kalpavRkSake phUloMkA gucchA hI ho, athavA nakharUpI candramAoMke sAtha paricaya karaneke lie AyA huvA candramAkA bimba hI ho athavA AkAzarUpI nadIko sukhAneke lie AyA huA zarad RtukA khaNDa hI ho / usa grAsako khAte hI bhikSu tRptiko prApta ho gayA, prajvalita jaTharAgnike zAnta ho jAnese usane ApakA mahAn upakAra mAnA aura anupama sajjanatAse prerita hokara usane Apake lie atyanta utkRSTa phalavAlI kalA sikhalAI-zikSA pradAna kii| kavi kahate haiM ki yogya pAtrarUpI uttama kSetrameM lagAI huI vidyArUpI latA yadi buddhirUpI jalase sIMcI jAye to vaha sUktirUpI phUloMse yukta hokara dizArUpI striyoMke karNAlaMkArake samAna kIrtirUpI uttama maJjarIko dhAraNa karatI hai // 16 // AzcaryakI bAta hai ki yaha vidyArUpI kalpavRkSa atyanta unnatiko prApta hai-atizaya U~cA hai to bhI namra manuSya ise prApta kara lete haiN| phUla isameM Akara lagate haiM aura manohara phalako prApti paraloka meM hotI hai| isake sivAya eka bar3A Azcarya yaha hai ki jo loga isake bhUlameM Ate haiM unheM to yaha saMtApa pahu~cAtA hai aura jo isake Upara ho vicarate haiM unake saMtApako yaha dUra karatA hai // 17 // isa prakAra sajjanoMke hRdayako ThaNDA karaneke lie candanakI samAnatA dhAraNa karanevAle jIvandhara, kAnoMke lie rasAyana svarUpa gurukA pUrvokta vRttAnta sunakara cupa raha gye| unhoMne
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya lambha mauna raha jAnA ho yogya uttara smjhaa| ve mukha-kamala tathA manarUpI sarovarameM vinayarUpI mRNAlako dhAraNa kara rahe the aura ziSya tathA guma-sambandhI ziSTatAkI apane mukhapara krIr3A karA rahe the| prApta maNikI vizuddhatA ko jAnakara jisa prakAra usake svAmIko apAra harpa hotA hai usI prakAra prApta gurukI vizuddhatAko jAnakara jIvandhara kumAra bhI harSampo sAgara ke parama pAra ko prApta ho rahe the aura yaha saba honepara bhI ve gRhastha-dharmarUpI sAgarameM nimagna the| tadanantara guru AryanandIne zreSThaputra jIvandhara ko ekAnta sthAnameM le jAkara apane zabdoM dvArA rAjA kA samasta vRtAnta sunA diyA, gurumukhase pitAkA vRttAnta jAnakara jIvandhara bahuta hI kupita hue aura anAyAsa utpanna krodhase jagatko jalAte hue-se jAna par3ane lge| isa prakAra guruke kahanese 'maiM rAjA kA lar3akA hU~ aura kASTAGgAra rAjA kA hatyArA hai| isa bAtakA nizcayakara jIvandhara kumAra yuddhake lie taiyAra ho gye| ve usa kA ThAGgArako bar3hatI huI krodhAgnike samAna prajvalita vANAgnikA bhI iMdhana banAnA cAhate the| ve madonmana hAthIke samAna krodhase andhe ho rahe the, unake tAtkAlika krodhake vegako rokane meM guru bhI asamartha ho rahe the| isa taraha ve yuddhake udyogase virata nahIM ho rahe the| gumane bhI unake bahuta bhArI krodhase vistArita yuddhakI taiyArI dekha apane hRdayameM nizcaya kara liyA ki yaha anya prakArase mAnane vAlA nahIM hai / nidAna gurune nimna zabda kahakara jisa kisI taraha unakI yuddhakI taiyArIko rokA / gurune kahA thA ki he vatsa ! adhika nahIM, eka varpataka kSamA dhAraNa karo, yahI mere lie guru-dakSiNA hogii| tadanantara gurune nimnAGkita zikSA aura bho dii| unhoMne kahA ki jinakA hRdaya zAstrarUpI samudra meM nimanna hai aise manuSyoM ko yaha krodha kabhI bhI nahIM karanA caahie| nahIM to AcaraNase rahita unakI zAstrAdhyayanakI kalA vyartha hI khlaavegii| apane hAthoM meM dIpakake suzobhita rahane para bhI jo loga isa pRthivIpara kuAmeM girate haiM unheM usa dIpakase kyA lAbha hai ? // 16 // ityAdi nItimArgakA upadeza dekara tathA jIvandhara kumArako samajhAkara samasta saMsArako atikrAnta karane vAlA mokSamArga prApta karaneke lie bahuta bhArI Adarase bhare hue gurudeva jaba tapovanako usa taraha cale gaye jisa taraha ki sUrya pazcima samudrake velAvanako calA jAtA hai tava jIvandhara kumAra bahuta hI khinna hue| anantara unhoMne gurudevake saMsmaraNase saMdhukSita virahajanya zokAgniko tattvajJAnarUpI jalake pravAhase zAnta kiyaa| tadanantara jisa prakAra phUloM kI lakSmI latAko prApta hotI hai, devoMke dvArA vAJchanIya vasantakI supamA jisa prakAra pArijAta kalpavRkSameM sthiti ko prAta hotI hai, jisa prakAra gaGgA nadI samudrakI velAko prApta hotI hai, zarad Rtu candramAke bimbako prApta hotI hai, prAtaHkAlake sUryakI prabhA, samudrake tIrako prAta hotI hai aura zaradkI cA~danI jisa prakAra nirmala kumudroMke vanako prApta hotI hai usI prakAra yauvanarUpI lakSmI rAjaputra jIvandhara kumArake zarIrako prApta huI // 20 // usa samaya jIvandhara kumArakA AnandadAyI zarIra saundayakI parama sImA, zRGgArakI paramagati aura kalAoMkI zreSTha khAna ho rahA thA // 21 // usa samaya unakA rUpa, sundara zarIravAlIkA prathama udAharaNa thA, kAntirUpI sampadAoM kA adhiSThAta deva thA, sundaratAkI saMjIvana opadhi thA, zRGgAra rasakA saMketa-bhavana thA, zraSTha rasikatAkA jIvanadAyI rasa thA, kalAoMkA krIr3Abhavana thA, hAsyakrIr3AoMkA zikSAsthAna thA, saMgIta-vidyAoM kA tigaDDA thA, striyoMke netroMko AkarSita karaneke lie AkarSaNa aupadha thA, yuvatI-janoMke manoMko rokaneke lie vandhanagRha thA, samasta manuSyoMke netroMko tRpta
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 jIvandharacampUkAvya karane vAlA thA, kaviyoMke vacanoMkA agocara thA, kIrtikI sphUrti ke lie aMkura uganekA kSetra thA. vijayalakSmIke vilAsakA nivAsa sthala thA, lakSmI aura sarasvatIkI AsthAkA sthAna thA, mAno saba logoMke netroMkA calatA phiratA sukha hI thA / pRthivIrUpI mahilAkA mAno jIvita sukha hI thA, mUrtidhArI mAno pratApakA paTala hI thA, mAnoM sajIva gAmbhIya hI thA, athavA ikaTThA huA zaurya hI thA, athavA rUpadhArI kurUvaMzakA bhAgya hI thA athavA brahmAkA apanI samasta caturAI vatalAnekA sthAna hI thA / isa prakAra unakA yaha rUpa pratidina vRddhiMgata ho rahA thaa| athAnantara eka samaya jo kArya aura nAma donoMse hI kAlakUTa thA aura manupyakI AkRti ko prApta hue andhakArake samAna jAna par3atA thA aise bhIloMke rAjAne senAsahita Akara rAjapurI kI samasta gAyeM hara lIM // 22 // tatpazcAt gopAloMke cillAnese jise samasta vRttAnta mAlUma huA hai aisA kASThAGgAra bhI adhIra ho utthaa| jisa prakAra siMha zRgAlake dvArA kiye hue apamAnako nahIM sahatA hai usI prakAra kASThAGgAra bhI asamAna-hIna zaktike dhAraka bhillarAjake dvArA kRta apamAnako nahIM saha skaa| bhItara hI bhItara jalanevAlI krodhAgnikI jvAlAoMke samAna dikhanevAlI lAla-lAla kAntise usakA mukha vyApta ho gyaa| phalasvarUpa usane kAlakUTakI senAko naSTa karane ke lie eka bahuta bar3I senA bhejI / usako vaha senA zatrustriyoMke garbhajAta vAlakoMko naSTa karane meM samartha bheriyoMkI bhAMkArase samudrako garjanAko tirohita kara rahI thI / kAlakUTake bahAne ikaTe hue adhikArako naSTa karaneke lie vidhAtAke dvArA viracita aneka sUryamaNDaloMse suzobhita udayAcaloMke samAna dikhanevAle, suvarNakI DhAloMse yukta gaNDasthalavAle hAthiyoMse bharI thI / jinameM lohekI lagAmeM laga rahI haiM aise mukhoMke vilase nikalate hue lAlA-jalake dvArA jinake mukha phenila hue haiM aura usake kAraNa jo yuddhake A~ganameM zatruoMke yazakA pAna karate hue jAna par3ate the aise ghor3oMse, rayoMke samUhase tathA paidala senAoMse paripUrNa thii| __ vaha kAlakUTa kASThAGgArakI senAko dekha apanI senA Agekara claa| usa samaya vaha krodhAgnike dvArA zatruoMkI senAko saba orase jalAnekI icchA karatA huA ThIka yamarAja ke samAna jAna par3atA thA // 23 / / tadanantara donoM senAoMne milakara balapUrvaka aisA yuddha kiyA jisakA ki koI zAnI nahIM rakhatA thaa| usa yuddha meM donoM hI senAeM bANoMke samUhase paraspara eka dUsareko vidIrNa kara rahI thiiN| yadyapi yuddha meM uThatI huI dhUlise andhakAra chA gayA thA to bhI calatI huI talavAroMke ghAtase vidIrNa hue hAthiyoMke gaNDasthaloMse jo maNiyoMke samUha bAhara nikala rahe the unakI kAntike pravAhase yuddhakSetra eka dama prakAzamAna ho uThatA thA // 24 // usa samaya zatruoMke hAthoM meM sthita talavAroMke dvArA khaNDita gaNDasthaloMse nikalanevAlI rudhirakI dhArAoMse suzobhita hAthI, una parvatoMkA anukaraNa kara rahe the jinake ki donoM orase gerUke jharane jhara rahe haiN| atyadhika khanakI kIcar3ase yukta yuddhake A~ganameM hamAre khura DUba na jAveM isa AzaMkAse, ArUDhajanoMke viSAdako naSTa karanevAle ghor3e mAno AkAzameM cala rahe the aura madonmatta hAthiyoMkI ghaTApara nAma tathA kArya donoMse hI 'hama hari haiN| (siMha haiM, ghor3e haiM ) isa taraha apane hari nAmako prakhyAta kara rahe the| dhanuSadhAriyoMke hAtha itane jaldI calate the ki kisIko samajha hI nahIM par3atA thA ki inhoMne kaba bANa dhAraNa kiyA aura kaba chodd'aa| ve sadA dhanuSa car3hAye hue hI dikhate the isalie citra-likhitase jAna par3ate the| kabhI padatala aura kabhI gagana-talameM lapalapAtI huI bhayaMkara talavArase khaNDita mastakoMke samUha bahuta dUra taka jA ucaTate the jisase aise jAna par3ate the mAno AkAzarUpI samudrameM kamaloMke samUha hI hoN| yuddhakI bhUmimeM jahA~-tahA~ hAthiyoM ke khaNDita zava par3e hue the unase aisA jAna par3atA thA mAno do puruSa-pramANa
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya lambha bahatI huI khUna kI nadIpara pula hI bAMdha diye hoM / usa bhayaMkara yuddhake samaya bhIla-yoddhAoMke dvArA lagAtAra chor3e hue vANoMkI dhArAse jinakA samasta zarIra bhara gayA hai aise kASTAGgArake sainika bhayase tat-tad dizAoM meM bhAga gye| sAtha hI 'bhIloM kI senA jIta gii| isa ghoSaNAne gopAlAMkI vasatiko kSubhita kara diyA / 256 usa samaya vaizyoMke nAyaka catura nandagopane apane mitroMke sAtha AlocanApUrvaka nizcaya kiyA aura jisa vAtako vaha kahanA cAhatA thA use usane rAjA kASThAGgArake kAna taka pahu~cA dI ||25|| tadanantara nandagopakI preraNA pAkara rAjA kASTAGgArane nagarake caurAhoMpara joradAra ghoSaNA karA dI ki jo bhI puruSa bhIloMke samUhase gAyeM chur3Akara lAvegA use gopAlaziromaNi nandagopa kI putrI suvarNakI sAta puttalikAoMke sAtha pradAna kI jaavegii| isa ghoSaNAko sunakara bahuta bhArI kautUhalako dhAraNa karanevAle jIvandhara kumArane vaha ghoSaNA banda karA dI | jinakA pArzvabhAga aneka mitroMse sahita hai aise jIvandhara kumAra mahalase isa taraha nikale jisa taraha ki aneka hAthiyoMse ghirA huA yUthapati ( jhuNDakA mAlika ) himAlayakI guphAse nikalatA hai ||26|| tatpazcAt jIvandhara haiM pramukha jinameM aise yoddhA dhanupakI TaMkAra aura siMhadhvanike dvArA dizAoMko mukharita karate hue raNAGgaNakI ora cle| usa samaya ve sapheda ghor3ese jute rathoMko alaMkRta kara rahe the / unake ve safeda ghor3e aise jAna par3ate the mAno apane yazarUpI kSIra sAgarakI taraGga hI hoN| una ghor3oMke pArzvabhAga ca~varoMke yugalase suzobhita the isalie aise pratIta hote the mAno AkAzamArga meM calaneke yogya do paMkhoMko hI dhAraNa kara rahe hoM / mukhase nikale hue phenake Tukar3oMse unakA agrabhAga vyApta ho rahA thA jisase aisA jAna par3atA thA ki vegake dvArA parAjita vAyuke dvArA samarpita motiyoMkI bheMTa hI svIkRta kara rahe hoM / vega dekhaneke kSaNa hI lajjita hokara sUryake ghor3e AkAzarUpI aTavI ke bIhar3a mArgoM meM bhAga gaye the mAno unheM ha~r3hane ke lie hI ve ghor3e AkAza mArgakI ora uchala rahe the tathA vijayI the / jo samasta jagatko andhA karanemeM samartha thI aisI rathoM ke pahiyoMse vidArita pRthivItalase uThI dhUlikI paktiko ve yoddhA patAkAoM ke vastroMkI vAyuse dUra ur3A rahe the / ve yoddhA kyA the mAno zarIradhArI vIra rasa hI the athavA mUrtidhArI utsAha hI the / keyUrase suzobhita unake bhujadaNDa aise jAna par3ate the mAno vijayalakSmI ke nivAsabhavanake suvarNanirmita prAkAra hI hoM aura motiyoMkI mAlAoMse suzobhita unake vakSaHsthala aise jAna par3ate the mAno lakSmIkI vihArabhUmimeM sthita khelaneke bhUle hI hIM / 1 usa raNAGgaNameM sarvaprathama vANoMke samUhase paraspara aisA yuddha huA ki jo kSaNabharake lie krodha se rahita hokara bhI kSamAse rahita thA ( pakSameM vraNase rahita thA ) aura jahA~ zikhAhInase bhI zikhAvAlekI utpatti hotI thI ( pakSameM vANase agni utpanna hotI thI ) // 27 // jo nakhoMkI kiraNarUpI maJjarIse sugandhita thI tathA jisapara zilImukha arthAt vANa ( pakSa meM bhramara ) Akara vidyamAna the aisI dhanuSalatAko dhAraNa karanevAle jIvandhara vRkSa ke samAna suzobhita ho rahe the; kyoMki jisa prakAra vRkSa vizAla zAkhAoMse suzobhita hotA hai usI prakAra jIvandhara bhI bhujArUpI vizAla zAkhAoMse suzobhita the / isake sivAya jIvandhara, nirantara hI vijayalakSmI vihArakI mukhya bhUmisvarUpa the // 28 // kuNDalAkAra dhanuSake madhya meM sthita, krodhase lAla-lAla dikhane vAlA jIvandhara kumArakA mukha, paridhike madhya meM sthita tathA sandhyAke kAraNa lAla-lAla dikhAne vAle candramAke maNDalake sAtha spardhA karatA thA // 26 // jIvandhara kumArake dvArA chor3e hue dedIpyamAna vANa aise suzobhita ho rahe the mAno yuddhameM chipe bhIloM ko dekhane ke lie dIpaka hI Aye hoM // 30 //
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 jIvandhara campUkAvya tadanantara vijayI dhanuSarUpI indra-dhanuSako dhAraNa karane vAle jIvandhararUpI meghake dvArA lagAtAra chor3I huI bANadhArArUpI jaladhArAke dvArA jaba kAlakUTa nAmaka bhIloMke rAjAkI senAkI pratApAgni zAnta ho gaI taba yuddhakI bhUmimeM haz2Arase bhI adhika khUnakI nadiyA~ baha nikliiN| ve khanakI nadiyA~ tIkSNa zastroMke dvArA kaTe hue hAthiyoMke pairarUpI kachuoMse sahita thiiN| bhAloMke dvArA kaTe hue ghur3asavAroMke mukharUpI kamaloMse suzobhita thIM aura madonmatta hAthiyoMke kAnoMse gire hue cAmara rUpI haMsoMse alaMkRta thiiN| __ isa prakAra dhIravIra jIvandhara kumArane bhIloMkI senAko jItakara yazarUpI phUloMke dvArA dizArUpI striyoM ko sugandhita kiyA thA aura jharate hue dUdhake dvArA jisane samIpakA pradeza sIMca diyA hai aise dUdhake meghoMkI tulanA dhAraNa karanevAle pazuoMke samUhako vApisa chIna liyA thA // 31 // jo kAmadeva, pahale zambarArAti arthAt mahAdevajI kA zatru aura cApalAli jIvandhara arthAt caJcala bhramararUpI DorIko dhAraNa karane vAlA ina do nAmoMse jagatmeM prasiddha thA vahI isa samaya zavarArAti arthAt bhIloMkA zatru aura cApalAli jIvandhara arthAt dhanuSase suzobhita jIvandhara kumAra huA thaa| isa prakAra bindumAtrase bhI vizeSatA nahIM thii| arthAt-jIvandhara kumAra kAmadeva rUpI hI thA / kAmadeva pahale sArasazara arthAt kamalarUpI bANase sahita thA aura isa samaya jIvandhara sarasazara the arthAt balavAn vANasese sahita the / isa prakAra ina donoMmeM yadyapi AkAra--dIrghAkArakI apekSA vizeSatA thI tathApi inameM AkArasAmya-AkRti kI sahazatA akhaNDa rUpase suzobhita thI hI yaha vicitra bAta thii| tadanantara jo gaganatalameM phailI huI patAkAoMrUpI bhujAoMke dvArA mAnoM yaha batalA rahA thA ki nAgarikoMkA harSAtireka itanA bhArI hai / isa prakAra harSase bhare nagara meM jIvandhara kumArane praveza kiyaa| usa samaya jIvandhara yadyapi svayaM vizikha arthAt bANa athavA hRdayake AdhAra the to bhI vizikhA arthAt galIkI AdheyatAko prApta ho rahe the aura samasta mitra-maNDalIke madhyameM adhyAsIna the isalie zUravIratA, sthiratA aura dhIratArUpI maJjariyoMse manohara unake zarIrarUpI sugandhita AmravRkSapara kIrtirUpI sugandhise khiMce nagaravAsI tathA dezavAsI logoMke netrarUpI bhauMre nirantara daur3e cale A rahe the| nandagopa nAmase prasiddha meghane zIghra hI harSarUpI samudrakA pAnakara zubha lakSaNoMse suzobhita jIvandhara kumArake karakamalapara jalapAta kiyA-jaladhArA chor3I // 32 // jIvandharane bhI nandagopake dvArA chor3I huI jaladhArA ko 'padmAsya yogya hai' isa vacanarUpI dhArAko chor3ate hue hI svIkRta kiyA thaa| jIvandharakI vaha vacanadhArA atyanta zuddhavarNA thIzuddha rUpavAlI thI (pakSameM zuddha akSaroMse yukta thI) aura aisI jAna par3atI thI mAno mandamusakAnake sama prakAzita kundake phUloMkI kAntirUpI taraGgameM snAna karanese hI vaha zuddhavarNA ho gaI thii| jIvandhara kumArane niHspRha hokara kahA ki mujhameM aura padmAsyameM paryAyabheda hai jIvabheda nahIM hai| isa prakAra apanI mitratAke vaibhavako prakaTa karate hue unhoMne mitrajanoMke harpa aura zatrujanoMke dvepake sAtha-sAtha padmAsyake vivAha mahotsavakA prArambha kiyaa| tadanantara vivAhake yogya padmAsyane zubhamuhUrtameM agniko Agekara vidhi-vidhAnapUrvaka nandagopakI putrIkA pANigrahaNa kiyA // 33 // govindAkA dubalA-patalA zarIra bijalIke samAna camakIlA thA, usako kAnti phUlatI huI suvarNa-kadalIkI kandalIke bhItarI bhAgaka samAna gaura varNa thI aura svAbhAvika gatise uThate hue stana-yugaloMpara suzobhita motiyoMkI mAlAkI prabhAse usakA samIpavartI pradeza prakAzamAna ho rahA thaa| aisI govindAko vaha padmAsya bahuta bhArI
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya lAbha 263 harpase bhare netroMse nihAra rahA thA // 34 // govindAke donoM paira komala-kamalake sAtha svardhA karane vAlI zobhAse suzobhita the, donoM javAe~ kAmadevakI trijagadvijayameM turahI nAmaka vAditravizeSake samAna jAna par3atI thiiN| nAbhi kAmadevake rasaniSyandakI kUpikAke samAna prakaTa huI thI aura mukha pUrNimAke candrakI tulanA svIkRta kara rahA thA / / 3 / / isa prakAra mahAkavi haricandraviracita zrI jIvandhara-campRnAmaka kAvyane govindAkI prApti varNana karanevAlA dusarA lambha samApta huaa| tRtIya lambha athAnantara dina-pratidina jisakA anurAga var3ha rahA hai aisA padmAsya nAmaka taruNa rAjahaMsa kabhI to trivalIrUpI taraGgoMse suzobhita aura nAbhirUpI mahA Avartase yukta govindA nAmaka nadIke udararUpI hRdameM krIr3A karatA thA, kabhI mekhalArUpI pakSiyoMke kala-kUjanase zabdAyamAna sthUla nitamba-maNDalarUpI taTapara sthira hotA thA, kabhI hAthase kAle cUcukarUpI bhramaroMse cumbita stanarUpI kamalakI bor3iyoMkA sparza karatA huA AnandakI taraGgoMse tara hotA thA aura kabhI stanarUpI cakravAka pakSiyoMse manohara, sugandhita candanake dravarUpI paGkase yukta evaM kaJculIrUpI komala zevAlase manohara vakSaHsthalarUpI tAlAvameM krIr3A karatA huA cirakAla taka indriyoM ke samUhako santuSTa kiyA karatA thaa| idhara samasta manuSyoMke netroMke bhAgyasvarUpa, sundara AkRtiko dhAraNa karanevAle jIvandhara kumAra bhI samAna rUpase kamanIya kalArUpI yuvatiyoMko, kIrtirUpI strIko aura vijayalakSmIko harSita karate hue bar3e Anandase rahate the ||1|| usI nagarameM zrIdatta nAmakA koI vaizyaziromaNi rahatA thA jisake ghara meM dhanaprAptike kAraNabhUta icchA aura udyoga donoM hI cirakAlase krIr3A kiyA karate the // 2 // ratnoMke vyApArameM nipuNa usa zrIdattane kisI samaya ratnadvIpako jAne kI icchA kI / tadanusAra prasthAnakara aneka deza, nagara aura gA~voMko lA~ghatA huA vaha samudrake samIpa aayaa| vahA~ usane sAmane laharAte hue samudrako dekhaa| vaha samudra phUTI huI sIpoMke motiyoMke samUhase vyApta thA isalie aisA jAna par3atA thA mAno makara, mIna aura kulIrarAzise suzobhita dUsarA AkAzatala hI ho / vaha samudraphenake Tukar3oMke bahAne aisA jAna par3atA thA mAno rAtrike samaya usane jo candramAko kiraNoMke samUhakA pAna kiyA thA use hI phenake bahAne ugala rahA ho| kabhI atyanta caJcala kulAcaloMke samAna taraGgoMke saGghaTanakA anubhava karanevAle timi-timiGgila jAtike maccha, putroMkI taraha usakI sevA kara rahe the| kahIM maNisamUhake kiraNarUpI jharanese vyApta jalako mAMsa samajhakara mIna usake saMmukha daur3a rahe the aura kahIM agni samajhakara bhayase dUra bhAga rahe the| kahIM dedIpyamAna phaNAke maNiyoMse suzobhita, laharoM meM mile bhujaGgoMse vyApta honeke kAraNa aisA jAna par3atA thA mAnoM vizAlatA Adi guNoMke dvArA parAjita hokara chipe hue AkAzako taraGgarUpI hAthoMmeM dIpaka le dRr3hatA ho phira rahA ho| kahIMpara vistRta mUMgAke vanoMkI paMktise suzobhita honeke kAraNa aisA jAna par3atA thA mAnoM var3avAnalako hI pratyakSa dikhalA rahA ho /
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 jIvandharacampUkAvya vaha kahIM sAmane AI huI gaGgA, sindhu Adi pramukha nadiyoMko apanI taraGgarUpI bhujAoMke dvArA AliGgana kara rahA thaa| usa samudrake kinAre jo jala-manuSya the unake hRdaya kinArepara uThI huI vAyuse kampita tAr3avRkSoMke zabdase bhayabhIta ho rahe the aura isI kAraNa ve zevAlake samUha tor3akara apane Upara mela rahe the| kahIM bar3e-bar3e hAthI bar3e-bar3e macchoMke mukharUpI bilako pahAr3akI guphAe~ samajha bhrAntivaza unake bhItara ghusa rahe the aura jaba unake bhItara jalatI huI jaTharAgnikI jvAlAoMko nahIM saha sake taba phira bAhara nikala Aye // 3 // vaizyapati zrIdattane usa samudrako apane netroMse piyA arthAt dekhA parantu usake khArepanako sahana nahIM kara sakA isalie hI mAno vaha Azcarya rUpI dUsare samudrako prApta ho gayA thA // 4 // tadanantara jahAjameM baiThakara vaha dUsare dvIpameM gayA aura vahA~ aneka upAyoMse usane bahuta dhanakA upArjana kiyaa| tatpazcAt sampattike dvArA AkAzarUpI samudra meM calanekI yogyatA rakhanevAle airAvata hAthIke kandhepara baiThe hue indrakA anukaraNa karatA huA vaha jahAjakA vyApArI kisI bar3e jahAjapara savAra ho samudrake isa ora AyA / samudrakA kinArA kucha hI dUra thA ki bahuta bhArI jorakI varSA usake jahAjapara A pdd'ii| usa samaya meghoMkI ghanaghora garjanAse samasta dizAoMkI dIvAleM phaTI jA rahI thIM aura bar3I-bar3I bUMdoMke samUha nIce gira rahe the / unase aisA jAna par3atA thA ki apane pratidvandvI samudrameM jo jahA~-tahA~ motiyoMke samUha vikhare par3e the vaha unheM sahana nahIM kara sakA thaa| saca hai prANiyoMko vipatti kaba Ane vAlI hai yaha koI nahIM dekha AyA // 5 // usa jahAjapara jo aura dUsare loga baiThe the unake zarIra pahalese hI zokarUpI samudrameM nimagna ho rahe the isalie. bhale-bureko jAnanevAle zrIdattane tattvajJAnarUpI jahAja dekara una sabako tArA thA // 6 // dhIre-dhIre jahAja naSTa ho gayA aura bhAgyadvArA hI mAno samIpameM bhejA huA eka mastUla kA Tukar3A zrIdattako dikhAI diyaa| vaha usapara car3hakara apane-Apako jIvita samajhane lgaa| yadyapi usakA samasta dhana naSTa ho gayA thA to bhI prANoMko surakSita pAkara saMtuSTa ho rahA thA / calatA-calatA vaha kisI aparacita dvIpameM phuNcaa| vahA~ acAnaka koI vidyAdhara usake sAmane AyA / capalatAvaza zrIdattane use apanA samasta vRttAnta sunA diyaa| zrIdattakA vRttAnta sunakara vaha vidyAdhara use usIke bahAne vijayAdha parvatapara le gayA / vaha vijayA aisA jAna par3atA thA mAno pRthivIrUpI strIkA hAsya hI thA aura AkAzarUpI kasauTIke pattharoMse yukta honeke kAraNa U~ce uThe hue zikharoMke dvArA mAno sumeru parvatakI ha~sI hI kara rahA thA // 7 // usa vijayArdhake zikharoMpara lagI huI nIlamaNiyoMkI kAntikI paramparAse siMhake bacce bahuta bAra chakAye gaye the isalie ve sacamucakI guphAmeM bhI praveza karaneke lie zaGkA khAte the-hicakicAte the / yahI kAraNa thA ki ve apanI garjanAkI pratidhvanike dvArA nizcaya karake hI guphAoMmeM praveza karate the // 8 // usa vijayArdhakI madhyamekhalAmeM pratibimbita apane Apako dekhakara jaMgalI hAthI pAsa Akara dA~toMse usapara vAra karate the so ThIka hI hai kyoMki madayukta (pakSameM abhimAnI) jIvoMko viveka kaise ho sakatA hai ? // 6 // usa parvatapara siMha, meghamAlA ko garjanAke bhramase hAthI samajha baiThate the isI kAraNa ve vegase uchalakara unake pAsa jAte the aura krodhavaza nakhoMke prahArase unheM vidIrNakara chor3a dete the / / 10 // vaha parvata, kahIM to vidyAdhariyoMke samUha, jinheM rezamI vastra samajhakara or3ha letI thIM aise safeda meghoMse ghirA huA thaa| kahIM harI maNiyoMke taTase nikalI huI harI-harI prabhA sUrya-bimbake
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya lambha pAsa pahu~ca rahI thI jisase kinArepara calane vAle vidyAdharoMko AkAzampI sarovarameM kamalinI ke hare pattoMkI zaGkA utpanna kara rahA thaa| kahIM, saghana vRkSoMmeM meghamAlAkI AzaMkAkara suvarNamaya bhUmipara mayUra nAca rahe the aura unakA prativimba usa bhUmipara par3a rahA thA jisase sthalapara phUle hue nIla kamaloMke samUhakA saMdeha utpanna karatA thaa| kahIM sarovara meM utpanna sArasa aura rAjahaMsa pakSiyoMke kala-kUjanase, kahIM latAoMpara khile puSpoMkA makaranda-pAna karanese unmatta hue bhramaroM kI manohara bhaMkArase aura kahIM upavanake alaMkArabhUta AmravRkSake pallava khAnese gIlI koyala kI manohara kaNThadhvanise kAmadevako jAgRtakara rahA thA to kahIM vetoMke sundara nikuJjoMmeM vihAra karane vAlI vidyAdhariyoMkI saMbhogAntameM honevAlI thakAvaTako dUra karanemeM nipuNa manda-manda vAyuse manohara dikhAI detA thA / usa vijayArdha parvatapara apane AnekA samasta kAraNa vidyAdharane zrIdatta vaizyase spaSTa kara diyA // 11 / / usane kahA ki isa parvatakI dakSiNa zreNIpara gAndhAra dezakI AbharaNabhUta eka nagarI hai jo ki nirAdhAra honeke kAraNa AkAzase girI huI devanagarIke samAna suzobhita hai // 12 // vidyAdhara loga usa nagarIko 'nityAlokA' isa sArthaka nAmase pukArate haiM aura megha hamezA hI usake jharokhoMke dvArake samIpa ghUmate rahate haiM / / 13 // usa nagarIke koToMkI paGkti striyoMke vakSaHsthalake samAna hamezA hI devoM (pana meM yuvakoM) ke manako haraNa karatI rahatI hai kyoMki jisa prakAra striyoMke vakSaHsthalase kiraNoMke samUha mphurita hote rahate haiM usI prakAra koToMkI paGktise bhI kiraNoMke samUha sphurita hote rahate haiM aura jisa prakAra striyokA vakSaHsthala payodharoM -stanoMpara suzobhita vastrase alaMkRta hotA hai usI prakAra koToMkI paGkti bhI payodharoM-meghoMse suzobhita AkAzameM alaMkRta hotI rahatI hai / / 14 / usa nagarIke gopurake agrabhAgapara jo indranIlamaNikI putalI banI huI hai vaha zarad Rtuke meghoMkI mAlAse aisI jAna par3atI hai mAno usane mahIna rezamI vastra hI pahina rakhA ho / / 15 // jisakA vaibhava samasta vidyAdharoMke dvArA sevita hai tathA jo manohara yazarUpI dhanako dhAraNa karanevAlA hai aisA garuDavega nAmakA rAjA usa nagarIkA ThIka usI taraha pAlana karatA hai jisa prakAra ki indra svargapurIkA karatA hai // 16 // garuDavegakI rAnIkA nAma zrIdhAriNI hai / yaha rAnI aisI suzobhita hotI hai mAno zarIrako dhAraNa karanevAlI kAntikI paramparA hI ho, athavA zarIravatI candramAkI kalA hI ho athavA sthira rahanevAlI dUsarI vijalI ho ho // 17 // rAjA garuDavegake eka gandharvadattA nAmakI putrI hai jo vinayase uJcala hai aura kAmadevake bar3e bhArI mahalakI aTArImeM jalanevAlI mAno maNimayI dIpikA hai / / 18 / / jaba zaizava, isa dubalI-patalI kuvalayanayanAke zarIrako chor3aneke lie udyata huA, aura kAmadevakA pratihArI yauvana, java AnekI icchA karane lagA, sAthahI jaba isakA bholApana samApta ho gayA aura caturAI pAsameM A pahu~cI taba isakA madhya bhAga to atyanta sUkSma ho gayA hai aura nitambamaNDala parvatake samAna bhArI ho gayA // 16 // isa caJcalAkSIkA mukharUpI candramA, vAstavika candramAkI vahuta bhArI nindA karatA hai, bhauheM kAmadevake dhanupakI sundaratAko hathiyA letI haiM, stana dhIre-dhIre likuca-phalakI tulanA prApta kara rahe haiM aura manthara pAda-vinyAsa madonmatta haMsIko jIta rahA hai // 20 // zreSTha AkArako dhAraNa karanevAlI gandharvadattA yadyapi svayaM advitIya hai to bhI rAjapura nagarameM jo use vINA bajAnemeM jItegA usakI vaha dvitIyA arthAt bhAryA hogI, isa prakAra jyautiSI logoMke vacanoMmeM vizvAsa honese rAjAkI cintA bar3hatI rhii| Aja usane apanI kAntAke sAtha salAhakara mujhe tumheM lAneke lie bhejA hai| eka bAra rAjapura nagarake udyAnake alaGkArabhUta sAgarasena nAmaka jinarAjake samIpa tuma donoMkI prItirUpI latA utpanna huI thI vaha prItilatA
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 jIvandharacampUkAvya dhIre-dhIre pallavita hotI rhii| Aja tumhAre samAgamase rAjA use phalita-phaloMse yukta karanA cAhatA hai| __maiM dhara nAmakA vidyAdhara huuN| tumheM naukAke naSTa honekA bhrama utpanna karAkara isa parvatapara le AyA hU~ / itanA kahakara usa vidyAdharane apane oTha banda kara liye arthAt vaha cupa ho gayA ||21|shriidtt vaizya bhI yaha saba sunakara bahuta harpita huA so ThIka hI hai kyoMki naSTa hue dhanakI prApti kyA icchAnusAra harpa utpanna nahIM karatI arthAt avazya karatI hai // 22 / / tadanantara zrIdattane rAjA garur3avegake darzana kiye / usa samaya vidyAdhariyA~ apane karakamaloMmeM sthita rAjahaMsa pakSiyoM ke yugalake samAna AcaraNa karanevAle camara usapara DulA rahI thI isalie vaha aisA jAna par3atA thA mAno rAjalakSmIke nayana-yugalase nikalate hue kaTAkSoMkI dhArAse hI vyApta ho rahA ho / / 23 / / jo kAmadevarUpI vRkSa kI manohara maJjariyoMke samAna jAna par3atI thIM athavA laharAte hue saundaryasAgara kI mAno taraGge thIM athavA sAtizaya sundaratArUpI nadIkI mAno jhireM thIM / aisI ekase eka bar3hakara vezyAoMse vaha suzobhita ho rahA thaa| vidyAdhara rAjAoMke mukuTataTameM jo motI lage hue the unameM usake caraNa-kamaloMkA pratibimba par3a rahA thaa| usakA vakSaHsthala hArayaSTise suzobhita thA isalie jhiranoM se suzobhita himAlayake samAna usakI zobhA thI / / 25 / / itanA hI nahIM, usakA zAsana samasta vidyAdhara rAjAoMke mukuTapara ArUr3ha thaa| jahAjakA vyApArI zrIdatta ukta vizeSaNaviziSTa rAjA garuDavegako dekhakara AnandarUpI samudra ke paraM pArako prApta huA // 26 / / vidyAdharoMke rAjA garuDavegane zrIdattakA bahuta bhArI satkAra kiyA, use sabhAGgaNameM suzobhita maNimaya Asanapara baiThAyA, manda musakAna tathA saMbhApaga Adike dvArA use santuSTa kiyA / usa samaya zrIdatta bhI aisA jAna par3atA thA mAno mUrtidhArI sauhArda-mitratA hI ho / rAjAne apanI putrIke svayaMvarakA samAcAra zrIdattako sunaayaa| sunakara use vaha vRttAnta aisA lagA mAno kAnoMke lie amRta hI ho athavA manake lie rasAyana hI ho / antameM rAjAne apanI putrI tathA nIti kI jAnanevAlI senA zrIdattake AdhIna kara dii| zrIdatta vaizya, sammAnapUrvaka diye hue vidyAdhararAjake Adezako pAkara tathA senAko Agekara pahale harSako prApta huA aura tadanantara usake sAtha apanI nivAsabhUmi-rAjapurI ko prApta huA // 27 // nagarImeM Aneke bAda zrIdattane eka uttama svayaMvaramaNDapa banavAyA aura phira rAjAkI anumati lekara isa vRttAnta kI samasta nagaroMmeM ghoSaNA karA dii| usa samaya jo svayaMvaramaNDapa vanAyA gayA thA vaha aneka ratnoMke samUhase nirmita thA isalie aisA jAna par3atA thA mAno rAjapura kI lakSmIkA mukha dekhaneke lie banAyA gayA maNimaya darpaNa hI ho| harI aura lAla maNiyoMkA prakAza AkAzameM phaila rahA thA jisase meghoMke binA hI AkAzameM indra-dhanuSakI zaGkA kara rahA thA / kuGkama rasase milA jala jahA~-tahA~ vikhare hue phUloMke samUhase sugandhita thA isalie aisA jAna par3atA thA mAno vINAmeM jItanevAle manuSyakI jo kIrtirUpI latA Age calakara utpanna hogIusake vIjoMkI paGkti hI bikhera dI gaI ho| isake sivAya vaha motiyoMse banI huI raGgAvalIvibhinna raGgake vela-bUToM ko bhI dhAraNa kara rahA thaa| usa ghopaNAko sunakara rAjA loga apanI senAoMke dvArA dizAoMke pradezoMko vyApta karate hue rAjapurI nagarImeM isa prakAra A pahu~ce jisa prakAra ki saikar3oM nada samudrake pAsa A pahu~cate haiN| usa samaya usa nagarImeM bahuta bar3I-bar3I patAkAe~ phaharA rahI thIM unase vaha aisI jAna par3atI thI mAno sabako bulA hI rahI ho / / 28 / / apane sundara rUpase kAmadeva ko parAjita karanevAle rAjA loga usa svayaMvara-maNDapameM hIroMse nirmita maMcoMpara isa prakAra suzobhita ho rahe the
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya lambha jisa prakAra ki kSIrasamudrakI taraGgoMke samUhameM candramAke prativimba suzobhina hote haiM athavA vijayA parvatake U~ce zikharoMpara siMha suzobhita hote haiM / / 2 / / tadanantara vizAla netroMke vilAsase nIlakamalako jItanevAlI gandharvadattA pAlakIpara savAra ho svayaMvara-maNDapameM aaii| usa samaya gandharvadattA kyA thI mAno saba logoMke netrarUpa hiranoMko vaza karaneke lie jAlasvarUpa hI thI, mUrtidhAriNI kAmadevake sAmrAjyakI padavI hI thI, zRGgArarUpI rAjAkI rAjadhAnI hI thI, saundarya-sudhAsAgarakI taraGgoMkI velA hI thI, navayauvana kA sarvasva hI thI, saubhAgyakI saMjIvana auSadha hI thI, lakSmIkI dUsarI mUrti hI thI aura rAjAoMke netroM ke lie amRtakI zalAkA hI thii| kucha hI samaya bAda vidyAdhara-sundarIne prApta huI zreSTha vINAkI komala tAna tathA saMgIta Adike dvArA samasta dezoMke rAjAoMko jIta liyaa| usa samaya usake saMgItakA mvara aisA jAna par3atA thA mAno hasta-kamaloMkI phailatI huI kAntikI paramparAmeM nUtana pallavake bhramase jo bhramara ikaTThe hue the unakI guJjArakA hI svara ho // 30 // usa samaya saMgItavidyAke jAnanevAle samasta logoMne gandharvadattAke karakamalameM sthita vINAkA madhura rasa apane kAnarUpI kaToroMke dvArA pIpIkara striyoMke oThako adhara (pakSameM tuccha ) sudhAko suroddhRta-devoMke dvArA nikAlI huI (pakSameM surA-zarAvase nikAlI huI dugandhita ) aura madhuko madhupa-pAna yogya-bhramaroMke pIne yogya (pakSameM madyapAyI logoMke pIneke yogya ) mAnA thA // 31 // tatpazcAt pratyakSa kAmadevake samAna dikhanevAle, pAMca sau mitroMse ghire hue jIvandhara kumAra svayaMvarasabhAke A~ganameM Aye / Ate hI unhoMne vINAkI kalAmeM kuzala zreSTha vidvAnoMko guNa-doSakI parIkSAmeM niyukta kiyaa| phira sevakajanoMke dvArA lAyI gayI tIna-cAra vINAoMmeM unhoMne keza, roma, lava Adi aneka doSa batAye / yaha dekha prasannatAse bharI kanyAne unheM apane hAthako alaGkArabhUta sughoSA nAmakI vINA de dI aura vaha unhoMne le lii| ___ tadanantara jIvandhara kumArane vINA lekara usapara apane hAthakI kuzalatA dikhalAI / gandharvakanyAne jIvandhara kumArameM apanA mana lagAyA, saMgItajJa manuSyoMne apanA zira hilAnA zurU kiyA aura kASTAGgAra Adi rAjAoMne lajjAko bar3hAyA // 32 // kumArakI vINAke tArakA zabda sunakara saba hariNoMne komala ghAsakA khAnA chor3a diyA aura sabake saba kSaNabhara meM stabdha raha gaye tathA vINAke svarane jinabhakta zAradAdevIke usa kAnameM apanA sthAna jamA liyA jisameM ki lagA huA kalpavRkSakA pallava zirake hilanese nIce gira gayA thA // 33 / / itanemeM hI gandharvadattA parAjayako hI jaya samajhane lagI tathA lajjAke kAraNa caJcala netroMse phailanevAle kaTAkSarUpI dUdhakI dhArAko pratyeka dizAmeM bikherane lgii| antameM usane pratIhArIke hAthameM sthita mAlA lekara jIvandharake vakSaHsthala para chor3a dii| vaha mAlA jIvandhara svAmIke zobhAyamAna vakSaHsthalarUpI pulinake Upara aisI jAna par3atI thI mAno saubhAgyarUpI sAgarakI lahara hI ho aura unake puNyarUpI candramAke bar3hate hue udayako sUcita kara rahI thI / ekakSaNa meM vaha mAlA unake vakSaHsthalapara basanevAlI lakSmIkI kaTAkSAvalI ke samAna jAna par3atI thI to dUsare kSaNa meM aisI lagatI thI mAno Age calakara honevAle yuddha meM vIra lakSmIke dvArA pahinAI huI vijayakI mAlA hI ho // 34 // gandharvadattAkI madhura-manohara aura kulaparamparAgata jo vINA thI usane use jIvandhara svAmIkI prApti karAnemeM dUtIkA kAma kiyA // 35 // usI samaya megha aura samudrake zabdakI zaGkAko phailAnevAlA, samasta dizAoMke antarAlako zabdAyamAna karanevAlA aura nagarakI saba striyoMke cittako haranevAlA turahIkA gambhIra tathA vizAla zabda samasta nagarameM gUMja uThA // 36 / /
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvya usa samaya dinameM jalanevAle dIpakake samAna niSprabha kASThAGgArane rAjAoMko ikaTThAkara isa prakAra bhar3akAyA ki vastra tathA bartanoMke kharIdane-becanemeM yogya vaizyakA lar3akA strI-ratnake yogya kaise ho sakatA hai ? phalasvarUpa mUrkha rAjAoMne saba orase senA Agekara yuddha karanA zurU kara diyaa| idhara utkRSTa parAkramake dhAraka jIvandhara kumAra apanI-apanI senAoMse yukta vidyAdharoMse AvRta ho jayagiri nAmase prasiddha madonmatta hAthIpara savAra ho yuddhabhUmimeM Aye aura zatruoMke samUhako vidIrNa karane lage / phalasvarUpa kucha hI samayameM unhoMne zatruoMko dizAoMmeM khader3a diyA aura ve duHkhake kAraNa jahA~ tahA~ jA chipe // 37 / / tadanantara zrIdatta vaizyane ratnamaya khambhoMkI phailanevAlI nirmala kAntise samasta dizAoMke antarAlako vyApta karanevAlI evaM eka sthAnapara udita karor3oM sUryoMkI dIptikA saMdeha bar3hAnevAlI eka zAlA (paTa-maMDapa) banavAI aura usameM tatkAla hI padmarAga maNiyoMse khacita eka aisI vedI banavAI jo ki sabake hRdayameM sthita rAga-paramparAke mUrtarUpake samAna jAna par3atI thI // 38 // tadanantara vidyAdharoMke rAjA garur3avegane Akara sphaTikamaNike pIThapara sthita deva-dampatI tulya vadhU-varakA apanI bhujArUpI sapake phaNAmaNike samAna dikhanevAle maNimaya kalazoMse bharatI huI jaladhArAoMke dvArA abhiSeka maGgala-mAGgalika snAna pUrNa kiyaa| usa samaya jaladhArAkI saphedI hAthake nAkhUnoMkI kAntise dUnI ho rahI thI aura bhujArUpI vaMzase nikalanevAle motiyoM ke jharanoMkI sambhAvanA bar3hA rahI thii| kSIrasamudrake phena-samUhake samAna dikhanevAle vastroMko pahine hue ve donoM dampatI alaMkAragRhake madhyameM hIrakajaTita pIThapara pUrva dizAkI ora mu~hakara baiThAye gaye // 36 // ina donoMke zarIra svabhAvase hI sundara the yahAM taka ki AbhUSaNoMko bhI suzobhita karanevAle the isalie unameM AbhUSaNa pahinAnekA prayojana kevala maGgalAcAra hI thA, zobhA bar3hAnA nahIM // 40 // athavA bhUpaNa samUhakI zobhA bar3hAnevAle unake zarIrameM jo AbhUSaNa pahinAye gaye the ve kevala dRSTidoSako naSTa karaneke lie hI pahanAye gaye the // 41 // sarvaprathama usa khaJjanalocanAke zirapara sakhIne vaha mAMga nikAlI thI jo ki mukhakI kAntirUpI nadIke mArgake samAna jAna par3atI thI aura tadanantara usapara usa nadIke phenapuJjake samAna dikhanevAlI phUloMkI mAlA pahinAI thii| isake bAda mukha para nIlamaNikI vaha beMdI pahinAI thI jo ki mukharUpI candramAke kalaGka-cihnake samAna jAna par3atI thI aura isake pazcAt A~khoMmeM aJjana lagAyA thA jo ki mukhapara AkramaNa karanevAlI A~khoMkI sImAnta rekhAke samAna jAna par3atA thA // 42 // AbhUpaNa pahinAnevAlI sakhIjanoMne gandharvadattAke kapolapara jo makarIkA cihna banAyA thA vaha aisA suzobhita hotA thA mAno 'yaha kAmadevakI patAkA hai' aisA samajhakara sAkSAt kAmadeva ke patAkAkI makarI hI vahA~ A pahu~cI ho athavA usake kapolamaNDalake saundarya-sarovarameM jo yuvakajanoMke netrarUpI pakSI par3a rahe the unheM bA~dhaneke lie vidhAtAne eka jAla hI banA rakkhA ho / ___ mRganayanI gandharvadattAke kapoloMpara kastUrI-dvArA nirmita patrAkAra racanAke bahAne kezoMkA prativimba par3a rahA thA aura vaha andhakArake baccoMke samAna jAna par3atA thaa| sAthahI usake donoM kAnoMmeM jo do karNaphUla pahinAye gaye the ve aise suzobhita ho rahe the mAno andhakArake una do baccAko zIghratAse naSTa karaneke lie do sUrya hI A pahu~ce hoM // 43 / / phUloMse suzobhita usakA kezapAza aisA jAna par3atA thA mAno jagattrayakI vijayake lie prasthAna karanevAle kAmadevakA bANoMse bharA tarakasa hI ho // 44 // sakhIke dvArA banAI huI usako sarpatulyaveNI aisI suzobhita ho rahI thI mAno zarIrarUpI kAmadevake dhanuSakI DorI hI ho athavA mukhakamalakI sugandhike lobhase AI huI bhramaroMkI paGakti hI ho // 45 //
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya lambha isa prakAra alaMkRta aura vyavasthApaka janoMke dvArA yathAsthAna baiThAye hue una donoM dampatiyoMse suzobhita evaM maNimaya dIpaka tathA anya mAGgalika vastuoMse yukta vaha ratnanirmitavedI devadampatiyoMse sahita sumeru parvatake taTake samAna jAna par3atI thii| ___samAna avasthA tathA samAna saundarya se alaMkRta ukta vadhU-varane siddha pratimAke abhiSeka jalase pavitra ho kisI bar3e Asanako alaMkRta kiyA-usapara virAjamAna hue // 46 // tadanantara jisa samaya bajAneke daNDase tAr3ita nizAna Adi bAjoMke zabdoMse samasta dizAoMke taTa zabdAyamAna ho rahe the, kAmadevakI strI-ratike padanU puroMkI jhanakArakA anukaraNa karanevAle madhuragAnameM catura vezyAoMke nRtyase jisakI zobhA bar3ha rahI thI, jaba vandIjanoMke mukhAravindake makarandake samAna jAna par3anevAle virudagAna gAye jA rahe the aura jo kalyANakArI uttamottama guNoMse sahita thA aise muhUrta meM vidyAdharoMke rAjA garur3avegane apane hAthakI kAntirUpI pallavoMke samAna azoka vRkSake zreSTha pallavase jisakA mukha suzobhita ho rahA hai aisA suvarNa kalaza hAthase utthaayaa| rAjAne apane hastarUpI kamaloMko vikasita karaneke lie Aye hue sUryake samAna zobhA pAnevAle suvarNakalazase jIvandhara kumArake hAthapara yaha kahate hue jalakI bar3I moTI dhArA chor3I ki Apa donoM dIrghakAla taka jIvita rheN||47|| kuruvaMzako prakAzita karaneke lie dIpakake samAna jIvandhara kumArane usa vidyAdhara-putrIkA pANigrahaNa kiyA aura usake sparzase utpanna hue sukhako apane antaraGgameM dekhaneke lie mAno tatkAla netra vanda kara liye // 4 // jIvandharake hAthakA sparza pAkara vadhU gandharvadattA aisI ho gaI thI jaisI ki candramAkI kiraNoMkA sparza pAkara candrakAntamaNikI zilA ho jAtI hai / / 46 // usa samaya apane kAntike pUrakI taraGgoMke madhyameM stanarUpI tumbIphalake sahAre tairatI huI usa navayuvatIko dekhakara jIvandhara kumAra bahuta bhArI Azcarya ke sAtha Anandita hue the // 50 // cUMki kamalayugalane aneka prakArase tapameM sthira rahakara puNyasaMcaya kiyA thA isIlie phalasvarUpa usake donoM caraNa bana sake the yadi aisA na hotA to dono caraNa haMsoM ( pakSameM tor3ara) kA Azraya lekara hRdayahArI manohara zabda kaise karate ? // 5 / / pairakI kiraNoMse jinakA agrabhAga lAla ho rahA hai aise usake mukha isa prakAra suzobhita ho rahe the mAno anya striyoMke lie sukha dekhaneke artha vidhAtAke dvArA banAye hue atizaya nirmalamaNimaya darpaNa hI hoM // 52 // isake kucha-kucha lAla nakhoMne kuravaka puSpakI kAnti jIta lI thI aura caraNa-kamalakI kAntine azoka vRkSakA pallava jIta liyA thA // 53 // maiM gandhavaMdattAke jaGghAyugalako kAmadevake tarakasakA yugala samajhAtA hU~ athavA kAmadevake vANoMko tIkSNa karaneke lie vajranirmita masANa jAnatA huuN| 54 // tapAye hue suvarNake samAna sundararUpako dhAraNa karanevAle usake donoM UrU aise suzobhita ho rahe the mAno stanarUpI gumbajoMse suzobhita usake zarIrarUpI kAmAyatanake do khambhe hI hoM // 55 // isakA nitamba-maNDala aisA suzobhita ho rahA thA mAno dukUlarUpI svaccha jalase alaMkRta vAlU kA TIlA hI thA, athavA kAmarUpI sAgarameM DUbanevAle taruNajanoMke tairaneke lie yauvanarUpI agnise tapAyA huA suvarNa-kalazakA yugala hI thA, athavA vastrase parivRta kAmadevakA eka cakravAlA vAhana hI thA, athavA zRGgArarUpI rAjAke krIDAzailakA maNDala hI thaa| isakI romarAji aisI jAna par3atI thI mAno candanase lipta stanarUpI parvatapara car3hanevAle kAmadevake lie marakata maNiyoMkI banI sIr3hiyoMkI paMkti hI thI, athavA saundaryarUpI nadIke Upara phailA huA pula hI thA, athavA nAbhirUpI vApikAmeM gotA lagAneke lie udyata kAmadevarUpI hAthIke gaNDasthalase ur3atI huI bhramaroMkI paGkti hI thI, athavA vahuta bhArI stanoMkA bojha dhAraNa karanekI cintAse
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 jIvandharacampUkAvya kRzatAko prApta hue madhyabhAgake dvArA sahArAke lie grahaNakI lAThI hI thI, athavA nAbhirUpI vAmI mukha se nikalatI huI kAlI nAgina hI thI / isa mRganayanIke stana aise jAna par3ate the mAno romarAji rUpI latA ke do gucche hI hoM aura isIlie ve jIvandhara kumArake netrarUpI bhramaroMko apanI ora khIMca rahe the || 56 || hArarUpI bijalI se sahita tathA nIlAmbara - nIlavastra ( pakSa meM nIle AkAza ) ke bhItara vRddhiko prApta usake payodharoM-stanoM ( pakSa meM meghoM ) kI unnata kAmarUpI mayUrako puSTa kara rahI thI // 57 // usake donoM stana kyA the mAno cUcukarUpI uttama lAkhase mudrita kAmadevake rasase paripUrNa do kalaza hI the aura kabhI gira na jAveM isa bhayase vidhAtAne unheM lohe kI kIloMse kIlita kara diyA thA kyA ? || 58 | usa sulocanA kI lambI lambI bhujAe~ AkAza- gaGgA meM suzobhita suvarNa kamalinIkI mRNAlake samAna thIM aura aisI jAna par3atI thIM mAno kAmIjanoM ko bA~dhaneke lie vidhAtAke dvArA banAye hue do bar3e bar3e pAza - jAla hI hoM // 56 // gandharvadattA svayaM eka patalI latAke samAna thI aura komala tathA snigdha zobhAse sampanna usakI donoM bhujAe~ zAkhAoMke samAna suzobhita ho rahI thiiN| usakI bhujArUpI zAkhAe~ apanI aGgaliyoMrUpI pallavoM se sahita thIM, nakha hI unake sundara phUla the aura manohara zabda karanevAlI' marakatamaNikI caJcala cUr3iyA~ hI unapara chAye hue bhramara the // 60 // usa khaJjanalocanAke zaGkhatulya kaNTha meM vIra kAmadeva ne yaha socakara hI mAno tIna rekhAe~ khIMca dI thIM ki isane tInoM jagatko jIta liyA hai // 61 // usake adharoSThako kitane hI loga to aisA kahate haiM ki yaha mukharUpI candramAke samIpa zobhA pAnevAlA saMdhyAkAlIna rAga hI hai-sandhyAkI lAlI hI hai, koI kahate haiM ki yaha navIna pallava hI hai, koI kahate haiM ki yaha mukhako kAntirUpI samudrakA mU~gA hI hai para hama kahate haiM ki yaha danta paGkaktirUpI maNiyoMkI rakSAke lie lAkhase lagAI huI manohara muhara hI hai || 62 || bahuta bhArI mAdhurya se bharI huI usakI vANI koyaloMke kalaravakI nindA karane meM nipuNa thI / vaha amRtako lajjA pradAna karatI thI, munakkA dAkhakA tiraskAra karatI thI, pauMr3e aura IkhakI sarIlI zakkarako khaNDita karatI thI aura zreSTha madhuko bhI nIcA dikhAtI thI || 63 | | usakI nAka aisI jAna par3atI thI mAno mukharUpI candravimbase nUtana amRtakI eka moTI dhArA nikalakara jama gaI ho - dRr3hatAko prApta ho gaI ho athavA dantapaktirUpI motiyoM aura maNiyoM ko taulanekI tarAjU kI daNDI hI ho ||64|| usa gandharvadattA ke mukharUpI sadana meM jagadvijayI kAmadeva rahatA thA isalie usane usakI Ter3hI bhauMhako dhanuSa aura usakI A~khoMko vANa banA liyA thA / yahI kAraNa hai ki usakI kamalatulya A~khoMke agrabhAgameM jo lAlimA thI vaha samasta taruNa manuSyoMke marmasthala chedanese utpanna huI khUna sambandhI lAlimA hI thI // 65 // utpalake bahAne manuSyoM ke netrarUpI pakSiyoMko pakar3akara rakhanevAle usake donoM kAna aise jAna par3ate the mAno manuSyoM ke netrarUpI pakSiyoM ko bA~dhaneke lie vidhAtAke dvArA banAye hue do pAza hI ||66|| aisA jAna par3atA hai ki candramA rAtrike samaya usake mukhakI kAntirUpI dhanako curAkara AkAza mArgarUpI vanameM vegase bhAgatA hai aura dinake samaya kahIM jAkara chipa jAtA hai / yadi vaha kAntirUpI dhanako haranevAlA nahIM hai to phira usake bIca meM yaha kalaGka kyoM hai ? ||67 // usa kRzAGgIke keza kyA the ? mAno mukhacandakI kAntirUpI samudra ke phaile hue zevAla hI the, athavA mukharUpI candramAke idhara-udhara ikaTThe hue saghana megha hI the, athavA kAmarUpI agnise uThatA huA sAndra dhUmakA samUha hI thA, athavA mukhakamalapara ma~DarAte hue bhramaroMkA samUha hI thA || 68 || vaha gandharvadattA kyA kinnarAGganA thI, yA asurakI strI thI, yA kAmadevakI strI-rati thI, yA suvarNakI latA thI, yA bijalI thI, yA tArikA thI athavA kyA netroM kI bhAgya rekhA thI ? ||66 //
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya lambha 266 krama - kramase jisakI lAlimA bar3ha rahI hai aisI saMdhyArUpI strIkA jisa prakAra candramA AliGgana karatA hai usI prakAra krama kramase jisakA anurAga bar3ha rahA hai aisI gandharvadattAkA jIvandhara svAmIne AliGgana kiyA / usI samaya unakA sArA zarIra romAnoMke samUhase vyApta ho gayA jisase aisA jAna par3ane lagA ki mAno kAmadevarUpI yoddhAne navamallikAkI bar3I rUpa apane bANa unapara calAye hoN| kabhI to jIvandhara svAmI suratarUpI nATakake nAndI padoM ( prArambhika maGgalagAyanoM ) ke samAna mIThe-mIThe vacana bolate the aura kabhI usake uttarIya vastrako khIMcate the / uttarIya vastrake haTa jAne ke kAraNa vaha lajAtI huI apanI komala bhujAoMke svastika se stanarUpa kuDmaloMko Dhaka letI thii| phalasvarUpa jIvandhara svAmI usake kuDmalakA anAyAsa avalokana nahIM kara sakate the ataH jisa kisI taraha usake stanarUpI pUrvAcalake zikharapara inakA netrarUpI candramA sthAna prApta kara sakA thA / phalasvarUpa bar3hate hue kAmasAgara ke salilapravAhase usake nitamba maNDalarUpI pRthivI - maNDalako tara kara sake the / gandharvadattAko yadyapi vArtAlApa karanekA kautuka uThatA thA to bhI lajjAke kAraNa vaha kucha kahane ke lie samartha nahIM ho pAtI thI / vaha cAhatI thI ki mere netra rUpI cakora patike mukharUpI candramAke samIpa vihAra kareM parantu lajjAke kAraNa vaha netroMko unake sammukha karaneke lie samartha nahIM ho pAtI thI / yadyapi phUlake samAna komala patike zarIrakA sparza karanekA lobha use satA rahA thA to bhI vaha aisA karane ke lie kA~pa uThatI thI / bhauMha, kapola, Thor3I, oTha, netra tathA stanoMke cUcuka Adi sthAnoMpara ve bAra-bAra cumbana karate the / kabhI svedake kAraNa jinameM komalatA A gaI thI aise nAkhUnoM se atyanta kaThora kucakalazake taTapara nakhAghAta karaneke cihna banA dete the, kabhI nakhoM ko uSNa kara dene vAle usake stanoMke zikhara se apanA hAtha haTAkara usake nAbhirUpI gahare sarovara meM DAlate the, kabhI kAmarUpI yuddhako sUcita karanevAle karadhanIke kalakala zabda rUpI samartha bAjo ke zabdoM se suzobhita usakA nIvIbandhana kholate the aura kabhI kAmarUpI madonmatta hAthIke bA~dhaneke khambhAke samAna suzobhita usake UrUstambhakA mAno kAmarUpI hAthI ko chor3aneke lie hI sparza karate the / isa prakAra usake sAtha sAtizaya krIDA karate the / isa prakAra anupama sampadAke dvArA samasta jagatke stutya ve donoM hI dampatI jisa prakAra Ananda rUpI sAgara ke paraMpAra meM sthita the usI prakAra vacanoMke bhI paraMpAra meM sthita the arthAna vacanoMke dvArA usakA varNana nahIM kiyA jA sakatA ||70ll isa prakAra mahAkavi haricandra viracita jIvandharacampU kAvya meM gandharvadatta kI prAptikA varNana karanevAlA tRtIya lambha samApta huA /
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha lambha isake bAda dhIra vIra jIvandhara kumAra gandharvadattA ke sAtha sAMsArika viSayoMse utpanna bhogoMkA yathAyogya bhoga karate hue krIr3A karane lage // 1 // tadanantara vasanta nAmakA samaya A gayA jisase vana vRkSa aura latAoM meM vyApta hokara manuSyoke netroMko sukhadAyI ho gayA || 2 || usI samaya vasantake ve dina A gaye jo ki Ama vRkSake maJjariyoMkA madhupAna karane meM Asakta bhramaroMkI jhaMkAra tathA koyaloMkI kamanIya kUkase kAmotsavakI sUcanA de rahe the / kuravaka vRkSoM para phUle hue dAMtoMke samAna kuGmaloMse jinake mukha viha~sa rahe the aura jo virahI manuSyoM kA marmacchedana karanemeM atyanta samartha the ||3|| usa samaya vanakI zobhA nirAlI ho rahI thI / kahIM to vaha vana jagatko jItaneke lie udyata kAmadevake prasthAnako sUcita karanevAle maMjITha raGgake tambuoMke samAna pallavoMse yukta azoka vRkSoMse manohara dikhAI detA thA / kahIM sonekI sAMkaloMse jakar3I vanadevatAkI uttama peTIke samAna dikhanevAle Amake pallavoMpara kokilAoMke samUha baiThe hue the / kahIM taruNa manuSyoMke hRdayako vidAraNa karanemeM kaThora kAmadeva ke nAkhUnoMke samAna suzobhita palAzake vRkSa puSpoMse vyApta thA / kahIM kAmadevarUpI rAjAke suvarNadaNDake samAna AcaraNa karanevAle maulazrIke phUloM se suzobhita thA / kahIM jinapara zilImukha - bhauMre baiThe hue haiM ( pakSameM jinameM zilImukha-vANa rakhe hue haiM) aise kAmadevake tarakasake samAna gulAvakI jhAr3iyoMse suzobhita thA aura kahIM viyogI manuSyoM ke hRdayake kATanemeM bhAlekA kAma karanevAle ketakI ke phUloMse vyApta thA / galI-galI meM madhukAminI latArUpI striyA~ apanI puSpapUjAke dvArA jisakA sanmAna bar3hA rahI thIM aisA vAyukA bAlaka bhramariyoMke gItameM Asakta hiraNake Upara savAra hokara dhIre-dhIre cala rahA thA || 4 || virahI manuSyoMko duHkha denevAle usa vasantake samaya rAjA Adi samasta nAgarika manuSya donoM prakArake vanameM- jala aura jaGgala meM krIr3A karaneke lie strIjanoMke sAtha nagarase bAhara nikalane lage ||5|| jIvandharasvAmI apane mitroMke sAtha nagara-nivAsinI striyoMke netroMkA Ananda bar3hAte hue U~ce rathapara baiThakara nagara se bAhara nikale || 6 | tadanatara udyAnakI galI meM jAkara nagaravAsI loga puSpAvacayana karane lage - phUla tor3ane lage / usa samaya udyAnakI galI meM manuSyoMke kolAhalake kAraNa pakSiyoM ke jhuNDa ur3a rahe the jisase aisA jAna par3atA thA mAno vasantuRtuke Agamanake kautUhalase usakI dhvajAe~ hI phaharA rahI hoM / idhara-udhara bhramaroMkI paktiyA~ ur3a rahI thIM unase aisA jAna par3atA thA mAno harI maNiyoMke vandanamAla hI bA~dhe gaye hoM / vRkSoMke agrabhAgapara phUloMkI kaliyA~ laga rahI thIM jinase aisA jAna par3atA mAno pallava khAneke lie sUryake rathake ghor3oMne jo apane mu~ha khole the usI samaya unake mukha se nikalakara phenake Tukar3e una vRkSoMpara gira gaye hoM / vaha udyAnakI galI kisI abhisArikA vyabhicAriNI strIke samAna jAna par3atI thI kyoMki jisa prakAra vyabhicAriNI strIke uccai stanazikhara - unnata stanoMke agrabhAga patroM - patrAkAra racanAoMse suzobhita hote haiM usI prakAra usa udyAnakI galIke uccaiH stanazikhara - UMce UMce zikhara bhAMti-bhAMti ke pattoMse suzobhita the aura jisa prakAra vyabhicAriNI strIke payodharataTa - stanataTa aneka viTapoM-guNDoMke dvArA spaSTa rahate hai usI prakAra udyAnakI galIke payodharataTa - meghoMkA samIpavartI pradeza bhI aneka viTapa -aneka zAkhAoMse spRSTa thA / vahA~ koI manuSya apanI strIkA mana krodhase kaluSita dekha kahatA hai
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ 271 caturtha lambha he tandhi ! Age dRSTi to phailAo jisase yaha vana, sthalameM vidyamAna nIlakamaloMko prApta kara sake ! jarA manda musakAna bhI chor3o jisase pratyeka dizAmeM bhramaroMko Anandita karanevAle phUloMke samUha jhara par3e aura jarA apanI vANI bhI prakaTa karo jisase koyala zIghra hI cupa ho jAve // 7 // vikasita navIna pallava hI jisake uttama oTha haiM, khile hue puSpa ho jisakI manda musakAna hai aura bhramaroMse yukta gucche hI jisake cU cukoM se yukta stana haiM aisI vAsantI latAko koI puruSa itane anurAgase dekha rahA thA jaise ki kisI anya strIko hI dekha rahA ho / puruSakI yaha ceSTA dekha usakI priyA usapara kupita ho uThI / jaba purupako isakA pratyaya huA taba vaha priyAko zAnta karanekI icchA karatA huA isa prakAra kahane lagA he mRganayani ! jisameM hAthake samAna nUtana pallava lahalahA rahe haiM, jo madonmatta bhramaroMse sevita haiM, jisake phUlake do gucche atyanta kaThora haiM aura jisakI do bar3I zAkhAe~ zirIpake phUlake samAna atyanta sukumAra haiM aisI tumahI calatI-phiratI latA ho aura tuma hI kAmakI lakSmI ho // 6 / / vRkSakI UparakI TahanImeM lage phUlake lie jisane bAyeM hAthase vRkSakI sugandhita zAkhA pakar3a rakhI thI aura dAhine hAtha se jo apanI karadhanI sa~bhAle huI thI aisI nirmala suvarNake samAna gauravarNa vAlI strIkA jaba nIvI-bandhana khula gayA taba usane zIghra hI kisa manuSyake netroMkA ananta sukha utpanna nahIM kiyA thA ? // 7 // koI eka strI apane patike sAmane phUla tor3aneke lie bhujA UparakI ora uThAye hue thI parantu usa bhujAke mUlameM patike dvArA kiyA huA nakhacchadakA cihna thA jise vaha dUsare hAthase vastrake dvArA bar3I sundaratAke sAtha chipA rahI thii|8|| vanake bhItara koI strI apane hastakamalakI kAntise mizrita purAne pattoMke samUhako nayA pallava samajha tor3aneke lie udyata huI thI kintu usakA komala sparza na dekha usane use chor3a diyA para isa bAtakA Azcarya rahA ki vaha apane hI nakhakI kAntiko phUloMkA gucchA samajhakara khIMcatI rahI ||6|cuuNki tumhArA zarIra suvarNake samAna pIlA hai ataH usapara yaha campekI mAlA khilatI nahIM hai aisA kahakara stana kalazake samIpameM hAtha calAte hue kisI purupane apanI strIke vakSaHsthalapara maulizrIkI mAlA bA~dha dI // 10 // isa vanameM cakoralocanAoMke vakSaHsthaloMpara unake patiyoMne jo phUloMkI mAlAe~ pahinA rakkhI thIM ve aisI jAna par3atI thIM mAno bhItara praveza karane vAle kAmadevake svAgatArtha puSpagumphita toraNa mAlAe~ hI bA~dhI gaI ho // 11 // __isa prakAra saba nAgarika loga jaba vana-krIr3AmeM tatpara the taba jIvandhara svAmIkI dRSTi kisI kutte para par3I / vahA~ yajJa prArambha karanevAle brAhmaNoMne sAkalya chU denese kupita hokara use mArA thA / vaha burI taraha karAha rahA thaa| usakA vaha karAhanA aisA jAna par3atA thA mAno duHkharUpI samudra hI taTakA ullaMghanakara garjanA kara rahA thA athavA prANarUpI rAjAke prasthAnako sUcita karanevAlI bherIkA hI bhAMkAra zabda ho rahA thaa| usake mukhase khUnakI dhArA baha rahI thI jo aisI jAna par3atI thI mAno bhItara jalatI huI duHkhAgnikI jvAlA hI ho| apAra dayAke sAgara jIvandhara svAmI bahuta prayatna karanepara bhI jaba usa kutteko jIvita rakhaneke lie samartha nahIM ho sake taba unhoMne use paralokakI prApti karAnemeM samartha paJca namaskAra mantrakA upadeza diyA / / ___vaha kuttA yadyapi usa mantrakA kAnase hI sparza kara sakA thA, manase nahIM to bhI usakA kucha kleza kama ho gayA aura mantra sunate-sunate hI usane prANa chor3a diye // 12 // isI madhyama loka meM eka candrodaya nAmakA parvata hai / vahA~ nirmala upapAda zayyApara sundara vaikriyika zarIra lekara vaha kuttA sudarzana nAmakA yakSa utpanna huA / janmase hI usake zarIra para mAlAe~ par3I thIM, vaha uttama vastroMko dhAraNa karanevAlA thA aura nava yauvanakI lakSmIse usakA zarIra samudbhAsita thA / / 13 / / usa yakSakA nirmala mukhakamala, pUrNimAke candramAko bhI dAsa banA rahA thA, TimakAra
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 jIvandharacampUkAvya rahita usake donoM netra niSkampa mInakI zobhA dhAraNa kara rahe the, aura maNiyoMke AbhaSaNoMse ujjvala usakA zarIra phUlI huI kalpalatAke samAna suzobhita thA // 14 // tadanantara jaba kalpavRkSa harSAzruoMkI bUMdoMke samAna phUloMke samUha barasAne lage, dundubhiyoM ke zabda diga digatoMmeM phaila gaye, mandAra vanameM ghUmanevAlI mandavAyu dhIre-dhIre bahane lagI, karor3oM sUryoM ke samAna dedIpyamAna yakSa saba orase praNAma karane lage, aura nUpuroMkI manohara bhaMkArase dizAoMke antarAlako vAcAlita karanevAlI devAGganAe~ jaba manohara gAna-kalAse suzobhita saMgItakA kauzala dikhAne lagI, taba vaha yakSarAja sokara uThe hue ke samAna pratyeka dizAoMmeM dRSTi calAtA huA Azcarya aura Anandake pravAhameM eka sAtha nimagna ho gyaa| tatkAla utpanna hue avadhijJAnarUpI jahAjakA Azraya lekara usane jJAna kara liyA ki hamArI yaha devaparyAya jIvandhara kumArake dvArA upadiSTa mantrake prabhAvase prakaTa huI hai| usI samaya jaya jaya Adi zabdoM se jinake mukha vAcAlita ho rahe the tathA jo apane mukuTa-maNiyoMkI kiraNa-pakti se usake caraNa-kamaloM ke AratI utAra rahe the aise devoM ne Akara bar3e vinayake sAtha maGgala snAna, jinendra devakI pUjA Adi jo-jo kArya batalAye the saba usane niyogake anusAra pUrNa kiye / tatpazcAt jIvandhara svAmIkI pUjAmeM tatpara hotA huA vaha parivAra ke sAtha unake samIpa gyaa| __ vahA~ jAkara usane yaha kahate hue unakI stuti kI ki he Arya ! merI aisI vibhUti Apake mantrase hI utpanna huI hai| stutike bAda isane unakI pUjA kI aura bar3e harSase unheM divya AbhUpaNa diye // 15 // usa yakSane kahA ki he mahAzaya ! Apa mujhe duHkha aura sukhake samaya yAda rakhie tathA kRta-kRtya kIjie / itanA kahakara vaha antarhita ho gayA / / 16 / / tadanantara jaba lalATako tapAnevAlA sUryakA bimba AkAzarUpI vanake madhyameM ekatrita dAvAnalake samAna ho gayA, nameru vRkSakI chAyA bAla-baccoM vAle mRgoMke jhuNDake sAtha mala talameM A gaI, sarovaroMke rAjahaMsa kamala chor3akara pattoMko chAyAmeM cale gaye, bAvar3iyoMkA jala machaliyoMkI uchAlase sUryake saMtApake kAraNa hI mAno khaulane lagA, mayUra nRtya-kIr3Ake binA hI picchoMke samUhakA chattA banAkara mayUriyoMkI sevA karane lage aura bhauMre hAthiyoMke gaNDasthala chor3akara unake kAnoMke pAsa cale gaye taba puSpa tor3ate-tor3ate thakI huI striyoMke sAtha jalakrIr3Ake icchuka puruSa lapakakara dhIre-dhIre nUtana nadIkI ora aaye| yaha nUtana nadI pakSiyoMke zabdoM dvArA zIghra hI kamalalocanA striyoMkA kuzala samAcAra pUchakara phenarUpI manohara hAsya prakaTa karatI huI caJcala taraGgarUpI hAthoMke dvArA unheM pAdodakapaira dhoneke jalakA saMketa kara rahI thI // 17 // usa samaya nagarakI taruNa striyA~ bhI dUsarI nadiyoMke samAna jAna par3atI thIM kyoMki jisa prakAra nadiyoMmeM cakravAkapakSiyoMke yugala rahate haiM usI prakAra unameM bhI yauvanarUpI sUryake prakAzase jinakA Amoda bar3ha rahA thA aise stanarUpa cakravAka pakSiyoMke yugala vidyamAna the| jisa prakAra nadiyA~ taraGgoMse caJcala rahatI haiM usI prakAra ve bhI kAntirUpI taraGgoMse atizaya capala dikhatI thIM aura nadiyoMmeM jisa prakAra kalahaMsa zabda karate rahate haiM usI prakAra unameM bhI paijanArUpI kalahaMsa pakSI manohara zabda kara rahe the / isa taraha nadiyoMkI samAnatA rakhanevAlI striyA~ patiyoMke sAtha nadImeM pravezakara jalakrIr3A karane lgiiN| usa samaya pAnIpara jisakI kuJcita dRSTi par3a rahI thI aura jo dekhaneke lie Aye hue candrabimbake samAna jAna par3atA thA aise apanI priyAke mukhako sonekI picakArIse nikalate hue jalase koI bAra-bAra sIMca rahA thA / / 18 / /
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthalambha 273 caJcala jalane jisakA vastra dUra kara diyA thA aura jo apanI kAntise sphaTikake paTiyeko jIta rahA thA aise sthUla nitamba maNDalapara nakhAghAta ke bahAne jo mAno kAmadeva ke jagadvijayakI prazastike akSara hI dhAraNa kara rahI thI aisI koI strI mUMgAke yantra se nikalanevAlI jalavArA bar3e harpa ke sAtha apane pati ke mukhapara barasA rahI thI / usa jaladhArA meM usake hAthakI lAla-lAla kAnti mila rahI thI isalie aisI jAna par3atI thI mAno hAthoMke masalanese prakaTa huI raktakI dhArA hI ho athavA kezarakA rasa hI ho / koI eka yuvA pAsa jAkara apanI strIke stana rUpI kuDmalake agrabhAgako pAnIse sIMca rahA thA jisase aisA jAna par3atA thA mAno vaha usake hRdaya sthala meM utpanna hue rAgarUpI kalpavRkSakI vRddhi hI cAhatA thA // 16 // koI eka strI apane patiko dhokhA dekara sakhIke sAtha muhUrta bharake lie pAnI meM DUbA sAdha gaI parantu usake zarIrakI sugandhike lobhase ma~DarAte hue bhramaroMse usakA patA cala gayA aura patine usakA AliGgana kara liyA ||21|| jisake stana kamalakI vor3iyoMke samAna the, komala bhujAe~ mRNAlake samAna thIM aura mukha phUle hue kamalake samAna thA aisI sundararUpako dhAraNa karanevAlI koI strI jaba kamaliniyoMke bIca meM pahu~cI taba alagase pahicAnanemeM nahIM AI ||22|| nadIkA pAnI striyoMke saghana keza-bandhanase gire hue phUloMke dvArA tArakita - tArAoMse yukta jaisA ho rahA thA aura usake bIcameM taruNa-janarUpI cakoroMke dvArA dekhA gayA kisI strIkA mukha candramA ho rahA thA - candramAke samAna jAna par3atA thA || 23 // isa prakAra nagarake taruNa jana jalakrIr3AmeM tatpara the| taba nadI taTakI alaMkArabhUta, kubera mitra aura kuveradatta nAmaka samudroMse samutpanna guNamAlA aura suramaJjarI nAmaka do kanyAratnoM meM candrodaya aura sUryodaya nAmaka sugandhita cUrNakI utkRSTatAko lekara spardhA bar3ha rahI thI / una donoM pratijJA kI thI ki hama donoMke bIca jo parAjita hogI vaha nadIke jalameM snAna nahIM kregii| aisI pratijJA kara donoMne apanI-apanI dAsiyA~ chor3IM aura ve dAsiyA~ cUrNa lekara jahA~ tahA~ vicAra karatI huI kramase jIvandharake nikaTa AI aura pUchane lagIM ki ina candrodaya aura sUryodaya meM acchA kauna haiM ? jIvandhara svAmIne candrodaya cUrNako acchA kahA aura dUsare cUrNako varSAkAlake yogya batalAyA / batalAyA hI nahIM unhoMne candrodaya cUrNako AkAzameM phU~kakara aura usapara ma~DarAte hue bhauMre dikhAkara isakA pratyaya bhI karA diyA || 24|| tadanantara kuruvaMzake ziromaNi jIvandhara kumArako namaskAra kara aura unako stutikara donoM dAsiyA~ vApisa lauTa gaI aura unhoMne vegase apanI-apanI mAlakinoM ke pAsa jAkara saba samAcAra jyoMkA-tyoM sunA diyA ||25|| donoM cUka sugandhi eka samAna honepara bhI jIvandhara svAmIne guNamAlAke candrodaya cUrNako acchA batalAyA thA isakA suramaJjarIko bahuta zoka huA ||26|| candrodayane (pakSameM candramAke udayane) guNamAlA ke mukharUpI kamalako vikasita kara diyA thA aura sUryodayane ( pakSa meM sUrya ke udayane) zIghra hI suramaJjarIkA mukha kamala sukhA diyA thA yaha vicitra bAta thI ||27|| tadanantara parAbhavase utpanna huI bahuta bhArI IrSyAse jisakA citta kaluSita ho rahA thA aisI suramaJjarI guNamAlA sakhIke dvArA aneka prArthanA kiye jAne para bhI binA snAna kiye hI lauTa gaI tathA jIvandharake sivAya anya manuSyako dekhU~gI bhI nahIM yaha pratijJAkara roSase andhI hotI huI kanyA - gRhameM calI gaI / jisaprakAra cAMdanI viyogase prAtaHkAlakI kamalinI zoka karatI hai usI prakAra sakhIke viyogase guNamAlAne zoka kiyA ||28|| 35
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvya itane meM hI calate-phirate pahAr3ake samAna bhArI rAjAkA madonmatta hAthI jAMghoMke vegase TUTI aura vAyuke prakopa se ur3AI huI zAkhAoMke samUha se megharahita AkAzameM bhI meghakA bhrama bar3hAtA aura janatA meM hAhAkAra utpanna karatA huA bar3e vega se nAgarikoM ke samUha meM A ghusA ||26|| gaNDasthalase nikalate hue madajalake dvArA donoM ora do nadiyoMko utpanna karatA huA vaha madomatta hAthI guNamAlA ke rathakI ora daur3A ||30|| 274 usa samaya guNamAlAke jo parivArake loga the ve dantaprahAra karane ke lie udyata gajarAja ke bhase bahuta dUra bhAga gaye / mAtra eka dhAya sukha-duHkhakI saMginI honeke kAraNa zepa raha gaI ' aura mujhe mArakara hI guNamAlA mArI jAya' yaha kahakara vaha guNamAlA ke Age khar3I ho gaI / samIpavartI loga 'marI-marI' kahakara jora se cillAne lage / yaha dekha dayAlu hRdaya jIvandharane pAsa jAkara siMhakI taraha apane siMhanAda se dizAoMke taTa gu~jA diye / yadyapi vaha hAthI bhayaM kara thA to bhI jIvandharane use anAyAsa hI sUkara banA diyA aura usake kandhepara jA baiThe / guNamAlA stana hAthI gaNDasthalake samAna hI haiM kyA ? yaha dekhanekI icchAse hI mAno unhoMne hAthIke gaNDasthalapara hAtha, guNamAlAke stanakalazapara dRSTi aura manameM usake prApta karanekA prastAva kiyA thA / gajarAja ke mastakapara par3I yUthikAke samAna kezoMvAlI isa guNamAlAkI cAla madonmatta hAthIke samAna hai, Uruyugala komala sU~r3ake samAna haiM aura stanayugala gaNDasthalakI sadRzatA dhAraNa karate haiM ||26|| isa prakAra manameM vicAra karate hI jIvandhara svAmI kAmake vANoMke prahArase paravaza ho gaye | usI dazAmeM ve hAthIko bA~dhaneke khambhetaka lAye aura mitroMke sAtha rathako alaMkRta karate hue apane mahalake bhItara praviSTa hue / usa samaya hastIsambandhI vijJAnakI prazaMsA karanevAle nAgarika inakI bahuta bhArI stuti kara rahe the / udhara sAkSAt kAmadevasvarUpa anupama jIvandhara kumArakA avalokana karanese jisakA antaraGga tanmaya ho rahA thA aisI guNamAlA kAmase pIr3ita hotI huI apane ghara gaI / vahA~ cirakAlataka becaina rahakara vaha manase nirantara unhIMkA dhyAna karatI thI / saMtApake kAraNa usakA mukha sUkha rahA thA / yadyapi sakhiyA~ usase bAra-bAra isakA kAraNa pUchatI thIM to bhI vaha kucha bhI uttara nahIM detI thI ||30|| --- jaba guNamAlA atyanta asvastha ho gaI taba vaha kAmadevakI nindA isa prakAra karane lagIhe kusumAyudha, he kAmadeva ! tumhAre bANa pA~ca hI haiM aura unake lakSyabhUta jana aneka haiM jaba yaha bAta nizcita hai taba maiM akelI hI ananta bANoMke dvArA paJcatA-mRtyu ( pakSa meM paJcasaMkhyA ) ko kaise prApta karA dI gaI ||31|| isa taraha aneka prakArakA pralApa karatI aura kAmadevakA tIvratara saMtApa sahana nahIM karatI huI vaha guNamAlA kSaNabharake lie kapUra kI bAvar3Ike samIpa rahatI, kSaNabhara ke lie upavanake taTa para bane hue manohara latAvRkSa meM samaya bitAtI, kSaNabharake lie phUlAMke biche vistarapara leTatI, kSaNabharake lie komala kisalayoMkI zayyApara par3atI, kSaNabhara ke lie sukumAra haMsatUlake gaddepara baiThatI aura kSaNabharake lie keloMke upavana meM samaya bitAtI thI / antameM usane krama-krama se eka patra likhakara kisI krIr3A zukako jIvandhara svAmIke pAsa bhejA / idhara vizvapUjya jIvandhara kumAra bhI aneka prakArakI virahAgnise vyApta zarIrako dhAraNa karate hue apane gharake bagIcAmeM baiThe the aura citrameM guNamAlAkA atyanta sundara zarIra likhakara sAMse bharate hue cirakAlase use dekha rahe the ||32||
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha lambha 275 itanemeM hI cATuvacana kahanemeM catura kor3A-zukane prasaGga pAkara guNamAlAkA patra unheM de diyA / vaha patra kyA thA mAno phalIbhUta manoratharUpI kalpavRkSakA patra hI thA / jIvandhara svAmI yadyapi usa patrako tatkAla hI dekha lenA cAhate the to bhI AnandAzruoMke nirgamase netroMkA mArga ruka jAneke kAraNa usameM vighna par3a gyaa| antameM harSake pravAhako jisa kisI taraha rokakara unhoMne vaha patra bA~cA / usameM likhA thA ki he kAmako jItanevAle rUpase ujjvala vallabha ! tumane vanake tIrapara kAmadevake bANarUpI daNDase uchAlI hamAre hradayarUpI phUlakI geMda curA lI thii| usa geMdakA paricaya yaha hai ki usameM mUrchArUpI utpala laga rahA hai aura sundara rAgarUpI uttama pallava lage hue haiN| vaha geMda aba vApisa de dIjiye // 33 // Anandake A~suoMse jinakA galA ruka gayA hai aise jIvandharane gadgada svarase vaha patra par3hA aura zIghra hI harSapUrvaka guNamAlAke prati nimnAGkita uttara-patra likhA // 34 / / unhoMne likhA ki merI dRSTirUpI haMsI sarvaprathama tumhAre mukharUpI kamalake pAsa gaI thI phira stanarUpI kuGmaloMke pAsa Akara harSita huI aura tadanantara rasase bhare hue nAbhirUpI tAlAbake bIca vihAra kara rahI hai so vaha dRSTirUpI haMsI yadi tuma de do to maiM bhI tumhArI hRdayarUpI geMda de duuN||35|| - udhara guNamAlAkI dazA bar3I vicitra ho rahI thI, hRdayameM jalatI huI kAmAgnike dhUmake samAna nikalanevAle niHzvAsase usakA nAkakA motI mAno nIlamaNi bana gayA thA / atyanta durbala zarIra honeke kAraNa suvarNakI aMgUThI cUr3IkA kAma dene lagI thii| mukharUpI candramAkI cA~danIse lipta honeke kAraNa hI mAno usako zarIrarUpI latA saphada par3a gaI thii| bhAvanAkI prakarSatAke kAraNa pratyeka dizAmeM dikhate hue jIvandharako dekhakara vaha unakI agavAnI karanekA yadyapi prayatna karatI thI to bhI mRNAlake samAna komala aGgoMse vaha samartha nahIM ho pAtI thii| bheje hue zukake AnemeM jo vilamba ho rahA thA use vaha sahane meM asamartha thI isalie eka varSakI bhayabhIta hariNIkI taraha apane kaTAkSa pratyeka dizAmeM DAla rahI thii| itane meM hI jAti aura kArya donoMkI apekSA patrI (pakSI, pakSameM patra yukta) zuka vahA~ A pahu~cA / use dekhate hI vaha cillA uThI ki Ao-Ao, maiM vilamba sahana nahIM kara sakatI / jaba vaha zuka pAsa A gayA taba usane use apanI bhujAoMke yugalase Upara uThA liyaa| usa samaya harSAtirekake kAraNa usakA bhujAyugala itanA adhika phUla gayA thA ki usakA kaJcaka-vastra hI phaTa gayA thaa| krIr3A-zuka jo patra lAyA thA guNamAlAne use le liyaa| nirantara par3anevAle kAle-kAle kaTAkSoMse vaha patra sarvatra syAhIse pute hue ke samAna vicitra ho rahA thA aura isI kAraNa usapara jo sundara akSara likhe hue the unheM vaha dekha nahIM sakatI thii| tadanantara prItirUpI latAke puSpake samAna AcaraNa karanevAlI manda musakAnase vaha patra sapheda ho gayA isalie usapara likhA padya bA~canemeM Ane lgaa| use bA~cakara vaha vacanAgocara Anandako prApta huii| jaba mAnasika aura zArIrika ceSTAoMke dvArA mAtA-pitAko guNamAlAkA yaha hAla mAlUma huA taba ve bahuta hI prasanna hue so ThIka hI hai kyoMki yogya bhAgyavAna vara durlabha hI hotA hai // 38 // tadanantara guNamAlAkI orake kinhIM do puruSoMne gandhotkaTake pAsa jAkara yaha vRttAnta sunAyA / karNapuTase isa vRttAntako sunakara gandhotkaTako bahuta hI Azcarya huaa| tatpazcAt manameM Anandako vistRta karate hue gandhotkaTane jihvAke dvArA svIkRti-vacanarUpI makarandakI dhArA prakaTa kara dI arthAt svIkRti de dii| ___ athAnantara jIvandhara kumArane zreSTha guNoMse sampanna muhUrtameM kuveramitrakI putrI guNamAlAko vivAha liyA // 3 //
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvya usa samaya kuruvaMzaziromaNi jIvandhara kumAra vivAhake veSa-bhUSAse ujjvala the aura sAkSAt kAmadeva ke samAna samasta manuSyoMke netroMko santuSTa kara rahe the / guNamAlA bhI yadyapi nayamAlAse sabako Ananda karanevAlI tho to bhI isase viparIta thI / parihAra pakSa meM vinayakI mAlAse Ananda karanevAlI thI / jIvandhara svAmIne harSotphulla netroMse guNamAlAko dekhA thA / guNamAlA phUlase bhI adhika sukumAra aGgako dhAraNa karanevAlI thI, usakI kamara AkAza ke samAna sUkSma thI, vaha svayaM kAmadevakI dhanupalatAke samAna jAna par3atI thI aura usakI trivI kAmadevakI aMguliyoMkI sandhi-rekhAke samAna mAlUma hotI thI ||40|| usa guNamAlAke amRtake samAna rasako dhAraNa karanevAle oTharUpI pallavake agra bhAga para jo manda musakAnarUpI phUla prakaTa hue the aura jIvandhara kumAra ke netrarUpI kamala phalase yukta hue the tathA hRdayane zIghra hI rasakI dhArA utpanna kI thI yaha vicitra bAta thI || 41|| kuruvaMzaziromaNi jIvandhara svAmI guNamAlA ke sAtha vivAhakara AnandarUpI parvatake utaritana bhAgapara cirakAla taka krIr3A karate rahe ||42|| 276 isa prakAra mahAkavi haricandra viracita zrI jIvandhara - campU - kAvya meM guNamAlAkI prAptikA varNana karanevAlA caturthaM lambha pUrNa huA / paJcama lambha athAnantara zatruoM ke prANa naSTa karane meM samartha jIvandhara svAmIke balakA mana hIke dvArA AsvAdana karanevAle hAthIne jisa prakAra pahale svakabalam - apanA bala chor3a diyA thA usI prakAra aba tRNarUpa sva-kabalaM apanA grAsa chor3a diyA thA ||1|| jo kuNDalake dvArA tAr3ita huA hai tathA jisakA duSTa ahaGkAra --- kuNDalI - kRta - natrIbhUta ho gayA hai aise rAjAke senAsambandhI hAthIne uttarottara bar3hanevAlA krodha dhAraNa kiyA || 2 || jaba rAjA kASThAGgArako isakA patA calA taba usane apanI vizAla krodhAgniko jIvandhara Adi kumAroMke samUhase hI zAnta karanA cAhA / usakI vaha krodhAgni bhIloMkI senAke jItane se utpanna huI thI, vINA vijayase pallavita huI thI, anaGgamAlAke saGgase pradIpta huI thI aura gajarAjake ziromaNDalako hAthake kar3e dvArA tAr3ana karanese jAjvalyamAna huI thI / phalasvarUpa usane yuddha meM parAjita na honevAle kumArako hAtha pakar3akara le Ao, aisA mathana Adi logoMko Adeza diyA aura hAthI, ghor3e, ratha tathA padAti logoMse citrita senAke sAtha unheM bhejA bhI / idharase rathapara baiThA tIkSNa pravRttivAlA mathana senA Age kara calA aura udhara se yaha jAnakara apane mitroMsahita jIvandhara kumAra bhI rathapara baiThakara yuddha karanekI icchA karate hue zatru se A mile ||3|| usa samaya raNake agrabhAgameM kumArakI bAhupara sukhase soI huI vijayalakSmIko jagAneke lie hI mAno hAthI garaja rahe the, nagAr3e baja rahe the aura ghor3e hIMsa rahe the ||4|| kurukuJjara jIvandhara kumArane hAthameM suzobhita dhanuSase lagAtAra nikalanevAle bANoMke dvArA dhanuSoMke sAtha-sAtha zatruoMke zira cheda DAle the / subhaToMke dhIraja ke sAtha-sAtha bar3e-bar3e hAthiyoMko bheda DAlA thA aura hAthiyoMke nikale hue motiyoM ke sAtha-sAtha bANoMke samUhakI varSA kI thI // 5 //
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcama lambha tadanantara jo sainika maranese zeSa rahe the ve jIvandhara kumArake vANarUpI adhyApakase sIkhe hue vegakA abhyAsa karaneke lie hI mAno jaba bhinna-bhinna dizAoM meM bhAga gaye taba dhanuSa, ratha Adi sAdhana-sAmagrI naSTa ho jAneke kAraNa kA~pate hue mathanako dekha bar3I gambhIratAse isa prakAra bole / 277 Apa jaise bhIru yoddhApara merI yaha bhujA bANa nahIM chor3anA cAhatI hai isalie tU bhAga jA, bhAga jA, bhaya karanA vyartha hai, rAjAke lie yaha saba samAcAra kaha de || 6 || jo koI saMsAra ke madhya yuddhake prArambhameM hama logoMko jItane ke lie aura apanI korti dizAoMke antarAlameM le jAneke lie apane Apako catura mAnatA hai vaha durbuddhi hai - mUrkha hai // 7 // yaha vRttAnta sunakara jisake netrarUpI aGgAra krodha se prajvalita ho rahe the aise kASThAGgArane phira bhI bar3I bhArI taiyArI ke sAtha senA bhejI / use dekha dayArdrahRdaya jIvandhara kumArane vicAra kiyA ki kSudraprANiyoM kA vadha karanese kyA lAbha hai ? aisA vicArakara unhoMne yuddhako icchA chor3a do aura samasta vighnoMko dUra karane meM samartha sudarzana yakSakA smaraNa kiyA / yakSarAjane senAke sAtha Akara rAjAkI senAoMko zIghra hI zAnta kara diyA, jIvandhara svAmIko jayagiri nAmase prasiddha gajarAjapara baiThAyA, sabake hRdaya meM kautUhala utpanna kiyA aura apane-Apako kRta-kRtya banAyA || || gaNDasthaloM kI madadhArAkI sugandhike lobhase Aye hue bhramaroMke samUha se vaha jayagiri nAmakA hAthI aisA jAna par3atA thA mAno jIvandhara svAmI ke caraNa kamaloMkI saGgatike kAraNa pApoMse hI chUTa rahA ho / tadanantara jIvandhara svAmI devopanIta hAthIpara savAra hokara sudarzanayakSa ke nivAsasthAna candrodaya nAmaka parvatapara gaye / usa samaya ve donoM ora DhIle jAnevAle ca~varoM se suzobhita the / unake ve ca~bara kabhI to mukhameM kamalakI bhrAnti se Aye hue haMsa-haMsI kI zaGkA utpanna karate the, kabhI anurAgase bharI yakSarAjakI rAjyalakSmIke dvArA bheje kaTAkSoMkI chaTAke samAna jAna par3ate the, kabhI UparakI ora calanevAle hAthI ke donoM dA~toMse nikalanevAlI kAntikI paramparAke samAna mAlUma hote the, kabhI kamala aura candramAko jIta leneke kAraNa donoM orase mukhakI sevA karate kIrti ke do bAlakoMke samAna suzobhita ho rahe the, kabhI bhujadaNDapara rahanevAlI vijayalakSmIke mandahAsyakI kAntike pUrake samAna jAna par3ate the aura kabhI kSIrasAgarake phenake samUha ke samAna pratibhAsita hote the / devoMke hastakamala dvArA dhAraNa kiye suvarNadaNDase suzobhita safeda chatra unake zirapara laga rahA thA aura vaha chatra aisA jAna par3atA thA mAno yazase parAjita honeke kAraNa sevAke lie AyA huA cAroM ora laTakanevAle motiyoMke bahAne nakSatramaNDalase suzobhita candramAkA vimba hI ho, athavA kIrtirUpI kSIrasamudrake phenakA puJja hI ho, athavA mukhameM candramA kI bhrAntise AyA huA pariveSa, paridhicakra hI ho / usa samaya samasta devaloga hAtha jor3e hue the jisase unake aJjalirUpa kamaloMke puJjake madhya meM jIvandhara svAmI haMsake samAna suzobhita ho rahe the / mayUra-kulakI nRtyakalAkI zobhA prakaTa karAnevAle gambhIra turahIke zabdoM se ve dazoM dizAoMke taTako bAcAlita kara rahe the / nirantara jalanevAle kAlAgurukI dhUparekhAse unakA pArzvavartI pradeza sugandhita ho rahA thA / usa samaya vaha kAlAgurukI dhUmarekhA aisI jAna par3atI thI mAnI safeda chatrameM candramAkI zaGkA honese rAhu hI samIpa A gayA ho / nirantara nikalanevAlI caraNanakhoMkI kAntike dvArA apane AkramaNase vidIrNa hue gaNDasthalase bharanevAle motiyoM kI zaGkA utpanna kara rahe the / eka sAtha udita hue karor3oM sUryo ke samAna vimAnapara baiThe yakSa loga cAroM orase unake vaibhavakI stuti karate jAte the / unake sAmane vidyullatAke samAna jo deviyA~ nRtya kara rahIM thIM unheM ve isa prakAra dekha rahe the mAno ve nikalanevAle kaTAkSarUpI amRtakI
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 jIvandharacampUkAvya nadIke madhyameM bhujAoM dvArA ullAsita nRtyalIlAke bahAne taira hI rahI hoN| dhIre-dhIre devavandiyoM ke samUha dvArA bAra-bAra par3hI jAnevAlI virudAvalIse usa candrodaya parvatakI guphAe~ pratidhvanita ho rahI thIM jisase aisA jAna par3atA thA ki pratidhvanike bahAne mAno vaha parvata svayaM hI unakI stuti kara rahA ho / vahA~ jAkara citravicitra ratnoMse nirmita maNDapake madhyameM zIghratAse kArya karanevAle devoMke dvArA lAye hue padmarAgamaNinirmita siMhAsanako alaMkRta karane lge| unakA vaha siMhAsana aisA jAna par3atA thA mAno mUrtidhArI sabakA anurAga hI ho / vahA~ dizAoMko pratidhvanita karanevAle nagAr3e baja rahe the aura manohara gAna gAtI huI kinnariyA~ saba ora nRtya kara rahI thiiN||10|| tadanantara yakSarAja, jinake karakamaloMmeM suvarNake kalaza suzobhita the aise devoMke sAtha kSIrasamudrakI ora claa| usa samaya vaha AkAzameM phaile hue sandhyAkAlIna meghakA bhrama utpanna kara rahA thA aura mukuTakI maNiyoMkI kAntise indradhanuSakI sambhAvanA bar3hA rahA thA // 11 // ye deva pahale Akara lakSmI, kAmadhenu, cintAmaNiratna tathA anya cIz2oMko harakara le gaye the usI AzApAzase phira Aye haiM isa prakAra kSIra samudra mAno jora-jorase cillA rahA thA // 12 // ___ tadanantara dhairya guNake dvArA spardhA karanevAlA candrodaya giri unake caraNoMke sparzase kRtakRtyatAko prApta ho gyaa| maiM bhI gambhIratA tathA yazake dvArA unake sAtha spardhA karatA hU~ ataH unake samasta zarIrakA sparzakara kRtakRtyatAkA anubhava karatA hU~ yaha socakara hI mAno kSIrasAgara apanI atyanta caJcala taraGgarUpI bhujAoMke dvArA mAno nRtya kara rahA thA aura phenarAzi tathA gajenAke bahAne aTTahAsa hI kara rahA thA / aise kSIrasAgarake jalase bhare hue suvarNa-kalazoM ko dhAraNa karanevAle una yakSarAja pramukha devoMne zIghra hI Akara unakA abhiSeka-maGgala karanA zurU kiyaa| ___ usa samaya yakSarAjake hAthameM sthita suvarNakalazakI paMktise nikalakara jala jIvandhara kumArake mastakapara par3a rahA thA jisase aisA jAna par3atA thA mAno himAlayake zikharake agrabhAgapara saMdhyAkAlIna meghoMke samUhase jharakara svaccha jalakI saghana varpA hI par3a rahI ho // 13 // yadyapi abhiSeka-maGgala samApta ho gayA thA to bhI deviyoMke kaTAkSarUpI jalase zarIra vyApta honeke kAraNa jIvandhara svAmI aise jAna par3ate the mAno kSIrasAgarake pravAhase unakA abhiSeka phira se ho rahA ho / / 14 / / tatpazcAt divya vastroMko dhAraNa karanevAle maNimaya AbhUSaNoMse suzobhita jIvandhara svAmI aise jAna par3ate the mAno indradhanuSa sahita zarad Rtuke megha hI hAM / / 15 / / zatruoMkA damana karanemeM jIvandhara svAmIne yakSarAjake dvArA diye hue kalpa vRkSake uttama phala Adi grahaNa kiye // 16 // tadanantara yakSarAjane krama-kramase unheM icchAnusAra rUpa banAne, sundara gAna gAne aura viSa dUra karanekI zaktise yukta tIna zreSTha mantra diye / unakA unhoMne bahuta hI sammAna kiyaa| yakSarAjane unase yaha bhI kahA ki Apa eka hI varSameM rAjyalakSmIke kaTAkSoMmeM praveza kreNge| yakSarAjake ina vacanoMse ve bahuta hI saMtuSTa hue| vinayapUrvaka anukUla AcaraNa karane vAle yakSa nirantara unakI sevA karate the| isa taraha kucha samaya taka raha kara kisI samaya unhoMne apanI ceSTAoM dvArA dezAntara dekhanekI icchA yakSarAjase prakaTa kii| buddhimAn yakSarAjane jIvandhara svAmIkA abhiprAya jAnakara unheM spaSTa rUpase mArga samajhAyA aura phira usa parvatakI sImApara bheja diyA / / 17 / / tadanantara kuruvaMzakesarI jIvandhara kumAra siMhake samAna nirbhaya hokara jahA~-tahA~ vihAra karate hue kahIM bher3iyA aura mRgoMkI usa nivAsa-bhUmiko dekhate the jo ki atyanta vistRta vRkSoMke
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcama lambha samUhase suzobhita thI tathA jahA~ sUrya bhI dikhAI nahIM detA thaa| vRkSoMke samUhameM meghamAlAkI bhrAnti honese jisane apanA kekAvANIyukta kaNTha dUrase Upara uThA rakkhA hai aura sAmanese AtI huI joradAra vAyuse jisakA zikhaNDa tADita ho rahA hai aisA mayUra dekhaa| kahIM bar3I bar3I jhAr3iyoMke bIca kuTumba banAkara rahane vAle zabaroMkA samUha dekhA thaa| kahIM kadamba vRkSake skandhapara sUDa rakhakara hathiniyoMke sAtha khar3e hAthiyoMke samUha dekhe the ! kahIM dUdha pIne vAle baccoMse rukI hariNIko garadana mor3akara dekhate hue daur3ane vAle hariNako dekhA thaa| kahIM dA~toMke madhyameM sthita ghAsakA grAsa kutaranekA zabda rokakara alasAye hariNoMke dvArA sunI jAne vAlI gAnakalAmeM nipuNa bhIloMkI striyoMkA samUha dekhA, kahIM garjanA karane vAle siMhoMkA samUha dekhA thA aura kahIM pahAr3ake samAna bar3e-bar3e ajagaroMkA samUha dekhA thaa| isa prakAra yaha saba dekhate hue krama-kramase jaGgalakA bahuta bhArI mArga tayakara jaba ve Age bar3he to unhoMne kisI jaGgala meM bahuta bar3e begase vanako AkrAnta karanevAlA dAvAnala dekhaa| usa dAvAnalane uThatI huI dhUmase U~ce-U~ce vRkSa vyApta kara rakkhe the jisase aisA jAna par3atA thA mAno vRkSoMke samUhako sajala meghoMse zyAmala hI kara rahA thA aura dAhase utpanna hue caTa-caTa zabdase aisA jAna par3atA thA mAno aTTahAsa hI kara rahA thaa| ___ usameM tamAla vRkSoMke samUhake samAna kAntivAlA jo dhue~kA paTala AkAza-talakA AliGgana kara saba ora bar3ha rahA thA vaha aisA jAna par3atA thA mAno sUryake darzanase rahita saghana vRkSa-samUhake tala pradezoMmeM saghana aMdhakAra cira kAlase raha rahA thA agnike bhayase vahI UparakI ora uTha rahA thaa|| 18 // dAvAnalase utpanna hokara dizAoMke antarAlako vyApta karane vAlA bahuta bar3A dhue~kA samUha aisA jAna par3atA thA mAno AkAzalakSmIke dvArA pahinA huA nIla vastra hI thA // 16 // usa samaya dAvAnalase vyApta vana, agnikI vRddhiko sUcita karanevAle tilaMgoMse usa nabhastalake samAna jAna par3atA thA jisameM ki nakSatrasamUhakA udaya ho cukA thaa| dedIpyamAna jvAlAoMke samUhase usa nabhastalake samAna mAlUma hotA thA jo ki sandhyAkAlIna rAgase raJjita ho rahA thA / dhueMke samUhase usa nabhastalake samAna suzobhita rahA thA jo ki andhakArase vyApta thA aura jalatI huI agnise usa nabhastalase samAna jAna par3atA thA jo ki saMdhyAke dvArA lAla varNa dikhane vAle candramaNDalase cumbita thaa| usa samaya dAvAnalake AkramaNake bhayase hariNoMkA samUha idhara-udhara bhAga rahA thA aura choTe-choTe nIla kamaloMko jItane vAle apane caJcala netroMke koNoMse dAvAnalako naSTa karaneke lie hI mAno vegase bahanevAlI yamunA nadIko pravAhita kara rahA thA // 20 // tadanantara dhUmasamUhakI cuGkArase, jvAlAoMke samUhakI phaTaphaTAtkArase, bhIla logoMkI hAhAkArase aura bIcameM ruke prANiyoMkI duHkha bhArI cillAhaTase jisane diggajoMko baharA kara diyA thA aura agnike bhayase bhAgate hue vanadevatAoMkI DhIlI coTiyoMkI samAnatA rakhane vAle dhue~ke samUhase jisane samasta lokako andhA kara diyA thA aisI agnike prajvalita hone para vaha vana aisA jAna par3atA thA mAno dhUmasamUha jvAlA aura agnikI caTacaTAtkArase Age cala kara prakaTa hone vAle meghasamUha bijalI tathA garjanAkI ha~sI hI ur3A rahA thaa| dayAsAgara jIvandhara svAmIne usa vanameM dAvAnalake dvArA jalatA huA hAthiyoMkA samUha dekhakara use bacAnekI icchA kI // 21 // jIvandhara svAmIkA abhiprAya jAnakara yakSarAjake dvArA nirmita megha tatkAla hI jalakI varSA karane lge| megha AkAzarUpI A~ganameM aise jAna par3ate the mAno meghAkAra pariNata hue dhue~ke vibhinna prakAra hI hoN| unhoMne apanI uThatI garjanAke
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvya dvArA samasta dizArUpI mahAbhittiyoM ko vidIrNa kara diyA thA, cAtakoMko prasanna kiyA thA aura svayaM pralaya kAlake megha ke samAna jAna par3ate the / / 22 / / yakSarAjake dvArA kalpita meghoMke maNDalane jaMgalI hAthiyoMke samUhakA ThIka usI taraha abhiSeka kiyA thA jisa taraha ki kSIrasAgara ke nirmala aura zItala jalake pravAhase yakSarAjane jIvandhara svAmIkA abhiSeka kiyA thA / / 23 / / usa samaya jo bijalI camaka rahI thI vahI manohara nRtyakAriNI thI, AkAza hI dovA thA, mayUrokA samUha hI cAraNoMkA samUha thA, meghoM kA zabda hI samasta bAjoMkA zabda thA aura havAse calate hue gucche hI camara the // 24 // 280 tadanantara surakSita hAthiyoMke samUha aura DAliyoM para lage bindusamUhake girane ke bahAne harSAzru rUpI mukuloMko chor3ane vAle vRkSa samUhako dekhate hue jIvandhara svAmI saMtopake sAtha usa vana se bAhara nikle| jagaha-jagaha manuSyakA rUpa rakhanevAlI dharmarakSikA yakSI unakI sevA karatI thI / isa taraha tIrthasthAnoMkI pUjA karate hue ve krama se pallava dezameM pahu~ce / vahA~ saMtoSapUrvaka vicarate hue jIvandhara svAmI rUpI kAmadevane mArga meM sAmane daur3ate hue kucha logoMko dekhA || 25 || dedIpyamAna kAntike dhAraka jIvandhara svAmIko dekhakara jinake mana vismayarUpI sAgara meM nimagna ho rahe the aise ve loga bar3e harpase unake pAsa Aye aura vinayase madhura vacana kahane lage // 26 // unhoMne kahA ki yadyapi Apa candramAke samAna kuvalayAhlAdasaMdAyaka haiM - pRthivI - maMDalako Ananda dene vAle haiM ( pakSameM nIla kamaloMko AnandadAyI haiM) aura nikhilamahIbhRnmahitapAda haiM- samasta rAjAoM ke dvArA Apake caraNa pUjita haiM ( pakSa meM sakala parvatoM ke dvArA kiraNeM zirapara dhArita haiM ) to bhI dopAkara dopoM kI khAna ( pakSameM rAtrikara ) na honese Apa candramA nahIM haiN| yadyapi Apa sUryake samAna padmollAsana-paTu haiM--lakSmIkA ullAsa bar3hAne meM samartha haiM ( pakSameM kamaloMkA vikAsa karane meM samartha haiM ) aura sanmArgAzrita haiM - samIcIna mArgakA Azraya karanevAle haiM ( pakSameM AkAzakA Azraya karanevAle haiM ) to bhI sadvirodha -- sajjanoMke sAtha virodha ( pakSameM nakSatroM ke sAtha virodhakA ) abhAva honese Apa sUrya nahIM haiM / yadyapi indrake samAna sumanovRndavandita haiM -- vidvAnoMke samUhase vandita haiM ( pakSameM devoMke samUhase vandita haiM) to bhI kSmAbhRdanukUlatA - rAjAoMkI anukUlatA (pakSa meM parvatoM kI anukUlatA) honeke kAraNa indra nahIM haiM / yadyapi Apa bRhaspatike samAna kuzAgra tIkSNa buddhike dhAraka haiM to bhI mauDhya-viraha-ziSyoMkA abhAva ( pakSa meM mUr3hatAkA abhAva ) honese bRhaspati nahIM haiM / isa prakAra stutikA vistAra karane vAle logoM se jIvandhara kumArane kutUhala vaza pUchA ki tuma loga kauna ho ? kahA~ke ho ? // 27 // isa taraha jIvandhara svAmoke pUchane para una logoMne bhI nimna prakAra kahanA zurU kiyAve kahane lage ki isa pallava dezameM eka candrAbhapurI nAmakI prasiddha nagarI hai jo ki hIroMke gaganacumbI mahaloMse sArthaka nAmavAlI hai aura brahmAke nirmANasambandhI caturAIkI mAno antima sImA hai / / 28 / / usa nagarImeM rAtri ke samaya mAdaka netroM vAlI striyoMke kapoloM para jo candramAkA prativimba par3atA hai usake bahAne vaha aisA jAna par3atA hai mAno usake mukhakamalako kAntike curAnemeM Asakta hI hai // 26 // usa nagarI meM patAkAoMke vastrase AcchAdita hone ke kAraNa sUryakA Atapavirala ho gayA hai jisase aisA jAna par3atA hai mAno usa nagarIke koTameM lage ratnoMkI kAntike palaTase sUrya tarjita hI ho gayA hai- -- Dara gayA hai // 30 // indrake samAna kIrtiko dhAraNa karane vAlA tathA zUra-vIratAkI khAna dhanapati nAmase prasiddha vaha zrImAn rAjA usa nagarakA pAlana karatA hai jo ki ahInavapu hokara bhI abhujaGgalIla hai
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcama lambha 281 arthAt nAgendrake samAna zarIrakA dhAraka hokara bhI nAgendra-jaisI lIlAse rahita hai (pakSameM utkRSTa zarIrakA dhAraka hokara bhI viTakI lIlAse rahita hai) aura mitrAnurAgase sahita hokara bhI kalAdhareccha hai arthAt sUryake anurAgase yukta hokara bhI candramAko icchA karatA hai (parihAra pakSameM mitroM ke premase yukta hokara bhI kalAdhArI-vidvAnoMke samAgamakI icchA rakhatA hai)| 31 / / yadyapi usake caraNa-kamala nakharUpI cA~danIse ujjvala haiM to bhI rAjAoMke ziroMpara lage hue ratnoMkI kAntirUpI bAla-Atapase bhI suzobhita rahate haiM // 32 // kAntikI avasAna bhUmi aura utkRSTa guNa rUpI AbhUSaNoMse sahita usa rAjAkI manohAriNI strI tilottamA nAmase prasiddha hai // 33 // rAjA dhanapati aura tilottamA rAnIke apanI kAntise lakSmIko jItane vAlI eka padmA nAmakI putrI hai jo ki zirISake samAna sukumAra aGga aura kaThorastana kuDmaloMko dhAraNa karanevAlI hai // 34 // bhuvanatrayakI AbhUSaNalatAke samAna dikhane vAlI vaha padmA kisI eka dina vihArake lie vanameM gaI aura sakhiyoMke sAtha jahA~-tahA~ vihAra karane lgii| romarAjirUpI latA aura coTIke dvArA yaha merA tiraskAra karatI rahatI hai isa dveSase hI mAno sA~pane use Dasa liyA / jaba rAjAko isa vRttAntakA patA calA taba usane cintAtura hokara yaha ghoSaNA karAI ki jo koI bhI isa kanyAko nirviSa karegA use Adhe rAjyake sAtha-sAtha yahI kanyA dI jaavegii| yadyapi isa ghoSaNAko sunakara bahutase viSa-vaidyoMne Akara isakI cikitsA kI hai to bhI vaha nIrogatAko prApta nahIM ho rahI hai| / vaha rAjakanyA padmA arthAt lakSmI hokara bhI gaurI arthAt pArvatI hai (parihAra pakSameM padmA nAmakI hokara gauravarNa vAlI hai)| madhyase rahita hokara bhI sumadhyamA hai (parihAra pakSameM patalI aura sundara kamaravAlI hai ) kanyA hokara bhI bhujaGgadaSTA hai arthAt kumArI hokara bhI kAmIjanase upabhukta hai (parihAra pakSameM kanyA hokara sA~pake dvArA DasI huI hai)| aura sukhake kAraNa hI mAno netra banda kiye par3I hai // 35 / / yadi Apake pAsa anupama viSa-vijJAna hai to rAjAkA yaha kanyA-ratna Aja nirviSa kara dIjie // 36 // ____ isa prakAra una sabake vacana sunakara. jIvandhara kumArane uttara diyA ki kucha thor3A-sA viSavijJAna hai / to jisa prakAra megha apanI kalakala garjanAke dvArA mayUroMko Anandita karatA hai usI prakAra jIvandhara svAmIne bhI apane pratyuttarase una logoMko Anandita kiyA thaa| tadanantara jIvandhara svAmIne unhIM logoMke sAtha rAjabhavanameM jAkara rAjaputrI padmAko dekhA / padmA kyA thI? sagara-mohanAGgI-viSa-janya mUrchAse yukta zarIrakI dhAraka hokara bhI nagara-mohanAGgI-viSajanya mUrchAse yukta zarIrakI dhAraka nahIM thI (pakSameM nagarako mohita karanevAle zarIrakI dhAraka tho) aura avasthA tathA viSa donoMse hI zyAmAGgI thI-yuvatI tathA zyAma zarIrakI dhAraka thii| vaha mAdhavI latAkI pUrNa sadRzatAkA anubhava kara rahI thii| usakA lalATa murajhAye kamalake samAna thA, bhujAoMke yugala mardita bAlamRNAlake samAna the, aura sthUla stanarUpI kuGmala zvAsase kampita ho rahe the / use dekhakara svAmIkA mana kAmake prahArase ThagA gyaa| aise hI manase ve yakSarAjakA smaraNa karate hue padmAko mantrita karane lage-mantrase jhAr3ane lge| rAjaputrI usI kSaNa mUrchAse rahita ho gaI aura rAhuse rahita cA~danIke samAna, dhUmase rahita agnikI zikhAke samAna, saghana timirase rahita pUrNimAke samAna, kAle bAdalase rahita AkAzakI lakSmIke samAna aura zevAlase rahita gaGgAke samAna suzobhita hone lgii| isa taraha bijalIke samAna kAntivAlI padmA samIpameM sthita manuSyoMko Anandita karatI huI zIghra hI uTha khar3I huI // 37 // jisa prakAra candrikA cakoroMko Anandita karatI hai usI prakAra mAtA-pitAkI lAr3alI beTI padmAne bar3e Adarake sAtha jIvandhara svAmIko Anandita kiyA thA // 38 //
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvya usI samaya jisake manarUpI kamalase AnandarUpI makaranda prakaTa ho rahA thA aise rAjAne pAsa bulAkara unakI bahuta hI stuti kI tathA maNimaya siMhAsanapara baiThAkara unakA vinaya sahita sanmAna kiyA / rUpa tathA lakSaNa Adi dekhakara rAjAne tatkAla hI nizcaya kara liyA ki yaha rAjavaMza meM utpanna huA hai / 282 rAjAne jyotiSI Adi mukhya-mukhya logoMko sabhAmeM bulAkara nizcaya kiyA aura vivAha sambandhI taiyAriyA~ karaneke lie zubha muhUrtakA Adeza diyA ||36|| tadanantara nagarakI galiyA~ maNimaya toraNoM, patAkAoM, kalazoM aura darpaNoM Adi ke dvArA sajAI gaIM, aneka prakArake ratnoMke khambhoM se suzobhita vivAhakA maNDapa banAyA gayA aura usameM adbhuta rUpase susajjita mAGgalika dravyoMse saMgata maNimayI vedikA banAI gaI / taduparAnta rAjA isI vedIpara vivAha sambandhI maGgala kArya karaneke lie tatpara hue| nahalAI huI rAjaputrIko usakI sakhiyoMne bar3e harSa se prasAdhana gRhake A~gana meM AbhUSaNa pahinAnA zurU kiyA ||40|| kSIra sAgara ke taTapara sthita caJcala phenake Tukar3oMke samAna komala vastra seveSTita rAjaputrI aisI jAna par3atI thI mAno zaradaRtukI nirmala meghamAlAse suzobhita candramA kI rekhA hI ho athavA phUloMse AcchAdita nUtana kalpalatA hI ho // 41 // usake caraNa-kamaloMmeM jo hIroM ke nUpura camaka rahe the ve aise jAna par3ate the mAno nakharUpI candramAkI sevA ke lie tArAoM kI paGkti hI usake caraNoMke samIpa AI ho / athavA aise jAna par3ate the mAno yauvanarUpI tAke phUla hI jhar3akara nIce A par3e hoM // 42 // usake sthUla nitamba - maNDalapara suzobhita karadhanI aisI jAna par3atI thI mAno kAmadevakI rAjadhAnIkA suvarNamaya koTa hI ho, athavA kAmake khajAneko gherakara baiThI sarpiNI hI ho, athavA kAmadeva udyAnakI bAr3I svarUpa kalpalatA hI ho / kyA yaha hAra hai athavA saba manuSyoM ke netroMkA AhAra hI hai ? athavA isa kamalalocanAke stanarUpI parvatase par3atA huA bharanekA pravAha hai ? athavA usake stanarUpI mukuloMkA komala mRNAla hai ? isa prakAra saMzaya ke vazIbhUta ho strIjanoMke dvArA dekhA gayA usakA hAra bahuta hI adhika suzobhita ho rahA thA ||43|| usakI nAkakI maNi aisI jAna par3atI thI mAno mukharUpI kamalake madhyameM suzobhita pAnIkI bU~da hI ho athavA nAsArUpI vaMzase girA huA zreSTha nUtana motI hI ho ||44 || usake stanoMpara jo makarIkA cihna banA thA vaha nimna prakAra saMzaya utpanna karatA thA / kyA yaha kAmadeva sambandhI mantrake bIjAkSaroMkI paMkti hai, kyA usakI virudAvalI hai| athavA kyA stanarUpI kamaloMpara baiThanevAlI bhramaroMkI paMkti hI hai || 45|| isa prakAra sajAye jAne para jo kAmadeva ke mohana mantrakI adhiSThAtrI devIke samAna jAna par3atI thI, athavA sAkSAt AI huI kAmadevakI krIr3Ake samAna pratibhAsita ho rahI thI aisI yuvatI tathA strIjanoMmeM ziromaNi bhUta padmAko usakI sakhiyA~, vedIke madhya meM suzobhita maNimaya caukI para baiThe hue kAmadeva padavIke dhAraka jIvandhara kumArake pAsa dhIre-dhIre lAI / tadanantara jaba samasta bAjoMke zabda dizAoMke antarAlako vyApta kara rahe the, mantravettAoM ke vacana uttarottara vRddhiko prApta ho rahe the, vedIke cAroM ora maNimaya mAGgalika dIpa jala rahe the, pUjyamAna agniyA~ prajvalita ho rahI thIM, saubhAgyavatI striyA~ vivAha- maGgala dekhaneke kutUhalase apane netroMko phailA rahI thIM, sabhAke karmacArI loga dhakkA - dhUmI kara rahe the, aura rAjA loga bhujAoM sambandhI bAjUbandoMke pArasparika saMgharSake kAraNa TUTakara girate hue suvarNake Tukar3oM ke bahAne mAno bhujAoM ke pratApake kaNa bikhera rahe the| taba zubhamuhUrta Anepara jIvandhara svAmIne jaladhArA pUrvaka dhanapati rAjA dvArA pradatta tilottamAkI putrI padmAkA pANigrahaNa kiyA /
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTha lambha 283 isa prakAra AdhA rAjya aura kAmake sAmrAjyakI lakSmIsvarUpa padmAko pAkara jIvandhara svAmIkA hRdayakamala AnandakI taraGgoMke AghAtase vikasita ho uThA thA // 46 / / isa prakAra mahAkavi zrI haricandraviracita jIvandharacampU-kAvyameM __padmAkI prAptikA varNana karanevAlA pA~cavA~ lambha pUrNa huaa| SaSTha lambha stanoMke bhArase jisakI zarIralatA jhuka rahI thI aisI kamalamukhI padmAko cirakAla taka krIr3A karAte hue jIvandhara kumAra usI candrAbhA nagarImeM rahe aura guNarUpI ratnoMke lie rohaNa girikI tulanA prApta karanevAle padmAke battIsa bhAiyoMke dvArA pUjA-satkAra prApta karate rahe // 1 // kisI eka dina samasta prANiyoMkA santApa naSTa karanevAlA tathA samasta lokameM dedIpyamAna jIvandhara svAmIkI bhujAoMkA pratApa dekha lajjAse hI mAno jisakA nijakA pratApa saMhRta ho gayA thA, icchAnukUla abhisArake ruka jAnese jinheM krodha utpanna huA thA aisI puMzcalI striyoMke lAla-lAla kaTAkSoMkI chaTAse hI mAno jisakI nijakI kiraNeM saMhRta ho gaI thI aura sAtha lAye hue kamalinIke hadayAnurAgakI paramparAoMse hI mAno jisakA maNDala kezarake samAna lAla ho gayA thA aisA sUrya jaba astAcalake zikharapara suvarNa kalazakI zaGkA karane lagA thaa| sAyaM kAlika sugandhita zItala evaM manda pavanase hilane vAlI latArUpI sundara aGguliyoMke dvArA jo mAno bulA hI rahe the aise vanavRkSoMke lie vyAkula zabdoMke bahAne pratyuttara dekara jaba pakSI daur3anemeM tatpara the / krama kramase banda hone vAle daloMke dvArA jo mAno sUryakI kiraNoMkI ginatI hI lagA rahe the aise kamaloMke phUla java nimIlita ho rahe the / sindUra jaisI lAla lAla kAntise vyApta sandhyAkI lAlI jaba pazcima dizAmeM bar3ha rahI thI, jo prakaTa hone vAle andhakAra samUhake mAno bIja hI the aise bhramara jaba kamalAkarako chor3a kumudAkara para AkramaNa kara rahe the taba andhakArakA samUha vRddhiGgata huaa| jaba lokakA dIpaka sUryaloka rUpI gharako prakAzita kara bujha gayA taba usake kajjalake samAna kAlA-kAlA andhakAra utpanna ho gayA // 2 // usI kSaNa jinake mukhakamala eka dUsarese vimukha ho gaye haiM aise cakavA-cakaviyoMke yugala ardhabhakSita murAra chor3a mUchita hote hue vighaTa gaye-virahI ho gaye // 3 // sUryake virahase jisakA samasta aGga vyAkula ho rahA hai, andhakAra samUhake bahAne jisake keza bikhara rahe haiM aura nakSatrarUpI maNiyoMke samUhake bahAne jo A~suoMkI bUMdeM dhAraNa kara rahI hai aisI AkAzalakSmI usa samaya aisI jAna par3atI thI mAno patipara vipatti Aneke kAraNa rudana hI kara rahI thI / / 4 / / jaba candramAne dekhA ki hamArI strI rAtriko andhakAra rUpI bhIla roka rahA hai taba krodhase hI mAno lAla hotA huA vaha pUrvAcalapara A DaTA // 5 // tadanantara candramAko pUrva dizA rUpI vizAlAkSIkA mukhacumbana karanemeM catura dekhakara hI mAno jaba nagarake taruNa jana apanI striyoMkA mukhacumbana karanemeM laga gaye, candramAkI kiraNoMke sparzase candrakAnta maNike pharasako dravIbhUta dekhakara hI mAno jaba yuvatI striyA~ patike hAthakA sparza pAte hI dravIbhUta hone lagI, tatkAla umar3ane vAle samudrako dekhakara hI mAno jaba kAma rUpI sAgara saba orase laharAne lagA, sarovarameM utpanna hue kamaloMke samAna jaba kulaTA striyoMke mukhataTa nimIlita ho gaye aura kramase rAjamahalameM jaba saba loga so gaye taba kisIke dvArA vinA dekhe cupakese hI jIvandhara svAmI nagarase bAhara nikala pdd'e|
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 jIvandharacampUkAvya kitane hI koza lA~dhakara jaba jIvandhara svAmI bahuta dUra nikala gaye taba unake hRdayase zaGkA rUpI yuvatI dUra haTa gaI aura rAtrine bhI usIkI sahAyatA prApta kI arthAt rAtri bhI samApta ho gaI // 6 // patike cale jAnese padmA bhI, jo saMtAparUpI vaDavAnalakI jvAlAoMse vyApta thA, kAmarUpI magaramacchoMse bharA thA aura manohara kaNThadhvanike dvArA jisameM garjana sambandhI kolAhala ho rahA thA aise patike viraha rUpI apAra sAgarake madhyabhAgameM nimagna ho gaI thI // 7 // lokapAlake dvArA bheje hue kitane buddhimAn logoMne yadyapi cAroM dizAoMmeM khoja kI thI to bhI ve kumArake yahA~ AnekA samAcAra nahIM jAna sake the / / 8 / / jahA~-tahA~ tIrtha-sthAnoMkI pUjA karate hue jIvandhara svAmI bar3I zIghratAse Age bar3hate jAte the| calate-calate unhoMne eka aisA tapovana dekhA jo ki kahIM to vastrakI icchA rakhanevAle tapasviyoM dvArA khIMcI gaI vRkSoMkI chAlakI marmara dhvanise zabdAyamAna thA, kahIM sAdhuoMke hAthameM suzobhita kamaNDaluke mukhameM bharanekA jala bharanese samutpanna kala-kala zabdase zobhita thA, kahIM bAlakoMke dvArA tor3akara pheMkI huI mUjako mekhalAoMse vyApta thA, kahIM kumAriyoMke dvArA bharI jAne vAlI vRkSoMkI kyAriyoMse yukta thA, kahIM usake sarovaroMkA jala geruA vastra dhonese lAla lAla ho rahA thA, kahIM sIMce gaye valkaloMkI zikhAoMse nikalane vAle jalakI rekhAoMse suzobhita thA, kahIM vyAghracarmase nirmita AsanoMpara baiThe hue jApa karane vAle logoMse vyApta thA, kahIM una tapasviyoMse suzobhita thA jo ki snAnake samaya lage hue zevAlakI chaTAke samAna dikhane vAle jaTAsamUhake dhAraka honese cAroM ora dedIpyamAna agniyoMkI phailI huI dhue~kI rekhAoMse AliGgitake samAna jAna par3ate the, jinhoMne apanA bhujadaNDa UparakI ora phailA rakkhA thA aura jo paJcAgnike madhya tapasyA karanemeM atyanta nipuNa the / kahIM una tapasvI logoMkI striyoMke dvArA vahA~ nIvAra pakAyA jA rahA thA aura kahIM unhIMke putroM dvArA kATe jAne vAle gIle indhanase vyApta thaa| mithyA tapa dekhakara jinakA citta dayArUpI nartakIke tANDava nRtyakA raGgabhUmi ho rahA thA aise jIvandhara svAmIne unheM sArabhUta jinadharmakA upadeza diyA so ThIka hI hai kyoMki kUpameM par3anevAle manuSyoMkI kauna upekSA karatA hai ? // 6 // jisa prakAra cAvaloMke binA pAnI agni Adi samasta sAmagrI ikaTThI kara lenepara bhI bhojana banAnekA upakrama saphala nahIM hotA usI prakAra tattvajJAnake binA kevala zarIrako kaSTa pahu~cAne mAtra se tapasyA saphala nahIM hotI hai // 10 // Apa loga jaTAjUTa rakhAkara, lalATapara jo sUryakA saMtApa jhelate haiM vaha saba vyartha hai / he vidvAno ! sadA niSphala rahaneke kAraNa yaha hiMsA yukta tapazcaraNa karanA ThIka nahIM hai // 11 // Apa loga bar3I bar3I jaTAe~ rakhe hue haiM so snAnake samaya bahutase jantu ina jaTAoMmeM Akara laga jAte haiM pazcAt ve hI jantu agnimeM girakara kSaNa bharameM naSTa ho jAte haiN| yaha Apa loga svayaM dekha leM // 12 // isalie Apa loga isa klezakArI tapako chor3akara usa parama zreSTha digambara rUpako dhAraNa karo jisameM ki muktirUpI lakSmI sadA nikaTa rahatI hai tathA jo jinendra bhagavAnke caraNoMkI bhaktise sadA yukta rahatA hai // 13 // ____ isa prakAra jo muktirUpI strIkA saMgama karAneke lie madhura vacanoMke samAna the, saMsArarUpI vizAla kivAr3oMko kholaneke lie jo uttama kuMjIke samAna the, aura dharmarUpI rAjamArgake dvAra meM praveza karAneke lie jo pratIhArIke samAna AcaraNa karate the aise apane gambhIra vacanoMke prabhAvase saMbhAvita kucha tapasviyoMko mithyAmArga chor3anemeM tatpara aura samIcIna mArga svIkRta karanemeM nipuNa dekhakara jinakA hRdaya bahuta bhArI saMtoSase vyApta thA aise jIvandhara svAmI usa tapovanase nikalakara dakSiNa dezameM pahu~ce / vaha dakSiNa deza svabhAvase hI sundara thA, nagara
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTha lambha 285 Adike dvArA rocita-hokara bhI rocita nahIM thA ( pakSameM manuSyoMse ucita thA) tathA sabameM uttara hokara bhI dakSiNa thA (pakSameM sarvazreSTha hokara bhI dakSiNa nAmavAlA thaa)| aise dakSiNa dezameM jAkara unhoMne kSemapurake upavanake madhyameM suzobhita bhagavAnkA eka aisA mandira dekhA jo ki meghamaNDalake bIcameM suzobhita sUryabimbake samAna jAna par3atA thA aura atyanta unnata pramANa vAlA-sAtizaya U~cA hokara bhI vimAna-pramANase rahita thA ( vimAna nAma dhArI thaa)| nava ratnakhacita, gaganacumbI evaM sUryake samAna dedIpyamAna apane hajAra zikharoMse vaha mandira aisA jAna par3atA thA mAno pAtAlatalase Upara uThatA aura phaNAke ratnoMse suzobhita hotA zeSanAga hI ho // 14 // usa mandirake zikharoM para lagI tArakAvalI aura svarga lokase barasI huI puSpAvalImeM yadi paraspara bheda hotA thA to caJcala, sugandhike anugAmI aura jhaGkArarUpa manohara gAna karanevAle bhramaroMse hI hotA thA // 15 / / usa mandira kI patAkA manda manda vAyuse hila rahI thI isalie aisA jAna par3atA thA mAno phailAI huI bhujAke dvArA bandanA karaneke lie saba orase sura aura asuroMke samUhako bulA hI rahI ho // 16 // isa prakAra samasta manuSyoMke netroM kI tRptiko pUrNa nahIM karane vAle usa jinAlayako baddhakapATa dekhakara bhArI saMtoSa aura vismayase paravaza hue jIvandharane jisa prakAra sUrya sumeru parvata kI pradakSiNA detA hai usI prakAra usa jinAlayakI pradakSiNA dI / tadanantara kAryajJa manuSyoMmeM agresara jIvandhara svAmIne isa taraha stuti karanA zurU kiyaa| he bhavya jIvo! tuma saba una zAntinAtha bhagavAnkA Azraya grahaNa karo jo ki saMsArakA bhaya dUra karanevAle haiM, zreSTha Anandake anubhavI haiM, nirmala zarIrake dhAraNa karanevAle haiM, divya dhvanikA sahI vicAra karanevAle haiM, kAmake madako vidIrNa karanevAle haiM, dayAke manohara pravAha haiM, jinendroMmeM dhIravIra haiM tathA atyanta gaMbhIra haiM // 17 // jinakA azoka vRkSa zItala chAyAvAlA, Azrita manuSyoMke zokako naSTa karanevAlA, sArthaka nAmakA dhArI evaM mAhAtmyako puSTa karanevAlA hai aura deva loga jinake cAro ora phUle hue aparimita phUloMke samUhase ThIka usa taraha varSA karate haiM jisa taraha ki phUloMse lade kalpavRkSa sumeru parvatake samIpa varSA karate haiM // 18 // samasta vacanake bhedoMkA saMgraha karanevAlI jinakI divyadhvani prANiyoMke saMsAra-sambandhI saMtApako zIghra hI dUra karatI hai aura devoMke hAthoM dvArA kampita jinake ca~varoMkA samUha muktirUpI lakSmIke kaTAkSoMkA anukaraNa karatA huA suzobhita hotA hai / / 16 / / jinakA siMhAsana sumeru parvata ke zikharake sAtha mAno isalie IrSyA karatA hai ki vaha dhairyase sabake svAmI zrIzAntinAtha bhagavAn se dveSa karatA hai| aura bhAmaNDala sUryake sAtha isa krodhase hI mAno virodha karatA hai ki yaha merA pati hai| isa taraha prasiddhiko pA cukA hai| bhAvArtha-jaba ki maiM rAta dina prakAzamAna rahatA hU~ aura yaha sUrya sirpha dina meM hI prakAzamAna rahatA hai phira merA svAmI kaisA ? isa krodha se hI mAno jinakA bhAmaNDala sUryake sAtha dveSa karatA rahatA hai // 20 // yaha tInoM lokoMkI gati hai-zaraNa hai isa bhAvako sUcita karatA huA jinakI dundubhikA gambhIra zabda dazoM dizAoMko zabdAyamAna karatA hai aura jinakA chatratraya aisA suzobhita hotA hai mAno rAga, dveSa aura moha rUpI andhakArako naSTa karaneke lie prakaTa hue tIna candramA hI hoM / / 21 / / isa taraha jo akSaya hai, yakSAdhIza jinake caraNoMmeM namrIbhUta haiM, aura indra jinakI lakSmIko stuti kiyA karatA hai una atizaya samartha zrIzAntinAtha bhagavAnke lie merA namaskAra ho // 22 // jaba jIvandhara svAmI ukta prakAra kI stutikA jora-jorase uccAraNa kara rahe the taba jinAlayake agrabhAgameM suzobhita gaganacumbI campAkA vRkSa lAla-lAla pallavoMke bahAne mAno apanA anurAga prakaTa kara rahA thA aura usI kSaNa utpanna hue manohara puSpoMke bhArase vaha itanA jhuka gayA thA mAno jIvandhara svAmIke zarIrakI kAntike dekhanese utpanna huI lajjAke bhArase hI
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 jIvandharacampUkAvya jhuka gayA thaa| jo kokilAe~ pahale maunatrata liye hueke samAna cupa baiThI thIM ve aba jIvandhara svAmIkI gambhIra evaM madhura stuti ke svarakA abhyAsa karatI huIke samAna madhura svara prakaTa karane lagoM / vahA~ jo sarovara thA vaha tatkAla hI svaccha jalase aisA bhara gayA mAno sphaTikake dravase hI bhara gayA ho, athavA jIvandhara svAmIke mukharUpI candramAkI kAntise taTa para lagI huI jo candrakAntamaNi dravIbhUta ho rahI thI unase bharanevAlI jaladhArAse hI mAno bhara gayA ho, athavA jIvandhara svAmI ke dvArA kI huI stutike sunanese sarovarako jo svayaM Ananda utpanna huA thA usake niSyandase hI mAno bhara gayA thA / vahA~ jo vividha raGgoMke kamala the ve zIghra hI phailanevAlI sugandhise AkarSita bhramaroMke samUhase vyApta ho gaye the / isa taraha jIvandhara svAmIkI puNya rUpI kuJjIke dvArA usa jinAlaya ke cirakAlase baddha vajramaya kivAr3a zIghra hI khula gaye / yaha bagIcA bhramaroMke madhura zabdoMse svAgata gAna gA rahA hai, phUloMse jhukI vRkSoMkI DAliyoMse zIghra hI namaskAra kara rahA hai aura sarovara ke svaccha jalase pAdodaka tathA arghya Adi pradAna kara rahA hai ? isa taraha jIvandhara svAmIko bAra-bAra zaGkA utpanna ho rahI thI ||23|| jinA - ke madhya meM virAjamAna nirmala zarIrake dhAraka zrIzAntinAtha jinendra ke darzana kara gurukula ziromaNi-jIvandhara svAmIkA mana AntaraGgika bhakti se santuSTa ho gayA / unake netroMne tatkAla hI pUrNimAke candramAse dravIbhUta candrakAntamaNikI dazA prApta kara lI aura hAthoMke yugalane nimIlita kamaloMkI upamA prApta kara lI ||24|| tadanantara koI eka nAgarika puruSa jIvandhara svAmI ke samIpa AyA usa puruSa ke zarIra meM romAJca uTha rahe the aura netroMse harSajanita azru baha rahe the isalie aisA jAna par3atA thA mAno romAJcake bahAne usane manoratha rUpa kalpavRkSakA bIjavapana hI kiyA thA aura harSajanita zra rUpa jalake dvArA mAno use sIMca hI rahA thaa| vinaya ke bhArase jisameM AdhI sahAyatA dI gaI thI aise praNAmase vaha apane pApako dUra bhagA rahA thA / dayAkI khAna jIvandhara svAmIne jaba usase pUchA ki tuma 'kauna ho ? taba saMtuSTa hRdaya hokara usane nimnalikhita mAGgalika uttara denA zurU kiyA / dekho, yaha sAmane eka bar3I prasiddha nagarI suzobhita ho rahI hai| yahA~ kisI sundarI strIkA mukhakamala jaba padmarAga maNinirmita kuNDaloMkI prabhAse raktavarNa ho jAtA hai taba use dekha usakA pati samajhane lagatA hai ki mAno ise krodha A gayA hai ||25|| yadyapi yaha nagarI 'kSemapurI' isa abhikhyA - nAmako dhAraNa karatI hai to bhI maNimaya mahattvoMse indrapurI isa abhikhyA- nAmako ( pakSa meM indrapurI kI zobhAko ) dhAraNa karatI hai ||26|| jisakA cittarUpI ghara dayAse citrita rahatA hai aura jisakA pAdapITha rAjamukuToMkI puSpamAlAo sambandhI dhUlike bhArase sadA pItavarNa rahatA hai aisA devAnta nAmakA prasiddha rAjA usa nagarI meM rahatA hai ||27|| isa rAjA ke zAsanakAla meM nirdoSa tathA golAkAra motiyoMse tanmayatA evaM bhItara chidroMkA honA tantuoM ko sthAna denevAle hAroMmeM hI thA anya guNI manuSyoMmeM sadAcArakA abhAva tathA AntaraGgika doSa nahIM the / capalatAvaza anya nitamboM ke sAtha samAgamakI icchA kevala mekhalA meM hI thI anya manuSyoM meM para-strI ke sAtha samAgamakI icchA nahIM thii| isI prakAra yadi caJcalatA thI to striyoMke kAnoM taka lambe netroMmeM hI thI, anya par3he likhe logoM meM caJcalatA - kSudratA nahIM thI // 28 // subhadraseTha rAjaseTha padako prApta thaa| usakI strIkA nAma nirvRti thA jo yathArtha meM nirvRti - saMtoSa - sukhakA hI sthAna thI // 26 // una donoMke kSemazrI nAma se prasiddha eka aisI kanyA hai jo ki sarasvatIkA nirAkaraNa karanevAlI hai aura lakSmIkA mAno rUpAntara hI hai ||30|| jo kAntikI zra eSTha sampatti hai, vinayarUpI samudrako bar3hAnevAlI cA~danI hai, lajjAkA utpatti-sthAna hai aura kAmadevakI vijayapatAkA hai ||31|| vidhAtAne jaba usake mukharUpI pUrNa
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSTha labha 287 candramAko banAyA to usake prabhAvase unake AsanakA kamala nimIlita ho gayA aura usake kAraNa ve svayaM saMkIrNatAmeM par3a gaye // 32 // dA~to kI kAnti jisameM kezarako chaTA dikhalA rahI hai aisA usakA mukha jaba nizcita hI kamala hai taba Apako usakA bhramara honA hI cAhie / / 33 // isa jinAlayake vajramaya kivAr3a kholanemeM jisake stutirUpa vacanoMkI racanA kuJjIkA kAma degI vahI zreSTha puruSa isakA pati hogA-isa prakAra janmalagnakA phala nizcaya karanemeM catura jyotiSiyoMkI bAta sunakara subhadra seTha usa avasarakI pratIkSAmeM sadA sAvadhAna rahatA hai / merA guNabhadra nAma hai aura mujhe usI subhadra seThane bhejA hai| Apake darzana kara maiM kRtakRtyatAkA anubhava kara rahA hU~ | itanA kahakara vaha puruSa subhadra seThase yaha vRttAnta kahaneke lie calA gyaa| tadanantara zreSTha puNya aura guNoMkI khAnabhUta jIvandhara svAmI sarovarase kucha puSpa le bhaktibhArase namrIbhUta ho jinamandirake bhItara gaye aura vandanA karane vAloMke lie kalpavRkSa svarUpa jinendra devakI svayaM pUjA karane lage // 34 // udhara guNabhadrane bhI uttama mahalake bhItara vidyamAna subhadra seThake pAsa jAkara vacanarUpI amRtake siJcanase usakI cintArUpI nidrAko zIghra hI dUra kara diyA // 35 / / usane kahA ki koI eka aisA puruSa rUpI candramA jo ki kuvalaya-pRthivI maNDala (pakSameM nIla kamala) ko Ananda denevAlA hai, saMtoSa rUpI samudrako bar3hAnevAlA hai aura stuti rUpI amRtakI dhArA varSAne vAlA hai, bAhya udyAna rUpI AkAzatalameM avatIrNa hokara suzobhita ho rahA hai| aurakI to bAta hI kyA, udyAna bhI usake darzanase sarovarake jalake bahAne mAno Anandake A~sU dhAraNa kara rahA hai // 36 / / mujhe to aisA lagatA hai ki vaha puruSa na to candramA hai, na kAmadeva hai aura na indra hI hai kintu vasanta hai / yadi aisA na hotA to campAke vRkSameM sugandhiko phailAne vAlA phUloMkA bhAra kahA~se A jAtA ? // 37 // / jisa prakAra jaba sUrya pUrva dizAkI ora AtA hai taba kamalavana apane Apa khula jAtA hai-vikasita ho uThatA hai usI prakAra jaba vaha puruSa stutiyoMkA uccAraNa karatA huA upavanameM AyA taba tatkAla hI jinamandirake kivAr3a khula gaye / jisameM amRtamayI taraGga uTha rahI hai aisI guNabhadrakI vANI sunakara subhadra seThane use bhArI pAritoSika diyaa| mAno guNabhadrane manorathakI sphUrtirUpI latAke jo aMkura pradAna kiye the seThane usakA mUlya hI cukAyA thaa||38|| tadanantara subhadra seTha apane mitroM ke sAtha atyanta U~ce rathapara baiThakara nagara dvArako lA~ghatA huA sAmane virAjamAna zrIvimAna nAmaka jinAlayameM pahu~cA / vahA~ jAkara usane vandArajanoMka lie kalpavRkSa svarUpa zrIzAntinAtha bhagavAnkI sevAmeM jinakA citta laga rahA thA tathA jo ananta puNyarAzike samAna sphaTika maNikI lambI-caur3I zilArUpa Asanapara baiThe hue the aise jIvandhara svAmIko dekhaa| TimakAra rahita netroMse paramotkRSTa lakSaNoMko dekhane vAle seThane inake vaibhavakA nirNaya tatkAla hI kara liyA // 36 // vinayasahita zAntinAtha bhagavAnkI pUjAkara baiThe hue kAntimAn jIvandhara svAmIke pAsa jAkara seThane bar3e harSase svAgata karate hue kahA // 40 // ki yatazca Aja Apa hamAre nayanapathake pathika hue haiM-dRSTigata hue haiM isalie Aja hamane apane netroMkA phala pA liyA, yaha dina mere lie bar3A acchA dina hai, Aja hamAre pUrvapuruSoM dvArA kI huI puNya rUpI latA phalIbhUta huI hai aura Aja merA manoratha bhI zIghra hI pUrNa hone vAlA hai // 41 // padmA-lakSmI (pakSameM padmoM-kamaloM) viSayaka AptatA aura kuvalaya-pRthivI maNDala (pakSa meM nIla kamala) ke ullAsako vistRta karane vAle Apa jaise zreSTha rAjA Aja sAmane prakAzamAna haiM isIlie sUrya bhayAkalita vRtti-bhayabhIta (pakSameM dIpti yukta) ho gayA hai aura candramA doSAkara doSoMkI
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 jIvandharacampUkAvya khAna ( pakSameM rAtriko karane vAlA), kalaGkI aura kSayiSNu ho gayA hai ||42 || merA Alaya- ghara Apake caraNakamala sambandhI dhUlike samUhase zuddha kiyA jAya yaha harSakI kalI hamAre mana meM bahuta samaya se vidyamAna hai so Aja Apa buddhimAnake dvArA vikasita kI jAne yogya hai nahIM to nizcaya hI merA Alaya AkArase rahita jo laya zabda usake vAcyArthako - vinAzako prApta ho jAyagA ||43|| samasta bhavanoMke samUha, yadi satpuruSoMke caraNa-kamaloMkI dhUlike saMparka se rahita haiM to ve apane nAmase viparIta arthako hI prApta hote haiM yaha bAta samasta vidvAnoM meM prasiddha hai isalie he nikhila guNoM ke sAgara ! mere vacana aGgIkRta karo-svIkRta karo ||44 // tadanantara dayAlu cittake dhAraka kurukula candra jIvandhara svAmI seThake vacana svIkRta kara sUryake rathake vegakI nindA karanevAle rathake dvArA gopuradvAra meM pravezakara nagara kI galiyoM meM phuNce| vahA~ mahaloMkI dono N orakI paMktiyoM ke jharokhoMse striyoMke kaTAkSa nikala rahe the unase aisA jAna par3atA thA mAno donoM paMktiyoM ke bIca meM nIla kamalake hare-hare vandanavAra hI bA~dhe gaye the / jIvandhara svAmIke netra rUpI kamala kucha kucha lAla the aura kAmadeva ke samAna jAna par3ate the / unheM dekhaneke lie tAlaphalake samAna stanoM vAlI evaM sarpiNIke samAna coTI vAlI eka eka bar3hakara striyA~ ikaTThI huI thIM / jIvandhara svAmI galiyoM meM se jAte samaya una striyoM ke netro se AnandAzruoM kI paramparAko, kaTItaTa se nIvIbandhanako, aura hRdayase dhairyakI paripATIko eka sAtha vigalita kara rahe the / isa taraha dhIre-dhIre calate hue ve subhadra seTha ke ghara pahu~ce / vahA~ suvarNamaya siMhAsanako alaMkRta karanevAle tathA indrake samAna vaibhavake dhAraka jIvandhara svAmIse seThane kanyAke sAtha vivAha karanekI bahuta vAra prArthanA kI jise inhoMne svIkRta kara liyA ||45|| saMsArake advitIya vIra jIvandhara svAmIne uttama lagnameM agnikI sAkSI pUrvaka subhadra seThake dvArA pradatta komala zarIrakI dhAraka kSemazrIkA pANigrahaNa kiyA ||46 || jo svedayukta aGguli rUpa kaliyoM se suzobhita thA aisI sukumArAGgI kSemazrIkA komala kara-kamala grahaNakara jIvandhara svAmI saMzaya karane lage ||40|| ki kyA yaha tuSArase vyApta kamalakA kuDmala hai ? athavA nahIM, yaha kamalakA kuDmala nahIM hai kyoMki usameM hAtha jaisI kAnti nahIM hotI / to kyA nakharUpI candramAkA hima hai ? athavA nahIM, yaha nakhacandrakA hima nahIM hai kyoM ki usameM sugandhi nahIM hotI / to kyA hastakamalase bharatA huA makaranda hai ? athavA nahIM, yaha makaranda nahIM hai / to kyA hai ? amRta hI prasArako prApta ho rahA hai || 47 // bahutabhArI kAntike dhAraka evaM maNimaya AbhUSaNoM se suzobhita ve donoM dampatI vedIke Upara aise suzobhita ho rahe mAno rati aura kAmadeva hI hoM // 48 // jo apane caraNoMse kamaloMkI nindA karatI thI, oke yugalase zraSThatama kadalIke vRkSakI zobhA dhAraNa karatI thI, hAthoM se navapallavoM kI upamA prakaTa karatI thI aura stanayugalase cakavA cakavIkA tiraskAra karanemeM nipuNa thI aisI zramazrI jIvandhara svAmIke samIpa bahuta hI adhika suzobhita ho rahI thI // 46 // isa prakAra mahAkavi zrI haricandraviracita jIvandhara campU - kAvyameM kSemazrIkI prAptikA varNana karanevAlA chaThA lambha samApta huA /
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptama lambha tadanantara jIvandhara svAmI kRzAGgI kSemazrIke nirantara saMyogarUpa kAraNase honevAle asIma sukhakA anubhava kara kisI dina rAtrike samaya pahale kI taraha akele hI cala diye aura kramase vanako pAra bhI kara gaye ||1|| udhara prANanAtha ke viyogase duHkhI honeke kAraNa kSemazrIkI burI hAlata ho gaI / usakI kAnti jalI huI rassI ke samAna zyAma evaM niHsAra ho gaI / vaha dIrgha nayanayugala aura dIrgha niHzvAsako dhAraNa kara rahI thI / sthUla stana aura sthUla saMtApa dhAraNa kara rahI thI / usake kezoM kA samUha tathA citta donoM hI timirasamUhakI sahAyatA kara rahe the - usake samAna kAle the / usakI zarIralatA aura kamara donoM hI kRza the| sAtha hI vaha duHkha rUpI sAgarameM nimagna rahatI thI / putrI kI aisI dazA dekha subhadra seTha bhI bahuta duHkhI huA / phalasvarUpa usane vanameM jAkara jahA~-tahA~ jIvandhara svAmIkI khoja kI para jaba unakA mArga nahIM milA taba vaha lauTa AyA / AkAzameM candramAkI taraha vanake madhya meM ghUmane ke lie catura dAnavIra jIvandhara svAmIne kisI dharmAtmA vanasevakake lie apane maNimaya AbhUSaNa denekI icchA kI ||2|| usI samaya vanabhUmike mArga meM koI eka aisA pathika unake samIpa AyA jo ki hAtha meM lambA parenA liye thA, kambalase jisakA zarIra Dhaka rahA thA, jisakI kamara meM ha~siyA laTaka rahA thA aura jisake kandhepara hala rakhA huA thA / so ThIka hI hai kyoMki prANiyoMkI pravRtti bhAgyake anukUla hI hotI hai ||3|| jaba vaha puruSa inake pAsa AyA taba nIla kambala se zarIra AcchAdita honeke kAraNa aisA jAna par3atA thA mAno usa ajJAnake paTalase AvRta thA jo ki bhItara nahIM samA sakaneke kAraNa bAhara bhI phaila rahA thaa| usake zirapara mailA -kucailA sAphA ba~dhA huA thA jisase aisA jAna par3atA thA mAno jIvandhara svAmIke darzanase usake pApa hI nikale jA rahe hoM / vaha kAnti aura jAti donoM hI kI apekSA jaghanya varNa thA - kAntihIna evaM zUdra varNa kA thA / use samIpa AyA dekha dayAlu jIvandharane pUchA ki kaho kuzala to hai ? jisa prakAra gambhIratA prabhutvakA AbhUSaNa hai aura saumyatA audAryakA AbharaNa hai prakAra sulabhatA - choTe-bar3e sabase milanA mahattAkA AbhUSaNa hai || 4 || akelA mahattva sumeru parvatameM bhI hai aura akelI sulabhatA Dhele meM bhI prasiddha hai parantu mahattva aura sulabhatA ye donoM anyatra kahIM eka sAtha nahIM dikhIM / hA~, jIvandhara svAmImeM avazya hI donoM eka sAtha spaSTa rUpase nivAsa kara rahe the ||5|| usa zUdra mAnavane bhI vinamra ho jIvandhara svAmIse kahA ki kuzala hai aura Aja ApakA darzana honese vizeSa kuzala hai || 6 || yaha sunakara niSkapaTa bandhu tathA jIvAdi tattvoMkA yathArtha vivecana karane meM catura svAmIne aise agaNya puNyase prApta hone yogya mokSamArgakA varNana karanA zurU kiyA / : jIvandhara unhoMne kahA ki asi maSI Adi chaha karmoM se utpanna huA sukha kuzala nahIM hai kyoMki vaha aneka AzArUpI latAoM kI utpattike lie kandasvarUpa hai / kintu jo sukha mokSase utpanna hotA hai, apanI AtmAse sAdhya hai, antarahita hai aura AtmasvarUpa hai vahI kuzala svarUpa hai ||7|| vaha utkRSTa Atmasukha ratnatrayakI pUrNatA honepara hI prApta ho sakatA hai aura vaha ratnatraya samyagdarzana, samyagjJAna aura samyak cAritra nAma se prasiddha hai ||8|| Apta, Agama aura padArthakA zraddhAna karanA samyagdarzana kahalAtA hai / bhavya lokake AbhUSaNasvarUpa jJAna aura cAritra samyagdarzana mUlaka hI hote haiM || || jisa prakAra samasta aGgoM meM mastaka aura samasta indriyoM meM 37
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 jIvandharacampUkAvya netra pradhAna haiM usI prakAra mokSake samasta aGgoM meM samyagdarzana pradhAna mAnA jAtA hai // 10 // jJAna, darzana aura sukha hI jisakA lakSaNa hai aisI nirmala AtmA samasta apavitratA ke mUla kAraNa zarIrAdise bhinna hai aisA kahA gayA hai || 11 || ityAdi rUpase nija aura parakA saMzaya rahita jJAna honA samyagjJAna kahalAtA hai / samyagjJAnI manuSyako nizcaya hI para dravyakA tyAga karanA cAhiye ||12|| tyAga karanevAle jIva anagAra aura sAgArake bhedase do prakAra ke kahe gaye haiM / unameM jo samasta pApoMkA tyAga kara dete haiM ve anagAra kahalAte haiM ||13|| jisa prakAra kisI bar3e bailake dvArA uThAne yogya bhArako usakA baccA nahIM uThA sakatA hai usI prakAra tuma bhI muniyoMke dharmako nahIM uThA sakate ho isalie tuma gRhasthakA dharma dhAraNa kro| isake prabhAvase muktirUpI lakSmI tumhAre nikaTa ho jAvegI || 14 || jo samyagdarzana tathA samyagjJAnake dhAraka hokara pA~ca aNuvratoM sampanna hote haiM tathA guNavrata aura zikSAvratoMke dhAraNa karanemeM udyata rahate haiM ve pApArambha karane vAle gRhastha kahalAte haiM ||15|| hiMsA, jhUTha, corI, kuzIla aura parigraha ina pA~ca pApAMse kathaMciteka deza virakta honA tathA madya, mAMsa aura madhukA tyAga karanA ye ATha mUla guNa haiM // 16 // dig deza tathA anarthadaNDase jo virati hotI hai use guNatrata kahA hai ||17|| Agamake jAnane vAloMne sAmAyika, proSadhopavAsa, atithisaMvibhAga aura saMllekhanA ye cAra prakAra ke zikSAtrata batalAye haiM ||18|| ina uparyukta vratoMse sampanna manuSya kisI deza aura kisI kAlameM mahAvratI hotA hai isalie gRhasthoMkA dharma avazya hI grahaNa karanA cAhie ||16|| isa prakAra jIvandhara svAmIke dvArA pratipAdita dharmako usa zUdra puruSane zirase tathA hRdayase svIkRta kiyA / jIvandhara svAmIne apane maNimaya AbhUSaNa utArakara use de diye / unake ve AbhUSaNa aise jAna par3ate the mAno antargata pratApakI bIr3iyoM kA samUha ho / dharmAtmA zUdra mAnavane ve AbhUSaNa bahuta bhArI Adarase yukta hAtha se grahaNa kiye| usake lie ve AbhUSaNa aise jAna par3ate the mAno usakA paripAkako prApta huA bhAgyakA samUha ho / harpAzruoM ke jalase vaha una AbhUSaNoMko mAno dho hI rahA thA, aura bahuta bhArI saMtoSase usakA antaraGga kora kita . ho gayA thA / jIvandhara svAmI usa dharmAtmAko vidAkara tathA usIkA smaraNa karate hue usa - se bAhara nikale / usa samaya sUrya AkAzake madhyako, hariNa jalase bharI vRkSako kyArIko, manuSyoM kI jihvA . zoSaNako aura zarIra nikalate hue pasInAko eka sAtha prApta ho rahA thA // 20 // usa samaya, jinake gaNDasthala ghise hue candanake rasase safeda the, jo apane atizaya caJcala karNarUpI tAlapatrakI havAse apane mukhoMko havA kara rahe the tathA sU~r3ase chor3e hue jalake . chIMToM se jo hRdaya sthalako sIMca rahe the aise jaGgalI hAthI jaba pariNata sUrya ke saMtApase dukhI "honeke kAraNa dhIre-dhIre Akara sarovara meM praveza kara rahe the, bhramara karNikArakI bor3iyoMko bhedakara unake bhItara chipa rahe the / kAraNDava pakSI saMtapta jalako chor3akara kamilinIke zItala pattoMkI sevA kara rahe the aura piMjar3oM meM baddha krIDAzuka jaba pAnIkI yAcanA kara rahe the taba jIvandhara . svAmI yadyapi tInoM jagat meM eka chatrake samAna AcaraNa karanevAle kIrtimaNDalake dvArA samasta janatAke saMtApako naSTa karanevAle the to bhI thakakara vizrAma karaneke lie nameru vRkSake nIce pahu~ce / samudrake samAna gambhIra aura sumeruke samAna sthira jIvandhara svAmI vahA~ baiThe hI the ki madhura zabda sunate hI isa prakAra saMzaya karane lage ||21|| kyA yaha kAmadevake dhanuSakI TaGkAra hai, yA madonmatta bhramaroM kI bhaMkAra hai ? yA haMsoMkA manohara kaNThanAda hai yA krIr3AkokilAoMkA sundara AlApa hai ? // 22 //
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptama lambha 261 thor3I hI dera bAda jaba yaha nizcaya ho gayA ki yaha zabda parastrIke nUpuroMkA hai taba unhoMne ukta saMzayako dUra haTA diyaa| unakA citta parastriyoMse virakta to thA hI isalie jisa orase ukta zabda A rahA thA usa ora unhoMne pITha phera lii| usa vanameM koI eka vidyAdharI apane patike sAtha ghUma rahI thii| jyoM hI usane jIvandhara svAmIko dekhA tyoM hI vaha kisI bahAnese patiko dhokhA dekara inake samIpa A gaI // 23 // usa vidyAdharIkA mukha pUrNimAke candramAko jItakara bhrakuTIrUpI cApake bahAne mAno vijayapatAkA hI phaharA rahA thA aura karNAbharaNake maNike bahAne mAno donoM kAnoM meM jItakA kIrti-patra hI dhAraNa kara rahA thA // 24 / / bailake kandheke samAna sthUla kandhoMvAle jIvandharake sAtha samAgamakI icchA karanevAlI vaha lajIlI sundarI unake zarIrakI sundaratA dekha-dekhakara tRpta nahIM ho rahI thI // 25 // jIvandhara svAmIke donoM kanve isa saMsAra meM vijayalakSmIke krIr3Acalake samAna suzobhita the, unakA vakSaHsthala lakSmI devIke baiThaneke vajramaya paTTakake samAna jAna par3atA thaa| unakI nAbhi taruNa striyoMke netrarUpI vizAla hAthiyoMko rokaneke lie mAno bArI thii| javAe~ supArIke gucchakI nindA karanevAlI thIM aura paira kamaloMko jItanevAle the // 26 / / jinakA mukha sarasvatIkI krIr3AsthalIkA bhrama phailA rahA thA, jinakI nAka kalooMke utaraneke lie banAI huI sIr3hiyoMkA saMzaya utpanna kara rahI thI, jinake netra lakSmIke vizAla krIr3A sarovarakA saMdeha de rahe the aura jinakI bhauMhoMkA yugala nizcita hI nImake pattoMkA ADambara dUra kara rahA thA // 27 // una sarvAdhika kAntise ujjvala jIvandhara svAmIko dekhakara maithunakI icchA rakhanevAlI vaha vizAlAkSI kAmase vaJcita hotI huI yaha vacana bolI // 28 // ki he zrIman ! Apake zarIrakI kAntise mere netra saphala ho gaye haiM / vacanoMke mAdhuyase kAna aura guNoMkI mAlAse hRdaya bhI saphala ho gayA hai // 26 / / he Arya ! aba zItala kaTAkSase merI virahAgniko zAnta kIjie, mukha candrakI kAntirUpI saMpadAke dvArA merI kAmAndhatAko naSTa kIjie / he dayAnidhe ! sudhAke samAna vANI aura amRtake samAna adharoSThakA rasa dekara merI isa bar3hatI huI kAmasambandhI tRSNAko dUra kIjie // 30 // jinakA mana kAmavikAra sambandhI andhakArako naSTa karaneke lie sUryake samAna thA, jo kAryajJa manuSyoMmeM agraNI tathA vairAgyakA cintana karanemeM pravINa the aise jIvandhara svAmI vidyAdharI ke pUrvokta vacana sunakara usa vanase bAhara nikala par3e / tadanantara kAmake vANoMse jisakA viveka naSTa ho gayA thA aura jisakI zarIrarUpI latA kAmAgniko prajvalita karaneke lie araNike samAna thI aisI vaha vidyAdharI kucha dUra taka unake sAtha AI / antameM unakA abhiprAya jAna unake manako vaza karanekA kutUhala bar3hAtI huI isa prakAra apanA vRttAnta prakaTa larane lgii| he vibho ! maiM anaGgatilakA nAmakI eka vidyAdharakI lar3akI huuN| koI eka vidyAdhara mujhe isa vanameM le AyA thA parantu aba usane apanI strIke bhayase mujhe nikAla diyA hai / he dayAsAgara ! he pUjanIya ! Apa merI rakSA kIjie // 31 // azaraNake lie zaraNa denA, paropakAra karanA, dayAmeM tatpara rahanA, aura udAratAkA vyavahAra karanA ye Apake svAbhAvika guNa haiM // 32 // itanemeM hI kisIkA Artasvara sunAI diyA-"hA priye ! hA prANakAnte ! kahA~ ho ? kahA~ ho ? viyogakI vedanA viSakI taraha phaila rahI hai, agnikI taraha aGgoMko jalA rahI hai, mRtyukI taraha prANoMko nikAla rahI hai, mohakI taraha vidyAko lupta kara rahI hai, aura krotkii taraha marmoko cheda rahI hai / "jyoM hI usa vidyAdharIne yaha Artasvara sunA tyoM hI vaha kisI miSase antarhita ho gaI / jIvandhara svAmI isa ghaTanAse vismayake kAraNa A~kha phAr3akara raha gaye / tadanantara vaha vidyAdhara pAsa Akara gadgada svarase kahane lgaa|
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvya maiM pyAsa se pIr3ita cittavAlI apanI satI strIko yahIM baiThAkara tAlAba ke taTapara jalake lie gayA thA para vApisa Ane para bhAgyakI pratikUlatAse usa kamalalocanAko yahA~ nahIM dekha rahA hU~ ||33|| he narottama ! merI vidyA aura manovRtti donoM hI usake sAtha calI gaI haiM isalie vaha kahA~ gaI hogI isakI cintA bhI nahIM kI jA sakatI hai ||34|| isa prakAra maiM kartavya ke viSayameM mUr3ha ho rahA hU~ aura Apa buddhimAnoM meM agragaNya haiM isalie he narottama ! mujhe lakSyakara batalAiye ki isa samaya mujhe kyA karanA cAhie ||35|| isa taraha vidyAdharake dInatAbhare vacana sunakara samudrake samAna gambhIra jIvandhara svAmI manda musakAnakI kAntike kapaTase amRta kI dhArAko bikherate hue nimnAGkita gaMbhIra vacana bole / 262 unhoMne kahA ki dhIratA aura udAratA se rahita rAjA, buddhihIna guru, kArya - akAryake vicAra se zUnya mantrI, yuddhabhIru yoddhA, sarvajJake stavanase rahita kavi, vaktRtvakalA se rahita vidvAn aura strI-viSayaka vairAgyakI kathAse anabhijJa puruSa - ye saba sAdhAraNa haiM - eka samAna tuccha vyakti haiM ||36|| yatazca mRganayanI striyoMkA citta vajra se bhI adhika kaThora hotA hai, vacanakA pracAra phUlase bhI adhika komala hotA hai aura kArya apane kezase bhI adhika kuTila hotA hai isIlie vidvAn loga unakA vizvAsa nahIM karate haiM ||37|| strIkA mukha kaphakA bhANDAra hai parantu mUrkha kavi kahate haiM ki yaha candramAke samAna zobhita hotA hai, donoM netra malase bhare haiM parantu mUrkha kavi kahate haiM ki ye vikasita nIla kamala ke samAna suzobhita haiM, stana mAMsake saghana piNDa haiM parantu mUrkha kavi unheM hAthIkA gaNDasthala batalAte haiM, aura nitambamaNDala khUna aura haDDiyoM ke se vyApta hai parantu mUrkha kavi use bAlU kA bar3A bhArI TIlA batalAte haiM so vAstava meM yaha kaviyoM ke rAgakA udreka hI hai ||38|| jaba dayAko vistRta karanevAle jIvandhara svAmIne dekhA ki isa vidyAdharake jar3a hRdayameM mere vacana ThIka usa taraha nahIM Thahara rahe haiM jisa tarahakI kutteke peTameM ghI nahIM ThaharatA hai / taba ve usa vana se bAhara nikala gaye aura kisI upavanakI bhUmimeM jA pahu~ce / vaha upavanakI bhUmi kisI strIke samAna jAna par3atI thI kyoMki jisa prakAra strI mukha-bhAga - lalATameM lage hue tilakase suzobhita hotI hai usI prakAra vaha upavanakI bhUmi bhI mukha - bhAga - agrabhAgameM lage hue tilakase suzobhita thI / jisa prakAra strI pRthulakuca virAjitA arthAt sthUla stanoMse suzobhita hotI hai usI prakAra vaha upavanakI bhUmi bhI pRthu lakuca virAjitA arthAt sthUla lakucake phaloM se suzobhita thI / jisa prakAra strI akSatarUpa zobhitA - akhaNDarUpa se suzobhita rahatI hai usI prakAra vaha upavanakI bhUmi bhI akSata rUpa zobhitA - akSa - baher3e ke vRkSoM se upazobhita thI aura jisaprakAra strI madanAfuSThatA kAmase yukta hotI hai usI prakAra vaha upavanakI bhUmi bhI madanAdhiSThitA - maiMnAra vRkSoM se sahita thI / usa upavana kI bhUmi meM bhramarasamUhakI bhaMkAra kAnoMko, navIna puSpoMse lade vRkSa netrako, vikasita kamalakI sugandhi ghrANako, vApikA manako, vAyu sparzanako aura pake hue rasIle phala rasanA indriyako sukhI kara rahe the| isa taraha sabhI indriyA~ vahA~ sukhako prApta ho rahI thIM // 36 // usa upavanameM vanakI lakSmIke samAna vizAla aura kamaloMse sundara ( pakSameM kamala ke samAna sundara) nirmala sarovara parama Ananda utpanna kara rahA thA ||40|| vahA~ eka AmakA vRkSa thA jo bahuta hI U~cA thA / pakSiyoMke samUha se usake hare-hare patte vyApta the aura madhuke lobhI bhramaroMke samUhase jo kAlA kAlA dikha rahA thA / usakI DAlIke agra bhAgapara phala suzobhita thA jo vana devatAkI rasase paripUrNa suvarNamaya piTArIke samAna jAna par3atA thA aura paripAkake kAraNa pATalavarNakA ho rahA thaa| usa phalako girAneke lie rAjAke lar3ake prayatna kara rahe the parantu unake vANoMke samUha lakSyabhraSTa ho rahe the / dhanuSa vidyAke lokottara
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptama lambha pANDityase maNDita jIvandhara kumAra unakA yaha tamAzA dekha rahe the| unhoMne hAthameM dhanuSa lekara usakI TaMkArase dizAoMke antarAlako vyApta karate hue vegase eka hI vANa chor3A aura nizAnA banAkara bANa sahita usa phalako hAthameM le liyaa| aisA jAna par3atA thA ki mArgaNa-vANa (pakSameM yAcaka ) ke lie phala pradAna karanevAlA AmakA vaha udAra vRkSa kalpavRkSapaneko prApta ho rahA thaa| yadi aisA na hotA to vaha sumanoMpuSpoM (pakSameM devoM) ke dvArA sevanIya kaise hotA ? // 41 // bANaviSayaka kauzalake pAragAmI jIvandhara svAmIke kara-kamalameM bANa sahita phalako AyA dekha rAjakumAroMkA samUha zIghra hI Azcarya karane lagA aura prazaMsAke kAraNa unake karNaphUla nIce girane lage // 42 // tadanantara eka rAjakumAra vinayake sAtha unake pAsa jAkara DaratA-DaratA kahane lagA ki he mahAzaya, he dhanuSa vidyAke paNDita ! yadyapi mujhe Apa jaise sajjanoMke sAtha vArtAlApa karanekI paddhati jJAta nahIM hai to bhI ApakI dhanurvidyA sambandhI caturAIke dekhaneke samaya utpanna huA vismaya aura suvarNake samAna gauravarNa Apake zarIrakI sundaratA ke avalokanase utpanna huA Ananda mujhe vAcAlita kara rahe haiM-preraNA dekara bolaneke lie bAdhya kara rahe haiN| __isalie he zrIman ! ucita ho cAhe anucita, maiM Apase eka prArthanA karatA hU~, Apa mere vacana nizcayase karNagocara kIjiye // 43 // yahA~ eka bahuta bar3I hemAbhapurI nAmakI nagarI hai| rAtrike samaya isa nagarIke hIroMse nirmita mahaloMpara jaba candramAkA pratibimba par3atA hai taba vaha aisA dikhAI detA hai mAno kSIrasAgarameM phirase nivAsa karane lagA ho // 44 // usa nagarImeM prAtaHkAlake samaya jaba padmarAga-maNiyoMke mahala sUryako lAla-lAla kiraNoMke sAtha ekatAko prApta hote haiM taba sajjana loga andhakArakI taraha hAthake sparzase unakA nizcaya kara pAte haiM // 45 // dRr3ha mitra nAmakA prasiddha rAjA usa nagarIkA nirantara pAlana karatA hai| kamalake samAna nirmala aura lambe netroMko dhAraNa karanevAlI evaM pRthivItalakI AbhUSaNa svarUpa nalinA usakI strI hai / / 46 // una donoMke sumitra Adi bahutase putra haiM aura maiM bhI unameMse eka huuN| parantu hama sabake saba ThIka usI taraha vidyAse rahita haiM jisa prakAra ki nadIse rahita parvata hote haiM // 4 // hamAre pitAjI dhanuSavidyAmeM kuzala zreSTha manuSyako khoja rahe haiM so jinakA bhujadaNDa parAkramase haTAye hue sAmanta striyoMke netroMke kajjalakI zaGkA utpanna karanemeM nipuNa pratyaJcA sambandhI bhaTTakI kAlimAse suzobhita hai aise Apake darzanase ve ThIka usI taraha parama AnandakA anubhava kareMge jisa taraha meghake darzanase mayUra, candramAke darzanase samudra, vasantake darzanase vanakhaNDa aura sUryake darzanase kamalAkara parama AnandakA anubhava karatA hai| isalie he vidvan ! hamAre pitAko icchA rUpI latAko jo ki isa samaya puSpita ho rahI hai aura vizAla netroMkI dhAraka sabhAko saphala kIjiye // 48 // dayAke sAgara jIvandhara svAmI ne usa rAjaputrake vinayase suzobhita vacana kAnameM, rAjadarzanake lie anumati manameM, aura apane caraNakamala rAjaputroMke dvArA sAmane khar3e kiye hue rathapara eka sAtha tatkAla hI dhAraNa kiye // 46 // .... tadanantara jude-jude rathoMpara baiThe hue rAjaputroMke dvArA jinakA ratha ghirA huA hai aise jIvandhara svAmIne nagaradvArameM praveza kiyaa| usa samaya mahaloMke jharokhoMse jhAkanevAlI striyA~ unheM bar3I cAhase dekha rahI thiiN| krama-kramase ve rAjamahalake dvArapara pahu~cakara rathase nIce utare / rAjaputroMne unheM Age kiyA aura dvArapAloMne mArga diyaa| isa taraha ve rAjasabhAmeM phuNce| . rAjAne putrake kahanese tathA jIvandhara svAmIkA zarIra dekhanese unakI mahimArUpa sampatti kA jJAnakara unheM ratnamaya siMhAsanapara baiThAyA, unhIMke samIpameM putroMko baiThAyA aura netrarUpI cakorako unake mukharUpI candramApara baiThAyA arthAt apane netroMse unake mukhacandrakI aura dekhane lagA // 50 // jisa prakAra phUle hue kamalase makaranda jharaneke pazcAt bahuta bhArI sugandhirUpI lakSmI
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 jIvandharacampUkAvya prakaTa hotI hai usI prakAra rAjAke mukhAravindase kuzala samAcAra pUchaneke bAda nimnalikhita vANI prakaTa huI // 51 // unhoMne kahA ki kisa jagahake logoMke mana Apake virahase kAtara ho rahe haiM aura Apake darzanase kisa jagahake logoMke netroMko Ananda utpanna honevAlA hai arthAtApa kahA~se Aye haiM aura kahA~ jAnevAle haiM ? // 52 // paripakka bhAgyako dhAraNa karanevAlA vaha kauna sA deza hai jo ki Apake pravAlatulya caraNa yugalake sparza-sukhakA anubhava karegA ? kisa nagara sambandhI mahaloMke A~ganoMko alaMkRta karane vAlI striyoMke netrarUpI nIla kamaloMmeM Apake darzanase utpanna hue varSAzruoMkA niSyanda makaranda kI zaGkA utpanna karegA? kisa vaMzarUpI latAmeM ( pakSameM bAMsakI latAmeM) Apa upamArahita hokara bhI ( pakSameM muktAkI upamAse rahita hokara bhI) muktAphalake samAna AcaraNa karate haiM ? aura kauna manuSya Apake dvArA putravAloMmeM bhAgyavAnoMmeM, mAhAtmyavAnoMmeM tathA kIrtimAnoMmeM mukuTamaNitA-zreSThatAko prApta huA hai-Apa kisake putra haiM ? vacanoMke mArgameM zIghratAse Age bar3hanevAle jIvandhara svAmIne yathAyogya uttarake akSaroMse rAjAke pUrvokta praznoMkA samAdhAna kiyaa|||53|| vinayapUrNa nirdoSa uttara sunanese jisakA kautUhala dUnA ho gayA thA aise rAjAne cirakAla taka unase yAcanA kI ki Apa hamAre putroMko dhanuSakI zreSTha kalA sikhalA dIjiye // 54|| buddhimAn rAjAne jIvandhara svAmIkA abhiprAya jAnakara apane saba putra unake adhIna kara diye // 55 // tadanantara zubha muhurtake samaya jIvandhara svAmIne AyudhazAlAmeM pravezakara rAjaputroMke lie dhanurvidyAviSayaka kuzalatAkA vyAkhyAna karanA zurU kiyaa| jisa AyudhazAlAmeM unhoMne praveza kiyA thA vaha dhanuSa, bhiNDipAla, parigha, mudgara, pharazA Adi zastroMse suzobhita thii| vaha kabhI pRthivIke samAna jAna par3atI thI kyoMki jisa prakAra pRthivI zaradhi arthAt samudroMse alaMkRta hotI hai usI prakAra vaha AyudhazAlA bhI zaradhi arthAt tarakazoMse suzobhita thii| kabhI devapurIke samAna jAna par3atI thI kyoMki jisa prakAra devapurI, sarvato'mara zobhitA arthAt saba orase devoM ke dvArA sevita hai usI prakAra AyudhazAlA bhI sarvatomara sevitA arthAt saba prakArake tomara nAmaka zastroMse sevita thii| kabhI samudrakI velAke samAna jAna par3atI thI kyoMki jisa prakAra samudrakI velA pracuratara vArivirAjitA arthAt bahuta bhArI jalase suzobhita rahatI hai usI prakAra AyudhazAlA bhI pracurataravAri-virAjitA arthAt bahuta bhArI talavAroMse suzobhita thii| kabhI vanakI sImAke samAna pratibhAsita hotI thI kyoMki jisa prakAra vanakI sImA patrikulaparivRttA arthAt pakSiyoMke samUhase parivRta rahatI hai usI prakAra AyudhazAlA bhI patrikulaparivRtA arthAt vANoMke samUhase parivRta thii| zastrAMkI kAntise jisakI lAlimA dUnI ho gaI thI aisI lAla miTTIse vahA~kA bhUmibhAga vyApta thA isalie vaha AyudhazAlA aisI jAna par3atI thI mAno dhanurvidyAke paNDita jIvandhara svAmIkA pratApa hI dhAraNa kara rahI thI aura bIcameM gar3e hue vajramaya khambhase zobhita thI isalie zastroMke samUhase jItakara kaida kiye hue indrake vajrako hI mAno dhAraNa kara rahI thii| - tadanantara rAjaputroMkA samUha dhanurvidyAmeM nipuNatAko, jIvandhara svAmIkI kIrtirUpI taraGgoMkA samUha tInoM lokoMko aura rAjA AnandarUpI rasako prApta huA // 56 // buddhimAnoMmeM agragaNya rAjAne vidyAviSayaka cAturyarUpI caukIpara baiThe hue apane putroMke samUhapara dRSTi phailAI / suvarNamaya Asanapara vidyamAna jIvandhara svAmIpara prIti bar3hAI aura antaraGgameM cirakAla taka yaha cintA vistRta kI ki vIroMke samUhase pUjita kalAke dAnarUpI mAnanIya upakArase prazaMsanIya ina jIvandhara svAmIkA kyA upakAra kiyA jAya ? // 7 // .
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTama lambha 265 tadanantara rAjAne kanyA denA hI karane yogya upakAra hai aisA nizcayakara unase vivAhako prAthanA kI aura samudrake samAna gambhIra dayAlu jIvandhara svAmIne bhI dhIre-dhIre svIkRti de dii| phalasvarUpa kurupati jIvandhara svAmIne rAjAke dvArA pradAna kI huI, yauvanake Arambhase madamAtI, vakSaHsthalapara mAlA dhAraNa karanevAlI, evaM samasta guNoM se zreSTha rAjaputrI kanakamAlAko uttama muhUrtake samaya suvarNamaya maNDapameM svIkRta kiyA-vivAhA // 56 // isa prakAra mahAkavi zrI haricandraviracita jIvandharacampU-kAvyameM kanakamAlAkI prAptikA varNana karanevAlA sAtavA~ lambha samApta huaa| aSTama lambha jovandhara svAmI nIle kezoMvAlI kanakamAlAko vivAhakara sukharUpI sAgarameM nimagna ho gaye aura sAloMmeM sneha honeke kAraNa mRganayanI kanakamAlAke sAtha ramaNa karate hue cirakAla taka vahIM rahe Aye // 1 // __ athAnantara kisI eka dina sAmane khar3I huI, strIse jIvandhara svAmIne pUchA / usa strIke mukhAravindase manda hAsyarUpI makaranda bhara rahA thaa| vismayake kAraNa usake netrarUpI nIlakamala TimakAra rahita the isalie aise jAna par3ate the mAno sAlakaAnana arthAt alaka sahita Anana (pakSameM sAla vRkSoMke kAnanase) lAla-lAla adhararUpI pallavoMkI sugandhike kAraNa khiMcakara Aye hue kintu nAsArUpI campakake dekhanese vahIM para nizcalatAko prApta hue bhramara hI hoN| usakI romarAji rUpI latAkI kAnti marakatamaNikI cUr3IkI prabhAse atyanta saghana thii| hilate hue stanoMse parAjita haMsake samAna usakI cAla thI, isalie mandavAyuse jisake do gucche hila rahe the aisI calatI-phiratI mAno suvarNakI latA hI thI / jIvandhara svAmI yadyapi sAmane baiThe the to bhI samasta manuSyoMke netrarUpI kamaloMko nimIlita karanevAle tejake samUhase vyApta the ataH vaha strI unheM dekhanemeM akSama thii| phalasvarUpa kamalake samIpa ullasita zreSTha pallavakA bhrama karane vAle evaM netroMke uparima bhAgase sundara hAthase mukha chipAkara unheM dekha rahI thI / jIvandhara svAmIne usase pUchA ki he kuraGga locane ! he mRdula zarIre ! tuma kyA kahanA cAhatI ho / cU~ki tumhAre mukhakI lakSmI manda hAsyase ujjvala hai ataH vaha Adarase sUcita kara rahI hai ki tuma kucha kahanA cAhatI ho // 2 / / jisa prakAra bhramaroMse mukhara arthAt zabda karane vAlI kamalinI makarandake pravAhako dhAraNa karatI hai usI prakAra jIvandhara svAmIse pUchI gaI vaha cakoralocanA strI madhura vANIko dhAraNa karane lagI // 3 // usane kahA ki yahA~ aura AyudhazAlAmeM bhI eka hI sAtha lakSmIse suzobhita Apako dekhakara merA manarUpo mandira Azcarya se citrita ho rahA hai| usameM kucha kahanekI icchAke sAtha apAra harSa krIr3A kara rahA hai / / 4 / / - isa taraha candramAkI kalAke samAna kAntAjanoMkI kaTAkSalIlAke samAna athavA kAmadevakI dhanuryaSTike samAna kuTila evaM madhura vacanaracanA sunakara jinakA hRdaya Azcaryase bhara rahA hai aise jIvandhara svAmI 'yaha kyA azrutapUrva aura adRSTapUrva bAta kaha rahI hai| aisA cintana karate hue vicAra karane lage ki kahIM kramase nandADhya to nahIM A pahu~cA hai|
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandhara campUkAvya tadanantara jIvandhara svAmIne pahale zarIrase AyudhazAlAmeM praveza kiyA aura usake bAda manase / so ThIka hI hai kyoMki jaba kautuka vinA kisI rukAvaTake bar3hatA jAtA hai taba kramabhAva nahIM dikhAI detA // 5 // bar3e bhAIko dekhakara jisakA vismaya bar3ha rahA thA aisA nandAyane Anandake bhArase gurutara zarIrase praNAma kiyA / / 6 / / khile hue phUloMse suzobhita mastakase usane pRthivIkA sparza nahIM kara pAyA thA ki jIvandhara svAmIne vegase apanI komala bAhu dvArA pakar3a liyA / / 7 / / Anandake bhArase paripuSTa huA nandADhayakA zarIra, kavATake samAna caur3e jIvandharake vakSaHsthalameM nahIM samA sakatA thA to bhI unhoMne apanI lambI bhujAoMke yugalase usakA AliGgana kiyA thA / / 8 / / jinakA zarIra choTe bhAIke zarIrake samAgamase utpanna sukhakI sUcanA denevAle saghana romoMse vyApta thA aise jIvandhara svAmIne vinayase jhuke hue bhAIkA zira bAra-bAra cUmA // 6 // harSake A~suoMse jisakA zarIra nahalAyA gayA thA tathA jisake netra Anandase vikasita ho rahe the aise bhAIse unhoMne pahale kuzala-samAcAra pUchA aura usake bAda kisa taraha Aye ? yaha prazna kiyA // 10 // kAnoMse bhAIkA prazna sunate hI nandADhayake manameM pichalA saba vRttAnta smRta ho uThA, bar3e bhAIke viyogakA duHkha phirase tAjA ho gayA / usase dukhI hokara hI mAno bar3e vegase sA~seM calane lgiiN| smRtipathameM jo viyogAgni upasthita thI vaha usa niHzvAsase atyadhika prajvalita ho gii| azru bhI usa viyogAgnise uSNa ho gaye aura isake pahale jo harSake ThaNDe azru Aye the ve bhI pichale uSNa azruoMse milakara duHkhake azrurUpameM pariNata ho gye| unheM vaha saba ora isa taraha bikherane lagA mAno TUTe hue muktAhArake motI hI vikhera rahA ho / usakA hRdaya gadgada ho rahA thaa| jisa kisI taraha vaha rulAIke bhArI vegako rokakara gadgada svarase uttara deneke lie taiyAra huaa| usane kahA ki jaba Apa, hama logoMke pApodayake kAraNa rAjapurase nikalakara bAhara cale gaye the taba samasta bhAiyoMke manameM duHsaha zokarUpI agni eka dama prajvalita ho uThI thI // 11 // samasta bandhuoMko vacanAgocara zokarUpI sAgarameM nimagna dekhakara hama maraneko udyata the // 12 // ___ usa samaya duranta duHkhake kAraNa jinakA hRdaya atyanta dukhI ho rahA thA aise mAtA-pitA nirantara nikalane vAlI azrudhArAse ativRSTi nAmaka ItikI bAdhAko dhAraNa karate hueke samAna isa prakAra vilApa kara rahe the| _ 'hA putra ! tU kahA~ hai ? hamArA bhAgya bar3A duHkhadAyI hai, putrake Upara duHsaha vipatti Anepara bhI hamArA yaha jIvana nizcala hai mAno isane apanI kaThoratAse vajrako jIta liyA hai| hAya ! hAya !! isa lambI durdazAko kaise pAra kiyA jAya // 13 / / isa taraha mAtA-pitAke niraGkaza vilApakA svara jaba muni mahArAjake vacanoMkA smaraNa karanese jisa kisI taraha zAnta ho gayA thA, jaba bandhu loga nirantara jalatI huI zokakI jvAlAoMse vihvala ho rahe the, nagaravAsI kASThAGgArakI nindA karanemeM tatpara the, Apake sAthiyoMke duHkhakA pUra duSpUra ho rahA thA aura hama maranekA nizcaya honese anya sabakA vRttAnta bhulA cuke the taba bhAgyavaza ucita avasarapara hameM dhyAna AyA ki dekheM vidyAka dvArA samasta vRttAnta jAnane vAlI bhAbhI gandharvadattAkA kyA hAla hai ? isa taraha Apake darzanase utpanna hue sukhakI prApti karAnevAle adRSTase prerita hokara maiM zIghra hI bhAbhIke ghara gayA aura isa prakAra viSAdase dIna akSara kahane lagA // 14 // he bhAbhI ! yadyapi tuma saba paddhatiko jAnatI ho to bhI kezoMmeM navamAlikA aura zarIrapara haldI kyoM dhAraNa kara rahI ho| tumhArI yaha rahana-sahana yogya nahIM hai| vAstavameM patirahita striyoMkA sukhiyA rahana-sahana saba logoMkI nindAkA sthAna hotA hai||1|| isa prakAra kahane para manda-manda musakAtI
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTama lambha 297 huI vaha vizAlAkSI madhurabhASiNI koyalakI taraha madhura vacana bolane lagI // 16 / / usane kahA ki tumhAre bar3e bhAI cUMki bahuta bhArI puNyake vaibhavase maNDita haiM isalie kuzala haiM tathA sukhase yukta bhI haiM sirpha hama loga hI pApake kAraNa yahA~ nirantara duHkhI ho rahe haiM // 17 // candramAke samAna mukhako dhAraNa karanevAle tumhAre bar3e bhAI deza-dezameM sundarI striyoMke sAtha vivAha kara AnandakI paramasImAko prApta ho rahe haiM / isa samaya ve hemAbhapurImeM vahA~ ke rAjAkI prasannamukhI putrIko dhAraNa kara rahe haiM // 18 // isa prakAra agaNya puNyake kAraNa unakI vipatti bhI sukharUpameM pariNata ho gaI hai| usakA upabhoga karate hue ve sukhase raha rahe haiM / nirantara namrIbhUta rahanevAle rAjakumAroM ke mukuToMkI paMkti unake caraNakamaloMkI AratI utArA karatI hai| yadi Apa unake darzana karanA cAhate ho to jA sakate ho| yaha kahakara usane hameM smarataraGgiNI nAmakI zayyApara sulA diyA aura isa patrake sAtha Apake pAsa bheja diyaa| isa taraha choTe bhAIke mukhase prakaTa hue vacanoMke karuNApUrNa pravAhame jIvandhara svAmIke hRdayameM bahuta bhArI saMtApa huA parantu unhoMne mukhapara vikArakA leza bhI nahIM Ane diyA // 16 // tadanantara unhoMne bhAIke dvArA pradatta gandharvadattAkA likhA vicitra prakArake akSaroMse upalakSita patra bA~cA ||20|| patrameM likhA thA ki he Aryaputra ! guNamAlA aisA nivedana karatI hai__yaha viSama kAmadeva zarIrameM kRzatA aura jvarameM gurutAkI vRddhi kara rahA hai tathA dayAkI carcAse rahita mRtyu mujhase bolatI bhI nahIM hai / he Arya ! Apa naI-naI striyoMke sukhake vazIbhUta ho mujhe bhulAkara mauja kara rahe haiM phira cameloke patte ke samAna komalAGgI tumhArI yaha priyA kisa taraha jIvita rahe // 21 // he Arya ! he premake sAgara ! saca bAta to yaha hai ki stana hamAre vakSaHsthala para utpanna hue the para Apake vakSaHsthala para vRddhiko prApta hue the| hamAre vacanoMne Apake vacanoMke rasase paricita hokara hI mugdhatA chor3I hai aura hamArI bhujAe~ mAtAke galese dUra haTakara Apake kaNThameM arpita huI thiiN| isa taraha hamAre AdhAra eka Apa hI haiM adhika kyA nivedana karU~ ? // 22 // isa prakAra priyA gandharvadattAne guNamAlAke bahAne jo patra likhA thA usakA mana hI mana vicAra karanevAle jIvandharakA zarIra priyAke zokase vidIrNa ho gyaa| unhoMne bAra-bAra bar3e Adarake sAtha mAtRjana, mitragaNa aura satI striyoMkA kuzala-samAcAra puuchaa| isa taraha bhAIke samAgamase utpanna hue bahuta bhArI santoSase ve sukhapUrvaka baiThe the| usa samaya jIvandhara svAmIke pAsa baiThA huA nandAvya aisA jAna par3atA thA jaisA ki sumeru parvatake pAsa sthita candramA jAna par3atA hai / jaba anya rAjakumAroMko isakA patA calA to unhoMne kuzala-samAcArake sAtha-sAtha Akara ise ghera liyA / / 23 / / - isa taraha bhAIke milApase saMtuSTa hRdaya jIvandhara svAmIke pAsa jaba anya rAjaputra baiThe hue the taba kisI samaya gopAloMne Akara rAjabhavanameM bar3e duHkhake sAtha isa prakAra cillAnA zurU kiyaa| usa samaya gopAla loga vegase daur3akara Aye the isalie nirantara nikalanevAlI ardhva zvAsoMkI sahAyatAse mAno unake zarIra kA~pa rahe the tathA pracaNDa vAyuse calate hue bAlavRkSoMke samAna jAna par3ate the| unake zarIrase pasInekA jala nikala rahA thA jisase aisA jAna par3atA thA mAno bhayAnaka rasa hI bhItara nahIM samA sakanese bAhara nikala rahA thaa| isa taraha pasIneke jala se mAno dInatAke sAmrAjyameM hI unakA rAjyAbhiSeka ho rahA thaa| gopAloMne kahA ki he rAjan ! krIr3ArUpa nATakake azvasamUhake khuroMke saMghaTTanase uThatI huI gadheke samAna dhUmila dhUlakI paMktise jihoMne AkAzakA avakAza kabalita kara liyA hai aise zatruoMne ApakA samasta godhana chInakara apanA banA liyA hai tathA pratyaJcAkI uThatI huI TaMkAra 38
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandhara campUkAvya se samasta ghoSameM halacala macA dI ||24|| he rAjan ! zatruke sainikoMne apane uThate hue pratApa ke paTalase sUryake gomaNDala - kiraNa samUhako aura Apake gomaNDala - gAyoMke samUhako roka liyA hai tathA apane pracura aTTahAsake dvArA lokakI sthiti tathA zatrukI dhIratAko DhIlA kara diyA hai ||25|| gopAloMkI yaha cillAhaTa sunakara rAjAne senAko Adeza diyA aura zatru- vIroMko naSTa karanevAle jIvandhara svAmI zvasura ke rokanepara bhI yuddha ke lie cala diye ||26|| 268 tadanantara jIvandhara aura nandADhya jinake Age cala rahe the aise sumitra Adi rAjakumAra eka bar3I bhArI senAko Agekara kramase raNAGgaNa meM jA utare / jinhoMne apane vegase garur3ako jIta liyA thA aise ghor3oM ke samUhakI aneka cAloMse khaNDita pRthivItalase ur3atI huI dhUlakI paMktiyoM se bilakula sukhAI huI svarga tathA pRthivIkI nadiyoMko jinhoMne bahuta dUra taka Upara phailAye hue zuNDAdaNDakI zIghratApUrNa phUtkAra sambandhI chIMToMke samUha se tathA donoM gaNDasthaloMse jharanevAlI madakI dhArAse pUrNa bhara diyA thA / isIlie jinakA 'sindhura' yaha sArthaka nAma thA aise hAthiyoMke kAraNa vaha senA dhIre-dhIre cala pA rahI thI / samudrakI phenarAzike samAna AcaraNa karanevAle vastroMse pariSkRta patAkAdaNDoMse maNDita rathoMke samUha usa senAmeM ekatrita the / aura kAle kuratArUpI sampattiko dhAraNa karanevAle paidala sipAhiyoMse vyApta thI / una rAjaputroMkI bhujAe~ padmarAga maNiyoMke kuNDaloMkI kAntise suzobhita thIM isalie aisI jAna par3atI thIM mAno antaraGga kI taraha bAhara kI ora bhI phailate hue pratApako dhAraNa kara rahe the / jo namrIbhUta nahIM hote haiM aise maNDalIka rAjAoMko ( pakSa meM golAkAra padArthoM ko ) ye loga tiraskRta kara deMge mAno isa bhaya se sevAke lie Aye hue candramA aura sUrya hI the aise bAjUbandoMse ve saba suzobhita the / isake sivAya unake vakSaHsthala atyanta unnata uThe hue motiyoMke hAroMse manohara the isalie nakSatroM kI mAlAse alaMkRta zaradaRtuke AkAzakI tulanA kara rahe the / raNakrIr3Ake agrabhAgameM utpanna huA bherIkA zabda samasta dikpAloMke mahaloMke zikharoM aura jharokhoMke kivAr3oMko zIghra hI tor3akara unake bhItara ghusa gayA thA aura bahuta lambe kumArga meM calane se utpanna hue kheda ke kAraNa mAno vizrAma hI kara rahA thA ||27|| usa samaya donoM orake sainikoM meM paraspara nimnAGkita vIratApUrNa vArtAlApa ho rahe the / jinakA yaza tInoM jagat meM prasiddha hai aise hama logoM ko isa talavArarUpI latAne pahale zatru-striyoMke nayanAnta bhAgase nikalanevAle kajjalamizrita jalakA pAna kiyA thA / isalie kAlI ho gaI thI / isa samaya yuddhakI sImAmeM Apa logoMkA rakta pInese lAla ho rahI hai aura lakSmIkI manda musakAnase safeda ho jAvegI / isa prakAra Azcarya hai ki yaha aneka raGgoMse citravicitra ho jAyagI ||28|| yatazca Apa loga govRnda -- gAyoMke samUha meM Asakta haiM isalie Apa logoM ko hamArI bhujAe~ mitroMkI taraha yuddhake dvArA Aja nimeSamAtrameM hI goke pAsa - pRthivI ke pAsa bheja deMgI- - Apa logoMko mArakara dharAzAyI banA deNgii| acchA ho ki Apa loga hamAre sAmane haThapUrvaka khar3e na hoM ||26|| are pAgala puruSo ! yA to tuma loga zIghra hI pazuoM ko chor3o yA prANoMko chodd'o| rAjAke sAmane yA to apanA mastaka jhukAo yA dhanuSa jhukAo / yA to mukhameM zaravRnda-- tRNoMkA samUha dhAraNa karo yA hAthameM zaravRnda--- vANoMkA samUha dhAraNa karo / yA to rAjAkI zaraNa lo yA yamarAjake gharako apanA zaraNa banAo - ghara banAo || 30 // kucha anya loga aisA bhI kaha rahe the are mUrkha puruSa ! ina vacanoMke samUhase kyA honevAlA hai ? ina vyarthake ADambaroMse kyA prayojana siddha hogA aura apanI isa prazaMsAse kyA siddhi honevAlI hai ? vAstavameM yaha AtmaprazaMsA nIca manuSyoMke hI yogya hai / kintu jo idhara-udhara daur3anevAle rathoMke pahiyoMse khudI huI pRthivIpara dhanuSarUpI meghase zaravarSA- -- vANa varSA ( pakSameM jala varSA ) karatA hai usI vijayI
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTama lambha 26 manuSyakA yaza vidIrNa hAthiyoMke muktAphaloMke bahAne aGkurita hotA hai // 31 // isaprakAra kahane vAle sainikoMke yuddha ke lie udyata hue donoM samUha parasparameM usa taraha juTa par3e jisa taraha ki bolanevAle manuSyoMke donoM oTha juTa par3ate haiM // 32 // tadanantara eka ora bahuta U~ce rathapara baiThe hue jIvandhara aura dUsarI ora vaise hI rathapara baiThe hue padmAsyase jinakA mukhabhAga-agrabhAga tilakita thA, jo zatrusamUhako grasaneke lie phailanevAlI yamarAjakI jihvAoMke samAna paTTiza nAmaka zastrarUpI latAoMse parivRta the, zatruoMke prANarUpI vAyuko grahaNa karanekI icchAse AI huI sarpiNiyoMke samAna talavArarUpI latAoMse suzobhita the, jo yuddha dekhaneke lie pAsa Aye hue sUrya aura candramAkI zaGkA utpanna karanevAle. savarNa tathA vajrakI DhAloMse maNDita the aura jo virodhI rAjamaNDalarUpI candramaNDalako grasaneke lie AI huI rAhukI paMktiyoMke samAna dikhanevAle zakti nAmaka zastroMse bhayaGkara the aise donoM orake sainikoMne bahuta bhArI yuddhakauzala dikhAnA zurU kiyaa| usa samaya jIvandhara svAmIke dhanuSakI DorIke zabdoMse, paraspara eka dUsareko kATanevAle vANoMke samUhase ghor3oMkI bahuta bhArI hinahinAhaTa aura hAthiyoMkI ciMghAr3ase AkAzamaNDala bhara gayA thA isalie tInoM loka, anyamatameM kahe hue zabdAdvaitakA anubhava kara rahe the // 33 / / isa samasta saMsArako zabdarUpI eka sAgarameM nimagna dekha jo deva loga yuddha dekhaneke Adarase tatkAla hI AkAzameM ikaTThe ho gaye the unhoMne yuddha karane meM nirAlasya jIvandhara svAmIke dhanuSase nikalakara UparakI ora jAnevAle camakIle vANoMko AkAzameM ekatrita hue saMdhyAkAlake bAdala samajhA thA // 34 // tadanantara padmAsya Adike hAthoMkI komala evaM lAla kAntikI paramparAse jinameM mAno naye pallava laga rahe the aisI dhanuSarUpI latAoMse calI huI nAmase cihnita bANa rUpI bhramaroMkI paMkti jIvandhara svAmIke caraNakamaloMke samIpa AI / / 35 // jIvandhara svAmIke caraNakamaloMke samIpa ghUmanevAle vANasamUharUpI bhramarane mitrake (pakSameM sUryake ) samIpa AnekI sUcanA dI thI so ucita hI kiyA thA // 36 // tadanantara nAmAGkita vANasamUha aura phaharAtI huI dhvajAke cihna dekhanese 'ye hamAre mitra haiN| aisA nizcayakara jIvandhara svAmI rAjAke sAtha padmAsya Adike pAsa jA pahu~ce / usa samaya unakI zarIralatA khile hue romakhaNDoMse mAno korakita hI ho rahI thii| ve saba mitroMse bahuta sanmAnake sAtha mile / athAnantara apanI AjJAse rathoMpara savAra hue mitroMne jinheM Age kiyA thA aise jIvandhara svAmI pAsameM sthita rathapara baiThe hue rAjAke sAtha vArtAlApa karate hue hAthI, ghor3e, ratha aura paidala sipAhiyoMse citrita senAko Agekara krama-kramase nagarake toraNadvArako laoNcakara Age cle| cirakAla taka dekhate rahaneke kutUhalase ikaTThe hue nagaravAsI logoMkI jisameM bahuta bhIr3a laga rahI thI aisI galiyoMke bIca meM hAthiyoMke samUhako meghamAlA samajhakara AI huI bijaliyoMke samAna camakanevAlI suvarNamaya vetralatAoMse jaba avakAza ho jAtA thA tabhI Age bar3ha pAte the| z2ora-z2orase bajanevAle nagAr3e, kAhalI, DiNDima, jharbhara, jhallarI, mRdaGga, zaGkha Adi bAjoMke zabdoMne jinheM bulAkara ikaTThA kiyA thaa| jinameM koI Adhe AbhUSaNa pahine thIM, koI apane kara-kamalase suvarNamaya jarIke vastrakI nIvI pakar3e huI thI, kinhIMne karadhanIke sthAnapara motiyoMkA hAra pahina rakkho thA, kinhIMne kaGkaNake sthAnapara pairakA nUpura dhAraNa kara rakkhA thA aura kitanI hI U~ce mahaloMke jharokhoMse jhA~ka rahI thiiN| aisI striyAM unheM TimakAra rahita netroMse dekha rahI thiiN| isa taraha krama-kramase calate hue ve rAjabhavanameM phuNce| vahA~ jIvandhara svAmI mitroMse kuzala-samAcAra pUchakara mana hI mana bahuta prasanna hue / mitra loga bhI pahalekI apekSA inakI sevAmeM bhinna prakArakA kauzala dikhA rahe the isalie inheM saMzaya utpanna ho rahA thA // 37 //
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvya kisI eka dina jIvandhara svAmI apane mitroMke sAtha ekAntameM baiThe the / vahA~ mitroMkI orase prApta apUrva sammAnake kAraNa inakA manarUpI kamala saMzayake mUlAmeM bhUla rahA thaa| Akhira inhoMne mitroMse isakA kAraNa pUchA taba samasta mitroMmeM pradhAna jo padmAsya nAmakA mitra thA vaha isa prakAra uttara dene lgaa| ___ he svAmin ! yadyapi hama logoMke zarIra ApakI virahAgnise jala rahe the to bhI Apake honahAra darzanake puNyodayase devI gandharvadattAne hama logoMko bahuta AzvAsana diyA aura dayA pUrvaka zIghra hI hastAvalambana pradAna kiyA jisase hama logoMne azvapAlakoMkA veSa dhAraNa kiyA // 3 // ___tadanantara samasta azvoMke samUhako Agekara hama loga nagarase nikala par3e aura krama-kramase bahuta dUrakA mArga ullaMghanakara jisameM pakSiyoMke zabdoMse dazoM dizAe~ niruddha thIM aise kisI bar3e jaMgalameM praviSTa hue| vahA~ gaganacumbI vRkSoMke samUhase maNDita daNDakavanake madhyabhAgameM nirmita kapar3eke tambuoMke pAsa ghor3oMko bA~dhakara vizrAmake sukhakA anubhava karane lge| vahA~ mahaloMkI paMktiko atikrAnta karanevAle sapheda varNake lambe-caur3e tambuoMse jo nivAsasthala banAyA gayA thA use dekhakara hama logoMko aisA jAna par3atA thA ki mAno Apake virahase kAtara rAjapura nagarakI lakSmI hI hama logoMke sAtha A gaI ho // 36 // ___tadanantara aneka AzcaryoM se bhare hue daNDaka vanako dekhanekI icchAse hama loga idhara-udhara ghUmane lge| udhara hama logoMne kahIM to hAthiyoMke vidIrNa gaNDasthalase patita muktAphaloMke dvArA sikatila evaM vanavihArase thakakara snAna karanevAlI bhIlaniyoMke mukhakamaloMse suzobhita bahuta gaharA bar3A tAlAba dekhA / kahIM vRkSoMke nIce zArdUla so rahe the| unhIM vRkSoMpara bandara baiThe hue the| bandara apane hAthoMse zAkhAoMko kampita karate the jisase pattoMkA samUha TUTa-TUTakara una zArdUloM para par3a rahA thaa| isa kriyAse zArdUla kupita hokara daur3ate the| unheM daur3atA dekha bhIla loga vegase daur3akara kinhIM gaganacumbI U~ce vRkSoMpara car3ha rahe the-yaha dekhA / kahIM vRkSoMke nIce sukhase soye andhakArake samUhake samAna kAle RkSoMke jhuNDa dekhe / kahIM sUryakI kiraNoMse saMtapta hastinIko tAlAbake pAsa lAkara hAthI apanI sUMDase ukhAr3I huI choTe-choTe mRNAloMkA samUha usake zarIrapara rakha rahA thA, kamalakI parAgase sugandhita zItala jalake chIMToMse usake mukhapara sIMca rahA thA aura apanI sUMDase pakar3akara Upara uThAye kamalinIke vizAla patrako chattA banAkara usapara chAyA karatA thA...yaha dekhA / tathA kahIM anAdarake sAtha kSaNabharake lie donoM netra kholakara punaH sonekI icchA karanevAle siMhoMkA samUha Azcaryake sAtha dekhA / yaha saba dekhate hue hama loga tapasviyoMse bhare hue kisI aise sthAnapara pahu~ce jahA~ eka vRkSake nIce rahanevAlI puNyamUrti mAtAko dekhaa| ____ usa mAtAkA durbala zarIra malina vastroMse veSTita thA tathA aisA jAna par3atA thA mAno andhakArase ghirI huI candramAkI eka atyanta kRza kalA hI ho / usakA mukha murajhAye kamalake samAna thA, vANI zokase dIna thI, zvAseM cintAke kAraNa dIrgha thIM aura mastakapara rAta-dina jaTA ba~dhI rahatI thI // 4 // mAtAne dekhate hI pUchA ki Apaloga kahA~ke rahanevAle haiM ? isake uttarameM maiMne kahanA zurU kiyA ki rAjapura nagarameM vidvAnoMke samUhakA seharA eka jIvandhara kumAra nAmakA mahAnubhAva suzobhita thA vahI hama logoMkA jIvanauSadhi thA // 41 // maiM rAjaseThakI subhadrA strIse utpanna huA padmAsya hU~, yaha satyandhara mahArAjake mantrIse sAgaradattAmeM utpanna huA zrIdatta hai, yaha acalase tilottamAmeM utpanna huA buddhiSeNa hai, yaha
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTama lambha vijayadattase pRthivImatImeM utpanna huA devadatta hai aura ye donoM jIvandharake anuja nandADhyake choTe bhAI napula tathA vipula haiN| __ ityAdi kramase sabake nAma hamane batalAye / sAtha hI hamane yaha bhI batalAyA ki hama saba unhIM jIvandharako utpattike dina unhIM mahAtmAke sAtha utpanna hue the isalie vaizyapati gandhokaTane unake sAtha hI hama logoMkA apane gharameM hI pAlana-poSaNa kiyA thA // 42 // tatpazcAt samasta vidyAoMkA abhyAsa karanevAle jIvandharane pazuoMkA samUha lauTAneke lie dhanuSa hAthameM le bhIloMkA samUha jItA, phira sabhAmeM vINA bajAnekI zreSTha vidyAke dvArA gandharvadattA nAmako vidyAdhara-putrIko prAptakara anupama kIrti pAI / / 4 / / tatpazcAt vasantotsavake dinoMmeM jaba nagaravAsI loga vana-vihArase lauTa rahe the taba kASThAGgArakA paTTa hAthI durantamadake kAraNa kisIkI pakar3ameM nahIM A rahA thA jIvandharane usa hAthIkA mada bhaGgakara guNamAlA nAmaka kanyAkI rakSA kI aura kucha hI samaya bAda usake sAtha vivAha kara liyaa| duSToMkA agraNI kASThAGgAra krodhavaza una jIvandharako mAraneke lie-- hama yaha AdhI bAta hI kaha pAye the ki vaha usI kSaNa cIkhakara kahane lagI-hAya! hAya !! Apa loga dAvAnalase jalI huI vanakI latApara kulhAr3I calA rahe haiM / isa prakAra kahatI huI vaha vajrase tADita sarpiNIke samAna mUchita ho z2amInapara gira par3I / kucha samaya bAda jaba vaha saceta huI taba kahane lagI ki taiyAra huA parantu ve apane prabhAvase surakSita rahe // 44 // isa taraha yadyapi hamane usase pUrNa vRttAnta kahA thA, to bhI usakA citta zokake Avega se AkrAnta thaa| isI dazAmeM usane nimnaprakAra vilApa karanA zurU kiyA hAya-hAya ! maiM mara cukI, yaha kyA anahonI bAta suna rahI hU~, hAya putra! tU kahA~ gayA ? re durdaiva! tU mere putrapara bar3A duSTa nikalA, hA nAtha! tumhI eka utkRSTa puNya caritake dhAraka rahe jinheM ki isa durdazAkA patA hI nahIM hai aura svargalokake sukha bhogate hue cirakAlase Ananda uThA rahe haiM // 4 // hA putra ! hA kuruvaMzake mitra ! hA uttama lakSaNoMke dhAraka ! hA kamalasamAna vizAlanetravAle ! itane samaya taka tere mukhacandrakA darzana bhI mujha abhAginake lie durlabha rahA / aura jisake janmake pIche maiMne dAvAnalake samAna patikA itanA lambA viyoga sahA, apane nagarako chor3akara jaGgalameM rahanA svIkRta kiyA aura aba taka jIvita rahI usIke viSayameM aiso kathA suna rahI hU~ taba aba maiM kaise raha sakatI hU~ // 46 // kRtaghnoMmeM zreSTha evaM duSToMmeM ziromaNi bhUta jisa kASThAGgArane yuddha meM tumhAre pitA satyandharako mArA thA usIne yadi tumheM svarga bhejA hai-mArA hai taba to bar3e khedake sAtha kahanA par3atA hai ki yaha kASThAGgAra kuruvaMzarUpI latAke lie kulhAr3e kA kAma kara rahA hai // 47 // patikA viyoga huA, jaGgalameM rahanA par3A, rAjya naSTa ho gayA aura Aja putrakA bhI zoka uThAnA par3A hai| vAstavameM merI durbhAgyarUpI agni bhayaGkara agniko bhI jalA degI // 48 // hA putra ! tere viSayameM jo svapna dekhA thA vaha niSphala ho gayA, tere zarIrameM jo lakSaNa the ve bhI vyartha siddha ho gaye, pavitra zarIrako dhAraNa karanevAlI usa devIne jo vacana kahe the ve bhI saca nahIM nikale / hA putra ! maiM patike maranekA zokasAgara tere dvArA tairanA cAhatI thI so nahIM taira sakI, jaba terI yaha dazA huI to mujhe bhI tU apane hI lokameM AI samajha / / 4 / isa taraha jisa prakAra meghamAlA vajra aura pAnI donoM hI barasAtI hai usI prakAra vilApake vaza ho zokakI paramparA aura ApakA vRttAnta donoM hI eka sAtha prakaTa karanevAlI usa puNyarUpiNI mAtAko hama logoMne bahuta prakArase samajhAyA / usake mukhase hamalogoMne
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvya 302 jo ApakI unnati sunI thI use AkAzase honevAlI ratnavRSTike samAna bahuta kucha mAnA / tadnantara use bAra-bAra samajhAkara aura usase pUchakara hamaloga Apake samIpa Aye haiM / jinakA citta snehase bharA huA thA aise jIvandhara svAmI yaha jAnakara bahuta hI dukhI hue ki hamArI mAtA jIvita rahanepara bhI mRtakake samAna jIvana bitA rahI hai| unakA mAtRprema umar3a par3A aura ve use dekhaneke lie tatkAla hI zIghratA karane lage || 50 / / tadanantara kuruvaMza candra jIvandhara svAmI, usI kSaNa samasta bandhuoMse aura khAsakara bhAryA kanakamAlAse pUchakara tathA use santoSa dilAkara mitramaNDalIse maNDita ho daNDaka vanakI ora cala par3e / yadyapi rAjaputroMne unake sAtha calanekA kutUhala prakaTa kiyA thA parantu unhoMne unheM krama-krama se vApisa kara diyA thA / vahA~ jAkara jIvandhara svAmIne usa vijayA devIke darzana kiye jisakA ki zarIra atyanta durbala thA, nizvAsarUpI dhUmake kAraNa jisakA mukha vivarNa ho gayA thA, jisakA antaHkaraNa aneka cintAoMse vyApta thA, A~khoMmeM A~sU bhara rahe the, tAmbUla Adike na milane se jisakI danta-paMktimeM bahuta bhArI maila laga gayA thA aura jisake mastakapara jaTArUpI latAe~ lipaTa rahI thIM ||51|| putrako dekhate hI usake kaThora stanoMse dUdha bharane lagA aura netra A~suoM se bhara gaye / jisa prakAra cirakAla bAda dikhe hue pradyumnako dekhakara mAtA rukmiNIne apane hRdaya meM usake prati zoka kiyA thA usI prakAra vijayA devIne bhI cirakAla bAda jIvandharako dekhakara unake prati hRdaya meM zoka kiyA thA // 52 // caraNakamaloM meM namrIbhUta jIvandhara kumArako mAtAne aneka AzIrvAda dekara apanI bhujAoM se lapeTa liyA / usa samaya usakA samasta zoka jAtA rahA aura zokake sthAnapara Adeza kI taraha harSa utpanna ho gayA || 53 || usI samaya yakSarAja sudarzana bhI una donoMke samakSa A phuNcaa| usane snAna, sugandhita vilepana, phUloM kI mAlA, maNimaya AbhUSaNa aura rezamI vastra Adise pUjA kI, bahuta bhArI snehake sAtha jIvandhara Adi kumAroM tathA vijayA devIko vibhinna prakArake madhura vArtAlApoMse AzvAsana diyA aura yaha saba kara cukaneke bAda vaha kAntise jagamagAte hue vimAnake dvArA apane sthAnapara calA gayA / nirdoSa zIlase pavitra mAtA agaNanIya puNyako dhAraNa karanevAle zra eSTha putrase bolI- -kyA eka varSake bAda zatruke patanake sAtha tujhe apane pitAkA pada prApta hogA ? || 54 || mAtAkI yaha vANI sunakara jinheM bahuta bhArI kutUhala utpanna huA thA aise jIvandhara svAmI usakA abhiprAya jAnakara isa prakAra uttara dene lage || 55|| he mAtA ! mere vANarUpI dAvAnala una senArUpI vanoMko bhasmakara dete haiM jinameM ki gajarAjarUpI parvatoMse bharanevAlI madajalakI saghana dhArA hI bharanA hai, jo calate hue khaDga-talavArarUpI khaDga - geMDA hAthiyoMse sahita haiM, jo zabda karate hue rathAGgapahiyArUpI cakravAka pakSiyoMse yukta haiM aura zara - vANarUpI tRNase sahita haiM ||56|| mere hAtha ke dvArA jhukAye hue dhanuSase nikale bANarUpI sarpoMkA samUha zatru rAjAoMkI striyoM kI manda- hAsyarUpI sugandhita dUdhakI dhArAko pIkara unake hRdayake bIca meM bahuta bhArI zokarUpI halAhala viSa utpanna karate haiM ||27|| athavA jisameM dhUlarUpI andhakAra phaila rahA hai aura jo zatrurUpI kamaloMko kuDmalita karanemeM pravINa haiM aisI yuddharUpI ardharAtrike honepara merI talavAra zatru-lakSmIko lAne ke lie zra eSTha dUtIkA kAma karatI hai ||58 || aneka guNoMkI khAnabhUta maiM yuddhake A~gana meM jaba apane dhanuSako zabdAyamAna karatA hU~ taba balAdhipati bhAga jAtA hai, dharApati tiraSkRta ho jAtA hai, gujarAtakA rAjA jarjara ho jAtA hai, vidyAdhara bhayabhIta ho jAtA hai, aura koGkaNa dezakA svAmI ghAyala ho jAtA hai // 56 //
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTama lambha 303 putra ke ina vacanoM se mAtAne samajhA ki mAno rAjya hamAre hAtha hI meM A gayA hai / jIvandhara svAmIne mAtAkI rakSA ke lie kucha parijana aura kucha yogya sAmagrIkA samUha usake pAsa rakha chodd'aa| sAtha hI use AzvAsana diyA ki tuma kucha samaya taka zoka chor3akara yahIM para raho / kucha hI dinoM meM maiM tumheM bulAne ke lie nandAyako bhejU~gA / isa taraha mAtAko AzvAsana dekara tathA pUchakara jIvandhara svAmI mitroMke sAtha cala diye aura kucha samaya bAda rAjapura ke upavanameM jA phuNce| vahA~ mitroMko ThaharAkara dhIra vIra jIvandhara svAmI vaizyakA veSa rakha rAjapurI nagarI meM praviSTa hue aura vahA~kI galiyoM meM ghUmate hue naye-naye ratnoMkI rAzise suzobhita eka bar3e bAjAra meM jA pahu~ce // 60 // vahA~ makAnake A~ganameM sakhiyoM ke sAtha geMda khelanevAlI kisI strIkI geMda anAyAsa hI jamInapara A par3I thI use dekhakara Azcaryacakita jIvandhara svAmIne jyoMhI Upara kI ora mukhakara dekhA to unheM makAnake agrabhAgase jhA~katI huI eka strI dikhI / naI javAnI se jisakI kAnti khila rahI thI tathA punnAga puSpake gucchakake samAna jisake stana the aisI usa komalAGgI mRganayanIko dekhakara jIvandhara svAmI mohita ho gaye // 61 // isa taraha usake saundaryakI taraGgameM jinakA mana nimagna ho rahA thA aise jIvandhara svAmI usa geMda ko dekhakara kahane lage ki- he kanduka ! jaba usa cakoralocanAke bhAlapara nIla kezoMkA samUha, gaNDasthala para coTI aura donoM stanoMke agrabhAgapara hAra krIr3A karatA hai taba tuma caJcala maNiyoMse nirmita camakIle kaGkaNoM ke zabda se suzobhita evaM apane sparza se aruNa kAnti - lAlakAntiko puSTa karanevAle komala hastakamalameM krIr3A karate ho ||62 || yatazca Apa nirantara vANa barasAnevAle kAmadeva ke nAmako dhAraNa karane vAle haiM - arthAt jisa prakAra kAmadevako kantuka nAma hai usI prakAra ApakA bhI kantuka nAma hai isalie mAno isa bimboSThIne tumheM tAr3ita kiyA hai || 63 || jisake mukhakamalapara sveda jalake chIMTe rUpa koraka utpanna ho rahe haiM, jisakI nAkase sugandhita sAMseM nikala rahI haiM, jisake nathanekA motI caJcala ho rahA hai, jisake kuca Upara kI ora uTha rahe haiM aura jisakA mukha ghuMgharAle bAloM se ghira rahA hai aisI ramaNIne yatazca tumheM apane hAthase sarasa AghAta kiyA hai isalie tuma dhanya ho - kRtakRtya ho ||64 || aparimita guNoMke dhAraka jIvandhara svAmI harSa pUrvaka aisA kahate hue usa strIke makAnake Age jo cabUtarA thA use suzobhita karane lage - usapara baiTha gaye // 65 // usI samaya, jisake netra Ananda ke pUrase vistRta ho rahe the, mukha prasanna thA, aura vacana kuzala-praznase vyApta the aisA eka vaizyapati sAmane Akara kramase apanA prastAva rakhane lagA / he zrIman ! merA sAgaradatta nAma hai, merA hI yaha ghara hai, merI patnIkA nAma kamalA hai| vimalA nAmakI merI eka putrI hai jo isa samaya javAna ho rahI hai| 'jisake Anepara pUrvasaMcita maNiyoM kA samUha bika jAyagA vahI isakA pati hogA' aisA janmake samaya jyotiSI logoMne kahA thA // 66 // yahA~ Apake praveza karate hI jo pahale kabhI nahIM bikA aisA bahuta bhArI ratnoMkA samUha bika gayA hai / isalie bahuta adhika guNoMse gumphita, kAmadevako ThaganevAle rUpase yukta, suvarNake samAna komala kAntise sahita, merI putrI ke bhAgyase Agata Apako hI usake vivAhake yogya honA cAhie / arthAt Apa hI usake honahAra pati mAlUma hote haiM / isa taraha usa vaizyapatine jaba bahuta Agraha kiyA taba jisa kisI taraha inhoMne vivAhakI svIkRti de dI /
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvya tadanantara jIvandhara svAmIne zubha muhUrta meM agni prajvalita rahate hue sAgaradattake dvArA dI huI, bijalI ke samAna sundara zarIravAlI kumArI vimalAkA pANigrahaNa kiyA || 67 || tatpazcAt jisakA khilA huA sundara rUpa thA, cakorake samAna netra the, aura uThate hue ujjvala kaThora stanoMse jisakA zarIra suzobhita thA, jo aisI jAna par3atI thI mAno mUrtidhAriNI camatkRti hI ho athavA divya rUpako dhAraNa karanevAlI kAmadevakI patnI rati hI ho aisI usa vimalAkA jIvandhara svAmIne rAgabhAvase upabhoga kiyA || 68 // 304 isa prakAra mahAkavi zrI haricandraviracita jIvandharacampU - kAvya meM vimalA prAptikA varNana karanevAlA AThavA~ lambha samApta huA / navama lambha tadanantara jisa prakAra candramA pUrva dizAko chor3akara nakSatrasamUha ke sAtha jA milatA hai usI prakAra sundararUpake dhAraka jIvandhara svAmI kRzAGgI vimalAko samajhA-bujhA tathA chor3akara mitroMke sAtha jA mile // 1 // jisa prakAra aGkura aGkura se prakaTa honevAle Amake naye pallavoM se suzobhita vasantako koyaleM acchA mAnatI haiM usIprakAra varake cihnoMse yukta tathA maNimaya AbhUpaNoMse suzobhita zarIravAle jIvandhara svAmIko bhAI-bandhu acchA mAna rahe the || 2 || unhIM meM eka buddhiSeNa nAmakA vidUSaka thA / usane zIghra hI vyaGgayake sAtha A~kheM bar3Ikara tathA gAla phulAkara jIvandhara svAmIse kahA ||3|| ki he mitra ! jisa kanyA kI dUsare loga upekSA karate rahe use vivAhakara Apa apane-Apako bar3e harSase kRtakRtya- jaisA mAna rahe haiM jabaki apane Apako nirlajja mAnanA cAhie ||4|| hA~, Apa prazaMsanIya taba ho sakate haiM jaba manuSyoMke sAtha dveSa karanevAlI eka navIna tAruNyarUpI maJjarI se suzobhita suramaJjarIko vivAha lAveM ||5|| isa prakAra buddhiSeNakI bAta sunakara jIvandhara svAmI musakAne lage aura 'kala hI use yahA~ kAmake koTameM le AU~gA' aisI pratijJAkara usake vivAha ke yogya upAyakA mana hI mana cintavana karate hue vahA~ se cala par3e / buddhimAnoMmeM zra eSTha jIvandhara svAmIne krama kramase aneka upAyoMkA vicAra kiyA para antameM yakSarAjake mantrako hI unhoMne suramaJjarIkI prApti karAnevAle sAdhanako nizcita kiyA / asIma kauzalake dhAraka jIvandhara svAmI usa bagIcese nikalakara tathA vRddhakA rUpa rakhakara nagara meM praviSTa hue || 6 || jisakI dA~toM kI paMkti virala hai, zarIrayaSTi kA~pa rahI hai, pratyeka kalA aura pratyeka nimeSa se jisakI dRSTi aspaSTa hotI jA rahI hai, jisake galese khA~sI A rahI hai, jo bAra bAra kaphake Tukar3e ugalatA hai, jisake bAla sapheda evaM birale haiM aisA vaha vRddha daNDa lekara idhara-udhara cala rahA thA // 7 // vahA~ galiyoM meM praveza karate hue evaM sarpake dvArA chor3I keMculIke samAna tvacAse vicitratA liye hue usa vRddhako dekhakara nagaravAsI logoM meM kitane hI to vairAgyameM tatpara ho gaye aura kitanoM hI ke hRdaya dayAse bhIMga gaye / vaha vRddha AgekI ora hAthameM DaMDA liye thA aura pIche se usakA zarIra atyanta bhuka rahA thA isalie aisA jAna par3atA thA mAno pratyaJcA sahita dhanuSakI hI upamA dhAraNa kara rahA thA / usakA mastaka zuktikAkI bhasmake samAna sapheda kezapAzase sahita thA tathA kucha kucha tirachA kA~pa rahA thA isalie aisA jAna par3atA thA mAno pahaleke rUpa
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ navama lambha 305 kA smaraNa aura vartamAna rUpake dekhanese utpanna hue Azcaryake vazIbhUta zirake dvArA mantrake mAhAtmya kI prazaMsA hI kara rahA thA / vaha galeke chidrameM ruke hue kaphake Tukar3oMko bahuta prayatnase kuha-kuha zabdake sAtha nirantara ugala rahA thaa| sthAvira-sthitizIla-ajaMgama ( pakSa meM vRddha sambandhI) rUpako dhAraNa karatA huA bhI dhIre-dhIre cala rahA thA / aura suramaJjarIkI prAptimeM dRtIkA kAma dene vAlI vRddhAvasthAkA premI hokara bhI vRddhAvasthAse DaratA thA-yauvanazAlI thaa| mAyAmaya vRddha brAhmaNakA rUpa dhAraNa karanevAle jIvandhara svAmI krama-kramase usa gharakI dvArabhUmimeM pahuMce jisake bhItara suramaJjarI dedIpyamAna maNimaya dIpikAke samAna suzobhita ho rahI thI // 8 // vahA~ dvArapAliniyoMne usa vRddhase pUchA ki Apake yahA~ Ane kA phala kyA hai ? taba usane uttara diyA ki kumArI rUpI tIrthakI prApti honA hI mere AnekA phala hai| apane isa pratyuttarase usane samasta dvArapAliniyoMke mukha aTTahAsase vikasita kara diye| una dvArapAliniyoMne dayAvaza use rokA nahIM jisase vaha usa mahalake bhItara jA ghusaa| yadyapi mahalake bhItara kitanI hI striyoMne 'mA-mA-yahA~ mata Aiye aisA kahakara use manA kiyA thA to bhI vaha mAno vadhiratAke kAraNa hI usa manAIko anasunI karatA huA dhIredhIre praveza karatA jAtA thA / ___ tadanantara kucha kamalanetrI striyA~ bhayase vyAkula ho suramaJjarIke pAsa jAkara gadgada vANIse isa prakAra nivedana karane lgiiN| ve striyA~ jhanajhana zabda karanevAle nU puroMke zabdase dizAoMke antarAlako zabdAyamAna kara rahI thIM / jaldI-jaldI calaneke kAraNa hilate hue stanakalazoMse tADita caJcala muktAhArakI kAntise rAjamahalake pradezoMko prakAzita kara rahI thii| hilanevAle kezasamUhakI sundara puSpamAlAoMpara baiThakara ur3anevAle bhramaroMkI manohara jhaMkArase vAcAlita thIM aura khanakatI huI mekhalAse yukta thiiN| ___una striyoMne kahA ki jo pahale kabhI dekhanemeM nahIM AyA aisA eka vRddha brAhmaNa manA karanepara bhI gharake bhItara ghusa AyA hai / sakhiyoMke yaha vacana suna kautukase prerita huI suramaJjarI bhI use dekhaneke lie A gaI // 10 // kamalalocanA suramaJjarIne sAmane baiThe hue usa atyanta vRddha brAhmaNako bhUkhA dekha sakhiyoMko Adeza diyA ki ise bahuta Adarake sAtha bhojana karA do // 11 // tadanantara jaba sakhiyA~ vidhipUrvaka bhojana karAkara use pAsameM le AI taba apane manohara vacanoMkI caturAIse koyalake svarakI madhuratAko jItanevAlI suramaJjarI use apane Age Asana para baiThAkara kautUhalake sAtha pUchane lagI ki Apa kahA~se Aye haiM aura phira kahA~ jAveMge ? suramaJjarIke vacana sunakara usa vRddhane dhIre-dhIre jisa kisI taraha isa prakAra uttara diyA ki he manohara oThoMvAlI mAnini ! maiM idhara pIchese AyA hU~ aura Age jAU~gA / / 12 // yaha uttara sunakara samIpavartI logoMke mukha bahuta bhArI hAsyase safeda ho gye| unheM ha~satA huA dekha vRddha brAhmaNane kahA ki Apa loga merI vRddhAvasthAjanita viparItatAkI ha~sI ur3A rahI haiM / krama-kramase ApakI bhI to yahI dazA hogii| suramaJjarIne bar3e harSase phira pUchA ki Apa kahA~ jAiyegA ? vRddha brAhmaNane kahA ki jahA~ kanyAkI prApti hogI vahA~ jAU~gA // 13 // 'yaha avasthA aura zarIrase bUr3hA hai manase nahIM isa prakAra zabda kahatI huI suramaJjarI svayaM bhojana karaneke lie calI gaI aura vahA~se lauTakara Adara pUrvaka kahane lagI ki // 14 // he bhadra ! he mahAbuddhiman brAhmaNottama ! aba jahA~ ApakI icchArUpI latA adhirUr3ha ho rahI ho vahA~ zIghra cale jAiye // 15 // 31
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvya isa prakAra manda hAsyarUpI cA~danIse sundara usake mukharUpI candramAkI amRtatulya vacanadhArAko sunakara vaha brAhmaNa 'ThIka-ThIka, acchA kahA' isa taraha prazaMsA karane lgaa| hAthase lAThI pakar3a bar3I kaThinAIse uThA aura giratA-par3atA usakI vikasita vicakilake phUloMse sugandhita haMsatUlakI zayyApara car3hanekA prayatna karane lgaa| dAsiyoMne usakA hAtha pakar3akara use isa vRSTatAse rokA to suramaJjarIne dAsiyoMko manAkara use zayyApara car3hanekI saharSa anumati de dii| phalasvarUpa vaha vRddha brAhmaNa zayyApara car3hakara kramase so gyaa| usa vRddhako taruNa strIke sAtha vilAsa karanemeM rasika dekhakara hI mAno vRddha sUrya, pazcima dizArUpI strIke sAtha samAgama karaneke lie rasika evaM bahuta bhArI aGgarAgase suzobhita ho astAcalako guphArUpI krIr3AgRhameM ghusa gayA aura kAmadevane bhI apane hAthameM vANoMke sAtha dhanuSa sa~bhAla liyA // 16 // ___ tadanantara java saba manuSyoMkI dRSTiko rokanevAlA andhakArakA samUha phaila gayA taba samasta vRkSa, tamAla vRkSake samAna jAna par3ate haiM, samasta pakSI koyalake samAna pratIta hote haiM, saba parvata nIlagirike samAna AcaraNa karate haiM, samasta jaGgalI jAnavara rIchake samAna pratibhAsita hote haiM aura samasta nadiyA~ yamunA nadIkA anukaraNa karatI haiM aisA logoMko sandeha hone lgaa| tadanantara andhakArarUpI hAthIko zubhita karaneke lie siMhake samAna evaM kundake phUlake samAna nirmala candramA udayAcala ke samIpameM suzobhita hone lagA // 17 // tatpazcAt usa vRddhane AnandameM nimagna ho madhura rasake niSyandase bharA huA lokaprazasta gAnA gaayaa| vaha gAnA vidyAdhararAjakI putrI gandharvadattAke vivAhake samaya jIvandharane gAyA thA ataH use sunakara suramaJjarIko saMzaya huA ki kyA yaha jIvandhara hai / / 18 / / tadanantara suramaJjarI saharSa uThakara jisa taraha mekhalA khanaka na sake, nU pura zabda na kara sakeM aura hAthakI cUr3iyA~ hilaDula na sakeM isa taraha sakhiyoMko Agekara dhIre-dhIre usako zayyA ke pAsa jAkara baiTha gaI / usa samaya vaha sakhiyoMko Agekara svayaM unake pIche baiThI thI aura aisI jAna par3atI thI mAno mAlatIlatAoMke pIche ratna latA hI suzobhita ho rahI ho| isa prakAra usa cakoralocanAne saMsArako mohita karanevAlA gAnA sunaa| kucha samaya bAda catura jIvandhara lalita gAnakI lIlAko samAptakara zIghra hI sundaratAke sAtha zAntipUrNa gIta gAneke lie udyata hue| use sunakara samasta striyoMne cAroM orase kautUhalavaza unheM yaha kahate hue ghera liyA ki Apane jo gAnA pahale gAyA thA use phirase gAiye // 16 // jIvandharane uttara diyA ki yadi Apaloga mere saMtoSake lie kumArIko denA nizcita kareM to madhura gAnA gAyA jAve // 20 // tadanantara usake vacana sunakara samasta striyA~ ha~sane lagI aura jisa taraha gaI thIM uso taraha lauTakara jaba sone lagI taba jIvandhara svAmIke smaraNase utpanna hue santApase jisakA samasta zarIra vyApta thA aisI suramaJjarI bhI kramase naI koMpaloMkI zayyApara so gii| tadanantara jaba atyanta raktamaNDalako dhAraNa karanevAlA sUrya pUrvAcalapara suzobhita hone lagA taba madhura vacana bolanevAlI suramaJjarI brAhmaNa-veSadhArI jIvandharake pAsa jAkara kahane lagI // 21 // he Arya! he aparimita guNoMke sAgara ! saMgIta-zAstrake samAna aura kina-kina zAstroMmeM ApakI kuzalatA prApta hai ? manohara aura madhura gAnemeM to jIvandharako chor3akara koI dUsarA tIna lokameM bhI Apake samAna nahIM hai / / 22 / / ___- isa prakAra suramaJjarIkA prazna suna vRddha brAhmaNane isa taraha uttara diyaa| samasta zAstrarUpI kasauTIpara ghisaneke kAraNa tIkSNa dhArAko dhAraNa karanevAlI evaM nirmalatAkA krIr3A-bhavana svarUpa merI buddhirUpI talavAra ahaGkArI vAdiyoMke madarUpI aGkarako sahana
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ navama lambha 307 nahIM karatI hai / isake sivAya dUsarI bAta yaha hai ki isa saMsArameM jo bhI zAstra mere dvArA adRSTapUrva hai he kamalamukhi ! he bimbatulya adharako dhAraNa karanevAlI ! vaha AkAzake kamalake samAna hai // 23 // ___ isa prakAra usake vacana sunakara jisakA hRdaya kautukase vyApta ho rahA thA aisI suramaJjarI ne pUchA ki jinakA mukharUpI candramA samasta manuSyoMke netrarUpI nIlakamaloM ke lie AnandadAyaka hai aise jIvandhara kumAra kucha samaya pahale dhairyake sAtha-sAtha mere manakA bhI apaharaNakara na jAne kahA~ cale gaye haiM ? mujhe unakI prApti kisa taraha hogI ? isa taraha usake vacana sunakara vRddha brAhmaNakA veSa dhAraNa karanevAle zreSTha vaktA jIvandhara svAmI pahale to kSaNa bhara cupa baiThe rahe / tadanantara nIce likhe madhura vacana kahane lage // 24 // he kamalanayane ! bAhya vATikAmeM jo kAmadevakI mUrti virAjamAna hai use tU pUjAke dvArA prasanna kara / usake kRpA-kaTAkSase jIvandhara svAmI darzana dekara tere manoratharUpI latAko aGkurita kreNge| he vizAlalocane ! tujhe isa viSayameM kucha bhI saMzaya nahIM karanA caahie| balki he patalI kamaravAlI ! tujhe kAmadevake mandira meM jAnekI zIghratA hI karanI cAhie // 25 // tadanantara kamalake samAna netroMko dhAraNa karanevAlI suramaJjarIne manameM samajhA ki aba to hamArA iSTa padArtha hamAre hAthameM hI A gayA hai, aisA samajha sakhiyoMko sAtha le madhura jhaGkAra karanevAle manohara nU puroMse yukta caraNoMko dhAraNa karanevAlI vaha suramaJjarI zIghra hI maNimayI pAlakIpara savAra ho cala par3I // 26 // . taduparAnta bhayabhIta hiraNake samAna caJcala netroMko dhAraNa karanevAlI suramaJjarI usa vRddha brAhmaNako Agekara kAmadevake mandirameM phuNcii| vahA~ usane sundara kezoMvAlI sakhiyoMke dvArA lAye hue sugandhita puSpa Adike dvArA kAmadevakI pUjA kii| __ tadanantara usa kRzAGgIne hastakamala jor3akara ekAntameM kAmadevase prArthanA kI ki he nAtha, Apa aisA kIjiye ki jisase candana rasase lipta tathA motiyoMke vizAla hArase yukta mere vakSaHsthala evaM stanoMpara jIvandhara svAmI ArUr3ha ho sakeM // 25 // isake pUrva hI buddhiSeNa kahIM chipA baiThA thaa| usane suramaJjarIkI ukta prArthanA sunakara uttara diyA ki tujhe vara prApta ho gyaa| buddhipeNakI isa gupta vANIko sunakara suramaJjarIne samajhA ki yaha kAmadevakI hI vacanarUpI dhArA dayAke dvArA prakaTa huI hai| usakA mana prasannatAse bhara gayA aura jyoMhI usane gardana ghumAkara dekhA to sAmane jIvandhara svAmI virAjamAna the| usa samaya ve aise jAna par3ate the mAno bAhara Aye hue sAkSAt kAmadeva hI hoM, athavA calate-phirate sumeru parvatake zikhara hI hoM, athavA saJcAra karatA huA netroMkA Ananda hI ho, athavA zarIradhArI zRGgAra rasa hI hoM, athavA AkArasahita adbhuta rasakA prakAra hI hoM, athavA rUpadhArI apanA bhAgya hI hoN| unakA lalATa taTa aisA jAna par3atA thA mAno lakSmIkI vizrAntike lie lAkara rakhA huA suvarNamaya zilAtala hI ho / unakI lambI nAka aisI jAna par3atI thI mAno netroMkI vizAla vRddhiko rokaneke lie bA~dhA huA pula hI ho| unake donoM kAna sarasvatIke hiMDoleke samAna AcaraNa karanevAle maNimaya kuNDaloMse suzobhita the| unakA vakSaHsthala lakSmIke krIr3A karaneke dhArAgRha (phauvvAre) kI zaGkA karanevAle muktAhArakI kAntirUpI svaccha jalase zobhita thaa| unakI donoM gola jAMghe kadalI vRkSakI saMbhAvanA prakaTa kara rahI thIM aura unake caraNarUpI pallava lAla kamalakA mada haranemeM nipuNa the| usa mRganetrIne jIbandhara svAmIko dekhakara zIghra hI apane zarIrameM romAJca tathA kampanako, netrakamaloMmeM harSAzruoMke pravAhako, mukhacandrameM manda hAsyako, sthUla nitambataTapara
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvya sveda jalake saMcArako, cittameM lajjA-bhaya-harSa aura Azcarya rasakI tanmayatAko tathA zarIrameM kAmajanya saMtApako dhAraNa kiyA thA / / 28 / / taduparAnta jaba usane apane pAsa vRddha brAhmaNako nahIM dekhA taba usake netra pratibandhahIna lajjAse caJcala ho uThe aura mukha nIcekI ora jhuka gyaa| jIvandhara svAmIne usI samaya usakA AliGganakara kapola cUmA aura apanI godameM baiThAkara mIThe-mIThe vacanoMkI paramparA tathA sugandhita cUrNa AdikI carcAoMse use bahuta hI Ananda prApta kraayaa| vRddhakA rUpa dhAraNa karanevAle jIvandhara svAmI khile hue phUlAMkI zayyApara so rahe the aura hRdayameM rAgadhAraNa karanevAlI suramaJjarIse kaha rahe the ki tU paira dAba / suramaJjarI bhI unake kahe anusAra paira dAba rahI thI / yaha dekha unake mitra harSita aura saMtuSTa ho rahe the // 26 // tadanantara pAlakIpara savAra ho suramaJjarI sakhiyoMke sAtha apane mahalake bhItara calI gaI / suramaJjarIke mAtA-pitA sumati aura kuveradattako jaba usakI sakhiyoMke mukhase yaha saba hAla mAlUma huA to ve tatkAla hI Anandase manthara ho vivAha maGgalakA vistAra karane lge| tatpazcAt zubha muhUrtameM kuberadattake dvArA dI huI uttama nitambavAlI suramaJjarIkA jIvandhara svAmIne pANigrahaNa kiyA // 30 // suramaJjarI kyA thI mAno kAmazAstrakI zAlA hI thI, athavA rasarUpI sAgarakI taraGga hI thii| usake zreSThatama guNa tathA svabhAva atyanta prazaMsanIya thA, haMsIke samAna usakI cAla thI, nIlakamalake samAna usake netra the, candramAke samAna sundara usakA lalATa thA aura atyanta sundara thI usakI mItiyoMkI mAlA / aisI suramaJjarIke sAtha ramaNa karate hue jIvandhara svAmI manda hAsya rUpI amRtake sthAna ho rahe the // 31 / / isa prakAra mahAkavi zrI haricandraviracita jIvandharacampU-kAvyameM suramaJjarIkI prAptikA varNana karanevAlA nauvA~ lambha samApta huaa| dazama lambha tadanantara jIvandhara kumAra suramaMjarIke mukhase kisI taraha anumati prAptakara usake mahalase bAhara nikale aura apane samasta mitroMke sAtha jA mile / tatpazcAt mitroMke hI sAtha apane ghara jAkara unhoMne apane mAtA-pitAke netroMko aisA Anandita kiyA mAno amRtakA aJjana hI lagA diyA ho| caraNakamaloMmeM jhuke hue nayanAbhirAma putrako dekhakara mAtA-pitAne bar3e premase usakA AliGgana kiyA ! bAra bAra mastaka sUMghA, netroMse usake mukhakamalakI sudhAkA pAna kiyA aura kAnoMse usake vacanarUpI madhukA AsvAdana kiyaa| isa taraha una donoMne aparimita AnandakA vistAra kiyA // 1 / / unheM AyA dekha gandharvadattAne vacanAgocara Ananda prApta kiyA aura udAra parAkramake dhArI jaba ve usake ghara pahuMce taba kamaloMke samAna lambe netroMvAlI gandharvadattAne unase kahA ki // 2 // he Aryaputra ! ApakI virahAgnise jisakI zarIrarUpI latA atyanta kRza ho gaI hai aisI vaha guNamAlA kSaNa kSaNameM becaina ho uThatI hai, bekhabara hotI hai aura mUcchita ho jAtI hai isalie sarvaprathama Apa usase milakara tadanantara yahA~ padhAriye /
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazama lambha 306 isake bAda jIvandhara kumArane guNamAlA ke ghara meM praveza kiyA aura ekAntameM use dekha usakA AliGgana kiyA ||3|| guNamAlAne bar3e kheda ke sAtha kahA ki he Aryaputra ! mere nimittase hI Apako itanA duHkha bhoganA par3A hai ataH Apa mujha abhAginIkA sparza na kareM / isake uttara meM jIvandhara svAmIne kahA ki he taruNi ! terA mukha taruNa sUryakI kiraNoMse vikasita kamalake samAna hai / tUne pUrva bhavameM jo puNya kiyA thA usIke prabhAvase maiM aisA huA hU~ anyathA mujhe bahuta duHkha bhoganA par3atA / isa taraha guNamAlAko samajhAkara ve gandharvadattAke ghara gaye aura vahA~ se vApisa apane ghara Aye / vahA~ mantrajJa manuSyoMmeM zra eSTha jIvandhara svAmIne gandhotkaTa ke sAtha salAha kI aura mitra- maNDalako sAtha le jisameM manake samAna vegazAlI ghor3e juta rahe the aise rathake dvArA sundaratAkI sImA bhANDAra svarUpa videha deza meM praveza kiyA / videha dezameM dharaNItilaka nAmase prasiddha eka nagarI thI jisameM jIvandhara svAmI ke mAmA govinda rAjA rahate the, usImeM unhoMne praveza kiyA || 4 || jaba govinda mahArAjako jIvandhara svAmIke AnekA samAcAra mAlUma huA to unhoMne AjJA dekara puruSoMse nagara kI galiyA~ sajavAI / una galiyoM meM jo khile hue nirmala phUla bikhere, gaye the unakI sugandhise bhramara ikaTThe hue the aura unakI jhaGkArase vahA~ bajane vAle vividha bAjoMke zabda mizrita ho rahe the / jIvandhara svAmIke darzanakI icchAse paravaza nAgarika logoM kI jo bahuta bar3I bhIr3a ikaTThI ho gaI thI use haTAnemeM tatpara rAjakarmacAriyoM ke hAthameM jo suvarNakI vetralatA caJcala ho rahI thI usakI kAntise una galiyoM meM aisA jAna par3atA thA mAno prAtaH kAlakA lAla-lAla Atapa hI phaila rahA ho| isake sivAya makAnoMke agrabhAgapara jo patAkAe~, caMdovA, chatra tathA camara Adi bA~dhe gaye the unase una galiyoM meM sUryakI kiraNoMkA praveza ruka gayA thA / ina galiyoM meM manthara gati se calanevAle rathoMke dvArA jIvandhara svAmI praveza kara rahe the / dekhaneke bhArI kautUhalase makAnoM ke agrabhAgapara jo striyA~ ikaTThI huI thIM unake caJcala kaTAkSoM se nirmita nIlakamalakI mAlAko ve dhAraNa kara rahe the / isa taraha calakara jIvandhara Adi kumAroMne kramase rAjamahala meM praveza kiyA / vahA~ jinakA roma-roma khila rahA thA aise Ananda ke vazIbhUta rAjA govindane jIvandhara kumArakA AliGgana kiyA, sukha- samAcAra pUchA / sabakA yathAyogya sanmAnakara acchI taraha aneka upacAra kiye ||5|| tadanantara govinda mahArAja jIvandhara svAmIko siMhAsanapara aura kASThAGgArako yamarAja ke mukhameM adhiSThita karanA cAhate the isalie unhoMne salAhake lie apane mantrimaNDala tathA jIvandhara kumAra ke sAtha mantrazAlAmeM praveza kiyA / vahA~ yadyapi ve parimita janoMse hI parivRta the - ghire the tathApi ratnamayI dIvAloM meM pratiphalita pratibimboMke kAraNa aise jAna par3ate the mAno aneka puruSoMse parivRta hoM / isa taraha atyanta suzobhita honevAle govinda mahArAjane salAha karanA zurU kiyA | tadanantara rAjAke abhiprAyako samajhanevAle aura nItirUpI zAstrake pAragAmI mantrI nimna prakAra vAstavika nivedana karane lage / unhoMne kahA ki he rAjan ! zatru kASThAGgArakI manovRtti mAyAse bharI huI hai isIlie usane isa samaya hama sabako Thaganeke lie eka vinayapUrNa patrikA bhejI hai || 6 // usameM likhA hai ki kisI eka dina eka madonmatta hAthI khU~TA ukhAr3akara, ber3iyA~ tor3akara samasta senAmeM kSobha phailAtA huA satyandhara mahArAjake mahalake Asa-pAsa ghUma rahA thA / vaha itanA hAtha thA ki senAke samasta yoddhA use pakar3ane meM asamartha the / patA calate hI satyandhara
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvya mahArAja krodhavaza rAjamahalase bAhara nikala Aye aura usa hAthone hamAre prANoMke samAna AcaraNa karanevAle mahArAjako mArakara zIghra hI samasta nagaravAsI logoMko zokasAgarameM aura mujhe akIrtike pUrameM nimagna kara diyaa| jisa prakAra kamaloMke samUhapara phailI huI osako sUrya naSTa kara detA hai usI prakAra Apa mujhapara phailI huI isa akIrtiko naSTa karaneke lie yogya haiM / isalie he rAjan ! he dayAke sAgara ! zIghra hI hamAre nagara padhAriye aura mitratAko nibhAiye // 7 // isa taraha zatrukA saMdeza sunakara govinda mahArAja ha~sane lage aura jIvandhara svAmIke mukhakamalapara apane khaJjarITake samAna sundara netra nacAne lage-unakI ora dekhane lge| jIvandhara svAmIne kahA ki he rAjan he mAtula ! isameM kucha bhI zaka nahIM ki merI bhujAoMkI niraGkaza garmI isa zatruko nahIM saha rahI hai kevala samayakI pratIkSA kI jA rahI hai // 8 // isa prakAra jIvandhara svAmIke ukta uttara sambandhI vacanoMkI caturAIke sunane meM jinakI buddhi laga rahI thI aise adhIra citta mahArAja govindane caturaGga senAke sAtha rAjapurIkI ora jAnA, vahA~ apanI putrIkA svayaMvara vistAranA, nAnAdezoMke rAjAoMkA sammelana bulAnA aura zatrukA saMhAra karanA ina saba bAtoMkA nizcayakara kASThAGgArake sAtha huI mitratAkI prasiddhi karAneke lie nagAr3A bajavA diyA arthAt mitratAkI ghoSaNA karA dii| prathama hI govinda mahArAjane calate hue samudra ke samAna apanI senA dekhI aura phira saba orase prasthAna karanekA Adeza diyaa| unhoMne bar3e hI harSase jinendra bhagavAnke caraNakamaloMkI pUjA kI aura kautukase yukta ho zIghra hI vahuta prakArakA pAtra dAna diyA / / 6 / / ___tatpazcAt jIvandhara Adi kumAroMse ghire hue dhIra vIra govinda mahArAjane rathapara ArUDha hokara zubha lagnameM prasthAna kiyaa| kucha hI dUrIpara zira jhukAye hue senApati unheM cAroM orase gherakara cala rahe the aura unake Age pRthivIke vistArako saMkucita karanevAlI bar3I bhArI senA cala rahI thI // 10 // usa samaya bheriyoMke zabdase, ghor3okI joradAra hinahinAhaTase, rathoMkI cItkArase aura madonmatta hAthiyoMkI ciGghAr3ase zIghra hI samasta saMsAra vyApta ho gayA thA aura rathoMke sAtha IrSyA honeke kAraNa hI mAno dhUlike samUhase sUryakA ratha Dhaka gayA thA / / 11 / / usa samaya govinda mahArAjakI senA ThIka nadIke samAna jAna par3atI thI kyoMki jisa prakAra nadI phenase citra-vicitra rahatI hai. usI prakAra vaha senA bhI sapheda chatroMse citra-vicitra thI, jisa prakAra nadI taraGgoMse saMgata rahatI hai usI prakAra vaha senA bhI uchalate hue ghor3oMse saMgata thI, jisa prakAra nadI bar3e-bar3e jala-jantuoMse sahita hotI hai usI prakAra vaha nadI bhI madonmatta hAthiyoMse sahita thI aura jisa prakAra nadI machaliyoMke samUhase vyApta rahatI hai usI prakAra vaha senA bhI caJcala talavAroMse vyApta thii| isa taraha nadIkI tulanA karanevAlI vaha senA bar3e vegase Age bar3ha rahI thii| senAke calanepara jo dhUlikA puJja utpanna huA thA aura AkAzake andara aparimita parimANameM phaila gayA thA vaha hAthiyoMke mada-jalase, unakI sUMDoMse UparakI ora gaye hue jalake chIMToMse tathA ghor3oMke mukhase nikalanevAlI lArake jalase saba ora zAnta ho gayA thA // 12 // ___ tadanantara durAsad madase AkrAnta honeke kAraNa jinake netra kucha-kucha banda ho rahe the, jinhoMne apane zuNDAdaNDa dA~toMke agrabhAga para rakha chor3e the, donoM ora lAla kambaloMkI jhUleM laTakate rahaneke kAraNa jo geruse yukta lAla-lAla parvatoMkI tulanA kara rahe the, kAnoMke pAsa laTakanevAle suvarNamaya aGkazake kAraNa jo karNAbharaNako dhAraNa kiye hue-se jAna par3ate the, aura calate-phirate kulAcaloMke samAna suzobhita the aise asaMkhyAta hAthiyoMse usa senAkI samasta
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazama lambha 311 dizAoMkA avakAza bharA huA thaa| usa senAmeM jo ghor3e the unake mukhoMmeM suvarNakI lagAmeM laga rahI thIM / unake oThoMke puTa atyanta caJcala the jisameM aise jAna par3ate the mAno sAmane Aye hue AkAzakA pAna hI kara rahe the| jisameM peTake chidra kA~pa uThate the aura saMsArakA madhya bhAga bhara jAtA thA aisI hinahinAhaTake zabdase ve vegasambandhI garvakA bhAra dhAraNa karanevAle garuDakI mAno bhartsanA hI kara rahe the| savAra logoMne jo unakA vega roka rakkhA thA tajjanita krodhake kAraNa mAno unake nAkake nathane ghura-dhura zabda kara rahe the / unako nAkakA nathanA Daga Dagapara phura-phura zabda karatA huA nirantara hilatA rahatA thA jisase aisA jAna par3atA thA mAno vegake dvArA pI huI vAyuko nAkake chidrase ugala hI rahe the / sAtha hI aise pratIta hote the mAno mUrtidhArI vegake samUha hI ho / bahuta U~cAI taka phaharAtI huI patAkAoMke vastroMse jinhoMne sUryakA ratha Dhaka liyA thA, jo senA rUpI samudrakI bha~varake samAna jAna par3ate the, baMdhe hue ghaNTAoMke ghaNa-ghaNa zabdase jo nirantara zabdAyamAna rahate the aura jinhoMne apane pahiyoMse pRthivItalako khoda diyA thA aise rathoMse vaha senA suzobhita thI / bhiNDipAla, talavAra, paTTiza, pharasA aura drughaNa Adi zastroMko dhAraNa karanevAle paidala sipAhiyoMse vaha senA sahita thI / isa prakAra mayUrapaMkhase nirmita hajAroM chatroMka dvArA jisameM dazoM dizAe~ andhakArase yukta ho rahI thIM usa senAko Agekara govinda mahArAja kitane hI par3AvoMke dvArA rAjapurIke nikaTa kisI sthAnapara Thahara gye| tadanantara jaba kRtaghna kASThAGgArako govinda mahArAjake Aneko khabara lagI taba usane mAyAvaza bahuta bhArI mitratAko dhAraNa karate hue ke samAna upahAra bheje / idhara govinda mahArAja ne bhI kASThAGgArakA upahAra svIkRtakara zIghra unase bar3hakara upahAra usake lie bhejA / / 13 / / tadanantara apanI senAse citrita kASThAGgArane sammukha jAkara jinakA bahuta bhArI sanmAna kiyA thA aise govinda mahArAjane kuberapurIkI samatA rakhanevAlI rAjapurI nagarImeM pravezakara vahA~ aneka ratnoMke samUhase citra-vicitra svayaMvara-zAlA banavAI aura tIna varAhAMse zobhita candraka yantrake bhedako kanyAkA zulka nizcitakara saba dezoMmeM ghoSaNA karA dii| ___ phalasvarUpa hajAroM prasiddha rAjA, bherIke zabdase samasta lokako caJcala karate evaM senAko dhUlIse AkAzako AcchAdita karate hue usa zreSTha nagarImeM A pahu~ce // 14 // usa svayaMvarazAlAmeM rAjA loga apane anuyAyiyoMke sAtha jaba maJcoMpara Akara AsIna hue taba ve sumeru parvatake zikharoMpara AsIna indroMke samAna jAna par3ate the // 15 // vahA~ govinda mahArAjane ghoSaNA karAI ki jo bIcameM gar3e hue ghUmanevAle yantrako bhedana karegA usa atizaya mahimAke dhAraka yuvAko merI putrI ThIka usI taraha alaMkRta karegI jisa taraha ki candramAkI kalA pradoSa (sAyaMkAla ) ko aura indrANI indrako alaMkRta karatI hai| isa ghoSaNAko sunakara 'maiM pahale bhedana karU~gA, maiM pahale bhedana karU~gA' aisA kahate hue rAjA loga uTha kara khar3e ho gye| usa samaya unake vakSaHsthaloMpara jo candanake paGkake sAtha-sAtha kezarake tilaka laga rahe the unakI parAgake samUhase dazoM dizAe~ pIlI-pIlI ho rahI thii| jorase uThaneke kAraNa unake motiyoMkI mAlAe~ hila rahI thiiN| unakI caJcala navIna mAlAoMse ur3akara jo bhauroMkA samUha guna-guna kara rahA thA usase mAno unake yazake gIta hI gAye jA rahe the| aura kAnoMke AbhUSaNa kAnoMse kucha-kucha khisakakara unake gaNDasthaloMko suzobhita kara rahe the / ina saba rAjAoMse vaha svayaMvara-maNDapa aisA jAna par3atA thA mAno yantra-bhedana karaneke lie svayaM hI uThakara khar3A ho gayA ho| varAhayantrake cAroM ora khar3e hue rAjA loga aise suzobhita ho rahe the mAno kulAcalake cAroM ora bikhare hue zilAkhaNDoMke Tukar3e hI hoM // 16 // tadanantara jaba magadha dezake rAjAkI
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ 312 jIvandharacampUkAvya zaktikA atyanta lopa ho gayA, jaba kaliGgadezake rAjAkA bANa nizAnAko chU bhI nahIM sakA, jaba vinatApurIke rAjA lakSyasthalakI sirpha dhUli hI jhAr3a sake na ki use naSTa bhI kara sake, jaba podana purake prasiddha mahArAjakA udara unheM lakSyase vicalita kara cukA, jaba ayodhyAke rAjA dhairyase vikala ho pRthivIpara gira par3e, jaba avantI dezake rAjA bhujAoMkI vIratA niSphala ho jAneke kAraNa cupa khar3e raha gaye aura isI taraha jaba anya rAjA loga bhI striyoMkI ha~sIke pAtra bana cuke taba kautukavaza kASThAGgAra bhI calA // 17-18 // tadanantara ahaGkArake kAraNa jisakA AkAra viSama thA tathA jisakI cAla hAthIke bacceke samAna thI aise kASThAGgArane usa yantrake adhobhAgameM ghUmate hue cakrapara jyoM hI paira rakkhA ki vaha vivaza ho pRthivIpara gira par3A aura rAjAoM tathA strIjanoMke lie hAsyapradAna karanevAlA huaa| tadanantara jo apane mitroMke bIcameM camakIle tArAoMse ghire hue candramAke samAna suzobhita ho rahe the aise dhIra-vIra jIvandhara kumArapara govinda mahArAjane apanI gauravapUrNa dRSTi DAlI aura manda musakAnase jinakA mukha ujjvala ho rahA thA aise jIvandhara kumAra usI samaya uTha khar3e ho gaye / / 1 / / tatpazcAt jo pRthivIpara krIDAsahita paira rakha rahe the, jo vijayalakSmIko rokakara rakhane vAlI ber3Ike kar3ekI zaGkA utpanna karanevAle marakatamaNinirmita bAjUbandase suzobhita the aura calate samaya hilanevAle motiyoMkI mAlAse jinakA vakSaHsthala atyanta suzobhita ho rahA thA aise jIvandhara kumArako dekhakara vahA~ ke loga aisA samajhane lge| kitane hI logoMne samajhA ki yaha kumAra rAjAoMmeM ziromaNi hai, kitane hI loga kahane lage ki yaha manuSyake AkArameM chipA huA deva hai aura kASThAGgAra Adi rAjAoMne samajhA ki yaha sAkSAt mRtyu hI hai // 20 // isa taraha saba loga jinheM dekha rahe the aise jIvandhara kumAra usa yantrake samIpa jA pahu~ce / jIvandhara kumAra kyA the mAno vidyArUpI samudrako ullasita karaneke lie candramA hI the| ve vahA~ candrakalAkA anukaraNa karanevAlI dAr3hoMse suzobhita varAha yantrako cirakAla taka dekhate hue usake cheda karane yogya avasarakI pratIkSA karate rhe| tadanantara kSaNabharameM hI uchakalara usa yantrake pahiyepara jA car3he aura DorI sahita dhanuSakI TaGkArase pRthivItalako kampita karate hue unhoMne usI kSaNa usa yantrako, rAjAoMke garvako, mAniyoMke khedako aura govinda mahArAjakI zaGkAko dhanuSapara car3hAye hue bANake dvArA eka hI sAtha cheda ddaalaa| usI samaya Anandase jinakA hRdaya bhara rahA thA aura jo buddhimAnoMmeM atyanta zreSTha the aise govinda mahArAjane saba rAjAoMke Age jorase ghoSaNA kI ki jo dhIra vIra pahale samudrAnta taka pRthivIkA pAlana karate the usI prazaMsanIya guNoM aura mAnanIya yazake dhAraka satyandhara mahArAjakA yaha putra hai / yaha zatru rAjAoMrUpI vanako jalAneke lie dAvAnalake samAna hai, isakI bhujAoMkA parAkrama bahuta hI prasiddha hai, yaha zrImAn merI bahinakA putra hai aura vIra lakSmIkA vallabha hai| yaha sadA jayavanta rahe // 21-22 // dhanuSa viSayaka cAturya aura zarIrapara prakaTa dikhanevAle lakSaNoMse rAjAoMne use dekhakara usI kSaNa nizcaya kara liyA ki yaha yayArthameM rAjA satyandharakA hI putra hai| isa prakAra sundara zarIrake dhAraka jIvandhara kumArako dekhakara rAjAoMne unakA abhinandana kiyA // 23 // jisa prakAra vajrakI garjanAse sA~pa bhayabhIta ho jAtA hai usI prakAra govinda mahArAjakI pUrvokta ghoSaNAse kASThAGgAra bhayabhIta hokara manameM isa taraha vicAra karane lagA ki
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazama lambha yadi yaha sacamuca hI satyandharakA lar3akA hai to kheda hai ki hama mAre gaye kyoMki isameM vIratA, zUratA aura parAkrama Adi sabhI guNa jAgarUka haiM // 24 // pahale merI AjJAko mAlAkI taraha zirase dhAraNa karanevAle mathanane isa duSTa baniyeko kisa prakAra mArA hogaa| isase yaha bAta bilakula saca mAlUma hotI hai ki saba loga apanAapanA svArtha siddha karanemeM tatpara haiM / maiMne isake mAmAko kisa lie bulAyA thA ? mujha mUrkharAja ko dhikkAra hai jo ki apanA hI vadha karAneke lie kAryako uThAtA rahatA hai| samasta rAjA govinda mahArAjake kiGkara haiM aura ve hI ise sahAyatA de rahe haiM / taba yaha vAyuke dvArA puraskRta agni ke samAna kyA nahIM karegA ? isa prakAra cintA karatA huA mahAmUrkha kASThAGgAra bahuta bhArI garvake kAraNa jisameM krodha bar3ha rahA thA aise bhayaGkara yuddhake dvArA kanyAko chInanekI icchA karatA huA bar3I-bar3I senAoMse yukta kSudra rAjAoMke sAtha salAha karaneke lie apane ghara calA gyaa| tadanantara dUsarekA abhiprAya jAnanevAle evaM govinda mahArAjake sAtha salAha karanevAle jIvandhara kumArane pitAke dezameM sthita tathA anya paricita rAjAoMke pAsa spaSTa patrikAoMke sAtha bheMTa dhAraNa karanevAle kitane hI nItinipuNa dUta zIghra hI bheje // 25 // unhoMne patrameM likhA thA ki maiM satyandhara mahArAjase vijayA rAnImeM utpanna huA jIvaka nAmaka putra huuN| usa samaya kuTila daivane mujhe mAtA-pitAse viyukta karA diyA thA jisase vaizyaziromaNi gandhotkaTake ghara meM maiM vRddhi ko prApta huA thA // 26 // yaha durAcArI kASThAGgAra lakar3I tathA koyalA Adi becakara apane prANoMkA pAlana karatA thaa| parantu krama-kramase Apake rAjAne ise mantrI padapara ArUr3ha kara diyA thA aura isane unhIMko mAra DAlA thA yaha bAta Apa sabako vidita hI hai| isalie zatru honese, rAjAkA hatyArA honese aura kRtaghna honeke kAraNa yaha duSTa jisa prakAra mere dvArA naSTa karane yogya hai usI prakAra Apa sabake dvArA bhI naSTa karane yogya haiM // 27 // yaha cAhe rasAtalameM chipe, cAhe pRthivI talameM chipe, cAhe parvatameM chipe aura cAhe vanake madhyameM chipe, to bhI mArA hI jAyagA isalie Apaloga apanI-apanI senAoMke sAtha padhAreM // 28 // isa prakAra jIvandhara svAmIkA ukta sandeza zirase dhAraNa karate hue maNDalezvara rAjA, satyandhara mahArAjakI bhaktise prerita ho apanI-apanI senAoMke sAtha vahA~ Akara ikaTThe ho gaye // 26 // tadanantara jIvandhara kumArakA nayavizAla nAmaka dUta, nItike pAragamI dharmadatta nAmaka vRddha mantrIke ghara gayA / saba samocAroMko jAnanevAlA mantrI use milAneke lie rAjamahalameM le gayA / isa taraha vRddha mantrIke sAtha dUta kASThAGgArake pAsa phuNcaa| usa samaya kASThAGgAra kucha parimita rAjAoMse ghirA huA thaa| vinayasahita zira jhukAkara pAsa hI baiThe hue mathanake sAtha vizvAsapUrvaka vArtAlApa kara rahA thA aura krodharUpI agnike nikalate hue zvAsocchrAsarUpI dhue~se usakA motiyoMkA hAra maTamailA ho rahA thaa| vahA~ jAkara dharmadatta mantrIne kahA ki yadyapi Apa saba kucha jAnate haiM to bhI rAjAko mantrIke vacana sunane cAhiye kyoMki indra yadyapi samasta kAryoMko svayaM dekhatA hai to bhI bRhaspatike vacana avazya sunatA hai // 30 // isa samaya utkRSTa balake dhAraka garuDavega, govinda tathA pallava dezAdhipati Adi vidyAdhara aura bhUmi-gocarI rAjAoM evaM nandADhya Adi mahAbalavAna mitroMse jo parivRta haiM, pralayakAlake samudrake samAna jinakA phailAva nirbAdha hai aura jo samasta pRthivItalapara prasiddha vIra haiM aise jIvandhara kumAra yuddhake lie taiyAra haiN| jinameM hAthiyoM aura ghor3oMkI pramukhatA thI aisI merI senAe~ bhI jinheM bAdhA nahIM pahu~cA sakI thIM una vyAdhoMko-bhIloMko anAyAsa hI jItakara jisane pahale samasta pazuoM ko chur3AyA
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ 314 jIvandharacampUkAvya thA aura jisameM vINA hI zulka thI aise gandharvadattAke svayaMvarake samaya hue yuddha meM jisane ahaMkArI rAjAoMke samUhako khader3a diyA thA aisA jIvandhara kumAra akelA hI nahIM jItA jA sakA thA phira aba to vaha aneka vidyAdhara aura bhUmigocarI rAjAoMse yukta hai ataH kaise jItA jA sakegA ? isalie jo Apako isake pahale prApta nahIM thA aisA usakA rAjapada usIkI bhujApara sauMpakara pahalekI taraha mantrIpadapara hI adhiSThita rahaneke yogya haiN| isa prakAra dharmadatta mantrIne kASThAGgAra se khaa| dharmadatta mantrIke ukta zabda sunakara kASThAGgAra pahale to kucha dera taka cupa baiThA rhaa| tadanantara kAnameM mukha lagAkara jaba mathanane usake krodhako uttejita kiyA taba kahane lagA ki are nIca ! isa prakAra bhayasahita bahuta kucha kahaneke lie tujhase pUchA hI kisane thA ? yadi tU Darapoka hai to gharameM baiTha, tU napuMsaka hai, vyartha hI bolanese kyA lAbha hai ? // 32 // madonmatta hAthiyoMkI ghaTAoM, spaSTa nAcate hue ghor3oM aura harSita hote hue yoddhAoMke vistArase jisameM dizAoMke taTa AcchAdita haiM aisI raNabhUmimeM talavArakI camakatI huI dhArAse maiM yuddhake lie udyata rAjAoMkI ujjvala lakSmIkA haraNakara kundake phUla ke samAna ujjvala apanI kIrtike dvArA samasta dizAoMko abhI-abhI safeda karatA hU~ // 33 // dUsarI bAta yaha hai ki jisakI lalATakI sImApara janmase lekara saMsArakA rAjya karanA nahIM likhA kintu isake viparIta vyApAra karanA hI likhA hai usa nIca baniyeke lar3akeke sAtha zreSTha rAjAoMkI Aja kyA sandhi ho sakatI hai ? // 34 // senAoMse jisakA pArzvabhAga ghirA huA thA aise mathanakI bANAvalIse jo pahale ucchiSTakI bhA~ti bacA rahA Aja vaha grasta kiyA jAtA hai-abhI pUrA khAyA jAtA hai // 35 // _____ isa taraha ahaMkArapUrNa vacana sunakara jisakA lalATa krodhase lAla ho rahA thA aisA nayavizAla nAmakA dUta bar3I gambhIratAke sAtha nimnAMkita vacana bolaa| are, bhIloMke samUhane jaba gAvoMkA samUha hara liyA thA aura mathana senAke sAtha bhAga gayA thA taba Apa vegase kivAr3a bandakara mahalake bhItara baiTha rahe the aura striyoMne jaba pakar3A thA taba kahIM zarIrakI ka~paka~pI chor3a sake the // 36 // aise parAkramase maNDita-bhujadaNDa jisakI zobhA bar3hA rahe haiM aise ApakA jIvandhara kumAra ke sAtha sandhi karanA hI ucita hai| napuMsaka jaisI vRttiko dhAraNa karanevAle dharmadattase kyA aura pracaNDa vRttiko dhAraNa karane vAle Apase kyA ? jIvandhara kumArake hastAgrase prerita huA cakra hI unheM rAjyalakSmI pradAna karaneke lie samartha hai // 37 // - isa prakAra kahakara tathA vegase bAhara nikalakara nayavizAla dUtane samAcAra jyoMke tyoM jIvandhara kumArase kaha diye / tadanantara yuddhakI vizAla taiyArIse yukta jIvandhara kumArane padmAsyako senApati banAkara garuDavega, govinda, lokapAla tathA pallavabhUpAla Adi rAjAoMse yathAyogya pUchakara raNAGgaNameM utaraneke lie senAoMko Adeza de diyaa| __udhara kASThAGgArane bhI raNabhUmike prati senAkA prasthAna karAneke lie apane senApati mathanako Adeza diyA // 38 // tadanantara donoM orake sainika krama-kramase raNAGgaNameM praviSTa hue / usa samaya una sainikoMkI samIpavartI dizAe~ una hAthiyoMse AcchAdita thIM jo ki donoM orase apane vizAla gaNDasthaloMse jharanevAle madakI dhArAoMkA pravAha utpanna kara rahe the aura aise jAna par3ate the mAno
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazama lambha jharanoMse sahita nIlagiri hI hoN| jinakA zarIra dA~toMkI ujjvala kAntise vyApta thA isalie aise jAna par3ate the mAno candramAkI kiraNoMse cumbita pralayakAlake mevoMkI viDambanA hI kara rahe hoM / jo donoM kAnoMmeM lage hue sapheda camaroMse suzobhita the aura usase aise jAna par3ate the mAno padma nAmakI samAnatAke kAraNa Aye hue haMsoMkI zaGkA hI utpanna kara rahe hoM / jo apane caraNoMke nikSepase pRthivIko ka~pA rahe the aura jo meghoMkI saghana garjanAkA anukaraNa karanevAle apane ciGghAr3ake zabdoMse pahAr3akI guphAoMmeM sukhase sote hue siMhoMko krodhavaza uchalakara 'yaha hAthiyoMkA zabda kahA~ ho rahA hai ?' isa taraha dekhane meM tatpara kara rahe the / ve sainika una ghor3oMse suzobhita the jinake Ageke donoM caraNa sUryake ghor3oMko zirapara Thokara lagAneke lie hI mAno UparakI ora pasara rahe the / jo pralaya kAlake meghake dvArA chor3e hue oloMkI varSAke samAna kaThora thA, aura pRthivItalako mAno jara kara rahA thA aise atyanta kaThora-tIkSNa khurapuTake vinyAsase utpanna dhUlike gubbAroMse samasta jagatko andhA karanemeM jo nipuNa the / jo apanI hinahinAhaTake zabdase AkAzako bhara rahe the, jo garur3ake mAno pratidvandvI the, havAke mAno paryAya the, uccaiH zravas nAmaka indrake ghor3eke mAno udAharaNa the, aura manake mAno mUrtidhArI vega hI the / ve sainika una aparimita rathoMse paripUrNa the jo ki devavimAnoMke samAna the, jinhoMne apane cakroMse pRthivItalako khoda diyA thA aura jo manorathoMke samAna jAna par3ate the / inake sivAya ve sainika una paidala sipAhiyoMse bhI ghire hue the jo ki apanI siMhanAdase samasta lokako bahirA kara rahe the, jo aneka prakArake zastroMse adbhuta jAna par3ate the aura jinhoMne apane zarIrapara kavaca dhAraNa kara rakkhe the / vahA~ __ zarad Rtuke meghake samAna safeda gaganacumbI DeroMkI paMkti aisI suzobhita ho rahI thI mAno usa vicitra yuddhako dekhane lie sAkSAt rAjapurI nagarI hI vahA~ A pahu~cI ho // 3 // vaha yuddhakA raGgasthala bahuta adhika suzobhita ho rahA thaa| usameM bar3I-bar3I hajAroM galiyA~ banAI gaI thiiN| una sabase vaha virAjamAna thA / samasta dizAoMmeM madonmatta hAthiyoMkI ghaTAse andhakAra chA rahA thA isalie vaha raGgasthala varSARtuke dinake samAna jAna par3atA thaa| vaha kapar3eke una tambuoMse suzobhita thA jo ki gaganacumbI the, vijayArdhakI zobhAkI ha~sI ur3A rahe the, ujjvala cUnAke samAna sapheda the| jinapara lagI huI vAyukampita sapheda patAkAe~ aisI jAna par3atI thIM mAno manthAna girike dvArA mathita kSIrasamudrake bIcameM uThatI huI taraGge hI ho athavA jinapara AkAza-gaGgAkA pravAha par3a rahA ho aisI himAlayakI coTiyA~ hI hoN| jinakA zarIra nIla raGgake kavacase AcchAdita thA aura jo safeda raGgakI TopI lagAye hue the, jo atyanta U~ce vetrAsanoMpara baiThe the aura dharmase tanmaya jAna par3ate the aise dharmAdhikArI mahApuruSoMke dvArA usameM senAoMke vibhAgakI vyavasthA kI jA rahI thii| dedIpyamAna, painI evaM hAthameM dhAraNa kI huI talavArameM par3anevAle pratibimbakI kiraNarUpI aGkaroMse jinhoMne ghAmako vyApta kara rakkhA thA, jinake mastaka Uparase AvRta the aura jinake bhujadaNDa sapheda candanase lipta the aise sevaka loga usa raGgasthalakI dvArabhUmi para adhyAsIna the, jo aneka vastuoMse sajI huI thI, jinameM vikreya vastuko lekara kharIdane aura becanevAle logoMkI nirantara bhIr3a lagI rahatI thI aisI bAjArakI bar3I-bar3I galiyAMse vaha raGgasthala suzobhita thA / yauvanake madase mattataruNa jana jinake pIche par3e rahate the aisI taruNI striyoMke dvArA vahA~ ke vezavATa nirantara bhare hue the / aneka zastroMkI marammatameM lage hue loga zANacakra Adi marammatake sAdhanoMko vahA~ bAra-bAra ghumAte rahate the| una saba sAdhanoMse vaha raGgasthala sadA vyApta rahatA thaa| usa samaya yuddha-krIr3Ake prArambhako sUcita karanevAle jaya-jayake nAroMse, bar3e-bar3e vAditroMke zabdase, ghor3oMkI hinahinAhaTase, madonmatta hAthiyoMkI garjanAse, rathoMkI cItkArase, aura paidala
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316 jIvandharacampUkAvya sipAhiyoMkI bAra-bAra prakaTa honevAlI bahuta bhArI siMhanAdase yaha samasta saMsAra eka zabdarUpI sAgarameM nimagna hokara sabhI ora kA~pa uThA thA // 40 // usa samaya raNameM vighna karanevAlI jo dhUlikI paMktiyAM AkAzameM phaila rahI thIM unheM naSTa karaneke lie dhvajAe~ aisI jAna par3atI thIM mAno yamarAjakI buhAriyA~ hI hoM / / 41 // tadanantara yuddhake bAjoMkA bar3hatA huA zabda sunakara devaloga unmatta rAjAoMkI yuddhakrIr3A dekhaneke lie kautukavaza AkAzameM ikaTThe ho gaye aura sAthameM kalpa vRkSoMke vanase una phUloMko lete Aye jinhoMne ki sugandhike kAraNa khiMce hue bhramara-samUhake zabdako dhAraNa kara rakkhA thA // 42 // ahaGkArajanya aTTahAsase sahita donoM hI senArUpo sAgara, dhIre-dhIre eka dUsarese milakara isa prakAra suzobhita hone lage jisa prakAra ki pralayakAlake samaya bar3hate hue vizAla vegake dhAraka do samudra suzobhita hote haiM / / 43 / / jahA~ jItake bAje baja rahe the aura dhanupakI DorIke zabda ho rahe the aise usa yuddha ke maidAnameM kSaNabharameM hI paidala calanevAlA paidala calanevAle se, ghur3asavAra ghur3asavArase, madonmatta hAthIkA savAra madonmatta hAthIke savArase aura rathapara baiThA yoddhA rathapara baiThe yoddhAse mila gayA-bhir3anta karane lagA // 44 // usa samaya madonmatta hAthiyoMkI sUMr3oMse uchaTe hue jalake kaNa AkAzameM camakate hue tArAoMke samAna jAna par3ate the, devAGganAkA mukha candramA bana gayA thA, aura dhUlise sUrya AcchAdita ho gayA thA isalie vaha saMgrAmakI krIr3A nirdoSA-doSarahita (pakSameM rAtri rahita honepara bhI) rAtrike samAna suzobhita ho rahI thI parantu vizepatA yaha thI ki rAtrimeM bhI rathAGga-rathake pahiye nirantara krIr3A karate rahate theghUmate rahate the|||45|| koI eka hAthIkA savAra zIghratAse hAthIke mukhapara par3e vistRta AvaraNako dUra nahIM kara pAyA ki usake pahale hI pratidvandvI hAthIpara baiThe hue yoddhAoMne apane dhanuSoMse jo bANa chor3e the ve sAmane par3e hAthiyoM ke gaNDasthaloMmeM jA cubhe the| unase ve hAthI aise jAna par3ate the mAno jinake mukhase zabda nahIM nikala rahA thA aise mayUroMse ArUr3ha unnata zikharavAle parvata hI hoM // 47 // jo krodhase caJcala the, yuddha kI kalAmeM kuzala the, paraspara dA~toMke saMghaTanase utpanna gambhIra zabda aura apanI garjanAke dvArA gaganatalako bhara rahe the, gaNDasthaloMse jharanevAlI madadhArAkI sugandhise yukta karNarUpI tAlapatroMse utpanna vAyuke dvArA jo yuddha-bhUmimeM mUrchita yoddhAoMko saceta kara rahe the, jinakI pU~cha jhukI rahatI thI, jo jaGghAoMke vegase yukta caraNanikSepake dvArA pRthvIko U~cI-nIcI kara rahe the, aura pUrva tathA pazcimako vAyuse prerita sajala meghoMke samAna jAna par3ate the, aise koI do madonmatta hAthiyoMne eka dUsarekA sAmanAkara samasta devatAoMko romAJca utpanna karane vAlA bhayaGkara yuddha kiyaa| koI do hAthI paraspara yuddha kara rahe the| unake dA~toMkI Takkarase utpanna hue agnike dedIpyamAna kaNa majITha varNake camaroMmeM mila rahe the jinheM yoddhA loga samajha rahe the ki kyA ye suvarNakI camakIlI cUr3iyoMke Tukar3e haiM ? // 48 // jisakA bhramaNa atyanta kaThora thA aise kisI hAthIne pratidvandvIkA paira pakar3akara krodhavaza AkAzameM ghumAkara use bahuta U~ce pheMka diyA parantu usa mAnI pratidvandvIne zIghra hI Akara apanI talavArase usake donoM gaNDasthala bheda DAle / / 16 // usa yuddhameM hAthiyoMse uchaTe hue motiyoMkI nirantara varSA hotI thI jisase vahA~kI bhUmi muktAmaya (motiyoMse pracura pakSameM rogarahita ) ho gaI thI phira bhI khedakI bAta thI ki vaha gadADhyA-rogoMse sahita (pakSameM gadA nAmaka zastrase sahita ) ho gaI thI // 50 // koI eka hAthI kisI zatruko sUMDase pRthivIpara girAkara dA~toMse use mAranA hI cAhatA thA ki itane meM usa dhIravIra zatrune dA~toMke bIcameM ghusakara talavArase usakI sUMr3a kATa dI // 51 // krodhase vyApta huA koI hAthI cakrake dvArA kaTakara agrabhAgase pRthivIpara par3I khUnase lathapatha apanI sUMr3ako hI pairase pIsa rahA thA // 52 // koI eka hAthI kisI yoddhAko apanI sa~r3ake nathanese pakar3akara mUlAkI bhA~ti use uchAlanA
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazama lambha 317 cAhatA thA ki itanemeM usa yoddhAne talavAra se usakI sU~r3a kATa dii| aba vaha hAthI use pairase pIsane ke lie nIce le gayA para vaha yoddhA zIghratA se usake pairoMke bIca meM se nikala pU~cha pakar3akara Upara car3ha gayA aura lagAtAra muTThiyoM kI mArase usane use mAra DAlA ||53 || vahA~ kundake phUlake samAna sapheda tathA vAyuko jItanevAle vegase yukta ghor3e jaba apane donoM agale paira AkAzakI ora uThAte the taba aise jAna par3ate the mAno AkAzatalapara AkramaNa karaneke lie hI taiyAra ho rahe hoN| unake sAmane bar3e-bar3e parvatoMke samUha ke samAna jo hAthiyoMke zarIra par3e hue the unheM bhI ve lA~gha jAte the / yuddharUpI sAgarameM ve ghor3e paraspara kalaha karate hue kalloloM (taraGgoM ) ke samAna suzobhita ho rahe the / khuroMke AghAtase pRthivIko kampita karanevAle kisI vegazAlI ghor3ekA zarIra yadyapi bANoMse vyApta ho rahA thA to bhI usane zikSAkA anusaraNa nahIM chor3A thA arthAt prApta huI zikSA ke anusAra hI vaha pravRtti kara rahA thaa| yahI nahIM, zatru yoddhAne usakA paira talavAra se kATa DAlA thA to bhI vaha taba taka nahIM girA jaba taka ki usake talavArane usa zatru yoddhAko mAra nahIM DAlA || 54 || kisI eka ghur3asavArakI dAhinI bhujA kaTa gaI thI isalie vaha bA~yeM hAtha se ho talavAra calAtA huA zatruke sAmane gayA thA / AzcaryakI bAta thI ki usa vIrakI akhaNDa zaktizAlI bAyIM bhujA hI zatruko khaNDita karanevAlI krIr3AmeM dakSiNatA - dA~hinApana ( pakSa meM cAturya ) ko prApta huI thI // 55 // ghur3asavAroMke dvArA jinake daNDa kATa diye gaye haiM aise pRthivIpara bikhare hue, pUrNa candramAke samAna kAntivAle bar3e-bar3e chatra aise suzobhita ho rahe the mAno yamarAjake bhojanake lie bichAye hue cA~dIke thAla hI hoM // 56 // usa yuddhabhUmi meM talavAroMke dvArA kaTe hue ghor3oMke mukhake agrabhAga bar3e vega se khUna ke pravAha meM bahe jA rahe the aura ve darzakoMko yaha bhrAnti utpanna kara rahe the ki kucha ghor3oMke zarIra khUnake pravAha meM DUba gaye haiM sirpha unake mukha hI Upara kI ora uTha rahe haiM // 57 // krodhavaza zatru-yoddhAoMke samIpa calanevAle yoddhAoMke hAthoM meM jo talavAreM lapalapA rahI thIM ve aisI jAna par3atI thIM mAno bhujArUpI candanake vRkSoM kI koTaroMse nikale hue sA~pa zatruoMkI prANAvalI ( prANasamUha ) ko khAnA hI cAhate hoM // 58 // yuddha mArgako jAnanevAle evaM ahaMkArapUrNa siMhanAdako chor3anevAle kitane hI yoddhA aparimita bANoMke dvArA AkAza meM kapar3ekA maNDapa tAna rahe the arthAt lagAtAra itane bANa chor3a rahe the ki maNDapa sA tana gayA thA / sUryake santApajanya khedako dUra karanevAle ve yoddhA apane bhaGgura zarIroMke dvArA yazarUpI sthAyI zarIrako prApta karanekI icchA karate hue idharaudhara ghUma rahe the || 56 // jisakI vRtti yuddhakalA meM nipuNa manuSyoMko bhI AzcaryameM DAla rahI thI aise kisI yoddhAke donoM paira, yadyapi bhujArUpI daNDameM kucha tirachI lagAI huI patAkAke samAna rakhanevAlI talavAra ko dhAraNa karane vAle yoddhAne 'yaha hamAre nAmake pUrvabhAgako dhAraNa karatA hai, isa krodha se hI mAno kATa DAle the to bhI vaha apane dhairyake hI samAna akhaNDita evaM sudRr3ha bA~sa (pakSameM uttama kula ) se utpanna dhanuSakA sahArA lekara pRthivIpara nahIM girA - dhanuSa pakar3akara khar3A rhaa| kisI yoddhAkA nIla meghake samAna kAlA kavaca jaba talavArarUpI latAke dvArA tor3a DAlA gayA taba usameM se nikalatI huI khUnakI dhArA bijalIkI sadRzatA prApta kara rahI thI || 60 || zatru ke bANoMse jisakA samasta zarIra vyApta thA aisA koI eka yoddhA yuddhabhUmi meM aisA suzobhita ho rahA thA jaisA ki bahuta a~kuroMse sahita vRkSa athavA aneka sA~poMse vyApta candanakA vRkSa suzo bhita hotA hai // 61 //
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvya vIroMmeM Age-Age calanevAle kisI paidala sipAhIkA mukhabhAga, prasiddha zatrukI talavArase khaNDita mastakase jharanevAlI khUnakI dhArAse bhayaMkara dikha rahA thA aura usase vaha aisA jAna par3atA thA mAno bAhara nikalakara phailanevAlI krodhakI paramparAse hI vyApta ho rahA ho| 'svAmI kA kArya samApta hue binA prANoMkA nikala jAnA acchA nahIM, isalie prANoMko rokaneke lie hI mAno usane apane khaNDita mastakako sAphAse kasakara bA~dha liyA aura phira eka hI sAtha hAthameM talavAra, manameM dhairya, zatrupara dRSTi aura pRthivItalapara hajAroM zatruoMke mastakoMkA patana karatA huA devoMkI prazaMsAoM aura puSpavarSAoMkA pAtra bana gyaa| usa samaya raNAgrabhAgameM jaba donoM senAe~ paraspara mila gaI taba yahI vizeSatA raha gaI thI ki cAhe apanA ho cAhe parAyA, jo jisake Age thA vahI usakA zatru samajhA jAne lagA thaa||61|| usa samaya krodhase vyApta yoddhAoMkI dhanuSarUpI latAe~ jaba zatruoMke bANoMse kaTa jAtI thIM taba ve caJcala talavAroMse, jaba talavAreM TUTa jAtI thIM taba hAthoMse, jaba hAtha kaTa jAte the, taba pairoMse aura jaba paira kaTa jAte the taba durvacanoMse paraspara eka dUsareko mArate the| isa prakAra jahA~ vijayadundubhiyoMke zabdase AkAza bhara rahA thA aisA bhayAnaka yuddha vRddhiko prApta ho rahA thaa| isI samaya padmAsyane dekhA ki mathanake dvArA chor3e bANoMkI avirala dhArAke pAtase hamArI senA dIna ho rahI hai to usane hAthameM liye hue dhanuSake vizAla zabdase donoM hI prakArake mahIbhRtoM-rAjAoM aura parvatoMko kampita kara diyA, krodhase usakA mukha lAla ho gayA aura vaha jisake pahiye vegase ghUma rahe the aise rathake dvArA, zatru-senAko jalAnekI icchAse hI mAno usake sAmane jA phuNcaa| padmAsyake dvArA chor3e hue bahutase bANoMne zatrakI senAke bIca meM hajAroM yoddhAoMko pRthivI para paMktibaddha girA diyA, ghor3oMke zarIra phAr3a DAle, hAthiyoMkI ghaTAko prANarahita kara diyA aura karAhate hue bahutase dhanuSadhAriyoMko bANoMse chedakara mAra DAlA // 63 // usa bhArI mArakATake bIca padmAsyake aparimita bANoMke samUhase AkAza tathA zatra kI senA bhara gaI / pRthivI ghAyala yoddhAoM, ghor3oM aura hAthiyoMse paTa gaI tathA dizAe~ zatrasenAkI hAhAkArase vyApta ho gaI // 64 // zatra aura unake svAmiyoMke naye khUnase nadiyoMko utpanna karatA huA padmAsya apanI senArUpI samudrako santuSTa kara rahA thA / 65 // 'nAmake akSara malina na ho jAveM' isa bhAvanAse * hI mAno usa samaya padmAsyake bANa rAjAoMke hRdayameM praviSTa hokara kevala unake prANa grahaNa karate the kintu khUnakA aMza bhI grahaNa nahIM karate the| 66 // isa prakAra apanI senAkA kSobha dekha jinheM tatkAla hI krodha utpanna huA thA aise magadha aura mAgadha nAmake do rAjA dhanuSako Ter3hAkara jisakI gatiko koI roka nahIM sakatA thA aise rathake dvArA vegase padmAsyake sAmane aaye| usa samaya ve apane sainikarUpI mayUroMke lie dhanagarjanAke samAna Ananda denevAle siMhanAdake dvArA zatrujanoMkA dhairya ukhAr3a rahe the| - jisa prakAra sUryakI ora rAhu daur3atA hai usI prakAra rathapara ArUr3ha hue mAgadha nAmaka rAjAkI ora dhanuSadhArI devadatta daur3A // 67 / / tadanantara atyanta balavAn bhujadaNDake dhAraka mathana aura padmAsyakA tathA mAgadha aura devadattakA vacanAgocara yuddha huA / jinakI dhanuSarUpI latAe~ hAthakI zIghratAse sadA korakita (vANarUpI bor3iyoMse sahita ) rahatI thIM aise zatruoMke dvArA nirantara chor3e hue bANoMke samUhase yuddha dekhaneke lie AkAzameM ikaTThe hue deva loga dUra haTA diye gaye the| jo hastarUpI pAtrameM sthita khUnake pInemeM nirutsuka hai aura Azcaryase jinake netra nizcala haiM aise pyAsase pIr3ita vetAla
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazama lambha 316 loga usa yuddha meM bANa dhAraNa karane tathA chor3anekI kalAko dekha rahe the / paraspara zastroMkI Takkara se utpanna hokara ur3anevAle agnike bhArI tilagoMse usa yuddhameM hAthiyoMke samUha bhayabhIta ho rahe the / vaha yuddha deva-vidyAdharoMkI nirmayAda prazaMsAkA viSaya thA aura samasta vIrajanoM ke lie utsAha dene meM samartha thA / 4 usa samaya padmAsyane dekhA ki hamAre bahutase bANa mathanake bANoMse khaNDita ho rahe haiM to usane kAnake samIpa taka DorI khIMcakara itane adhika bANa calAye ki unase mathanake sArathi aura dhvajAko bheda DAlA tathA apane kaNThase nikalate hue siMhanAdase AkAzako vidIrNa kara diyA ||68 || tadanantara bhArI krodha se jisakA mukha lAla ho rahA thA aise mathanane ardhacandrAkAra bANake dvArA padmAsyake dhanuSakI DorI kATa dI / padmAsyane usI kSaNa hAthameM dUsarA dhanuSa lekara usapara zreSTha bANa car3hAye aura unake dvArA zatruoM kA samUha khaNDa-khaNDa kara diyA tathA zatruke dhanuSako aura usake yuddhasambandhI utsAhako eka sAtha vidIrNa kara DAlA / usI prakAra devadattake caJcala karatala se chUTe hue kitane hI bANarUpI pakSI apane para phailA kara yuddhabhUmi meM jA par3e aura kitane hI uThate hue bhayase mukta hokara ( pakSameM uThatI huI kAnti yukta hokara ) AkAza meM sthita raha gaye / idhara sundaratAse yukta, devoMke kitane hI puSpaka vimAna AkAza meM sthita ho gaye aura sugandhise yukta kitane hI devoMke puSpaka - phUla jIvandhara svAmIkI samasta senApara A par3e || 6 || jisameM kabandha - mRtaka manuSyoM ke dhar3a ur3a rahe the ( pakSameM jisameM kabandha--pAnI uTha rahA thA - chalaka rahA thA aisI usa vAhinI talameM--senA meM ( pakSa meM nadI talameM) jahA~-jahA~ puNDarIka - chatra ( pakSameM kamala ) prakaTa dikhAI detA thA vahIM vahIM usa vijayI devadattake zilImukha- - bANa ( pakSa meM bhramara ) par3a rahe the ||70 || isa prakAra yuddhameM pAgala devadattasambandhI uddaNDa bhujAoMkI ahaMkArapUrNa ceSTAko jo sahana nahIM kara rahA thA, mukuTameM lage padmarAga maNiyoM ke samUhakI prabhAse jisake mukhakamala sambandhI krodhajanya lAla kAntikA samUha punarukta ho rahA thA, jisakA pratApa zatruoM ko saMtApa utpanna karane vAlA thA, aura hAthameM kampita dhanuSarUpI latAse chUTe hue bANoMke samUha se jisane zatrupakSakA durabhimAna naSTa kara diyA thA aise mAgadha nAmaka rAjAne pA~ca chaH bANoMke dvArA devadattake ratha ke ghor3e vidIrNa kara diye / taba nirmala yazake dhAraka prasiddha devadattane krodha meM Akara apane tIkSNa bANoMke dvArA mAgadhabhUpAlakA kavaca tor3a DAlA, usake vakSaHsthalapara zakti nAmaka zastra gar3Akara usakI sAmarthya naSTa kara dI aura yuddha bhUmimeM use girA diyA || 11 || tadanantaraprabhuke pratApa ke samAna mahAzUra vIra mAgadha narezako pRthivIpara par3A dekha jisake krodhasaMtapta netroMse tilage nikala rahe the, jisakA mukha Ter3I bhauMhose atyanta bhayaMkara jAna par3atA thA, kAna taka khiMce dhanuSase chor3I bANavarSAse jisane zatruoMkA mada naSTa kara diyA thA, aura jisakI caturaGga senA harSase bharI huI thI, aisA kaliGga dezakA rAjA ghor3A, hAthI aura paidala sipAhiyoM ke samUhako cIratA huA vegake sAtha kaurava - jIvandhara kumArakI senAko kSubhita karane lagA / usa samaya kaliGga narezake AkAzacArI vANoMke samUha se atyanta vyAkula hue deva loga hI Darakara jaldI se nahIM bhAge the kintu pRthivIpara zatruoMke sainika bhI usI kSaNa pratyeka dizA meM bhAga gaye the / sAtha hI apane sainikoM ke bhayapUrNa udyama tathA AtmIya yazakI taraGge bhI tatkSaNa vRddhigata ho rahe the ||72 // usI samaya jisa prakAra siMha hAthI ke sAmane jAtA hai usI prakAra
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ 320 jIvandharacampUkAvya zrIdatta bhI vizAla nAike dvArA AkAzako bharatA aura senAko harSita karatA huA kaliGga nareza ke sAmane gayA || 73 || usa samaya jinakI bhujAoM kA pratApa samasta vIra janoMke kAnoMke lie AbharaNake samAna thA aise zrIdatta aura kaliGga-narezakA aisA yuddha huA ki jisameM paraspara eka dUsare ke bANa kATa diye jAte the / devoMke dvArA bhI jisameM bANa dhAraNa karane tathA chor3anekA patA nahIM cala sakatA thA, jisameM jaya-parAjayakA bhAna nahIM hotA thA, jo pahale kabhI dekhanemeM nahIM AyA thA tathA devoMke lie bhI jo atyanta Azcarya meM DAlane vAlA thA / yaha zrIdatta hAthameM nartita dhanuSadaNDako khIMcakara yuddha meM usa prakAra bANa chor3atA thA ki usakA eka hI bANa zatruoM kI senAmeM dazagune vIroMko vegase naSTa kara detA thA || 74 // chidra dekha kara garjate hue zrIdattane zirake sAtha-sAtha usa rAjAkA mukuTa pRthivIpara girA diyA || 75 // jisameM rAjAkA mastaka par3A huA thA aisA yuddhakA aGgaNa usake mukuTase nikalakara phaile hue aparimita motiyoMse aisA suzobhita ho rahA thA mAno kaliGga narezakI rAjyalakSmI ke A~suoM kI bU~doM ke samUha hI usameM bikhara gaye hoM / / 76 / / tadanantara sUrya ke pazcima samudra meM nimagna ho jAnepara jo zoka aura harSake pArAvAra meM nimagna hue the, kamaloMke saGkucita ho jAnepara jinhoMne yuddha ke vilAsako saMkucita kara diyA thA aura jagat ke advitIya vIra kAmadevake dhanuSakI DorI car3hA lenepara jinhoMne tatkAla hI apane dhanuSakI DorI utArakara rakha dI thI aise donoM ora ke sainika apane-apane kaTakameM gaye / dUsare dina zatrurUpI vanako jalAneke lie aGgArake samAna kASThAGgArake dvArA jisakI vijayakI kathAko bAra-bAra protsAhana milA thA aisA mathana, pratibimbita sUryakI prabhAse dizAoM ke avakAzako pIlA karatA tathA zatrurUpI senAke samudrako kavalita karatA huA yuddha ke maidAna meM AyA / idhara bhUmigocarI evaM vidyAdhara - rAjAoMse saGgata padmAsya bhI senA Agekara raNAGgaNameM A pahu~cA // 77 // tadanantara jinake agrabhAga mathana aura padmAsyase suzobhita the, vAdana daNDase tAr3ita nisA Adi aneka prakArake bAjoMke zabdoMse bulAye hue deva logoMke dvArA jinhoMne AkAzake pradezoMko vyApta kara diyA thA, siMhanAda meM utpanna huI siMhagarjanAke bhaya se jinhoMne diggajoMko bhayabhIta kara diyA thA aura navIna masANake dvArA nirmala kI huI hAthameM lapalapAnevAlI talavAroM meM sUryakA bimba pratibimbita honese jo mAno mUrtidhArI apane pratApako hI dhAraNa kara rahe the aise donoM ora ke sainika prazaMsA ke yogya yuddha karane lage / jo yuddharUpI durdina ke samaya mattaM mayUrake samAna thA athavA yuddharUpI durdinake dvArA jisane yUroko matta kara diyA thA aura hastatalameM uThAye hue dhanuSase jo atyanta bhayaMkara thA aisA mathana raNAGgaNameM isa prakAra ghUma rahA thA jisa prakAra ki jaGgalameM uddaNDa siMha ghUmatA hai // 78 // jisa prakAra mandara girine samudrako kSobhita kiyA thA usI prakAra mathanane rAjAoMke sAtha, ghor3oMko vidArakara, hAthiyoMko girAkara aura yoddhAoMko cIrakara jIvandhara kumArakI senArUpI samudrako kSobhita kara diyA thA // 76 // padmAsya vegase raNAGgaNameM ratha daur3Akara usake sAmane pahu~cA, pallavanarezane kAmpilya- narezakA sAmanA kiyA aura buddhiSeNane lATa- narezakA mukAbalA kiyA // 80 // mahArASTra ke sAmane govinda rAjA pahu~ce tathA anya rAjAoM ke sAmane nandADhya aura vipula Adi jAkara khar3a e hue // 81 // jisa prakAra eka hI samudra cAroM ora se AnevAlI nadiyoMko svIkRta karatA jAtA hai, usI prakAra eka padmAsyanAmakA vIra saba orase AnevAlI senAoMko bANoMke dvArA svIkRta karatA jAtA thA unake sAtha sAmanA karatA jAtA
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazama lambha 321 thA // 82 // usa samaya padmAsya, jo rAjA namra ho jAte the unake sAtha sujanatAkA vyavahAra karatA thA aura jo uddaNDa hokara zatrutA prakaTa karate the unake sAtha yuddha karatA thA / isa prakAra vaha vivekake sAtha bANa chor3atA thA / udhara kSudratA zatruoMko nahIM chor3a rahI thI arthAt jisa prakArakI gambhIratA padmAsyameM thI usa prakArako gambhIratA zatru pakSa meM nahIM thI ||3|| vANAvalIrUpI rAtako utpanna karanevAlA mathana usa raNAGgaNameM rAtrike prArambhake samAna AcaraNa karatA thA aura vANarUpI kiraNoMke dvArA use bhedana karanevAlA padmAsya candramAke samAna AcaraNa karatA thA // 84 // isa prakAra jo paraspara eka dUsareke bANa kATanemeM lage hue the, jinake zarIra ghAvoMkI carcA se anabhijJa the, prazaMsA karanemeM tatpara deva loga Azcaryase A~kha phAr3a-phAr3akara jinheM nirantara dekha rahe the, dizAoMke anta taka phailanevAlI bANoMkI varSAse jo AkAzako mAno mUrtika banA rahe the, zreSThatama vIrako prApta karanekI icchAse bAra-bAra donoMke pAsa Ane-jAneke klezakI paravAha na kara Age bar3hanevAlI vijayalakSmI ke dvArA jinake zarIroMkA AliGgana kiyA jA rahA thA, sAhasake dekhaneke samaya devoMke dvArA barasAye hue kalpavRkSa ke phUloMse jinakI donoM bhujAe~ sugandhita thIM, aura cakrAkAra dhanuSoM ke bIca meM zarIra ke suzobhita honese jo maNDalake bIca meM sthita eka dUsare ke sanmukha. do sUryoke samAna jAna par3ate the aise zreSThavIra padmAsya aura mathana jaba yuddhakI krIr3A kara rahe the taba mathanane kupitamukha ho padmAsya ke dhanuSakI DorI kATa dI aura harSa garjanA karate hue nimnaGkita zabda svIkRta kiye / are ! abhI to dhanuSakA hI jIva ( DorI ) chedA hai usIse bhayabhIta ho kahA~ bhAga rahA hai ! yaha mathana aba tere bhI jIvako ( prANako ) haraNa karegA - chedegA / / 85 / / mathanake ukta zabda suna gambhIra zabdavAle padmAsyane bahuta hI spaSTa zabdoM meM kahA ki he mathana ! dhanuSa na sahI, mere pAsa zatruoM kI satI striyoMke mukharUpI candramAke hAsyako naSTa karanevAlA candrahAsa- talavAra to hai ||6|| isa prakAra talavAra uThAkara jo use hAthameM ghumA rahA thA, jisakA parAkrama siMhake samAna thA aise padmAsyane rathake madhyase uchalakara bahuta bhArI zIghratAse zatruoMkI senApara AkramaNa kara diyA aura dekhate-dekhate hI usane yuddhake mithyA abhimAna se suzobhita mathanake mastakapara talavAra uThAkara gAr3a dI / isa prakAra jaba raNake agrabhAgameM mathana pRthivIpara A par3A taba padmAsyake Upara puSpa - vRSTi hone lagI aura kupita rAjAoMke samUhase vANavRSTi hone lagI // 87 // usa samaya jIvandhara kumArakI senAkA kolAhala sunakara jinakA krodha bar3ha rahA thA, jinhoMne dhanuSa Ter3he kara liye the aura jinakA pratApa sUryake samAna thA aise lATa-nareza tathA kAmpilya nareza kramazaH buddhiSeNa aura pallava- narezake sammukha khar3e hokara bhayaMkara yuddha karane lage / unake usa yuddhane vANase dizAoMko bhara diyA thA, apane svAmIko harSita kiyA thA tathA deva aura vidyAdharoMko bahuta bhArI Azcarya evaM harSa utpanna kiyA thA / isa prakAra bhayaMkara yuddha kara ve donoM pralayAgnikI tulanA karanevAle buddhiSega aura pallava-narezakI bANAgnimeM pataGga ho arthAt paMkhoMke samAna jalakara mara gaye / 1 udhara mahArASTranareza tathA govindarAjameM bANoMke dvArA hAthiyoMko vidAranevAlA tathA jItakA kAraNabhUta bhayaMkara yuddha bar3ha rahA thA // 88 // usa samaya ve donoM hI khilAr3I aneka prakArakA aisA bhayaMkara yuddha kara rahe the ki jo dedIpyamAna bANoMse vyApta thA, jisameM ahaMkArI yoddhA adhika mAtrAmeM vidIrNa ho rahe the, deva loga jisakI prazaMsA karate the, samasta zastroMkI lIlA jisameM ho rahI thI, jo darzakoM ke lie udAharaNa svarUpa thA aura jo yuddhavidyA prasiddha 41
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ 322 jIvandharacampUkAvya vizeSajJoMke lie bhI bhaya utpanna karanevAlA thA / / 86 / / kucha hI samaya bAda govindarAjane yuddhabhUmimeM apane bANase mahArASTranarezakA mastaka kATa ddaalaa| usakA kaTA huA mastaka jaba AkAzameM uchaTA to sUryako rAhukA bhrama utpanna karane lagA aura govindarAjakI kIrtirUpI stuti ke lie AkAzameM phaharAI huI patAkAkA kAma dene lagA / / 60 // isa prakAra apanI senAmeM bar3e-bar3e rAjAoMkI mRtyu sunakara bahuta bhArI krodha utpanna huA thA aise kASThAGgArane pUrNa prayatnake sAtha apanI senA Agekara apane tejake vaibhavase sUryake pratApa ko jItanevAle evaM zatrujanoMke lie yamarAjakI samAnatA dhAraNa karanevAle rAjA loga, kauravoM kI senAmeM kSobha utpanna karaneke lie bheje| idhara jisa prakAra siMha hAthiyoMke sAmane AtA hai usI prakAra nandAvya, krodhase una rAjAoMke bala aura utsAhako bar3hAtA huA unake sAmane AyA / / 61 // tadanantara nandADhyane aisA yuddha kiyA jo ki samasta vIra janoMkI prazaMsAke yogya thA, jIvandharake choTe bhAIke anurUpa thA, pANDavoMke yuddhakA udAharaNa thA, nIti-mArgake ucita thA, devoMke netroMko atRptikara thA, apane sainikoMko Anandita karanevAlA thA, kundake samAna nirmala kIrti kI taraGgoMkA kAraNa thA, vijayalakSmIke tANDava-nRtyakA akhAr3A thA, kalpavRkSakI bahuta bhArI puSpavRSTikA sthAna thA aura kavi logoMke vacanoMkA agocara thaa| usa vIrake tIkSNa aura saghana bANoMke dvArA jaba AkAza bhara diyA gayA taba yuddhako nahIM dekhate hue deva cupacApa baiThe rahe aura yuddhameM mare hue vIra sUryako na dekhakara cirakAla taka idharaudhara bhaTakate rahe / / 62 // usake bANoMse jinake zarIra khaNDita ho gaye the aise zatrusamUhake vIra-yoddhA UparakI ora svargameM gaye the aura khUnakI bahatI huI nadiyoMmeM hAthiyoMke jo Tukar3a par3e the ve utpanna kamalake samAna jAna par3ate the / / 63 // nandAtyane nipIr3itakara jina zatruvIroMko upekSA bhAvase chor3a diyA thA ve hI vilakSaNatA-lajjAko prApta hue the parantu deva aura dAnava bhI jise nahIM dekha sakate the aise usa mahAyuddhake agrabhAgameM nandAya ke dvArA chor3e hue bANa vilakSyatA-lakSyabhraSTatAko prApta nahIM hote the--kabhI nizAnA nahIM cUkate the / / 64 // usa samaya jo mandara girike samAna zatruoMko senArUpI sAgarako kSubhita kara rahA thA, jisake hAthakI zIghrakAritA AzcaryameM DAlanevAlI thI, raNabhUmimeM jisakA ratha kisI virodhake binA ghUma rahA thA, jo anupama senArUpI sampattise sahita honepara bhI advitIya thA-akelA thA ( pakSameM anupama thA), doSoMse rahita honepara bhI mahAdoSa thA-bahuta bhArI doSoMse yukta thA (pakSameM dIrgha bhujAvAlA thA ) aparimita hAthI aura ghor3e Adi kI sahAyatAse yukta honepara bhI eka dhanuSa hI jisakA sahAyaka thA, rathameM sthita hokara bhI jo dhanuSake sahAre yuddha karanevAlA thA, jisane yadyapi zatrurUpI indhanako dUra haTA diyA thA, phira bhI usakI pratAparUpI agni prajvalita ho rahI thI aura jo lambe netroM vAlA hokara bhI sUkSma netroMvAlA thA, pakSameM bArIkIse padArthakA vistAra karanevAlA thA, aisA nandAvya yadyapi eka hI thA to bhI use do rUpameM, tIna rUpameM, cAra rUpameM dekhakara bahutase rAjA usI kSaNa IrSyAse hI mAno svayaM mRtyuko prApta ho gye| usa samaya napula aura vipula nAmake do yoddhA jaba dhanuSarUpI latAko khIMcakara bANoM kI bahuta bhArI varSA kara rahe the taba Azcarya thA ki AkAza, khaga-maNDala arthAt bANoMke samUhase yukta hokara bhI AcchAdita hai-udita hotA huA khaga-maNDala arthAt bANoMkA samUha (pakSameM sUryamaNDala ) jisameM aisA ho gayA thaa||65|| utanemeM hI jisa prakAra pralaya kAlake samaya uThA huA nirmaryAda bhayaMkara garjanA karanevAlA megha parvatake zikharapara bahuta vajroMkI varSA karatA hai usI prakAra daur3ate hue rathase Agata, krodhase andhe evaM bahuta bhArI gajanA
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazama lambha 323 karanevAle koGkaNadezake rAjAne bahuta hI zIghra napulake Upara bANoMkI varSA karanA zurU kara dI / / 66 / / tadanantara pazcima dizAmeM gaye hue sUryake samAna jisakA pratApa atyanta kSINa ho gayA thA aise mUcchita napula vIrako usakA sArathi raNabhUmirUpI AkAzase bAhara le gayA // 17 // idhara jIvandhara kumArane jaba yaha samAcAra sunA to ve zokase kAtara ho gaye aura krodhase unakA mukha lAla ho gayA / apane dAmAdakI yaha dazA dekha, jisane apanI prasiddha senAke kolAhalase samasta lokako vyApta kara diyA thA aura jo bahuta bhArI parAkramakA dhAraka thA aisA garur3avega nAmakA vidyAdharoM kA rAjA krama-kramase yuddhakI sImAmeM praviSTa huA / ___ raNAgra bhAgameM Ate-Ate hI krodhase jisakA mukha bhayaMkara ho rahA thA, jo zakti, tomara, zUla, jAla, parigha, kunta, asi aura parvatoM kI varSA kara rahA thA, garvapUrNa bhayaMkara aTTahAsase jisane samasta dizAoM meM halacala macA dI thI, evaM yuddhakI kalAse jisakI bhujAoM kA ahaMkAra unnata ho rahA thA aisA vidyAdharoM kA rAjA garur3avega AkAzakI sImAmeM krIr3A karane lagA // 68 // vahA~ garur3avegako dekhakara zatraoMmeM se kitane hI yoddhA khUna uMgalane lage, kitane hI prANa chor3ane lage, kitane hI bhayase pRthivIpara jA par3e aura bhAganekI icchA rakhanevAle kitane hI rAjA loga dizA-bhrAnti honeke kAraNa yuddhakI sImA hI mAno adhika abhyAsa karane lage / / 66 // re re nIca koGkaNa pati ! kahA~ bhAga rahA hai, yuddhameM kampanako prApta mata ho, Age khar3A raha, yamarAja tujhe khAnekI ceSTA kara rahA hai, rAjA garur3avega terA zira girAkara kAnoMse bahate hue khUnake pravAhoMse abhI-abhI bhUtoMkI tRpti karatA hai-unheM terA khUna pilAkara santuSTa karatA hai / 100isa prakAra siMhake samAna parAkramI aura zatruoMke kaNTharUpI kadalIvRkSoMpara talavAra calAnevAle vidyAdhara sainika jora-jorase garjanA kara rahe the / 101 / / / usa samaya phUle hue palAza vanake samAna, naye-naye pattoMse yukta azoka vanake samAna athavA phUle hue mandAra vRkSoMke vanake samAna saba ora ghAyala hue apanI senAko dekhakara koGkaNa deza ke rAjAne punaH garur3avegakA sAmanA kiyA aura karNaphUlakI sugandhise AkarSita huI bhRGgAvalIkI zaGkA karanevAlI DorIse nikalanevAle bANoMko dhArAse AkAzatalako bharane lagA parantu bahuta bhArI vegako dhAraNa karanevAle garur3avegane eka kSaNameM hI usake vakSaHsthalapara zakti nAmaka zastrakA prahAra kara diyaa| vidyAdharoMke rAjAne jinake zarIra vidIrNa kiye haiM aise yoddhA loga Aja mere maNDalako bheda deMge isa bhayase hI mAno sUrya usa samaya vegase astAcalakI U~cI guphAmeM jA ghusA thA arthAt asta ho gayA thA / / 102 / / / tadanantara garur3avegake dvArA uThA-uThAkara pheMke hue gaNDazailoM-choTe-choTe parvatoMke dvArA jinake zarIra khaNDita ho gaye haiM aise maranese bAkI bace hue sainikoMke sAtha jaba kASThAGgArakA senApati apane zivira meM calA gayA taba yuddha dekhaneke lie sAmane Aye hue devoMke hAthoMse barasAye gaye kalpavRkSake phUlase sugandhita bhujadaNDameM jisane dhanuSa le rakkhA thA, parasparake harSapUrNa vArtAlApase jinakA kautUhala bar3ha rahA thA aura yuddhakalAmeM vilAsapUrNa vijayakA smaraNa kara-kara jo apane svAmIkI prazaMsA karanemeM tatpara the aise sainika loga jise pratyeka kSaNa dekha rahe the, jo pallavanareza, govindarAja tathA lokapAla Adike sAtha vArtAlApa kara rahA thA, aisA rAjA garur3avega bhI apanI zivirabhUmimeM jA pahu~cA / vahA~ grahaNase unmukta candramAke samAna mUrchAse unmukta napulane isakI agavAnI kii| dUsare dina kASThAGgArane senApatiyoMke lie maNimAlA, mukuTa, bAjUbanda, vastra, ratha, sArathI, ghor3e tathA kavaca Adi dekara svayaM hI zIghratA pUrvaka prayANa kiyA / / 103 //
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvya isa prakAra pAritoSika denese jisakA utsAha bar3hAyA gayA thA tathA jo 'maiM pahale caleM, maiM pahale calU~,' isa taraha zIghratA karaneke lie vivaza thI aisI saba ora calanevAlI senAne jisake samIpavartI pRthvIke maidAnako AcchAdita kara liyA thA, jo parvatake samAna vijayagiri nAmake madasrAvI hAthIpara savAra thA, Age honevAle cakrapAtake sUtranyAsakI rekhAoMkI zaGkA utpanna karanemeM nipuNa tIna rekhAoMse suzobhita kaNThameM cAroM orase laTakanevAle evaM cakrapAtakI pratIkSAmeM kaNThapara baiThe hue yamarAjake hAthase pradatta pAzake samAna dikhanevAle motiyoMke hArase jisakA vakSaHsthala zobhAyamAna thA, mukuTameM lage hue maNiyoMmeM sUryamaNDalakA pratibimba par3anese jo aisA jAna par3atA thA ki jIvandhara svAmIke bANoMse AkAzake AcchAdita hone para yaha mere pAsa nahIM A sakegA isa bhAvanAse dayAkI khAna sUryane pahalese hI mAno usakA mastaka le liyA ho, tathA jisakA mukha Ter3hI bhauMhoMse yukta thA aisA kASThAGgAra svayaM hI raNAGgaNameM aayaa| - idhara senAke bahuta bhArI kolAhalase jinhoMne digpAloMke bhavanoMke jharokhe vyApta kara diye the tathA jinake bhujadaNDakI mahimA pRthivItalapara prasiddha thI aise jIvandhara svAmI bhI azanivega nAmaka madasrAvI gajapara savAra ho krama-kramase raNAgrabhAgameM pahu~ce // 104 / usa samaya karNapuTako jar3a karanevAlA devoMkI vijayadundubhiyoMkA zabda jaba bAra-bAra sumeru parvatakI guphAoMmeM praveza karatA thA taba pratidhvanise pUrNa guphAoMke zabdoMse deviyoMkA harpase bharA saMgItaviSayaka kauzala niSphala ho jAtA thA // 10 // usa samaya rathoMse khudI pRthivI talase ur3akara sAmane AnevAlI dhUliko, diggaja apanI sa~r3oMse nikalanevAle jalakaNoMse zAnta karate the aura vijayA parvatakI ekAnta guphAoMmeM vastrarahita striyoMke zarIrapara par3anevAlI dhUliko vidyAdhara loga vastrase dUra karate the // 106 // ___usa samaya una doMnoke bIca kSaNabharameM aisA yuddha hone lagA jise devoMne bhI pahale kabhI nahIM dekhA thA, jo madase bharA thA, vIroMkI darpapUrNa uktiyoMse utkRSTa thA, caJcala talavAroM meM pratibimbita sUryakI krAntise jisakA dekhanA kaThina thA, anupama thA aura vijayalakSmIkA mAno tulArohaNa thA // 105 // vIratA rUpI lakSmIke prathama saMcArake mArga svarUpa jIvandhara svAmI jaba apane hAthoMmeM nAcatI huI dhanuSarUpI latApara car3hA-car3hAkara vANoMko chor3ate the taba vidIrNa honevAle kSatriya yoddhAoMke samUhase jisakA antastala saba orase bhida gayA thA aisA sUryamaNDala AkAzameM sthita madhumakkhiyoMke chattake samAna jAna par3ane lagA thA // 108 / / usa samaya yuddhameM harSase bhare deva loga jIvandhara svAmIke Upara sugandhita phUloMkA samUha barasA rahe the aura catura jIvandhara svAmI madonmatta hAthiyoMke vidIrNa hue donoM gaNDasthaloMse UparakI ora ucaTane vAle una motiyAMse jo ki bANoMpara nivAsa karanevAlI vijayalakSmIke nikalanevAle harSAzruoM kI bUMdoMke samAna jAna par3ate the unakI pratipUjA-badalekA satkAra kara rahe the / / 106 / / isa prakAra pIche-pIche daur3anevAlI vIralakSmIke dvArA jinakA zarIra AliGgita thA aise jIvandhara svAmI senAko vidIrNa karate hue kASThAGgArake sammukha gaye / / 110 // isa taraha jinakI donoM bhujAe~ vijayalakSmIke tANDava-nRtyakI raGgabhUmike samAna thIM aise jIvandhara kumArako dekhakara kASTAGgAra isa prakAra bolaa| tU atyanta Darapoka vaizyakA lar3akA kahA~ aura dhanuSazAstrake pAragAmI hama kahA~ ? phira bhI terI yuddha meM jo pravRtti ho rahI hai usameM apanI anAtmajJatA hI kAraNa samajhA / / 111 / / are baniye ! tarAjUkI DA~r3I thAmanemeM jo tere hAthakI caturAI thI use tU dhanuSake pakar3anemeM phailAnA cAhatA hai ! terI isa caJcalatAko dhikkAra hai // 112 // are mUrkha ! tU sAhasake sAtha raNameM khar3A hai so maranA hI cAhatA hai| mere khaDgarUpa sA~pake binA tere prANa rUpI vAyukA aura kauna pAna karegA ? // 113 / /
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazama lambha 325 isa prakAra kASThAGgArake ahaMkArapUrNa durvacana sunakara jIvandhara kumArane bhI aisA kahA ki re kRtaghna ! mere sAmane nirlajja hokara bake jA rahA hai / terA parAkrama meM pahale dekha cukA hU~ / tere samAna isa pRthivI para koI bhI dikhAI nahIM detA jo ki prabhuke sAtha droha karanemeM samartha ho // 114 // are zatru ! cupa raha, cupa raha / tU eka hI tInoM jagatmeM sabase adhika pApI prasiddha hai| prANa haranevAlA merA bANa Age jA rahA hai tU yuddhameM apane prANoMkI rakSAkA prayatna kara // 11 // isa prakAra kahanevAle jIvandhara svAmI kI vajragarjanAkI zaGkA pradAna karanemeM nipuNa pratyaJcAke zabdase jisake prANa ( pakSameM DorI) kA~pa rahe the aura jo majabUta dhanuSakoTise sahita thA aise dhanuSarUpI sapako khIMcakara viSajvAlAke samAna AcaraNa karanevAle bANa, kASThAGgAra bar3e krodhase jIvandhara svAmIkI ora barasAne lgaa| idhara vIra jIvandhara svAmI bhI zatruke dhanuSase nikale hue aneka gambhIra bANoMko bIcameM hI kATa-kATakara, jinake dhAraNa karane, khIMcane aura chor3anekA patA hI nahIM calatA thA aise bANa zatrupara barasAne lage // 116 / jisa prakAra kisI vAdIke mukhase apanA pakSa grahaNa karanevAle catura zabda nikalA karate haiN| usI prakAra usa samaya yuddhameM paGkha dhAraNa karanevAle aneka samartha bANa jIvandhara svAmIke dhanuSase nikala rahe the // 117 / / usa samaya raNAgrabhAgameM jIvandhara svAmI kI bANavarSAse AkAzasthalI aisI ho gaI thI ki usakA sUrya tatkAla hI chipa gayA thA aura pRthivI bhI aisI ho gaI thI ki usameM zatru rAjAkI senA chipa gaI thii||118|| vizAla parAkramake dhAraka jIvandhara svAmIne bANarUpa piMjareke dvArA. zatrurUpI pakSiyoMke samUhako isa prakAra bA~dha diyA ki vaha calane phiranemeM asamartha ho gayA // 116 / / usa samaya jinake bhujadaNDa utkRSTa parAkramase prasiddha the, bANoMkA tarakasase nikAlanA, DorIpara rakhanA, khIMcanA aura choDanA ye kriyAe~ jo mAno eka sAtha hI karate inakA antara sirpha deva loga hI samajha pA rahe the, jo paraspara eka dUsareko jItanekI icchAse yogya avasarakI khojameM the, jinakI AzcaryapUrNa kAryakI caturAI dekhaneke samaya saMtuSTa hue devoMke hastakamaloM dvArA barasAye hue kalpavRkSake phUloMse jinake samIpavartI pradeza U~ce ho rahe the, jo bIcameM ghusI huI mRtyukI nAkake samAna AcaraNa karanevAle bhujadaNDapara cakrAkAra dhanuSa dhAraNa karaneke kAraNa yamarAjakI kopa kuTila bhrakuTiyoMkA saMzaya utpanna kara rahe the jinakA utsAha bar3hA huA thA, aura jo bhayaMkara yuddha kara rahe the aise jIvandhara svAmI aura kASThAGgArake bANoMkI parasparakI Takkarase jo agnike tilage nikala rahe the ve meghamAlAke bIcameM ghusane para bhI zAnta nahIM ho rahe the| usa yuddha meM prasannacitta evaM zUra vIra jIvandhara svAmIkI bANAvalIrUpI zaradRtuke dvArA jaba zatru rAjAoMke bANarUpI meghoMkA samasta samUha chinna zarIra hokara kSaNa bharameM khaNDita ho gayA taba jIvandhara svAmIkI senA ThIka nadIke samAna suzobhita hone lagI thI kyoMki jisa prakAra nadImeM kamala vikasita rahate haiM usI prakAra usa senAmeM mukha vikasita ho rahe the aura jisa prakAra nadImeM rAjahaMsa pakSI suzobhita hote haiM usI prakAra usa senAmeM bar3e-bar3e rAjA suzobhita ho rahe the / / 120 / / zatruoMke zastrasamUhakA nivAraNa karanevAlI jo atyanta dedIpyamAna DhAla jIvandhara svAmIke hastakamalameM sthita thI yuddhameM zatru kASThAGgArane usakA AdhA bhAga kATakara apane hAthameM le garjanA kii| DhAlakA vaha AdhA bhAga rAhuke dvArA grasta candra-maNDalake ardha bhAgake samAna jAna par3atA thA // 121 // phira kyA thA, jIvandhara svAmIne krodhameM Akara pratyeka dizAmeM jisakI jvAlAe~ nikala rahI thIM aisA cakra zatruke galepara girAkara zIghra hI usakA mastaka kATa ddaalaa| devoMne bahuta adhika puSpa barasAye aura kuruoMkI senAmeM hajAroM prazaMsAoMke sAtha-sAtha lokameM halacala macA denevAlA koI Azcaryajanaka kolAhala huA // 122 / /
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ 326 jIvandharacampUkAvya usa samaya zatra senAko bhayase bhAgatI dekha dayAkI khAna jIvandhara svAmIne tatkAla hI abhaya ghoSaNA karA dI aura zatruke dIna bhAI-bandhuoMko bulAkara usa avasarake yogya saMbhASaNa Adike dvArA unheM zAnta kara diyaa| Aja vijayA vijayI putrake dvArA vIra mAtA huI aura candramAke samAna mukhavAlI merI putrI cirakAlake lie vIrakI patnI huI // 123 // aisA kahakara mAmA govindarAjane kulakA uddhAra karanevAle jIvandhara svAmIkA kautUhalake sAtha abhinandana kiyA // 124 // kSudra kRtaghnakASTAGgArake saMgase lage hue doSako dUra karanekI icchAse pRthivIne jIvandhara svAmIke vizAla doSakA Azraya liyA thA yaha AzcaryakI bAta thI (pakSameM dIrgha bhujAkA Azraya liyA thA) // 125 / / tadanantara jIvandhara svAmI rAjamahalakI ora cle| isa bIcameM ve cAroM orase hastakamala jor3akara khar3e hue sAmanta rAjAoMke namaskArako avalokanake dvArA svIkRta karate jAte the| jisa prakAra udayAcalapara sUrya suzobhita hotA hai usI prakAra ve madasrAvI hAthIpara suzobhita the| dUrase pITha-pIche AnevAle senApati pratyeka kSaNa unake darzanake yogya avasarakI pratIkSA karate the / hAthiyoMpara baiThe hue garur3avega, govinda, pallava nareza, tathA lokapAla Adi rAjAoMse unakA samIpavartI pradeza ghirA huA thaa| rathoMpara baiThe hue nandAvya Adi bhAI tathA padmAsya Adi mitra unakI zobhA bar3hA rahe the| apane prasanna mukharUpI candramAke dekhanese ullasita honevAle senArUpI samudrase unakA agrabhAga vyApta ho rahA thaa| bar3e harSa aura udvegake sAtha pahanAkara jinhoMne vegase apane chatra utArakara dUra kara diye the, jo parasparake utpIr3anase kupita ghor3oMke rokanekA kaSTa sahana kara rahe the, samIpameM khar3e hue kASThAGgArake bhAI-bandhu eka-ekakA nAma lekara jinakA paricaya karA rahe the aura praNAma karate samaya vicalita hue mukuTa taTameM lage padmarAga maNiyoMkI prabhAke phailaneke bahAne jo apanA anurAga prakaTa kara rahe the, aise zatrupakSake rAjAoMkA ve yathAyogya sammAna karane jAte the| yuddha meM prApta zatrulakSmIke nivAsabhUta vikasita kamalake samAna dikhanevAle athavA apanI senArUpI samudrakI phenarAzikI zaGkA karanevAle chatrase ve suzobhita the| donoM ora Dhole jAnevAle cAmaroMkI vAyuse unake karNAbharaNa hila rahe the| Age-Age 'jaya ho' 'jaya ho' isa taraha U~cI aura madhura AvAz2ase par3hanevAle cAraNa loga unake yazakA vaibhava bAra-bAra bakhAna rahe the| isa taraha kramase nagarImeM jAkara unhoMne dhvajA, kalaza, toraNa, cadovA, Adi ATha prakArakI zobhAoMse alaMkRta galiyoMmeM praveza kiyaa| nagarako samasta yuvatiyoMke bAhurUpI bA~soMse nikale motiyoMke samAna suzobhita puSpa aura lAI ke upahArase unakA satkAra kiyA jA rahA thaa| isa prakAra calakara ve rAjamahalameM pahu~ce / vahA~ unhoMne samasta rAjAoMko vidA kiyA aura parimita parivArake sAtha antaHpurameM praveza kiyA / vahA~ zatrukI striyoMko zokarUpI sAgarameM nimagna dekha zIghra hI sAntvanA deneke lie tatpara ho gaye-dayAkI khAna jo Thahare // 126 // tadanantara jIvandhara svAmIne zoka aura bhayase dIna antaHpurake logoMko apane pAsa bulaayaa| unameM kurarIke samAna rotI huI kASTAGgArakI strI tathA usake putroMko dekhakara unakA hRdaya dayAse laharAne lgaa| nidAna, sAntvanA denekI kalAmeM pravINa jIvandhara svAmIne amRtake samAna madhura aura vicitra vacanoMke dvArA una sabako dhairya bNdhaayaa| tadana tara jaba sUrya pazcima samudrameM nimagna ho gayA taba hAthoMmeM maNimaya dIpaka lenevAle logoMse sevita hote hue inhoMne mitroMke sAtha dhana-maNiyoMke samUha, vastra tathA anyAnya ujjvalavastuoM se suzobhita bhaNDArameM dhIre-dhIre praveza kiyA // 127 //
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazama lambha tatpazcAt khajAneke dhana Adiko apanI muharase mudritakara nidrA sambandhI sukhake anubhava kI icchA karate hue jIvandhara svAmI mahalake Upara car3hakara maNimaya palaMgapara par3e haMsatUlake vistarapara so gaye / tadanantara rAtri samApta honepara vandIjanoMke manohara padyoMke AlApase aura mAGgalika bAjoM ke vicitra zabdoM se jAgakara unhoM ne prAtaHkAla sambandhI kArya kiye aura sakala parivAra sameta govinda rAjake sAtha jina-mandira meM jAkara vahA~ bhagavAnkI pUjA vistArI / tadanantara sabake sAtha rAjabhavanameM jAkara videhake rAjA govinda bhUpAlane mantrisamUhako sAmane bulAyA aura zIghra hI rAjyAbhiSekakI taiyArI karanekA Adeza diyaa| kucha hI samaya bAda jinakA hRdaya kautukase bhara rahA thA aura jinake netra kamalake samAna the aise govinda mahArAjane mantriyoM se nimnAMkita praznoM kI jhar3I lagA dI // 128 // kyA naye-naye ratnoMkI prabhAse indrake sabhAmaNDapakI ha~sI ur3Ane vAlA abhiSeka maNDapa banakara taiyAra ho gayA ? kyA usa maNDapameM samasta vargoM ke vRddhajana ikaTThe ho gaye ? kyA sugandhita zItala aura svaccha tIrtha jalase bhare hue suvarNake kalaza taiyAra ho gaye ? kyA abhiSekake samaya upayogameM Ane vAle samasta upakaraNa usa maNDapameM taiyAra kara liye ? kyA jyotiSI loga maGgalamaya muhUrtakI sAvadhAnIse pratIkSA kara rahe haiM ? kyA nAnA dezoMke rAjA bheMTa sajAkara taiyAra kara khar3e haiM ? aura kyA nagarakI galiyA~ sajA dI gaI ? ye prazna sunakara mantriyoMne bar3e Adarake sAtha kahA ki ApakI AjJAse saba taiyAra hai // 126 / / usI samaya sUryake samAna kAnti vAlA sudarzana yakSa, apane anugAmI yakSoMse parivRta ho kSIrasAgarake jalase bhare kalaza lekara harSapUrvaka pitAke padapara jIvandhara svAmIkA rAjyAbhiSeka karaneke lie A pahu~cA / use dekha vahA~ upasthita rAjAoMkA samUha Azcaryako prApta huA // 130 // tadanantara abhiSekamaNDapake madhyameM rakhe hue ratnamaya siMhAsanake Upara virAjamAna jIvandhara svAmIkA, yakSarAja tathA govinda mahArAja Adi pramukha-pramukha rAjAoMne kSIrasAgarake jalase harSapUrvaka abhiSeka kiyaa| usI samaya bajAye hue aneka dundubhi, mRdaGga, zaGkha tathA jhallarI Adi bAjoMkA zabda, mAno meghamaNDapako DA~TatA huA, mAno samasta logoMke kAnoMko phor3atA huA, mAno lokako hilAtA huA, mAno abhiSeka dekhaneke icchuka logoko bulAtA huA aura mAno saMsArake madhyameM AkramaNa karatA huA utpanna huaa| tadanantara divya rezamI vastra aura AbhUSaNoMse jinakA zarIra suzobhita ho rahA thA aise jIvandhara svAmIke mastakapara yakSarAjane apane hAthameM dhAraNa kiyA tathA ujjvala ratnoMse jagamagAtA huA mukuTa dhAraNa kiyA-bA~dhA // 131 // tadanantara jIvandhara svAmIse pUchakara aura apane parivArako Adeza dekara sudarzana yakSa vimAnameM savAra ho apane bhavanakI ora calA gayA // 132 // usa samaya samasta rAjAoMke sAtha vArtAlApa karanevAle govinda mahArAjako jinhoMne Age kiyA thA aura vinayake sAtha jinakA zira namrIbhUta ho rahA thA aise padmAsya nAmaka mitrane jinheM hastAvalambana diyA thA aise jIvandhara svAmI suragajake samAna savArIke bar3e bhArI hAthI para usa taraha ArUDha hue; jisa taraha ki sUrya udayAcalapara aura indra airAvata hAthIpara ArUDha hotA hai / jo prajAjana rUpI kumudoMke samUhako vikasita karaneke lie candramaNDalake samAna thA, kSIrasamudrake phenake samAna safeda thA aura sthUla motiyoMkI jAlIse AvRta thA aise chatrase unakA mastaka suzobhita ho rahA thaa| jo rAjyalakSmIke kaTAkSoMkI paramparAke samAna jAna par3ate the tathA kSIrasAgarako caJcala laharoMkI samAnatA dhAraNa karate the aise donoM ora Dhole jAnevAle, suvarNa daNDase suzobhita cAmaroMke dvArA unake vastrakA aJcala kucha-kucha hila rahA thaa| usa samaya
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ 328 jIvandharacampUkAvya nagarake samasta jharokhoMke kivAr3a eka sAtha khula gaye the jisase aisA jAna par3atA thA mAno unheM dekhaneke kautUhalase nagarane netra hI khola rakhe the| unake darzanake lie nagarakI striyoM mahaloMke agrabhAga para jA car3hI thiiN| una striyoM meM kitanI hI striyA~ sajAvaTakA kAma AdhA samAptakara bA~ye hAthameM maNimaya darpaNa liye hI daur3a par3I thI isalie ve aisI jAna par3atI thIM mAno pUrNa candramaNDalase suzobhita pUrNimAkI rAtri hI ho| vegase calaneke kAraNa kitanI hI striyoMkI mekhalA utarakara unake pairoMmeM ulajha gaI thI usase ve aisI jAna par3atI thIM mAno zRGkhalAse yukta pairoM vAlI kAmadeva kI pradhAna hastiniyA~ hI hoN| kitanI hI striyoMke caraNa kamala gIle lAkSA rasase lAla-lAla ho rahe the isalie ve aisI jAna par3atI thIM mAno kamaloMka dvArA prAtaH kAlakI sunahalI dhUpakA pAna karanevAlI kamaliniyA~ hI hoM aura kitanI hI striyA~ marakata maNiyoM meM khacita jharokhoM meM mukhakamala DAlakara jhAMka rahI thIM isalie aisI jAna par3atI thIM mAno khile hue eka kamalase suzobhita evaM AkAzameM vilasita kamiliniyoMkI tulanA hI kara rahI haiM / ukta striyA~ phUloM sahita lAI kI aMjaliyA~ bhara-bharakara jIvandhara kumArake Upara bikhera rahI thiiN| unakI ve lAI kI aJjaliyA~ hastakamaloMse jhar3I huI makarandakI bUdoMkI zaGkA utpanna kara rahI thIM athavA nakharUpI candramAse nikale hue tuSAra kaNoMkA saMzaya bar3hA rahI thIM / jo Age calanevAle aneka bAjoMke zabdoMse milA huA thA, agragAmI cAraNa logoMkA 'jaya jaya'kA madhura zabda jisameM mila rahA thA, kSobhake kAraNa phUloMparase ur3ate hue bhramaroMkI jhaMkArase jo paripuSTa thA aura mahaloMke samUhase utpanna pratidhvanike kAraNa jo atyanta dIrgha ho rahA thA aise kolAhalase unhoMne samasta dizAoMke antarAlako mukharita kara diyA thaa| isa prakAra samasta nagarIkI pradakSiNA dekara jIvandhara svAmI rAjabhavanake dvArapara hAthIse nIce utare / dedIpyamAna maNiyoMse zobhita suvarNa pAtrako dhAraNa karanevAlI vAravanitAoMke samUhane unakI AratIkA maMgalAcAra kiyA / tadanantara jisake vistRta candovemeM motiyoMkI mAlAe~ laTaka rahI thI aura jo adhika mAtrAmeM jalate hue dhUpase sugandhita thA aise maNimaya maNDapameM pravezakara unhoMne kula paramparAse cale Aye siMhAsanako alaMkRta kiyaa| usa samaya jIvandhara kumArarUpI candramAke mahAn udayase prajAke logoMkA harSarUpI sAgara laharAne lagA thA aura puravAsI striyoM ke nayanarUpI kumudoMmeM azrujalake bahAne makarandakI dhArA suzobhita hone lagI thI // 133 / / kSudra rAjA kASThAGgArane prajAmeM itanA adhika kSobha utpanna kara diyA thA ki use dekha dayAlu jIvandhara svAmIne apanI kIrtise ujjvala pRthivIko bAraha varpake lie kararahita kara diyA thA // 134 / / unhoMne gandhotkaTako vRddha rAjAke sthAna para baitthaayaa| nandAyako yuvarAjapada diyA, padmAsya Adi samasta mitroMko unake yogya padoMpara niyukta kiyA, tathA anya rAjAoMko bhI dayApUrvaka apane-apane padoMpara sthira kiyA // 135 // rAjA jIvandharane gandharvadattAke ardhacandrake samAna komala lalATapara paTTarAjJIkA paTTa bandhana kiyA // 136 / / jIvandhara svAmIne rAjAoMkI bheMTa lekara usa bheMTase bhI dUne ratna Adi vastuoMkA samUha bar3e harSase unheM badale meM diyA thA // 135 / / rAjA jIvandharane vRddha mantriyoMkA bhI yathAyogya sanmAna kiyA thA aura pratyeka varNake vRddhajanoMkA bhI Adarake sAtha satkAra kiyA thA // 138 / jo udAratA rUpI guNake sarvaprathama utaraneke lie mArga svarUpa the tathA yAcakoMke lie icchita vastuoMke denemeM jinhoMne Adara bA~dha rakkhA thA aise jIvandhara svAmIke jAgRta rahate hue zAstrarUpI samudrake pAragAmI vidvAn kahA karate the ki kalpavRkSa, kAmadhenu, aura cintAmaNikI carcA kevala hAsyakA hI kAraNa hai // 13 // tadanantara caturaGga senAke sAtha jAkara nandADhya unakI mAtA vijayA mahAdevIko le AyA / Ate hI unhoMne mAtAke caraNoMmeM praNAma kiyA tathA use AnandarUpI samudra meM nimagna
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdaza lambha kara diyaa| mAtAke sAtha jo tapasvI loga Aye the unhoMne unheM unakI icchAse bhI adhika dhana diyA aura prasannatAke sAtha eka mAtra puNyase prApta honevAle mokSamArgakA bhI upadeza diyA / anya mitragaNa padmA Adi rAniyoMko bhI le Aye so unake sAtha ekAntameM milakara tathA AliGgana cumbanakara unakI samasta mAnasika vyathAoMko naSTa karanevAlI harSakI bhUmi unheM prApta kraaii| __ tadanantara govinda mahArAjakI uttama lakSaNoM vAlI lakSmaNA nAmakI kanyAko jo ki kAntise suvarNalatAke samAna thI, kamalakI boMr3Ike samAna gola stanoMvAlI thI, pUrNimAke candramAke samAna mukhavAlI thI aura kAmadevake dhanupake samAna bhauMhoMse yukta thI, uttamaguNoMse yukta lagnameM jIvandhara svAmIne harpa pUrvaka vivAhA // 140 / / usa samaya, vegase idhara-udhara daur3anevAle parijanoMke hAthameM sthita vetralatAke pArasparika saMghaTanase utpanna zabdase jo mila rahA thA, mantrajJa manuSyoMke svacchandatAse bole hue mantroMkI dhvanise jisakA vistAra ho rahA thA, sabhAsada logoMke dvArA diye hue AzIrvAdAtmaka vacanoMse jisakA vistAra ho rahA thA, ghUmanevAlI antaHpurakI striyoMke AbhUSaNoMkI jhaMkArase jo manohara thA, Agese manuSyoMko haTAnemeM tatpara kaJcukI logoMke zabdase jo vyApta thA, nirdayatApUrvaka tAr3ita dundubhi Adi bAjoMkI dhvanise jo bharA huA thA, aura jo hajAroM prakArakI kalakala dhvanise paripuSTa thA aise utsavake kolAhalase tInoM loka bhara gaye the| jayalakSmIke sAtha vizAla kIrtiko prApta karanevAle dhIra-vIra jIvandhara svAmI, rAjyalakSmIke sAtha kumArI lakSmaNAko bhI prApta kara prajAmaNDalakI rakSA karane lage // 141 // isa prakAra mahAkavi zrI haricandraviracita jIvandharacampU-kAvyameM lakSmaNAkI prAptikA varNana karanevAlA dazama lambha samApta huaa| ekAdaza lambha rAjA jIvandhara apanI bhujAke dvArA kundake samAna nirmala kIrtike samUhase harSita rahanevAlI pRthivIko dhAraNa karate the / uttama madhuke niSyandake samAna suzobhita madhura vANIse satyake vilAsako dhAraNa karate the| cittake dvArA rAjanItikI padavIko dhAraNa karate the| netrake dvArA samasta prajAke yoga aura kSemakI kalA dhAraNa karate the tathA hastake dvArA dAnakA jala dhAraNa karate the arthAt dAnakA saMkalpa karaneke lie hAthameM sadA jala liye rahate the // 1 // rAjA jIvandharake prajApAlanameM tatpara rahanepara prathivI uttama rAjAse yakta ratnagarbhA aura vasundharAdhana-dhAnyase pUrNa ho gaI thI // 2 // unakA yazomaNDala-kItikA samUha ThaNDA honepara bhI zatruoMke saMtApakA kAraNa thA, sthira honepara bhI nirantara bhramaNa karanevAlA thA, nirmala hokara bhI zatruoMke mukhakamalako malina karanevAlA thA, dhavala hokara bhI prajAke anurAga-prema (pakSameM lAlimA) se yukta thA, rAjamaNDalanRpatisamUha (pakSameM candramaNDala) kI nindA karanevAlA hokara bhI mahArAjamaNDala-mahArAjAoM ke samUhako Anandita karanevAlA thaa| unake pratApake aMkura dizArUpa sundariyoMke kezapAzoMmeM kalhAra-lAla kamala kI zaGkAko, kAnoMmeM kisalayasamUhake sandehako, sthUla kucakalazoMpara kezara
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ 330 jIvandhara campUkAvya kI zobhA ko, kamarameM kusamAnI raGgameM ra~ge vastrakI zobhAko, karakamaloMmeM padmarAga maNinirmita kaGkaNakI zobhAko, aura pairoMmeM lAkhake rasakI ( mahAvarakI ) zobhAko utpanna karate the| agnike dvArA saMtapta hokara pighale hue suvarNake samAna varNa vAle, jIvandhara svAmIke pratApa ke aMzose jaba samasta parvata lipta hokara pIle-pIle dikhane lage taba deviyoMko meru pavatake viSayameM bhrama ho gayA thA / / 3 / / padmAkara-kamaloMke sarovarase suzobhita isa rAjahaMsa-haMsa vizeSakA, sadA bahudhA aneka prakArase avananinnatva-jalake AdhIna nahIM rahanA AzcaryakAraka thA athavA bahudhA--aneka prakArase vananinnatva-jalake AdhIna rahanA, tathA bahu-dhAvana nighnatva-bahuta daur3a-dhUpake AdhIna rahanA Azcarya kAraka nahIM thA kyoMki haMsa pakSIkA ukta svabhAva hI hai / pakSameM padmAkara-lakSmIke hAthoMse suzobhita isa zreSTha rAjAkA sadA bahudhA aneka prakArase vananimnatva-vanake AdhIna rahanA-vanameM nivAsa karanA AzcaryakAraka thA athavA aneka prakArase avananighnatvaM-rakSAke AdhIna rahanA AzcaryakAraka nahIM thA // 4 // jisakA AkAra atyanta manohara thA aura lakSaNa utkRSTa the aiso lakSmaNA-sArasakI patnI rAjahaMsa -haMsavizeSakI patnI huI thI yaha AzcaryakI bAta dekhI gaI thii| pakSameM lakSmaNA-govindarAjakI lakSmaNA nAmakI putrI, rAjahaMsa-zreSTha rAjA jIvandhara svAmIkI patnI huI thI // 5 // yaha jIvandhara svAmI, valabhadrake cihnAMse suzobhita tathA padma-rAga isa nAmase sahita honepara bhI sumitrAnandana-lakSmaNa the yaha AzcaryakI bAta thI ( pakSameM uttama cihnoMse sahita tathA kamala-jaisI zobhAse suzobhita hokara bhI sumitrAnandana-acche mitroMko Anandita karane vAle the| ) vijayase Anandayukta hokara bhI kuNDaloMse suzobhita rAjA karNa the arthAt mahAbhAratameM karNakI hAra huI to para yaha to vijayake sahita the ataH AzcaryakI bAta thii| (pakSameMvijayA rAnIke putra hokara kuNDaloMse suzobhita kAnoMse yukta the) dhRtarASTra hokara bhI--duryodhanAdi kauravoMke pitA hokara bhI dharmamaya the-yudhiSThirAdi pANDavoMke pitA the yaha AzcaryakI bAta thii| (pakSameM rASTrako dhAraNa karanevAle hokara bhI dharmase ota-prota the| ) gandharvo ke lie adhika harpake denevAle hokara bhI devoMke lie adhika harSa denevAle the yaha AzcaryakI bAta thii| pakSameM-gandharvadattA nAmaka bhAryA ke lie adhika harSa denevAle hokara bhI sudarzana nAmaka devake lie adhika harSake denevAle the / aura mahiSI-- bhaiMsase utpanna hokara bhI vRSotpAdI-bailako utpanna karanevAle the / yaha Azcarya kI bAta thI / pakSameM-mahiSI vijayA rAnIse utpanna hokara bhI vRSotpAdI--dharma utpanna karanevAle the| jIvandhararUpI candramAkA zarIra yadyapi lakSmaNA-kalaGkase aJcita thA to bhI nirmala thAujjvala thA yaha AzcaryakI bAta thii| pakSameM-unakA zarIra lakSmaNA nAmaka bhAryAse athavA sAmudrika zAstrameM praNIta uttama cihnoMse yukta hokara bhI nirmala thA-nirdoSa thaa| isI prakAra ve kubalayAhlAdI-nIla kamaloMke AhlAdaka hokara bhI padmAnandI--kamaloMko Anandita karanevAle the| pakSameM-pRthivImaNDalako AnandadAyI hokara bhI lakSmIko Ananda denevAle the // 3 // kisI samaya rAjA jIvandharane zilpa-zAstrake pAragAmI kArIgaroMke dvArA jinendra bhagavAn kA eka aisA mandira banavAyA jo ki mahAmUlya aneka prakArake ratnoMkI rAziyoMkI uttama kAntise yukta thA, samasta bhavya jIvoMko Ananda utpanna karanevAlA thA, devoMke netroMkI tRptiko pUrNa karane vAlA nahIM thA arthAt jise dekhate hue deva loga kabhI aghAte hI nahIM the, aura jo akRtrima caityAlayake samAna jAna par3atA thaa| usa mandira meM bhagavAnke nityotsava, tathA pakSotsava Adi pramukha utsavoMkI paramparA nirantara jArI rahI Ave isake lie, zatruoMko naSTa karanevAle, samasta guNoMse sundara tathA sAkSAt kAmadevakI tulanA karanevAle jIvandhara svAmI jaba usa vyavasthAke
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdaza lambha 331 yogya uttama kSetra pradAna karaneke lie udyata hue taba vijayAdevIne pUrvakRta upakAroMkI smRtise utpanna harSake kAraNa usa kSetrakA svAmitva tapasviyoMke lie dilA diyaa| tadanantara kisI samaya samasta zIlavatoMkI khAna evaM vizAla-buddhikI dhAraka rAjamAtA vijayA yaha jAnatI huI virakta ho gaI ki maiM isa kuTila saMsAra meM vizAla yazake dhAraka tathA parAkramase zatruoMko jItanevAle putrapara isake pitAkA pada dekha hI liyA hai aba mujhe anya kisa bAtakI AvazyakatA hai ? // 7 // tatpazcAt vijayA devIne apanI AThoM bahuoMko pAsa bulAkara kahA ki jinake keza atyanta kuTila haiM, jinakI zarIrarUpI latA suvarNa vallIke samAna hai, jo nimaryAda guNoMse sahita haiM aura jo haMsake samAna cAlavAlI haiM aisI he merI bahuo ! tuma loga mujhe pahale, svapnameM ATha mAlAoMke rUpameM dikhI thIM aura isa samaya dhAraNa kI huI nUtana mAlAoMke rUpameM dikha rahI ho| Apa logoMkA vaibhava isI taraha uttarottara bar3hatA rahe, yaha kahakara usane prakRta vAtako isa taraha prakaTa kiyaa| he pUrNa candrake samAna mukhavAlI bahuo ! Aja mere hRdayameM isa sArahIna bhayaGkara saMsAra ke viSayameM virakti utpanna ho rahI hai aura vahI virakti mujhe dIkSA leneke lie zIghratA kara rahI hai // 8 // Apa loga bhI kuruvaMzarUpI vaMzalatAke motIke samAna AcaraNa karanevAle putra utpannakara nirantara patike sAtha sukhakA anubhavakara antima avasthAmeM dIkSA dhAraNa karaneke yogya haiN| . sAsake yaha vacana sunakara bahuoMkA mana zokase vihvala ho gayA aura ve apanA mukhakamala nIcAkara sAsake sAmane baiThI rahIM / / 6 / / isake bAda vijayA devIne priya putra jIvandhara rAjAko pAsameM bulAyA aura jisa prakAra meghamAlA apanI dhvanise haMsako dukhI karatI hai usI prakAra vaha vairAgyake vacanoMse putrako dukhI karane lagIM // 10 // usI samaya gandhotkaTakI patnI sunandAko bhI vairAgya utpanna ho gayA ataH usake sAtha mahAdevI vijayAne atyanta dukhI rAjA jIvandharako bar3I kaThinAIse samajhAkara padmA nAmakI uttama AryAke pAsa vidhipUrvaka dIkSA le lI / AryikAoMmeM agragaNya padmA nAmakI AryikAne vijayA aura sunandAke lie AryAkA pada diyA aura rAjA jIvandharako yaha kahakara samajhAyA ki AkAzase par3atI huI ratnavRSTike samAna dIkSAkA niSedha nahIM karanA cAhie / isa prakAra madhura vANIse samajhAye hue dhIra vIra rAjAne donoM mAtAoMke caraNakamaloMmeM vinayapUrvaka namaskAra kiyA aura phira parivAra ke sAtha apane gharameM praveza kiyA // 22 // tadanantara kucha dina vyatIta honepara kramase, jisa taraha sarasiyoMke jalameM candramAke pratibimba praveza karate haiM usI taraha AThoM deviyoMke udarameM garmoM ne praveza kiyaa| darpaNakI lakSmIke samAna jo gandharvadattA Adi deviyA~ thIM unhoMne garbhake bahAne pratiphalita rAjAke pratibimbako dhAraNa kiyA thA / / 12 / / usa samaya una deviyoMkA mukha khile hue kamalake samAna suzobhita ho rahA thA aura cakravAka pakSIke jor3ekI tulanA karanevAlA stanAMkA yugala, cUcUkatala kRSNa ho jAneke kAraNa, jisakA agrabhAga tamAlapatrase suzobhita hai aise navanirmita suvarNa ghaTake samAna jAna par3atA thA // 13 / / una deviyoMke madhyabhAgane bhI usa samaya durbalatA chor3a dI thI tathA pratidina sthUla hote rahaneke kAraNa vaha maNimaya karadhanIse dukhI rahatA thA / / 114 / / tadanantara prasavakA samaya Anepara zubha dinameM jaba ki ghar3IkA jJAna karAnevAle sAdhanoMmeM svAdhIna cittavAle jyotiSI loga sAvadhAna hokara lagna nikAla rahe the, deviyoMne usa taraha putroMko utpanna kiyA jisa taraha ki meghamAlA bijalIko utpanna karatI hai / pazcAt bahuta bhArI harSase jinake netra vikasita ho rahe the aise rAjA jIvandharane putroMko dekhakara zubha dinameM mahotsa
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharatvampUkAvya kiyA aura una gandharvadattA Adi deviyoMke putroMke satyandhara, sudarzana, dharaNi, gandhotkaTa, vijaya, datta, bharata, tathA govinda nAma prakaTa kiye / isa taraha indrake samAna lakSmIke dhAraka dhIra vIra rAjA jIvandharako sukhase nivAsa karate hue tIsa varSa vyatIta ho gaye // 15 / / mahArAja jIvandhara, prasiddhimeM cakravartI bharatake samAna the, nItimeM rAjA rAmacandra ke tulya the, sampattimeM indrake sadRza the, dharmameM yudhiSThira ke samakakSa the aura yuddha meM arjunake anurUpa the| isa prakAra bhAgyake bhANDAra svarUpa jIvandhara svAmI bhujAke dvArA dhAraNakara cira kAla taka pRthivIkA zAsana karate rahe // 16 // kisI samaya, jisameM vanoMkA anta bhAga suzobhita ho rahA thA, koyaloMkI kUkase jisameM digdiganta mukharita ho rahe the aura virahI janoMko jo duHkha dene vAlA thA aisA vasantakA samaya aayaa| taba phUla-phala AdikI bheMTa karate hue vanapAlane rAjAse va vahArakI prArthanA kii| phalasvarUpa rAjA AThoM striyoMke sAtha nagarase nikalakara jisameM adhika mAtrAmeM uttamottama phalaphUla tathA pallava Adi laga rahe the aise upavanameM jA pahu~ce / vahA~ unhoMne vanapAlake dvArA ekaekake kramase dikhAye hue pallavoM, phUloM aura phaloMse lade vRkSoM ko dekhate hue cirakAla taka vihAra kiyaa| vahA~ deviyoMne kautukavaza apane hAthoMse phUloMkA cayana bhI kiyA thaa| phUloMkA cayana karate samaya una deviyoMke stana hila rahe the, madhyabhAga jhuka rahe the, kapola pasInAse tara ho rahe the, mukhamaNDala kezoMse vyAkula ho rahe the, aura caJcala kaGkaNa jhana-jhana zabda kara rahe the // 17 // isa taraha cirakAla taka kI huI aneka prakArakI vanakrIr3AoMse jo thaka cukI thIM, krIr3A ke saMmardase jinhoMne phUloMko asta-vyasta kara diyA thA aura jinake netroMke antabhAga caJcala ho rahe the aisI striyoMke samUhake sAtha ve kahIM baiTha gye| vahA~ unhoMne gandharvadattAke donoM stanakalazoMpara kAmadeva rUpI madonmatta hAthIkI madadhArAke samAna AcaraNa karanevAlI kasturIkI dhArA chor3I to guNamAlAke vakSaHsthalapara sugandhita kastUrIse mizrita candanake rasakA lepa lagA diyA / suramaJjarIkI nAbhike Upara kezarake paGkase latAkA citra banAyA to padmAke gAloM para makarIkA citra likha diyA / kSemazrIke mukhapara kastUrIkA tilaka lagAyA to lakSmaNAke stanoMpara makarikAke AkArapatra kI racanA kara dii| isI taraha anya striyoMke bhI yathAyogya alaMkaraNa kAryako karate hue jIvandhara svAmI harpake sAtha baiThe the| vahA~ baiThe-baiThe hI unhoMne vanake bhItara krIr3A karanevAlA eka vAnaroMkA aisA jhuNDa dekhA jo ki eka vRkSase U~cI zAkhAvAle dUsare vRkSapara jaldIse, car3ha jAtA thA, bhayake kAraNa jinake pakSI ur3a gaye the aise vRkSoMko jo caJcala banA rahA thA tathA nirantara apane udaroMse baccoMko cipaTAkara uchalatI huI vAnariyoMse jo ghirA thA / / 18 / una vAnaroMmeM eka vAnarI apane patikA anya vAnarIke sAtha saMparka dekhakara ruSTa ho gaI thI aura taruNa vAnara bar3I dInatAke sAtha aneka upAyoMse usa vAnarIko zAnta karanekA prayatna kara rahA thA parantu cirakAla taka prayatna karanepara bhI vaha use zAnta nahIM kara pA rahA thA // 1 // tadanantara krodhase bharI usa vAnarIko zAnta karaneke lie jaba vaha vAnara samartha nahIM ho sakA to usane dIna dazA banAkara apane Apako mRtakakI taraha z2amInapara liTA diyA / usa mAyAvI vAnarako mRtakakI taraha jamInapara par3A dekha vaha vAnarI bhayase kA~pa uThI aura usane pAsa jAkara usakI vaha dazA dUra kara dii| tadanantara jisakA antaHkaraNa bahuta bhArI harSase yukta thA aise usa taruNa vAnarane vAnarIkA Ananda bar3hAneke lie use kaTahalakA eka bar3A pakA phala diyA hI thA ki vanapAlane apane hAtha kI caJcala char3Ise vAnarIko DA~Takara vaha sundara phala zIghra hI chIna liyA // 20 // jIvandhara
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdaza lambha svAmI isa samasta ghaTanAko dayApUrvaka dekha rahe the| dekhate hI unakI AzAe~ viSayoM meM jAnese ruka gii| puNyodayase sahita evaM kAlalabdhise prerita hokara ve catura jIvandhara svAmI usa samaya hRdayameM aisA vicAra karane lage / / 21 / / ki yaha vAnara kASThAGgArake samAna hai, yaha phala rAjyake samAna hai, aura yaha vanapAla mere samAna hai arthAt jisa prakAra maiMne kASTAGgArase rAjya chIna liyA hai| vAstavameM yaha rAjya mere dvArA chor3ane yogya hai // 22 // jo rAja-lakSmI bahuta duHkhase prApta hotI hai, kaThinAIse jisakI rakSA hotI hai, jo capala hai, jisakA anta duHkhadAyI hai aura jo naSTa hokara bhI cirakAla taka duHkha utpanna karatI rahI hai usa rAja-lakSmImeM sukhakA leza kaba ho sakatA hai ? arthAt kabhI nahIM ho sakatA / / 23 / / jisa prakAra nadiyoMke samUhase samudra aura bahuta bhArI Indhanase agni santuSTa nahIM hotI usI prakAra kAmake vazIbhUta huA yaha puruSa kabhI bhI kAma-bhogoMse saMtuSTa nahIM hotA hai // 24|| yaha rAjya telarahita dIpakakI lauMke samAna hai, jIvana caJcala hai, yaha zarIra bijalIke samAna kSaNabhaGgura hai, aura Ayu capala meghake tulya hai| isa taraha isa saMsArakI santatimeM kucha bhI sukha nahIM hai| phira bhI usameM mUr3ha huA puruSa apanA hita nahIM karatA kintu isake viparIta moha bar3hAnevAlA vyathekA kArya hI karatA hai / / 25 / / nazvara viSayoMke dvArA labhAyA haA vecArA manuSya, mohavaza bahata daHkha denevAle Arambhajanita doSoMko nahIM samajhatA hai / / 26 / / yaha merI komalAGgI strI hai, yaha bahuta buddhimAn putra hai, aura ye mere pUrvasaMcita dhana haiM isa taraha nibuddhi huA yaha narapazu-ajJAnI mAnava, aNu barAbara sukhameM icchA utpannakara Arambhake vazIbhUta hotA hai aura adhikatara pahAr3ake samAna bahuta bhArI duHkha hI prApta karatA hai // 27 // jo manuSya avinAzI mokSa-lakSmIko chor3akara rAja-lakSmI prApta karate haiM ve grISma kAlameM zItala jalakI dhArA chor3akara mRga-marIcikAkA sevana karate haiM / / 2 / / isalie bar3I kaThinAIse durlabha manuSya-janma pAkara buddhimAna mAnavako AtmahitameM pramAda karanA ucita nahIM hai // 26 // isa prakAra manameM vicArate hue jIvandhara svAmIne usa samaya bAraha bhAvanAoMke dvArA aisA vairAgya prApta kara liyA jise koI caJcala nahIM kara sakatA thaa| ve rAjyAdiko tRNake samAna tuccha mAnate hue vanase bAhara nikle| bAhara Akara unhoMne jinendra bhagavAnkI pUjA kI aura dharmarUpI amRtake pradAna karanemeM Alasyarahita munirAjase apane maNimaya mukuTake agrabhAgameM hastakamala lagAkara dharmakA zravaNa kiyaa| dhIra vIra evaM lakSmIpati rAjA jIvandhara, dharmakA zravaNakara dharmavidyAke jAnakAra ho gaye so ThIka hI hai, kyoMki maNiyoMke saMskAra karanemeM nipuNa buddhimAna manuSyoMke dvArA masAnake Upara car3hAyA huA uttama. maNi nirmala hI ho jAtA hai // 30 // tadanantara vinayI rAjAne pUrvabhava jAnane kI icchAse, una cAraNa RddhidhArI muniyoM meM jo jyeSTha muni the unase pUchA // 31 // rAjAke dvArA pUche gaye avadhijJAnI munirAja jIvandhara svAmIke pUrvabhava jyoMke tyoM kahane lage // 32 // samasta pRthivItalakA lalAmabhUta evaM dhAtakIkhaNDa dvIpakA AbhUSaNa svarUpa eka bhUmitilaka nAmakA nagara hai| vaha nagara, atyanta gaharI parikhAse ghirA huA thA isalie aisA jAna par3atA thA mAno bahuta bhArI honeke kAraNa dUsarI pRthivIkI AzaGkAse Aye hue samudrase hI ghirA ho / vijayAdha parvatake zikharoMkI zaGkA utpanna karanevAle, gaganacumbI evaM cUnAse sapheda mahaloMse vaha nagara suzobhita thA isalie aisA jAna par3atA thA mAno nirantara honevAle mahotsavoMko dekhane kI icchAse Agata vimAnagAmI devoMke vimAnoMse hI suzobhita ho / vahA~ke U~ce mahaloMmeM sthita striyoM ke dvArA kiye hue saMgItake maGgalamaya zabdase nIce calanevAle candramAkA hiraNa sadA AkRSTa hotA rahatA thaa| vahA~ striyoMke maNimaya AbhUSaNoMkI prabhAse andhakArakA samUha naSTa rahatA thA ataH vahA~ ke nivAsI logoMko rAta-dinakA kucha vibhAga hI nahIM mAlUma
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvya hotA thA aura na cakravAka pakSiyoMkA yugala hI kabhI bichur3atA thaa| sAtha hI inhIM AbhUSaNoM kI prabhAse vahA~ dIpaka bhI vyartha rahate the| usa bhUmitilaka nagarameM pavanavega nAmase prasiddha guNavAn aura pratApI rAjA rahatA thaa| usa rAjAne kSIrasamudrake phenake samAna kAntivAlI apanI kIrtise samasta dizAoMke vistRta antarAlako lipta kara rakhA thA // 33 // usa rAjAkI jayavatI nAmakI rAnI thii| vaha rAnI apanI sundaratAse ratikA garva chur3Ane vAlI thI aura kAnoMke anta taka usake lambe netra the // 34 // Apa usa rAjAke yazodhara nAmaka putra the| usa samaya Apa itane adhika sundara the ki apane zobhAsampanna zarIrake dvArA kAmadevako bhI parAjita karate the| ApakI ATha striyA~ thIM jo ki stanarUpI do parvatoMke bhArase sthiratAko prApta huI, brahmA dvArA nirmita manohara bijaliyoMke samAna suzobhita thIM // 35 // jisa prakAra hAthI hathiniyoMke sAtha vihAra karaneke lie kisI upavanameM jAtA hai usI prakAra Apa bhI kisI samaya apanI yauvanavatI striyoMke sAtha harSapUrvaka upavanameM gaye / vahA~ jAkara Apa sAmane hI suzobhita tAlAba para pahu~ce / Apake pahu~cate hI vahA~ jo rAjahaMsa pakSI the ve ApakI striyoMkI cAla dekhanese lajjita hokara hI mAno manohara nU puroM kI jhanakArakA anukaraNa karanevAle apane zabdoMse samasta upavanako zabdAyamAna karate hue kSaNa bharameM ur3a gye| kevala eka atyanta komala rAjahaMsakA bAlaka zeSa raha gayA / pUrNa paGkha utpanna na honeke kAraNa vaha AkAzameM ur3anemeM asamartha thaa| vaha eka khile hue kamala para bhaya sahita lur3haka rahA thA, kamalinIrUpI strIke mukharUpI kamalakI nAkake caJcala motIke samAna jAna par3atA thA, kamala vana meM rahanevAlI lakSmIke mukhakamalase nikalate hue hAsyake khaNDake samAna jAna par3atA thA aura vana-devatAke vikasita phUloMse nirmita geMdakI zaMkA kara rahA thaa| usa rAjahaMsake zizuko Apane kisI sevakase pakar3akara apane mahalameM bulavA liyA aura suvaNazalAkAoMse nirmita piMjar3emeM rakhakara mIThe dUdha bhAta Adike upacArase Apa usakA acchI taraha pAlana karane lge| __ he narottama ! kisI eka dina apanI striyoMke stanakalazoMke samIpa usa bAlahaMsako rakhakara Apane aisA kahA thA ki he haMsa ! tU kamaloMkA viraha bhoganemeM samartha nahIM hai isalie Aja ina striyoMke stanarUpI kamaloMkI boMDiyoM meM vihArakara krIDA kara // 36 / / isa taraha Apa usa haMsake bacceko kuTila kezoMvAlo striyoM ke sAtha nirantara krIr3A karAte hue sukhase rahate the| kisI dina dharmajJa manuSyoMmeM agresara tumhAre pitAne haMsake bacceko bandhanameM DAlanekA samAcAra sunA to ve bahuta kupita hue / unhoMne tumheM bulAkara aneka prakArase dharmako paripATI-paramparAkA upadeza diyA / tadanantara kAnoMke lie amRtake samAna AcaraNa karanevAle usa dharmopadezake jJAnase tumhArA vairAgya bar3ha gayA isalie pitAke rokanepara bhI tumane vairAgyase prApta jinadIkSAmeM kaThinAIse AcaraNa karane yogya tapazcaraNameM dakSa ho apanI AThoM striyoMke sAtha sarvazreSTha tapa dhAraNa kara liyA / antameM apane kiye hue puNyake phalasvarUpa sahasrAra nAmaka bArahavaM svagemeM deva hue aura cirakAla taka vahA~ke sukha bhogakara pRthivItala para inhIM ATha striyoMke sAtha Apa rAjA jIvandhara hue haiN| he zreSTha rAjan ! Apane pUrva bhavameM rAjahaMsake zizukA usake mAtA-pitAke sAtha viyoga kiyA thA usake phalasvarUpa Apa bhI cirakAla taka mAtA-pitAke virahako prApta hue hai // 37 // isa prakAra rAjA jIvandharane choTe bhAiyoM, apanI striyoM tathA anya snehI logoMke sAtha munirAjake vacana sune / sunate hI jisa prakAra vajrapAtase sA~pa Dara jAtA hai usI prakAra ve rAjyase Dara gaye / munirAjakI pUjAkara ve nagarameM Aye aura saMsArase prakaTa hone vAle sukhako halAhalake samAna duHkharUpa mAnane lage / unhoMne tapa dhAraNa karanemeM apanI buddhi sthira kI // 38 //
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ 334 jIvandharacampUkAvya hotA thA aura na cakravAka pakSiyoMkA yugala hI kabhI bichur3atA thaa| sAtha hI inhIM AbhUSaNoM kI prabhAse vahA~ dIpaka bhI vyartha rahate the| usa bhUmitilaka nagarameM pavanavega nAmase prasiddha guNavAn aura pratApI rAjA rahatA thaa| usa rAjAne kSIrasamudrake phenake samAna kAntivAlI apanI kIrtise samasta dizAoMke vistRta antarAlako lipta kara rakhA thA / / 33 // usa rAjAkI jayavatI nAmakI rAnI thii| vaha rAnI apanI sundaratAse ratikA garva chur3Ane vAlI thI aura kAnoMke anta taka usake lambe netra the // 34 // Apa usa rAjAke yazodhara nAmaka putra the| usa samaya Apa itane adhika sundara the ki apane zobhAsampanna zarIrake dvArA kAmadevako bhI parAjita karate the| ApakI ATha striyA~ thIM jo ki stanarUpI do parvatoMke bhArase sthiratAko prApta huI, brahmA dvArA nirmita manohara bijaliyoMke samAna suzobhita thIM // 35 // jisa prakAra hAthI hathiniyoMke sAtha vihAra karaneke lie kisI upavanameM jAtA hai usI prakAra Apa bhI kisI samaya apanI yauvanavatI striyoMke sAtha harSapUrvaka upavanameM gaye / vahA~ jAkara Apa sAmane hI suzobhita tAlAba para phuNce| Apake pahu~cate hI vahA~ jo rAjahaMsa pakSI the ve ApakI striyoMkI cAla dekhanese lajjita hokara hI mAno manohara nU puroM kI jhanakArakA anukaraNa karanevAle apane zabdoMse samasta upavanako zabdAyamAna karate hue kSaNa bhara meM ur3a gaye / kevala eka atyanta komala rAjahaMsakA bAlaka zeSa raha gyaa| pUrNa paGkha utpanna na honeke kAraNa vaha AkAzameM ur3ane meM asamartha thaa| vaha eka khile hue kamala para bhaya sahita lur3haka rahA thA, kamalinIrUpI strIke mukharUpI kamalakI nAkake caJcala motIke samAna jAna par3atA thA, kamala vanameM rahanevAlI lakSmIke mukhakamalase nikalate hue hAsyake khaNDake samAna jAna par3atA thA aura vana-devatAke vikasita phUloMse nirmita geMdakI zaMkA kara rahA thaa| usa rAjahaMsake zizuko Apane kisI sevakase pakar3akara apane mahalameM bulavA liyA aura suvarNazalAkAoMse nirmita piMjar3emeM rakhakara mIThe dUdha bhAta Adike upacArase Apa usakA acchI taraha pAlana karane lge| he narottama ! kisI eka dina apanI striyoMke stanakalazoMke samIpa usa bAlahaMsako rakhakara Apane aisA kahA thA ki he haMsa ! tU kamaloMkA viraha bhogane meM samartha nahIM hai isalie Aja ina striyoMke stanarUpI kamaloMkI boMDiyoMmeM vihArakara krIDA kara // 36 / / ____isa taraha Apa usa haMsake bacceko kuTila kezoMvAlo striyoMke sAtha nirantara krIr3A karAte hue sukhase rahate the| kisI dina dharmajJa manuSyoM meM agresara tumhAre pitAne haMsake bacceko bandhanameM DAlanekA samAcAra sunA to ve bahuta kupita hue| unhoMne tumheM bulAkara aneka prakArase dharmako paripATI-paramparAkA upadeza diyaa| tadanantara kAnoMke lie amRtake samAna AcaraNa karanevAle usa dharmopadezake jJAnase tumhArA vairAgya bar3ha gayA isalie pitAke rokanepara bhI tumane vairAgyase prApta jinadIkSAmeM kaThinAIse AcaraNa karane yogya tapazcaraNameM dakSa ho apanI AThoM striyoMke sAtha sarvazreSTha tapa dhAraNa kara liyA / antameM apane kiye hue puNyake phalasvarUpa sahasrAra nAmaka bArahaveM svargameM deva hue aura cirakAla taka vahA~ ke sukha bhogakara pRthivItala para inhIM ATha striyoMke sAtha Apa rAjA jIvandhara hue haiN| he zreSTha rAjan ! Apane pUrva bhavameM rAjahaMsake zizukA usake mAtA-pitAke sAtha viyoga kiyA thA usake phalasvarUpa Apa bhI cirakAla taka mAtA-pitAke virahako prApta hue haiM // 37 // isa prakAra rAjA jIvandharane choTe bhAiyoM, apanI striyoM tathA anya snehI logoMke sAtha munirAjake vacana sune / sunate hI jisa prakAra vajrapAtase sA~pa Dara jAtA hai usI prakAra ve rAjyase Dara gaye / munirAjakI pUjAkara ve nagarameM Aye aura saMsArase prakaTa hone vAle sukhako halAhalake samAna duHkharUpa mAnane lge| unhoMne tapa dhAraNa karane meM apanI buddhi sthira kI // 38 //
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdaza lambha tatpazcAt rAjA jIvandharane rAjyakA pAlana karaneke lie yuvarAja nandADhyako AjJA dI parantu usane tapakA rAjya prApta karanekI hI icchA prakaTa kI / antameM vivaza hokara unhoMne maGgalamaya muhUrtameM jinendra bhagavAnko pUjAkara rAjya-vitaraNakA utsava kiyA aura jisakI bhujAe~, prasiddha parAkrama rUpI lakSmIke krIDA-bhavanake samAna AcaraNa karatI thIM, jo samasta kalAoMkA bhANDAra thA, jo dhanupa-vidyAmeM nipuNa thA aura kIrti, pratApa, vibhava tathA saundarya rUpa sampattike dvArA unhIMkA anukaraNa kara rahA thA aise gandharvadattAke satyandhara nAmaka putrakA rAjyAbhiSekakara unhoMne use isa prakAra upadeza diyaa| he pUrNa candrake samAna mukhavAle putra ! terI jihvAke agrabhAgapara asatya vANI, kAnoMke samIpameM kuTilatAse bhare nIca manuSyoMke vacana, netroMke mArgameM parastrIkA rUpa, manameM kumArga vipayaka udyoga aura mukhameM krodhakA Aveza vAsa na kare // 36 // he putra ! tU manameM jinendra bhagavAnke caraNa, kAnoMmeM dharmarUpI amRta aura prajAsamUhake hitameM apane netroMko vRtti sadA dhAraNa karanA / isI taraha tU sukhase pRthivIkA pAlana kara sakegA // 4 // isa taraha apane putra satyandharako samajhAkara tathA anya putroMko bhI yathAyogya padoM para pratiSThitakara zrI mahAvIra bhagavAnke caraNakamaloMkI bhakti aura vairAgyase prerita hue rAjA jIvandhara bhagavAn mahAvIrakI samavasaraNa sabhAke nikaTa pahu~ce / jAte samaya mArgameM unakA pArzvabhAga samasta mitroM ke samUhase ghirA huA thA, saMtoSase bharI AThoM striyoMse unakA samIpavartI pradeza vyApta thA, tathA satyandhara Adi putra jisake Age-Age cala rahe the, jo velAkA ullaGghanakara bahanevAle samudrake jalakI nadIke samAna jAna par3atI thIM, nirdayatApUrvaka tAr3ita bherI Adi bAjoMkI viziSTa pratidhvanise jisane kulAcaloMkI kandarAe~ pratidhvanita kara dI thIM aisI pIche daur3anevAlI manohara senA unheM bidAI deneke lie AI thii| usa senAne praNAma pUrvaka unheM yathAkramase bidAI thii| samavasaraNake samIpa jAkara unhoMne tIna pradakSiNAe~ dIM aura phira prasannacitta ho bahuta bhArI Azcaryase netroMko vistRtakara bhItara praveza kiyaa| samavasaraNa sabhAke pAsa hI ratnoMkI dhUlise nirmita, indra dhanuSakA anukaraNa karane vAlA dhUlisAla nAmakA koTa thA jo ki aisA jAna par3atA thA mAno jinendra devako varaneke lie mukti rUpI lakSmIke dvArA pAsameM phekA huA kaGkaNa hI thA // 41 / / usa samavasaraNa sabhAmeM gaganatalako cuMbita karanevAle evaM manda-manda vAyuse hilanevAlI patAkAoMke agrabhAgase suzobhita cAra mAnastambha the jo ki krodhAdi cAra kaSAyoMko naSTa karaneke lie sabhAkI lakSmIke dvArA uThAI huI cAra tarjanI nAmaka aMguliyoMkA kAryabhAra dhAraNa karate hue-se jAna par3ate the| ___ vaha sabhA rUpI lakSmI sAlakAnta-koTase sundara (pakSameM alakoMke anta bhAgase sahita) mukhako-agrabhAgako ( pakSameM mukhako) dhAraNa kara rahI thI isalie vahA~ jo nirmala sarasiyA~ thIM ve lIlA-darpaNakI zobhA prApta kara rahI thIM // 42 // vahA~ khile hue kamaloMke samUhase suzobhita aura sphaTikake samAna svaccha jalase bharI huI parikhA aisI jAna par3atI thI mAno tArAoMse sahita AkAzakI lakSmI hI ho athavA mahA mahimAse suzobhita bhagavAnke darzana karaneke lie AI huI svarga-lokako mandAkinI ho ho / vaha parikhA bhItara chipI huI machaliyoMse bhI suzobhita thI aura usase aisI jAna par3atI thI mAno una machaliyoMko devAGganAoMne apane netroMke vilAsase jIta liyA thA isalie lajjAke kAraNa hI mAno ve machaliyA~ usa parikhAke bhItara jA chipI hoN| usa sabhAmeM atyanta sugandhita phUloMkI vATikAe~ thIM aura unake Age jagamagAte hue maNiyoMse vyApta koTa suzobhita ho rahA thaa| cAroM mukhya daravAjoMke bIcameM donoM ora nATya
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvya bhavana suzobhita the aura unake Age mArgameM dhUpase suzobhita suvarNakalaza zobhA pA rahe the||43|| usa sabhAke UparakA AkAza dhUpaghaToMse nikalane vAlI jina dhUmakI rekhAoMse vyApta ho rahA thA ve aisI jAna par3atI thIM mAno jinendra bhagavAnke darzanake dvArA, ekatrita bhavya jIvoMke samUhase unakI pApakI paramparAe~ hI nikalakara bhAga rahI thiiN| dizArUpI striyoMke karNapUrake samAna dikhanevAle zreSTha pallavoMse suzobhita evaM indrake udyAnako jItaneke lie Upara uThAye hue hAthoMkI samAnatA prApta karanevAle gaganacumbI cAra caityavRkSoMse suzobhita tathA aneka prakArake dhArAgRhoM, nikuJjoM aura suvarNamaya krIDAparvatoMse suzobhita cAra vana usa sabhAkI zobhA bar3hA rahe the / jisake toraNa nAnA prakAra ke maNiyoMke samUhase khacita the| aisI suvarNamaya vedikAse vaha sabhA alaMkRta thii| mayUra, hAthI, siMha Adi mukhya-mukhya cihnoMse cihnita tathA AkAzatalameM phaharAnese khiMcI huI AkAza-gaGgAkI taraGgoMkI saMbhAvanA bar3hAne vAlI, saMlagna motiyoMkI kAntikI paramparAse sundara patAkAoMse vaha sabhA suzobhita thii| Age calakara usa suvarNamaya koTase suzobhita thI jo ki bhagavAnake mukhAravindase nikalI huI divya dhvaniko sunaneke kautUhalase kuNDalakA AkAra banAkara upasthita huA mAno meru parvata hI thA / vaha sabhA sabakA mana haranevAle phUloMse lade kalpavRkSoMke vanase suzobhita thii| samasta jagatko AnandakA samUha pradAna karanevAlI evaM cAra gopurAMse samudbhAsita vajramaya vedikAse yukta thii| jinendra bhagavAnke darzanake kautUhalase prakaTa hue nava padArthoM ke samAna dikhanevAle, pratimAoMse yukta nau nau stUpoMko dhAraNa kara rahI thii| bhagavAnke darzanakI icchAse Aye hue mUrtidhArI AkAzake samAna suzobhita sphaTikake koTase alaMkRta thI aura nirantara camakanevAle candrakAnta maNiyoMse nirmita evaM bhavya jIvoMke samUhase adhiSThita bAhara sabhAoMse bahuta hI adhika suzobhita ho rahI thii| vahA~ pravezakara unhoMne gandhakuTIsabhA nAmaka sthAnameM maNiyoMse prakAzita siMhAsanake agrabhAgapara udayAcalapara sUryake samAna virAjamAna vIra jinendrake kautukake sAtha darzana kiye // 44 // vidhi-vidhAna ko jAnanevAle rAjA jIvandharane pradakSiNA dekara jagatpUjya bhagavAn mahAvIra svAmI kI bhaktipUrvaka pUjA kI aura tadanantara pUjAkI vidhise saMtuSTa citta hokara nimna prakAra unakI stuti kI // 45 // he svAmin ! jisane gaganacumbI zAkhAoMke dvArA AkAza aura dizAoMke antarako roka rakhA hai, jo bhramaroMke zabdake bahAne Apake nirmala guNoMkA gAna kara rahA hai aura jo Apake darzanase anurakta ho caJcala pallavoMke dvArA nRtya kara rahA hai aisA yaha ApakA azoka vRkSa aneka prakArake phUloM aura pallavoMke samUhase aisA jAna par3atA hai mAno mUrtidhArI vasanta hI ho // 46 // he jinarAja ! he sampUrNa evaM spaSTa jJAnake sAgara ! ApakI vaha atyanta sapheda puSpoMkI varSA, ApakA darzana karaneke lie AkAza-mArgase AI huI cA~danI hai kyA ? athavA Apake bhayase kAmadevake hAthase chUTI huI usakI bANoM kI paramparA hai kyA ? // 47 // he jinendra, he svAmin ! janAse yukta, evaM meghadhvanike samUhakA anukaraNa karanevAlA ApakA yaha dundubhi samasta mithyAmatiyoMko bulAkara kaha rahA hai ki are re kuMtIrthI ! apanI buddhise vicArakara tumhI loga kaho ki kahA~ to yaha apAra lakSmI aura kahA~ yaha nizcala niHspRhatA ?-kahA~ yaha samasta padArthoMko viSaya karanevAlA spaSTa jJAna aura kahA~ yaha ahaMkArakA abhAva ? namratA // 48 // __ he samasta jagatke svAmI ! he samasta padArthoM ke jAnane meM catura ! he sumeru parvatake samAna dhIra ! he vIra jinendra ! ApakA yaha chatratraya aisA jAna par3atA hai mAno tInoM lokoMke aizvarya kI mahimAko prakaTa karanevAlA, evaM bhUta, bhaviSyat aura vartamAnako viSaya karanevAlA, ApakA jJAnatraya hI ho / athavA apanA prabhutva prakaTa karaneke liye devoMke dvArA cakrAkArakara AkAzameM gambhI
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdaza lambha 337 tIna bhAgoM meM rakhA huA kSIra sAgarakA jala hI ho / yaha chatratraya yadyapi atyanta svaccha svabhAva vAlA hai to bhI bhavya samUha ko anurAga - lAlimA ( pakSameM prema ) utpanna karanevAlA hai yaha Acarya kI bAta hai / he jinapate ! darzanake lie Aye hue sUryamaNDalakI zaGkA utpanna karanevAle evaM maNimaya darpaNa ke samAna AbhA rakhanevAle Apake bhAmaNDalameM bhavya jIvoMkA samUha spaSTa rUpase apane atIta janmoMkI paramparAko dekhatA hai ||46 || he svAmin! Apake camaroM kI paMkti aisI suzobhita hotI hai mAno candramAke samAna Apake vidyamAna rahane para candramA kI kiraNeM vyartha haiM isaliye vidhAtAne unheM daNDameM bA~dhakara alaga rakha chor3A ho| aura unhIM kI yaha paMkti ho ||50 // hiraNa garadana uThA uThAkara jise nirantara sunate haiM aura jisane amRta kI dhArAko jIta liyA hai aisI ApakI divya dhvani atyanta suzobhita ho rahI hai // 51 // nirantara namaskAra karanevAle devasamUhake mukuTataTameM lage motiyoM kI kAntise punarukta nakharUpI cA~danIke dvArA samasta manuSyoM ke netrarUpI nIla kamaloMko Anandita karanevAle he vIra jinendra ! ApakA siMhAsana upavanake samAna hai kyoMki jisa prakAra upavana aneka patra aura latAoMse sahita tathA mu~ha khole siMhAMse yukta hotA hai usI prakAra yaha siMhAsana bhI nAnA prakAra ke pattoM aura velabUToMse sahita tathA mu~ha khole kRtrima siMhoMse yukta hai / athavA samudrake jalake samAna hai kyoMki jisa prakAra samudrakA jala ratna tathA makaroMse sahita hotA hai usI prakAra yaha siMhAsana bhI ratnamaya makaroMse sahita hai / athavA sumeru ke zikhara ke samAna hai kyoMki jisa prakAra sumerukA zikhara atyanta U~cA hotA hai, isa taraha aneka upamAoMko dhAraNa karanevAlA ApakA siMhAsana samasta jagatke Anandako bar3hA rahA hai / isa prakAra ATha prAtihAryoMse sevita he zrIman ! vIra jinendra ! 'saMsArarUpI sAgara meM DUbe hue mujhe nikAliye - merA uddhAra kIjiye' yaha kahakara rAjA jIvandharane bhaktike adhikatA se devAdhideva bhagavAn mahAvIra svAmIko namaskAra kiyA || 52|| tadanantara jinendradeva kI AjJA prAptakara kuzala jIvandhara svAmIne mAmA govinda nareza Adi rAjAoMke sAtha gaNadhara ko namaskAra kiyA aura jinendra devake dvArA kahA huA nirgrantha saMyama ( nirmantha dIkSA ) dhAraNakara unhIM ke samIpa tapa kiyA || 53 || vaha jIvandhara svAmI yadyapi kurUpazobhita the - kutsita rUpase suzobhita the to bhI surUpa - sundara rUpake dhAraka isa nAma se prasiddha the / ( pakSa meM kurUvaMzameM upazobhita hokara surUpa nAma se prasiddha the ) aura madana - kAma hokara bhI ziva - mahAdevajI ko sukha utpanna karanemeM Adarase yukta the ( pakSa meM kAmadeva padavIke dhAraka hokara bhI ziva - mokSa samvandhI sukhameM Adara dhAraNa karanevAle the ) // 54 // yaha rahane do isake sivAya aura bhI Azcaryajanaka bAteM unameM dikhAI detI thIM / jo pahale sundara locanoMke dhAraka striyoMke dvArA saMgI yaha kahakara prazaMsita hue the ( pakSa meM saMgIti- uttama gAnake dvArA prazaMsita hue the ) vahI aba suhagja noMmeM vidvajjanoMmeM asaMgI niSparigraha isa tarahakI prasiddhiko prApta hue the // 55 // gandharva dattA Adi deviyoM ne bhI apanI-apanI mAtAoMke sAtha candanA nAmaka AryAke pAsa utkRSTa saMyama dhAraNa kara liyA || 56 // tapameM pravINa, dhIra vIra, evaM mAnanIya guNoM se sundara mahAmuni jIvandhara svAmIne yathAkrama se atyanta majabUta ATha karmoMko naSTa pUrNa ratnatraya prApta kiyA || 57|| isa prakAra jo apane ATha guNoMse puSTiko prApta hue the, aura haricandra kavine apane madhura vacana rUpI puSpoMke samUhase bhaktivaza jinake donoM caraNakamaloM kI pUjA kI thI ve jIvandhara svAmI siddha hokara lokottara prabhAse yukta, anupama tathA avinAzI sukhakI paramparAse suzobhita muktirUpI lakSmIko prApta hue || 58 || mahAkavi haricandra granthake antameM maMgala kAmanA karate hue kahate haiM ki rAjA pratidina prajAkA kalyANa 43 7
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ 338 jIvandharacampUkAvya karane meM samartha ho, uttama varSA ho, rogoMkA samUha nAzako prApta ho, lakSmI sarasvatIkesAtha pratidina paricaya kare, jinendra devakA mata jayavanta ho aura sabakI bhakti jinendradevameM suzobhita ho // 56 // pUrNacandrakI cA~danIke samAna nirmala-dhavala tathA Ananda utpanna karanevAlI kurukulapati jIvandhara svAmIkI kIrti tInoM lokoMmeM nirantara bar3hatI rahe aura rasase suzobhita alaMkAroMse yukta tathA kAmadeva padake dhAraka jIvandhara svAmIke upAkhyAnase alaMkRta hamArI madhura vANI vidvAnoMke mukhoMmeM nRtya karatI rahe // 60 // isa prakAra mahAkavi zrI haricandraviracita jIvandharacampU-kAvyameM muktikI prAptikA varNana karanevAlA gyArahavA~ lambha samApta huaa|
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ [a] 166 223 16 zlokAnukramaNikA arandhrasadvattamaNIma- 3 iti lapitamavetya 166 akSayAya namastasmai 112 / avalokyAgrajanmAnaM 138 iti vAcamasau agaNyaputram 154 avazyAyAkIrNaH kimu 116 iti sadayamazeSa aghena mayi vistRtAM 173 avAcayadasauM patraM 142 itthaM manasi saMcitya aGga tAvakasahodara 141 azaraNyazaraNyatva 128 ityAkrozaM samAkarNya 144 ajAnatI kazmala azvazyantI vizAlAkSI 127 ityAdinItipracurA atastvAM prArthaye azvArohaiH kRttadaNDAni 160 ityAdi praznapadavI 134 ato mama yathA 180 aSTAbhiH svaguNairayaM 234 ityAdi vadatAmeSAM 146 atra cAyudhagRhe'pi 138 asattapo vIkSya 106 ityAdi stutivistArAn 100 atrAsti candrAbhapurI 100 asalyA vANI te 228 ityAdi svArtha vijJAnam 123 atrAsti hemAbhapurI 132 asmAkaM trijagatprasiddha- 145 ityuktavatasampannaH 124 atha jaladajaladhyoH asyAH pAdayugaM 13 ityuktA sA vizAlAkSI 141 atha jIvandharo 76 asyA bAlye kuvalayadRzo 60 ityuktvA mAtulaH so'yaM 206 athApi rasanAkaNDU 15 asUryampazyeSu 67 idAnIM bhavato yatra 163 athAvirAsId 18 ahaha bata tanUja 140 ___ ibhodgatAnAM navamauktikAnAM188 athai kaDhA vyAdhajanAdhirAjo 47 [A] iyaM sumadhurAkArA 218 adRSTacaramAhavam 205 Ajanmato na likhitaM 183 iha khalu kumAro'yaM anaGgatilakAhayA AtmA hi jJAnahaka 123 [] anayoH kAntavapuSi AdAya tAmayamatho ___ uttamAGgamivAGgeSu 123 anAmayokteranujAya 128 AnandavASpaM uttAnazayane bibhrat anAsthayA tena AnandavASpaiH 136 udagrahAvali anIkinI purodhAya 167 AnandodriktahRdayaH 178 udAraH sahakAro'yam 131 anujJAM labdhvAsAvatha 233 ApATalainakhaiH udyatpratApapaTalena anekapakulaM tatra 8 ApRcchaya kurubhUpAlam 213 udyannissANarANa- 186 antaH kAsAJcana AptAgamapadArthAnAM 123 uparijanarujArthaM antaHsthazizugAmbhIrya 24 AyatadivyazarIraM 2 ___ ubhayozcUrNayorAttaantarvaNaM karasaroruha- 76 AyodhanaM vidadhatoH 188 urvazyAmanurAgataH 15 anyA kAcida vallabhaM ullAsayAmAsa mukhAmbujAtaM 84 anyai rupekSitAM kanyAM 156 Aryaputra jitAmitra 20 [e] apare'hani vAhinI 204 AhUya kArtAntikamukhyavRndaM 103 etasyA vadanaM danta apAre ghorasaMsAre 220 [s] ete devAH pUrvamAgatya 65 abhraMlihAGga ravidIpra- 110 iti karuNamayairgirAm 142 evaM jagajuH 203 abhraMlihAnAM paTamandirANAM 185 iti kartavyatAmUDha __ 126 evaM bhavaddarzana bhAvi 140 amUrterapyanaGgasya 14 iti giraM samavetya 162 evaM bhindan balaM 206 ambhomukcumbisaudhadhvaja- 6 iti narapativANI 16 evaM mantrigiraM nizamya 182 ayodhyAbhUpAle 177 iti pRSTA cakorAkSI 138 evaM yogIndravANI 228 108 mr 88 9 167 AtAgamanamAnA 115
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ 340 jIvandharacampUkAvya nijamava 176 0 0 W / 2U 68 evaM vadan mudA svAmI 157 kumAre'smin dhIre 177 gRhItapakSAH paTavaH 207 evaM vicintya dharaNIramaNa- 24 kumbhIndrazailavigalat 154 gRhIto nAgena 186 evaM saukhyena vasataH 221 kuraGgairudgatagrIvaiH 233 govindakSitipAlakasya 216 evambhUtairaSTabhiH prAtihArya- 233 kurukulapate: kIrtiH 234 govindabhUpatirimaM epA vidyAdharI kantoH 157 kuruvindamandirakulAni 132 govindarAjatya zareNa 200 . [au] kuruvIravakSasi govindasaktAn 145 audAryaprathamAvatArasaraNau 215 kurUNAM vIro'pi 205 govindAyAstanutanulatAM kurUpazobhito'pyepa 233 [ca] kadAcit kAntAnAM 227 kuzalaM na hi karmaSaTakajAtaM 123 cakreNa kRttaM nijameva kadanadurdinamattazikhAvala 167 kuzalAnuyogamatha 148 caNDavAta ivAmbhodAt kanakazikharizRGgam 112 kusumAtizAyi sukumAra- 60 candrodayAhvayagirau kandapoM viSamastanoti kusumAyudha paJca te calA ti nikhile karaTodyanmadAmbhobhiH 5 kopenAtha kurUdvahaH 208 calantamiva sAgaraM 173 karadhRtaRjutotra- 121 krameNa so'yaM kapaTadvijAti- 161 / cApasya jIva vicchedAta 168 karAJcitazarAsanAt krameNa so'yaM maNikuTTi- 37 cyutaiH prasUnainakezakalazajaladhivelA svastyAstvadIya104 [cha] kallolinInAM nikarai kva vaizyaputrattvaM 206 chinne'pi dakSiNabhuje 186 kazcit pUruSacandramAH 116 kveyaM lakSmIrapArA 232 kazcidambhasi vikRNitekSaNaM 82 kSAmakSAmatanuM vivarNavadanAM 153 jagattrayajayAyAsyA kSIrAbdhiDiNDIra kazcidgajaH pratibhaTaM 188 jagaduradharaM tasyAH 72 kSIrAmbhodhipayaH kazcidbhaTaH zatruzaraiH 161 212 jagrAha pANau kuruvaMzadIpo 66 kAcid varAGgI kamituH 76 kSudrakSitIzena kRtaM 214 jaTAlAnAM jalAnte kAntyA parItaM kuruvaMza- 117 kSetrazrI kurukuJjarasya 120 jaDIkRtazravaHpuTe 205 kAntyA vijitapadmA'sti 101 [kha ] jaGghAyugaM khecarakAmasAmrAjyamasmAbhiH khagezatanayAkarAJcita janahakpakSibandhAya kAraM kAraM balotsAhaM 200 kharaiH kRttAH 160 jayazriyA sAkamamanda- 216 kASThAGgArAyate kIzaH 224 khurAghAtaiH kazcit 186 jAnAti devaH sakalaM kASThAGgAro'pi khecarendramakuTItaTI jAyApatI tau jagatAM 75 kiM kAmamantrabIjAliH 105 __khyAtau zrIbharatAdhirAjasadRzo221 jigAya mantriNaM vIro kiM dharmadattena [ga] jitvA kirAtabalabhepa kiM vaktukAmA'si gajA jagajuH paTahAH 62 jIvandharasya karapadmagataM 208 kiM vAcAvisareNa 146 gadyAvaliH padyaparamparA ca 3 jIvandharasya caritaM kinnarI kimasurI 74 gandharvadattA tatpANi 66 jIvandhareNa nirmuktAH 51 kiyadvidUraM puramityanena 42 gandharvadattA tasyAsti jIvandharo'pi kamanIyakIrtiryasya digaGganA gabhastimAlI gaganasya jIvandharo'pi bahudhA 87 kuNDalIkRtazarAsanAntare garuDavega iti 60 jIvandharo'yaM tapasi 234 kuNDalena hataH so'yaM 61 garbhacchalena saMkrAntaM 221 jIvanmRtAM tAM jananI kumAraM bhUpAlAH gavyUtikAH kAzcidatItya 108 jetumasmAn mRdhArambhe 62 kumAravaravallakI 65 guNabhadro'pi samprApta- 116 [Ta] kumArI mama toSAya 164 guNAkare raNAjire 155 TaGkAraH kiM mArabANAsanasya 125 106 `r w w 73 w is 181 w ` 184 w l 183 137 " 153
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ 341 zlokAnukramaNikA 208 0 0 W mo M0 0 0 151 85 36 164 16 tAM pAlayatyamara48 tAdRkSe samare tAmenAmupayamyAyaM 175 tAvacca yantraM tAvatkoGkaNabhUpatiH 115 tAvattAruNyalakSmIH tAvatsakthijavapraNunnatAvat samApya caturaH tAvanmahIpAlaka tAvanmohena muktA 174 tilottameti vikhyAtA tuGgaM zatAGgamArUDhaH turagasya kharo yathA 23 tulAdaNDadhRtau vaizya56 te'pi taM kuruvaraM 151 tau dampatI mahAkAntI 63 trapAM vinA me tribhuvanagatibhAvaM mmm9 102 9 77 16 206 164 76 116 207 112 [ta] tadanu pUSaNi taM dadarza khagAdhIzaM 62 tadanu militaM taM dRSTvA devatAvAkyaM // 33 tadanu vijanadezaM taM mAgadhamahIpAlaM 163 tadanu viditavAtoM taM vArAMnidhimAnIya tadanu sakalavidyA . tacca ratnatraye pUrNe tadanu sarasIpuSpANi taccittAmbujamApede tadanu hRdi viditvA taNDulasya virahe 106 tadA janakarAjyazrI tataH karasaroruhaprasRta tadAtva evAtra tataH kalazavAridhi tadAnanavasuvrajaM tataH kuberadattena 168 tadA bherIghoSaiH tataH kumAraM kuruvaMzavIraM 84 tadA vadhUTImavalokya tataH purandarAzAyAM tadA hariNamaNDalaM tataH pUrvAcalaprAnte tadA hi tasyA vadanAmbu- tataH samAgataH kAla: tadidaM vRttamavetya tataH sarvaiH sAkaM 211 tadutpattidine jAtA tataH svakIyAvasathaM tadetadAkarNya mahIkSitaste tadorujAnAmadhibhUH tatazca devI vijayA 220 tatazca magadhAdhipe tanvAM romAJcakampo tato ghanaghanArava tapAMsi bhUpaH sa hi tato divyAmbaradhara tamaH zabarasaMruddhA tato latAGgImanunIya 156 tamenaM kopavazataH tato viditamedinI tayA mAtrA dRSTamAtreNa tato vizAlAkSi nizA tayoH sutAH sumitrAdyAtato vRddhaH so'yaM 164 tayorabhUt sutAratnaM tattAdRg devadatta- 164 tavAryamantraprabhavA tatra ko'pi sahasA tasmAt klezacayAt tatra pravizya saca tasmAdasmAtpituH tatra rAjanayarAjita tasmAdidaM kliSTatapaH tatrAnyasamparkamavekSya tasminnarapatau tatra tatrAbhavat pavanavega iti 226 tasmin pure vaizyajanasya tatrAlaye kanakapITha- 116 tasya mArgaNavibhinna tatrAsti devAnta tatya zreSThipadaprAptaH tatrAsti rAjanagarI tasya satyandharasyAsIt tatsaubhrAtreNa vibhrAjan tasyAH kapolalalitau tadanu kuruvariSThaH 121 tasyAH zarIrAtanutadanu jaladhau bhAsAM tasyAkUtamavetya tadanu tvayi bhojanAtha 43 tasyAmitaiH zaragaNaiH tadanu divyadukUla 212 tasyA mukhendoH tadanu nagarArAma 41 tAM komalAGgI 66 114 172 22 115 dArAta 156 27 41 dantAvalo'yaM kaTadAna 67 davAnalodgatA dhUmyA 107 151 digdezAnarthadaNDebhyo 150 dinamaNiviraheNa dizaM pratIcImiva ___202 115 dizi-dizi visaradbhiH 32 81 duvarNabhUdhare tatra 225 dRDhamitra iti / 132 132 dRpyasindhuradIrNakumbha- 206 106 dRpyaddantikarodyatA 187 217 dRSTvA phalaM sazaramApatitaM 131 202 55 dRSTvemaM rudhirANi 201 devatA ca mahiSItanu114 deva tvayi prathitanIti devi tvadIyakacaDambara 68 devi tvadIyamukhapaGkaja devi prabhAtasamayo 16 68 devyo janasya vikacotpala- 221 162 devyo gandharvadattAdyAH 234 deze-deze sundarIH 141 146 doSNA kuntasamAna 217 Mmmu
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvandharacampUkAvya 218 102 42 183 mrWor w vw 161 wo Um m99 m 136 dauvArikasya vacanAt padAtiM padAtiH prANA nRpAlAH 162 dvijAtivRddhaM purataH padAmbujAte praNataM prAbodhayacca pRthvIzaH 154 dvirephaH zaracAro'yaM 147 padmAkarAJcitasyAsya prApyArAjyaM 105 162 padmApayodharabharAnatadvipatAM tatpatInAM ca plavaGgataruNastataH 223 dharmArthayugmaM kila panApi kAntavirahAmbudhi 108 [pha] dhIro vAridhimekhalAM 162 padmApi gaurI phalaM dRSTyoH prApta dhUmadarzanato vahnipadmAptatAM kuvalayollasanaM 117 [bA dhaudAryavivarjitaH 126 padmAsyAhitA 162 bandhutvaM zatrubhUyaM ca dhvajinIruddhapArzvasya padmAsyamukhyakarakomala- 147 balaM purodhAya payojadhUlI 20 balaripuharidepA na kAryaH krodho'yaM payodharaM dhayan bAlAM zaMbarazatrunakhAMzumayamaJjarI payodharonnatistasyA 71 [bha] nagaropavane bAla- 42 paraHsahasraM prathitAH bhaje ratnatrayaM pratnaM nataM pAdAmbhoje 170 parAbhUte jIvandharazazabhRtA 36 bhaTAnAM ropeNa 160 nandagopa iti vizrutameghaH 53 / / parAzayavidA tataH 180 bhallaiH pratidviradanapule vipule ca 202 parityAgavato jIvAH bhavatAM vacasA padaM narapatiparidattAM pazUn vA prANAn vA bhavatAM vipavijJAnaM 102 narapAlasutAM snAtAM 104 pazyatA vaizyanAthena 117 bhavati rAjapurAt narottama tayA sAdhaM 128 pANipaghnaM gRhItvAsyA 116 bhavAJcha lAdhyastadAmitra 154 navApageyaM nalinekSaNAnAM 82 pAdAmbujollasita 104 bhavAdRze bhujo'yaM nAmnA dharo'haM pAyaM pAyaM nayanacaSakaiH bhavabharabhayadaraM nAsA tadIyA pitRvanavanamadhye bhAmaNDale jinapate nAsAmaNivaktra104 pitrorAnandinI so'yaM bhAle krIDati 156 nidrAvatI sA narapAlakAntA 18 putraM nRpAlatilaka bhUyo'pi nandanagirA 133 nipAtya kaJcit 188 putrasya vardhanavidhau bhetsyati me maNDalaM 203 nimalA sarasI punaH papraccha modena bherIravaH sakaladikpati- 145 niryAya tasmAt purAnnirIyuH pramadA 77 [ma] nizitavizikhavaya 165 pure'pi mAninIvAra maJceSu tatra dhanavajramayepu 63 niSaNNastatra madhuraM 125 pulindavRndena 183 maNikAJcIkalApena 221 nIlAbjAni jitAnyAsan 24 prajAnAM kSemAya 234 mathanadalitAn bANAn 163 nIlAbhratulye prajAvati vijAnatI 141 mathanena zarAvali 168 nIlAlakAM tAM prajJaptimama sarvazAstranikaSa 165 mathane bhuvi patite 166 nRpamAtulaM nizzaGka __ praNeduH paTahAstatra 64 madakalakalabhasya nRpasya jananI 216 prathitA vibhAti nagarI 114 madanadrumama maJjarIbhiH nRpAtmajAnAM nicayaH pradakSiNIkRtya dharAdhirAja 231 madIyakarakuNDalI 155 nRpeNa paripRSTo'yaM 225 pravAvya vegAdratha- 167 madIyavANIramaNI [pa] pravidAraNamAvirAsa madIyahAdayAbhidhaM 87 paJcANuvratasampannA 124 prasAraya dRzaM puraH madhyadezazcakorAkSyAH 24 patyurviyogamadhikaM 152 prasUgiramimAm 154 manasi bhagavato jinasya 226 patyurviyogo vipine prasUnAnAM vATaH 230 manISitaM tasya 66 m 111 232 n my o WW.0 002 m 130 MarwAN w mm 51 152
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ 343 88 12 zlokAnukramaNikA manojagehasya 70 yadvA sambhrAntacintAnAM 34 re re putra palAyitaH 203 mandamArutavidhUta ketanaH 110 yazodhara itIritaH 226 romarAjilatAgucchau mama nayanamarAlI yasminchAsati medinI [la] mamArya virahAnalaM 127 yasmin pike paJcamamaJja 41 lakSmaNaJcitagAtrApi 218 mameyaM mRdaGgI 224 yasya pratApatapanena lebhe jIvandharo mahattvamAtraM kanakAcale'pi 122 yasya zrI nakhakAntinAkasaritaH 1 lokapAlajanA kecit mahArASTramahIzasya 167 yasyAM nizAyAM madirekSaNAnAM100 lokadIpe ravau mahArASTravidehezoH 166 yasyAMsAviha rejatuH 126 lokoprabhAgavijane mAkandadrumamaJjarI 76 yasyAH pAveM ratnareNu 226 [va] mAdyaddantighaTA 182 yasyAH pAdau mRdulakamala- 54 vakSaHsthaleSvatra - mArge mArga mAdhavI 77 yasyAH mudhAsamarasAdhara- 60 vaktraM candraprabha mitrANi tatra vinivezya 156 yasyAmanaryanRpamandira- 6 vaktuM nivartamAnApi mukhendurucivAridheH 73 yasyA mukhaM parva vidhuM 126 vaktraM zleSmaniketanaM mukhendulolaakssyaaH 61 yasyA mUrtimalinavasanA 150 vajrAtkaThorataraM mugdhasmitaM mukhasaroja- 36 yasyAzokataruH 111 vadanasadane tasyAH mudhA jaTAjUTayutA 106 yasyA harimaNimayAlaya vadan kamalonmIlat mUrtA camatkRtimiva 158 yA kathA bhUtadhAtrIzaM 3 vadhUvaramidaM tulya mRgAdhipA yatra 58 yA kAntInAM parA sampada 115 vapuSi kanakagore meghAvaliH sukhakarI yA kSetranagarIti vapusA prathamaM viveza 138 modAmburAziya'lasat 214 yAmanvarthAbhidheyena vayasA vapuSA ca 162 [ya] yA rAjalakSmIbahuduHkhasAdhyA 224 yakSAdhipaH pRtanayA vayasyAviprayogena yAvannAkSipati kSaNena 187 varacihnamenamavalokya yakSAdhipArpitaM kalpa 156 yA haMsatUlazayanasya 177 yakSendra kalpita varAhayantramabhitaH 66 yuddhaprArambhakelI yakSezamukhyakaralambhita yuSmatpAdapayoja varUthinI vIkSya yatInAM sudharma ye mokSalakSmI 225 valgatkucaM sapadi yatkUTalagnA vasudhAdhipA dhanuSi 176 rajo'ndhakAraprathite 155 yatpANipallavadhRtA vasundharA kSudrakRtaghnasaGgAt 206 yatprasAdaparamparA raNAntarAyaM kurvANA 186 vahniprataptadrumahemavaNe 217 yatra tatra ripuvAhinItale 164 ratnastambhavija mbhita vAcAmagocare zoka- 140 yatrAmbhomanujA rathakSuNNakSoNItala 205 vAcAmabhUmi 170 yatsAnunIlamaNi rasAtale vA vasudhAtale 186 vANI karmakRpANI yatsAlamAlA rahasi kusumatrANaM 164 vANI tasyAH pikakula kalA 72 yatsAlaratnakAntInAM vikacakusumatalpe 168 rAkAcandiradattadAsya yatsundarIvadanacandra rAjadrohasamudyataM 26 vikasatkusumAJcitena 138 yatsaudhAnavalokya rAjahaMsazizoH pUrva 228 vicikitsA vizAlAkSi 166 yathA yathA jIvakayAminIzo 36 rAjA ca rAjavadanAM vicchidya vicchidya zarAn 207 yathA yathA''sIdudaraM rAjA samAropya 30 vijayA vijayAdhikena 206 yathA mantrivRddhAnAM 215 rAjJA karAmbhoja 66 vijJAya tadabhiprAyaM 134 yadgopurAgrasutrAma- 60 rAjJAmupAyanAnyepaH 215 vidyAkalpataruH samunnati 44 yadvaktraM vitatAna 126 rAjJo virodho 27 vidyAdharavizAlAkSyAH 215 yadvA bhUSaNavRndasya rAjyaM snehavihIna- 224 vidyAdharANAM vinivAsaloke 40 999 mur W wm9w w 186 118 46 222 MCG 0 0Cmm W 70 GM - 23
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ 344 62 vidyAdharI karasaroruha vidyAdharezasya nidezametya 62 vidyAvallI pAtrasukSetradattA 44 vidhAya pUrNazItAMzuM vinayakandalitaiH 115 vinayena vAmanamayaM vipAThapaJjareNAsau vipAThavarSeNa kurUdvahasya vibhAnti tasyAH nakharA vimAnasyotsaGge viramavirama zo 134 136 207 207 70 113 207 160 224 170 viveza guNamAlAyA viSNuH strISu vilolamAnasa - 16 visRSTanikhilAvanIpaticayaH 210 visphAra ghoSairganaM vihAyasi vihAribhiH dharvadattAyA vIrasya tasya nizitaiH viraladazanapaMktiH vilokyamAno viSayaiH 165 165 66 210 prathamAvatAra 205 vRkSAd vIryamudArazAkha - 223 vRddhakSatrapade niSaNNa vRddhadvijaH kazcidadRSTa vRddhaM taM taruNIvilAsa vRpo'pi vinItaH vRSasyantI varArohA vRSTiH pauSpI varajinapate 215 161 163 zubhe lagne dhIraH zRGgArasAgarataraGga paramparA 122 126 232 182 vyAdhAn duHsAdhyabAdhAn [za ] zatrujIvakatrIkaraNe 61. zabdaikArNavamagna 147 zarAstadAnIM jalajAnanasya 163 zarAsanaguNAravaiH zarIriNI kAntiparampareva zAsti sma zastamahimA 146 60 8 zirodhare khaJjanalocanAyAH 72 . zubhaMyuguNasampanne zubha muhUrte vimalAM daha 158 53 174 14 jIvandharacampUkAvya zyAmAnanaM kucayugaM zravasA paramaM zrIdatta epa zrIdatto ramaviNya zrIpAdAkrAntalokaH zrI mansAgaradatta zrIrAjakaziroratna zrutvAmbuveH pAragata zrutvA ca devI zrutvA tadIyAM zrutvA tena ca zrutvA dharma zrutvA vANIM tasya zreNyAM dharasyAsya zrotraM bhRGgakulAravaH zleSmacchedo nayanayugala zvazrRgiramimAM zrutvA [sa] saMgItivyapadiSTo yaH saMgrAmopari jRmbhitaH saMcarantI vane tatra saMdaSTaM visamutsRjya saMdezamevaM kurukuJjarasya saMyukta yorviyoga saMvRddhamudaraM sakalabhuvanavRndaM 23 80 166 166 samasta vidyAvanitA samApatantIH sahasA samApite sAdhyabhiSeka 1 157 101 40 21 116 58 225 43 56 130 samIkapadavIvidaH samujjajRmbhe sambhUtaH sarojayugmaM bahudhA sarojinImadhyavirAjamAnA 43 220 234 202 126 107 181 26 saJcaraMstatra santoSAt saJcaran sahi jAnubhyAM saJcAriNI khalu latA 78 satI jayavatI nAma 226. satImudanyAkulitAntaraGgAM 128 satyandharakSitipateH 180 satyandharastava pitA 152 176 satyandharasya sUnuH samayA kurukukharaM samastapAtakAnAM 143 27 36 168 hapU 160 28 23 118 xe 38 70 83 sahAyatAviSTita pArzvabhAge sAkSAtpaJcarAraM sA putramAlokya 154 sAmAyikaH prokopavAsa: 124 sAlakAntaM mukhabhogaM 230 sAhasena raNe 206 sAMyAtrikosit sImantaM parikalpya sutanutanulatAyA sutAntaraistatra sudatI kucakuDmalAgraM surApagAzobhita senApayodhI samadATTahAsau sainyadvaye tatra so'yaM na candro na ca saujanyamAnate kurvan saudAminIva jaladaM saudAminIsubhagasaudhAvalImatizayAlubhiH saundaryasya parAkASThA saubhAgyAmbudhi vIcikeva svAmI cakAnanatale svAmI ca candrodaya 50 86 [ha] haMsatUlamayoM zayyAM harIza pUjyo'pyaharIzapUjyaH harSAya lokasya 57 67 72 saulabhyaM hi mahattAyA stanau sumepo smartavyo'smi mahAbhAga 71 81 syAlastadIyo mathanAbhidhAno 28 svavIya vanyadvirada 58 svargaM bhUpo rAjahA svapnena dRSTena sarojanetre svapno niSphalatAM gatasvAmistadIyavirahAnalasvAmin jinendau svAminnaGkuritau svAminnambudamArga cumba 42 83 72 186 16.1 116 168 13 ee 146 47 65 122 31 22 153 148 232 142 231 121 84 20 2 27 hAraH kiM vA sakalanayanAhAra 104 hutAzane sAkSiNi bhadralagne 116
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
_