Page Text
________________
प्रथमो लम्भः यस्य च बदनतटे कोपटिलितभृकुटिघटितेऽशरणतया वनं प्रति धावमानानां प्रतिपक्षपार्थिवानां वृक्षराजिरपि वातान्दोलितशाखाहम्तेन पतत्रिविमतेन च राजविरोधिनोऽत्र न प्रवेष्टव्या इति निषेधं कुर्वाणा तामतिक्रामत्सु तेषु राजापराधभयनव प्रवातकम्पमाना विशङ्कटकण्टकेन केशपु कर्यतीति शङ्कामङ्करयामास । यस्य प्रतिपक्षलोलाक्षीणां काननवीथिकादम्बिनीशम्पायमानतनुसंपदां बढ़नपु वारिजभ्रान्त्या पपात हंसमाला, नां कराङ्गुलीभिर्निवारयन्तीनां तासां कर पल्लवानि चकऍः कीरशावकाः, हा हेति प्रलप-तीनां कोकिलभ्रान्तिभाविताः शिरम्मु कुट्टायितं कुर्वन्ति स्म करटाः, ततश्चलितवेणीनामेणाक्षीणां नागभ्रा-त्या कपन्ति स्म वेगीं मयूराः, ततो दीघं निःश्वासमातन्वतीनां तद्गन्धलुब्धमुग्धमधुकरा मदान्धाः समापन तः पश्यन्ताऽपि नासाचम्पकं न निवृत्ता बभूवुः, गुरुतरनितम्बकुचकुम्भभारानतानां वेधसा स्तनकलशमृष्टं काठिन्यं पादपद्मपु वाञ्छन्तीनां धावनोद्युक्तमनसां चलितपादयुगलप्रमृतनखचन्द्रचन्द्रिकामु संमिलिताश्चकोरा उपमीनाश्च, पाठीनाश्च, कुलीरकाश्च कर्क टाश्च, इत्येषां द्वन्द्वो जलजन्तुविशेषाः, के किन्नामधेयाः सन्तीति शेषः, जलजन्तवो जलबिन्दुप्चेव निवसन्ति न च तारावल्याम्, पक्षे मकरादयो राशिविशेषाः । अपहतिरलंकारः ॥२४॥
अथ तस्य प्रभावातिशयं वर्णयितुमाह-यस्येति-यम्य सत्यन्धरभूपालस्य, बदनतटे मुखतटे, कोपेन क्रोधेन कुटुलिताभ्यां भ्र कुटिभ्यां घटिते सहिते सति अशरणतया रक्षकभावन, वनं काननं प्रति धावमानानां वेगेन गच्छताम्, प्रतिपक्षपार्थिवानां शत्रुभूपतीनाम्; वृक्षाणां तरूणां राजिरपि ततिरपि, बातेन वायुनान्दोलिता कम्पिता शाखैव हस्तः करस्तेन, पतत्रिणां पक्षिणों बिरुतं ध्वनिस्तेन च, राज्ञो विरोधिनो राजविरोधिनो नृपतिप्रतिकूलाः, अत्र वने न प्रवेष्टव्या न प्रवेष्टुमर्हाः, इति निषेधं प्रतिषधं, कुर्वाणा विदधाना, तां वृक्षराजिम्, अतिक्राम-सूल्लङ्घयत्सु तेषु प्रतिपक्षपार्थिवेष, राज्ञोऽपराधो राजापरावस्तस्माद्भयं भौतिस्तेनेव, प्रवातेन प्रकृष्टवायुना कापमाना सती, विशङ्करकाप्टफेन विशालकण्टकैः, जातिवादेकवचनम्, कशेयु कचेयु कर्वतीति शङ्को संशोतिम्, अङ्कुरयामास प्रादुर्भावयामास । उत्प्रेक्षालङ्कारः।
यस्येति-काननवी थिः श्यामलवनसरणिरेव कादम्बिनी मेघमाला तस्यां शम्पायमाना विद्युदिवाचरन्नी तनुनपच्छरीरसंपत्तिर्या सां तासाम्, यस्य नृपस्य, प्रतिपक्षलालाक्षीणां शत्रुचपललोचनानाम्, वदनेपु मुखेनु, वारिजभ्रान्त्या कमलविभ्रमेण, हंसमाला मरालपङ्क्तिः , पपात पतति स्म । तां हंसमालाम्, करराङ्गुलीभिहस्तशास्त्राभिः, निवारयन्तीनां प्रतिपेवयन्तीनां तासां शत्रुत्रीणकरपल्लवानि पाणिकिसलयान् , बल्लवः किसलयोऽस्त्रियाम् इत्यमरः, कारशावकाः शुकशिशवः, चकः कर्षन्ति स्म । हा हेति दुःखादर्शकशब्दमुच्चार्य प्रलपतीनां विलपन्तीनां तासां शिरस्सु मूर्धसु, कोकिलानां पिकानां भ्रान्या भ्रमेण भाविता युक्ताः करटाः काकाः, कुटायितमनुकरणशब्दः, आघातं कुर्वन्ति स्म विदधति स्म । ततः शिरःसु करटकृतकुटायितानन्तरम्, चलिताः पतिता वेण्यः कवर्यो यासां तासाम्, एणाक्षीणां मृगनेत्राणाम्, वेगी कवरों केशपाशमिति यावत् , नागानां सर्पाणां भ्रान्त्या सन्देहेन, मयूराः केकिनः, कर्पन्ति स्म वकयुः, ततस्तदनन्तरम्, दीर्घमायतम्, निःश्वासं श्वासोच्छासम्, आतन्वतीनां विस्तारयन्तीनां तासाम्, मदेन गण मकरन्दपानजनितमोहेन वान्या व्यपगतलोचनाः, सभापतन्तः समन्तादागच्छन्नः तासां गन्धे लुन्यास्तद्गन्धलुव्याः, तद्न्वलुब्धाश्च ते मुग्धाश्चेति तद्गन्धलुब्धमुग्धाः, तथाभूताश्च ते मधुकराश्च भ्रमराश्चेति तद्गन्धलुब्धमुग्धमधुकराः, नासा नासिकैव चम्पक चाम्पेयम् तत् , पश्यन्तोऽपि विलोकयन्तोऽपि निवृत्ता विमुखा न बभूवुः । भ्रमरा हि चम्पकोपरि न पतन्ति, तद्वन्धलुब्धास्तु ते नासाचम्पक पश्यन्तोऽपि तन्मुखोपरि सम्पेतुरिति भावः । गुरुतरा अतिपीना ये नितम्बकुचकुम्भा जघनवक्षोजकलशा स्तेषां भारेणानताना नम्राणां वेधसा प्रजापतिना, स्तनकलशेषु कुचकुम्भेषु सृष्टं रचितं, काठिन्यं कठोरत्वं, पादप षु चरणकमलेषु, वाञ्छतानामभिलपतीनाम, धावने वेगगमन उद्युक्तं मनो मानसं यासां तासाम् ,
| SR No. | 010390 |
| Book Title | Jivandhar Champu |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Pannalal Jain |
| Publisher | Bharatiya Gyanpith |
| Publication Year | 1958 |
| Total Pages | 406 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari |
| File Size | 52 MB |