Book Title: Bardoli Satyagrahno Itihas
Author(s): Mahadev Haribhai Desai
Publisher: Navjivan Prakashan Mandir
Catalog link: https://jainqq.org/explore/032686/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDolI satyAgrahane ItihAsa lekhakaH mahAdeva haribhAI desAI "cIDIo se jaba bAja girAuM, billI se jaba zera marAuM, savA lAkha se eka laDAuM." - - guru goviMda navajIvana prakAzana maMdira e ja dA vA Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prathama AvRtti 3,500 mudraka ane prakAzakaH mohanalAla maganalAla bhaTTa, navajIvana mudraNAlaya, amadAvAda. bAra AnA saMvata 1985 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAstAvika - bAraDolI satyAgrahe satyAgraha daramyAna te bAraDolInI sUrata badalI nAMkhI hatI. e sUrata kevI badalAI hatI, AkhA tAlukAnI prajAe ekatra thaI AkhA tAlukAne kevo ajeya gaDha banAvI dIdhuM hatuM, ane thoDA samayane mATe to sarakAranuM taMtra cAlatuM baMdha karyuM hatuM e vAta sai kaI jANe che. bAraDolInI 1928mAM je sUrata hatI te Aje nathI, bAraDolInA loke potAnuM te veLAnuM teja bhUlIne beThA hoya te navAI nathI, zrI. munazI jevA taTastha prekSakane bAraDolImAM je "mulya parivartana' thayeluM jaNAyeluM te Aje kadAca na jaNAya. 1928mAM sarakArI amaladArathI na aMjAtA, ane temAMnA ghaNAne koDInA gaNatA loke Aje temanI khuzAmada karatA mAlUma paDe che, je paTelAIne tuccha gaNIne satyAgraha daramyAna lokee ThelI dIdhI hatI, te paTelAIne mATe Aje, paDApaDI thAya che, ane je saMgaThana te veLA hatuM te Aje nathI dekhAtuM. zAMtinA samayamAM yuddhanuM teja jALavavuM ane vijayanuM phaLa jIravavuM e mahA kaThaNa kAma che. chatAM bAraDolI tAluko satyAgrahane bhUlyo che ema te kAI na kahe, ane e satyAgrahano itihAsa bIjA tAlukAone te prANaprada raheze, ane bhAvI prajAne mATe eka susmaraNa raheze. sArvajanika vyavahAramAM ahiMsAne zastra tarIke upayagamAM lAvavAno prayoga jyAM sudhI cAlaze tyAM sudhI koIpaNa "satyAgrahanA itihAsanuM mUlya raheze. bIjA kAraNa mATe nahi te eTalA kAraNe paNa e satyAgrahano itihAsa saMdharavA jevo che. Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDaeNAlI satyAgrahamAM sainika tarIke bhAga levAnuM sadbhAgya teA mane naheAtuM maLyuM, paNa a-sainika tarIke mAre ThIka ThIka sevA ApavAne lAbha maLyA hatA. e daramyAna saradAranI sAthenA sahavAsanAM ane satyAgrahanA darzananAM keTalAMka smaraNa mAre mATe puNyasmaraNa raheze. e ane khIjA' smaraNeAne itihAsa rUpe gUMthIne gujarAta AgaLa rajU karatAM AnaMda thAya che. A itihAsa kAI sainika rajU kare teA judI ja rIte kare ane saradAra pAte lakhe teA vaLI tethI judI rIte lakhe. paNa saradAra. ane tenA sainikAne laDavAnA jeTaleA zAkha che teTaleA lakhavAne nathI, eTale mAre A kAma upADavuM paDayuM che. pariNAme * gALIbahAranI lAina 'mAMthI lakhAyelAM vanAnI lahejata emAM na maLe, ane 'dakSiNa AphrikAnA satyAgrahanA itihAsa 'mAM maLatA satyAgrahanA praNetAnA svAnubhavaneA zAMta rasa na maLe. paNu e na maLe te khIjAM kaIMka teA maLI raheze, jethI vAcakane A ItihAsa upara ApeleA samaya kevaLa kALakSepa na lAge evI AzA che. sarakArI amaladArAnAM nAma banatAM sudhI cheADI devAmAM AvyAM che. satyAgrahIne ene hetu samajAvavAnI jarUra nathI. prakaraNane AraMbhe mUkelAM Adarza vAkya saradAranAM bhASaNAmAMthI lIdhelAM che. mahAkavi kAlidAsanI prasiddha uktinuM smaraNu karIne itihAsanA pUrvAdha ne kaleza ' tarIke varNavyA che ane uttarAne 'phaLa' tarIke vaNu dhyeA che. kAraNa sTezaH jaina ddei punarnavatAM viSase e vacana satyAgrahane viSe teA savizeSe sAcu che. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 10 anukramaNikA pUrvAdha-- kaleza 1. bAraDelI * - * * 2. bhakSaNanIti 3. bAraDelImAM zuM banyuM?-sarakArapakSa. 4. bAraDelImAM zuM banyuM?-lokapakSa bAramI phebruArI 6- taMtraracanA . . . . ..... 7. spaSTIkaraNa . - 8, gAMdhIjInA AzIrvAda 9, khumArInA pATha 10. lUlA bacAva nAdIrazAhI , 1921nI yAda 13. kheDUtonA saradAra . 14. khAzInA pATha . * .. 15. huM ane hatheDe * : 16. pracaMDa bhaThThI . . . 17. vadhAre tAvaNuM . 18. dAjhayA upara DAma . . 19. gavAI raheluM bAraDolI . 20, gAjavIja 21. lekazikSaNa 22. "bAraDelI dina" . 23. ArapI nyAyAdhIza banyA . 24. nyAyanA bhavADA * * 25. bAraDolAnI vIrAMganAo 110: 119 128 135. 144 160. gAjavIja : * 27... 178: 188 94. 20 * Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -26. viSTikAre 27. niSpakSa sAthIo . 28. UMghamAMthI jAgyA . 29. vikarALa kALikA 30. jene rAma rAkhe . 31 satyAgrahane jayajayakAra 32. abhinaMdana - 33. tAjA kalama * * raLiyAmaNuM ghaDI . * . amRtavANI uttarAdha phaLa" bAraDolI tapAsasamiti sAthe . -1. AraMbhanA divase - 2. tAlukAnI sAmAnya sthiti . 3. khetIne naphe ! * * 4. gUMca ukela? 208 217 223 232 242 250 258 263 267 278 . 299 301 306 311 330 342 * . . 347 377 384 386 pariziSTa 1. laData kema maMDAI? . 2. samAdhAnIno patravyavahAra -3. sarakAranI dhamakIo . -4. munazI samitinA nirNayane sArAMza * citrasUcI nakaze aLagA rahI denAra" kheDUtonA saradAra bahenanI eka sabhA : e samayanI sUratanI eka sabhA e abhuta dakSya 56 : * : , , 94 156 226 267 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaleza" Page #8 -------------------------------------------------------------------------- Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khAraDAlI ApaNe jagabatrIsIe caDI gayelA chIe, paNa e te rAmanA pAsathI paththara pAvana thAya tema eka mahAna puruSanA nAmathI ApaNuM nAma caDI gayuM che. have ApaNI kaseATI thaze. " ek pu ruSanu nasIba pAMdaDe DhAMkeluM kahevAya che, tema prAMta ane pradezanuM paNa pAMdaDe DhAMkeluM haze ? gujarAtane 15 varSoM upara kANa jANatuM hatuM? gujarAtanA vepArIoe ane sAhasika vargIe mahAgujarAta vasAvyuM ane sAgara mahAsAgarane kinAre saMsthAne jamAvelAM; gujarAtanA dAnavIreAe dezanA badhA prAMtAmAM gujarAtanI kIrti phelAvelI; paNa zUrAtana mATe gujarAtanuM nAma tihAsane pAne caDayu... jANyuM nahAtuM. gAMdhIjIe gujarAtane itihAsane pAne caDAyuM. daza varSa upara khATalIne paNa kANu jANatuM hatuM ? paNa Aje bAraDeAlIne jagata jANe che joke AraDeAlIne hajI e vAta gaLe UtaravI adharI paDe che. -- surata jillAne pUrva khUNe AvelA e tAlukA 222 varSoMmAilanA kSetraphaLanA che, ane emAM 137 gAmaDAM che. enI uttare tApI nadI vahe che, pUrva ane pazcime gAyakavADa sarakAranI hada che, ane dakSiNe paNa thADI gAyakavADI hada ane jalAlapura tAlu AvelA che. gAyakavADI hada Ama traNa dizAmAM AvelI che e noMdhavAjevI vastu che ema satyAgrahanA itihAsamAM gAyakavADI hadanAM gAmeAe ApeleA hissA jovAthI vAcakane 'samajAze. miDhALA, vAlmIki ane pUrNA nadIe A tAlukAmAMthI vahI arabI samudrane maLe che. ekenA upara pula nathI ke ce!mAsAmAM eke eLaMgAya evI nathI. tAlukAnA pazcimanA bhAgamAM uttama prakAranI kALI jamIna che, ane temAM kapAsa, juvAra, bhAta vagere 3 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraDolI satyAgrahanA itihAsa pArkA thAya che; uttaranA bhAga paNa pazcimane bhAga jAMgalI ane che ane havApANI paNa nakhaLAM che. vicAra karatAM paDeAsanA jalAlapura kahI zakAya, paNa cArIna pArka ane jarAyata pAka ane TIkaThIka pramANamAM karavAnI anukULatAvALA gujarAtanA ghaNA ochA tAlukAomAM A eka haze. prakaraNa ' ' bhAtanI khetIne mATe sAreA che; dAriyA ' che, jamIna nabaLI tAlukAnI ekaMdara sthitine tAlukA jevA e rasALa na vastI 87,000 mANasanI che, ane AmAMnA ghaNA mATe bhAga kheDUte che. AmAM meTA bhAganI vastI kaNI, anAvalA, brAhmaNa, vANiyA ane kALIparaja athavA rAnIparaja leAkeAnI che. jUjAja pArasI kuTue tAlukAnAM gAmeAmAM patharAyelAM che, ane vastIne nAnakaDA bhAga musalamAneAne che. A badhI kAmeAnI kAmavAra vastInA vizvAsapAtra AMkaDA seTalameTa riporTomAM maLavA joI e paNa maLatA nathI. paNa 11,000 uparAMta vatI rAnIparajanI ane bAkInA 76,000 mAMthI ardhomAM anAvalA, kaNabI, vANiyA, musalamAna vagere Ave che, ane ardhuM dUbaLA che evI leAkiyA gaNatrI che. kaNabI ane anAvalA jamInanI mAlakI dharAvanArA ane jAte khetI karanArA he; vANiyAenA hAthamAM jamIna dhaNI che, paNa tee jAte khetI karanArA nathI; rAnIparaja leAkeA, jemanA hAthamAM ekavAra dhaNI jamIna hatI ane jee pU bhAganA pahelA ekalA ja vatanI hatA te dhaNIkharI jamIna khAI kheDA che ane khetInI majUrI karIne gujarAna kare che. rAnIparaja vamAM ceAdharA, DhADiyA ane gAmita AvI jAya che. e uparAMta khetInI majUrI karanAra vargamAM dUbaLAe te che ja, paNa te chUTaka majUrI karanArA nathI hatA. te uLiyAta dhaNiyAmA '(zeTha )nuM karaja karI, paraNI, tene tyAM kAma karavA adhAya che ane jiMdagIbhara evI agulAmImAM kAma kare che; joke have tenAmAM paNa jAgRti AvI che, ane dUbaLAnI prathA ja AkhI tUTI paDaze ke zuM evA bhaya dhaNAne peThe che. musalamAne paNa khetI karanArA che, joke temAMnA keTalAka vepAravaNaja kare che. 4 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 1 luM bAraDelI ane gADAM bhADe pherave che, ane pArasIo ghaNAkharA dArUtADInI dukAnevALA che ane ghaNuM jamInanA mAlika che. kheDA jillAnAM gAmaDAMnI sarakhAmaNImAM bAraDolInuM gAmaDuM vastImAM ghaNuM nAnuM kahevAya. kheDAmAM keTalAMka gAma 10,000 sudhI vastIvALAM che, jyAre bAraDolImAM kasabAnAM gAma sivAya evuM meTuM eke gAma nathI, ane keTalAMka gAmamAM te pacIsatrIsa ke pAMcadaza gharo ja haze. bAraDolInA pazcima vibhAganAM gAmaDAMmAM vastI kaMIka ghIca che, paNa kheDAnA jeTalI ghIca vastI te kyAMya nathI. vANiyA, brAhmaNa ane kaNabIonAM ghareTAM naLiyerI, AgalAM, ane pAchalAM bAraNuMvALAM ane moTA vADAvALAM hoya che. rAnIparaja leke chUTAchavAyAM khetaramAM chAparAM nAMkhIne rahe che. kaNabIonAM gharo moTA mALa ane oTalAvALAM hoya che, paNa aMdara jue to upara ane nIce saLaMga khaMDe, mALa upara ghAsacAro, getara ane dANAnAM pAlAM bharelAM, ane nIce gharanA aradhA bhAgamAM Dhorono vAsa. gujarAtamAM bIje kyAMya A prathA jovAmAM AvatI nathI. jyAM lUTaphATa ane DhoraDhAMkharanI corI thatI hoya tyAM Dherane gharamAM rAkhavAnuM samajI zakAya - jeke judAM koDhArAM rAkhavAthI e garaja te sare che ja -paNa bAraDolI jyAM lUTaphATa ke cerInuM nAma nathI tyAM meTI havelI jevAM dekhAtAM gharomAM mANaso DhoranI sAthe rahevAnuM kema pasaMda karatAM haze e vAta ajANyA mANasane Azcarya pamADe che. satyAgrahanI laDatamAM to Dhoroe paNa agatyano bhAga bhajavyo hato, ane svAthya ane svacchatAnI viruddha lAgatI A prathA aNadhArI rIte satyAgrahane madada karanArI thaI paDI hatI e judI vAta che. | tAlukAnA A bAhya varNanamAM evI eke vastu nathI ke je e tAlukAne gujarAtamAM vizeSa sthAna ApavAne kAraNarUpa gaNAya. paNa e kAraNo jevAne mATe jarA aMtaramAM UtaravuM paDaze. bAraDolIne bhale koI jANatuM na hoya, paNa gAMdhIjInI dakSiNa AphrikAnI satyAgrahI senAmAM aneka kaNabI, anAvalA ane musalamAna bAraDolInA hatA. A badhA gayA hatA to tyAM Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDolI satyAgrahane itihAsa prakaraNa. kamAvAnA hetuthI; paNa laData jAgatAM temAMnA dhaNA dhaMdhA cheADIne laDatamAM joDAyA hatA ane peAtAnI vIratA ane ApabhAganI zaktine gAMdhIjIne paricaya ApyA hatA. 1921-22mAM savinaya bhAMganeA prathama prayAga bAraDeAlImAM karavAnuM gAMdhIjIe nakkI karyuM tyAre bAraDolInA leAkeAnA temanA dakSiNa AphrikAne paricaya paNa ghaNe aMze temAM kAraNarUpa hatA. e prayAga te veLA kema na thayeA tenA kAraNamAM ahIM UtaravAnI jarUra nathI. paNa e mahAprayAgane mATe khAraDAlI tAlukA pasaMda karavAmAM AvyA hatA e vAtane kAI mithyA karI zake ema nahotuM; ane te vaLA te mahAprayAgamAM bAraDolI sAMgeApAMga Utarata ke e prayAganI nIce cUrAI jAta e kahevuM azakya che, chatAM te veLA keTalIka taiyArInI te khAraDeAlIne Teva paDelI hatI e spaSTa che. te veLA badhA paTeleAe rAjInAmAM lakhIne gAMdhIjIne ApI rAkhyAM hatAM, aneka gAmeAmAM 'rAstI 'rASTrIya zALA) kheAlAyelI hatI, aneka strIpuruSoe laDatamAM svayaMsevaka tarIke potAnAM nAma ApyAM hatAM, ane khAdIne pracAra paNa ThIka thayeA hateA. rAnIparaja lekAmAM Atmazuddhine jabaradasta pavana vAyeA hateA, ane temAMnA dhaNAe dArUtADI vagere cheDatyAM hatAM. gAMdhIjInA pakaDAyA pachI zrI. vallabhabhAI e peAtAnA sAthIo dvArA racanAtmaka kAryakrama josathI cAlu rAkhI kAka divasa bAraDeAlIne satyAgrahane mATe taiyAra karavAnAM svapnAM sevyAM hatAM. tAlukAnA judAjudA bhAgamAM pAMca thANAM sthapAyAM hatAM -- khAraDAlI, sarabhANu, varADa, maDhI ane vAMkAnera ane pAMce ThekANe kasAyelA sevA AsapAsanA vAtAvaraNanI nirAzAjanakatAne vicAra karyA vinA aDaga nAMkhIne paDacA hatA. khAraDelImAM sva. maganalAla gAMdhInI dekharekha nIce rAnIparaja cheAkarAone vaNATa zIkhavavAnI zALA cAlatI, temaja bIjA thANAM dvArA khAdInI pravRtti dhImedhIme cAlatI. rAnIparaja 'nAmanA janma '21 pachI thayeleA. sarakArI daphatare ane leAkeAne meDhe e leAkeA ' kALIparaja' tarIke caDelA hatA. 1926 mAM e leAkeAnI eka pariSada khAnapura nAmanA gAmaDAmAM bharAI tyArathI temanA nAmamAM rahelI kALI TIlI bhuMsAI : Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 kuM bAraDolI . ane temane ' rAnIparaja'nuM temanuM sthAnasUcaka nAma maLyuM. tyArathI dArUniSedha ane khAdIpravRttinuM kAma e leAkeAmAM vadhatuM ja gayuM che. zrI. cunIlAla mahetA ane temanAM patnI te| e leAkeAmAM ja ghaTAIne beThAM hatAM, ane temanA sahavAsane pariNAme aneka kALIparaja 'nA leAkeA ujaLIparaja karatAMye cAkhkhA thaIne beThA che. bhAI lakSmIdAsa puruSottama ane bhAI jugatarAme khAraDeAlInI udyogazALAmAM keLavelA aneka rAnIparaja yuvAneA peAtAnI kAmanI sevAne mATe taiyAra thatA gayA che. sarabhANa ane varADa thANAMmAM dhAreluM kAma na thaI zakyuM chatAM kA kartAe teA tyAM vaLagI ja rahelA. bhAI jhaverabhAI paTela varADamAM rASTrIya zALA calAvatA, ane e zALA calAvatAM. calAvatAM varSomAM 12 lAkha vAra sUtara kAMtavAne yajJa temaNe pUrA karele.. bhAI narahira parIkha, jemaNe 1926 mAM zrI. jayakaranA riporTanI sArI rIte khabara laIne khArarelInA kheDUtanI kharI sthiti gujarAtanI AgaLa mUkI te AzramamAM khesI- * kheDA baLavA'nI taiyArInAM bIja rApavAmAM rokAyA hatA, ane khIja rUApavAmAM temaNe zrI. zaMkaralAla baeNMkara jevAne paNa eka varSa mATe tyAM kheMcyA hatA. A taiyArImAM ekavAra temane sAta divasanA upavAsa karIne jemanI sevA karatA hatA temanI sAme satyAgraha karavAnA prasaMga AvyA hatA. Ama aneka rIte kArya kartAe A leAkeAnI sAthe peAtAneA saMbaMdha jALavI rahyA hatA, ane gAMdhIjIe satyAgrahane mATe pasaMda karelI bhUmi khAraDAlI hatI e smaraNa leAkeAmAM jAgRta rAkhatA hatA. sarabhANa have leAkeAnuM theADuM svabhAvavana ApavuM jarUranuM che, kAraNa temanI keTalIka khAsiyatA jANe tee satyAgrahane mATe sarajAyA hAya evI lAge che. tAlukAnA kaNIomAM leuvA, kaDavA, matiyA, bhakta pATIdAra, careAtariyA evA vibhAga che, paNa dareka kAmanuM baMdhAraNa AjanA sudhArAnA jamAnAmAM paNa evuM TakI rahyuM che ke tenI mArate kAMI sAruM kAma karAvavAnI kAInAmAM zikta hAya teA karAvI zake. bahiSkAranuM zastra e leAkeAne ajANyuM nathI. samAjnI sAmA thaI durAcAra karanArane ane tenA vaMzane varSonAM 7 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDolI satyAgrahane itihAsa varSo sudhI bahiSkRta karyAnA dAkhalA A komomAM maLe che. zrI. vallabhabhAIne A baMdhAraNa pitAnA prayogane mATe sArAM sAdhana tarIke kAma AvyAM. e komanI strIonI keTalIka viziSTatA temane gujarAtanI strIomAM viziSTa sthAna Ape evI che. savArathI sAMja sudhI gharamAM ane khetaramAM puruSonI sAthe kAma karanArI e bahenamAM eka prakAranI nirmAtA ane vIratA che je bIjI kememAM ochI jovAmAM Ave che. AkhI kemane viSe ema kahI zakAya ke e dharmabhIru kAma che, kadAca vahemI paNa haze, paNa e vahemamizrita dharmabhIrutAmAM paNa pratijJAne pavitra samajIne tene game te bhoge pALavAnI zakti bharelI che. rAnIparaja lokonA jevI bhoLI ane niSkapaTa kema te bhAgye ja bIjI kaI haze. A be moTI komonA sahavAsamAM rahIne bIjI kememAM paNa temanA keTalAka guNa UtaryA che, ane pariNAme AkhI prajA zAMtipriya, ane "kAyado ane vyavasthA" ne svAbhAvika rIte mAnanArI che. A tAlukAmAM phojadArI gunAonuM pramANa ghaNuM ochuM che, ane dIvAnI dAvAone mATe munasaphanI korTa to tAlukAmAM che ja nahi. AvA lokomAM satyAgrahanuM bIja UgI nIkaLe ane phaLa emAM Azcarya nathI. gAMdhIjI "dakSiNa AphrikAnA satyAgrahanA ItihAsanI prastAvanAmAM kahe che: "jemAM kAMI chUpuM nathI, jemAM kAMI cAlAkI karavApaNuM nathI rahetuM, jemAM asatya te heAya ja nahi, evuM dharmayuddha to anAyAse ja Ave che, ane dharmI tene sAra hamezAM taiyAra ja hoya che. prathamathI racavuM paDe te yuddha nathI. dhama yuddhane racanAra ne calAvanAra Izvara che. te yuddha Izvarane nAme ja cAlI zake, ane jyAre satyAgrahInA badhA pAyA DhIlA thaI jAya che, te cheka nirbaLa bane che, comera aMdhakAra vyApe che tyAre ja Izvara tene sahAya kare che. manuSya jyAre rajakaNathI pitAne nIce mAne che tyAre Izvara tene sahAya kare che. nirbaLane ja baLa rAma Ape che." bAraDolInA lokonI nirbaLatAe ja jANe temane satyAgrahane mATe lAyaka banAvyA. Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 bhakSaNanIti 680 TakA kheDUtavastIvALA A dezamAM kheDUta mATe jevA rAkSasI kAyadA che tevA dharatInA paDa upara kacAMye nahi maLe," A ' raDAlI satyAgrahanI utpattinA varNana upara AvIe te pahelAM A dezamAM, athavA A prAMtamAM, cAlatI jamInamahesUlanIti viSe gheADI hakIkata ApavI jarUranI che. save' katyArathI ane kema zarU thaI, mahesUlaAkAraNI kevI rIte thavA mAMDI e badhI vastunA itihAsamAM ahIM nahi UtarI zakAya. A itihAsa vAMcanAre jANavAjogI keTalIka hakIkata A prakaraNamAM rajU karIza. ' , jamInamahesUla e 'kara' che ke ' bhADuM athavA gaNeAta ' che e savAla ekavAra bahu carcAtA ane sarakArI amaladAro paNa niSpakSa rIte tene catA. leTenanTa karnala brigjha nAmanA eka lekhake jamInamahesUla upara prakAza pADanAra eka mahattvanA graMtha lakhyA hatA temAM batAvyuM hatuM ke sekaDA varSo thayAM jamInane mAlika e jamInane bhAgavaTA karanAra kheDUta manAtA AvyeA che, sarakAra mAlika nathI, paNa aMgreja sarakAra te jamInanI mAlika thaI kheDI che ane vadhAremAM vadhAre mahesUla utpanna karavAnuM sAdhana ene mAne mAne che. A graMtha 1870 mAM lakhAyeA hateA. 1857mAM AmanI sabhAnI eka kamiTI AgaLa purAvA ApanAra eka aMgreja amaladAre khUla karyuM hatuM ke jamInamahesUla TharAvavAmAM Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraDolI satyAgrahane itihAsa prakaraNa kheDUtanA abhiprAya levAmAM nathI AvatA, ene kahevAmAM Ave che ke ATaluM tAre ApavuM paDaze, tane paravaDe te| bhara niha te jamIna cheDa. paNu sane 1856 mAM kATa epha DirekaTarsa eka kharIte bahAra pADayo hatA. temAM jAhera karyu hatuM ke jamInamahesala e bhADu nathI paNa ' kar'che. sara cArlsa vUDa ane lorDa liTane paNa e vastu svIkArI hatI. kheDana pAvela nAmane lekhaka, jeNe gayA saikAnI AkharamAM peAtAnuM jamInanI AkArabaMdhI saMbaMdhI pustaka lakhyuM hatuM teNe paNa kahyuM che ke jamInamahesUla e jamInanI Avaka upara eka prakAranA kara che, paNa have e 'kara' che ke ' bhADu' e carcA karavI niraka che. niraka chestA ! kAraNa sarakAra e mahattvanA bhedanI avagaNanA karI, jamInanI mAlika thaI paDI che, ane e carcIne niraka karI mUkI che. nahi te| e carcA atizaya mahattvanI che, kAraNa jamInamahesUlanA kAyadAnI ArAmAM AkarI kalameA, kheDUtathI jamInamahesUla na bharI zakAya te kheDUtanI hajAragaNI ki MmatanI jamIna khAlasA karavAne sarakArane adhikAra ApanArI rAkSasI kalameA, sarakAre mAnI lIdhelA mAlikIhakamAMthI utpanna thayelI che. Aje te eTale 1924nA mAmAM, sarakAranA jamInamahesUla khAtAnA pradhAna (revanyu meMbara) edhaDaka rIte kahe che ke jamIna sarakAranI ja che, emAMthI puSphaLa Avaka thAya che ane e AvakathI ja vahIvaTa cAle che. eTale game tema thAya teApaNu e Avaka cheDAya niha. A ucApatanItimAMthI jamInamahesUlanA praznanI aTapaTI gUMcA UbhI thaI che, ene ja AzareA laIne sarakAre varSonAM varSo thayAM kheDUta ne raMjADavA che, temanI dAda phariyAda sAMbhaLavAne dIvAnI kAne haka rahyo nathI, ane dhArAsabhAne paNa sarakAranA TharAvamAM hAtha dhAlavAnA haka nathI. A nItine pariNAme, kheDUtane jamInamahelamAM dakhala karavAnA kA adhikAra nathI e siddhAntane pariNAme, jyAMjyAM jamInamahesUlanI kAyamanI jamAbaMdhI thaI nathI tyAMtyAM jamInamahesula uttarAttara vadhatuM ja gayuM che. 1862mAM loDa kaeNnige 10 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 bhakSaNanIti. AkhA dezane mATe kAyamanI jamAbaMdhI karavAnI bhalAmaNa karI hatI, paNa e bhalAmaNa kAgaLa upara ja rahelI ane pAchaLathI te kAgaLa uparathI paNa rada karavAmAM AvI. bhAgye ja bIjo eve ilAkA haze ke jyAM jamInamahesUlanA dara muMbaI ilAkA jeTalA AkarA hAya, ane muMbaI ilAkAmAM paNa evA bhAga bIjA nathI ke jyAM sarakAradhArA gujarAta jeTalA vadhAre hAya. rAva bahAdura joSIe . jamInamahesUlanA prazna upara pacIzeka varSa upara eka lekhamALA bahAra pADI hatI temAM temaNe jaNAvyuM hatuM ke muMbaI ilAkAmAM khIjA kAI paNa ilAkAnA karatAM mAthAdITha jamInamahesUlane dara vadhAre che (eTale ke mAthAdITha be rUpiyA), ekaradITha dara gujarAtanA jillAemAM vadhAremAM vadhAre che (eTale ke eka re rUpiyA cAra), ane gujarAtamAM paNa surata jillAmAM vadhAremAM vadhAre che (eTale ke ekare pAMca rUpiyA nava AnA ). khAraDAlIne ja dAkhaleA laIe teA jamInamahesUla 1864 thI vadhatuM ja gayuM cheH 1866-67 pahelAM rU. 3,18,162 hatuM te 1866-67mAM rU. 4,00,939 thayuM, 1897-98mAM rU. 4,58,317 ane 1923-24 mAM rU. 5,14,76ra thayuM. temAM zrI, jayakare 30 TakA vadhArA sUcavyeA, mi. eNDane 29 TakA sUcavyA, sarakAre rara TakA sUcavyA, ane pachI rarnA 20 TakA kIdhA. paNu kAI sarakAranA kAyade| jamInamahesUla khetInA naphA pramANe AkAravAnuM kahe che. paNa khetIne naphe! nakkI karavAnuM keAI ne sUjhayuM nathI, athavA te khetImAMthI napheza thAya che ke kema e tapAsavAnI kAI ne jarUra ja jaNAI nathI. jamInamAMthI utpanna dahADedivase vadhatuM jAya che ema teA keAI amaladAra kahetA nathI ja, mAlanI kiMmata vadhI che e kAraNa Ape che, teA kAI tAlukAnI AbAdI leAkeAnAM dharabAra ane khIjI khAdya sthitimAM mahesUla vadhAravAnuM kAraNa jue che, keAI gaNAta ane vecANanA AMkaDA upara peAtAnuM maMDANa mAMDe che te kAI sudharelA rastA ane vadhelI bajAranI sagavaDa upara potAne AdhAra rAkhe che, kAI leAkeAe dArU pIvAnA cheDavo e hakIkatane sabaLa kAraNa mAne che teA kAI 11 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraDolI satyAgrahane itihAsa prakaraNa leAkeA dArU pIvAne zeAkha vadhAratA jAya che e vAtane sabaLa kAraNa mAne che ! jamInamahesUla vadhAravuM ja che tene ahAnAMnI zI khATa ? te nathI bagADayuM te tArA bApe, nahi te| tArA bApanA Ape ! C ' upara joI gayA ke A ucApatanItinI sAme dAdariyAda zI rIte hAya? 1873mAM sarakArI amaladAre karelI mahelaAkAraNInI sAme hAkemAM eka dAvA maMDAyA hatA, ane hAIkorTe phariyAdInA pakSamAM cukAdo ApyA hatA. AthI sarakArI amaladArAmAM khaLabhaLATa pedA thayelA, ane pariNAme revanyu jyurisaDikazana eNkTa pasAra karavAmAM AvyA jethI dIvAnI adAlatAne jamInamahesUlanI bAbatamAM vacce paDavAnA adhikAra laI levAmAM AvyA, ane seTalameTa amaladArane game te mahesUla harAvavAne paTTo maLyA. hiMdustAna sarakAra ke muMbaI sarakAra paNa kazI da!da. de evuM rahyuM nathI. zrI. cikeADI peAtAnA eka abhyAsapUrNa lekhamAM kahe che tema, " A sudhArA te| zAparUpa nIvaDacA che. dIvAnI adAlatanuM kazuM cAle nahi; hiMdustAna sarakAranA haka ochA karavAmAM AvyA che, peAtAne aMkuza te AjanA saMjogeAmAM vAparavA icchatI nathI. jamInamahesUlane prazna prAMtIya che ane sarakAre rijhavjha' (anAmata) rAkheleA che. eTale e praznamAM sthAnika sarakAra ja kula mukhatyAra che.'' * sane 1919 nA hiMdustAnanA rAjyataMtranA kAyadA upara vicAra karavAne mATe pArlAmenTe eka joi Ta kamiTI nImI hatI. tenI AgaLa jamInamahesUlaAkAraNI upara dhArAsabhAne aMkuza rAkhavA mATenA purAvA rajU karavAmAM AvyA hatA, ane te kamiTIe jamInamahesUla vadhAravAnA saMbaMdhamAM sarakAre kevuM dhAraNa svIkAravuM joIe te viSe nIcenAM vacane pragaTa karyAM hatAM: " jyAre kaMI navA kara nAMkhavAmAM Ave, tyAre te dhArAsabhAnI AgaLa lAvavAno zirasto thavA joIe. khAsa karIne jamInamahesUla e kevaLa gaNAta che, ke mAtra kara che, e viSe kaI paNa abhiprAya ApyA vinA amArI salAha che ke jamInamahesUlanA AkAra vadhAravAnI rIta 12 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 jI bhakSaNanIti jema bane tema jaladI dhArAsabhAonI hukumatamAM AvavI joIe. A kamiTIne lAge che ke jamInamahesUla nakkI karavAnAM mukhya dhAraNA, jamInanI kiMmata kADhavAnI rIta, sarakAradhArA ane gaNeAnanuM pramANa, jamAbaMdhInI mudata ane vadhAravAnuM dhoraNa -- evI evI kheDUtAnA kalyANanI sAthe saMbadha dharAvanArI AmatA viSe kAyadA karavAne samaya AvI paheAmyA che." muMbaI dhArAsabhAnA zakAya teA karAvaveA,. 6 A vacane te 1924 sudhI vacanA rahyAM. eka sabhyane thayuM ke A vacanene amala karAvI teTalA mATe emaNe evA TharAva rajU kayA, ke e vacanAne amala thAya eTalA mATe ane e vacaneA mujaba kAyadA ghaDavAnuM sUcavavAne mATe dhArAsabhAe peAtAnA sarakArI ane leniyukta sabhyAnI kamiTI nImavI, jemAM leAkaniyukta sabhyAnI bahumatI hAya, ane e kamiTIe bhalAmaNa karelA kAyadA pasAra thAya nahi tyAM sudhI kaI paNa rivijhananuM kAma zarU na karavAmAM Ave, ane navI AkAraNI dAkhala na karavAmAM Ave, " sarakArane A TharAva zeA gaLe Utare? sarakArI sabhyAe ene virAdha karyo, - paNa bahumatIthI e pasAra thayeA. kAyadA karavAne mATe kamiTI nImavAnI vAta te pArlAmeTanI hatI eTale rAvanA teTalA bhAgane amala karI eka kamiTI nImI, paNa TharAvaneA kALA akSare chApele bhAga je ghaNA mahattvaneA hateA te viSe akhADA karyAM. A vAtaneye khIjA traNa varSa thayAM, joiMTa kamiTInI bhalAmaNane mULa artha kAre rahyo, kamiTI nimAI, paNa eka pachI eka tAlukAnI AkAraNI teA cAlu ja rahI, ane dhArAsabhAneA TharAva na ja thaye hAya evI rIte sarakAra vatI. tyArapachI 1927mAM sarakArane jAgRta karavAnA khIjo eka TharAva dhArAsabhA AgaLa AvyeA. e TharAvamAM dhArAsabhAe gavarI ane tenI kAuMsilane bhalAmaNa karI, ke maheslakami" nimAI che tenI bhalAmaNa dhyAnamAM laIne kAyado dhaDavAmAM Ave, ane 1924mAM thayelA rAva chatAM aneka rivijhana seTalameTa thayAM che mATe e kAyadAne amala 1924nA mA mahinA pachI thayelA seTalameTane viSe paNa thAya, ane e 13 * Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDolI satyAgrahanA itihAsa prakaraNa kAyadA thAya tyAM sudhI evAM rivijhana seTalameTa mujaba vadhArelA dhArA na levAnI sarakArI amaladArone sarakAra bhalAmaNa kare. ' A TharAva paNa dhArAsabhAmAM para viruddha 29 mate pasAra thaye. e vAtane eka varSa thayuM. peleA kAyadA tA thAya tyAre kharA, paNa dhArAsabhAnA upara kahelA ame TharAvA chatAM sarakAra ThaMDe peTe aneka tAlukAonuM mahesula vadhAye gaI. pelI mahesUlaAkAraNInA niyame sUcavanArI kamiTIe ripeTa rajU karyAM, e ripeTa nI je gati thaI tenA itihAsa hiMdustAnanA jamInamahelanA kALA itihAsamAM eka vadhu prakaraNa umere che. e kamiTImAM 22 sabhyA hatA. temAM traNa vibhAganA kamizanare| ane -bIjA mahesUlakhAtAnA keTalAka amaladAranuM eka saptaka hatuM. e saptake kamiTInA khIjA sabhyAthI judA paDI peAtAneA bhinnamata rajU karyuM. sarakAre peAtAnA TharAvamAM A saptakanA bhinnamata svIkArIne jaNAvyuM ke mahela gaNAtane ja AdhAra rAkhIne TharAvavuM joI e ! kamiTIe vadhumate TharAvyuM hatuM ke kheDUtane je ceAkhkhA napho thAya tenA 25 TakA jeTalA sarakAradhArA hovA joIe, paNa sarakAre pelA saptakane mata svIkArIne harAvyuM ke pa0 TakA jeTaleA sarakAradhArA levAnI ' cAlu ' paddhatine vaLagI rahevuM joI e ! kamiTIe bhalAmaNa karI hatI ke kAI paNa rivijhana karavAmAM Ave eTale tenI tapAsa karavAne mATe eka kAyamanI* eDavAijharI kamiTI ' ( salAhakAra samiti) nimAvI joI e, te bhalAmaNa paNa sarakAra gheLAne pI gaI! kamiTIe eka vyavahAru ane nirdoSa sUcanA karI hatI ke seTalameTa amaladAre tAlukA leAkala kheDe nimelA kheDUtanA e sabhyAne potAnI tapAsa daramyAna madada mATe sAthe rAkhavA. e sUcanA paNa pelA saptakanA AbhaprAya sAthe saMmata thaI te sarakAre uDAvI dIdhI ! Ama joiTa pArlAmeTarI kamiTInI bhalAmaNane amala karavAne mATe nimAyelI kamiTInI bhalAmaNeA sarakAra gaLI gaI ane cAlu aniSTa prathAne kAyama rAkhavAne mATe ja peravI karI. A 14 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 jI bhakSaNanIti C kamiTInI bhalAmaNa pramANe kAyadeA thAya tyAM sudhI te dhIraja rAkhA, tyAM sudhI rivijhana karavAM meAfa rAkheA, sarakAra kAyadeA karatAM DhIla kare tethI garIba kheDUtAne nAhakane mAra na mAre ema sUcavavAmAM AvyuM, tyAre sarakAranA mahesulamaMtrIe kahyuMH zuM karIe ? amArI tijorI khUTI gaI che. 25 tAlukAmAM 10nA lAkhanA vadhArA thayA che te mUkI devAmAM Ave te| sarakAranI zI dazA thAya ?' Ama eka taraphathI navA thanArA kAyadAne nakAme karavAnI peravI thaI rahI, khIjI taraphathI eka pachI eka tamAma tAlukAonuM kATaluM kaDhAtuM gayuM ! AjanA jamAnAnA mahesulamaMtrInA A udgArA sAthe agAunA sarakArI amaladArAnA udgAre| sarakhAvIe. krejhara TAilare 1841 mAM kahyuM hatuM: " mahesUlaAkaraNIe kheDUtanA kalyANanA viSaya hAvAthI e AkAraNI karatAM ApaNe e vicAravuM joIe ke sarakAre kheDUtanI pAse keTaluM rahevA devuM joI e, hi ke kheDUta sarakArane keTaluM ApI zake che. ' 1864mAM muMbaInA gavarnara sara khAla kIare kahyuM hatuM: sarakAre sAk karAvyuM che ke sarakAranI tijorInI zA sthiti che tene vicAra teA gANu che, kharA vicAra te leAkeAnA kalyANanA che, mahesUla vadhAryAM dhaTADavAthI kheDUtanI zI sthiti thaze tene che. ' : kheDUtanA leAhInuM chelluM TIpuM cUsavAnI A nIti ja evI che ke jenI sAme kara na bharavAnA satyAgrahanI eka meTI laData laDAvI joIe. paNa zrI. vallabhabhAI paTela pAse sane 1928 mAM e meTI laDatane vicAra naheAtA, emane te eka nAnakaDA prazna upara ja laData laDI levI hatI. paNa ene vicAra AvatA prakaraNamAM karazuM. Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khAraDAlImAM zuM banyu sarakArapakSa " tame UMdha ArAmamAM paDI gayA hatA ane AkhA mIcIne mAthe paDe te bhaye jatA hatA. aMDana sAhebe tamArI AMkha udhADI te bahu sAruM karyuM. " " gayA prakaraNamAM jaNAvelI adhAdhUMdhInA bhAga aneka tAlukAo chellI jamAbaMdhI sane 1896 mAM thaI hatI, ane muMbaI ilAkAmAM cAlatI prathA pramANe trIsa varasa pachI eTale sane 1926 mAM emAM sudhArA ( * rivijhana ' ) karavAnA samaya AvI paheAMcyA hatA. A sudhArAnuM kAma preAvinsyula sivila sarvisanA zrI. jayakarane sAMpavAmAM AvyuM, je e veLA suratanA eka DepyuTI kalekaTara hatA. emane AvAM kAmaneA karaze! ja pUrva anubhava nahAtA. emaNe 1925nI zarUAtamAM peAtAnuM kAma zarU karyu, ane pAMca mahinAmAM kharaDAlI ane ceAryAMsI e tAlukAnAM rivijhana ' taiyAra karIne sarakArane meAkalyAM. bAraDeAlInA ripoTa upara tA. 30mI jUna, 1925nI tArIkha che, paNa te riporTa tA. 11mI navembara, 1925 sudhI sarakArane meAkalI zakAyA nahi. kAraNa zrI. jayakare ripeTa nI sAthe meAkalelA kAgaLamAM jaNAvyuM che te pramANe " riporTanA kharaDA 16 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDelImAM zuM banyuM?-- sarakArapakSa seTalamenTa kamizanara sAhebane mokalavAmAM Avyo hato, ane gaNata, vecANa vagere viSenA keTalAka phakarAomAM temaNe sUcavelA sudhArA karIne te pAcho temanA upara pAsa thavA mATe mokalavAmAM AvyuM hatuM. have e pAsa thaIne Avyo che ane te zirastA mujaba sarakArane mokalavAmAM Ave che." A temaNe suratanA kalekTara tarIke lakheluM. seTalamenTa oNphisarane ripeTa sAmAnya rIte kalekaTara mAraphate sarakArane mokalavAmAM Ave che. kalekTara tenA upara zera kare che, ane seTalamenTa kamizanarane ravAnA kare che. zrI. jyakarane riporTa kalekaTaranA zero meLavavA bhAgyazALI nahi thayo, kAraNa te veLA zrI. jayakara pote ja kAmacalAu kalekaTara thayA hatA. paNa sarakArI TharAvanI bhASAmAM, "agAu sUratanA kalekaTara tarIke kAma kareluM evA seTalamenTa kamizanare ene jhINavaTathI tapAsya ane lagabhaga Akho riporTa pharI lakhI kADhayo che." eTale ApaNe je riporTa zrI. jayakaranA riporTa . tarIke joIe chIe te temane mULa riporTa nathI paNa seTalamenTa kamizanara mi. eNDarsane "lagabhaga Akho pharI lakhI kADhelo' riporTa che. mULa namUno kevo haze e bhagavAna jANe. paNa, saMbhava che ke gaNota vecANavALA phakarAo zrI. jayakaranA hovAne badale AkhA mi. eNDasananA lakhelA hoya. te paNa ApaNe zrI. jayakaranA riporTamAM bAraDolI viSe zI bhalAmaNa karavAmAM AvI te upara AvIe. zrI. jayakare AkhA tAlukAmAM cAlatA mahesUlanA daramAM pacIsa TakA vadhAro sUcavyo, paNa 23 gAmone nIcalA vargamAMthI upalA vargamAM caDAvavAmAM AvyA eTale pariNAme e gAmonA upara upalA vargane vadhAre mahesUlano ane mahesUlanA vadhArelA darano ema bevaDo mAra paDyo, ane AkhA tAlukAnuM mahesUla 30 TakA vadhI gayuM. mULa mahesUla rU. 5,14,762 hatuM tene badale te rUA. 6,72,273 karavAnI bhalAmaNa thaI. A bhalAmaNanAM kAraNe temaNe nIce pramANe jaNAvyAM hatAM ? 1. gayA rivijhana pachI TATI velI relve navI bolavAmAM AvI ane tAlukAmAM aneka pAkA navA rastAo thayA che. 17 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDelI satyAgrahano itihAsa prakaraNa 2. vastImAM 3,800 no vadhAro thayo che. 3. khetIvADInAM sAdhane, gADAM ane dUjhaNAM DhoramAM vadhAro thayo che. 4. pahelA "rivijhana " pachI aneka pAkAM makAno vadhyAM che, je uparathI lokonI samRddhinuM mApa maLe che. 5. kALIparaja lokomAM keLavaNI ane dArUniSedhathI temanI sthitimAM sudhAro thayo che. 6. anAja ane kapAsanA bhAvamAM asAdhAraNa uchALe thayo che. 7. khetInI majUrI bamaNuM vadhI gaI che. 8. jamInanI kiMmatamAM vadhAro ja thatuM jAya che, ane gaNatanA pramANamAM jamInanA AkAramAM ghaTADo thato jAya che. paNa 30 TakAno vadhAro sUcavavAmAM je kAraNa zrI. jayakarane - vadhAremAM vadhAre mahattvanuM lAgyuM te to e hatuM ke 30 varasa upara jamInamAMthI utpanna thatA pAkanI kiMmatamAM UMcA bhAvane lIdhe sane (1924 mAM rU. 15,08,077no vadhAre thayo che. A riporTa 1926 nI zarUAtamAM prasiddha thayo. "prasiddha thaye" kahevAmAM mArI bhUla thAya che. A riporTe prasiddha thatA ja nathI. eka agAunA sisTanTa kalekaTara zrI. zivadAsAnIe 1928nA mArca mahinAmAM dhArAsabhAmAM karelA pitAnA bhASaNamAM jaNAvyuM hatuM temaH "seTalamenTa oNphisaranA riporTanI nakalo lokomAM joIe eTalI prasiddha ja thatI nathI. tAlukA kacerImAM eka nakala rAkhavAmAM Ave che, ane kheDUto te vAMcI leze ane tenA upara pitAnA vAMdhAo mokalI Apaze ema mAnI levAmAM Ave che. . . . A riporTa ghaNIvAra to aMgrejImAM ja heya che. . . . are, ekavAra to mane evI khabara maLI hatI ke keTalAka tAlukAomAM mAmalatadAre lokone nakala paNa levA dIdhI nahotI." bAraDolI riporTa paNa A ja arthamAM prasiddha thaya hatuM, eTale ke tAlukA kacerImAM jaIne jene e je hoya te joI Ave. bAraDolI tAlukAnI samitie A riporTanI. Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3juM bAraDolImAM zuM banyuM?- sarakArapakSa tapAsa karI tenA radiyA taiyAra karavAne mATe eka kamiTI nImI. tenA pramukha bhAI narahari parIkha hatA. kamiTIe riporTanI nakalanI game eTalI kiMmata ApavAnuM kahyuM, paNa bhAI naraharine tAlukA kacerImAM jaIne ripiTa vAMcavo hoya te vAMcI javo ane temAMthI utArA karavA hoya te karavA ema kahevAmAM AvyuM. A . pramANe utArA laI riporTane abhyAsa karI, kamiTI tAlukAmAM pharI vaLI ane seTalamenTa ophisare jaNAvelI hakIkatone beTI pADanAro purAvo bhaMga karyo, ane bhAI narahari parIkhe 'navajIvana'mAM eka lekhamALA lakhIne riporTanI viratIrNa samAlocanA karI. gujarAta mahAvidyAlayanA adhyApaka zrI. malakAnIe "yaMga iDiyAmAM evA ja keTalAka lekha lakhyA. - ATaluM karIne besI na rahetAM bAraDolInA kheDUtoe 1927nA jAnyuArI mahinAmAM eka pariSada bharI ane rA.ba. bhImabhAI nAyaka ane zrI. zivadAsAnInI AgevAnI nIce sarakArane eka DepyuTezana mokalavAno TharAva karyo. 1927nA mArca mahinAmAM A sabhya keTalAka kheDUtone laIne revanyu membara mi. rUne maLyA. mi. rUe temane gayA hatA tevA ja vidAya karyA. e ja varasanA me mAsamAM rA. ba. bhImabhAI nAyake seTalamenTa ophisaranA riporTano vigatavAra javAba apanArI eka lAMbI araja sarakArane mokalI. te paNa daphatare naMkhAI 1927nA julAI mahinAmAM sarakAre eka TharAva bahAra pADyo. temAM temaNe seTalamenTa kamizanaranI sUcanA pramANe gAmaDAMnuM navuM vargIkaraNa bahAla rAkhyuM ane seTalamenTa amaladAranI mAlanA vadhelA bhAvanI dalIla svIkArI ane seTalamenTa kamizanaranA sUcavelA 29. TakAnA vadhArAne badale ane seTalamenTa ophisare sUcavelA 30 TakA vadhArAne badale 22 TakA vadhAre sUcavyuM. 22 TakA vadhAro sUcavavAnuM kAraNa sarakAre e jaNAvyuM ke rUnA bhAvamAM bhaviSyamAM thanAro ghaTADe dhyAnamAM levAmAM Avyo che - atyAra sudhI jemaNe jemaNe A vadhArA sAme vAMdho uThAvyA hatA temanI pAse zrI. jayakarane riporTa ja hatuM, mi. eNDarsananA Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDelI satyAgrahano itihAsa prakaraNa riperTanI nakalo to cheka 1928nA mArca mahinA sudhI prasiddha thaI ja nahotI. A riporTa jyAre sarakAra pAse kaDhAvavAmAM Avyo tyAre khabara paDI ke zA kAraNe sarakAre e jANIbUjIne dAbI rAkhyo haze. ApaNe joI gayA chIe ke zrI. jayakare pitAne riporTa mi. eNDarsanane jevAne mATe mokalyo hato ane tene temaNe lagabhaga Akho pharI lakhI kADhayo hato. chatAM paNa e riporTanA.. upara mi. eNDarsane dharAIne TIkA karI, ane te riporTanA mukhya. bhAganA TukaDeTukaDA karI nAMkhyA. A rahyA mi. eNDarsananA sapATAH "zrI. jyAre mahesUlavadhArAne mATe je sUcanA karI che te upara AvIe. huM dilagIra chuM ke emaNe jamInanA pAkanI kiMmata keTalI vadhatI jAya che enA upara ja badho AdhAra rAkhe che. tAlukAnI sAmAnya sthitine sAra ApatAM pa7 mA phakarAmAM paNa jamInanI kiMmata ane gaNatamAM thayelA vadhArAne mAtra eka ja dAkhalo Ape che, ane kahe che ke bhAve eTalA badhA vadhI gayA che ke gaNotanA pramANamAM AkAraNI bahu ochI thaI che. Ane mATe kaze pAye nathI, ane pAyA vinA ImArata zI rIte caNAya? AvA seTalameMTa riporTa ghaDAtA haze ? A pachI be phakarA khAsA e siddha karavAne mATe emaNe bharyA che ke sarakAra je paisAne badale pAka laIne ja mahesUla ugharAvatI hota te mahesUlanI rakama keTalI badhI vadhI jAta - jANe AmAM kAMI navuM kahevAnuM hoya nA! te jaNAve che ke tAlukAnI kula utpannamAM lagabhaga 15 lAkha jeTaluM vadhAre thAya che, ane e jaNAvyA pachI temanI buddhimAM udaya thatA jaNAya che ke ema kahevAne kaze artha nathI, kAraNa evI rIte khetInuM kharca paNa 15 lAkha vadhyuM hoya to vadhAre mahesUla levAno kaI AdhAra raheto nathI. vAru, paNa khetInuM kharca 15 nahi paNa 17 lAkha vadhyuM hota to te mahesUla ochuM karavuM joIe, vadhAravAnI to vAta ja bAjue rahI ! have zrI. jayakara kevI rIte batAvI zakaze ke khetInA utpannamAM je vadhAre thaye che tenA karatAM khetInA kharcamAM ghaTADo thaye che ke vadhAre thayA che. Ane viSe te mAtra teo eka lITI lakhe che: "A vAta paNa dhyAnamAM levI joie kharI." Ama teo killAne mukhya daravAje ja khu rAkhe che. eTale koIne humalo karyo hoya te ghaDIkamAM tenA kAcA kilA upara tUTI paDI tene toDI pADI zake ema che, kAraNa khetI kharca khetInA utpanna karatAM vadhyuM che ema kaI batAvI de eTale zrI. jayakara pAse kaze 20 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 3 juM - bAraDelImAM zuM banyuM?-sarakArapakSa javAba ja rahetuM nathI. A samajAyA pachI ja kadAca samajAze ke mahesUlaAkAraNI khetInA kula utpanna ane bhAva upara na bAMdhI zakAya paNa gaNota upara ja bAMdhI zakAya. . . . zrI. jayaranA riporTanA pa7 thI upamA phakarA te taddana nakAmA che ema kahIe to cAle, are, eTaluM ja nahi emaNe je vadhAre sUco che tenA bacAva mATe nahi paNa tenI viruddha dalIla emAMthI maLe che, eTale e "phakarA to kharekharA jokhamakAraka che. . . . Ama khetInuM kharca bAda karyA vinA khetInuM utpanna gaNIne tenI upara AkAraNI bAMdhIe te mAryA ja paDIe. ema karavAmAM kevI sthiti thAya che te 65mA phakarAmAM levAnuM maLe che. 66mAM phakarAmAM zrI. jayAre vadhArAnI pitAnI je sUcanA karI che te karatAM temanI e ja dazA thaI che. temaNe batAvyuM che ke kharca -Ada karyA vinAnuM utpanna eTaluM badhuM vadhyuM che ke 33 TakA te jarUra vadhArI zakAya. sAthe sAthe temane ema paNa khabara che ke enA e ja bhAve. kadAca kAcama na rahe, ane tema thAya te vadhAre paDate vadhAre sUca e Aropa Ave. eTale temaNe DaratAM DaratAM ane kazuM kAraNa batAvyA vinA 25 TakA vadhAre "gya ane nyAyayukta" che ema jaNAvyuM che. je sarakAranI vadhArAnI hada 75 TakA heta te temaNe kadAca kahyuM hatuM ke 65 TakA vadhAro "yogya ane nyAyayukta" che." Ama zrI. jyakaranA riporTane Akhe pAyo ja nAbUda karanAre ripiTa sarakAra zI rIte prasiddha karavAnI hiMmata karI zrI. jyakaranA ripaTane uDADI daIne eMDarsane na ja pAye zo, e pAyo te "ApaNuM eka ja sAcuM edhANa - gaNeta." A pAyo zrI. jayakaranA karatAM kaMI vadhAre majabUta nahoto, eTalo ja te kAco hato. mi. eNDarsana kahe che ke zrI. jyakaranA riporTamI kharI kiMmata enI puravaNImAM rahelI che. chatAM e ja puravaNImAMnI eka agatyanI puravaNuM jI viSe temanI TIkA juo: "puravaNI jI (vecANanA AMkaDAvALI) jeTalI kALajIthI taiyAra thavI joIe teTalI kALajIthI taiyAra nathI thaI ethI mane kheda thAya che. emAM eTalA badhA vecANadastAvejo lIdhA che ke ghaDIbhara vicAra karanArane jaNAze ke 1901nI ane 1910 vacce (21 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDolI satyAgrahano itihAsa je vecANa thayAM tenI 1925 mAM seTalameMTa amaladAra sAcA tapAsaNI bhAgye ja karI zakyA haze." ane chatAM e ja amaladAre taiyAra karelI (gaNatanA AMkaDAvALI) puravaNuM ene AMkha mIcIne kamizanare svIkArI, - kAraNa pite vadhAre zI rIte sUcave? pitAne paNa kAMI pAyo maLavo joIe nA! Ama khoTA AMkaDAno Azraya levA uparAMta mi. eNDarsana eka bAbatamAM te bhIMta ja bhUlyA. pitAnI 29 TakA vadhArAnI bhalAmaNanuM maMDANa mAMDatAM temaNe pitAnA jevA javAbadArI amaladArane na chAje evI gaNatarInI bhUla karI: zrI. jayakare 42,923 ekaranAM gaNAte lIdhAM che. kula jamIna 1,26,982 ekara che, eTale AkhA tAlukA ane mahAlanI trIjA bhAga jeTalI jamIna gaNete apAya che. emAM vaLI AvabhAge ane bIjI rIte apAtI jamIna gaNIe te A gaNote apAyelI jamIna ardhA bhAganI thaIne UbhI rahe." mi. eNDarsana bhUlI gayA ke zrI. jayakare sAta varSonAM gaNato lIdhAM hatAM, ane A gaNoto jeTalAM varSonAM hoya teTalAM varSoe guNIne patraka karyA che. eTale 42,923 ekara jamInanAM gaNoto. te to 6,000thI vadhAre ekara jamInanAM gaNato nathI. Ama pAMcadaza TakA gaNotanI jamInane badale mi. eNDarsane mAnI lIdhuM, ke ardhaardha jamIna gaNote apAya che ! Ama sarakAranI AgaLa be DhaMgadhaDA vinAnA riporTI jaIne paDyA. bemAMthI kayo pasaMda kare ? eka tarapha vAva, bIjI tarapha kUvo ! sarakAre kUvo ane vAva baMne pasaMda karyA; baMnemAMthI kaMIka lIdhuM, gaNatanuM dhoraNa paNa svIkAryuM caDelA bhAvanuM raNa paNa svIkAryuM, ane 22 TakAnI bhalAmaNa karI. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 bAraDolImAM zuM banyu lokapakSa '... bAdazAhe pUchyu', 'dilhImAM kAgaDA keTalA ?'eke taDAkA mArye, 'ATha lAkha eMzI hAra traNaseA batrIsa!' kaMvedya ustAda gaNatarIbAja ! sarakArane e dhaMdho che ke jhAne sAcuM manAvavu hoya te khUba jorathI kahevuM, ane AMkaDAone mAre karavA'' sarakArapakSa gayA prakaraNamAM ApI gayA. AmAM be riporTanA ane riporTanI dalIyeAnI sAme leketeA. zA javAba hatA, sarakArI amaladAre e vAravAra karelAM kathananeA leAka zA javAba ApatA. hatA e ApaNe saMkSepamAM joI laI e. leAkeAnA sAthI meTA javAba e hatA ke zrI. jayakare . AkhA tAlukAmAM leAkeAne maLyA vinA, leAkanI pAsethI kazI hakIkata jANyA vinA, lAkeAne peAtAnI vAte saMbhaLAvavAnI taka ApyA vinA, tAlukAnAM gAmeAmAM gheADA doDAvane upalakiyA najare je dekhAyuM te upara peAtAnA ' rivijhana 'nA dare nakkI karyAM; keTalIka vastu viSe tA temaNe kALajIthI tapAsa karI heta. teNe temane khabara paData, paNa temaNe na karI. zrI. jayakare 90 TakA dara vadhAravAnA je kAraNe| batAvelAM tenA javAba te leAkeA pAse joIe teTalA hatA. tAlukA samitie nimelI kamiTInA pramukha tarIke bhAI narahirae enA javAba lekhamALAmAM ApyA, rA. ba. bhImabhAI e peAtAnA kAgaLA ane arajamAM ApyA. zrI. jayakaranAM kAraNeA eka pachI eka laI leAkeAe tenA ApelA javAneA sAra ApI jaI e H 1. TAI velI relve khAlavAmAM AvI tethI amuka gAmaDAMne phAyadA thayA, ane te kAraNe zrI. jayakare keTalAMka gAmaDAMnA vargo caDAvyA. mi. eMDasane paNa e dalIlane TekA ApyA. paNa baMne bhUlI gayA ke mi. karanAnDIjhe ` 1896nI jamAbaMdhI karatI veLA A relve dhyAnamAM lIdhI hatI. temaNe e ripeTa mAM 23 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDolI satyAgrahano itihAsa prakaraNa spaSTa lakhyuM hatuM : "bI. bI. sI. AI. relvenA ejaTanI pAsethI mane khabara maLI che ke TAkhI lAina Avate varSe A ja samaye zarU thaze. game tema ho, pAMca varasa pachI bAraDolI sUratanI sAthe relvethI saMkaLAze ema mAnavAmAM kazI aDacaNa nathI. ane rivijhana dAkhala thayA pachI 30 varasa sudhI cAlaze, eTale jamInanA AkAranA dara nakkI karatI vakhate bhaviSyamAM thanArI relavethI thanArA phAyadA dhyAnamAM levAmAM vAMdho nathI." rastAonA sudhArA viSe to kazuM na kahIe to sAruM. bAraDolI tAlukAnAM gAmaDAMmAM bhaTakanAra tAlukAnA pAkA rastAonI tArIpha kare to te rastA uparathI te bhaTakyo hovA viSe zaMkA thAya. karnala presakoTanA samayamAM e rastA "mANasa ane pazunAM kALajAM toDe evA hatA, te te Aje kAMI bahu sudharyA nathI, ane Aje je seMkaDa kalAsa rastA' kahevAya che temanA karatAM te cemAsAnA cAra mAsa sivAyanA ATha mAsamAM gAmaThI garaDha vadhAre sArI. karnala presa keTa keTalAMya varSa upara lakhyuM hatuM: "bAraDolI tAluke jyArathI ApaNA hAthamAM Avyo che tyArathI e bahu bhAre mahesUla bharate Avyo che, ane teno vicAra karIne paNa ApaNe tyAM sArA rastA karavA joIe." Aje kahevAtA sArA rastA upara mahesUlavadhAre sucavAya che. 2. varatImAM 30 varSamAM 3,88 0 vadhAre e vadhAre kahevA haze ? gAmaDAnI vastI te tUTI che, kasabAnI vastI vadhI che. 3. bheMso sivAya bIjA kazAM sAdhanomAM vadhAro thayo nathI. baLadonI saMkhyAmAM to UlaTo ghaTADo thayo che ema zrI. jayakara pite kabUla kare che. vaLI loke bIje kamAI karI lAvIne paNa aLada, haLa, vagere kharIda kare ane navA makAna paNa bAMdhe. vaLI kuTuMbe vibhakta thAya eTale paNa navA haLanI, navI gAllInI ane navI baLada jeDanI jarUra paDe. A vAtane svIkAra sUratanA kalekaTara mi. lelIe paNa karyo hato. 4. lAke samRddha na hoya to pAkAM makAne zI rIte bAMdhe che e savAla thAya che. "AphrikAthI dhana kamAI lAve eTale dezamAM Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDolImAM zuM banyuM ? --lAkapakSa 4... AvIne dhara dhe. tenuM joI khIjA pAse nANAM na heAya chatAM pelAnA jevA mATe kahevaDAvavA te paNa ghara bAMdhe. ane have te eTale sudhI sthiti AvI gaI che ke meTuM ghara hAya ! ja chekarAne kanyA maLe, amArI tapAsa daramyAna eka dAkhalA evA maLyA ke chekarA meTI uMmarane thayA. te kuMvArA rahI gayele eTale kanyA maLe tenI khAtara jamIna gIreya mUkIne dharmAMdhyuM. paNa upADelAM nANAMthI dhara pUruM na thayuM eTale chevaTe devuM bharavA ane ghara pUruM karavA mATe kamAvA sAru e cheAkA paradeza gayA ! tAlukAmAM pAkAM meTAM makAna che temAMnA ardho upara te| AphrikA javAvALAnAM che, ane bIjA pAkA makAne vALA meATebhAge devAdAra hAya che" ( bhAI naraharikRta 'khAraDeAlInA kheDUtA '). pa. kALIparaja leAkeAmAM madyapAnAnaSedhanI caLavaLa cAlI che ane keLavaNInA pracAra thaI rahyo che e emanI pragati sUcave che evuM kAraNa ApIne e leAkeAne paNa 25 TakA vadhArA lAgu pADavAmAM harakata nathI ema zrI. jayakare kahyuM che. A madyapAnaniSedhanI caLavaLa jyAre pUrI saphaLa thaI tyAre kharI. keLavaNI teA hajI dUra che, ane karajanA kheo e leAkeA upara reAja vadhatA jAya che ane tee pAtAnI jamIna kheAtA jAya che. 66 6. mAlanA bhAva 1914 thI 1925nA gALAmAM vadhelA te laDAInA kAraNathI vadhyA hatA e sarvavidita che. AMkaNIamaladAranA ripeAnI zAhI sukAyA pahelAM te e bhAva ghaTI gayA che. eTale AvA apavAdarUpa varSomAM vadhelA bhAva uparathI trIsa varasa sudhI mahesUlanA dara vadhArI mUkavA e udhADeA anyAya che. AjuM, mAlanA bhAva tA UtarI paNa gayA, paNa majUrInA bhAva vadhyA ane raheNIkaraNInuM dheAraNa kharacALa thayuM. tene UtaratAM vAra lAgavAnI. mAlanA bhAva vadhyA tenI sAthe khetInAM kharca vadhI gayAM che e dhyAnamAM nathI levAyuM. je baLadanI jeDa pacIsa ke trIsa varasa upara se rUpiye maLatI tenA hAla cArasAthI pAMcaseA rUpiyA paDe che, je gADAM pacAsa ke pAsA rUpiye thatAM tenA Aje doDhasA paDe che. je dUbaLeA pacIsa ke trIsa rUpiye 25 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDolI satyAgrahano itihAsa prakaraNa : rahe te Aje basa ke traNa rUpiye paNa nathI maLatuM. A badhuM jhaTa ghaTavAnuM nahi, ane mAlanA bhAva to ghaTatA cAlyA ja che" (bhAI naraharikRta bAraDolInA kheDUto"). 7. khetInI majUrI bamaNI nahi paNa cAragaNuM vadhI che. paNa e to mahesula ochuM karavAnA pakSamAM dalIla che, e koI paNa sAmAnya akakalane mANasa samajI zake. ( 8. "jamInanI kiMmatamAM vadhAro thayo che te laDAI pachInAM varasamAM thayo che. te vakhate kapAsanA bhAva eTalA vadhI gayA ke lokone kapAsanI khetImAM moTo napho dekhAvA mAMDyo. temAM vaLI paradezathI dhana kamAI lAvyA hoya te loko jamIna saMpADavA utsuka hoya. jenI pAse kAMI jamIna hoya tenI kAmamAM AbarU gaNAya. eTale AvA loke meM mAgyAM dAma ApIne jamIna kharIdavA pAchaLa paDavyA. temAM bhAre bhAvanI aMjAmaNa to hatI ja. eTale jamInanA bhAva kRtrima rIte vadhelA che ema kahI zakAya. bhAva UtaratAMnI sAthe Aje jamInanI kismatamAM 25 TakA ghaTADo thaMI gayo che; paNa khetImAMthI napho na hoya to jamInanI kiMmata vadhAre kema rahI zake e keyaDo. sarakArI amaladArane jhaTajhaTa na UkalI zake. mAnavalAgaNIne jemAM vicAra nathI karavAmAM Avato evA pazcimanA arthazAstrathI raMgAyelA sarakArI amaladAra to jarUra evI dalIla kare ke je jamInamAMthI sArI pedAza na thatI hoya to loko zuM kAma jamInamAM paisA nAMkhe? pitAnAM nANAM vyAje kema na pherave ? hakIkata evI che ke je kheDUtanA zaheranI beMkamAM pacAsa hajAra rUpiyA. paDyA hoya tenA karatAM je kheDUta pAse pacAsa vIghAM jamIna hoya tenI- AbarU kAmamAM vadhAre gaNAya che. eTale zaheramAM game teTaluM vyAja maLatuM hoya to paNa kheDUta pitAnAM nANAM jamInamAM ja rokavAnuM pasaMda kare che. "vatana" zabdanI pAchaLa, eka evI bhAvanA rahelI che je bhAvanA kheDUtane pitAnA vatanamAM jamIna saMpADavA vAjabI karatAM vadhAre dAma ApavA prere che. paraMtu A vastu sarakArI amaladAranA samajavAmAM zI Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. bAraDolImAM zuM banyuM ?--lAkakSa rIte Ave ? gAmegAmanA vecANanI tapAsa karatAM meTA bhAganAM vecANa paradeza jaI AvelAee karelAM jovAmAM Ave che. AMkaNIamaladAra leAkeAnI sthiti tapAsIne nivedana karyAMne.. dAvA kare che, paraMtu A tAlukAmAMthI paradeza jaI dhana raLI. AvanAranI saMkhyA meATI che teneA peAtAnA nivedanamAM ullekha. sarakhA nathI !" (bhAI naraharikRta ' bAraDeAlInA kheDUteA. ' ) vecANa ane gaNeAtanA AMkaDA kevI rIte taiyAra thayA che te jANavAne mATe ekabe vAta teAMdhavI. jarUranI che. seTalameTa oNphisare gAmegAma pharIne A vecANa ane gaNeAtanA AMkaDA tapAsavA joI e, emAM sAcAM gaNAta ane vecANa kayAM che te tapAsavAM joIe, vyAjanA dastAvejo, gIrAnA ane vecANagIrAnA dastAvejo kADhI nAMkhavA joIe. paNa khAraDelImAM AvuM kazuM banyuM nahetuM. seTalameTa riporTanI upara 30mI jUna 1925nI tArIkha che.. ripe lakhatAM paMdareka divasa thayA haze ema mAnI laIe te 137 gAmanA AMkaDA temaNe 10 divasamAM tapAsI lIdhA haze ema mAmalatadAre paTela talATIe upara meAkalelA eka sakaryulara uparathI jaNAya che. 1 lI jInane divase kADhelA A sakaryularamAM temane evuM lakhavAmAM AvyuM hatuM : " A dekhata tamAre badhAM patrakA laI ne tAluke AvavuM. prAMta sAheba (jayakara sAheba)ne mukAma 4thI jUnathI tAluke thavAnA che, ane tee tame karelAM patrakA tapAsaze. te pahelAM mAre paNa e tapAsI javAM joI e. eTale tamAre tamAma cAlu patrakA laI ne tAluke AvI rahevuM ane kAma pUruM thAya tyAM sudhI ahIM rahevuM. '' prAMta amaladAra tA. 4thI 15mI sudhImAM 137 gAmeAnAM patrake| zI rIte tapAsI zakyA haze te samajI zakAtuM nathI. rivavAra vagere na bhAgavyA heAya teAye e kAma 11 divasamAM patAvavuM e meATA aSTAvadhAnIne mATe paNa azakya thaI paDe. ane vaLI e badhI tapAsa kacerImAM besIne thAya zI rIte e paNa kalpanAmAM nathI AvatuM. 27 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa bAraDelI satyAgrahane itihAsa, vaLI mAmalatadArane eka hukama A vastu upara vadhAre ajavALuM pADe che. A hukamanI upara 23 mI oNkaTobaranI tArIkha che. emAM 27mI okaTobare badhAM patraka laIne paTelatalATIne tAluke hAjara thavAne hukama karavAmAM Avyo che. kAraNa, "tame taiyAra karelAM vecANanAM patrakAnI mAre meLavaNI karavAnI che." vAMcanAre je A. carcAne barobara abhyAsa karyo haze to tene yAda haze ke zrI. jyAre pitAne riporTa pahele mi. eNDarsanane jevA meka hato, pachI te joIne tene sudhAravAnI temaNe keTalIka sUcanA karI, te pramANe sudhArIne temaNe te pAchA jevA mokalyo, ane Akhare naveMbaramAM te sarakArI rIte rajU karavAmAM Avyo. pelo sudhArIne mokalavAno hukama zrI. jayakarane Avyo tyAre teo kalekaTarapaduM karatA hatA eTale temanAthI kema tapAsaNuM thaI zake ? eTale temaNe karyo mAmalatadArane hukama, ane mAmalatadAra paTelatalATIne tAluke bolAvelA. paNa e tapAsaNIne viSe mi. eNDarsana kahe che: "A AMkaDA mAmalatadAre meLavyA che ane tapAsyA che ema tumAramAMthI dekhAya che. have mAmalatadAranI e meLavaNIno artha temanA ekAda kArakune athavA sarkala inspekaTare karelI meLavANI hoya che. seTalameMTa amaladAra te pote vecANa ane gaNotanA AMkaDA tapAse evI AzA rakhAya che tene badale pelA sarkala inspekaTara ke kArakunanI tapAsaNI kema cAle ?" chevaTe khetInA utpannanA bhAvamAM vadhAro thavAne lIdhe 15 lAkha rUpiyAno lAbha kheDUtone thaye e dalIlanuM behUdApaNuM to ApaNe gayA prakaraNamAM joI gayA tema mi. eNDarsane pitAnA riporTamAM evI sarasa rIte batAvyuM che ke tene viSe vadhAre lakhavAnI jarUra jaNAtI nathI. A to zrI. jayakare AdhAra rAkhelI hakIkatanuM pRthakkaraNa thayuM. mi. eNDarsane to gaNotanA AMkaDA upara ja AdhAra rAkhyo hato. Aje jamAbaMdhInI je kalame che te mujaba paNa e AMkaDAne upayoga karatAM pahelAM e AMkaDA puSkaLa pramANamAM che ke nahi te jovuM joIe ane AMkaDA barAbara tapAselA che ke nahi 28 - Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 thu* AraDolImAM zuM banyuM ? --lekapakSa te jovuM joI e. AMkaDAnI tapAsa kazI ja thaI naheAtI e ApaNe joI gayA, ane AMkaDA puSkaLa pramANamAM che ema puravAra karavAne mATe mi. eN Darsana kevI rIte bhIMta bhUlyA e te ApaNe gayA prakaraNamAM ja joyuM. mi. eNMDasane 42,923 ekara jamIna AkhA tAlukAmAM gaNeAte apAya che ema zrI. jayakare ApelA 1918 thI 1925nA AMkaDA uparathI kahyuM. e teA sAta varasanA AkaDA hatA. jo e sAta varasanA AMkaDA lIdhA tA kula jamInane sAte guNIne gaNeAte ApelI jamInanuM pramANa kADhavuM joItuM hatuM, paNa temaNe te sAta varSomAM gaNeAte ApelI jamInanuM pramANa eka varSanI kula jamIna para kADhayuM, ane pachI dalIla karI ke lagabhaga pa0 TakA jamIna gaNeAte apAya che. jo eMDananA AMkaDA mAnIe te kevuM vicitra pariNAma Ave che e jovAjevuM che. nIcenAM gAmAmAM kula jeTalI jamIna che tenA karatAM tyAM gaNeAte ApavAmAM AvelI jamIna vadhI jAya cheH gAma kula jamIna sAta varSamAM gaNAte ApelI jarAyata jamIna ekara guThA 2,862 4 1,186 21 1,185 O 925 utArA vadhAvA ekara 1,317 794 miyAvADI bhesudalA sAta varSa mAM gaNAte ApelI kyArI jamIna ekara guThA 11 ra 3 33 dIvA jevuM che ke gaNeAte ApelI jamInanuM pramANa kula jamInanA sAtagaNA karIne kADhavuM joI e. pachI zuM thayuM te te| gayA prakaraNamAM varNavyuM che. sarakArane pakSa eTaleA badhA khATA hatA, AMkaDA ane hakIkatanI paNa eTalI badhI dekhAtI bhUle| hatI ke AkhuM navuM vijhana rada karAvAnI ja leAkeA mAgaNI karI zakatA hatA. paNa leAkAe evaDI meTI mAgaNI na karI. temaNe te temanA nAyaka tarIke vIra chatAM dhIru nAyaka vallabhabhAIne pasaMda karyAM hatA. temaNe pUrI tapAsa karAvavAnI mAgaNI upara ja Agraha rAkhavAnI salAha ApI. paNa e vAta te AvatA prakaraNamAM karazuM. 1,057 751 .. 36 18 37 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAramI phebruArI "sAbaramatInA saMte meTI zakti pedA karI che. tenI pAchaLa tame - amane gAMDA kahe ke dIvAnA kaho, paNa jyAM sudhI jIvatA chIe tyAM sudhI A gAMDA kheDUto mATe maravA taiyAra che." _rA re A saMjogomAM lokoe zuM karavuM ? zrI. jyakaranA - riporTa sAme to temaNe sane 1926 thI hilacAla uThAvI hatI. temanI tAlukA samitie nimelI tapAsasamitie e riporTanI ekeeka dalIlanA radiyA. AyA hatA, ane vadhAre vAjabI Thare ke cAluM dara paNa vAjabI gaNAya evA naphA kheDUtane thatA nathI ema batAvyuM hatuM. A pachI sane 1927mAM teo temanA dhArAsabhAnA pratinidhione AgaLa karIne sarakAranA mahesUlamaMtrI revanyu membara-nI pAse DepyuTezana laI gayA. A pachI A sabhyoe sarakArane moTI arajIo karI, jemAM - riporTanI dalIlonA javAba ane kheDUtonI kharI sthiti ApavAmAM AvI hatI. A badhuM chatAM 1927nA julAInI 19mI tArIkhe sarakAre 22 TakA vadhAre maMjUra karyo, eTale sapTembara 1927mAM temaNe pariSada bharI, jemAM hajAro kheDUtoe hAjarI ApI. AnA pramukha rAva sAheba dAdubhAI desAI ema. ela. sI. hatA. khUba vicAra ane carcA pachI temaNe vadhArAnI rakama na bharavAna TharAva karyo. A TharAvanI paNa kazI asara na thaI talATIone kIsanA -haptA navA dara pramANe vasUla karavAno hukama thayA. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - bAramI phebruArI have kheDUtone navI dizAmAM vicAra karavAnuM sUjhayuM. atyArasudhI sUjheluM nahotuM ema nahi, paNa 1921 pachInI dezanI paristhitie kaSTasahananA kAryakrama viSe temanI zraddhA moLI pADI nAMkhI hatI ane satyAgrahanA nAmathI teo bhaDakatA. paNa dhArAsabhAnA sabhyoe temane sApha kahI dIdhuM ke amArAthI have kazuM thAya ema nathI ane have te tamAre bIjuM je kaMI karavuM hoya te karo. bhAI kalyANajI ane kuMvarajI - je be bhAIone gAMdhIjInI pAse 1921mAM satyAgrahanA sthAna tarIke bAraDolIne pasaMda karAvavAmAM moTo hisso hato teo - tAlukA samitinA maMtrI bhAI khuzAlabhAI sAthe zrI. vallabhabhAI paTela pAse gayA, ane temane bAraDolI AvI kheDUto pAse satyAgrahanI laData laDAvavAnI vinaMti karI. zrI. vallabhabhAIe sApha nA paDI, ema kahIne ke rAva bahAdura bhImabhAI ane rAva sAheba dAdubhAI jevA netA temane derI rahyA che tyAM temanA kAmamAM vacce paDavuM e pitAne zobhe nahi. A pachI teo pAchA gayA, paNa A veLA te dhArAsabhAnA e sabhyonI salAha ane saMmati meLavIne gayA. zrI. vallabhabhAIe temane aMtithI sAMbhaLyA, kaMIka AzA ApI ane kahyuM, "tame pAchA bAraDolI jAo, ekalo vadhAro nahi paNa AkhuM mahesUla na bharavAne mATe kheDUte taiyAra hoya ane tema karIne cheka phanA thavA taiyAra hoya to huM AvavA khuzI chuM. paNa tame AkhA tAlukAmAM pharI vaLe ane loko zuM dhAre che te mane tame pharI pAchA AvIne jaNAvo." A varatu 20 mI jAnyuArInA arasAmAM banI. kAryakartAo pAse mAtra Adaza divasa bAkI hatA. eTalAmAM zuM thAya ? paNa temaNe na jANyA divasa, na jANuM rAta; tAlukAnA ghaNAkharA kAryakartAone bhegA karyA, ane Akhe tAlukA pharI vaLavAno kAryakrama ghaDI, gADAMmAM, moTarabasamAM ane page cAlI aneka gAmo padI nAMkhyAM. ATha divasamAM ghaNAMkharAM gAmonA lokono abhiprAya jANI temaNe pAchI amadAvAda kUca karI. A vakhatanI TeLImAM kalyANajI, kuMvarajI, khuzAlabhAI kezavabhAI te hatA ja; paNa kheDA, nAgapura ane bArasadamAM khyAti pAmelA vIra yoddhAo 31 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa. bAraDolI satyAgrahane itihAsa darabArasAheba, mehanalAla paMDayA ane ravizaMkarane paNa teo potAnI madadamAM lAvyA hatA. zrI. vallabhabhAI sAthe vAto thaI, temanI rIta mujaba temaNe potAnI meDI upara AMTA mAratAM mAratAM kahyuM, "ThIka tame jAo bApu pAse. huM tamArI pAchaLa * Avyo." 'bApu'nI saMmati vinA to AvI laData kema ja upADAya ? gAMdhIjIne kAne te badhI vAtanA bhaNakArA evI cUkelA hatA. temaNe atyArasudhI uttejana nahotuM ApyuM, "vallabhabhAI kahe te kare, evI ja vAta je maLyA tene karI hatI. A veLA temanI sAthe ThIkaThIka vAto thaI. vidyApIThamAM gAMdhIjIne traNa vAge javAnuM hatuM. A AgevAnone gAMdhIjIe vidyApITha jatAM rastAmAM vAta karavAno samaya Apyo hato. kalyANajIbhAI e vAta mAMDI, lake naramagarama che ema jaNAvyuM, vadhAre na bharavAne te sau koI rAjI che ema paNa umeryuM. ' gAMdhIjI : eTale ? kalyANajI : mahesUlamAM 22 TakA vadhyA che to 22 TakA bharavAnA rAkhI mULa mahesUla bharI devuM eTalI vAta upara leke taiyAra che. gAMdhIjI e te bhayAnaka che. tamAre ja paise sarakAra tamArI sAthe laDI leze ane paisA vasUla leze. je laData mAMDavI hoya to te evI ja zarata karIne maMDAya ke mULa mahesUla bharavAne taiyAra chIe paNa tame vadhAre rada na kare tyAM sudhI eka pAI na ApIe. A rIte karavAne lake taiyAra che ? kalyANajI : kasabAnAM gAmamAM kasa nathI, vANiyA bhAIone vasavaso che, evo Dara paNa rahe ja ke badhI jamIna khAlasA karI mULa mAlika rAnIparaja lokone te pAchI soMpI devAmAM Ave. bIjA lokomAMthI ghaNA pUruM mahesUla na bharavAne taiyAra che ema amane ame jeTalAM gAma pharyA te uparathI lAgyuM. gAMdhIjI: vAruM, laDavAne taiyAra che ema kabUla karIe. paNa mahesUlano prazna emane sAco che ke ? sarakAra na kabula kare paNa dezane sarakArane anyAya gaLe Utaraze ke ? 32 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAramI phebruArI kalyANajI: hA; naraharibhAIe pitAnA lekhamAM e anyAyanI vAta te jAhera AgaLa mUkelI ja che. gAMdhIjI: naraharina lekha vAMcelA yAda che, paNa A vadhArAnI sAmenI dalIlo temAM vAMcelI yAda nathI. game tema hoya, eTaluM yAda rAkhavAnuM che ke lokalAgaNI ApaNI sAthe hovI ja joIe, ane te mATe anyAya cekho dekhAI Avavo joIe. vaLI eka bIjI vAta. laDavAne taiyAra te thayA che, paNa satyAgrahanA muddA samajIne taiyAra thayA che? jo e na samajyA hoya, ane vallabhabhAInA jora upara ja UbhA thayA haze te vallabhabhAIne ane tamane badhAne sarakAra upADI le pachI teo TakI raheze kharA? kalyANajIH eTalA UMDA UtarIne ame tapAsa nathI karI. gAMdhIjIH e jANavuM rahyuM; paNa vallabhabhAI zuM kahe che? A carcA cAlatI hatI tyAM vallabhabhAI rastA upara bheLA thayA. vallabhabhAIe jaNAvyuM ke pote kesa tapAsI gayA che ane laData vAjabI lAge che. vallabhabhAIe nizcaya karI lIdho che ema lAgatAMnI sAthe ja gAMdhIjI bolyA: "tyAre to mAre eTaluM ja icchavuM rahyuM ke vijayI gujarAtano jaya he." paNa zrI. vallabhabhAI e nizcaya karI lIdhuM hato zuM? ane karyA hatA te tema karatAM temane keTalI gUMcavaNa paDI haze ? nAgapuraberasadanA vijayI senApatine satyAgrahanI vAta sAMbhaLI ke laDavAnuM mana thaI jAya evuM nahotuM, nAgapura agAu cheDA ja divasa pahelAM jyAre teo raMgUna gayA hatA te daramyAna temanA keTalAka sAthIoe savinaya bhaMganI vAta upADI hatI. temane ThaMDA pADatAM teo cUkyA nahotA. 1927 mAM nAgapuramAM savinaya bhaMga zarU thayo hato ane tenI AgevAnI levAno ghaNA mitroe - Agraha karyo hate, e bAbata mahAsabhAnA kAryavAhaka maMDaLe paNa kaMIka TharAva karyo hato, paNa temaNe e vAta upADavAnI sApha nA pADelI, kAraNa temane e laData upADavAne kAraNe pUratAM nahotAM lAgelAM. prastuta samaye te teo cheka chUTA hatA ema paNa na 33 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDolI satyAgrahane itihAsa prakaraNa kahevAya. cAra pAMca varSa thayAM teo myunisipAliTInA pramukha hatA. sarakArI amaladAroe temanA kAryamAM muktakaMThe vakhANa karyA hatAM. AmAMnA keTalAkanI sAthe to temane mIThI maitrIne saMbaMdha thayo hato. e maitrI pralayasaMkaTanivAraNanA kArya daramyAna ochI nahotI thaI paNa vadhI hatI. sarakArI amaladAronI sAthe temaNe A kAryamAM sahakAra karyo hato, pitAnI ajaba vyavasthAzaktinI temaNe amaladAro upara khUba chApa pADI hatI, ane jillAnA kalekaTare to ekavAra temane pUcheluM paNa kharuM ke ATalA sArA kAma mATe temane ane temanA sAthIone sarakAra kAMI mAna enAyata kare evI bhalAmaNa pite kare che temAM zrI. vallabhabhAIne kazo vAMdhe che ? AvI AvI mUMjhavaNa chatAM bAraDolInA kheDUtonuM duHkha temane vasI gayuM hatuM eTale temaNe bAraDolI javAno nizcaya karyo. hajI kheDUtonI nADa tapAsavAne kaMIka avakAza to hato ja. 5 mI phebruArIe sarakArano pahelo hapto laheNa thAya, 4 thI pahelAM to bAraDolI pahoMcavuM temane azakaya hatuM. 4thIe tamAma kheDUtonI eka pariSada temanA pramukhapaNa nIce bAraDolImAM bolAvavI evo nizcaya thayo. e pramANe bAraDolImAM pariSada maLI. A pariSadamAM dhArAsabhAnA traNa sabhyo -rAva bahAdura bhImabhAI nAyaka, rA.sA. dAdubhAI desAI ane zrI. dIkSita -paNa padhAryA hatA. teo te potAnI rIte jeTaluM thAya teTaluM karI cUkyA hatA. "have bAjI amArA hAthamAM nathI, ema kahIne temaNe hAtha dhoI nAMkhyA hatA, ane vallabhabhAI jevA satyAgrahI laData laDanArA saradAra pAse javAnI temaNe lokone bhalAmaNa karI hatI. zrI. vallabhabhAIe prathama te kAma karanArAone tapAsyA, joyuM ke temane satyAgraha karavAnI caLa nahotI, teo to hajAra vAtane vicAra karIne pagaluM bharavA mAgatA hatA. keTalAkane laData calAvavAnI lokenI zakita viSe spaSTa azraddhA hatI. A pachI zrI. vallabhabhAI e gAmonA pratinidhione bolAvyA. 79 gAmonA mANase AvyA hatA, ane tAlukAnI khetI karanArI badhI ke emAM AvI jatI hatI. badhA kAMIka 64 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gya mu ArasI phebruArI javAbadArIvALA mANaseA hatA, sArA sArA khAtedArA hatA, traNasethI pAMcase rUpiyA sudhI dhAre| bharanAra khAtedArA hatA. eka pArasI sajjanatA 700 rUpiyA bharanArA hatA. A leAkAnA meTAbhAge AgrahapUrvaka jAhera karyuM ke vadhAreluM mahesUla anyAya che ane na ja bharavuM joI e. zrI. vallabhabhAI e eka pachI eka mANasa laIne savAla karyo, pAMca gAmeAnA mANasA evA hatA ke jemaNe jAhera karyuM: ame jUnuM mahesUla bharI daIe, ane khAkInuM cAhe te rIte vasUla karavAnI sarakArane hAkala karIe.' bIjA badhA sarakAra namatuM mUke nahi, athavA jUnuM levAne taiyAra na thAya tyAM sudhI kazuM ja na bharavAnI tarapheNamAM hatA. leAkeA nikhAlasatAthI vAta karatA. eka rAnIparaja kheDUta kaheH 'TakI teA re'huM, paNu chakArane tApa nhIe jIravI hakAya. bIjo eka jaNa khelyA : sarakAra thAya te kare, bIjAnuM sUjhe te thAya, huM te| nahi bharuM.' eka gAmavALA kahe: 'amAre tyAM ardhuM gAma asahakArI che, ardhuM sahakArI che. pelA ame karIe tethI avaLuM ja karanArA rahyA. 'eka jaNa hiMdumusalamAneA badhA eka che, mAtra 25 TakA bhalyA. bIjo eka jaNa kaheH 'cAra jaNa paNa sAcA haze te " kahe H amArA gAmamAM musalamAna nathI AkhA tAlukA Takaze. ' cAra jaNa kANu ? ' cAra AgevAna,' emAM tame kharA ke nahi ? ''nA, sAheba, huM te cAr pachI cAlanArA. ' eTale zrI. vallabhabhAI kahe: ' teA cAra AgevAna UbhA thAe jee mahesUlavadhArA sAme thatAM khuvAra thavAne taiyAra hoya. ' eTale TapATapa cAra jaNa UbhA thayA ! daramyAna jUnuM mahesUla bharavAnA pakSavALA pelAM pAMca gAmanA pratinidhie bIjAnI sAthe besIne carcA calAvI rahyA hatA, teo Akhare nirNuya upara AvyA ke AkhuM mahesUla na bharavAmAM AkhA tAlukAnI sAthe rahevuM. Ama badhAnI khUba tapAsa karyAM pachI paNa zrI. vallabhabhAI paTele jAhera bhASaNamAM leAkeAne khUba cetavaNI ApIH 'mArI sAthe khela na thAya. khinajokhamI kAmamAM huM hAtha dhAvanArA nathI. 35 " Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDelI satyAgrahano itihAsa prakaraNa. jene jokhama kheDavAM hoya tenI paDakhe huM Ubho rahIza. 1921 mAM ApaNI kasoTI thavAnI hatI, paNa na thaI. have samaya Avyo che. paNa tame taiyAra cho ? A eka tAlukAno prazna nathI, aneka tAlukA ane aneka jillAone che. tame hAraze te badhAnuM bhAvI bagaDaze." evI evI khUba vAta saMbhaLAvI, ane Akhare sAta divasa vadhAre vicAra karavA, zAMtithI badhAM jokhamone vicAra karI nizcaya karavA lokone salAha ApI. daramyAna temaNe sarakAranI sAthe masalata karavAnuM paNa jaNAvyuM, ane niSpakSa paMca nImavAnI sUcanA sarakAra svIkAre to satyAgraha karavAnuM pagaluM levAnI jarUra na paDe ema jaNAvyuM. sabhAmAM hAjara rahelA dhArAsabhAnA traNa sabhyoe pariSadamAM kevaLa hAjarI ja nahotI ApI. temaNe potAnA bhASaNamAM jaNAvyuM ke temanAthI laI zakAya teTalAM pagalAM teo laI cUkyA, ane temAM na phAvyA eTale have satyAgrahane paMthe temane dorI zake evA netAne kheDUtone saMpatAM temane AnaMda thAya che. A pachI zrI. vallabhabhAI amadAvAda gayA, ane tA. 6 ThThI phebruArIe gavarnarasAhebane kAgaLa lakhI AkhI vastusthiti varNavI, sarakAranI jamIna mahesUlanI nItine lIdhe kamanasIba gujarAtane keTaluM veThavuM paDayuM che te jaNAvyuM, ane lakhyuM: "mArI vinaMti eTalI ja che ke lekene nyAya ApavA khAtara sarakAra ochAmAM ochuM eTaluM kare ke navI AkAraNI pramANe mahesUla vasUla karavAnuM hamaNAM mulatavI rAkhe ane Akho kesa navesarathI tapAsI jAya. e tapAsamAM lokone potAnI hakIkata rajU karavAnI taka maLe, ane temanI rajUAtane pUratuM vajana ApavAnI khAtarI ApavAmAM Ave." sAthe sAthe ema paNa jaNAvyuM: "A laData je tIvra svarUpa pakaDe evo saMbhava che te aTakAvavI ApanA hAthamAM che, ane tethI Apane mAna sAthe Agraha karuM chuM ke lokone pitAno kesa niSpakSa paMca samakSa rajU karavAnI taka Ape. Apa nAmadArane ema lAge ke A bAbatamAM rUbarU maLavA jevuM che te belAvo tyAre Apane maLavA AvavA huM taiyAra chuM." 36 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zra ArasI phebruArI A ja kAgaLamAM zrI. vallabhabhAI e eka kuzaLa dhArAzAstrInI rIte sarakAre keTalIka kAyadAnI bhUlA karelI te tarapha paNa temanuM dhyAna kheMcyuM hatuM. seTalameTa kamizanara mi. eNMDasane navA ja dhAraNe aneka gAmeAnA grupa (va) badalyA hatA tene ullekha karIne zrI. vallabhabhAI e jaNAvyuM, " navA vargIkaraNamAM keTalAMka gAmA uparanA vargamAM caDAvavAmAM AvyAM che, eTale e gAmAne mAthe te! uparanA vargonA UMcA dara ane vadhAreluM mahesUla maLIne 50thI 60 TakAnA vadhAre| paDyo che. chevaTanA hukameA kAMDhatAM pahelAM A bAbatanI leAkeAne khabara ApavAmAM AvelI nathI. sarakAre teA seTalameTa kamizanaranuM navuM vargIkaraNa svIkAryuM, ane 1927nI 19 mI julAIe chevaTanA hukama kADhavA. cAlu varSoMmAM navI AkAraNIne amala karaveA heAya te te pahelI oNgaraTa pahelAM jAhera thaI javI joI e. AthIye vizeSa niyama bahAra e banyuM che ke 31 gAmeAe julAI mAsanA chellA aThavADiyAmAM neTise ceDavAmAM AvI ke jemane vAMdhA rajU karavA hoya to te me mahinAnI aMdara peAtAnA vAMdhA rajU kare. eka rIte te 1927nI 19 mI julAInA sarakArI TharAva na. 7259/24, jenI rUe jamInamahelamAM vadhAreA thayeA te sarakArane chellA hukama hatA. paraMtu pelI neTisa ceADAI eTale e hukama chevaTane rahI zakatA nathI. ane chevaTanA hukama kADhatAM pahelAM vAMdhAone vicAra karI levAne sarakAra khaMdhAya che. vaLI cha mahinAnI agAuthI neTisa ApyA sivAya cAlu varasamAM navA vadhAre| amalamAM mUkI zakAya nahi. '' kAgaLamAMthI ATaleA lAMkhe utArA huM eTalA khAtara lauM chuM ke sarakAra peAtAnI bhUla samajI paNa te kabUla karavAne taiyAra nahetI. paNa eka mahinA pachI mArcamAM dhArAsabhA maLI tenI eThakamAM jAhera karyuM ke 22 gAmeAnA varga utAravAmAM AvyA che. uparanA kAgaLane eka TUMkA ane Taca javAba gavarnaranA prAiveTa sekreTarIe lakhyA, ane temAM jaNAvyuM ke tamArA kAgaLa nikAla mATe mahesUlakhAtA tarake ravAnA karavAmAM AvyA che. pelI 37 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAraDolI satyAgrahane itihAsa prakaraNa kAyadAnI bhUlane svIkAra tA sarakAra jarUra karI zakatI hatI, te paNa na karyAM: zrI. vallabhabhAI e te| maLavAnI paNa mAgaNI karI hatI. gavana rasAhebane zrI. vallabhabhAI ajANyA nahAtA. pralayasaMkaTanivAraNanA kAmane aMge bevAra temane te maLyA hatA, khUba vAtacIta paNa thaI hatI, ane pralayasaMkaTanivAraNanA temanA kAmanI paNa te sAhebane khakhara hatI. paNa teo A TAMkaNe evI rIte vA~ ke jANe zrI. vallabhabhAI sAthe sIdhI masalata karavAne prathamathI ja sarakArane aNugame! hAya nA! daramyAna zrI. vallabhabhAI tA. 11 mI mArca sudhI mahesUlakhAtAnA javAbanI rAha joI beThA hatA. javAba na Avye eTale agAu TharAvyA pramANe tee khAraDAlI jaI 12 mI tArIkhe pAchA. kheDUtAne maLyA, ane saunI sAthe pAchI gAdI karI. kheDUte nA sevakA paNa A vakhata daramyAna esI nahAtA rahyA. teo gAmegAma pharI vaLyAM hatA, temaNe eka pratijJA upara kheDUtanI sahIe lIdhI hatI, ane sahI karanArA AgevAne bhegA karyAM hatA. A veLA masalatasabhAnA raMga judA ja hatA. pahelI veLA AvelA te uparAMta paNa keTalAMka gAmAnA leAkeA AmAM jira hatA. zrI. vallabhabhAI e ekeeka gAmanA mANasAne pheravI pheravIne savAle pUchyA. sAnA jvAbamAM sAcane raNakAra hatA, zekhI naheAtI, paNa sAcI daMDhatA ane makkamatA hatI, ane paristhitinuM bhAna hatuM. eka pachI eka peAtAnA gAmanI sthiti varNavavA lAgyA. 'amArA gAmanA paTele krIsa bharI dIdhI che; amArI paDeAsanA vANiyAe bharI dIdhI che. paNa tene khakhara nahotI. te bAkInA na bhare.' amArA gAmamAM 58 jaNe sahI karI che. 12 bAkI che. paNa 58 makkama mANasA che.' amAre tyAM badhAe sahI karI che, mAtra paTela bAkI che, paNa tene virAdha nathI.''amAre tyAM theADA musalamAna jokhama kheDavA taiyAra nathI.'* amAruM adhuM gAma te game te thAya teApaNa UbhuM raheze. bAkInA ardhAM khATA che. paNa e adhuM gAma jANe . 38 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 muM " ApaNuM che ja nahi ema amAruM gAma makkama che. gAmanA leAkeAe kahyuM: gaNajo.' ArasI phebruArI ApaNe vavAnuM. kAMI DaravAnuM kAraNa AkhA gAmane mATe amane javAbadAra dhaNAe jaNAvyuM : nathI. 'traNacAra ' A pachI sAne khUba cetavyA : jokhama zrI. vallabhabhAI e bhareluM kAma na karavuM e sAruM, paNa karavuM teA pachI pAra utAravuM. hAraze. te dezanI lAja jaze, majabUta raheze| te AkhA dezane phAyadA che. vallabhabhAI jevA laDanArA maLyA che tenA jore laDazuM evI vAta hoya te laDaze! mA. kAraNa ke tame jo so varSa sudhI nathI UDavAnA e khacIta mAno. rAva karavA che te rAva tamAre ja karavAnA che. na karIe, e upara bhASaNa paNana. ApIe, samajIne e karavA dhAreA te karo, ' tUTI paDacA te have ApaNe je 39 ame e harAva tame leAkeA ja eka vAta ahIM nAMdhavAjevI che. tA. 4 thIe. temaja tA. 12 mIe ceAryAsI tAlukAmAMthI paNa ghaNA kheDUtA AvyA hatA. kaleTA nAmanA eka gAmanA musalamAneAne pAtAnA gAmane ane tAlukAne thayeleA anyAya bahu ja khUMcatA hatA, ane cesI tAlukAne laDatamAM joDavAmAM Ave evI temanI mAgaNI hatI. zrI. vallabhabhAI e temanI sAthe khUba vAte karI, ane samajAvyAH . bAraDeAlIne satyAgraha kevaLa khAraDolIne ja madada nahi kare, ceAryAsInuM kAma anAyAse thaze, amArAthI Aje be tAlukAne paheoMcAya evI amArI zakti nathI. tamAre tyAMne anyAya ane amAre tyAMne sarakhA ja che, ane chevaTe khAraDAlInuM thaze te ja ceAryAsInuM thaze. paNa Aje teA pichADI joI ne ja seADa tANavI joI e. tamAre tyAM 40-50 TakA jeTalA khAtedAre te surata rAMderanA dhanADhaya mANuseA. e leAkeA paisA pahelAM bharI Ave, enA upara kamizanaranuM dabANa paNa cAlI zake ane pachI tame leAkeA gabharAI jAe. huM tamane kema Ama khADAmAM utAruM? AkI tame cAkkasa samajajo ke je amAruM thaze te tamAruM thavAnuM che.' pelA samajyA ane zAMta thaI ne ghera gayA. Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AAlI satyAgrahane itihAsa A pachI vallabhabhAI bharI sabhAmAM gayA. jarA vadhAre vistArathI sabhAne samajAvI "me. sarakArane kAgaLa lakhyA hatA, ane temAM niSpakSa paMca nImavAnI temane bhalAmaNa karI hatI. tenA javAba mane evA maLyA che ke tamArA kAgaLa revanyu khAtAmAM vicAra ane nikAla mATe mekalyA che. e javAba ja na kahevAya. sarakAranA jamInamahesUlanA prayado bhAre aTapaTA ane gUMcavaNabharelA che. e evI rIte ghaDelA che ke sarakAra tene jyAre jevA dhAre tevA artha karI zake. julamImAM julamI rAjyamAM thaI zake evA A kAyado che, eTale ke temAMthI je artha joItA hoya tevA amaladAre uparjAvI zake. .. prakaraNa uparatI ja vastu gaI vakhate mahesUlavadhArAne! acaca me tamane samajAvyo. paNa e vadhAre| anyAya nahi paNa gerakAyadesara paNa che. kalama 107 pramANe Aje mahesUla AkArAya che ne levAya che. te kalamanI rUe kheDUtane nIpaja thAya te upara je phAyado rahe tenA upara mahesUla AkAravAnuM dhAraNa mUkeluM che. A dhAraNanI viruddha te badhuM kAyadAvindva gaNAya. eTale A varSe bAraDolI tAlukA para sarakAre je navI AkAraNI karelI che te jamInamahesUlanA kAyadAnI viruddha jaI ne karelI che. muddAnI vAta e che ke seTalamenTa eNsire, jemaNe A tAlukAnI sthitinI mULa tapAsa karIne sarakAramAM riporTa rajU karyA temaNe te kAyadAne vaLagIne ja kAma kareluM. teke mane peAtAne te enI viruddha paNa khUba phariyAda che. seTalamenTa ephisare peAtAnA je ripeA karyAM te 107mI kalamane AdhAre ja karelA, chatAM jyAre te ripeTa seTalamenTa kamizanara pAse gayA tyAre temaNe tene sAva pheravI nAMkhyo, te koDanI kalamane UMcI mUkI bhADAnI AMkaNI athavA gaNAtanA dara vadhyA che eTalI ja khInA upara AMkaNInuM dheAraNa racyuM. sarakAre paNa Ama thaI zake ke nahi te kAyadAnI dRSTie vicAravAnuM khAjue melI mizanaranI bhalAmane nAraNe ja gAmeAnAM vargIkaraNanI racanA pheravI nAMkhI. tema thatAM je gAmA nIcalA vargamAM hatAM te upalA vargomAM mukAyAM, ane pariNAme mULa ripeAnI AkAraNIne dhAraNe jemanA upara 20 TakA vadhAre AvatA hatA temanA upara 60 ne 66 TakA sudhI vadhAre cAMTaco. gAmaDAM upara AveA aNadhAryAM khAjo nAMkhavAmAM AvyA temane te khabara paNa nathI apAI ke tamAruM Ama thayuM, nathI temanI pAsethI A sAmenA vAMdhA ma.gavAmAM AvyA. je kaI karyuM che temAM mAtra utAvaLa ne bhUleA ja karI che. sarakArane -ANasAla ja navI AkAraNInA amala karavAnI 40 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAramI phebruArI utAvaLa hatI. teNe dhAryuM ke je jamIna mahesUlanA kAyadAnI jhINavaTo bhAgye ja koI samajatuM hoya temAM jema karIzuM tema cAlaze. jyAre Ama karyuM tyAre tamArI joDe vicAra karI laIne meM sarakArane kAgaLa lakhyo ke A bAbatamAM sarakAra taraphanI ghaNI bhUla thaI che. paNa mane javAba maLe che ke tamAre kAgaLa vicAra thavA meka che! vicAramAM DhIla thaI zake, paNa ahIM hapto zarU thaye tene vicAra koNa kare? kAgaLane nikAla thatAM sudhI hato mulatavI rAkhavAnuM kahIe to sarakAra DuiM ja mokUpha rAkhe tema che? A rAjyamAM pise levAno hoya temAM mInamekha na thAya; te to vakhatasara, niyamasara ane vyAjasahita ja levAya. A sthitimAM mAre sarakArane vadhu zuM kahevApaNuM hoya? huM te tamane ja salAha ApI zakuM ne te tamArA pitAnA ja jora para. ApaNe bIjA badhA ja upAye ajamAvI cUkyA, have koI sAMbhaLe e AzA kheTI che; te chevaTane eka ja upAya have bAkI rahyo che, ane keI paNa prajA mATe e eka ja upAya chevaTanA tarIke rahe che. te baLanI sAme baLa. sarakAra pAse te hakumata che, to2baMdUka che, pazubaLa che. tamArI pAse sAcanuM baLa che, duHkha sahana karavAnI zakti che. A A be baLano mukAbalo che. tamArI vAta sAcI che enuM je tamane barAbara bhAna hoya, A anyAya che ne tenI sAmA thavuM e dharma che e vAta tamArA aMtaramAM UgI gaI hoya, to tamArI sAme sarakAranI badhI zakti kazuM kAma karI zakavAnI nathI. emane levAnuM che ne tamAre devAnuM che. tame vecchAe hAthathI upADIne na Apo tyAM sudhI e kAma koI kALe banavAnuM nathI. bharavuM na bharavuM e tamArI IcchAnI vAta che. jyAre tame ema TharAve ke ame rAtI pAI bharanAra nathI, A sarakAra marajImAM Ave te kare, japtI kare, jamIna khAlasA kare, ame A AkAraNa svIkAratA nathI, te te levAnuM sarakArathI kadI banI zakavAnuM nathI. e koI paNa rAjyathI banI zake tevuM nathI. julamImAM julamI rAjya paNa prajA ekatra thAya che tyAre te sAme TakI zakatuM nathI. jo tame kharekhara ekamata thaIne nizcaya karatA ho ke A mahesUla khuzIthI ke svecchAe nathI ja bharavuM te huM khAtrI ApuM chuM ke A rAjya pAse evuM kaMI sAdhana nathI ke je tamAre nizcaya toDAvI zake ne tamane bhAMgI zake. e nizcaya karavAnuM kAma rA.ba. bhImabhAI temanA kAgaLamAM kahe che tema tamAruM pitAnuM che. keInA caDAvavAthI, koInA ke mArA jevA upara AdhAra rAkhIne nizcaya na karaze. tamArA ja baLa upara jhUjhavuM hoya, tamArI ja himata hoya, tamArAmAM A laData pAchaLa khuvAra thaI javAnI zakti hoya to ja A kAma karajo. Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDelI satyAgrahano itihAsa prakaraNa Ama laDatanAM jokhame pUrAM vicArajo. emAM jeTalAM moTAM jokhama che teTalAM ja moTAM pariNAmo samAyelAM che e yAda rAkhaje. kAma jeTaluM muzkela che teTaluM ja mahatvanuM che. jarA sakhtAI thatAM ja je tame AmAMthI. khaDI javAnA che te temAM tamane ekalAne ja nahi paNa gujarAtane ne AkhA hiMdustAnane nukasAna pahoMcavAnuM che. mATe je nizcaya kare te Izvarane hAjara samajIne pAke pAye karajo ke pAchaLathI kaI tamArA tarapha AMgaLI na cIMdhe. je tamArA manamAM ema hoya ke mINane hAkema paNa leDhAnA caNA cavaDAve tyAM AvaDI moTI sattA sAme te ApaNuM zuM gajuM, te tame A vAta cheDI ja deje. paNa jo tamane lAge ke AvA savAlamAM to laDavuM ja dharma che, je tamane lAge ke je rAjya kaI rIte insAphanI vAta karavA. taiyAra nathI tenI sAme na laDavuM ne paisA bharI devA temAM ApaNI ne ApaNAM bALabaccAMnI barabAdI ja thAya che, eTaluM ja nahi paNa ApaNuM svamAna paNa jAya che, to tame A laData mAthe leje. * - A kaMI lAkha savAlAkhanA vadhArAne ke 30 varasanA sADatIsa lAkhane savAla nathI, paNa sAcajUThane savAla che, svamAnane savAla che. A sarakAramAM hamezane mATe kheDUtanuM koI sAMbhaLanAra ja nahi e prathAnI sAme AmAM thavAnuM che. rAjya AkhAnI madAra kheDUta para che. rAjyataMtra badhuM kheDUta para cAle che. chatAM tenuM koI sAMbhaLatuM ja nathI, tene koI dAda detuM. nathI. tame kaho te badhuM beTuM ja. A sthiti sAme thavuM e tamAre dharma che, ane te evI rIte sAmA thavuM ke jethI Izvarane tyAM javAba devo paDe te divase tamane bhAre na paDe. mijAja kAbumAM rAkhIne, sAca upara aDaga rahIne, saMyama pALIne, sarakAra sAmA jhajhavAnuM che. japtI amaladAre Avaze, tamane khUba satAvaze, uzkeraNInAM kAraNe Apaze, game tevI bhASA vAparaze, tamArI satAvaNI karaze, ane jeTalI jeTalI tamArI nabaLAIe temanA jevAmAM Avaze teTalI mAraphate tamArA upara humalA karavA mathaze chatAM mukhya vastu uparathI tame na Dagaze, ahiMsAnI pratijJA uparathI na caLazo. zAMtithI ne saMyamathI daDha raheje ke amAre hAthe karIne sarakArane pAI paNa nathI ApavI, joIe to japtIo kare, khAlasA kare, khetara para jAo, harAjIe bolAvo, je kaMI karavuM hoya te jabaradastIthI kare, marajiyAta kaMI nahi karAvI zake; amAre hAthe tamane kazuM nahi maLe. e ja A laDatane mULa pAyo che. ATaluM je tame karI zake to dhAryuM pariNAma Ave ja e viSe mane kaMI zaMkA nathI. kAraNa tamArI laData sAca upara maMDAyelI che." . 42 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ArasI phebruArI A uparAMta khIjI samaja pADavAmAM AvyA pachI nIcalA TharAva pariSada AgaLa rajU thayAH satyAgrahane TharAva 5 mu bAraDolI tAlukAnA khAtedAronI A pariSada TharAva kare che ke amArA tAlukAmAM levAmAM AvatA mahesUlamAM sarakAre je vadhArI levAne jAhera karyA che te ayeAgya, anyAyI ane julasI che ema amAruM mAnavuM che; eTale jyAM sudhI sarakAra cAlu mahesUlane pUrepUrA mahesUla tarIke levA, agara teA niSpakSa paMca mAraphate A AMkaNI pharI tapAsavA taiyAra na thAya tyAM sudhI sarakArane mahesUla muddala na bharavuM; ane tema karatAM sarakAra jasI, khAlasA vagere je kaMI upAye le tethI paDatAM saghaLAM To zAMtithI sahana karavAM. jo dhArAvinAnA cAlu mahelane pUrepUrA mahesUla tarIke levA sarakAra kabUla thAya tA teTaluM mahesUla nitakarAre turata bharI devuM. A TharAva rajU karanArA ane tene TekA ApanArA 12 gAmeAnA sArA sArA pratiSTita kheDUtA hatA. emAM anAvalA, pATIdAra, vANiyA, pArasI, musalamAna, rAnIparaja badhI kAmeAnA mANasA AvI jatA hatA. etraNu jaNAe TUMkAMTatha bhASaNA karyA ane bAkInAe UbhA thaIne TaMkA jAhera karyA. A gaMbhIra TharAva khuddAnA pAka nAma vinA ane rAmadhUna vinA pasAra na thAya., eTale imAmasAhebe kurAne zarImAMthI Ayata saMbhaLAvI, ane nIcenuM khIranuM saMgrAmagIta AkhI pariSada jhIle evI rIte sabhaLAvavAmAM Avyu ane rAmadhUna cAlIH zUra sa'grAma ke| dekha bhAge nahi, dekha bhAge sAu zUra nAhI'---zUra0 kAma aura krodha mada leAbhase jhUjhanA, maDA dhamasANa taMha kheta mAMhI zAla aura zauca satASa sAthI bhaye, nAma zamazera taha khUba mAje, kaMhata kakhIra kAu jhujha hai ramA, kAyarAM bheDha taha turata bhAje zUra 20 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taMtraracanA pANamAM peThA pachI have taravA zIkhe ja 2 che, nahi te taLiye jaIzuM." gAma saMgrAma to maMDAyA, paNa pachI? sthiti te sAmAnya mANasane mUMjhave evI hatI. lekanI manedazAmAM tatkALa palaTo karavAnI jarUra hatI. Aja sudhI lokone evuM vicAravAnI tAlIma maLI hatI ke vadhArA jeTalI rakama na bharavI; je je bhASaNe thayAM hatAM temAM, dhArAsabhAnA sabhyo taraphathI je salAha maLI hatI temAM, e ja vAta karavAmAM AvI hatI, ane e vAta moTA khAtedAro pharI pharIne saMbhaLAvatA hatA. bAramI pahelAM ja nabaLApAtaLA je AvatAM tophAna sAme Takkara jhIlI zake evA nahotA te mahesula bharI cUkyA hatA, ane bAramInA TharAva chatAM paNa keTalAka to bArI zodhatA hatA. keTalAka rAha. joIne beThA hatAH "joIe chIe, ekAda mahinAmAM to khabara paDI jaze ke laData kevI cAle che, pachI ApaNe paNa TharAva karazuM." A badhAnI pAse pratijJA karAvavAnI hatI. - AkhA tAlukAnI aneka koma vacce paNa meLa sAdhavAno hato. pATIdAromAM to nAtanAM baMdhAraNa hatAM, paNa te baMdhAraNane laDatane mATe upayogamAM levAnAM hatAM. nAtanA gharaDAo laDatathI ja DaratA hoya to teo baMdhAraNano laDatane mATe upayoga karavA de kharA ? rAnIparaja bicArA garIba gAya jevA - temanA upara je sarakAra pahelo ja humalo kare to to teo ja curAI jAya. vANiyAo pAse to seMkaDe ekara jamIna paDelI - e jamIna khAlasA thAya tyAM sudhI teo TakI rahe kharA ? ghaNuM te sarakAradarabAre janArA, sarakArI amaladArethI zaramAIne kAma karanArA rahyA. A lokonI pAse rAnIparaja lokonI ghaNI jamIna rahelI; rAnIparajanA taraphathI ja e leke mahesUla bharI de te pelA bicArA zuM kare? anAvalA brAhmaNanAM ceDAM gAme te badhAM laDatamAM joDAyAM nahotAM. e nAtane 44 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taMtraracanA baMdhAraNa jevI vastu ja na maLe! moTA pratiSThita gaNAtA loke te pitAnI pratiSThAnA teramAM ane mutsaddIpaNAnA madamAM hajI rAha joIne beThA hatA. musalamAnomAMthI AgevAno bAramIe hAjara hatA, paNa sUratanuM jherI vAtAvaraNa ahIM paNa phelAya te? ane pArasIo viSe te zuM kahevAya? temane paNa laDatamAM moTAM jokhama hatAM. temane dArU vecavAne baMdha rahyo. agAunI dArUniSedha pravRttine lIdhe paNa keTalAkanAM mana meLAM hatAM. ' zrI. mehanalAla paMDyA tAlukAnAM gAmamAM rakhaDavA maMDyA hatA. temaNe eka gAmathI zrI. vallabhabhAI upara kAgaLa lakhe. hatA, tene bhAvArtha A hatoH "ahIMnAM gAmomAM huM bhaTakI rahyo chuM, ane mArI AsapAsanI sthiti joIne samasamI rahyo chuM. thoDA ja divasamAM sarakAranI sAthe zUrA saMgrAma mAMDanArA A loko haze? A lokone te laDatanI kazI khabara hoya ema lAgatuM nathI. gAmamAM sabhA zI rIte thAya ? adhuM gAma jAnamAM gayuM hoya, athavA nAta jamavA besavAnI hoya ! laganagALAmAM emane laDavAnI phurasada kyAM che ? ane keTalAka te evA paDyA che che ke jemane manamAM hajI rahyuM che ke satyAgraha hoya ke na hoya amAre ghera lagana hoya ane mAmalatadAra na Ave e bane ? A lekanI mAraphate ApaNe laDavAnuM ! mane nirAzA nathI thatI, paNa ApaNe keTalAM pANImAM chIe te jANuM rAkhavuM ThIka che. bhagavAna tamArI lAja rAkhe!" paNa lAkha vicAra karIne laDatane nizcaya karanAra nAyaka A paristhitithI Dage evA nahatA. temaNe to lokone kahyuM hatuM tamArAmAMthI 100 maraNiyA maLe te ApaNe jItazuM." paNa e 100 maraNiyAne baLe 17,000 khAtedAre chate ema te IcchatA nahatA. temane te kAyarane rA banAvavA hatA, mUDadAmAM prANa pUravA hatA. eTale emaNe te laDatanI taiyArI karavA mAMDI, AkhuM taMtra taiyAra karavA mAMDayuM. tAlukAmAM cAra chAvaNIo te hatI ja - bAraDolImAM zrI. kalyANajI, jugatarAma, kezavabhAI ane khuzAlabhAI hatA; sarabheNamAM DA. tribhuvanadAsa hatA; maDhImAM 45 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraDelI satyAgrahano itihAsa prakaraNa makanajI dezAI hatA, ane veDachImAM zrI. cunIlAla mahetA ane temanAM patnI hatAM. zrI. vallabhabhAIe badhA kAryakartAone belAvyA ane navI chAvaNIo kholavAnI sUcanA karI. A sUcanAne pariNAme vANiyAonA moTA mathaka vAloDamAM, vANiyAonA bIjA mathaka buhArImAM, tAlukAnA madhyamAM AvelA pATIdAronA moTA mathaka vAMkAneramAM, uttaramAM evA ja moTA mathaka varADamAM ane bAmaNImAM, ane rAnIparaja vibhAganA bAladA gAmamAM, ane eka bAjIpurAmAM eTalI navI chAvaNIo banAvavAmAM AvI. hajI sudhI kAryakartAone mATe jAhera mAgaNI karavAmAM AvI nahotI, ane zrI. vallabhabhAIne evI mAgaNI karavI paNa nahotI. sevA karavAne je tatpara hatA te to AvI cUkelA hatA ja. DA. caMdulAla te pitAne sipAI kahevaDAvavAmAM nairava mAnanArA, ane kahyuM kAma upADI lenArA. temaNe vAloDa ane buhArInI chAvaNa saMbhALI lIdhI. zrI. mehanalAla paMDyA varADa ane enI AsapAsanAM gAmaDAM saMbhALIne beThA. zrI. ravizaMkarabhAI vinA gujarAtamAM cAlatI satyAgrahanI laData zrI. vallabhabhAI calAve ja zAnA ? temaNe sarabhaNamAM paDAva nAMkhyo. "bArasAheba gopALadAsa paNa zrI. vallabhabhAIne amadAvAdathI bAraDolI bolAvI lAvavAmAM sAmela hatA. balka darabAra sAheba, mehanalAla paMDyA ane ravizaMkara jevA bhaDa hA AvavAne taiyAra che e to bhAI kalyANajI, khuzAlabhAI ane kezavabhAI pAse zrI. vallabhabhAIne bAraDolI laI javAne eka majabUta dalIla hatI. darabArasAhebe bAmaNuno killo saMbhALyo. bhAI goradhanadAsa cokhAvALA temane kuzaLa madadanIza tarIke maLI gayA. bhAI cinAI jeo sAbaramatI jelamAM be varSa sarakAranA mahemAna thaI AvelA hatA, ane jemaNe sUtanA ramakhANumAM bahAdurIthI ane zAMtithI ghA jhIlyA hatA temane bAraDolI taLa seMpavAmAM AvyuM. bhAI kezavabhAI to khAdInA kAmane varelA hatA, paNa temaNe zrI lakSmIdAsabhAI pAse laDatamAM joDAvAnI rajA mAgI lIdhI. te DA. caMdulAla sAthe joDAyA, ane vAloDanI AsapAsanA rAnIparaja gAmane mATe Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatranA niDayAdavALA bhAI phUlacaMda zAhe paNa temaNe javAbadArI lIdhI. paDyAjI jevA jUnA jogI, kheDA, nAgapura ane kheArasadanA anubhavI, maDhI thANA upara gayA. eArasadavALA aMbAlAla paTela AAladA, ane nAraNubhAI buhArI chAvaNI saMbhALIne beThA. paNa AkhA tAlukAnA musalamAna bhAI enI khAsa sevAmAM 75 varSanA yuvAna abbAsasAheba taiyabajI ane dakSiNa AphrikAmAM satyAgrahaneA anubhava meLavI AvelA anubhavI imAmasAheba rokAI gayA. AvI laData prakAzanakhAtA vinA zI rIte cAle ? badhA kheDUtAnI pAse dainika chApAM levAnI athavA navajIvana'nA paNa grAhaka thavAnI AzA na rAkhI zakAya, ane bahAranAM chApAM te| laDatane khAdya citAra Ape. eTale bhAI jugatarAma davenA hAMtha nIce prakAzanakhAtuM khAlavAmAM AvyuM. * zrI. kalyANajIne prakAzanavibhAgamAM gaNIe teA kheATuM nathI. kAraNa bhAI jugatarAmanI kaJAmaya ane kasAyelI kalama ane bhAI kalyANajIne citrA khecavAmAM siddha thayeleA hAtha e ke prakAzanakhAtAnA prANarUpa hatAM. A prakAzanakhAtAmAMthI rAja yunI khabara ApanArI eka patrikA kADhavAnuM, zrI. vallabhabhAInAM bhASaNA chUTAM chApavAnuM, muMbaInAM dainikAne gujarAtI ane aMgrejImAM khabharA meAkalavAnuM, phoTogrAphA mekalavAnuM yeAjavAmAM Avyu. laData pUrajosamAM cAlavA mAMDI tyAre A khAtAmAM yaMga IMDiyA 'nA pAkA anubhavI bhAI pyArelAle joDAI ne aMgrejI vibhAga kuzaLatAdhI saMbhALI lIdhe . khabaranI patrikAe pahelI sAikaleAsTAIlathI kADhavAmAM AvatI hatI, gheADA ja divasamAM sUratamAM te chapAvavAnI vyavasthA thaI ane ArabhathI ja 5,000 nakaleA UDI javA lAgI. A patrikAe leAkeAnA rAjA khArAka thaI paDI, temane rAjarAja laDataneA rasa lagADI zUra caDAvanAra rakhuziMguM thaI paDI. muMbaInAM dainikA rAjarAja e patrikAe saLaMga utAravA lAgyAM, gujarAtanA aneka jillAomAM ane gAmeAmAM enI nakaleA javA lAgI, ane laDatanA etraNa mahinAmAM tA enI cauda hajAra nakalA UDI javA lAgI, ' 47 : Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa AraDolI satyAgrahano itihAsa saradAranI sAthe covIse kalAka rahI temane dareka bAbatamAM madada ApanAra maMtrInI khAsa jarUra hatI. eka prakArano kSetrasaMnyAsa laI beThelA chatAM svAmI AnaMde A pada ATopI lIdhuM ane laDatanA aMta sudhI e padane zobhAvyuM. mukhya kAryakartAo uparAMta, kheDUtoe potAmAMthI ja aneka svayaMsevako ubhA karyA. e lokonuM kAma potapotAnAM gAmomAM sevA karavAnuM, khabaro lAvavAnuM ane pahoMcADavAnuM, saMdeza lAvavA laI javAnuM, ane bIjuM je nAnuMmaTuM kAma soMpAya te karavAnuM hatuM. AmAMnA keTalAka svayaMsevako rAnIparaja komamAMthI maLI rahyA hatA. patrikAomAM paheluM bhASaNa te zrI. vallabhabhAInuM 12mInuM hatuM, paNa zrI. vallabhabhAI satyAgrahano TharAva karIne bAraDolImAM eka ghaDI paNa bese ema nahotuM. te ja rAtre teo vAMkAnera gayA. paMDabhAjInA kAgaLanA bhaNakArA te temanA kAnamAM vAgatA ja hatA. e bhaNakArA ane AsapAsanI paristhitine lIdhe vAMkAneramAM e ja rAtre emaNe je bhASaNa karyuM te bAraDolInA bhASaNane bhulAve evuM hatuM. e bhASaNa AkhI laDatanA pAyArUpa thaI paDyuM ema kahevAya. ane A bhASaNathI ja saradAre AkhA tAlukAmAM lokazikSaNa zarU karyuM kahevAya. A lokazikSaNanAM badhAM mULatatvo A bhASaNamAM AvI jAya che. e patrikA naM. 4 thI tarIke chapAyuM. eno mahatvano bhAga ahIM ApI dauM chuM: bAraDolImAM Aje huM eka navI sthiti jouM chuM. agAunA divase mane yAda che. te kALe AvI sabhAomAM pura jeTalI bahene paNa AvatI. have tame puruSo ekalA ja sabhAmAM Ave che. tame kahevAtA moTAonuM joIne malAje zIkhatA jatA dekhAo che, paNa huM kahuM chuM ke je ApaNuM bahene, mAtAe, strIo ApaNI sAthe nahi hoya to ApaNe AgaLa cAlI zakavAnA nathI. kAla savAre jatIo Avaze. ApaNuM cIje, vAsaNo, DhoraDhAMkhara laI javA jadIdAre Avaze. je ApaNe bahenone A laDatathI pUrI vAkephagAra nahi rAkhI hoya, temane ApaNe joDe ja taiyAra karI nahi hoya, A laDatamAM puruSanA jeTalo ja rasa letI nahi karI hoya, te te vakhate teo zuM karaze? kheDA jillAnA mArA AvA anubhavomAM meM joyuM che ke gharanuM Dhora cheDI javAmAM Ave tyAre strIone laDatamAM 48 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : : taMtraracanA keLavavAmAM na AvI hoya te moTo AghAta pahoMce che, mATe tame bahenone laDatamAM barAbara keLave. game teTalI hADamArI, game teTalAM du:kha paDe, badhuM sahana karIne paNa AvI laData laDavI rahI. bhale sarakArI jamIna khAlasA karavAnA hukamo kADhe, cAhe tema thAya, paNa ApaNA hAthe upADIne eka pise. paNuM na ApavAnA nizcayamAMthI na DagavuM joIe. . . . . tame lagna laI beThA che te badhAM TUMkamAM patAvavA paDaze. laDAI jagAvavI hoya tyAM bIjuM zuM thAya? kAla savAre UThIne tamAre UgyAthI AthamyA sudhI gharane tALAM mArI khetaramAM pharatA rahevuM paDaze, chAvaNa jevI jiMdagI gALavI paDaze. bALaka, vRddha, strI, puruSa sau A sthiti samaje, garIbatavaMgara, badhI kema ekarAga thaI ekakhoLiye prANa hoya tema varte, rAta paDaye ja sau ghera Ave. AvuM thavuM joIze. jastIo karavA sarakArane gAmamAMthI ja athavA tAlukAmAMthI ja mANase lAvavA paDe che ne? te kAma mATe eka mANasa paNa zevyo na jaDe evI AkhA tAlukAnI havA thaI javI joIe. jamIamaladAra keI khabhe UMcakIne vAsaNo laI janAre meM haju je nathI. sarakArI amaladAre te apaMga hoya che. paTela, mukhI, veThiye, talATI keI sarakArane madada na kare ne cokhuM saMbhaLAvI de ke mArA gAmanI ane tAlukAnI lAja.barU joDe mArI lAjaAbarU che. tAlukAnI AbarU jAya te mukhIpaNuM zA khapanuM? tenA hitamAM ja mAruM hita che. tAluke ghasAya, apaMga thAya, emAM paTelanuM hita nathI. eTale ApaNe AkhA tAlukAnI havA evI karI mUkIe ke temAM svarAjanI gaMdha hoya, gulAmInI nahi; temAM sarakAranI sAme jhUjhavAnA TekanuM teja caherA para dekhAI AvatuM heca. tamane Aje cetavaNI ApavA AvyuM che ke have ramatanA chaMdamAM,. mojazokhamAM ghaDI paNa na raho. jAgRta thAo. bAlInuM nAma cArakhaMDa dharatImAM gavAyuM che. Aje bapore ja pariSadamAM eka musalamAna bhAIe ApaNane saMbhaLAvyuM ke bAraDolInA keI paNa vatanIne jotAM ja baMgALAmAM loko kevA tenA paganI dhULa levA taiyAra thatA. kAM to ApaNe, tAlukAmAM kharAba thavuM che ne marI phITavuM che, ne kAM te sukhI thavuM che. have rAmabANa chUTI gayuM che. ApaNe bhAMgazuM te AkhA hiMdustAnane bhAMgazuM ane TakazuM te tarazuM, ne hiMdustAnane padArthapATha ApazuM. tamArA ja tAlukAe gAMdhIjIne AkhA dezanI laDatanA pAyAnI Isa thavAnI AzA ApI hatI. te parIkSA to te vakhate na thaI, joke dezaparadeza bAraDolIne DaMko vAgI gayo. have e parIkSA Aje ApavAno prasaMga 49 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDelI satyAgrahano itihAsa Ave che. tame hiMdustAnane svarAja apAvavA nIkaLyA hatA, te have tamArA gharanI laData mATe zuM kare che tenI parIkSA thaze. AmAM pAchA paDIe te ijjataAbarU jaze, ne hiMdustAna AkhAne bhAre nukasAna thaze. - Aje ja pariSada pUrI karIne tarata huM ahIM tamArI pAse AvyuM chuM, kAraNa have tAlukAnAM jeTalAM bhAibahene maLe teTalAMne mAro saMdeza ApavA mAguM chuM ke have sau cetatA raheje, have pUrepUrAM jAgRta rahe, gAphela na rahezo. sarakAra eka upAya bAkI nahi rAkhe, tamArAmAM phATaphUTa pADaze, kajiyA karAvaze, kaMI kaMI phela karaze, paNa tame tamArA badhA aMgata ne gAmanA kajiyAne hamaNuM laData cAlatAM sudhI kUvAmAM nAMkhaje, laData pUrI thAya tyAM sudhI evI ekeeka vAta bhUlI jaje; pAchaLathI badhuM yAda karIne joIe to laDI leje. joIe te tevI rIte pAchaLathI laDavAnA tamArA nizcayanA dastAvejo karIne peTIpaTArAmAM sAcavI mUkaje ! paNa atyAre to bApadAdAnAM vera paNa bhUlI jaje. jiMdagI sudhI jenI sAthe na belyA ho ne abelA pALyA hoya, tenI sAthe paNa Aje bola; Aje gujarAtanI Ijajata tame tamArA hAthamAM lIdhI che te saMbhALaje. ane ApaNe hAthethI eka damaDI sarakArane nathI ApavI e nizcayamAM kAyama raheje; nahi te jIvyuM na AvyuM thaI jaze ane tAluke kAyamanA bajAmAM paDaze. keTalAkane jamIna khAlasA thavAno bAu che. khAlasA eTale zuM ? zuM tamArI jamIne ukhADIne sUrata ke vilAyata laI jaze? jamIna khAlasA kare ke cAhe te kare, pheraphAra thAya te sarakAranA dastaranAM pAnAMmAM thAya, paNa tamArAmAM saMpa hoya te tamArI jamInamAM bIje kaI AvIne haLa na nAMkhe ema karavuM e to tAlukAnuM kAma che. pachI sarakArI daphatare bhale khAlasA thAya. khAlasAnI bIka choDI do. je divase tamArI jamIno khAlasA karAvavA tame taiyAra thazo te divase te tamArI pAchaLa AkhuM gujarAta UbhuM che ema khacIta mAnaje. khAlasAnI bIka hoya, evI nAmardII heya te laData laDAya ja nahi. tamArA eka ja gAmamAM pAke bebasta karaze, to paNa AkhA tAlukAne makkama karI zakaze, AkhA paragaNune jAgRta karaze. laDatanuM maMDANa maMDAI cUkyuM che. have gAmegAma moTI lazkarI chAvaNIo che ema mAne. gAmegAmanI hakIkta reja tAlukAnA mathake pahoMcavI joIe, ane mathakanA hukame gAmegAma pahoMcavA ane amalamAM mukAvA joIe. ApaNI tAlIma e ja ApaNI chatanI kuMcI che. sarakArano mANasa gAmegAma ekAda talATI ke mukhI hoya che, ApaNe pAse te AkhuM gAma che." Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ spaSTIkaraNa "A laData aMgrejanuM rAjya uthalAvavA mATe che evuM kaI kahetuM hoya te tene ekakala ja nathI. je vakhate ame hiMdustAna dezamAM laDI marIe chIe te vakhate ame rAjya laIe te paNa bhAgoLe jaIne pAchuM ApavuM paDe." ApI ma laDatanI taiyArI cAlI rahI hatI tyAre sarakAra sAthe - patravyavahAra paNa cAlI rahyo hato. game tyAre, game te dazAe, sarakAra suleha karavAne taiyAra hoya to ApaNe taiyAra hovuM joIe e ja manodazA zrI. vallabhabhAIe AkhI laData daramyAna rAkhI ane sarakAranI koI paNa rIte gerasamaja na thAya e vakhatovakhata spaSTa karavAnI temaNe taka lIdhI. tA. 6 ThThI phebruArIe lakhelA kAgaLane javAba Akhare 17mI phebruArIe AvyuM. AmAM pharI jaNAvavAmAM AvyuM : "navI jamAbaMdhIne maMjUrI ApatAM sarakArI TharAvamAM kaheluM che ke bIjI jamAbaMdhI sudhInAM varSomAM A tAlukAno itihAsa satata vadhatI jatI AbAdIno haze e kathanane nAmadAra gavarnara to bhArapUrvaka vaLagI rahe che. chellAM trIsa varSane bAraDolI ane coryAsI tAlukAno itihAsa A AgAhInuM pUratuM samarthana kare che." A AgAhI karavI mahesUla lenArane mATe keTalI sahelI ane anukULa che! A pachI bIjuM eka vacana zrI. jayakarane pramANapatra ApanAruM hatuM : "revanyu khAtAnA anubhavI amaladAra 51. Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDolI satyAgrahanA itihAsa prakaraNa: zrI. ema. esa. jayakara daza mahinA sudhI A tAlukAmAM karyo. che ane dareka gAmanI temaNe barAbara tapAsa karI che. temaNe gAmegAma khetareA upara jaI kheDUta sAthe vAtacIta karI che tathA temanI sAthe masalata karI che. '' A uparAMta jaNAvyuM ke gaNAtanA AMkaDA upara A ilAkAnA jamInamahelanA itihAsamAM pahelIvAra AdhAra rAkhavAmAM AvyeA che e kathana pAyAvinAnuM che, sarakAre seTalameTa phisara ane seTalameMTa kamizanare sUcavelA darAmAM khUba ghaTADeA karI nAMkhyA che, ane "have navI AkAraNI pramANe vasula levAnuM mulatavI rAkhavA, athavA AkAraNIne karI vicAra karavA, athavA khIjI koI paNa jAtanI vizeSa rAhata ApavA taiyAra nathI. A pramANe jAhera karavA chatAM bAraDolInA leke peAtAnI ja buddhie cAlIne athavA bahAranAAnI zikhAmaNane vaza thaine, mahesUla bharavAmAM kasUra karaze tA laeNnDa revanyu koDa anusAra je pagalA levA joIze te letAM garvanara ane tenI kAuMsilane jarA paNa sAca nahi thAya, ane tene pariNAme nahi bharanArAone jANIbUjIne je nukasAnamAM UtaravuM paDaze tene mATe sarakAra javAbadAra nahi rahe. " A kAgaLanI keTalIka vicitra vAtene javAba zrI.valrabhabhAI ApyA vinA na rahI zakyA. tA. 21mIe temaNe uparanA patrane javAba ApyA, temAM gaNeAtanA AMkaDAneA AdhAra pahelIvAra rAkhavAmAM AvyA che e peAtAnA kathananA AdhAramAM aneka amaladArAnAM kathana TAMkyAM, 22 TakA vadhAre kayA AdhAre TharAvavAmAM AvyA e sarakAra pAse jANavA mAgyuM, ane sarakAre ApelI dhamakI mATe AbhAra mAnIne temane jaNAvyuM : " tame mane ane mArA sAthIone bahAranA ' gaNutA jaNAe che. huM mArA potIkA leAkeAne madada karI rahyo chuM enA rASamAM tame e vAta bhUlI jAo che ke je sarakAranI vatI tame khele che tenA taMtramAM mukhyapade bahAranA ja leAkeA bharelA che. huM tamane kahI ja dauM ke je huM mane peAtAne hiMdustAnanA kAI paNa bhAga jeTalA ja khAraDolInA paNa rahIza samajuM chuM, chatAM tyAMnA duHkhI rahevAzIone . para . Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ spaSTIkaraNa belA ja huM tyAM gayo chuM ane kaI paNa kSaNe mane rajA ApavI e emanA hAthamAM che. emanA hIrane aherAtra cUsanAra ane bahArathI AvIne tapAbaMdUkanA jore ladAyelA A rAjyataMtrane paNa teTalI ja sahelAIthI vidAya devAnuM emanA hAthamAM heta to kevuM sAruM !" ATalAthI keAI zANe mANasa cetyo hata. paNa sarakAranA revanyu khAtAnA maMtrI mi. smAithI vadhu uzkerAyA, AgalA patrane TapI jAya e bIje kAgaLa lakhe, temAM jaNAvyuM, "bAraDolInI prajAe devALuM kADhayuM nathI, temaja te devALuM kADhavAnI aNi para AvelI nathI. tAlukAnI vastI vadhI che ane haju paNa vadhatI jAya che ane devALAnuM eka paNa civuM najare dekhAtuM nathI;" zrI. vallabhabhAIe TAMkelA sarakArI amaladAranA abhiprAyo "sarakAranA sattAvAra ugAro na gaNAya." ane zrI. vallabhabhAI ane temanA sAthIone: "bahAranAe," kahevAmAM temaNe sarakAranA revanya maMtrI tarIke nahotuM lakhyuM paNa "A kAgaLathI huM spaSTa karuM chuM ke A kAgaLanI mAphaka pilA kAgaLamAM paNa nAmadAra gavarnara ane tenI kAunsilanA ja pAkA vicAra mUkavAmAM AvyA hatA ane che ema ja Apa samajaze?" ane "haju A sabaMdhI vizeSa patravyavahAra karavAnI tamane jarUra lAge te jillAnA kalekaTara mAraphata patravyavahAra karaze." . sarakAranI saMmati laIne zrI. vallabhabhAIe A Akho patravyavahAra vartamAnapatrane prasiddha karavAne Ape, ane e ApatAM temane eka patra lakhyo temAM sarakAranI avaLAIne sArI rIte ughADI pADI, ane bAraDolI satyAgrahano udeza keTalo parimita hato te jAhera karyuM : "bAraDolI satyAgrahano hetu parimita che. je bAbata vivAdAspada che ema A patravyavahArathI pragaTa thAya che te bAbatamAM niSpakSa paMca mAgavAne satyAgrahIono hetu che. loko to kahe che ke bAraDolI tAlukAmAM mahesUla vadhAravAne mATe kazuM ja kAraNa nathI. paNa e Agraha rAkhavAne badale meM to niSpakSa paMcanI ja lokonI anivArya mAgaNI upara Agraha rAkhe che. seTalameMTa ophisaranA riporTanA vAjabIpaNu me inakAra karyo 53 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDelI satyAgrahano itihAsa che, seTalameMTa kamizanare je dhoraNe kAma lIdhuM che te dheriNanA vAjabIpaNAne meM inakAra karyo che. sarakAranI IcchA hoya to enI tapAsa karIne mane khoTo TharAve. satyAgrahapratijJAthI paNa kheDUto be zarate baMdhAyA che-eka to e ke sarakAra jUnuM mahesUla laIne pUrI pahoMca Ape te jUnuM mahesUla bharI devuM, athavA to niSpakSa paMca nImIne lokonI pAse jUnuM mahesUla bharAvI de te bharI. devuM, ane paMcanA nirNayanI rAha jovI. A bemAMthI eka rate kaI paNa AbarUdAra sarakAra mATe kaThaNa hovo na joIe." e vastu jevAjevI che ke sarakAranA revanyu khAtAnA maMtrI mi. smAitha jyAre zrI. vallabhabhAInI sAthe pelo apamAnabharyo patravyavahAra calAvI rahyA hatA ane temane "bahAranA" kahIne pitAnuM pita prakAzI rahyA hatA te ja vakhate sarakAranA artha saciva (phAInensa membara) sara cunIlAla mahetA e "bahAra "nAnI gujarAta pralayasaMkaTanivAraNane aMge karelI sevAnI bhAre tArIpha karI rahyA hatA. A rahyA temanA zabdo: dhaMdhArojagAramAM racyApacce rahelo gujarAta prAMta thoDAM varSa upara te AtmatyAgabharyA lekakArya karanArA sevake dharAvavAnI magarUrI laI zakato nahoto. paNa Aje mahAtmA gAMdhIne atizaya AnaMda thato haze ke grAmya pradezamAM samAjasudhArA ane lokasevAnAM kAma karanArA sevAvratIonuM maMDaLa UbhuM karavAnA temanA prayAsane sArI saphaLatA maLI che, ane AvI. aNadhArI Aphata vakhate potAnA vahAlA netAnI gerahAjarImAM vidyApIThanA svayaMsevakee ATaluM sarasa kAma karI batAvyuM. gAMdhIjInI gAdI zrI. vallabhabhAI paTele kevI rIte sAcavI ane pralayasaMkaTanivAraNanuM kAma emaNe keTalA utsAhathI upADI lIdhuM ane pAra pADayuM e te have sai jANe che." (phebruArI 20, 1928nuM bhASaNa.) paNa sarakAranA kArabhArI maMDaLamAM mukhya sacivanuM pada bhogavanArA, samAjamAM moTI pratiSThA dharAvanArA, ane zrI. vallabhabhAI jevAne mATe ATaluM mAna dharAvanArA ane temanI kAryapraNAlI. sArI rIte jANanArA sara cunIlAla mahetA sarakAranI pAse tenI haTha na choDAvI zakyA. Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAMdhIjInA AzIrvAda ApaNe sarakAra joDe kajiyo bAMdhavAnI khAtara A laData nathI mAMDI. tenuM vAjabI laheNuM ApaNe dUdhe dhoIne cUkavI ApavuM che." Bo vallabhabhAIe satyAgrahane uddeza AvI rIte spaSTa karyo * e jarUranuM hatuM, kAraNa laData zarU thaI ke tarata vartamAnapatro pitAnI IcchA mujaba enuM varNana ApavA lAgyAM. A varNanamAM prAmANika ane aprAmANika atizayatA rahelI hatI. laDatanA pakSanAM koI vartamAnapatro laDatane "jUnA bAraDolI kAryakramanA punaruddhAra" tarIke ane savinaya bhaMga' nI ane karI na bharavAnI laData tarIke varNavatAM, to "TAImsa' jevAM virodhI vartamAnapatra, gujarAta pralayasaMkaTanivAraNa jevAM uttama kAryamAM zrI. vallabhabhAIe karelI uttama sevA kabUla karatA chatAM, "sarakArane madada karavAne badale sarakArane gUcavanArI athavA sarakAranA taMtrane aTakAvanArI hilacAlanA netA" tarIke, ane "gerakAyadesara hilacAlamAM gujarAtanA kheDUtone uttejana ApIne temanI bhayaMkara asevA karanAra" tarIke zrI. vallabhabhAIne varNavavA lAgyAM. AnI sAthesAthe A ja vartamAnapatre aneka jUThANAmAM eka bIjuM paNa jUThANuM calAvyuM hatuM ke gAMdhIjIe A laDatamAM bhAga lIdho nahoto kAraNa temane e laData pasaMda nahotI. hilacAlane halakI pADavAne mATe aneka sAdhanomAM jUThANuM to eka sAdhana heye ja. gAMdhIjI hilacAlane AzIrvAda te ApI cUkelA hatA e sai jANe che, 55 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraDolI satyAgrahano itihAMsa prakaraNa * dvArA prasaMgaprasaMge ApavA lAgyA. te paNa have yaMga IMDiyA' ane navajIvana mAdana karavA lAgyA, ane uttejana A laDatamAM gAMdhIjIe ApeleA hissA dakSiNa AphrikAmAM kheDA eDA zrI. zrInivAsa zAstrI samajI zakyA hatA, ane tenuM varNana satyAgrahanA vijaya pachI temaNe jevuM ApyuM che tevuM kAI e nathI ApyuM : ' bhagavAna saMsAracakra calAvI aLagA rahe che, kAI jANatuMye nathI ke e cakra bhagavAna vaDe cAle che. paNa te na hoya teA cakra aMdha thAya. tema ja tame adazya rahIne, alipta rahIne, A laDatane derI che. ' zrI. vallabhabhAI ane sarakAranI vacce cAlelA patravyavahAra je navajIvana'nA arkamAM AkhA pragaTa thayA te ja ' navajIvana 'nA aMkamAM gAMdhIjIe satyAgrahanI laDatane jAhera AzIrvAda ApyA ane sarakAranI paNa AMkhA udhADI. e lekha akSarazaH ahIM utAruM chuM : . " " A aMkamAM vAcaka sarakAra ane zrI. vallabhabhAInI vaccene patravyavahAra hero. A patravyavahAra eka dRSTie du:khada prakaraNa che. huM jyAM sudhI joI zakuM chuM tyAM sudhI te| zrI. vI~bhabhAie rajU karelI hakIkatA ke tenI upara racelI dalIleAmAM kacAMye UNapa nathI. sarakAranA uttaramAM cAlAkI, uDAujavAkhI ane tADAI che. Ama amala mANasane AMdhaLA banAve che, ne tenA abhimAnamAM te manuSyatva khAI bhAna bhUlI jAya che, e du:khada prakaraNa che. mANasanI AvI bhUlenAM hAra prakaraNA anubhavavAmAM Ave, tApaNu dareka navA prakaraNa veLA tenuM du:kha teA lAgaze ja. kamarka pAte doSa karatA chatA manuSya UMDe UMDe sAruM ja cAhanArA che tethI khIjanAM uddhatAI, aviveka, ityAdithI duHkha ja pAmaze. huM hakIkata ane dIlenA guNadoSomAM nahi UtaruM. vAMcanAranI a:gaLa guNadoSo tapAsavA vicAravA pUratuM sAhitya na hoya; hoya te te vAMcavA vicAravA pUratI tene dhIraja na he.. paNa kevaLa nyAyane mAge ja janAra taTastha vAMcanArane paNa vallabhabhAInI mAgaNI vAjakhI jaNAyA vinA nahi rahe. vallabhabhAI nathI kahetA mArI dalIla sarakAre kabUla rAkhavI ja oIe.' te te kahe cheH 'sarakArane eka pakSa, leAkanA bIjo pakSa che. bannenI vacce hakIkata viSe ja matabheda che, A matabhedane niveDA karanAra eka taTastha paheMca hovu' eIe. te je cukAdo Ape te leAkA vatI va%0bhabhAI kabUla rAkharo.' O 56 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 aLagA rahI dAranAra' pA. 16 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAMdhIjInA AzIrvAda - vallabhabhAInA patranuM madhyabiMdu, teno nicoDa A che. sarakAra ane lonI vacce Ama paMca hoya? sarakAra. sarvoparI nathI? A prazna Ubho thAya che. kAyadAnA praznomAM A sarakAra paNa kahevAtI rIte adAlatanA piMjarAmAM UbhavA taiyAra gaNAya che. mahesUlane sarakAra adAlatanI bahAra rAkhe che. AnuM kAraNa samajavuM sAmAnya manuSyanI akkala bahAra che. ApaNe atyAre e kAraNanI paMcAtamAM na UtarIe. paNa jyAre mahesUlanA prazno sAmAnya rIte kAyadA bahAra che, tyAre loke vatI vallabhabhAI paMca na mAge to zuM kare? sarakArane arajI karIne besI rahevAnI salAha Ape ? evI salAha ApavI hoya toye lokee ja tevI bArI vallabhabhAI sAra ughADI nahotI rAkhI. teo arajIo karI cUkyA. arajI karI ApavAnuM kAma vallabhabhAInuM na maLe, tethI teo - arajI karI ApanAra pAse gayA. tyAM na phAvyA eTale valabhabhAI pAse satyAgrahanA yuddhamAM saradArI kabUla karAvavA gayA. satyAgrahanA kAnUna pramANe vallabhabhAIe sarakAranI pAse vinayaviSTi karI: "tame khoTa na ho ema saMbhave, lokoe mane bhoLavyo hoya ema bane. paNa tame paMca nIme ne tenI pAse insApha karAvo. tamArI bhUla thaI na ja hoya e dA tame nahi kare." A viSTine sarakAre anAdara karavAnI gaMbhIra bhUla karI lokone satyAgraha karavAno mArga sApha karI Ape che. ' paNa sarakAra to kahe che ke vallabhabhAI te parAyA che, bahAranA che, paradezI che. te ane temanA paradezI sAthIo je bAraDelI na gayA hota te loke mahesUla bharI ja deta, evo tenA kAgaLano dhvani che. UlaTe cora koTavALane daMDe che. bAraDolI jyAM lagI hiMdustAnamAM che, tyAM lagI vallabhabhAIne ke kAzmIrathI mAMDI kumArikA lagImAM athavA karAMcIthI mAMDI dibrugaDha lagImAM rahenAra hiMdIne bahArano kema kahevAya, te nathI vallabhabhAI samajatA ke nathI bIjA keI ApaNAmAMnA samajI zakavAnA. paradezI, parAyA, bahAranA te sarakAranA aMgrejI amaladAre che ane vadhAre spaSTa rIte kahIe te A parAI, bahAranI sarakAranA badhA amaladAre, pachI te kALA ho ke dheLA. sarakAranuM "NuM" khAnArA sarakArane ja pakSa le. drioNu bhISmAdi jevAne paNa yudhiSThirane javAba Apavo paDyo: "jenuM lUNa ame khAI e chIe tenA ame te kahevAIe." A parAI sarakAra vallabhabhAI jevAne bAraDelI paratve "paradezI" kahe e kevI vatA? gheLe dIe aMdhAruM thayuM gaNAya. AvAM ja kAraNe mArA jevAe sarakArane pa7 Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDolI satyAgrahane itihAsa vaphAdAra rahevAmAM pApa samajI asahakAra sAdhyo. jyAM avinaya ATalI hada sudhI pahoMce tyAM nyAyanI AzA zI rAkhavI? A sarakArane nyAya keNu zIkhave? kevaLa satyAgrahI. buddhivAdathI. sarakAra aparAjita che. baLiyAnuM baLa ja tenI buddhi hoya che. te talavAranI aNIe nyAya khe che. A talavAra satyAgrahanI bedhArI. talavAra AgaLa buThThI che. je bAraDelInA satyAgrahIomAM satyano Agraha haze, te kAM te paMca nimAze, athavA vallabhabhAInI dalIlano svIkAra thaze. ane vallabhabhAI paradezI maTI svadezI gaNAze. - bIjA prazno A patravyavahAramAMthI nIkaLe che teno vicAra have pachI. bAjI bAraDolInA lokonA hAthamAM che eTaluM teo yAda rAkhaze to basa che." Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ re khumArInA pAThe " tamArI zAhukArI je tamane naDI che, tamArI AMkhamAM khumArI AvavA dA ne nyAyane khAtara ane anyAyanI sAme laDatAM zIkheA." traracanA 'vALA prakaraNamAM ApaNe joI gayA ke zrI. vallabhabhAI lazkarI chAvaNIe racavAnI sUcanA rAmabANa chyA pachInA peAtAnA pahelA ja bhASaNamAM karI cUkyA hatA. khIjA bhASaNeAmAM A sUcanAmAM vadhAre vIgatA te pUratA jatA hatA. mahinAnI Akhare te| A sUcanAne amala . sarasa thaI rahyo hateA ema sau kAI joI zakatuM hatuM. khamaNI vibhAgane killA darabArasAheba pAse hatA e ApaNe joI gayA. e vibhAganAM 15 gAmeAnA leAkeA ekaThA thayA hatA. bhAI gAradhanadAsa cAkhAvALAe te vakhate vAMceluM nivedana, khIjA badhA vibhAgamAM paNa e ja prakAranI tAlIma ane zasta kevI rIte jaLavAtI hatI, ane saradArane mATe kevI rIte khabareA taiyAra rakhAtI hatI e batAvavAne mATe, kaIka TuMkAvIne, ahIM ApuM chuM. taMtraracanA keTalI saphaLa thaI hatI, saradArane kevA sevAniSTa sainikA maLI rahyA hatA e paNa emAM joI zakAya cheH " amArA vibhAgamAM kula sattara gAme che. temAM e gAme miyAvADI ane kalasADa UjaDa che, eTale vastIvALAM paMdara gAma che. Aja ApanI samakSa e padare gAmanA loko bhegA thayA che. e padara gAmeA nIce pramANe che: khAmaNI, kaDAda, akATI, siMgAda, hariparA, maMgaroLiyA, rAjaparA, merI, bhAmaiyA, AragAma, masADa, nasurA, samathANu, navANI ane 59 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDolI satyAgrahano itihAsa prakaraNa nAnI bhaTalAva. chellAM be brunavANI ane nAnI bhaTalAva rAnIparajanAM gAmA che. A vibhAgamAM kaDAda sivAya bAkInAM badhAM gAmeAmAM cAranI pratijJApatra para sahI thaI gaI che. khetraNa gAma sivAya khIje kAI paNa ThekANe pratijJApatra para sahI thavAmAM vilakha thayA nathI ane muzkelI AvI nathI. atyAre te kaDAda sivAtha badhAM gAme sarakAra sAme game tevI sakhata laData laDavA taiyAra che. khAmaNI gAme satyAgrahanA prathama paDakAra A tAlukAmAM karelA ane te A laDatane aMta sudhI zAbhAvaze. bIjA badhAM gAme paNa khuvAra thaIne Teka pALe evAM che. amArA suMdara vibhAgamAM kAMI kALeA DAdha hoya tA te kaDAda che.kaDAdanA keTalAka leAkA meALA ja nahi paNa UlaTI salAha ApI laDatane nukasAna pahoMcADe evA che. paNa tyAM paNa cAra jaNane cAMthAI phreMDanI neTisa maLI che ane te te tALAM mArIne beThA che. svayaMsevakAnuM kArya mukhya thANAe nivedana lAvavAnu temaja patrikAkhabarapatro laI jaI peAtAnAM gAmAmAM vaheMcavAnu che. have te temane bhAge ati rasavALuM kAma AvI paDayu che. sarakAre have keTalAka bhAgamAM japtI zarU karI che. lokoe paNa sarakArane temanA A kAmAM nahi phAvavA devA badhA cAMpatA upAya lIdhA che. badhI agavaDa veThIne paNa Akho divasa gheraghera tALAM lagAvI rAkhe che. svayaMsevako nAkAMA upara esI amaladAra AvyAnI khabara nagAruM vagADI athavA zaMkha phUMkI Ape chaeN. Ama svaya Msevaka bhAIo paNa peAtAnA bhAga ati utsAhathI ane suMdara rIte bhajavI rahyA che, " A te! eka mahinAne a Mte tAlukA kevI rIte taiyAra thaI rahyo hatA te jaNAvI dIdhuM. daramyAna mahinAmAM zuM zuM banyuM te joI e. sarakAranI sAthe satyAgrahanI laDatamAM pahele humalA te sarakArane ja heAya. tA. 15 mI phebruArIe sarakAre pahelA bhaDAkeA karyAM, je tAlukAmAM mahesUla na bharavAne mATe ceAthAI daDanI neTiseA bhAgye ja ApavAmAM AvatI hatI tyAM vAleADa ane bAjIparAnA paMdara pratiSThita vaNika sajjane upara daza divasamAM navuM mahesUla bharI devAnI neTisa pahoMcADavAmAM AvI. A pachI pacAsasATha viNakA 60 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . khumArInA pATha upara AvI neTisano sAmaTo mAro thaze. A AraMbhakALanI keTalIka patrikAo jovA jevI che: vAloDanA pacAsasATha vANiyA khAtedAre upara noTiso 2ii che. sarakAre vANiyAne pocA mAnI ThIka zarUAta karI che. sarabhaNa vibhAgamAM kaI gAmamAM mahesUla bharAyuM nathI. kaDedanA keTalAka vANiyAe TI. samajathI rAnIparaja bhAgamAMnI DI jamInanA paisA bharyA che. paNuM tA. 14 mIe zrI. vallabhabhAI ane akhAsasAheba gayA bAda aphera ThIka thaI che, ane be divasathI mahesUla bharAtuM nathI. TIMbaravAmAM talATIe vagaramAgye upadeza lokone ApavAnI maherabAnI karI che, te saMvAdarUpe H talATI-tAluko tuTaze tyAre bharaze tenA karatAM Aje ja bhare ne ? loke-e vAta ja na kare. tAluke tUTe te bhale, paNa A gAma theMkyuM nahi gaLe. talATI-- amAruM mAna na rAkho paNa maTe amaladAra Ave tyAre temanuM mAna rAkhI cAra cha AnI to bhara. loke - moTA amaladAranI moTAI amAre zA khapanI? have to vallabhabhAIsAhebane hukama thAya tyAre ja bharAya. buhArInA agiyAra vaNika bhAIoe pitAnA khAtAmAM rU. 51pa mahesUla bhareluM. teo zrI. ambasasAhebanA upadeza pachI pastAya che. tyAMnA eka vaNika agresara kahe che, have vallabhabhAIsAhebane moTuM batAvatAM mane zarama thaze." Ama rojaroja laDatanA vAtAvaraNanA pArAmApaka yaMtranI jema patrikAo lokonI pAse paDatI hatI. sarakAranA sAma, dAma, bheda, daMDa badhA upAyo emAM pragaTa karavAmAM AvatA hatA, kAI mahesUla bharI Ave te te hakIkata paNa gupta rAkhavAmAM AvatI nahotI. zrI. vallabhabhAIno hajI bAraDelImAM kAyamano mukAma nathI thayo. avAranavAra teo AvajA kare che. laDatanI kaLAnuM jJAna dharAvanArA ravizaMkarabhAI ane mohanalAla paMDyA jyAM tyAM pahoMcI jaI lokone zUra caDAvI rahyA che. pahelA ja mahinAmAM "igatapurI kanasezana"nA hukama sarakAre kADhyA hatA, jethI pacIsa TakAthI vadhAre jemanuM mahesUla vadhyuM hoya temane dara pacIsa Take be varasa Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraDelI satyAgrahano itihAsa prakaraNa vadhAre na bharavAnI chUTa jAhera thaI hatI. bhoLA kheDUto A kanasezanane zuM samaje? e kheDUtone AvI lAlacamAM na phasAvavAno upadeza ApatAM ravizaMkarabhAIe vAloDanI eka sabhAmAM pitAnI ramUjI bhASAmAM A pramANe samaja ApI hatIH "e sarakAranA kAyadA ApaNe na samajIe. ApaNe te sata ane dharmane kAyade. satane paMthe cAlIe ane anIti ane anyAyanI sAmA thaI e. kAyadA sarakArI amaladAre mATe; te tene samaje ane amala kare: baka rAkSase kAyado karyo hato ke mAre reja ATalA maNa AhAra joIe. ATalAM bakarAM, ATalA gheTAM, ATalAM mANaso joIe. e baka rAkSasane kAyade hate. e tene mATe hate. e julamI kAyadAne je vaza thatA hatA temane mATe hatuM. bhImane mATe e kAyade cheDe ja hato?" leke paNa sarakArathI jhaTa bhoLavAya ema nahatuM. bAraDolInA thANamAM aneka jaNa kaMIka nahi te kaMIka salAha mATe AvyA ja heya. "mArI jamIna khetInI nathI. meM to makAna bAMdhavA thoDI jamIna sarakAra pAse bhADe lIdhI hatI. enuM eka rUpiyo traNa -Ane bhADuM che e bharAya?" ema pUchato eka bhAI Ave che. te bIje pUche cheH "mArI vAvalAnI jamIna che. phalANe kahe che ke enuM bharAya. mane lAge che na bharAya. enI salAha Apaze?' trIjo eka mAtabara paTela AvIne kaheH "A jamInanAM kAgaLiyAM juo. hAI korTamAM ene mATe traNa varSa laDyo ane jamIna meLavelI che. enuM bharavuM joIe ?' AvAne vallabhabhAI salAha Ape che, sAMtvana Ape che, dhIraja ane hiMmata Ape che. loko ekabIjAne paNa hiMmata ApI rahyA che. bAjIparAnA eka makkama kheDUta kaheH "jamIna khAlasA thaze khAlasA, zuM karazo ? A zarIra eka dahADo khAlasA thaI javAnuM ne ! A laData te ApaNuM savArathanI che. vallabhabhAIne zo savAratha che? gAMdhI DosA te agharI laData laDAvatA hatA. te te svarAja levA mATe laDavAnuM kahetA hatA. te ApaNane agharuM paDatuM. A veLA ApaNe samajIe te sahelI bAjI che. vallabhabhAInuM nAka na kApazo." Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 mu bIjI tarapha sarakAranA amaladArA paNa AgaLa vadhyA jAya che. kheDakUvA nAmanA gAmamAM rAnIparaja kheDUtane mukkApATu mArIne paisA kaDhAvyA. dArA vadhAre kuzaLatAbharelI rIte vAparavA lAgyA. zene peAtAne mukAme kheAlAvI juvAna DepyuTI kalekaTara kahe cheH 8 mArA mAnanI khAtara temAM kaMI ApeA. kAMI nahi teA eka rUpiyA Ape.' DAsA kaheH nA sAheba, gAmamAM rahevuM paNa tamane jelamAM pUruM zA sAru ? meM zA tA nathI karyo. " gunA paNa zuM karIe? khumArInA pADha peAtAnA kAmamAM talATIe eka moTA amala eka gAmanA tamAre mATe mAna te ghaNuMye che kharuMne ! ' ? ' kIdhe che ? meM kaI rAjadroha te eTale DAsAne satAvyA badala amaladArasAheba sabhyatAthI mAphI mAge che, ane DeAsAne rajA Ape che. kAI ThekANe UMdhuMcatuM samajAvavAnI prapa`cALa patharAya che, teA kAI ThekANe vANiyAe mAraphate garIba rAnIparajanA paisA bharAvI devaDAvavAmAM Ave che. paNa leAkeA A prapaMcA sAme ThIka Takkara jhIlI rahyA che. peAcA kahevAtA vANiyA paNa sarakArI amaladArAne jaDabamAMaADa javAba vALe che, ane mujaraga DeAsAene paNa laDatanA raMga caDhatA jAya che. eka gAme ame sAMje sabhA pUrI karIne beThA hatA, tyAM te e DAsA gADImAMthI UtarIne vallabhabhAI pAse AvyA. AvIne kaheH 6 kAle khabara sAMbhaLI ke ApanuM bhASaNa A gAme che. Aje sAMja paDI gaI paNa takadIramAM maLavAnuM eTale tame Ae te pahelAM ame pahoMcI gayA.' zrI. vallabhabhAI e pUchyuM : ' kema jora che ne ? ' eTale DAsA kahe 'amAruM te| jeTaluM teja paheoMce teTaluM ajavALu rahevAnuM. paNa have tamArA jevA garu maLyA eTale amArA bheA bhAMgI gayA. ATaluM jora amArAmAM nahotuM te have tame paDakhe UbhA eTale AvyuM. have sarakArane manamAM, Ave te kare. je DagI jAya tene ame te nAtabahAra mUkazuM.' 63 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDolI satyAgrahanA itihAsa prakara svayaMsevake pratijJA dararAja navAMnavAM pratijJApatra upara A kAI gAmanA vANiyAe paisA bharI dIdhA ema sAMbhaLyAthI leAkeAnA upara kazI mAThI asara thatI nathI. patro upara sahI karAvavA pharI rahyA che, ane gAma joDAyAnI khabara Avye jAya che. sahelAIthI sahI thatI nahAtI e jaNAvavuM joI e. pahelI mArca sudhI . betraNa gAmeA evAM rahyAM hatAM ke je AgrahapUrvaka satyAgrahapratijJA upara sahI karatAM naheAtAM, temaja paisA paNa bharatAM naheAMtAM. nAnA jamInadAre te mAgI mAgIne sahIo kare, meATAe DaratA phare. ahI zrI. vallabhabhAInAM bhASaNAnA rasa have lokAne lAgavA mAMDayA hatA. kheDUtAnI buddhi ane haiyAmAM soMsarI pesI jAya evI taLapadI bhASAmAM tee temane preravA lAgyA. eka gAme tee kaheH "huM tAlukAnAM gAmeA pharatA jAuM chuM tema jotA jAuM chuM ke A padara divasamAM laDatanuM rUpa samantatAM leAkAnI bhaDaka bhAMgI gaI che. hajI e AnI cAra AnI rahI hoya te te kADhI nAMkho, ne Dara kUvAmAM pheMkI dejo. DaravAnuM tamAre nathI, sarakArane che. kAI sudharelI sarakAra mAnI samati sivAya rAja karI zake nahi. atyAre te te tamArI AMkhe pATA mAMdhI rAja karavA mAge che. sarakAra kahe che: tame sukhI che. mane te tamArAM gharemAM najara nAMkhatAM tame khInna jillAnA kheDUto karatAM sukhI ha evuM kazuM jevA maLyuM nathI. tame DarI DarIne suMvALA thaI gayA che. tamane takarAro AvaDatAM nathI, e guNa che. paNa tethI anyAyanI sAme thavAnI cIDa paNa ApaNAmAM na rahe evA suMvALA na thaI javu joI e. e teA bIkaNapaNuM che. A tAlukAmAM rAtanA bAra ekeka vAge huM phaeNruM chuM, paNa mane koI 'kANa 'karIne pUchatuM nathI ! ravizaMkara kahe che: A tAlukAnAM gAmAmAM ajANyAne kUtaruM paNa karaDatuM nathI, ke koI bheMza ziMgaDuM mAratI nathI ! tamArI zAhukArI ja tamane naDI che, mATe AMkhamAM khumArI AvavA dyo ne nyAyane khAtara ne anyAyanI sAme laDatAM zIkheA. "" ' divaseAnAM badhAM bhASaNAne * khumArInA pATha tAlukAnI suMvALI kAmane laDatane mATe laDatane mATe taiyAra karyAM pachI, temanuM navuM mArge na caDI jAya e jovAnuM hatuM. 64 A prathamanA tarIke varNavI zakAya. taiyAra karavAnI hatI. pragaTeluM joma avaLe Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 muM. khumArInA pATha khAraDAlI satyAgrahanAM zrI. vallabhabhAInAM bhASaNA tArIkhavAra kAI laI ne ese te tene khabara paDe kru zrI. vallabhabhAI kevI rIte leAkeAnI nADa pArakhatA gayA, ane temane pace evI davA vakhatevakhata ApatA gayA ane badalatA gayA. rAnIparaja leAkeA, jemanA upara nAnA nAnA sarakArI neAkare peAtAnAM prapaMca ane dhamakI khUba ajamAvatA hatA ane jemane temanA zAhukArA paNa ThaMgatAM pAchA na hatA temanAmAM paNa teja AvatuM,jatuM hatuM. jyAM khAdInAM pagalAM thaI cUkyAM hatAM tyAM te teja hatuM ja, paNa jemane khAdI ane dArUniSedhane sparzI nahAtA thayA temane paNa khAdIvALAonI saMgAthe joDAvAmAM lAbha dekhAvA lAgyA. veDachI gAmamAM A leAkeAnI eka sabhA thaI hatI. gAMdhIjInI AgaLa cAra varSa upara khAdInI pratijJA lenAra ane peAtAnAM kAca ane pittaLanAM aneka ghareNAM utAranAra bALAe ane strIe peAtAnI svaccha jADI khAdInI sADI paherI sabhya strIone Aje evI svacchatA ane saraLatAbharI sabhAmAM eDI hatI. A badhI svayaMsevikAe hatI. satyAgrahanAM gIte lalakAratI gAmegAma pharavA lAgI, ane leAkeAne zUra caDAvavA lAgI. paNa satyAgrahanAM gIteAnI vAta karatAM A prathama mAsamAM ja banelI ekae ghaTanAe lakhavAnuM prApta thAya che. sthAnika svayaMsevake teA vadhatA jatA ja hatA, paNa kAThiyAvADa ane bIje sthaLethI paNu svayaMsevakaiAnI arajIe AvatI jatI hatI. kAThiyAvADathI pahelI ja TukaDI evI AvI ke jene zrI. valabhabhAI e premathI vadhAvI lIdhI. e TukaDImAM mULa satyAgrahAzramanA ane pachI vaDhavANumAM rASTrIya zikSaNanuM kAma karanArA phUlacaMdabhAI ane temanAM patnI ghelIbahena, bhAI zivAnaMda ane rAmanArAyaNa hatAM. bhAI phUlacaMde bAraDelI pahAMcatAM pahelAM ja peAtAnuM kAma nakkI karI lIdhuM hatuM. raste AvatAM ja temaNe gAmaThI bhASAmAM TUMkA ane raca, tarata meDhe caDe evAM satyAgrahagItA taiyAra karI rAkhyAM hatAM. tAlukAmAM AvIne temane khIjAM ghaNAM banAvavAnI preraNA thaI. khasa pachI te| phUlacaMdabhAInI bhajanamaMDaLInI dareka ThekANe 65 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDelI satyAgrahano itihAsa prakaraNa mAgaNI ja thAya. AbAlavRddha saune e bhajanonI dhUna gamI gaI ane cATe ane cakale, khetaromAM ane zerImAM bALako ane bALAo e dhUna lalakAravA lAgyAM: ame lIdhI pratijJA pALazuM re bhale kAyAnA kaTakA thAya- ame0 DaMko vAgye laDavaiyA zarA jAgajo re . zarA jAgajo re kAyara bhAgajo re-DuM ke, mAthuM mele sAcavavA sAcI Tekane re sAcI Tekane re, sAcI Tekane re- mAthuM . dhImedhIme aLagA rahelAo sai pAse AvatA jatA hatA. sarabhoNa e pitAne keLavAyelA ane mutsaddI mAnanArA anAvalAene kile. e hajI joDAyA nahotA. zrI. vallabhabhAInA bhASaNane pariNAme tyAM camatkArika asara thaI. pahelA badhA nAnA khAtedAro AvyA ane eka pachI eka sahIo karI gayA, meTAo je theDe vakhata rAha jovAmAM DahApaNa samajatA hatA teo pAchaLa pAchaLa AvyA ane temaNe paNa sahI ApI. Akhare rahI gayA mAtra ekabe penzanaro - jeo paNa Akhara sudhI tAlukA sAthe ja rahyA ema AgaLa upara jozuM. | musalamAna vargamAMnA keTalAka pratijJApatra upara sahI karavAmAM dharmano vAMdhe kADhatA hatA. bAra varSanI umarathI eka paNa roje cUkyA nahotA evA pAka musalamAna ImAmasAheba bAraDolImAM rAjA karatA beThA, rojA chatAM paNa vAleDa sudhI jatA ane masjidamAM jaIne vAjha ApI AvatA, enI kAMI jevI tevI asara nahotI thaI. temanI ja samajUtIthI vAloDanA musalamAna bhAIe satyAgrahapratijJA upara sahI ApI. strIo paNa have sabhAmAM khUba utsAhathI bhAga levA lAgI. Aja sudhI temane zUra caDAvanAra netrIo hajI AvI nahotI. have bahena mIbahena, bhaktibahena, ghelIbahena, ane surajabahene e kAma upADI lIdhuM. mIThubahenanI pAse laData uparAMta khAdIno 66 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . ' khumArInAM pATha maMtra to hato ja. jyAM jAya tyAM teo khAdI laIne jAya ane khAdI vecatA vecatAM paNa badhe nirbhayatAne upadeza ApatAM jAya. muMbaInA mahAdhanADhaya pArasI kuTuMbanI A bahena potAnA nAjuka zarIra chatAM jyAre A gAmomAM pharavA lAgI tyAre lekene thaI gayuM ke A laData ekabe kustIomAM nahi paDe, sarakAra paNa haThe caDaze, ane lokoe paNa barAbara kamara kasavI joIze. daramyAna sarakAranA amaladAronI prapaMca jALamAM kyAMka kyAMka loko phasAtA jatA hatA. vAloDanA kilAmAM temaNe paheluM seMdhavA jevuM gAbaDuM pADyuM. be vANiyAone temaNe sAdhyA ane lokonI AMkhamAM dhULa nAMkhavAnI temaNe batAvelI tarakIbane paNa teo vaza thayA. gharamAM saheje hAtha lAge evI rIte nANuM rAkhIne japtI thavA devAnI salAha temaNe mAnI, ane mahAlakarI jyAre -japtAhukama laIne temane tyAM gayA tyAre rU. 1,500 ane rU. 785 nI noTo temane saheje maLI rahI. lokone A bAjInI gaMdha maLI gaI hatI. AvA be jabaradasta sthaMbho bhAMgavAnI khabara vAyuvege gAmegAma pharI vaLI. vAloDamAM te lokonA prakopano pAra na rahyo. baMne jaNano Akaro bahiSkAra karavAno temaNe nizcaya karyo. zrI. vallabhabhAIne khabara paDI ke meDI rAtre teo vAloDa pahoMcyA ane lokone temaNe zAMta pADayAH tamane A kRtyathI bahu roSa caDyo che e svAbhAvika che, paNa riSanA AvezamAM kazuM karazo nahi. TekA daIne tame jemane UbhA rAkhavA mathaze te TheTha sudhI kema cAlaze ? . . . ApaNe sarakAra joDe laDavA nIkaLyA chIe, ApaNuM ja nabaLA mANaso sAthe atyAre ApaNe laDavuM nathI. emanI sAthe laDIne tame zuM karaze ? . . . huM sAMbhaLuM chuM ke haju bIjA becAra AvA nabaLA che. temane tame saMbhaLAvI de ke pratijJA teDI bharavuM hoya to sIdhI rIte bharI de, A bhAIo je prapaMca karaze temAM te sarakAra pAse paNa tamArI AbarU javAnI. chevaTamAM mArI tamane eTalI ja vinaMti che ke A kissAthI ApaNe ghaDe laIe ane ApaNI potAnI jAtane viSe vadhAre jAgRta rahIe; ApaNuM bhAIo mATe vadhAre kALajI rAkhIe. A kissAne ceracera karavAmAM kaMI sAra nathI. gaMdI cIjane cUthIe to temAMthI badaba ja TacA kare. 67. Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDelI satyAgrahano itihAsa prakaraNa DAhyo mANasa tenA upara gheba bharI dhULa nAMkhe ne AgaLa jAya. emAMthI. pharI sAruM pariNAma nIpaje. keI bUruM kAma kare tenA tarapha bhalA thazo to. e bhaviSyamAM sudharaze. mATe ApaNe bUrAne mUThI mATI ApI bhUlIe ne Izvara ApaNe mAthe Avo vakhata na ANe. ne AvatAM pahelAM mota Ape evuM mAgIe. laDAImAM te sipAI hoya che, maranArA hoya che ne bhAgI janArA paNa hoya che. emanAM nAma paNa ItihAsamAM lakhAya che. ne maranArAnAM, phAMsI janArAnAM paNa lakhAya che. paNa beunAM kaI rIte. lakhAya che te tame jANo cho. mATe A banAva upara. tame mUThI mUThI dhULa nAMkhI DhAMkI dyo ne enI badabone phelAvA na dho." loko zAMta to paDathA paNa paDelAonI sAthe teo samAdhAna karavAne mATe taiyAra nahotA. "Amane AvI rIte javA daIe to, bIjAnA upara khoTI asara paDe ane baMdhAraNa nabaLuM paDe. e lakAe prAyazcitta karyo ja chUTake che. A prAyazcitta karAvavAnI vAta lokone ja sUjhI hatI. zrI. vallabhabhAI te temane bhUlI javAnuM kahIne nIkaLyA hatA. joke pelAo pAse gayA, temane khUba samajAvyA, jAhera mAphI mAgI ne bAkInuM mahesUla na bharavAnI pratijJA karIne prAyazcitta karavAnuM kahyuM. bemAMthI ekane vAta gaLe. UtarI gaI, temane zuddha pazcAttApa thayo ane temaNe e zuddhatAnA pramANa tarIke rU. 800nuM satyAgraha laDatane mATe prAyazcittarUpe dAna karyuM. bAraDolI satyAgrahaphALAno maMgaLa AraMbha A. dAnathI thayo. Ama azubhamAMthI zubha pariNAma AvyuM. azubha upara dhULa naMkhAI gaI, ane zubhanI suvAsa gAmegAma phelAvA lAgI. AkhA mahinAmAM AvI rIte kharI paDanArAonI saMkhyA AMgaLIne veDhe gaNI zakAya eTalI haze. e vAtathI paNa lokenuM baLa vadhyuM. ane nAtanAM baMdhAraNa majabUta thavA lAgyAM. paTela, talATI, veThiyAne paNa prasaMge prasaMge zrI. vallabhabhAI saMbhaLAvI letA hatA. japtInI noTisanI muddata pUrI thaI hatI, ane japtI karavAnuM kAma temanA upara jhajhUmI rahyuM hatuM. A TANe zuM karavuM ? jemajema lokomAM jora AvatuM jatuM hatuM tema tema temane amaladArano bhaya bhAgato jato hato. zrI. vallabhabhAInI Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khumArInA pATha AraMbhanI AkarI vANI pitAnuM kAma karye jatI hatI. tamArA AsisTaMTa kalekaTara gAmabahAra mukAma kare che ane ciThThI lakhIne lokane bolAve che. tenI pAse javAnI tamAre zI matalaba ? tene javAba lakhI Ape ke bhUkhyA che te juvAranA roTalo taiyAra che, amArA gAmane pAdarathI kaI bhUkhyo na jAya. e amaladAra tamane kahe che: "mArI khAtara te eka rUpiye bhare." ene tame kahonI ke amArI khAtara tuM rAjInAmuM ApI denI. "du:khane vakhate raiyatane paDakhe Ubho rahe te amaladAra, bAkI badhA 'havAladAra." Ama jyAM DepyuTI kalekaTara havAladAra TharatA hatA tyAM paTelatalATInAM te gajAM zAM ? "paTela te gAmano dhaNI che, gAmanuM mukha che, e sarakArane loko taraphathI saMbhaLAvanAra che. paTela kAMI sarakArane vecANa thayelo sAta rUpiyAno dUbaLo nathI. sAta rUpiyA khAtara je mANasa potAnA kuTuMbIonAM gharanAM godaDAM cUMthavA jAya ene dUbaLo na kahIe to zuM kahIe? are, dUbaLo paNa potAnA dhaNiyAmAnA gharamAM evuM kAma karavA na pese. paTela veThiyo nathI. ane evAM kAma karAve e paTalAI upara pULo mUkonI. tamArA karatAM to majUrI karanArane majUrI vadhAre maLe che." talATIo viSe bolatAMH "tamAruM vAloDa talATIo pedA karanArI eka khANa che. tame paisA kharacI kharacIne chekarAone bhaNAvo che tenA AvA talATI pAke che. evA bhayA karatAM A ravizaMkara jevo vagarabhaNyo brAhmaNa che khoTo ? tamane manamAM moTAI Ave che ke amAro chokaro bhaNIne pachI talATI thaze, bajAramAM nIkaLe te pAchaLa veThiyA cAlatA haze. paNa e ja chokarAne sarakArane hukama thaze tyAre sagA bApane ghera jatI karavA javuM paDaze. A badhI sarakAranI ane tenI keLavaNInI mAyAnA khela che." lagabhaga 60 paTeloe bAraDolImAM bhegA thaI zrI. vallabhabhAI AgaLa pratijJA karI ke japtInA melA kAmamAM bhAga na laIe. heDa lake ane bIjAo veThiyA tarIke japtInI vastu na upADavAnI pratijJAnA TharAvo karavA lAgyA. Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ArahelI satyAgrahano itihAsa Ama mAsane aMte tAlukA sArI rIte saMgaThita thaI gaye hatA, tAlukAnA leAkeAmAM peAtAnA baLanuM bhAna AvatuM jatuM hatuM, peAtAnA nAyakanI sAthe temane neha vadhatA jatA hatA. khIj tAlukAe A tAlukAnI sahAnubhUtinA karAvA karavA lAgyA hatAM, tAlukAnI madadamAM kALA dharAvavAnA vicAra karavA lAgyA hatA. jalAlapura tAlukAmAM maLanArI AvI eka pariSadamAM zrI. vallabhabhAI e javAnI nA pADI, ane saMdezA meAkalcA ke hajI ame abhinaMdanane lAyaka nathI thayA, amane kAMIka kAma karavA de, tAvaNImAM tavAvA do, pachI jeTalI madada thAya teTalI karajo. surata jillAnI eka pariSada bharavAnA TharAva thayA hatA te TharAvane paNa zrI. vallabhabhAI e rada karAvyA, ane leAkeA upara japtIkhAlasAnI navAjeza thAya nahi tyAM sudhI e piraSada na bharavAnI salAha ApI. Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 lUlA bacAva " eDana e ja amaladAra ke jeNe sarakArane gadheDe besADI hI. dhArAsabhAmAM ene pANIpatanI vAta karavAnuM rahyuM. me kahyu, 'kAInuM rAja rahyuM nathI, tamAruMye jaro temAM mAre zuM? ' ' cakane yAda haze ke zrI vallabhabhAI paTele gavanarane lakhelA ke vizeSa anyAyane ullekha karyAM hatA. AmAMnAM 22 gAmanA varga (grUpeA) utAravAnuM dhArAsabhAnI mArca mahinAnI beThakamAM sarakAre jAhera kayuM. lekeTanuM baLa joIne A pagaluM levAmAM AvyuM ema kahevAmAM koI harakata nathI. A jAheranAmAne lIdhe traNa gAmeA jemane va caDyo hatA ane 20 TakA vadhArA thayeA hateA temane va UtaravAne lIdhe e vadhAreA radda thayA, traNa gAme| jyAM mahesUlanA vadhArA 45thI 50 TakA karavAmAM AvyA hatA te oche thaI 18 TakA ane 20 TakA thayA, e gAmane vadhAre 58 TakAne badale 20 TakA thayA, ane 14 gAma 50 TakAnA vadhArAmAMthI 25 TakAnA vadhArAmAM AvyAM. Ama eka bhUla saheja sudhAravAmAM AvI, paNa tethI kaMI sarakAramAM DahApaNanA udaya thayeA hateA ema nahi kahI zakAya. sarakAre te| A jAheranAmuM kADhIne sAthe sAthe ema paNa jAhera karyuM ke varga utAravAnI sAthe AkArane vadhAre thayA che tene kaze! sabaMdha nathI, te vadhArAnuM pramANa te teTaluM ja raheze. khAraDAlInA kheDUtenI laData tA kazI tapAsa vinA karavAmAM AvelA mahesUlavadhArAnI sAme hatI. A jAheranAmAMthI tA mAtra 22 gAma jyAM vizeSa anyAya thaye| hatA te bIjA gAmeAnI samAna kakSAmAM mUkavAmAM AvyAM. 71 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDolI satyAgrahanA itihAsa prakaraNa (6 dhArAsabhAnI A beThakamAM bhAI narImAne khAraDAlI tAlukAnA mahesUlavadhArA saMbaMdhI sarakAranA upara tiraskAranA TharAva rajU karyo hatA. A TharAva upara kheAlatAM sarakAre akhatyAra karelI nItinA acAvamAM A AkhI laDatamAM sarakArane bhamAvanAra seTalamenTa mizanara mi. eNDasane eka bhUMDuM bhASaNa karyuM. tene eka bacAva evA hatA ke sarakAranI 'reniMga' nItine pariNAme . dArUnI khapata echI thayAthI leAkeAne bacata thaI che, teTalA pUratuM vadhAre mahesUla teo sukhe ApI zake. bIjI dalIla TApaTI velI relvethI thayelA meATA lAbhanI karavAmAM AvI. A relve pAchaLa sarakAranA AzarA taLe lAkhA rUpiyA reDAyA che, jenuM vaLatara khAraDeAlInI jamInanA kaiTalAMye varSanA mahesUla barAbara thavA jAya.' relve bAMdhavAmAM AvI. te kevaLa pAramArthika hetuthI ja.ema kahevuM e keTaluM bhedu che ? relveee bhAratane kasa keTalA cUsI lIdheA che te bAbatanI carcA karavAnuM A sthaLa nathI. paNa e vAta kAre mUkIe tApaNa ajaba vAta teA e che ke A relvenI dalIla karavAmAM mi. eNMDana tAlukAnA AkhA itihAsa ja bhUlI gayA. 1896 nI jamAbaMdhI veLA te vakhatanA amaladAra mi. rnAnDIjhe mahesUlanA daranI bhalAmaNa karatAM relvethI thanArA lAbhane dhyAnamAM lIdhA hatA e amaladAranA zabda te ceAthA prakaraNamAM TAMkI cUke chuM. paNa khUbI to e che ke e relve thavAthI je lAbhanI AzA rakhAtI haze te lAbha paNa thayA che ke nahi enI zaMkA che. kha DelI ane maDhI sivAyanAM khIjA kAI paNa sTezane mAla caDAvavAnuM te kazuM sAdhana nathI, ane khAraDAlInA sTezana chatAM leAkeA navasArInA bajAraneA ghaNA mATeA upayega kare che. eka bIjI dalIla mi. eNMDananA pelA 42,923 ekaranA gaNAte ApelI jamInanA AMkaDA jevI ja pAkaLa hatI. paNa AMkaDAnA durupayoga kevI rIte thAya che, AMkaDAne kema ulaTAvavAmAM Ave che te jaNAvavA khAtara te ahIM ApavAnI jarUra lAge che. e dalIla A hatI: * A varSe je naveA AkAra dharAvavAmAM AvyA ' 72 . Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 mu lUlA paMcAya che tenI sAthe sane 1833mAM levAmAM AvatA AkAranuM pramANa 117 ane 100nuM che. eTale seA varSomAM mAtra 10 TakAne vadhArA thayA che. ' have AmAM keTaluM khATANuM raheluM che te joI e. 1833 mAM mi. eNDananA kahevA pramANe kheDANane lAyaka jamIna 30,000 ekara hatI, Aje te 1,30,000 jeTalI che. A kheDANanI jamIna zI rIte vadhI ? navI jamIna je kheDANune lAyaka jamInamAM gaNAI temAM keTalIka kharAbAnI hatI ane keTalIka caraNu ane ' vADA'nI hatI. 1833 pahelAM evA rivAja hatA ke kheDUta jeTalI jamIna kheDe tenA pramANamAM tene amuka jamIna caraNane mATe maphta maLe. 1833 pachI 1866 sudhI A caraNanI -jamIna upara vIdhe 1 rUpiyA levAnA zarU thayA, ane 1866 thI A badhI jamIna jarAyata gaNAvA lAgI ane tenI upara mahesula paNa bIjI jarAyata jamInanA dare ja levAvA lAgyuM. have ApaNe joI e ke je vadhArAne mi. eMDana seMkaDe 17 TakA tarIke varNave che te vadhAre| kharI rIte keTalA che. kharaDAlI tAlukAnA sarabheANu paragaNAmAM kheDUtane 20 vIghAM kheDANanI jamIna sAthe 6 vIdhAM caraNanI athavA vADAnI jamIna maLatI. eTale ke vIdhAne AkAra rU. 5 gaNIe to e kheDUtane 26 vIdhA jamInane mATe 1833 sudhI va (2045 ) + (6x ) = 100 rUpiyA bharavA paDatA. ane 1833 pachI eTale 1866 sudhI (20x1) + (} x 1 ) =106 rUpiyA bharavA paDatA. paNa 1866 thI pelA 6 vIdhAnA paNa rUA. 5 lekhe 30 rUpiyA caDavA lAgyA, ane jUnA dara upara mi. eNDana 17 TakA caDavA che ema kahe che eTale 26 vIdhAnuM mahesUla Aje (2045.85) + (6x5.85)=rU. 152.10 thavA jAya che. eTale ke 1833mAM e kheDUtane jeTalI jamInanA 100 rUpiyA paDatA hatA teTalI ja jamInanA Aje 152 rUpiyA paDe che. eTale mahesUla 17 TakA nahi paNa para TakA vadhyuM che. paNa kheDUtanI kheATa teA e uparAMta ghaNI che. asala vADA mata 93 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraDolI satyAgrahane itihAsa prakaraNa athavA jAja mahesUle maLatA tyAre kheDUta dhaNAM Dhera rAkhI zakatA, ane DhAranI sthiti paNa bahu sArI hatI. Aje caraNanI sArI peThe kiMmata ApavI paDe che ane pariNAme DhAranI sthiti kheDUta jevI thavA eDI che. jo mahela AkaruM hAya teA kheDUta jamIna kema nathI cheDI detA ema mi. aMDana pUche che, paNa eNe peAte ja zrI. jayakaranA ripeTa upara karelI peAtAnI TIkAmAM lakhyuM hatuM te A veLA e. bhUlI gayA hatA : badhA AMkaDA uparathI e anumAna upara AvI zakAya che ke 1896mAM tAlukAmAM vadhAre paDatA mahesUlane dara hatA athavA te nAnA cheka 50 TakA jeTaleA dara hatA. A AMkarA dara chatAM kheDUta jamIna kema nathI cheDI detA ene javAba te! e ja hoI zake ke briTiza rAja bhUMDuM che ema jANatA chatAM, athavA mi. aMDana ane jayakara jevA reDhiyALa amaladArA hAvA na joIe ema jANatAM hatAM, kheDUta briTiza rAjane ane pelA raDhiyALa amaladArane nabhAvI le che. kheDUta AkarA dara chatAM jamInane vaLagI rahe che kAraNa tenI pAse bIjuM sAdhana nathI, ane jamInamAMthI pUratuM pedA nathI thatuM chatAM jamIna cheDatA nathI tenuM kAraNa teA satyAgrahanI laData daramyAna sarakAra taraphathI. kAgaLe| lakhanAra mi. mAthe pote ja ApeluM che. 1924mAM kheDAnA kalekTara tarIke eNe jamInamahesUlakamiTI AgaLa jIkhAnI ApatAM jaNAvyuM hatuM: 'jo ema pUchatA hai| ke leAkeA gujArA kema karatA haze teA ene javAba e che ke meAsama vItye navarAzanA divaseAmAM e leAkeA hADIdapATI kare che, baLada ane gADAMnI madadathI bhADAM kare che, DhAra rAkhI ghIdUdha vece che. ' $6 29 paNa have A bacAvanA pAkaLapaNAmAM bahu UtaravAnI jarUra nathI. dalIle| te game te karavAne mi. aMDarsanane haka hatA, paNa eka vastu enA bhASaNamAM evI hatI ke je enA jevA amaladAranA mAMmAM paNa zAbhatI nahatI. peAtAnA e aitihAsika thaI janArA bhASaNanA upasaMhAra karatAM mi. eNMDana melelA ApaNane kahevAmAM Ave che ke thADAM varasa upara khAraDAlI. 66 74 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 muM lUlA bacAva tAluke savinaya bhaMganI enI bhavya taiyArI mATe jagaprasiddha thaye hato. mAre kabUla karavuM joIe ke e prasiddha thayo hato pare, paNa e prasiddhino mArA tamArA jevAne lAbha thAya ema nathI- e prasiddhi niSphaLatAnI ane hAsyapAtratAnI prasiddhi hatI. A vakhate laData calAvI rahyA che temane mAre jaNAvavuM joIe ke e jamIna khAlasA thaze. tene vecavAno vakhata Avaze tyAre tene lenArA ghaNA loko maLI AvavAnA che. satyAgrahIonI hiMsA ke ahiMsA A lokone sonA jevI jamIna kharIdatAM aTakAvI zakavAnI nathI. eTale huM temane vInavIne cetavuM chuM ke thamapilI tarapha kUca karatAM jo tame pANapata nahi pahoMcI jAo." mi. eNDarsana game teTalA jamIna kharIdanArA UbhA kare temAM temanI sAthe kone takarAra hoya ? baDAza jene jeTalI mAravI hoya teTalI mAravAno haka che. paNa pANIpatanI bevakUphIbharelI vAta karavAnI mi. aMDarsananI hiMmata cAlI ane e bhASaNa jemanuM tema sarakArI hevAlomAM chapAyuM e A jamAnAnI sarakAranI balihArI che. bAraDolIe to kadI pitAnI "prasiddhi ane garva karyo nahoto, prasiddha thavAnuM tenA nasIbamAM te veLA nahotuM lakheluM e vAtane bAraDolIne kheda rahI gayo hato. paNa pANIpatano zApa detI veLA mi. eNDarsananI akkala kema eTalI badhI bahera mArI gaI haze ke te ajANatAM hAlanI sarakArane ahamadazAha abadalI durAnI sAthe sarakhAvI detA hatA e bhUlI gayA ? ahamadazAhanA dahADA to pANIpata pachI hiMdustAnamAM gaNyAgAMThayA ja hatA e vAta aMDarsana kema bhUlI gayA haze ? bAraDolI te pANIpatanA pATha bhUle ema nahotuM ja, paNa te uparAMta bAraDelInI AgaLa tene uttejana ApanArI caMpAraNa, kheDA, nAgapura ane berasadanI tAjI yAda paNa hatI. Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11. nAdIrazAhI ' " sarakAre dhAyuM che ke ahIMnA suvALA ane pAcA vANiyAne ja sAthI pahelA ja cAMpI jevA. gAbaDuM ekavAra paDacu te dhIredhIre AkhI imArata gabaDI paDaze. '' ja sInAM kALiyAM te! jANe jInatAnanI jAherakhabaranA jevAM nakAmAM hoya ema leAkeA gaNavA lAgyA. zrI. vallabhabhAI kahe : ' pelAM pILAM kAgaLiyAM Ave ene tamArI laDatanAM saMbhAraNAM tarIke AyanAmAM maDhAvIne gharamAM laTakAvI rAkheA. tamArI bhaviSyanI prajA paNa ene joine abhimAna leze ke amArA bahAdura bApadAdAe sarakAra sAthe laData mAMDI hatI. ' khasa thayuM. Ama sarakAranA dareka pagalAne hasI kADhavAmAM AvatuM jAya, ane leAkeAnI bhaDaka bhAMgatI jAya. patrikAomAM amuka ThekANe pILA patAkaDAM ceADAyAM che ema TALathI reAja ullekha thAya ane leAkeA ceArA upara besIne talATInA utsAha upara hase. talATI japtI karavA nIkaLatA nahi ema nahi. nIkaLatA te kharA, paNa japtInI rIteAthI ajANa talATIe hajI japtI karatAM khareAbara zIkhyA nahAtA. ane bhalabhalA japtIvALAne pANI pAvAnI kaLAmAM pravINa zrI. meAhanalAla paMDyA ane darabArasAhebanI pAse leAkeA te kaLA zIkhavA lAgyA hatA. bALako paNa jANatAM hatAM ke talATI vekriyA laIne dhara tarapha Ave tyAre zuM karavuM. svayaMsevekA teA talATInI pAse jaIne zrI. vallabhabhAInA bhASaNamAMthI temane temanA kavya viSenA phkarA vAMcI saMbhaLAve. ravizaMkarabhAI leAkeAne kahe: ' bAbara devAnAM jevuM eka kALu sarakArane DarAvatuM hatuM, leAkeA paNa tenAthI trAhi trAhi pokAratA hatA. paNa vallabhabhAIsAhebe kherasadamAM laData upADI tene pratApe 9 Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAdIrazAhIlokomAM evuM baLa AvyuM ke bAbara devo bhAgato pharavA lAgyo." A baLa garIbaDI rAnIparaja kAmamAM AvavA lAgyuM. ekarAnIparaja paTele mahAlakarIne japtImAM madada karavAnI ghasIne nA pADIne kahyuM, "mArI pAse paTAvALA ke veThiyA nathI. huM zuM karuM ?" chAvaNIomAM rojaroja svayaMsevaka vadhatA jatA hatA. bAmaNInI darabAra sAhebanI chAvaNI darabArane zobhe evI hatI.. eka sajjane pitAnuM rAcaracIlAvALuM ghara temane sepyuM hatuM, sAyaMkALe tyAM "navajIvana," "AtmakathA,' "patrikAo," vallabhabhAI sAhebanAM bhASaNa vaMcAya, prArthanA thAya, ane moDA moDA rAtre loko chUTA paDe. phUlacaMdabhAInAM bhajanathI rasa jAme te judo.. A "darabArI" chAvaNanI vAta thaI. garIbanI chAvaNImAM garIbane chAje evo ThATha rahe. juvAranI kaDaba ane parALanAM chAyelAM chAparAMmAM bAladAnI chAvaNa hatI. paNa tyAM paNa raMga to bIjI chAvaNI jeTalo ja jAmata. vAloDanA bIjA je vaNika sajajana Aja sudhI pazcAttApa karyA vinA beThA hatA temane have pazcAttApa thayo ane temaNe rU. 651nuM dAna prAyazcittarUpe karyuM. A ane evA dAkhalAothI loko. kaMIka hada oLaMgavA lAgyA. bahiSkAranuM zastra ja evuM che ke jemAM hada cAtaravAno bhaya hamezAM rahe che. temAM bAraDolInA ke jemaNe pitAmAM rahelA baLane A pahelI ja vAra anubhava karyo hato tenuM zuM pUchavuM ? atyAra sudhI "kaDadane kALA DAgha" tAlukAne nAme zIrUpa hato. kaDoda laDatamAM nahotuM joDAyuM eTaluM ja nahi paNa tyAMnA paisA bharI denArA zrImaMta bIjAne satAvatA paNa kharA. teo potAnA gAmanI potAnI jamInanuM ja nahi paNa bahAragAmanI jamInanuM mahesUla paNa kaTake kaTake, lokone satAvavAnI khAtara ja jANe, bhaye jatA hatA. AvA mANasonI jamIna gaNote kadI na kheDavAno TharAva karavAne mATe AsapAsanA gAmanA kheDUtanI sabhA bhaLI. tene tyAM majUrone kAma karavA * na javA devAne paNa TharAva vicAramAM Avyo, ane kaDAda ThekANe na Ave tyAM sudhI AkhA kaDAdanI sAthe asahakAra 77 Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDelI satyAgrahano itihAsa prakaraNa karavAno TharAva paNa vicAramAM Avyo. chellA be TharAva choDI devAnuM samajAvatAM zrI. mehanalAla paMDyAne mahAmusIbata paDI. pATIdAra komanAM judAM judAM maMDaLanAM paMca maLatAM hatAM ane bahiSkAranA AkarA TharAvo thatA hatA. cAlI rahelA A navA pavanane maryAdAmAM rAkhavAne mATe gAMdhIjIne bahiSkAranA zastra viSe nIce pramANe sAvacetInI noMdha lakhavAnI pharaja paDI. Ama vAraMvAra gAMdhIjInI salAhasUcanA to bAraDolInA satyAgrahIone maLyA ja karatI hatIH jeo sarakAravero bharavA taiyAra thAya che temanI sAme bAraDolInA satyAgrahIo bahiSkAranuM zastra vAparavA taiyAra thaI jatA sAMbhaLyA che. -bahiSkAranuM zastra jalada che, ne maryAdAmAM rahIne satyAgrahI vAparI zake che. bahiSkAra hiMsaka ane ahiMsaka hoI zake che. satyAgrahIthI ahiMsaka ahiSkAra ja vaparAya. atyAre te huM banne bahiSkAranAM zeDAM dRSTAMta ja ApavA icchuM chuM : sevA na levI te ahiMsaka bahiSkAra. sevA na devI e hiMsaka hoI zake. bahiSkRtane tyAM jamavA na javuM, tene tyAM vivAhAdinA prasaMgamAM na javuM, tenI sAthe seda na kara, tenI madada na levI e ahiMsaka tyAga che. bahiSkRta mAM hoya te tenI sAravAra na karavI, tene tyAM dAktara na javA devo, tenuM maraNuM thAya te maraNakriyAmAM madada na karavI, tene kUvA, maMdira, vagerenA upayogathI dUra karavo e hiMsaka bahiSkAra che. UMDe vicAra karatAM mAluma paDaze ke ahiMsaka bahiSkAra lAMbe samaya nathI zake che, ne te toDAvavAmAM bahAranI zakti kAma nathI karI zakatI. hiMsaka bahiSkAra lAMbo vakhata na cAle, ne tene teDavAmAM bahAranI zaktine puSkaLa upayoga thaI zake. hiMsaka bahiSkAra laDatane chevaTe nukasAna ja kare che. AvA nukasAnanA dAkhalA asahakAranA yugamAMthI ghaNA ApI zakAya che. paNa A prasaMge meM bheda pADI batAvyo che, te ja bAraDolI satyAgrahIo ane sevakone sAru basa hovuM joIe." pelAM pILAM patAkaDAMnI saMkhyA have seMkaDAothI gaNAya eTalI thaI hatI. bhayanuM nAma nizAna na rahyuM hoya ema sai koI -vartatA hatA. rAnIparajano mANasa DepyuTI kalekaTara jevAnI sAthe Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 muM . . 'nAdIrazAhI pilAnI AMkha ane kAna coLA, are buddhine coLAve, evA savAlajavAba karI zake evI kalpanA mahinA upara keIe karI nahatI. * sa. kema bharatA nathI ? ja vadhAro rada kare eTale bharIe. sa. tamArA gAme upara to jUjajAja vadhAro ja Ave che. ja jUjajAja paNa kyAMthI lAvIe ? paNa maNuM pANImAM -traNa zera loTa nAMkhI rAbaDe banAvIe temAMthI tame acchera loTa laI levA mAgo cho. "sa vadhAre te sAce ja che. dhArAsabhAmAMye kAyama rahyo che. mATe nahi bhare te jamIna khAlasA thaze. ja. are sAheba, dhArAsabhAnI vAta ame nahi samajIe. phUlamAM phUla kapAsakA, era phUla kAyakA? rAjAmAM rAjA megharAjA, Ara rAjA kAyakA? satra eTale zuM? ja khAlasA te megharAjA karavA mAge to thAya. bIjA kaI rAjAthI na thAya. A vadhatA jatA baLane kema sAMkhI rahevAya ? DepyuTI kalekTare te utsAhamAM mAneluM haze ke A "vANamAM' e ane DhaDiyAM caudhara' japtInI noTisathI ja DarIne paisA bharI deze. mi. eNDarsane paNa dhArAsabhAmAMthI saMbhaLAvyuM hatuM ke sarakAra A bAbatamAM jarAya pAchuM pharIne jovAnI nathI.' paNa pahelA bahAra khAlI gayA, ane have to vadhAre jalada upAya lIdhe ja chUTake che ema sarakArI amaladArone lAgavA mAMDayuM. eTale vaLI pAchA jalada upAyane mATe paNa vaNiko ja zidhavAmAM AvyA. tA. 26 mI mArce bAjIparAnA zeTha vIracaMda cenAjIne bAraNe mahAlakArInI sahInI eka noTisa ceDavAmAM AvI, jemAM jaNAvyuM hatuM ke je te vAloDa khAtAnI pitAnI -jamInanuM rU. 16 0-pa-4 mahesUla tA. 12-4-28 sudhImAM na bhare te jamIna khAlasA karavAmAM Avaze. e ja divase vAloDanA Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa: bAraDolI satyAgrahane itihAsa sAta gRhastha zeTha ghelAbhAI, zeTha gulAbadAsa, zeTha bhUkhaNadAsa, DAhyAbhAI dAmodaradAsa, cunIlAla ane sonI cunIlAla ane gaM. sva. IcchAbahena upara evI ja khAlasA noTiso kADhavAmAM AvI. AthI jarAya DagyA vinA zeTha vIracaMde mahAlakarIne eka vIra kAgaLa lakhyo jemAM teNe jaNAvyuM AvI neTisa ApavAne Apa sAhebe AkhA mahAlamAM mane prathama pasaMda karyo te uparathI ema mAnavAne kAraNuM rahe che ke AkhA mahAlanI aMdara mane Apa eka ja nabaLAmAM nabaLA samaje che. AvuM mAnavAne meM Apane zuM kAraNa ApyuM haze e mArA khyAlamAM AvatuM nathI. paraMtu mAre Apane jaNAvavuM joIe ke Akho tAluke khAlasA thAya tepaNa je anyAyI vadhAre karavAmAM AvyuM che te rada na thAya athavA to tenI yaMgya tapAsa pharIthI na thAya tyAM sudhI tAlukAmAM have kaI paisA bharanAra nathI ane huM paNa bharavAno nathI. Apa je sarakAranA sAcA vaphAdAra ne kare te Apano dharma che ke tAlukAnI kharI sthitithI Ape sarakArane vAkepha karavI joIe, ane prajAne je anyAya thayo che te dUra karAvI nyAya meLavavAmAM prajAne madada karavI joIe. je tAlukAnuM keTalAMye varasa sudhI Ape lUNa khAdheluM che te tAlukAnI prajA upara nokarInI Akhara veLAe Apane prajAne raMjADavAne prasaMga AvI paDyo che temAMthI Ape koI paNa rIte UgarI. javuM joIe evI mArI Apane namra vinaMti che. cAkarInI Akhara vakhate khAtedAranI jamIna khAlasA karavAnI. Apane sattA ApavAmAM AvI hoya ane te pramANe je Ape A neTisamAM sahI karI te mAre bAraNe caDAvI hoya ane have pachI kheDUtonI jamIna khAlasA karavAnuM kAma Apane hAthe thavAnuM hoya to evI nokarImAMthI chUTI javuM e zobhAbhareluM che. ApanI nokarInA TUMka divasa bAkI rahelA che ' ane eTalI rajA ApanI sarakAramAM caDI haze. ApanA hitecchu tarIke " huM Apane salAha ApuM chuM ke ApanA hAthanI noTise ApanA tAlukAnI citane maLe te karatAM Apa nokarImAMthI chUTA thaI jaze to vaLatI veLAe AbarU sacavAze. " vAloDanA pilA sAta sajajoe zrI. vallabhabhAIne kAgaLa lakhIne khAtarI ApIH "je pramANe noTisa ane jamInA mArAnI pahelI zarUAta amArA gAma upara karavAmAM AvelI hatI, paraMtu Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 muM nAdIrazAhI" temAM jema sarakArane niSphaLatA maLI che tema A khAlasAnI noTisanI bAbatamAM paNa sarakArane niSphaLatA ja maLaze e viSe - Apa nizciMta raheze. sAmAnya rIte mahAlakarInI sAthe ghaNI. beThaka ane gharabe rAkhanArA zeTha vIracaMda khAlasAnI noTisathI gabharAyA vinA ke mahAlakarInI sAthenI mahobatathI aMjAyA vinA tene sAmI noTisa Ape e vAta ja tAlukAnA lokone mATe asAdhAraNa hatI. vANiyAo pahelA gagaDI jaze evo Dara sarakArane ja hato ema nahi, paNa lokomAMnA ghaNA jaNane hato. e Dara khoTo paDyo eTaluM ja nahi paNa kaNabIo ane bIjAomAM ekabIjA vacce vAtacIta thavA lAgI ke have vANiyA. khAlasAthI na DagyA eTale ApaNe DagaNuM te ApaNe to kAcalImAM pANI laIne DUbI maravA jevuM ja thavAnuM che. tAlukAmAM A khAlasA noTisonI camatkArika asara thaI dezamAM A vastu "nAdIrazAhI' tarIke pragaTa thaI gAMdhIjIe dezane - A "nAdIrazAhI' viSe jAgRta karanArA lekho "yaMga inDiyA" ane "navajIvana mAM lakhyA, ane pariNAme bAraDolI satyAgrahane viSe hajI koI udAsIna rahyA hatA temaNe te udAsInatA cheDI. gAMdhIjIno nIceno lekha bAraDolInAM gAmegAmamAM vadhAvI levAmAM Avyo. lokoe te vAraMvAra vAMcyuM : "janarala DAyarane jyAre mAjI haMTara kamiTinA eka sabhya jaliyAMvAlAnI katala bAbata sUcaka prazna pUche, "tamAre vicAra nAdIrazAhI calAvI lokonA manamAM sarakArano Aba pedA karavAno hato?' tyAre teNe te sUcanAne utsAhapUrvaka svIkAra karI, "hA" kahI hatI. paNa nAdIrazAhIne AraMbha kaMI janarala DAyarathI nahAtA thaye. e te hiMdI nokarazAhIne paraMparAno vAro ne IjAre che. paNa A nAdIrazAhIne janarala DAyare prakhyAti ApI ema kahI zakAya. tethI ApaNe tene DAyarazAhIne nAme paNa oLakhIe chIe. DAyarazAhInI nIti upara nokarazAhInI hastI nirbhara che tethI prasaMga Avye nokarazAhI tene Azraya letAM cUkatI nathI. tene mana bAraDolImAM A prasaMga AvI pahoMcyuM jaNAya che. tethI bIkaNuM ne pocA gaNAtA vANiyA satyAgrahIonI upara nAdIrazAhIno AraMbha thaye che ema kahevAya. ATha Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraDolI satyAgrahano itihAsa vaNika satyAgrahIo upara noTisa pahoMcI che ke je teo 12mI eprila pahelAM temanI neTisamAM jaNAvelI jamInanuM mahesUla nahi bharI jAya te te badhI jamIna khAlasA thaze. eka vaNika gRhasthanI upara neTisamAM 160 rUpiyAnA AkAranI jamIna batAvI che. sarakAra rUA. 160nI jamI lAvata te ApaNane kadAca bahu doSa kADhavApaNuM na hota. paNa rU. 160ne sAra hajAra rUpiyAnI kiMmatanI jamIna khAlasA karavI eTale ja nAdIrazAhI. A rAjanItimAM amuka prasaMgomAM tamAcAne uttara tamAro nahi paNa phAMsI hoya che. eka rUpiyAnA leNAne peTe eka hajAra lenArane ApaNe jAlima kahIe, tene daza mAthAMvALo rAvaNa kahIe. AgaLabuddhi gaNAtA vANiyA ane javAba chevaTe zuM Apaze ? potAnI bhItA siddha karI batAvaze ke satyAgrahI senAmAM joDAyAnI gyatA siddha karI batAvaze? vallabhabhAIe ekavAra nahi paNa anekavAra cetavaNI ApI che ke sarakAre jamIna khAlasA karavAnA, jelamAM mokalavA vagere adhikAra kAyadA vaDe laI rAkhyA che, ane e adhikArane amala karatAM te muddala acakAya evI nathI ema teNe anekaLA siddha karI ApyuM che. eTale khAlasAnI noTisathI temaNe ke bIjA koIe hebatAI javAnuM nathI. temaNe vizvAsa rAkhavAno che ke khAlasA thayelI jamIna sarakArane nathI pacavAnI ke nathI te jamIna lilAmavecANamAM lenAra koI drohI nIkaLI paDe to tenI thavAnI. Ama lUTelI jamIna kAca pAre che ne te phUTI nIkaLyA vinA na ja rahe pitAnI TekanA karatAM ke AbarUnA karatAM jamIna vadhAre nathI. jamIna nathI tevA asaMkhya manuSya A dezamAM paDyA che. jamInavALAnI jamIna gaI relamAM ghasAI gaI ne tenI upara retInAM raNa jAmyAM che. gujarAtIo jema AsamAnIne dhIraja ne vIratApUrvaka vaza thayA, tema bAraDolInA satyAgrahIo A sulatAnI relane vaza thAo ne pitAnI pratijJAnuM pAlana kare. " Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 1921nI yAda tame jemajema laDatA jaze tematema laDatanI mIThAza samajetA jaze. A laDatamAM mIThAza che teTalI keAI cIjamAM nathI. tame khetara vAve che ane pachI pAka thAya che tyAre laNavAmAM tamane je rasa Ave che tenA karatAM A laDatamAM vadhAre rasa che." eprila mahine zarU thaI gayuM che, ane "TAImsa opha ' IyiA" jemAMthI kekakokavAra sarakAranI manodazAnA bhaNakArA maLI Ave che te kapALa kuTIne lakhe cheH "satyAgrahanI laDatanuM jora ochuM thatuM jaNAtuM nathI. khAlasAnI noTiso apAI gaI che, paNa jamIna mahesUlanA kAyadA pramANe jamIna khAlasA karavAnI rIta eTalI aTapaTI che ke sarakAranAM pagalAMnuM pratyakSa pariNAma dekhAtAM kadAca thoDAM aThavADiyAM vIte. thoDI jaMgama milakata japta karavAmAM AvI che kharI paNa tenI kazI asara nathI. sarakAre jamIna khAlasA karavAnI je dhamakI ApI che tethI kheDUto haraze kharA, ane satyAgrahathI pote dhArelAM phaLa AvatAM nathI ema teo jeze tyAre AkhI laData kaDaDaDabhUsa karatI tUTI paDaze." paNa sarakAranI e AzA dahADedahADe vyartha jatI hatI. eka mahinA pachI bAraDolI janArane bAraDolInI navI ja ronaka najare paDatI hatI. bAraDolI tAluke have cAre dizAomAMthI sahAnubhUti meLavI rahyo che. e sahAnubhUtine mATe teNe lAyakAta meLavI che, laDatanA be mahinAmAM teNe potAnuM baLa nitya vadhAre ne vadhAre dAkhavyuM che. eTale sai e laData joIne herata pAme ane sahAnubhUtinA TharAva kare temAM Azcarya zuM? DA. sumaMta mahetAe te AkhA gujarAtane hAkala karI hatI. zrI. vallabhabhAI jyAM sudhI laDatano raMga jAme Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDolI satyAgrahano itihAsa prakaraNa " nahi tyAM sudhI kazI hAkala karavAne taiyAra nahotA. pahelAM laDI atAve| pachI sahAnubhUtinI AzA rAkhe| ' e ja sUtra tee jyAMtyAM saMbhaLAvatA hatA. have sahAnubhUtine temanAthI paNa ThelI zakAya ema nahotuM. tAlukAnI traNa dizAmAM gAyakavADI sarahada lAgI rahelI che, e vastu yAda rAkhavAnuM prathama prakaraNamAM ja meM vAcakanuM dhyAna kheMcyuM hatuM. khAraDeAlI * AsapAsanA badhA gAyakavADI tAlukAoe TharAva karyAM sarakAra khAraDAlImAM japtI kare temAM ve karI, gADAM bhADe ApI, athavA bIjI kAI paNa rIte madada na karavI; tathA khAtedArAnI jamIna khAlasA karI vece te te kAI e levI nahi athavA kheDavI nahi. Ama Ape!Apa gujarAtanuM saMgaThana thatuM jatuM hatuM. rela vakhate sagaThana ka MI nahAtuM? e ja saMgaThana kSaNavAramAM A bIjI TaeNla sAme UbhuM thayuM. paNa gujarAtabahArathI paNa sahAnubhUti AvavA lAgI. pUnAmAM bAraDolI mATe ja khAsa sabhA karavAmAM AvI hatI, ane satyAgrahIone saphaLata IcchavAmAM AvI hatI. muMbaImAM hajI sabhA thaI naheAtI. paNa muMbaIthI teA nANAM AvavA lAgyAM. bhAI maNilAla kAThArI mAraphate 1,000 rUpiyA AvI gayA hatA. paNa A uparAMta aNadhArI dizAmAMthI paNa sahAnubhUti maLI rahI hatI. muMbaInuM presiDasI eNsosiyezana paNa esI nahAtuM rahyuM. e te vinIta pakSanuM maDaLa rahyuM, e satyAgrahIethI doDha gAu dUra bhAganArA, emanuM pazu bAraDeAlIe dhyAna khecyuM. e maMDaLe khAsa beThakamAM TharAva karyoH "6 - muMbaI sarakAra khAraDAlI, zASI, alIbAga vagere tAlukAomAM sarakArI hukameA dvArA mahesUla vadhAravAnI nIti AdarI rahI che tene mATe A maMDaLanI kAryavAhaka samiti sakhata nApasaMdagI khatAve che, ane jaNAve che ke jamInamahesUlakamiTIe bhalAmaNa karyA mujaba A bAbatamAM AkharI avAja tA dhArAsabhAnA hovA joIe; eTale A sabhA Agraha kare che ke muMbaI ilAkAmAM laeNMDa revanyu koDanA sudhArA karI mahesUlanA AkhA prazna dhArAsabhAnI hakUmatamAM na mukAya tyAM sudhI mahesUla vadhAravAnuM baMdha karavuM." e teA ' rAjamAnya' maMDaLa rahyuM eTale emAM khAraDeAlInA ' satyAgrahI 'enuM nAma zI rIte Ave? paNa satyAgrahIone 84 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 muM. 1921nI yAda satyAgraha upara muMbaI presiDesI esosiyezananI pasaMdagIno sikko nahAtA joIta, temane te nyAya joItuM hatuM. presiDesI eNsosiyezane pitAnI rIte bAraDolI mATe nyAya mAge. paNa sarakAre AthI cetavAnI nA pADI. sarakAre te pitAne kakko kharo che e ja manAvavAnA mithyA prayatna zarU karyA. dhArAsabhAmAM koIne Ama samajAvyA, keAIne tema samajAvyA, ane mi. narImAnanA TharAva viruddha 44 mata meLavyA tenI sarakAre TheraThera jAherakhabara eDavA mAMDI. dhArAsabhAnA bhAre bahumatathI thayelA 1924 ane 1927nA TharAvone gaLI janArI sarakAra Aje dhArAsabhAne aDiMgIne pitAne kakake khare che ema siddha karavA maMDI. e jAherakhabara samajAvavAmAM jUThANAMno Azraya levAmAM paNa nAnA amaladAre cUkatA nahotAM. rAjA ane prajAnA laDatanA rastA nyArA rahyA. eka bAju laDatamAM badhuM thaI zake e nyAyathI sarakAra laDe che, bIjI bAju game te saMjogomAM paNa khoTuM na thAya e dhruvatArAne vaLagI zarI prajA laDe che. sarakAranA ADatiyAonI jAheramAM kAma karavAnI hiMmata zenI cAle? mAtra kAyadA pramANe japtI te jAheramAM ja thaI zake, eTale teTaluM jAhera karavAmAM Ave. bAkI lokene phelAvavA, phaDavAnA prayatna karavA, dhamakIo ApavI, khoTI samaja pADavI e ja temanA mAnItAM sAdhana. "phalANuM bhAIe paisA bharI dIdhA, tame kema hajI beThA cho, have to bharyo ja chUTake," kahIne teo bhoLI rAnIparajane bhoLave. mahAlakarI paTelane kahe, veThiyAo na lAvI Ape to tAre veTha karavI paDaze." kaI talATI bicArA dhAbInA haptAnA thoDA AnA pitAnA khissAmAMthI bharI de-e AzAe ke pelAnI pAse kapaDAM dhovaDAvIne teTaluM to vasUla thaze. AthI UlaTuM prajAnA rastA nyArA hatA. prajAnI eke pravRtti corIchupIthI thatI nahotI - bhASaNo thAya to sarakArane riporTa maLe te pahelAM chapAya, lokone dhoLe dahADe samajAvavAmAM Ave, sabhAmAM sarakArI lokone paNa AmaMtraNa ApavAmAM Ave. . 85 Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDolI satyAgrahane itihAsa prakara6 phUlacaMdabhAInAM lokapriya gIta AbAlavRddha saine meTe caDI gayAM hatAM, te nIDara rIte sai gAtAM phareH " ame lIdhI pratijJA pALazuM re bAraDolInuM rAkhazuM nAka ame 0 athavA paradezI sUbA kIsano vadhAre nahoto re nAMkhavo- athavA ame DaratA nathI sarakArathI re ame 0 sarakAra jUDI, sarakAra daMbhI e te DUbaze enA pApabhArathI re ame 0 AvAM sahelAM, thoDA ja pheraphAravALA palaTA jemAM eka pachI eka cAlyA Ave evAM, gIte saine saheje meDhe thaI jAya temAM navAI zI? dareka gAma potAnI svayaMsevaka senA UbhI karI pitAnAM Dhola athavA byugala rAkhavA lAgyuM, ane japtIno humalo laI AvatA kekane joyA ke tarata Dhola vAgyuM ja che. A Dhola vagADanAra svayaMsevako badhA bALake. japtIvALA AvyA ke TapoTapa tALAM paDavAM ja che, ane khaDakhaDATa hasatI strIo bAraNAM vAsI UbhI ja che! ane e sabhAo! kalekaTara kamizanara zA sAra AvI sabhAmAM na jatA hoya ? lokenuM jema jevAnuM temane na gamatuM hoya! svataMtra havAthI praphulita thaI AnaMdasAgaramAM mahAlatA kheDUte temanI AMkhe dekhyA na jatA hoya ! jyAM mahinA upara eka strI jevAmAM nahotI AvatI tyAM have DhagaleDhagalA strI dekhAtI hatI. kyAMka to ema thaI jAya ke strIo vadhAre haze ke puruSa ! dUradUranAM gAmaDAMmAMthI cAlyAM cAlyAM sabhAne sthAne jAya. na jue baLatA bapara ke. kALI rAta - joke huM gayo tyAre to zItaLa caMdrikA AMkho ThAratI hatI. ane strIo kAMI oTalA bhAMgavA, ke vAtonA cApaDA mAravA, ke baccAMnA kolAhalathI sabhAne azAMta karavA nahatI jatI. teo to saMpUrNa * rasathI vallabhabhAIne sAMbhaLatI hatI, vAyevAkaye hakArA pUratI Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12muM 1921nI yAda hatI. ane kokavAra vallabhabhAIne meMmAMthI pUruM vAkya nIkaLe te pahelAM te bahenanAM mukhamAMthI bAkInA zabado nIkaLatA meM sAMbhaLyA che. eka suMdara dAkhalo lauM. jamIna khAlasA thAya te zuM? ekabe varasa paDatara mUkazuM, e vAta vallabhabhAI karatA hatA. temAM paDatara mUkavAnI vAta to AvI nahotI. vallabhabhAIe AraMbha karyo : "ApaNe ApaNI mAtAnuM dUdha eka varSa bahubahu to be varSa lAvIe chIe," eTaluM belAyuM tyAM te pAchaLa beThelI bahene belI, -ne dharatI mAtAne te eka varSa choDatA nathI." nAnI pharoda karIne eka nAnakaDuM gAmaDuM che. rAtre 9 vAge ame tyAM pahoMcyA hatA. tyAMne utsAha te 1921nI yAda Ape evo hato - utsAha ja nahi, paNa bhakti, zUra badhuMye ! puruSo phUlacaMdabhAInAM gIta gAtA hatA, baheno Aje gurujI AvyA" e dhruvabhAvavALA garabAno AdhyAtmika bhAva dharmayuddhanI upara AropatI hatI ane valabhabhAIne gurujI tarIke vadhAvatI hatI ! sabhAmAM je zAMti, vyavasthA, khAdI jovAmAM AvI te joIne to gAMdhIjInI paNa AMtaraDI Thare. ane pachI sabhAnuM kAma zarU thAya te pahelAM te nAnI, meTI, vRddha bahenonI hAra cAlI. eka pachI eka vallabhabhAInI pAse AvI, page paDI, rUpiye dharI temane caMdanapuSpa ApI jatI hatI, ane kapALe akSatakuMkuma lagADI paga AgaLa bheTa dharatI hatI. pApInAM pApa bhagADe evuM e dasya hatuM. e nirmaLa premanA nIramAM nAhyA ja karIe ema thaI jatuM hatuM - joke zrI. vallabhabhAIne te pArAvAra muMjhavaNa thaI rahI hatI ema temanI gaMbhIra mukhamudrA kahetI hatI. eka bahene potAne artha dharI nAnakaDI ciThThI paNa vallabhabhAInA paga AgaLa mUkI, jeno bhAva e hato ke "mArA patine A laDatane raMga lagAvyo te mATe dhanyavAda. ame khuvAra thavA taiyAra chIe, patine jelamAM javuM paDe te sukhe mokalazuM. AmAM ame zuM bhAre karIe chIe? e to amArA svArthanI laData che !" ane vallabhabhAInI vANI! meM te cAra varSa upara borasadamAM e raNe caDelA saradAranI sAthe vIse kalAka gALyA hatA. Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraDolI satyAgrahano itihAsa prakaraNa tyAra pachI paNa ghaNIvAra temane belatA sAMbhaLyA hatA, paNa A veLA emanI vANImAM je teja bhALyuM, AMkhamAMthI keTalIkavAra je vahni varasa jevo te kadI nahi joyo. lokenI jamIna khAlasA thAya temAM jANe potAnA zarIranA kaTakekaTakA thatA hoya ne je tIvra vedanA thAya tevI vedanAthI bharelA temanA uddagAro nIkaLatA hatA. e bhASaNanI taLapadI bhASA, emAM kSaNekSaNe jhabakI UThatA, bhUmimAMthI pAkelA, bhUminI sugaMdha jharatA prayogoe gAmaDiyAone halAvavA mAMDyA. aMgrejInA sparza vinAnuM, svataMtra jemavALuM emanuM bhASA uparanuM prabhutva A sabhAomAM pragaTa thatuM meM paheluM bhALyuM. bhASAnI majhadUra ane lahejata jevI hoya te dIvAnakhAnAmAM besIne pharasabaMdhI karanArA sAhityanA rasiyAo jAya bAraDelImAM, ema meM e divasamAM 'navajIvana'nA aMkamAM lakhyuM hatuM. | vAloDanA vaNikone abhinaMdana ApavA mATe maLelI bhAre sabhAmAM temaNe lokone vadhAre AkarI laData mATe A pramANe taiyAra karyAH "A laDatamAM huM phakta tamArA gheDA paisA bacAvavA khAtara nathI Utaryo. bAraDolInA kheDUtonI laData mAraphata huM te gujarAtanA tamAma kheDUtone pATha ApavA mAguM chuM. huM e zIkhavavA mAguM chuM ke A sarakAranuM rAjya kevaLa tamArI nabaLAI upara ja cAle che. nahi to juone, eka taraphathI to vilAyatathI moTuM kamizana prajAne zI rIte javAbadAra taMtra ApavuM tenI tapAsa karavA AvyuM che, be varasamAM mulakI khAtuM leAkAne soMpI devAnI vAte cAle che ane bIjI taraphathI ahIM jamIne khAlasA karavAnI sarakAra bAjI gaThave che. e badhA khAlI taDAkA che. jene sarakArI nokarI karavI che ene bhale emAM Dara lAge. kheDUtanA dIkarAne emAM DaravAnuM kAraNa nathI. tene to vizvAsa hovo joIe ke A jamIna amArA bApadAdAnI hatI ane amArI ja raheze. kheDUtanI jamIna e to kA para che, je tene AvI sthitimAM leze tene phUTI nIkaLaze. daza varasa para dezamAM sudhArAnuM taMtra nahotuM tyAre paNa kheDA jillAmAM eka vIdhuM jamIna sarakArathI khAlasA thaI zakI nahotI, to hamaNAM thaI zakaze? nAhakanAM daphatare bagADe che. ema jamIna khAlasA thaze tyAre te A kacerInA makAnamAM mahAlakarI nahi raheto hoya, ne ahIM aMgrejI Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 muM 1921nI cAda rAjya nahi hoya, paNa lUMTArAnuM rAjya haze. huM to kahuM chuM ke lUMTArAne AvavA de. AvA vANiyAnA rAjyamAM rahevA karatAM tenA rAjyamAM rasa paDaze. tAlukAnA lokone huM kahuM chuM ke koI Dare nahi. doDha mahinAmAM tamArAmAM keTalo phera paDI gaye te tapAse. pahelAM tamArA caherA para keTalI bhaDaka ne phaphaDATa hatAM? ekabIjA joDe besatA paNa nahi. ane Aje? Aje mahAlakarI to mAtra A DelAne ja mahAlakarI che; makAnanI bahAra tene amala rahyo nathI. hajI juo to kharA, Ama cAlyuM to vakhata gaye ene caparAsI paNa nahi maLe. - tamArI jamIna mATe bahAranA gharAko lAvavAnI sarakAra vAto kare che, paNa tAlukAnA loko badhI gaNatrI gaNIne beThA che. 1921 nI garjanA karI hatI te DaranArI prajAnA jora para karI hatI zuM ? te vakhate saMjoga vipharyA ne kaseTI na thaI. Aje e kaseTI bhale thAya. ane emAM kahyuM jora joIe che? paMdara rUpiyAnA bhADUtI mANasene bhegA karIne je sarakAra enAM lakare UbhAM kare che, ane e ja lazkare samajaNa vagara, vArtha vagara laDAInA medAnamAM jaIne bhaDabhaDa mare che, to tame to hajArenA khAtedAre che, je tamAre to tamArA vatanane khAtara ane tamArAM chokarAMnA reTalAne khAtara laDavuM che. AvI laData te koNa abhAgi hoya ke na laDe? huM to icchuM chuM ke A laData bhale lAMbI cAle. ahIM beThA ApaNe AkhA gujarAtanA kheDUtone pATha zIkhavIzuM." eragAmanA bhASaNamAMnI gAmaThI upamAo ke kheDUta bhUlI -zake? je divase sarakArI daphataramAM kheDUta pitA mATe AbarUdAra, IjatadAra lekhAze tyAre ja tene dahADe vaLaze. Aje to sarakAra jaMgalamAM kaI gAMDe hAthI ume ane tenI haDapheTamAM je koI Ave tene pheMsI nAMkhe tevI madamatta banI che. gAMDe hAthI madamAM mAne che ke jeNe vAghasiMhone mAryA tevA mane magatarAno zo hisAba? paNa huM magatarAne samajAvuM chuM ke e hAthIne rUmavuM hoya eTaluM ramI levA de, ane pachI lAga joIne kAnamAM pesI jA ! kAraNa ke eTalI zaktivALe hAthI paNa je magataruM kAnamAM pesI jAya te taraphaDiyAM mArI, sUMDha pachADI jamIna para ALoTe che. magataruM zudra che tethI teNe hAthIthI bIvuM ja joIe ema nathI. moTA ghaDAmAMthI saMkhyAbaMdha ThIkarIo bane che, chatAM temAMnI eka ja ThIkarI AkhA ghaDAne pheDavA pUratI che. ghaDAthI ThIkarI zA sAru Dare ? te ghaDAnI potAnA jevI Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDolI satyAgrahano itihAsa prakaraNa ThIkarIo banAvI zake che. phUTavAne bhaya kaI e rAkhavo joIe to te ghaDAe rAkhavAne che, ThIkarIne ze bhaya hoI zake?" athavA sarabhoNamAM kheDUtone kudaratane kAyado zIkhavanAra bhASaNa loH huM to tamane kudaratane kAyade zIkhavavA mAguM chuM. tame badhA kheDUta hovAthI jANe che ke jyAre thoDA kapAsiyA jamInamAM daTAI, saDI nAza pAme tyAre khetaramAM DhagalAbaMdha kapAsa pedA thAya che. Apa mUA vinA svarge jaI zakAya te ja kevaLa dhArAsabhAmAM TharAva pasAra kare ApaNane mukti maLI zake. kaSTa te tame kyAM nathI veThatA? kheDUta jeTalAM TADhataDake, varasAda, cAMcaDamacchara vagerenA upadrava keNa sahana kare che? sarakAra ethI vadhAre zuM duHkha nAMkhI zake tema che ? paNa duHkha samajapUrvaka khame e huM mAnuM chuM, eTale julamanI sAme thatAM zIkhe. tene bhayathI svIkAra na kare. . - je gheTAmAMthI ja tene sAcavanAre gheTe nahi nIkaLe to zuM e vilAyatathI sAcavanArA lAvI zakaze? lAvI zake te tene posAya nahi. e kAMI aDhI AnAmAM rahe nahi, AvAM chAparAmAM rahe nahi; tene baMgalo joI e, bAgabagIcA joIe; tene khorAka jude, hAjate judI; jude ghebI, judA bhaMgI vagere joI e. e rIte te sarakArane mAthA karatAM muMDAmaNuM madhuM paDI jAya. dara gAme banne aMgreja rAkhe to A tAlukAnA pAMca lAkha vasUla karatAM keTalA gorAo rAkhavA joIe ane tenuM keTaluM kharca paDe enI gaNatrI karavI muzkela nathI. paTelone ATaluM kahetAM zuM mane sAruM lAge che ? mane te UlaTI. zarama lAge che. ApaNA paTelone mA vadhe e huM icchuM chuM. paTela te raiyatanA rakSako hoya. tevA paTelone te huM mArA bhAIo gaNuM ane temanI sAthe hAtha milAvatAM mane abhimAna thAya. mane zarUAtamAM koI koI kahetA ke AvA jhagaDAmAM UtarIne jokhamamAM paDavuM te karatAM savAramAM be kalAka vahelA UDI vadhAre majUrI karIzuM. AvA mANasee jagata upara jIvavAnuM zuM kAma che ? teo mANasane rUpe baLadanuM jIvana gujAre e karatAM marIne baLadane ja janma dhAraNa kare. gujarAtanI prajAne huM tejasvI jevA IcchuM chuM. keI ema na kahe ke kaMgALa ke beTI vaNikavRttine gujarAtI zuM karI zake? bIjA koI paNa jeTalA bahAdura thaI zake teTale gujarAtI paNa thaI zake. mAtra teNe potAnA mAna khAtara maratAM zIkhavuM joIe. huM gujarAtIone kahuM chuM ke zarIre 90 Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 muM 11ii yAda: tame bhale dUbaLA ho, paNa kALajuM vAghasiMhanuM rAkho; svamAna khAtara, maravAnI tAkAta hRdayamAM rAkhe. keI tamane aMdaraaMdara laDAvI na zake. eTalI samajaNa rAkhe, e be vastuo lAkha kharacatAM tame meLavI na zake te A laDatamAM tame saheje meLavI rahyA che. tamane sAkSAta lakSmI cAMllo karavA AvI che. tamArAM dhanyabhAgya che ke sarakAre tamArA upara A vadhAre karyo" A badhAM "ujaLiyAta' kahevAtI kemevALAM gAmomAM karelAM bhASaNa lIdhAM. rAnIparaja lokonI AgaLanAM emanA bhASaNano sUra upara TAMkelA bhASaNa karatAM kaMIka haLave rahetA hato. rAnIparaja bahenonI pittaLa ane kAMsAMnI baMgaDIo tarapha AMgaLI cIMdhIne temaNe kahyuM: - "tamArI mAlamilakata japta karavA Ave te temane AvakAra Apaje ane tamArI baMgaDI kADhI Apaje ane kahe : le, A paheravI hoya te bhale pahere. (puruSo tarapha vaLIne) tamane bhaya lAge che ke tamane japtI karavA belAvaze to zuM karaze. e Dara ja kADhI nAMkhe. tame mare che, dUbaLA nathI. dUbaLe eTale nabaLe ane kAyara ane bAyalo. kAyara ane bAyalA to te ja ke jemanAM hADakAM bhAMgelAM che, ane jeo tamArI. mahenatamArI upara AdhAra rAkhe che. tame khetaramAM majUrI kare che, tame meTI gUNo upADIne cAra gAu cAlyA jAo cho, tamane koNa dUbaLA. kahe? eka gAmanA paTelane mahAlakarIe kahyuM ke japta karela mAla uThAvavA veThiyA na maLe to paTelane ja mAla upADa paDaze. e paTele turata ene kahevuM joItuM hatuM ke "e mAruM kAma nathI. veThiyA e kAma karavA taiyAra nathI, huM nathI. tamane mATe pagAra maLe che sAheba, tame ja eTaluM kAma karI lo to?" " laDatane aMge ADakatarAM pariNAmo to evAM AvI rahyAM hatAM ke jethI laDatanI javALAthI DarIne laDatane vakhoDanArAone paNa saMtoSa thAya. A laData vinA "varjita" ane "avarjita" (eTale dArU pInArA ane na pInArA) rAnIparaja bicArA zI rIte bhegA thAta? have to baMne ekabIjAne bheTavA lAgyA hatA. svaccha khAdI paherelI, rAja snAna karatI, mugdha nirmaLa bALAo avajita varganI mUDha jevI melIghelI dekhAtI bahene upara khUba asara pADavA lAgI hatI. dArUDiyAne spaSTa padArthapATha maLato - 91 Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraDolI satyAyahane itihAsa prakaraNa hatA ke dArU cheDavAmAM kevA camatkAra che ane dArU pIvAmAM dhruvI tejohInatA ane nAmardAI AI jAya che. ane dUbaLA ne temanA zeTha dhaNiyAmA paNa bheLA thatA hatA, premanA pAzamAM baMdhAtA jatA hatA. dUbaLA veTha karavAnI nA pADe te dhaNiyAmAnA karatAM e laDatamAM tene hissA vadhI na jAya? bAraDAlInA satyAgrahane viSe jarA paNa je kAI jANe che te jANe che ke zrI. vallabhabhAI e khAraDeAlImAM bIjAne khelavAnI khaMdhI karI hatI. hajI A badhI amalamAM AvI naheAtI. *rivaza karabhAI jevA cAMkacAMka khelatA. vallabhabhAInAM bhASaNA te huM ApatA gayA chuM ane ApIza. paNu ravizaMkaranAM bhASaNAmAMthI eka namUne ApavAnuM mana thAya che. khAraDAlI viSe have bahAra TheraThera sabhA thaI rahI hatI. jaliyAMvAlA dinane nimitte 13mI eprile sUratamAM thayelI sabhAmAM ravizaMkarabhAI e khAraDeAlInI laDatanuM rahasya Ama samajAvyuM: kalyANajIbhAIe mane sarabhANathANAnA thANadAra tarIke varNavyA tethI huM zaramAuM chuM. huM thANadAra nahi, paNa eka teDAgara chuM. Aje jaliyAMvAlA bAgane divasa che. evA jakharA pahADI pAkhIe e badhAM apamAno kema sahana karyA haze ? enuM kAraNa e hatuM ke temane varSI thayAM A sarakAre manuSyatva haraNa karanArI zikSA ApI hatI. e bhaNatarathI temanAM huyeA eTalAM bhAruM thaI gayAM hatAM ke gAMdhIjI tyAM tapAsa karavA gayA tyAre kAI temane peAtAne khAraNe UbhA rahevA devAnI paNa hiMmata nahotuM karI zakayu. temane rASTrIya keLavaNI naheAtI maLI. hoya ? huM kAI paMDita nathI, eTale ApIne Aje tamane herAna karIza eTaluM te kharuM ja ke rASTrIya keLavaNI bhaNIe chIe tenAthI judI ja che, 66 tyAre rASTrIya kaLavaNI kavI rASTrIya keLavaNI upara meATu bhASaNa ema kAIe DaravAnuM kAraNa nathI. e je jAtanuM ApaNe Aja sudhI mane eka prasa`ga yAda Ave che. huM ekavAra kaMIka kAmasara gAMdhIjInI pAse gayeA hate. te vakhate vidyApIThanI sthApanA karavAnA vicArA cAlatA hatA, ane gujarAtanuM vidvAna maMDaLa gAMdhIjI sAthe besIne mahAvidyAlayanA AcAryapada mATe kAne niyukta karavA enI carcA calAvI rahyuM hatu. mArA jevAne te emAM zI samajaNa paDe ? paNa te vakhate 92 Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 muM 1921nI cAda: sAMbhaLeluM te mane yAda rahI gayuM che. zrI. vallabhabhAIe kaheluM ke "bIje keI na maLe te mane AcArya banAvaje; chokarAone bhaNeluM bhulAvI, daIza." e sAMbhaLI gAMdhIjI ane AkhuM maMDaLa hasI paDeluM. paNa. mane khabara paDI gaI ke bIjA hasyA ane gAMdhIjI hasyA emAM taphAvata hatuM. jyAre bIjAo mazkarI samajIne hasyA, tyAre gAMdhIjI to ema samajIne hasyA hatA ke vallabhabhAI kahe che te ja taddana kharI vAta che. tyArapachI ApaNe joyuM che ke aneka rASTrIya zALAo dezamAM nIkaLI. ane cheDetheDe vakhata rahIne UThI gaI. e UThI gaI emAM mane jarAye. navAI lAgI nathI. kAraNa ke e zALAo badhI sarakArI zALAonAM ja bIbAM jevI hatI, enA zikSako sarakArane bhaNelA hatA, rASTrIya keLavaNIne bhaNelA nahotA; sarakAra pAsethI je bhaNelA tene bhUlIne AvelA nahatA. . e vakhate jenA AcAryapadanI lAyakAtane hasI kADhavAmAM AvI hatI te ja AcArya Aja bAraDelI tAlukAnI 88 hajAra prajAne bhaNavavAnI zALA kADhI che. tA. 4thIthI 12 mI phebruArI sudhI tene unayana saMskAra thaye, vacce prAyazcitta saMskAra paNa thaI gaye, ane vedAraMbhavidhi te haju have zarU thaI rahyo che. sAcuM jJAna ApavAne AraMbha thaI rahyo che. sarakAra ke jeNe rASTrIyatAnuM bhAna bhulAvyuM tene bhUlavAno pATha apAI rahyo che. khoTuM bhaNeluM bhulelA eka guru pAse bhaNIne je AcAryapade ArUDha thayA che evA puruSa A rASTrIya zALAnA AcArya che. abAsa sAheba ane paMcAjI jevA tenA upAdhyAye che. huM to te zALAne kSudra teDAgara chuM. - pahelo pATha sarakArane bhUlavAne pUro thayo che, have A rASTrIya bhaNataramAM bIjo pATha Apabhegana zarU thaze. pAThayapustaka bAraDelI tAlukAnI bhUmi che, rAtri ane divasa tenAM. pRthya che. e pRSTho ukelI ukelI nitya navA anubhavanA pAThe bAraDolInA. nizALiyAo bhaNI rahyA che. " Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 kheDUtAnA saradAra "C 'mAruM peTa kheDUtemanAM daradathI bhareluM che. huM prabhu pAse rAtadivasa eTaluM ja mAgyA kaM chuM ke kheDUtAnI sevA karatAM mArAM hADa paDe. '' ' A arasAmAM vajrabhabhAInuM nAma ' kheDUtAnA saradAra ' paDayuM. e kyAM apAyuM, kANuM ApyuM e huM zeAdhI zakyA nathI, paNa jeNe e sAMbhaLyuM. teNe e upADI lIdhuM. ane ma upADI na le? jeNe jeNe emanAM bhASaNA vAMcyAM ane sAMbhaLyAM teNe teNe kheDUtane mATe lIdhelA emane bhekha joye, kheDUtane mATe UkaLatuM emanuM haiyuM jANyuM, kheDUtanAM duHkhAnuM emanuM jJAna jANyuM. kheDUta kevAM kaSTa khamI khetI kare che, kheDUtanI upara kyAM kyAMthI kaI kaI jAtanA mAra paDe che e viSenuM temanuM jJAna jANyuM. eka sthAne zrI. vallabhabhAI ne mAnapatra ApavAmAM AvyuM hatuM te mAnapatra vAMcatAM eka bhAIe kaheluM : ' ApanI AgaLa kheDUtanAM duHkha rahI saMbhaLAvavAM e mAtAnI AgaLa meAsALanI vAta karavA areAbara che. ' e yathAcita hatuM. mAtAne jevuM meAsALanuM jJAna che tevuM vallabhabhAI te kheDUtanuM jJAna che. pAte kheDUtanA dIkarA hAI nAnapaNamAM AMka, palAkhAM, pADA, lekhAM pitAnI sAthe khetare jatAM ja zIkhelA, temane kheDUtanA jIvananI jANa kema na heAya ? temanAM aneka bhASaNAmAM tee kheDUtanI sevA karavAnI potAnI lAyakAtanI kheDUtAne ane sarakArane jANe khAtarI ApatA hoya ema lAge ' che 'tame jANatA na ho te huM tamane kahuM chuM ke huM kheDUtanA * dIkarA huM ane kheDUtanuM lohI, mArA hADamAM vahe che. mane kheDUtanuM kaMgALapaNu sAle che, kheDUtanA dardathI mAruM dila du:khI rahe che. gAMdhIjIe sAcuM hihaMdustAna kyAM che e vAta je divasathI teo dAkSaNa AphrikAthI hiMdustAna pAchA pharyAM te divasathI dezanA "keLavAyelA vargonA mana upara haMsAvavAmAM kacAza nathI rAkhI, ane 94 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kheDUtAnA saradAra pA. 94 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kheDUtAnA saradAra e sAcA hiMdustAnanA uddhAranA ekabe maMtra paNa temaNe sAthe sAthe rAkhI dIdhA. e maMtrane amalamAM mUkavAnuM kAma gujarAtamAM, ane eka rIte AkhA dezamAM, sva. maganalAla gAMdhI ane zrI. valabhabhAIe jevuM karyuM che tevuM kAIe karyuM nathI. dezanuM kendra kheDUta che e mahA satya zrI. vallabhabhAImAM 1917-18 mAM gAMdhIjIe jAgRta karyuM, pragaTa karyuM ema kahuM; kAraNa UMDe UMDe e chupAyeluM to hatuM ja. paNa e pragaTa thatAMnI sAthe ja zrI. valabhabhAImAM jevuM e bhabhUkI UThayuM tevuM bhAgye ja koInAmAM bhabhUkI UThayuM haze. kheDUta nahi evA tattvadarzIe kheDUtanuM sthAna kyAM che, kheDUtanI sthiti kevI che, tene Ubho karavAnuM sAdhana kayuM che e kahI dIdhuM. jenuM hADehADa kheDUtanuM che evA tenA ziSya sAnamAM e traNe vAta samajI gayA, ane daSTAnA karatAM paNa vizeSarUpe enuM rahasya ledhra AgaLa kholI batAvyuM. basa te divasathI kheDUtanA karatAM bIjA keAI varganA hiteM emanA hRdayamAM vadhAre vAso karyo jANyo nathI. kheDUtanI pahelI sevA karavAnI taka emaNe kheDAnI mahesUlI laDatamAM sAdhI, pachI borasadamAM sAdhI, paNa bAraDolImAM je avasara AvyuM e apUrva hato. kheDUta viSenA ugAre temanAM bAraDolInAM bhASaNomAM jeTalA jevAnA maLe che teTalA agAunA koI bhASaNamAM jovAnA nathI maLatA. kheDAmAM to teo gAMdhIjInI saradArI nIce sipAI hatA eTale jhAjhuM bolatA ja nahotA; bArasadanI laData hatI to kheDUtanI ja laData, paNa te kheDUtamAtranA sAmAnya duHkhamAMthI uThelI laData nahatI. borasadano prazna viziSTa hato, ane e viziSTa praznane aMgenAM ja bhASaNe tyAM thatAM. paNa jamIna mahesUlano prazna e ja kheDUtane mukhya prazna eTale gujarAtanA kheDUtonI sevA karavI hoya to te jamIna mahesulanA kUTa praznane nikAla kare ja thaI zake evo emane jUno nizcaya hato. e sevAnI taka emane bAraDolIe ApI. bAraDolIvALA jyAre emane bolAvavA AvyA tyAre bhAI naraharinA lekho emaNe vAMcelA hatA. gAMdhIjIe jyAre emane pUchayuM ke bAraDolInA kheDUtonI phariyAda 5 Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDelI satyAgrahane itihAsa prakaraNa sAcI che enI tamane khAtarI che, tyAre emaNe kaheluM ke e lekhe na vAMcyA hatA te mane to khAtarI ja hatI. kAraNa hiMdustAnamAM ane khAsa karIne gujarAtamAM jamIna mahesUlanI viTaMbaNu viSenI kheDUtanI phariyAda sAcI ja hovI joIe evI mArI gaLA sudhI khAtarI che. kheDAnA kheDUtanI pAyamAlI pitAnI AMkhe joI hatI, ane e pAyamAlIne upAya karavAne badale revanyu khAtAnA amaladAro ene vadhAre ne vadhAre pAyamAlIne paMthe caDAvI rahyA hatA e viSe paNa emane zaMkA nahotI, eTale bAraDolInA loke jarA paNa taiyAra hoya te bAraDolInI laData upADavI ane bAraDolI dvArA AkhA gujarAtanA kheDUtone prazna Akhare patAva e emano maneratha. kheDUtanA emanA niravadhi premanI aMdara be bhAvanA rahelI che. eo vAraMvAra kahI saMbhaLAve che: "kaNabI keDe kroDA kaNabI keI keDe nahi!" "e kheDUta tuM khare jagatane tAta gaNAya.". e vacanane eo akSarazaH satya mAne che, ane vAraMvAra saMbhaLAve che ke duniyAmAM kharA pedA karanAra,vaga kheDUta ane majUra che, bAkInA badhA kheDUta ane majUra upara jIvanAra che. e pedA karanArAonI sthiti sAthI uttama hovI joIe, tene badale ApaNe saithI adhama karI mUkI che. eTale bIjI bhAvanA e rahelI che ke kheDUte sarvoparI sthiti jogavavI joIe tene badale te adhama sthiti bhegave che tenAM kAraNe kheDUta Darapoka banI gayo che, kheDUta ajJAna che, e che. eTale kheDUtamAMthI Darane nAza karI, tene marada banAvavo, kheDUtane pitAnI pratiSThAnuM saMpUrNa bhAna karAvavuM e ja emaNe pitAnuM parama kartavya mAnyuM. A dharatI upara je koIne chAtI kADhIne cAlavAne adhikAra hoya to te dharatImAMthI dhanadhAnya pedA karanAra kheDUtane ja che," e temanA vacanamAM kheDUtane viSenI temanI UMcI bhAvanA ane kheDUta viSenuM temanuM abhimAna sai kaI vAMcI zakaze. paNa . ethI ja e kheDUtanI je karuNa dazA thaI paDI hatI te emane jeTalI khaTakatI hatI teTalI bhAgye ja koIne khaTakatI hAya. Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 muM kheDUtanA saradAra ja eka bhASaNa kheDUta viSenI pitAnI aMtarvedanAthI zarU kareluM AkhuM jagata kheDUta upara nabhe che. duniyAne nirvAha eka kheDUta ane bIje majUra e be upara che. chatAM sauthI vadhAre julama kaI sahana karatA hoya te A be che. kAraNe teo baMne mUMge moDhe julama sahana kare che. huM kheDUta chuM, kheDUtanA dilamAM pesI zakuM chuM, ane tethI tene samajAvuM chuM ke tenA du:khanuM kAraNa te pote hatAza thaI gaye che, AvaDI moTI sattA sAme zuM thAya ema mAnato thaI gayuM che, e ja che. sarakArane nAme eka dhagaDuM AvIne paNa tene dhamakAvI jAya, gALa bhAMDI jAya, veTha karAvI jAya. sarakAra icchA Ave teTalo karane bAne tenA upara nAMkhe che. varSonI mahenata karI jhADa uchere te tenA para vere, khetara khodI pALa bAMdhI kyArI kare tenA upara vere, uparathI varasAdanuM pANI kathArImAM paDe tenA upara jude vero, kuvo khedI kheDUta pANuM kADhe te tenA paNa sarakAra paisA le. vepArI TADhe chAMye dukAna mAMDI bese tene be hajAra vArSika Avaka sudhI kaze kara nahi, paNa kheDUtane vadhuM jamIna ja hoya, tenI pAchaLa baLada rAkhatA hoya, bheMsa rAkhatA hoya, Dhera sAthe Dhera thato hoya, khAtarapUje karate hoya, varasAdamAM ghUMTaNasamA pANImAM chIo vacce hAtha ghAlIne te bhAtanI repaNa kare, temAMthI khAvAnuM dhAna pakave, ane devuM karIne bI lAve, temAMthI gheDe kapAsa thAya te pote bairI chokarA sAthe jaIne vINe, gAllImAM ghAlIne te vecI Ave, ATaluM karIne pAMcapacIsa tene maLe to teTalA upara paNa sarakArane lAge !" AnA karatAM vadhAre tAdaza citAra bIje karyo hoI zake ? bIje eka ThekANe kaheluM - "kheDUta DarIne duHkha veThe ne jAlimanI lAta khAya enI mane zarama Ave che, ne mane thAya che ke kheDUtane rAMkaDA maTADI UbhA kare ne UMce mAthe pharatA karuM. eTaluM karIne maruM to mAruM jIvyuM saphaLa mAnuM." bIje eka ThekANe kahyuM hatuM: "je kheDUta muzaLadhAra varasAdamAM kAma kare, kAdavakIcaDamAM khetI kare, mArakaNuM baLada sAthe kAma le, TADha taDake veThe ene Dara kone?" jeTale aMze kheDUta pitAnI dazAne mATe javAbadAra che tethI ghaNe moTe aMze sarakAra javAbadAra che. eTale kheDUtanI asahAya dazAno lAbha lenArI sarakAra viSe jyAre vallabhabhAI bole che tyAre temanA duHkha ane reSanI sImA nathI rahetI: sarakAra maTI zAhukAra ane kheDUta bhADUta e kyArathI thayuM? manasvI rIte marachamAM Ave tevuM tenI pAse levAmAM Ave che. Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDolI satyAgrahano itihAsa prakaraNa kheDUtane sarakAra mare che, ane ApaNA bhaNelAo je tenA hAthArUpa bane che teo mAre che.' volTaranuM eka tIkhuM vacana che ke "rAjadvArI puruSoe pitAnA rAjakAjamAMthI eka kaLA keLavI che, jethI jamIna kheDIne lokone anna khavaDAvanAra vargane bhUkhe mAravAnuM saheje banI zake." prajAnA upara thatA anyAya ane atyAcAra sAme laDavAnI zrI. vallabhabhAInI jhanUnane koInI jhanUnanI sAthe sarakhAvI zakAya to te vailaranI jhanunanI sAthe jarUra sarakhAvI zakAya. bI. vallabhabhAI e vilheranuM nAma paNa kadAca na sAMbhaLyuM hoya; paNa vaoNlTaranuM upara TAMkeluM vacana jANe temanI rageragamAM UtarI gayuM hoya ema lAge che. ane garIba kheDUtane reMsanArA viSe, bhoLA kheDUtanA ajJAnano lAbha lenArA viSe, jyAre jyAre teo bele che tyAre tyAre varanI kalamanI mAphaka vallabhabhAInI jIbhamAMthI vahni varSe che. kheDUtane mATeno temano UbharAI jato prema bAraDolImAM je jevAne maLe te bhAgye ja kyAMya jovA maLyA. bAraDolIthI gAmaDe javA nIkaLavuM, gAmaDe madharAta sudhI sabhA cAle, raste AvatAM meTaramAMthI UtarI paDI cArapAMca mAIla cAlI nAMkhavuM, e emanI bAraDolInI rojanI dinacaryA thaI paDI hatI. cAracAra pAMca pAMca sabhAomAM bhASaNa karyA chatAM temane madharAte kahevAmAM Ave ke haju eka gAma rahyuM che, to tyAM javAne paNa teo taiyAra thavAnA ja. AnuM kAraNa eka e paNa hatuM ke kheDUtone mATe temane svAbhAvika anurAga bAraDolImAM vRddhi pAme. "kheDUta jevo prAmANika mANasa, jene koI bUruM vyasana nathI, je kaze guno karato nathI, je jAtamahenatathI parase pADIne roTalo khAnAra che, je IzvarathI DaranAro che tene Izvara sivAya bIjA kone Dara hoya?" AmAM virodhAbhAsa che. ATalo svaccha ane pavitra je hoya te nIDara hovo joIe. e virodhAbhAsa zrI. vallabhabhAI nathI jANatA ema nathI, paNa pitAnA Adarza kheDUtane citAra emaNe e zabdomAM ApI dIdhuM che, Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 muM kheDUtanA saradAra ane pitAne e varNanane vadhAremAM vadhAre maLatA Ave evA kheDUta ane kheDUtANIo athavA kaNabI ane kaNabaNe emane bAraDolImAM javAnAM maLyAM, eTale emanuM hRdaya bAraDolImAM vizeSa kavavA mAMDayuM. e lokonI dharmazraddhA, e lokonI pratijJApAlanane mATenI tIvra lAgaNI joIne zrI. vallabhabhAImAM paNa ekavAranI UMDI IzvarazraddhA je amuka kALa sudhI lupta thaI hatI te pAchI jAgRta thaI gAMdhIjIe ekavAra kahyuM hatuM tema vallabhabhAIne bAraDolImAM vallabha maLyA. A vastumAM vallabhabhAInI kheDUtanI saradArInuM rahasya raheluM che. bAraDolInAM kaNabIo ane kaNabaNe vallabhabhAI ghelAM thayAM hatAM, e vAta sAcI; paNa vallabhabhAI paNa bAraDolImAM AvIne kheDUtaghelA thayA. "jyAM jaIzuM tyAM jamIna maLaze, paNa kheDUtanI pratijJA tUTaze te dharatI para varasAda AvavAne che zuM? kheDUta pratijJA na pALe to pRthvI rasAtaLa thaI jAya." A vastunuM darzana jevuM saradArane thayuM hatuM tevuM ja darzana saradAraghelA kheDUtone temaNe karAvyuM. jyAre jyAre kheDUtane tenI dazAnuM bhAna karAvatA, tene mIThA ThapakA detA ane tenA UMcA sthAnanuM smaraNa karAvatA saradArano vicAra karuM chuM, tyAre tyAre jema khetarane sApha karI suMdara cAsa pADI temAM Ubhelo kheDUta pelA khetara vaDe zobhe che, ane khetara te mahenatu kheDUta vaDe zobhatuM lAge che, tema bAraDolInA bhoLA kheDUtone temanA saradArathI zobhatA, ane "AbarUnI khetI karAvanAra" e saradArane pilA kheDUtothI zobhatA jeuM chuM. " beDUtonA saradAra" zabda vaparAyo tyAre vallabhabhAIne kadAca na gamyo hoya - dezasevakone AvAM vizeSaNo ApavAmAM Ave che enI emane cIDa che- paNa Aje je koInA saradAra thavAnuM zrI. vallabhabhAI pasaMda karatA hoya to te kheDUtanA ja saradAra thavAnuM pasaMda kare che e viSe kazI zaMkA nathI. paNa have saradAranAM ane saradAranA sainikonAM parAkramo tarapha pAchA vaLIe. , Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 khAmeAzInA pATha " jyAre prajAmAM navuM joza ne navI tAkAta AvI che tyAre tene bhUlecUke paNa ApaNe hAthe durupayoga na thavA pAme e viSe ApaNe rAtadivasa jAgRta rahevAnuM che." bhA I riveza'kare khAraDAlInI pAThazALAnI sUratamAM vAta karI hatI. e pAThazALAmAM abhayapATha kheDUte zIkhI rahyA hatA, tenI sarakArane rAjarAja adhika jANa thatI jatI hatI. khAlasAnI neTisanI tArIkheA gaI, jamIna te hajI khAlasA na thaI, ane UlaTA abhinaMdananA dharAveA ane utsavanI virATa sabhAe thavA lAgI che. khAraDAlInA leAkeA prasiddha thavA lAgyA che eTaluM ja nahi, kharaDAlInAM darzane leAkeA AvavA lAgyA che. dhArAsabhAnA cAra sabhyA zrI. zivadAsAnI, rA. sA. dAdubhAI desAI, rA. ba. bhImabhAI nAyaka ane zrI. dIkSita A arasAmAM bAraDelI jovA AvyA; ane kheDUtAnuM saMgaThana, kheDUtAnI nIDaratA ane makkamatA joine cakita thayA. zrI. zivadAsAnI te| A tAlukAnA anubhavI. 1921mAM gAMdhIjIne jela jatA na joI zakyA eTale sivila sarvisamAMthI rAjInAmuM ApIne beThelA. tAlukAnI eka sabhA joI te temaNe kADhelA udgArA bahu nAMdhavAjevA hatAH " Aje kheDUta peAtAnA para zuM du:kha che te samaje che ane ATale utsAha dharAve che te ja khatAve che ke satya tenA ja pakSamAM che. e mahinA pahelAM mane zaMkA hatI, kAraNa vAleADamAM eka sabhAmAM huM gayele tyAM leAkAe taiyAra hAvAnI khAtrI ApyA pachI A tAlukAnA ja eka mAse mane kAgaLa 100 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khAmethInA pATha lakhela ke e kazI khAtrI mAnavI nahi, ne bAraDelInA piocA kheDUto TakI zakaze nahi. paNa be mAsa pahelAM te zrI. vallabhabhAI pote paNa AjanI tamArI taiyArI mAnI zakta nahi. bAraDelI tAlukAnA kheDUte je A laData mATe taiyAra thaI zake che to teo svarAjya paNa laI zake. huM mAnuM chuM ke aMgrejI rAjyanA kaphanamAM A laDatathI pahelo khIlo ThekAze. A dezanI prajA rAjya mATe lAyaka che e A laDatathI duniyAnI sAme siddha thaI jaze. keI paNa svataMtra dezanI prajA paNa potAnA haka mATe AthI vadhAre na karI zake. saraNamAM mane ekavAra eka vRddha anAvila bhAIe kaheluM ke ame to gAya jevA chIe, amane vAghathI bacAve. meM kahyuM. jyAM sudhI kheDUta gAya raheze tyAM sudhI tene vAghano bhaya rahevAne ja. teNe pote gAya TaLI vAgha thavuM joIe. have huM tamArAmAM evuM saMrakSaNanuM baLa AveluM joI rAjI thAuM chuM. tame je vacana zrI. vallabhabhAIne ApyuM che te temane ekalAne ja ApyuM che ema na samajaje, e vacana to tame ApaNI mAtRbhUmine ApyuM che, paramezvarane ApyuM che. je badhA ekasaMpathI raheze te khAtrIthI mAnaje ke sarakAra kaMI karI zakanAra nathI." rAva bahAdura bhImabhAInI vANImAM paNa jANe zIlA kheDUtone joIne navuM joma AvyuM hoya tema teo belelAH "vallabhabhAInI kAryapaddhatimAM ane amArImAM phera che, paNa A laDatamAM ame eka chIe. kAraNa A laDatanA pakSamAM satya che. game teTalI hevi ke vimAne lAvIne goThave to paNa kheDUtane asaMtuSTa rAkhIne keI rAjya nabhI zakatuM nathI. meM agAu kaheluM ne pharIvAra kahuM chuM ke aMgreja rAjyane pAye paNa kheDUtanA asaMtoSathI jarjarita thaze; tethI huM ahIMthI pharI ekavAra sarakArane vinaMti karuM chuM ke haju paNa kheDUtane saMtoSa Ape, nahi te je kAMI pariNAma Avaze teno doSa sarakArane zira raheze." A anubhavo pachI badhA sabhyo satyAgrahI kheDUtonI sAthe sakriya sahAnubhUti zI rIte batAvavI teno vicAra karatA bAraDolIthI vidAya thayA. saradAra vallabhabhAI have pitAnI zakti ane pitAnA baLanI gaNatrI karI rahyA hatA, have pachIthI AvanArA humalAnI piravI zI rIte karavI te vicArI rahyA hatA. jeTalI ghaDI teo Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDolI satyAgrahane itihAsa prakaraNa. ghera AvIne chUTA hoya teTalI ghaDI AMTA mAratA hoya, ane e dareka AMTAnI sAthe temanA magajamAM laDatanA bhAvI svarUpanI rUparekhA cItarAtI hoya. have temaNe eka aTapaTA savAlane sIdhe phaDa karI nAMkhavAnuM mahattvanuM pagaluM lIdhuM. inAmI jamIna, lAMbA paTAnI ane binakhetInI tathA kirAyAmI je jamInanuM mahesula vadhyuM nathI te jamInane savAla jarA aTapaTo hato. e mahesUla na bharavAnuM kazuM kAraNa nahotuM, chatAM zrI. vallabhabhAIne e viSe spaSTa salAha ApavI muzkela lAgyA karatI hatI; kAraNa laDatanA AraMbhamAM kadAca e salAhane anartha thAya, durupayoga paNa kadAca karavAmAM Ave, ane tema thatAM laData nabaLI paDe e bhaya rahe che. have e bhaya rahyo nahoto, have to UlaTe bhaya e rahyo hato kharo ke A jamInanuM mahesUla bharI devAnI salAha chatAM loko haTha pakaDI kazuM na bharavAnI vAta kare. paNa saradAre eka patrikA kADhIne AvI jamInanuM mahesUla e ja jamInane khAte jamA levAmAM Ave ane enI rasIda maLe evI zarate bharI devAnA hukama kADhayA.. tAlukAnA 6 lAkhanA mahesUlamAMthI mAtra rU. 8,756-12-0nuM mahesUla A inAmI vagere jamInane aMgenuM hatuM. lekenA baLanI ane e baLa viSe saradAranI zraddhAnI bIjI vadhAre khAtarI kaI hoI zake? saradAre lokone pitAnI yuddhanItinAM rahasya samajAvavA mAMDayAM. dhArAsabhAnA. sabhyo Ave, temanI vAtothI kAMI bhaLatI ja asara thAya, lokomAM buddhibheda Upaje, e vicArathI ja saradAre akoTInI eka prasiddha sabhAmAM pitAnI yuddhanIti viSe laMbANathI vivecana karyuM- prajAne mATe ane sarakArane mATe. sarakAra pahelAM te A laDatane bhAre mahattva ApatI nahotI eTale talATIo ja sarakAranA riporTare hatA, mahinA sudhImAM dhAreluM phaLa na AvyuM tyAre sarakArane thayuM ke have te laghuakSarI riporTa mokalavA joIe. A riporTaranA akSareakSara riperTe sarakAra pAse javA lAgyA tethI te kadAca sarakAra cetavAne badale vadhAre cIDAI haze - joke Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khAmozInA pATha 14 muM saradAranuM dareka bhASaNa cetavavAnA uddezathI ja apAtuM hatuM. akATInA bhASaNanA mahattvanA karA A rahyAH " ApaNI A laDatamAM A dhArAsabhAnA sabhyanI sthiti kaMIka parANA jevI che kharI. kAraNa ke teo jene baMdhAraNapUva kanI laData kahe che tenA kSetramAM buddhivAna khela khele che. tevI laDAImAM mane rasa nathI. mane temAM samaja paDatI nathI. mane teA kAThAvidyAmAM gama paDe che. pArakI zetaraMja, jemAM pedAMe tenA malikanI marajI pramANe calAvavAnAM hoya che, evA mAyAvI. dAvamAM pAsA nAMkhavA e mane agamya lAge che. je lata ApaNe laDI rahyA chIe te bIjAne AkarI vasamI vastu lAgatI haze, paNa mane tevI nathI lAgatI. mane te emanI kha'dhAraNapUrvakanI laData joI ne bhAre vismaya thAya che. kAraNa ke temAM saravALe mIDu Ave che. Ama temane ne mAre kA paddhatinI bAbatamAM eTaleA matabheda che. paNa A kAmamAM ame pAMce ekamatanA chIe, kAraNa ke AmAM praznanI vAta satya che. kharuM kahIe te temaNe ja mane A kAma soMpyuM che, temaNe ja mane kahyuM ke ame te amArA badhA ja dAva phUMkI taiyA, paNa eke cAlyA nahi. mATe have tamAruM kAThAyuddha ajamAvA. meM e svIkArI lIdhuM che. ApaNane emAM kAI nahi harAvI jAya. kAraNa ke ApaNA gurue je vidyA zIkhavI che temAM hArane sthAna nathI. A zuM eka lAkha rUpiyA bacAvavA mATenI laDAI che ? te vyAjakhI hAya tA ekanA be lAkha ApIe. paNa A te tamArI arajI na sAMbhaLI, tamArA pratinidhioe dhArAsabhAmAM je je sabaLAvyuM te na sAMbhaLyuM, ane mArA jevA je sarakArane kAI divasa lakhe ja nahi tenuM paNa na sAMbhaLyuM ! je Aje 22 TakAneA vadhArA sAtheA che ema mane lAgata tA khIjA badhA nA kaheta te!paNa huM kaheta ke bharI de. kheDA jillAmAM rela AvI ne leAkAne mAthe mahA duHkha AvI paDyuM tyAre bahArathI lokone khUba madada AvI. sarakAre paNa banyuM teTaluM karyuM. e badhAnA piraNAme kheDUtA peAtAnA pAka UbheA karI zakA hatA. pachI jyAre haptAnA vakhata AvyA tyAre mane keTalAka evI sUcanA karavA lAgyA ke AvI Atane kAraNe eNasAla jamInamahesUla mApha thAya te sAruM. me kahyuM ke nA. jyAM huM jouM chuM ke sarakAra peAtAnuM banatuM kare che, doSa rahetA hAya teA te sarakAranI khATI dAnatanA nathI, paNa sthAnika amaladArone ja che, ke jeo udAratAnAM kAma karavAne TevAyelA nathI tyAM evI vAta thAya ja kema ? tethI meM te vakhate tamAma kheDUtane kahyuM ke tamArA khetaramAM 103 Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDolI satyAgrahano itihAsa prakaraNa IzvarakRpAthI pAkyuM che te mahesUla bharI devuM e tamAre dharma che. karaDe rUpiyAnI lona laIe chIe te devuM tamAre ja mAthe che. vaLI sarakAra 10 lAkha rUpiyA maphata paNa Ape che. te uparAMta lokoe paMdaravIsa lAkha rUpiyAnI madada karI che. sarakAre paNa mane kamane paNa thaI zake teTalI madada karI che, tyAM pachI evA saMjogomAM tenI sAthe kajiyo karavo e ApaNane zobhatuM nathI. huM abhimAna nathI karatA, paNa je satya hakIkata che te kahuM chuM ke je samitinAM mANasoe vakhatasara madada na karI heta ane turata bI pUruM pADayuM na hota to sarakArane A varSe gujarAtanA jamInamahesUlamAM 50 thI 60 lAkhanuM nukasAna thavAnuM hatuM. Ama chatAM jayAre meM baraDelI tAlukAnA kheDUtanI vAta sarakArane lakhI che. emane anyAya thayo che, kheDUta keTalA pAyamAla thaI rahyA che e jaNAvyuM, ane gujarAtamAM ekabe UbhA rahyA haze temane tamAruM sTImarelara kacaDI nAMkhaze ema kahyuM tyAre mane javAba Ape che ke "tuM te bahArano che !" paNa have to sarakArane kazuM saMbhaLAvavAnuM ke khulAsA karavAnuM rahyuM nahotuM. sarakAra AgaLa zAM pagalAM levAM tenI peravImAM hatI, tenI UMgha ane udAsInatAmAM - athavA tenA abhimAnayukta pramAdamAM-have bhaMga paDavo, dariyAnI havA khAtA kamizanara mi. smArTane surata javAnA ane tyAM mukAma karavAnA hukama maLyA, ane kalekaTara je pAsenA rAjyamAM eka TekarI para havA khAtA hatA temane paNa TekarI uparathI utaravAnA hukama nIkaLyA. khUbInI vAta e che ke Aja sudhI kalekaTarane bAraDolImAM AvavAnI garaja jaNAI nahotI. pitAnA eka mahattvAkAMkSI DepyuTIne came ja te AkhI paristhitinuM avalokana karI rahyA hatA. paNa have temane parANe bAraDolInI mulAkAte AvavuM paDayuM. bAraDolImAM temaNe zuM joyuM? badhI dukAno baMdha, badhAM gharanAM bAraNAM baMdha. japtI karavAvALAo sAme lokone bIjo zo upAya hoya ? ApaNe joI gayA chIe ke AkhA tAlukAmAM gAmaDAM badhAM ramazAnavat lAgatAM, kAraNa keAI amaladArone paMthe caDatuM nahotuM, ane kAma vagara bAraNuM ughADatuM nahotuM. paNa kalekTare jUnI AMkhe navA tamAzA joyA. temaNe bAraDolIthI bIje kyAMka javAno vicAra karyo. polIsanA mANaso temane mATe Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 muM. khAmozInA pATha moTara bhADe karavA UpaDyA. meTaranA DrAIvare moTara ApavAnI nA pADI, kAraNa satyAgrahIoe te meTara rokelI hatI. enuM - lAIsansa mAgavAmAM AvyuM te nahotuM, paNa pittaLane billo tenI pAse hatA te laI levAmAM AvyuM. bIjA TekasIvALAnI TekasI zrI. vallabhabhAIne mATe rAkhelI hatI. tenI pAsethI paNa tenuM lAIsansa laI levAmAM AvyuM. kalekaTara sAMje sarabhoNa UpaDyA. temanuM Agamana jeIne juvAniyAoe dhaDAMga dhaDAMga Dhola vagADyAM, eTale lAgalAM ja badhAM bAraNAM baMdha thayAM. paNa paTela bicArA bacI zake ? tene bolAvavAmAM AvyA. tene pUchavAmAM AvyuM, tame mahesUla bharyuM che?" teNe javAba dIdho: "InAmI jamInanuM mahesUla bharyuM che, kAraNu bAraDolIthI saradAranA hukama nIkaLyA che ke e mahesUla bharI devuM." tene kahevAmAM AvyuM ke bIjI jamInanuM paNa bharI do ane bIjAone bharavAnuM kaho. "e vAta nakAmI che," paTele kahyuM, "e kAMI mArAthI ke koIthI bane ema nathI. loko mAra sAMbhaLe ema nathI. lokone khAlasAnI ke bIjA kizAnI paDI nathI.' kalekaTare tene vadhAre na satAvatAM bIje gAme kUca karI. bIje divase talATIonI eka sabhA bolAvI ane temane kahyuM ke gAmanA nakazA upara jamInanA evA anukULa jathA pADe ke je kharIdanArAone AkhA jathAmAM ApI zakAya. ATalI pharaja bajAvIne krodhAviSTa kalekaTara sUrata ravAnA thayA. bIje divase sarakAranA mAnItA "TAImsa opha inDiyA" patramAM temaNe InTaravyu ApI: ghaNuM kheDUte jamIna mahesUla ApavAne taiyAra che, paNa e lokone durbhAgye Aga, raMjADa ane bahiSkAranI dhamakIo ApavAmAM Ave che. je kheDUte bahArathI AvelA ane jemane gAmamAM ghara nathI ane sImamAM khetara nathI evA asahakArIoe ApelI bevakUpha salAha mAnaze to Akhare je nukasAna veThavuM paDaze te A kamanasIba kheDUtone ja veThavuM paDaze. A asahakArI netAonI laDatane pariNAme tAlukAmAM ramakhANa thavAne dareka saMbhava rahe che." AnA jevuM haDahaDatuM jUThANuM ane badanakSI bIjI kaI hoI zake? kalekaTarane loko te kaI maLyA nahotA. paTela 195 Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraDelI satyAgrahanA itihAsa' prakaraNa talATI kAI maLyA hoya temanA kahevA upara AdhAra rAkhIne ja temaNe A vAta karI haze nA ? game tema hA, tAlukAmAM zAMti jaLavAI rahe te te temanI athavA sarakAranI gaphalatane lIdhe na jaLavAI rahe, ema karavAnI temaNe peravI karI. bheMse japtImAM levAnI zarUAta thaI cUkI hatI. have japtInuM kAma vadhAravAnuM hovAne lIdhe traNa japtIamaladArane khAsa adhikArA -- leAkeAnAM ghara teDavAnA, vADA kUdavAnA ityAdi - sAthe nImavAmAM AvyA. peAlIsanI saMkhyA paNa vadhAravAmAM AvI, ane pelA japtIamaladArAnI madadamAM muMbaIthI ANelA thADA lebhAgu paDANA mUkavAmAM AvyA. A pANAnuM kAma pakaDelI bheMsAne laIne thANe javAnuM ane bhesenuM rakSaNa karavAnuM hatuM. satyAgrahane capaTImAM masaLI nAMkhavAnI vAta karanArA amaladArAne ATalA sahelA kAma mATe sthAnika mAlA ke veThiyA na maLI zakyA ane TheTha muMbathI pahANa lAvavA paDyA e kevI vAta che ? pANAne lAvIne jo tAlukAnI zAMtino bhaMga thaI zakatA hAya te| thavA devA e vastu paNa sarakAranA manamAM hAya. te| navAI nathI. Aja sudhI eka hiMdu mAmalatadAra hatA, temane khAraDeAlIthI badalI dUra thANA jillAmAM kADhyA. emane badale eka musalamAna mAmalatadArane lAvyA ke jethI musalamAna satyAgrahIone tADavAmAM enI madada kadAca vadhAre maLI zake, ane musalamAnene teDIne paNa hiMdumusalamAnanA saMpa paNa teADI zakAya. talATIone badale sI. AI. DI. riporTarA have lAvavAmAM AvyA e te huM agAu lakhI cUkyA chuM. leAkeA A badhI taiyArIethI Dare ema nahetuM. temaNe peAtAnuM saMgaThana vadhu majabUta karavA mAMDayuM. kaMDAda hajI bahAra rahyuM hatuM, tene pazcAttApa thatA hatA. tyAMnA leAkAnuM eka maMDaLa saradAra pAse AvyuM ane temane vinaMti karI ke kaDAdane have sadhamAM zAmela karavAmAM Ave. zrI. vallabhabhAI turata taiyAra thayA. paNa kaDeAdamAM jaI te tee sabhA AgaLa khUle te pahelAM te kaDAdanI AsapAsanAM gAmanA mANasAnI eka araja saradAranI 106 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 muM khAmozInA pAka 46 pAse rajU karavAmAM AvI, jemAM jaNAvyuM hatuM ke pUratA prAyazcitta ane bhAvI vananI kheALAdharI vinA kaDeAdane na levAmAM Ave. saradAre temane zuddha pazcAttApa e ja prAyazcitta che ema kahIne kaMDAdane daragujara karavAnuM kahyuM. navuM satyAgrahI baneluM kaDAda khIjA satyAgrahIothI AgaLa jaI AkarA bahiSkAranA dharAveA karavA lAgyuM hatuM. gAmamAM navA AvelA khristI japtIamaladArane gAmamAMthI sIdhuMpANI kazuM na ApavAnA TharAva karavAmAM AvyA. zrI. vallabhabhAI e eka lAMbA bhASaNamAM zuddha satyAgrahanuM rahasya samajAvI. A TharAva rada karavAnI temane pharaja pADI, ane bhivaSyamAM AvanArAM teAphAnanI sAme game tevA uzkeranArA sagAmAM paNa na uzkerAvAnI salAha ApI. khumArI caDAvavAnI salAhanI have jarUra naheAtI, have khAmeAzInA pATha bhaNAvavAnA samaya AvyeA hateAH mArA sAMbhaLavAmAM AvyuM che ke tamArA gAmamAM Aje eka khristI japtIamaladAra nimAyA che tene gAmamAMthI sIdhuMsAmAna maLatAM nathI. mArI salAha che ke ema na karaze. amaladAra kaMI ApaNA duzmana nathI. e bicArA hukamanA tAbedAra thaIne Avyo che. hukamano anAdara karI nokarI cheDavAnI tenI hiMmata nathI. tenA upara 'ApaNane dveSa na hAya. kAInI jiM'krUgInI jarUriyAta aTakAvavI, dUdha, zAka, dheAkhI, hAma na maLe ema karavuM e satyAgraha nathI. khAramAMthI maLatI cIjo pUrA dAma ApatAM sAnI jema temane paNa maLavI oIe. eka ajANyA mANasa gAmamAM AvIne paDe ne tene Ave! bahiSkAra kare te tenI kevI sthiti thaI paDe? tenAthI na nArI cheDAya, tema na leAkAne trAsa sahevAya. AvI sthitimAM kAI ne mUkavA e satyAgraha nahi paNa ghAtakIpaNu kahevAya. mATe dhI, dudha, zAka temaja te kaMI mAMdA paDe te davA vagere ji MdagInI jarUriyAtA kAI aTakAvA nahi. jarUra japtInA kAmamAM tene kAI ntatanI madada na karavI, gADI ke majUra keM paca evuM zuM ApavAnI sApha nA kahevI. tene kahI devuM ke amAre tamArI upara roSa nathI, tame khristI hA hiMdu hA ke musalamAna hA-- amAre te badhA sarakArI nokaro sarakhA che, amAre tamArI sAthe aMgata virodha kaI ja nathI; paNa amArI sAme tame japtInA daroDA lAve temAM ame tamane madada na ja ApI zakIe. ApaNA jhagaDA teA mATAe sAthe che, AvA garIba nAkarA sAthe nathI. ApaNuM maLa te sabhyatAthI du:kha sahana karavAmAM raheluM che. sarakAramAM nabaLAI che tethI te 107 Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraDolI satyAgrahano itihAsa. prakaraNa peAlIsanI madada le che ane tethI AbakArI khAtAnI madada laIne lokane dukhAvavAnI koziza kare che. evI sthitimAM peAlIsane paNa khAvApIvAnI cIntamAM aDacaNa nAMkhavI yegya nathI. bhUkhe maratA lazkara sAme laDavu e dharmayuddha nathI, tethI mArI kaDe!da gAmane salAha che ke evA kaI kAyadA gAmaleAke karyAM hoya tepaNa have te pheravI nAMkho. A bIjI eka agatyanI salAha ApuM chuM. japtInuM kAma cAlatuM hoya tyAre leAkAnuM TALuM. tyAM ekaThuM na thAya. sarakAranA irAde jo mArAmArI karavAne heca te AvI rIte lekA TALe thavAthI ja te tevA irAdA khara lAvI zakaro. teAphAnane cALe ke caDazeA te ApaNe paDyA samajo. sarakAra pAse sauthI vadhAre AsurI sAmagrI che. rAkSasI yuddhamAM te te eka miniTamAM AkhA bAraDolInA bhUkebhUkA karI zake tema che. e raste ApaNane caDAvavAnA te prayatna kare, ApaNane kAcave, loko gAMDAnI mAphaka TALe vaLe, temane cIDave ane temAMthI kAI jIvAniyAnA mijAja jAya ke tarata te ApaNA para caDI bese. ema na thAya enI khUba sAvacetI rAkhajo. tene tALAM teADavA de, kamADa cIravA de, sahelAIthI laI Aya evI kImatI cIjo gharamAM na rAkheA. A badhuM kare te zAMtithI karavA de ane pAse kAI UbhA na raheA.'' kalekaTare je 'InTaravyu ' ApyA hatA tene javAba ApatAM temaNe je khAmeAzI peAtAnI bhASAmAM vAparI hatI tenA cepa kAIne lAgyA vinA na rahe evI hatI " kalekTara sAhebe jaNAvyuM che ke khAraDolI tAlukAnA leAkAmAM ghaNA kheDUte paisA bharavA khuzI che, paNa emane mArI nAMkhavAne ane devatA mUkavAne Dara che tethI bharatA nathI. tethI have huM gAmegAma pUchuM chuM ke kAIne tevA bhaya hoya tA mane kaho. kAIne rUpiyA bharavA hoya ane Dara lAgatA hoya te mArI pAse Ave, huM mAmalatadArane tyAM tamArI sAthe AvIza, ane kAI tamArA para ghA karavA Avaze te tene pahelA mArA mAthA para ghA karavA kahIza. huM kAyareAne laIne laDavA nIkaLyeA nathI. huM tA sarakArane Dara cheADI bahAdura banyA che temanI sAthe UbhA rahIne laDavA mAguM chuM. huM te kheDUtane kahuM chuM ke jo jIlama thayA che ema lAge te nIDara banIne paisA bharavAnI nA kaheA, paNa jo kAIne ema lAgatuM hoya ke vadhAro thayA che temAM nyAya che teA khuzIthI bharI de|. jene Dara haze tenuM huM rakSaNa karIza. mane tenA upara dayA te chUTaze ke ApanAra ane lenAra tA Izvara che, tenA vizvAsa cheADI teNe sarakAranA vizvAsa karyo. 10 Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 su khAseAzInA pATha bAkI nAtajAtanA ke mahAjananA baMdobasta tA ApaNe jarUra karIe. ApaNAmAMnA nabaLAne TekA ApavA e jarUrane che. kalekTara sAheba temanI mulAkAtamAM sAmAjika baMdobastanI phariyAda kare che. paNa huM temane pUchuM chuM ke tamAruM sivila sarvisanuM jUtha khIjuM zuM che ? eka sabhyanI bhUla thaI hoya. tAye badhA sAthe maLI tene chAvare che ke nahiM? te kheDUta peAtAnI nyAyanI laData khAtara peAtAnA khadobasta kema na kare? huM kheDUtane salAha ApuM chuM ke tame nAtajAtanAM baMdhAraNa jarUra karo. paNa leAkAne mArI nAMkhavAnI ne Aga mUkavAnI dhamakI apAya che evI vAtA upAvI kADhavAnuM paNa kAIne kAraNa na Ape.. (sabhAmAMthI avAje banAvaTI vAta, banAvaTI vAta.) tadna banAvaTI na paNa hoya. kAIe tAlukAmAMthI evI vAta uDADI hAya, amaladAroe kahI hoya e savita che. aMgrejo pAte AvI vAte jeDI kADhe tevA nathI hotA. ApaNA leAkA sAheba yAse jAya che tyAre dilamAM na hoya tevuMye khAlI Ave che e huM jANuM chuM; sAheba kevI rIte rAjI thaze te zodhe che ane khATI vAtA kare che; tethI teA huM salAha ApatA Avyo chuM ke temanI pAse javu ane temanA tejamAM anavuM te karatAM temanI pAse jAe ja niha. huM A tAlukAnI raga oLakhI gayA chuM. ahIM e sarakAra chevaTe mAne bacI javAya evI tenuM khelaze ane dhoDe caDavAnA prayatna karanArA gheADA mANasA che. tAye surakSita rahevAya ane leAkane kacaDe teANa peravImAM teo rahe che. te te tyAM jaze tyAre ApaNI pAse ApaNuM khAlaze. paNa ApaNuM tapa sAcuM haze ane ApaNI khuvAra thavAnI taiyArI viSe temane khAtrI thaze eTale te ApaNI sAthe thavAnA ja che." A Ama have laDataneA khIjo khaMDa zarU thayeA kahevAya. khAmeAzInI salAha sAthe saradAre potAnA sivAya khIjA kAI paNa jaNe bhASaNa na karavAnA manAIhukama kADhavA, leAkeA TALe na thavAnA hukama kADhavA, satyAgrahagItA na gAvAnA hukama kAvyA. kahevAnI jarUra nathI ke A badhA hukame akSarazaH pALavAmAM AvyA. Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lotuM ane hathaDe "laTuM garama thAya che tyAre lAlacoLa thAya che, ane taNakhA UDe che. sarakAramAMthI Aje taNakhA UDI rahyA che. paNa loDhuM game teTaluM lAla thAya te hatheDe garama nathI thato. ApaNe loDhAne icchApUrvaka ghATa ghaDavo hoya to hADAne garama thavuM na pAlave. game tevI ApattimAM garama na ja thaIe." mA raDolImAM have loDhuM ne hathoDAnI harIphAI cAlI rahI pra che. sarakArI ADatiyAonI bedarakArI, ane bekAyadApaNane dara cAlI rahyo che. "laDatamAM beDI ja nIti heya ?" e sarakArane nyAya che, jyAre zrI. vallabhabhAI bAraDolI satyAgrahIone kahI rahyA che: "laDatamAM vadhAremAM vadhAre nIti pragaTa karo." e juhokI dara eTalo jhapATAbaMdha cAlI rahyo che ke ghaDI upara AvelI khabara bIjI ghaDIe vAsI thAya che. vAloDanA pIThAvALA eka bahAdura pArasI sajjanane A prakaraNamAM sarakAre yogya khyAti ApI dIdhI che, sarakArI amaladAroe sarakArane bhUMDI khyAti ApI che. A dukAnadArane tyAM DepyuTI kalekaTaranA hoddAne amaladAra AbakArI amaladArane laI gayo, temanAM dArUnAM pIpa japta karyo, paNa te uThAvavAM agharAM lAgyAM eTale temanI dukAne tALuM mArIne, sipAI besADIne, kUca karI gayo. dorAbajI zeThe pelAne sakhata kAgaLa lakhI jaNAvyuM ke dukAna baMdha thavAthI temane je kheTa jaze te mATe DepyuTI kalekaTara javAbadAra gaNAze, ane pitAnI dukAnamAM japta karelAM pIche mATe te rojanuM pAMca rUpiyA bhADuM mAgI zakaze te juduM. vaLI temaNe e paNa 1 10 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ loDhuM ane have jaNAvyuM ke kalekaTara kahe che ke lokonI bharavAnI marajI che, chatAM bahAranA caLavaLiyAonA dabANathI teo bharI nathI zakatA, e vAta taddana jUThI che. dabANa te sarakAranuM thaI rahyuM che, ane tenA pArasI dukAnadAre ja bhego thaI paDelA che. pelA amaladArane uparathI kAMI sapATo Avyo ke zuM thayuM, tenA mANaso pAchA doDyA, vAloDa rAtre pahoMcyA, dukAna kholI ane derAbajI zeThane dabaDAvavA lAgyAH "dukAna kema nathI calAvatA?" te kAMI gAMjyA jAya ema nahotA ja. temaNe paNa sIdhA javAbo ApyA, eTale pelo kAgaLa lakhavA mATe tathA kalekTara sAheba jevA meTA sAhebane jUThA pADavA mATe "kALA kitAba emAM tamAruM nAma noMdhavAmAM Avaze evI temane dhamakI maLI. paNa dorAbajI zeThe to pIDuM na ja kholyuM, ane jyAM sudhI japta karelAM pIpe na khaseDavAmAM Ave tyAM sudhI huM dukAna calAvavA nathI mAgato ema jaNAvyuM. A dukAna upara pAcho humalo thayo ! derAbajI zeThanI pAse sarakAramAgaNuM 300 rUpiyA jeTaluM haze te mATe rU. 2,000no - rokaDa rUpiyAnI barobarano --dArU japta karyo, temanI dukAnanA bAMkaDA vagere japta karyA. dukAna na calAvavAthI temane nukasAna veThavuM paDayuM te uparAMta pAchI caDAI? pAchI caDAImAM dukAnanI bahAra paDelAM khAlI pIpe japta karyA, ane temAM pahelAM japta karelAM pIpena dArU bharavA mAMDyo. eka pIpa kANuM, bIjuM kANuM, trIjuM kANuM. keTalAya dArU jamIna para DhaLyo ! enI pelAone zI paravA? bIje kyAMkathI pIpa lAvyA ane te bharIne te dArUne harAja karyo. svAbhAvika rIte A ghaTanAothI cIDa caDe. e cIDa na caDe eTalA khAtara bIje divase patrikAmAM ghaTanA varNana karanArI noMdha AvI tenuM mathALuM A hatuM: "sAlAM pApa paNa svarAjamAM bhaLyAM' ! game tevI ghaTanAmAMthI vinoda kADhI zake evI A manodazAne kaI sarakAra jItI zake ? A manodazA lake rojaroja vadhAre vadhAre keLavatA jatA hatA. . - dArUvALAonI sthiti jarA kaDhaMgI hatI. temane rojaroja sarakArI tijorImAM paisA mokalavA paDe. sarakAra e paisA dArUne 111 Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDolI satyAgrahane itihAsa prakaraNa A mATe jamA karavAne badale mahesUlamAM jamA karI de. pUNInA eka dukAnadAre tADIne mATe 175 rUpiyA bharavAne ApyA temAMthI 42 rUpiyA mahesUla mATe kApI levAmAM AvyA. ema ja eka aphINavALAnuM banyuM ! A rUpiyA laI levA e ucApata karavAno guno na kahevAya te bIjuM zuM ? bIjA gunAomAM game tyAMthI, game tyAre, kazI sekasI vinA, mAlika koNa che tenI tapAsa vinA, piolIsa ane paThANanI madadathI pelA jamIamaladAro Dhora upADavA lAgyA. kera gAmamAM 58 Dhora pakaDavAmAM AvyAM, ane thANA upara jAheranAmuM lagADavAmAM AvyuM: "zikaranA rAmA goviMda ane bIjAonAM 58 Dhore mahesUla na bharavA mATe japta karavAmAM AvyAM che." AmAM eka binakhAtedAranI viyAvAnI bheMsa hatI. teNe te bheMsanI mAgaNI karI. mahAlakarIe tene dama bharAvyo, bheMsane khavaDAvavAnA kharcanI mAgaNI karI, paNa pelAe " "dhoLI TopIvALA"nI dhamakI batAvI eTale kahyuM, "vAra, vAru, laI jAo tamArI bheMsa! ' Ama Dhagalo Dhora pakaDAvA lAgyAM che, paNa tenI mAvajata koNa kare? tene veLaveLe pANI ke pAya ? paThANone e kAma mATe bhADe rAkhavAmAM AvyA hatA. bAraDolImAM pakaDAyelI eka bheMsa bicArI barADA pADatI thANAmAM marI gaI. Ama ucApata ane corInI sAthe eka bheMsane svadhAma pahoMcADavAnuM pApa paNa amaladAree sarakArane kapALe coMTADayuM. trIjI bAjuethI khAlasAnI noTisonA DhagalA. vAloDanA je vIrane neTisa maLI hatI temanI jamIna sarakAra daphatare caDI. gayAnA hukama nIkaLyA. AthI duHkhI thavAne badale eka sajajane khAlasAno utsava Ujavyo. vANiyA na dabAyA eTale musalamAnone dAbI jevA mAMDayA. bAraDolInA IbrAhIma paTelane khAlasA noTisanuM paheluM mAna maLyuM. hajAro rUpiyAnI jamIna harAja thaI jaze ema e jANatA hatA chatAM emanA peTanuM pANuM hAlyuM nahi. 112 : Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 muM lenDru ane hathoDe ceAthI bAjuethI gADAMvALAe upara trAsa zarU thaye|. 19 gADAMvALAone sarakArI amaladArane gADAM na ApavA badala samana maLyA ane gADAMne nimitte, zrI. ravizaMkara upara pahelA hAtha nAMkhavAmAM AvyA. vAleADanA vANiyA satyAgrahIee khAlasAnuM maMgalam dU karyuM, zrI. ravizaMkaranA khalidAnathI jela javAnuM maMgalamurdU thayuM. zrI. ravizaMkarabhAI ne kema pakaDavA tenI vIgata temaNe kA mAM rajU karelA myAMnamAM spaSTa thAya cheH " A kAmamAM mArI lekhI hakIkata nIce mujaba rajU karuM chuMH eka garIba gADAvALAne tenI icchA viruddha sarakArI kAme veThe laI javAmAM AvatA hatA. tene cheDAvavA gaI tA. 19mIe khapeAra pachI cAra vAgatAMnA arasAmAM huM khAraDelInI kacerInA kapAunDamAM gayA hatA. ane tene meM kahyuM hatuM ke tAre javAnI IcchA na heAya ane tane marajI viruddha DarAvIne laI javAmAM AvatA hAya te! tuM DarIza nahi ane jaIza nahi. A hakIkata mAmalatadArasAhebe te ja vakhate mane khelAvyA tyAre meM temane kahI hatI. ane te pachI gADAvALAne peAtAnuM gADuM khAlI karI chUTA thavA jatAM peAlIse tenA upara jabaradastI karI chUTA na thavA dIdhA, eTale me tene na javuM hoya te! gADuM paDatuM mUkI mArI pAchaLa cAlI AvavA kaheluM ane te pramANe te mArI sAthe cAlI AvyA, ane khInna e gADAMvALA tenuM joI ne himmata karI cAlyA gayA. prAta amaladAra jevA meTA amaladAranA upayega mATe meLavelAM ane bharelAM gADAM dhALe divase kacerInI aMdara paDacAM rahe ane garIbaDA gADAMvALAe peAtAnAM gADAM tyAM paDacAM rahevA daI bhAgI javAnI himmata kare e sarakArane vasamuM lAge, ane Aja sudhI cAlatA AvelA vahIvaTa pramANe sarakArI kAmamAM dakhalarUpa gaNAya e huM samajI zakuM chuM; ane sarakAranI dRSTie mane doSita gaNavAmAM Ave temAM mane jarAya navAI lAgatI nathI. huM kAyadAnI dRSTie dezaSita nathI evA bacAva karavA mAgatA nathI. nItinI dRSTie me' e garIba mANasanuM rakSaNa karI mAdha ajANyeA che. paraMtu jyAM nItine sthAna nathI evA kAyadAnA amalamAM huM gunegAra chuM ema mAnI Apa vinAsAthe mane kAyadAmAM mArA upara mUkavAmAM AvelA Aropa badala vadhAremAM vadhAre sannakarA evI mArI vinaMti che. Apa mArA peAtAnA dezamadhu che ane Apane hAthe ja mane sanna thAya enA jevI A satyAgrahanI laDatamAM bIjI zubha zarUAta zI hAI zake? 113 Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraDolI satyAgrahane itihAsa prakaraNa Apa jyAM sudhI A hAddA upara che!, ane kAyadA pramANe nyAya ApavAne badhAyelA che tyAM sudhI A kAmamAM mane sajja karavI e Apane dhama che. Apa je ka MI sarjA pharamAvaze tene huM atyaMta harSoMthI ane ka paNa du:kha mAnyA sivAya baradAsta karIza. '' upara pramANe vartavAmAM riveza karabhAI e gerakAyade praveza karavAne gune zI rIte karyo haze te sarakAra jANe. sarakArI amaladArane kAma karatA rAkavAnA gune| sarakAranI dRSTie jarUra thatA hatA. paNa e gune te ravizaMkarabhAI ja nahi, pazu bAraDolImAM kAma karanAra dareka svayaM sevaka ane tenA saradAra vallabhabhAI rAdevasa karI rahyA hatA. paNa zrI. ravizaMkare peAtAne pratApa sarakAranI AMkha aMjAya mavI rIte khatAvyAne lIdhe kadAca temane jela javAnuM paheluM mAna maLyuM haze. ravizaMkarabhAine amuka sajA ane daMDa, ane daMDa na bhare te khIjI vadhAre sajA ema karIne pAMDenA 10 divasanI sakhata kedanI sajA thaI. ravizaMkara jevAne daMDa karavA e vadhAre sA karavAnuM bahAnuM niha teA khIjuM zuM? leAkeAe te| A sajAne ravizaMkarabhAI jeTalI ja vadhAvI lIdhI paNa ahiMsA jALavavAnI kALajI rAkhavAnA DALa karanAra sarakArane khabara naheAtI ke teNe ahiMsA jALavanAra eka suMdara rakhAne kaida pUryAM. gAMdhIjIe rizaMkarane je vadhAmaNI mekalI hatI te AkhA khAraDAlI tAlukAne mATe ja hatIH tA. 30-4-2 maunavAra bhAIzrI viza'kara, tame nasIbadAra che. je khAvAnuM maLe tethI satuSTa, TADhataDakA sarakhAM, cItharAM maLe tA hakAo, ne have jelamAM javAnuM sadbhAgya tamane paheluM. jo Izvara adalAmaDhelI karavA de ne tame udAra thaI jAo teA tamArI sAthe jarUra adalAbadalI karuM. tamArA ne dezanA jaya hA. ApunA AzIva`da 114 Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45muM. letuM ane have lokonI sakhatamAM sakhata kasoTI thavAne kAraNe temanI hiMmata soLe kaLAe pragaTI. zrI. vallabhAInI dUra to jarUra AnuM kAraNa hatuM, paNa svataMtra rIte paNa have temanAmAM laDavAnI ane bhogo khamavAnI hiMmata AvI gaI. betraNa lAkhanI jamIna to Aja sudhImAM khAlasA noTisa taLe AvI gaI hatI, ane ATalI juhADI cAlI rahI hatI chatAM zAMtino pAra nahoto. AraDolIe potAnI zAMta prakRtinI khyAti sAcI pADI. zrI. vallabhabhAI Aje mahesUla na bharavAnI ke bhaya TALavAnI ke sarakArane bhUlI javAnI vAte potAnA bhASaNamAM nahotA karatA, zAMtinA ja pATha bhaNAvatA hatA ane hiMmata ApatA hatA? "hajare dhArALAnAM jIvana sudhAranAra, mArA karatAM ghaNuM vadhAre pavitra e RSine pakaDIne sarakAra mAnatI haze ke mArI pAMkha kapAI jaze. sarakAra mArI pAMkhe kApavA mAge che paNa mAre pAMkhe ghaNI che. sarakArane nyAya na karavo hoya to mane pakaDe ja chUTako che. huM sarakArane khAtarI ApuM chuM ke mArI pAMkhe to varasAdamAM jema ghAsa phUTI nIkaLe che tema navI ne navI phUTatI javAnI che." . A laDatanI khUbI to e hatI ke jyAre eka bAjue zrI. ravizaMkaranI upara A kesa cAlato hato tyAre zrI. vallabhabhAI rAnIparaja lekanI hajAre mANasanI suMdara pariSada eka nAnakaDA gAmamAM bharI rahyA hatA, ane e rAnIparajamAM kArya karanArAo eka Adarza khAdIpradarzane bharIne beThA hatA. ravizaMkarabhAIne jela gayAnA khabara gujarAtamAM vIjaLIvege phelAI gayA. DA. sumaMta mahetA AkhI laDatane raMga zAMtithI nihALyA karatA hatA, kadI kadI vartamAnapatramAM kAgaLa lakhIne gujarAtane cetavatA ke bAraDolImAM zuM cAlI rahyuM che te viSe bedarakAra na raho, gAyakavADI gAmaDAMmAM TharAva karAvatA hatA ke bAraDolImAM japtIo thAya temAM sarakArane koI paNa rIte madada karavA jaze nahi, ane pADozI dharmamAMthI cUkazo nahi. have DA. sumaMtathI ATalAthI saMtoSa mAnIne besI na rahevAyuM. temaNe pitAnI sevAno upayoga karavAnI saradArane vinaMti karI. saradAre temane ravizaMkarabhAInI 115 Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDolI satyAgrahane itihAsa prakaraNa jagyA levAnuM kahyuM. DA. sumaMte zrImatI zAradAbahena sAthe sarabhoNanuM thANuM saMbhALI lIdhuM bhAI rAmadAsa gAMdhI, zrI. jeThAlAla rAmajI, saradAranAM putrI kumArI maNibahena ane bIjA ghaNuM svayaMsevake A arasAmAM AvI pahoMcyAM. sarakAre have zarama cheDI. japtInI aneka rIte ajamAvI, khAlasAnI seMkaDe noTisa kADhI, nizAcaronI jema rAtre jenI tenI bheMse bhagADI, paMcanAmAM karyA vinA japtIo karI, sAcAM lilAma karyA vinA seMkaDonA mAla pANIne mUle vecyA, chatAM sarakArano Dara ocho thato nahoto. A badhuM karyuM che tenI vyarthatA temanI hAMsI karatI hatI. eTale have sarakAre manAIhukama kADhakyA, eka kalekaTara mAraphata ane eka DisTrikaTa suparinTenDanTa opha polIsa mAraphata. baMne hukama 6 mahinAnI mudatanA hatA. pahelo hukama "bhADUtI vAhano ane baLadagADAM hAMkanArane' samajAvanArane, sarakArI nekarane athavA bIjAne trAsa karanAra athavA trAsa ApavA bhegA thanArane gunegAra TharAvanAre, ane bIje jAhera rastA najIka athavA mahollAmAM athavA jAhera jagyAmAM Dhola vagere vagADavAno guna TharAvanAre. A badhI hukame sarakAranuM baLa ke kuzaLatA batAvanArA nahi, paNa sarakAre baMnenuM devALuM kADhayuM che ema batAvanArA hatA. e hukama kADhavAnuM bahAnuM "jAhera salAmatI ane sagavaDa jaNAvavAmAM AvyuM. paNa eno uddeza trAsa ApavA sivAya bIjo jaNAto nahoto. temane veThiyA maLatA nathI, gADAMvALA maLatA nathI, temane lUTele mAla kharIdanArA maLatA nathI, ane je temanA hAthamAM AvI zake evA paNa hAthamAMthI javAne bhaya lAge che, eTale temaNe potAnI cIDa manAIhukamamAM ThAlavI. nahi te juvAniyAo ane bALake Dhela vagADe e duniyAmAM koI ThekANe guno jAmyo che? topa, baMdUka ane dArUgoLAne damAma rAkhanArI sarakAra DholanagArAMthI DarI gaI ema kahIne sarakArane vagovavAnI saradArane eka vadhAre taka maLI. evI vastune 116 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15muM lAThuM ane have sarakArane vagovavAnA sAdhana sivAya bIjI rIte vAparavAne saradAra lalacAya ema nahotuM. saradAre lokone hukama kADhathAH "Dhela vagADavAM, zaMkha vagADavA baMdha kare, topabaMdUkavALI sarakAra ApaNuM lazaMkhathI DarI gaI che. Dhela ane zaMkhane satyAgrahanI sAthe saMbaMdha nathI. lokone mahesUla na ApavAnuM samajAvavAne ApaNo dharma che te dharma kadI na choDaze, paNa AvAM jAheranAmAM kADhI sarakAra ApaNane phasAvavA mAge te ApaNe nathI phasAvuM." saradArane have amadAvAda javA AvavAnI paMcAta rahI nahotI. tyAMnA temanA mitroe myunisipAliTInuM pramukhapada temane choDAvavAnI peravI karI rAkhI hatI - athavA Izvare temane tema karavAne mATe preryA hatA ema kahIe to cAle. kAraNa have saradAranI bAraDelI tAlukAmAM 24 kalAkanI hAjarInI jarUra rahe evo sAme Avyo hato. pariNAme tAlukAnA dareka gAmamAM pharI , vaLavAnuM temanAthI banI zakayuM, eTaluM ja nahi paNa AsapAsanAM gAyakavADI gAmamAM paNa avAranavAra temanAthI javAnuM banI zakayuM. A gAyakavADI gAme ane navasArI kao A laDatamAM rakSaNanA gaDho banI rahyAM hatAM. gAmaDAMmAM lokazikSaNanA rojaroja navA pATha apAI rahyA hatA. dareka navI sthitine pahoMcI vaLavAne mATe saradAranI pAse navA upAyo hoya, tene hasI kADhavAne mATe navI bhASA hoya, ane eka sthiti saradArane mATe navI hAya ja nahi e joIne leke Azcaryacakita thatA hatA ane bahAdura banatA jatA hatA. AphavAmAM 13 bheMse pakaDAI che ema sAMbhaLIne saradAra AphavA gayA. tyAM bheMse evAne mATe taiyAra rahevAnuM lokone samajAvavA sarakAra pAse dalIla taiyAra ja hatIH A to taddana najIvI vastu che. gujarAtamAM jaLapralaya thayo hato tyAre seMkaDe Dhera taNAI gayAM hatAM. potAnAM jIva jevAM vahAlAM Dhora najara AgaLa taNAI jatAM lokone joI rahevuM paDeluM. mANase paNa bALabaccAM sahita cAracAra ne pAMca pAMca divasa jhADa upara rahyAM hatAM. AnI AgaLa ApaNo bhaMga to kAMI ja nathI. jemanAM Dhera gayAM hoya te Aje hasate cahere balidAna Ape, sAkara vaheco. temaNe kazuM khAyuM nathI, mahA dharmalAbha karyo che." 117 Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraDolI satyAgrahanA itihAsa vaizAkhajeTanA dhAma dhakhatA hatA, e dhAmamAMthI saradArane dalIla maLI rahI. AvatAM vAvAjhoDAM ane vIjaLInA phaTAkAnI sAme taiyAra rahevAnuM ane game te kAraNe mijAja na khAvAnI zakti keLavavAnuM tA dareka bhASaNamAM kahevAnuM heAya ja H - have huM AvuM ke na AvuM, ApaNA upara khilakula ALa na Ave eTaluM sabhALajo. kAI maryAdA cheDA nahi. gussAnuM kAraNa maLe. tApaNa atyAre khAmeAza pakaDI jo. mane kAI kahetuM hatuM ke phojadArasAhebe kAIne gALa dIdhI. huM kahuM chuM temAM temanuM mADhuM gaMduM thayuM. ApaNe zAMti pakaDI javI. atyAre te mane gALa de tApaNa huM sAMbhaLI rahuM. A laDatane aMge tame gALA paNa khAI lente. piraNAme e peAte peAtAnI bhUla samajI jaze. peAlIsanA ke khInne kAI amaladAra tenI maryAdA cheDe chatAM tame tamArI maryAdA na cheDaze.. tamArI vahAlAmAM vahAlI vastu lUMTI jAya tApaNuM kazuM ja na khAlazeA. kAI hatAza na thaze, paNa sAmA haso, e jo tame zIkhaze teA jema varasAda AvatA pahelAM vaizAkhajeThanI akaLAmaNa Ave che tevI ja AjanI A akaLAmaNu banI jaze. te AvyA vinA dRSTi saMbhave nahi. prathama aMdhAruM thAya, vAvAjhoDu thAya, kATakA thAya tyAre chevaTe vRSTi Ave. du:kha sahana karyA vinA nikAla Ave ja nahi. ane A duHkha tA ApaNe pAte mAgI lIdheluM ja che. emAM ApaNuM zuM javAnuM che? kSaNika sukha jatuM karIne ApaNe evI amUlya vastu prApta karavAnA chIe ke je lAkhA kharacatAM maLavI dubha che. teja, bahAdurI ane tenI sAthe huM mAguM chuM tevA vinaya khAnadAnI -- A kamANI ApaNane amathI kAI divasa maLavAnI nahotI, te A laDatamAMthI A tAlukAnA kheDUtA meLavA e ja Izvara pAse mAguM chuM.'' - ane chevaTe lATTu ane hatheADAnI upamAne bAraDelImAM jyAMtyAM paricita karI mUkIH " A vakhate sarakAranA patto UchaLyA che. chene leAduM garama thAya, paNa hatheADAne te ThaMDu ja rahevu' ghaTe, hathoDA garama thAya teA peAtAne ja hAthA khALe. tame ThaMDA ja paDI raheA. kayuM leAkhaMDa garama thayA pachI ThaMDuM nathI thatuM ? kAI paNa rAjya prazna upara game teTaluM garama thAya tA tene chevaTe ThaMDu paDyA vinA chUTako ja nathI. prAnI pUratI taiyArI. hAvI joIe. '' Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 pracaMDa bhaThThI bAraDelI tAlukAmAM Aje eka pracaMDa bhaThThI saLagAvavAmAM AvI che. temAM zuddha balidAna ApavAnuM che. . . . bhale geruM lazkara Ave ane gAmegAma selare bese. tethI e DarAvI nahi zake. ApaNe evuM zAMta svaccha vartana rAkho ke A badhI polIsane bhamaraDe ramavA sivAya bIjuM kaMI kAma na rahe." po lasAnI noTisanI saMkhyA have lagabhaga hajAra sudhI pahoMcI hatI, ane khAlasA thanArI jamInanI kiMmata te na sarakAradhAro aneka vakhata temAMthI bharAya eTalI hatI. A jamInane te sarakAra kazuM karI zake ema nahotuM. paNa lokone je raste jeTalA dabAvAya teTalA dabAvavA ane teDavA eTalo ja hetu hato. loke A khAlasAnI noTisane paNa pILAM patAkaDAMnI jema gaNavA lAgyA. sarakAra nirlajajatAmAM AgaLa vadhye jatI hatI. bheMsone harAjImAM lenAra tAlukAmAMthI koI maLe nahi eTale bahArathI khATakIone samajAvIne lAvavAmAM AvatA hatA. lokone AthI vadhAre uzkeranArI vastu bIjI kaI hoI zake ? eka bheMsano to bAraDolI thANAmAM bhoga levAyo hato e ApaNe joI gayA. tApamAM bheMso pANI vinA TaLavaLatI hatI ane barADA pADatI hatI, lilAma thatAM jAya tema pANIne mUle te kasAIne ghera jatI hatI. bAraDolInA nagarazeThe mAmalatadArane kahyuM, "A bicArI bheMsane barobara ghAsacAro ane pANI maLe te mATe huM gheluM dAna ApavA mAguM chuM.' mAmalatadAre kahyuM, " sarakAranI pAse tijorImAM pUratAM nANuM che, temane tamArI madada nathI joItI !' . 119 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraDelI satyAgrahano itihAsa prakaraNa pitAnAM pazuone bALakonAM jeTalAM pyArAM mAnanArA kheDUtothI A badhuM sAMkhI zakAya ema nahotuM. game tema thAya topaNa bheMsone AvI rIte ribAvA na devI e nizcayathI AkhA tAlukA kArAgraha banavAno nirNaya karyo. rAtadivasa bAraNuM baMdha, gharamAM mANaso ane Dhoro sadaMtara keda. Dhorane mATe pANuM paNa ghera lAvIne pAvAmAM Ave. jemanAM sagAMvahAlAM gAyakavADImAM hatAM temaNe gAyakavADImAM pitAnAM Dhora mokalyAM, chokarAne dUdha chAza pItAM baMdha - ryA. paNa badhAM Thera kAMI ema mokalI zakAya? eTale saue kArAgrahavAsa pasaMda karyo. jatIdAronI juhAkI AgaLa khAtedAra binakhAtedAra sarakhA hatA, mAlika binamAlika sarakhA hatA, gharamAM puruSa hoya ke na hoya te paNa temane sarakhuM hatuM ! - eka garIba darajInI traNa bheMso pakaDavAmAM AvI hatI. te khAtedAra nahoto. savAranA pahoramAM UThIne jue te bheMse na maLe. be divasa pachI tene khabara paDI ke vAloDa thANAmAM e bheMsane bIjI bheMso sAthe goMdhavAmAM AvI hatI. mahAlakarInI pAse te bheMse cheDavavA gayA. mahAlakarI kaheH "tamArI bheMsone be divasa amAre rAkhavI paDI che, ane ghAsacAro karavo paDyo che, ene kharaca Ape ane bheMse cheDavI laI jAo." pelo kaheH "A to UlaTo nyAya. tame mane nukasAnIno badalo Apa ke UlaTe mane daMDa ?'' pelAe na sAMbhaLyuM. darajIe kahyuM: "vAra sAheba, pilA dhaLI TopIvALA svayaMsevakane pUchIne Apane jaNAvIza ke zuM karavuM." mahAlakarI sAheba pastAyA; ane pelAne bheMsa choDI javA dIdhI. A to ghaNAmAMne eka dAkhalo. A rahyA bIje namUne. moTAnI satAmaNa saheje thAya nahi eTale garIbane raMjADavAno raste keTaleka ThekANe pasaMda karavAmAM AvatA hatA. eka kuMbhAranuM ghara khulluM joIne mahAlakarI ekadama paThA, gharanA rAcaracIlAmAMthI keTalIka cIjo upADavAno hukama Ape. gharadhaNiyANI premIne A lIlAnuM rahasya 120 Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pracaMDa bhaThI na samajAyuMH mAre ghera khAtuM patuM nahi, ane A zI balA AvI che ! talATIH kema tamAre khAtuM nathI ? tamArI pAse rUA. 15-5-5 nIkaLe che. te lAvo. premIH ahIM kevuM leNuM? amArI pAse pAMca varaha thiyAM bheyanuM DhekuM nI male ne tame leNuM kAMthI kADhe ? talATIH tyAre kezava ukAnuM ghara kayuM ? premIH te uM huM jANuM? hodhI levAnI. mahAlakarIH gharavALAnuM nAma zuM ? premIH nAma huM nathI kahevAnI, amAruM khAtuM nathI, bahAra jAo. mahAlakarI gharane pAchale bAraNethI javAnI taiyArI karatA hatA eTale premIbAIe temane rokyA. mArA gharamAM thaIne pAchale bAraNe nahi javAya ema kahI te raste rekI UbhAM rahyAM. tenI chokarIe bAraNuM baMdha karyuM. sai nirAza thaIne pAchA vaLyA. AvI vIrAMganAo ajANI aNadhArI jyAM tyAM nirbhayatAno maMtra jhIlIne vAtAvaraNane zuddha ane vIratAbharyuM banAvI rahI hatI. | vAlaDavALA dorAbajI zeThane kisso hajI baMdha thayo nahote. A eka pArasane DhIlo pADI sarakArane badhA pArasIne vaza karavA hatA, paNa jema vANiyAone japtIneTisa ApIne pastAyA, jamIna khAlasAnI neTisa ApIne pastAyA, tema A pArasInA upara sitama gujArIne paNa temanA nasIbamAM pastAvAnuM rahyuM. ane eka pArasInA upara ATalo sitama zo ? e kema to dArUtADInI vepArI hoI sarakArI rAjyanA eka TekArUpa. teTalA khAtara paNa sarakAra udAra thaIne eka TekIlA pArasIne javA daI zakatI hatI. paNa nahi; teNe to jeNe vadhAre bahAdurI batAvI tene vadhAre pajavyA. A kissAmAM eka bIjI vastu noMdhavA jevI hatI. je dArUnI dukAnamAM japtI thaI tenA mAlika ekalA derAbajI ja nahi paNa tenAM sAsu bAI navAjabAI hatAM. A bAInI dhIraja ATaATalI satAmaNImAM kema rahI haze! kadAca te tenA 121 Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDelI satyAgrahano itihAsa prakaraNa jamAInI hiMmatane lIdhe TakI rahyAM hoya, kadAca AsapAsanAM vIra dazyo joIne paNa temanAmAM hiMmata AvI hoya. game tema hoya baMne jaNa AkhI laDatamAM TheTha sudhI aDaga rahyAM. muMbaInA ane bIjA pArasIonI sahAnubhUti satyAgrahIo tarapha kheMcAI tene mULamAM A be pArasI satyAgrahIonuM aDaga kaSTa sahana hatuM. | dorAbajI zeThanA rUA. 314-14-5 nA khAtA badala be hajAranI kiMmatane mAla japta thayo, dukAne tALAM paDyAM, pachI sarakArI pyAdAoe potAnI bevakUphI dhoI nAMkhavAne mATe pAchI doDAdoDa karI, tALAM khelIne dorAbajIne dukAna na calAvavAne mATe sajA karavAnI dhamakI ApI; vaLI caDAI thaI, kANAM pApa japta karavAmAM AvyAM ane pariNAme dArU DhoLIne nukasAna karavAmAM AvyuM. ane vaLI pAchI caDAI thaI, dArU bIjAM pIpamAM bharavAmAM Avyo, ane eka bhADUtI mANasane te pANIne mUle vecavAmAM Avyo. uparAMta cAra pI jatImAM levAyAM. paNa A badhuM thayAM chatAM hajI rUA. 144-6-8 nI rakama bAkI kADhavAmAM AvI, ane tene mATe rU. 30,000 thI 35,000 nI kiMmatanI jamInanI khAlasAnoTisa ApavAmAM AvI. A kissA paMjAba mArzala laoN veLAnAM jheranI nAnakaDI yAda ApatA hatA, paNa toye pelA bahAdUra pArasIe potAnI ane tAlukAnI lAja rAkhe e bahAdura patra lakhIne amaladArane kahyuM: "hajI tAre vadhAre julama gujAre hoya te gujara, tAruM kAMI na vaLe.' reDiTa maeNjisTreTanI khAsa koTa khelavAmAM AvI hatI eTale tene mATe kAma cAlu rAkhavAmAM AvatuM hatuM. zrI. ravizaMkara pakaDAyA pachI bhAI cinAIne pakaDavAmAM AvyA. bhAI cinAI bAraDolInA pacaraMgI kambAne makakama rAkhavAnuM meTuM kAma karI rahyA hatA. ravizaMkarabhAInI jema temanA upara paNa mAmalatadArane aTakAyata karavA mATe ane veThiyAone dhamakI ApavAne mATe kAma calAvavAmAM AvyuM, ane temane be mahinA ane 20 divasanI sakhata kedanI sajA pahelA gunA mATe ane 6 mahinAnI sakhata kedanI sajA bIjA 122 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pracaMDa bhaThat gunA mATe thaI. A kesamAM apAyelA cukAdAne bIje ThekANe vicAra karazuM. A te be jUnA jogIo - emane ekavAra zuM ane anekavAra zuM, jelajAtrA e bIjI jAtrA ja hatI. paNa have A "bahAranA kAryakartAone pakaDavA choDI sthAnika kAryakartAo upara sarakAre hAtha calAvavA mAMDyo. vAloDamAM DAkaTara caMdulAlanA hAtha nIce eka nAnakaDI senA hatI. A senAmAMnA traNa jaNane sarakAranAM teDAM AvyAM. AmAMnA be to kAThiyAvADanA vire hatA - bhAI zivAnaMda ane amRtalAla, paNa trIjA vAloDanA eka lokapriya ane tyAgI kAryakartA sanmukhalAla hatA. pahelA bene te jela javAmAM vizeSatA nahotI, kAraNa keTalo samaya thayAM teo AvAM kAmamAM paDelA hatA, paNa bhAI samukhalAlane mATe A navo lahAvo hato. ATha varSa thayAM te paNa AvAM kAmamAM rasa letA hatA, 1921mAM paNa temaNe kamara kaselI hatI, chatAM temaNe lokasevAne baMdha karI mUkelo ema na kahevAya. bAraDolInI laData jAgI tyArathI temaNe nathI jANe thAka ke nathI jANyAM bhUkhatarasa, tAlukAnI sevAmAM phanA thavAne mATe teo taiyAra thaI rahelA hatA. emanA vinA DA. caMdulAla vAleDane ajeya gaDha banAvI zake ema nahotuM. 28 varSanI temanI uMmara che. gharamAM mAtra vidhavA mAtA. e temane jela vaLAvavAne mATe bAraDolI AvyAM hatAM, temane vidAya devAne mATe maLelI vAloDanI sabhAmAM hAjara hatAM. te AnaMda ane utsAhathI UbharAtAM hatAM ema to nahi kahuM, paNa hiMdu mahilAne chAje evI maryAdAthI pitAnI hiMmata dAkhavI rahyAM hatAM. e mAtAnuM darzana karIne koNa pavitra na thAya? ane e sabhA paNa kevI ! agAu moTI moTI sabhA meM A gAmamAM joI hatI, paNa agAunI badhI sabhAone bhulAve evI A. hajAranI medanI hatI, paNa apAra zAMti - jANe kaI mahAgaMbhIra puNyakRtyane mATe ja bhegA thayA hoya nI ! zrI.vallabhabhAInI vANImAM paNa te divase meM kaI ajaba 123 Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "bAraDelI satyAgrahane itihAsa prakaraNa dhArmikatAno dhvani sAMbhaLyo, paNa bhAI sanmukhalAlanI pAsethI to kadI na dhArelI eTalI zAMti, namratA ane chatAM vIratAthI UbharAtuM bhASaNa sAMbhaLyuM. TUMkuM ane Taca bhASaNa; emAM chalakAI nahatI, emAM baDAza nahotI, emAM IzvaranI pAse namra mAgaNI hatI ke kasoTImAMthI UtaravAnI te hiMmata Ape, ane - tAlukAne saradAranI lAja rAkhavAnI zakti Ape. gAmaDAmAM ja ucharelA, grAmya keLavaNI pAmelA puruSamAM kevo udAtta saMskAra rahelo che te paNa tenA takALa karavAmAM AvelA bhASaNamAM sarasa rIte jaNAI AvatuM hatuM? "mArA para phojadArI kAyadAnI kalama 188 anvaye jelayAtrAnuM teDuM AvyuM che. AvA mAna mATe huM magarUra chuM. mAre atyArano AnaMda zabdomAM varNavavAnI mArAmAM zakti nathI, e te huM nAcuM ke evuM kaMIka karuM tyAre ja batAvI zakuM. huM prAmANikapaNe mAnuM chuM ke meM kazo ja gune nathI karyo. meM kaI upara aNaghaTatuM dabANa karyuM nathI ke dhamakI ApI nathI. e varatu mArA svabhAvamAM ja nathI. chatAM tame jozo ke kAle - bAraDolI kerTamAM evuM nATaka rajU thaze. mArA murabbIo ane snehIo mane Agraha karI rahyA che ke mAre adAlatamAM bacAva karo. huM mAnuM chuM ke se vakIlone lAvIne UbhA rAkhIza tepaNa maeNjisTreTane je karavuM che te ja karaze. mATe huM e bacAva karavA haragija taiyAra nathI, ne mane je sajA thAya te vadhAvI levA mAguM chuM. huM tAlukAne ane sarakArane ahIM Ubhe rahIne khAtarI ApavA mAguM chuM ke A vANiye bAraDelInuM nAma DubAvanAre nathI. je mane atyAre kaMIka saheja glAni thatI hoya to te eTalI ja ke AvI sarasa laData jevAne moke have mArI pAsethI javAno paNa mane tene zeca nathI; huM jelamahelamAM besI prabhunuM smaraNa karIza, ane tamArI chatane mATe prArthanA karIza. snehI sabaMdhIone huM vInavI rahyo chuM ke mArA zarIrane mATe tame leza ciMtA na karaze ke mane Adata nathI ne huM jelamAM majUrI kema karIza. huM tamane khAtarI ApuM chuM ke prabhunuM smaraNa karIne huM badhI jAtanI tAkAta meLavIza ne koI jAtanI nAme zI mAthe lIdhA vagara chAtI kADhIne pAcho tamArI vacce AvIza. Aje je sAcanI laData cAlI rahI che temAM vAloDane mokhare joIne mAruM haiyuM phulAya che. mAruM vAloDa! vAloDane mATe Aje huM 124 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 muM pracaMDa bhahI garva na karuM te bIjuM koNa karaze? ATalI khAlasAneTise picA gaNAtA mArA vaNika bhAIo upara! jela jAtrAnAM AmaMtraNanI zarUAta paNa vAloDathI! lAgaNIvALA najuvAna bhAIone kahuM chuM ke A vAloDa je Aje tAlukAnuM nAka banyuM che tene dIpAvaje. tamane DarAvavA. pheDavA, bhAMgavA game teTalI dhAMdhala karavAmAM Ave-ne karavAmAM Avaze ja; paNa keAI Daraze nahi, japtIkhAlasAnAM nATake thayAM tevAM jenAM thaze. sarakAre jelanA mahemAno mAgavA mAMDyA che, to tame ene meMmAgyA deje. bahAranA devA na paDe te pahelAM tame tAlukAnA pUratI saMkhyAmAM dejo. e saMkhyAmAM paNa vAleDa taraphathI mane ghaNuM umeda che te pUrI karaje. hindumusalamAnanA TaMTA karAvavAnA prayatna karavAmAM Avaze, evAM dhatiMgane keI kAne dharaze nahi, emAM phasAze nahi ne tamArA nizcayathI Dagaze nahi. prabhu tamArA badhAmAM bAraDolInI ane vAloDanI: Ijajatane mATe duHkha sahana karavAnI tAkAta lAve. ApaNA saradAra jemane ApaNe be lAvIne ApyA che temane tame tamArI makkamatAnI khAtarI Ape; phanA thaI jaje paNa temanuM nAka na kapAvA deje, ne je phateha maLe, te mAnAthI maLe evuM karajo. prabhu tamane eTalI tAkAta Ape." savAre vAloDathI e traNa vare nIkaLyA temane vaLAvavA AkhuM gAma UbharAyuM. lokoe harSAzruthI temane vaLAvyA. eka musalamAna bhAI to AvezamAM stabdha thaIne paDyA. * kyAM e gaMbhIra dazya ane kyAM e ja vIronA upara jyAM kAma cAlyuM te adAlatanAM hAsyajanaka dRzya ! bhAI samukhalAla upara Aropa evo hato ke prANajIvanadAsa nAmanA zakhanA gharamAMthI talATI, revanyu paTAvALA tathA japtIamaladAra juvAranI traNa gUNa japtImAM letA hatA te vakhate jatInuM kAma nahi karavAnuM samajAvavAnA hetuthI ApIe talATIne ane sarakArI paTAvALAone sAmAjika bahiSkArathI nukasAna pahoMcADavAnI dhamakI ApI. sarakAra taraphathI sAlamAM talATI ane paTAvALA. paTAvALAmAM eka dUbaLo ane eka rajapUta. traNene bicArAne zIkhavelI jubAnI ApatAM muzkelI paDatI hatI. ghaNuMvAra sarakArI vakIla temanAM meMmAM zabdo ane vAke mUkavAno prayatna karate hote, ghaNIvAra mejisTreTane sarakArI vakIlane dhamakAvo 125 Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDelI satyAgrahano itihAsa prakaraNa paDato hatoH "bhAI, e mANasane javAba ApavA de, tame zA sAru enA vatI bolo che ?" talATIe pahelIvAra phariyAda karelI temAM te sanmukhalAlanI dhamakInAM ghaNuM vAkya hatAM. adAlatamAM AvIne tenI hiMmata kyAM cAlI gaI te to koNa jANe ? sanmukhalAlanI sAme haDahaDatuM jUThANuM bolatAM kadAca tenI chAtI hebatAI gaI hoya to rAma jANe! ghaDIghaDIe mUcha para hAtha pheravatA phojadArasAhebane paNa ardhA vAkyo sarakArI vakIla pAse pUrAM karAvavAM paDatAM hatAM! trIjA sAkSI paTAvALAne to bicArAne sanmukhalAlanI khabara nahotI. "gAMdhIvALA hatA kharA. koNe zuM kahyuM te kANu jANe ?" enI grAmya bhASAmAM, "uM huM jANuM?' e ja vAkya badhA savAlano eno eka javAba kahI zakAya. A purAvA (2) upara sanmukhalAlane cha mAsanI sakhta kedanI sajA mejisTreTe pharamAvI. jene purA kAMI kAmamAM AvI zake evA jatIamaladArane sAkSI tarIke bolAvavAmAM AvyA ja nahotA. A pachI dRzya bIjuM khaDuM thayuM. bhAI zivAnaMda ane amRtalAlane rajU karavAmAM AvyA. jANe hamaNuM ja saine capaTImAM masaLI nAMkhaze evA rUAbathI eka uttara hindustAnane musalamAna AvIne Ubhe. eNe pitAno pATha sarasa gekhelo hato. pitAnA javAbathI jANe keTane paNa dhamakAvavA mAgatA hoya evA A vIre phariyAda noMdhAvI ke zivAnaMde (tenI AgaLa bALaka jevA lAgatA zivAnaMde) tenI upara dhasAro karyo, ane amRtalAle hAtha ugAmyA ! meTara hAMkanAra ane kalInare tenA kahevAmAM jematema TApasI pUrI! jatIamaladAra sAheba to temane kethaLA upADavAne hukama ApIne cAlyA gayA hatA, evo sIne purA hato ! AvA mANasonI UlaTatapAsa karavI e paNa nAmozI pAmavA jevuM hatuM. mejisTreTa cAhe te pagale pagale A 126 Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 mu pracaMDa bhaThThI sAkSIonI UlaTatapAsa karIne temane teADI zake evuM hatuM. paNa eTalI takalIph te zA sAru le? chatAM zrI. vallabhabhAInI salAhathI bhAI zivAna de, maeNjisTreTanI AMkha ughADavA, khIjA kaise AvA ne AvA ghaNA Avaze e badala cetavaNI ApavA, e kAthaLA caDAvavAnA dazyanA phoTogrAphAmaeNjisTreTa sAme rajU karyAM. sAkSIoe kahyuM hatuM ke jasIamaladAra te cAlyA gayA hatA; paNa phoTogrAphamAM heTa caDAvIne sAheba UbhelA meAjUda hatA! amRtalAla teA hatA ja nahi! * paNa 'gunA vakhatane Amekha citAra rajU karanArA' bhAI zivAnaMdanA phoTogrAphA maeNTreTa zene mAne? emAM thoDA ja zivAnaMa ane amRtalAlanI bhASAne phezaTegrAph AvI zakate hateA? ane phATegrApha pADatAM amRtalAlane tyAMthI khasI javAnuM kahevAmAM AvyuM hAya ! ! paNa pelA japtIamaladArane phATegrAphara tyAM UbhA rahevAne hukama na ja karI zakavA hoya! tenI jubAnI zA sAru na levAmAM AvI ? maeNjisTreTa zrI. sanmukhalAlane cha mahinAnI sakhta kedanI sajA karI ane zivAnaMda ane amRtalAlane nava mahinAnI sakhta kedanI (be eka-ja gunAmAMthI utpanna thatA AreApA upara e eka pachI epha) sajA karI ! bhAI zivAnaMda ane amRtalAla kAyiAvADanAM alidAna hatAM. tee gayA eTale temanuM sthAna levAne temanA karatAM savAyA zrI. amRtalAla zeTha (ema. ela. sI.) ane zrI. baLavatarAya mahetA, svayaMvasevaka tarIke AvIne UbhA. zrI. cinAInA javA pachI DA. caMpakalAla triyA temanAM patnI sAthe AvyA ane meAtAmAM paDAva nAMkhyA. Ama eka sainika peAtAnI jagyA pAtAnAthI adakAvaDe purAvyA vinA jelamAM jatA naheAte. sarakAranI badanAmIne mATe A dRzyA karatAM vadhAre zuM joI e ? A badhuM 15 mI mee banyuM. Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 vadhAre tAvaNuM sarakArane bIjuM kaMI sUjhatuM na hovAthI te atyAre havAtiyAM mArI rahI che. e temane gUMcavavA mAge che. tame jarA tophAna karaze ke tarata e caDI besaze." jI trAsanItinA tApa to vaizAkhajeThanI jema tape che.. 9 kAyadAne nAme bAraDolImAM lUMTa, DherI , ghara phaDavAnuM cAlI rahyuM che. mAtra anyAyanA nATakathI hasavuM Ave che, kAraNa jelamAM javAnuM vadhAvI lenArane khoTA purAvAthI cIDa zA sAruM thAya ? paNa A pApacitrA cIDa utpanna kare evAM che. divasanA japtI karavAnuM na bane eTale rAtre dhADa pADavI, lekanI vADo toDavI ane pAchale bAraNethI pasavuM, pAchale bAraNethI pasIne gharanAM patarAM ukheDI gharamAM pesI vAsaNakusaNa uThAvavAM, e kayuM zAhukArInuM kAma che ? ane e paNa konA ? zeTha vIracaMda cenAjI jevA pratiSThita gRhastha, jemanI hajAronI jamIna sarakAradaphatare dAkhala thayAnuM jAhera karavAmAM AvyuM hatuM, jemanI be ghaDIo japta karavAmAM AvI hatI temane ghera A badhAM tophAna karavAmAM AvyAM! eka pArasI varane pocA jANI khuvAra karyA, chatAM temane na namAvI zakyA. have A vaNika vIrane namAvavAne mATe A nAmozIbharelAM kRtyo karavA mAMDayAM ! badhA kissAo neMdhavAnuM A sthaLa nathI. laData cAlatI hatI te veLA badhAnI vIgate varNavavAnI AvazyakatA rahetI hatI. itihAsamAM mAtra thoDA namUnAne ja sthAna hoya. 128 Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vadhAre tAvaNI - eka ThekANe eka bApaDI DesIne ghera pAchale bAraNethI prastI japtIdAra peThA. te potAnI jamIna to paraba mATe dAna karI cUkelI hatI ! paNa talATI kaheH "hajI dAna daphatare neMdhAyuM nathI, jamIna tamAre ja nAme che. cAra rUpiyA bharI do, athavA bheMsa Apo.' DosIe na mAnyuM. eTale cAra rUpiyA mATe tenI bheMsa jatImAM levAmAM AvI! vAloDamAM masjidanI jamInanA jUnA dhArAnA paisA to bharAI gayA hatA, paNa navA vadhArAnA rUpiyA bAkI rahyA te mATe masjidanI pAka jamIna khAlasA ! eka gAme madharAte caDAI karI, lokone khoTI khabara ApavAmAM AvI, paNa loke cetI gayA ! eka gAyakavADI gAmanA loke bheMsa ane pADAM kharIdIne jatA hatA. temanAM nAmaThAma jANyA vinA, temaNe pitAnAM nAmaThAma ApyAM te sAMbhaLatAM kAne dATa mArIne, bheMsapaDAM japta karyA, gAbhaNI bheMsane tApamAM bAraDolI laI gayA, ane te mATe dAvo karyo, te eka amaladAra kahe bIjAnI pAse jAo, bIje kahe trIjAnI pAse jAo ! pelA bApaDA dhakakA khAtA thAkayA, hAryA, paNa bheMsa zenI maLe ? eka rastAnI najadIkanA vADAmAM eka gADuM paDayuM che, tenI upara japtIdAranI najara paDI. eka paThANane kahyuM, "toDe vADa aura nikAlo gADI." paNa gADIne laI zI rIte jIvI ? gAmano paTela hAjara na maLe, ke na maLe keAI veThiyo ke bIjuM kaI mANasa jene gADI seMpI zakAya. eTale japtIdAre bUma pADIH paTele A gADIne kabaje le. e gADI japta thaI che e sau koIne jANa thAya, ane AgaLa vadhyA. A rahyA keTalAka ghara phoDavAnA dAkhalAH eka japtIdAra ane tenI pheja delavADA gAmanA eka gharanA pAchalA bAraNanA vADAmAMthI peThI, bAraNAne nakUce ukheDavo, gharamAM piThA, ghara binakhAtedAranuM hatuM eTale tyAMthI cAlyA gayA. * e ja sajAe eka gharanAM bAraNuM utAryA, gharamAM peThA, eka bAMkaDe, ane keTalAMka vAsaNaphUsaNa mAlikanI gerahAjarImAM upADyAM ane cAlyA gayA. 129 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDolI satyAgrahanA itihAsa prakaraNa A leAkeA eka kUMcIneA jhUDA peAtAnI sAthe pheravatA. eka ThekANe eka kUMcI eka dharane lAgI, te dharamAM pesIne bheMsa upADI. maDhInI pAsenA eka gAmamAM trAsajanaka dAkhaleA banyA. eka japtIdAra ane tenA paThANeA ajavALu' thatA pahelAM peAtAnA kAma upara nIkaLI paDacA. AmAMne eka paThANa pAchale bAraNethI eka dharamAM pesavAnA prayatna karatA hatA tyAM dharanI khAI e gharamAM doDI jaI khAraNuM baMdha karavA mAMDayuM. paThANu pAchaLa pAco, bAraNAne dhakko mAyA, ane pelI bahena pAchI baMdha karavA jatI hatI tyAM paThANe teneA hAtha pakaDyo, tene bahAra kheMcI kADhI ane pachI pAMca jAnavarA japta karyA. bhAI maNilAla kAThArI te divase tyAM ja hatA. temaNe A khabara chApAmAM ApI eTale dezamAM khaLabhaLATa macyA. je rIte bheseAnI nAmanI kiMmate kahevAtI harAjI thatI hatI, je rIte nAnAM nAnAM rAcaracIlAM ane khIjI milakatanA kAI lenAra na maLe tyAre paThANA, sarakArI paTAvAMLA, ane peAlIsane te nAmanI kiMmate ApI devAmAM AvatI hatI, je rIte A peTAvALAone mATe lilAma karanArA jAte A vastu kharIdatA tenA te dhaNAye dAkhalA che. paThANanA pelA dAkhalAthI tAlukAmAM hAhAkAra thaI rahyo hatA kharA, chatAM dAdADhasA ane basa rUpiyA pagAra khAnArA ane mAmalatadAranI jagyAnI lAyakAta dharAvanArA amaladArAne mavAlI paDANAnI sAthe rAtadivasa bheMsanI zodhamAM bhaTakatA joI ne ATaATalA trAsamAM ane ukaLatA tApamAM kArAgRhavAsa bhAgavatA leAkeAne paNa ramUja AvatI hatI. lagabhaga A ja arasAmAM vAMkAneranA 18 kheDUtAne TaMTAkrisAda ane sarakArI nAkarene kAmamAM aTakAyata karavAne mATe pakaDavAmAM AvyA. kharA kheDUtAnA jela javAne vAre| A pahelIvAra Avye ema kahevAya. A pukaDApakaDIe hathI vadhAvI levAmAM AvI. A aDhAranA TALAmAM eka zrI. vallabhabhAI nI meATarane kalInara' hatA ane eka gujarAta mahAvidyAlayanA 130 Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 muM - vadhAre tAvaNI vidyArthI hato. A be jaNA ane bIjA ATha jaNAe te jAmIna ApIne chUTavAnI nA pADI; bAkInA ATha jaNe potAnAM gharakAmakAjamAMthI paravArI levA jAmIna ApIne kesa cAle tyAM sudhI chUTI meLavI. - Ama eka tarapha utsava UjavAI rahyA hatA tyAM bIjI tarapha duzamana killAmAM kayAMka kayAMka gAbaDAM pADate hate. musalamAna mAmalatadAre keTalAka musalamAna khAtedArene Akhare phasAvyA ane paisA bharAvyA. A musalamAnoe to satyAgrahapratijJA upara sahI karelI nahotI, paNa metAmAM satyAgrahapratijJAmAM pahelI sahI karanAra keTalAka jaNa paDayAnA khabara AvyA. AthI na saradAranA peTanuM pANI hAlyuM ke na lokonA peTanuM pANI hAlyuM. saradAre vAMkAneramAMnA pitAnA ja bhASaNamAM A baMne mAThA khabaranI upara carcA karatAM navuM ja ajavALuM pADyuM : meM sAMbhaLyuM che ke tamArA gAmanA musalamAna paikI keTalAka e paisA " bharI dIdhA. emAM kAMI bUruM thaI nathI gayuM. eka rIte te emAM ApaNe rAjI thavAnuM che. Izvara je kaMI kare te sArAne mATe ja kare che. A laDatane traNa mahinA thaI gayA chatAM sarakArane keIe paisA ApyA nahi tyAre teNe evI vAta phelAvI ke lekene te bharavAnI marajI che, paNa mArI nAMkhavAnA ane devatA melavAnA bhayathI athavA nAtajAtanAM baMdhanane lIdhe bharavA jaI nathI zakatA. A musalamAna bhAIoe have paisA bharyA che te marathI have sarakArane khAtarI thaI jaze ke evA bhayanI vAta kevaLa ' banAvaTI ja hatI. eTaluM siddha karavAnuM sAdhana ApoApa maLI gayuM e ApaNane khuzI thavAnuM kAraNa che. have ApaNuM e kAma che ke jemaNe pisA bharI dIdhA temane nirbhaya karavA. e bharanArAoe to pratijJA paNa kyAM karI hatI? teo mULathI ja narama hatA e ApaNe jANatA ja hatA. ImAmasAheba ane abhyAsa sAheba temane betraNavAra maLI cUkelA ja hatA. emane laDatamAM jokhama lAgatuM hatuM. have mAmalatadAra temanI nyAtanA AvyA, tenI salAha teo mAne, teNe kaMIka karI batAvyuM evA jAtabhAI tarIke tene jaza ApavAnuM paNa mana svAbhAvika rIte thAya, eTale evAM kAraNothI keTalAka paisA bhare emAM kaMI ja navAI nathI, ke temAM - ApaNe riSa karavA jevuM paNa nathI. Izvara je kare che te sArAne ja mATe kare che. tenI marajI evI haze ke thoDA pAse paisA bharAvIne siddha karI 131 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDelI satyAgrahano itihAsa prakaraNa ApavuM ke jene bharavA javuM hoya temane koI mAratuM nathI ke temanI sAthe kaI vera bAMdhatuM nathI." metAne kisso zocanIya hato. je mANasoe paisA bharI dIdhA temaNe ja gAmanA taraphathI bAMhedharI ApI hatI. paNa e loko zrI. vallabhabhAInA zabdomAM be ghaDe caDanArA hatA, temane lokone paNa khuza rAkhavA hatA ane sarakArI amaladAronI paNa khuzAmada karavI hatI. metAnA kissA viSe bolatAM zrI. vallabhabhAI bolyAH tame A amaladAranA bhamAvyA cALe caDI bharavA jaze to emanI mahobata tamane musIbatamAM nAMkhaze, ne tamArA gharamAM jhagaDA jAgaze. phejadArasAheba mAtAmAM be dezAI e emanI dostI karelI temanI pAsethI paisA bharAvI AvyA. jeNe UbhA thaIne gAma vatI khAtarI ApelI ne pratijJA para sahI karelI te dezAIe Aje ThapathI dhArAM AMsu pADe che. gharamAM dIkarAe ene traNa divasathI AnI gaMdha AvavA lAgI tyArathI upavAsa karyo che. zaramanA mAryA bahAra nIkaLAtuM nathI, ane eNe mAphIne kAgaLa mArA upara mokalyA che. emane bhaya batAvyuM haze ke dezAIgIrI jaze. dezAIgIrI rahI paNa AbarU to gaI. phejadArasAheba zI dhADa mArI AvyA ? kAnakhajUrAnA be paga tUTyA teya zuM ne rahyA toya zuM? lazkara laDavA nIkaLe che temAM thoDAghaNuM kapAyA vinA rahe che.? kaI vaLI mUDI vALIne nAsI janAra ne mAM kALuM karI lenAre paNa nIkaLe che. tethI zuM? motA gAmanA AgevAnoe te pelAne kahyuM, zuM kAma raDe che? mane paNa AvIne kahI gayA, bhale eNe bharyA, keIemane nahi kanaDe, ame ene rakSaNa dezuM." paNa lekone AvA kAnakhajUrAnA cheDA paga tUTe tene Dara rahyo nahote. bheMsanA upara gujarato trAsa sAlato hato kharo, ane ukaLatA tApamAM bAraNAM, DhAMkIne bharAI rahevuM te kene game? A lokone rIjhavIne, hasAvIne, laDAImAM aDaga rAkhanAra zrI. vallabhabhAInI tole Ave evA laDavaiyA virala che. koI ThekANe. kahe che: "tamArA japtIdAra bahmaNa che. cAra vAge UThIne prabhusmaraNa karavA ke prabhAtiyAM bolavAne badale AjakAla bheMsonuM smaraNa kare che. A jamIdArathI keNa Dare, ane ene kANuM gaNakAre? bIje ThekANe kahe cheH "vAloDanA thANAmAM eka jaNa 132 Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -17muM vadhAre tApaNuM bheMsanuM pUchaDuM pakaDI rahyo che, ne bIje dehe che! koIe Ane phoTo pADI lIdhuM che. sarakAranI nokarI karavA jatAM govALiyA ane khATakI thavAnuM ! banyA e avatAra . sarakArI nokare kahe cheH gAmanAM chokarAMnAM DaMkAnagArAM karatAM A DhoronI rADothI kAna phUDyA. kADhonI jAheranAmuM e bheMse upara ke avAje na karavA! tamArA ja thANAmAM e beThelI che tamArI hakUmata heThaLa." eka gAmamAM jaIne pUche cheH "tamArI bheMse viSe beparavA chene ?" loko kaheH "hA jI, ame ene marelI samajIe chIe." eTale saradAra pelAne vadhAre bedarakAra banAvavA mATe kahe cheH "jANaje ke sarakArI kogaLiyuM AvyuM hatuM. koI eno vicAra na karaje. jANajo ke eka navI jAtanI sarakArI rogacALo Avyo hato.' vAloDanI sabhA sarakArI thANAnI sAme ja bharAtI hatI. -bhASaNa pUruM thavA AvyuM tyAM bheMsanA barADA saMbhaLAvA lAgyA. eTale saradArane vaLI taka maLIH "sAMbhaLe, bhesenI rADo. ripera lakhI lyo, riporTa karaje bheMsa bhASaNa kare che. nagArAMnA avAjethI rAja UMdhuM vaLatuM hatuM, have A bheMsonI rADa sAMbhaLo (pharI bheMsanA barADA). A rAja kevuM che e haju tame na samajatA he to A bheMse rADa pADIne tamane kahe che? A rAjamAMthI inasApha mAM saMtADI nAsI gayo che.' - hAsya ane karuNanI e meLavaNI keTalI sAdI ane keTalI asarakAraka che! paNa ghaNIvAra atizaya gaMbhIra thaI jatA saradAranA hRdayamAM kevI jvALA saLagI rahI hatI tenuM paNa lokone mApa maLI rahetuM hatuM: huM jANuM chuM ke A divasa tamAre bAraNuM aDakAvIne mANasa ne DhAra badhAMe purAI rahevuM tamane vasamuM lAge che, ne tame tamArAM Dhora ne gharanI milakata sarakArane lUMTI javA devA taiyAra che. paNa mAre tamane samajapUrvaka du:kha sahana karatAM zIkhavavuM che ne tamane ghaDavA che. te sivAya A baheze ane cAlAka sarakAra sAme ApaNe na phAvIe. mAre tamane dekhADavuM che ke se rUpiyAnI nokarI mATe jaI paherele brAhmaNa hAthamAM deraDAM jhAlIne khATakIne devAnAM Dhera pakaDavA phare che. ApaNuM ja mANasene, 1 33 Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDelI satyAgrahane itihAsa UMca varaNanA lokone A rAjataMtra kevA rAkSaso banAve che te tamane mAre dekhADavuM che." che athavA AH te ja ApaNI te eka nAnIsarakhI laData hatI. paNa sarakAra haThe bharAIne tene moTuM rUpa Ape che. je Aje prajA pitAnI haTha barAbara na pakaDe to sarakAra tene chuMdI nAMkhaze. paNa prajA je kharI haTha pakaDaze to sarakAra hArI jaze. kadAca A tAlukAnA badhA mANase khuvAra thAya ke marI jAya toye zuM? 80 hajAra mAryA ke jIvyA tene IzvaranI sRSTimAM ze hisAba che? eka maNa ghauMnuM bI jamInamAM daTAI kahIne nAza pAme che, paNa tenA badalAmAM khAMDIbaMdha ghauM pedA thAya che; tema tame bAraDelI tAlukAnA kheDUte bI banI bhale khuvAra thAo, ane gujarAtanI kheDUtaAlamanuM kalyANa kare. Aje tamane lakSmI cAMllo karavA AvI che ema samajaje. pharIpharIne A samaya koInA bhAgyamAM nathI Avato. tamAre kheDUtane DaravAnuM hoya ja nahi. Dara te sarakArane hoya-jene pitAnuM rAjya rAkhavuM che; sarakArI amaladArane he ya-jene nekarI kheI besavAno Dara che." " athavA te apramatta AThe pahora jAgRta saradArane A udagAra loH - "tame mane ArAma levA kahe che, paNa mAre kaMI ArAma nathI levo. chuM chuM tyAM sudhI rAtadivasa tamArI vacce rahevuM e mAre dharma che. tamane khabara nahi hoya paNa mane khabara che ke tamArI pAchaLa keTalAM keTalAM bhUta bhamI rahyAM che. kaI vakhate teo tamane vaLagI gAMDA karaze, kaI vakhate pADaze enuM rakhavALuM karavAne mAre dharma che. jeNe tAlukAne rakhe hevAne dAvo karyo che teno dharma satata sarvakALa jAgRta rahevAne che.. tame mane tAlukAne rakhe nI te have jyAM sudhI huM bahAra rahuM tyAM sudhI mAre sUvAnuM hoya nahi. mAre dharma pote jAgRta rahI tamane niraMtara jAgRta rAkhavAno che." Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 dAjhyA upara DAma " kheDAnA dhAMdhaliyA ahIM' AvIne kheDUtA para jIve che, ne kamizanarasAheba traNa hajAranA manioNrDara vilAyatathI maMgAvIne khAtA haze? tame kAnA upara jIvA che? " sarakAre anya kAyadAnI kalama ane dIvAnI kAyadAnI kalama A joyuM; na joI rAta, na joI madharAta, na ApI paheAMca, na karyAM paMcAtanAmAM, na joyA khAtedAra, na yA binakhAtedAra, have vallabhabhAInI bhASAmAM kahIe teA khIjA khAtAMne paNa vaTALavA mAMDavyAM hatAM. AbakArIkhAtuM te| hAtha lAgyuM ja hatuM. dArUnA paravAnA mATe ApavAmAM AvelA paisA mahesUla peTe jamA levAya, ane derAbajInI satAmaNI AbakArIkhAtAnA amaladArA dvArA ja ghaNIkharI karavAmAM AvI, have khetIvADIkhAtuM-- kheDUtAnA kalyANane mATe karavAmAM AveluM khAtuM--sarakAranuM hathiyAra banyuM. tAlukAnA keTalAka kheDUtA khetIvADIkhAtAmAMthI kapAsanuM khI laIne khetIvADIkhAtA mAraphata ja rU vece che. erU khAtAnuM nathI hatuM, pazu khAtuM kheDUtane mATe anAmata rAkhI vecI de che. AvA rUnI ghaNI gAMsaDI eka jInamAM paDelI hatI. asa mAmalatadAre jaIne 135 Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraDolI satyAgrahano itihAsa prakaraNa e gAMsaDI upara TAMca mUkI, ane DirekTara oNpha eNgrikalcarane lagabhaga 73,000 jeTalA rUpiyA kheDUtAnA mahela peTe jamA karI devAnA hukama thayA. kheDUte kayA te te| kANu jANatuM hatuM? kheDUtAnAM nAma pAchaLathI jANI levAya, paNa e peNA lAkha jamA thayelA teA gaNAya ! khaMdUkavALAenI baMdUkanAM lAisansa, mahesUla na bharavA mATe, laI levAmAM AvyAM, ane penzanarezane penzana khAvAnI paNa dhamakI maLI. pAchaLathI keLavaNIkhAtAnA ane vaidakIya khAtAnA amaladArA mArata temanA hAtha nIcenA nAkara evA khAtedArA upara dabANa karavAmAM AvyuM hatuM. paNa ATalAM havAtiyAMthI kamizanarasAhebane sASa thAya ema nahatuM. temane eka navuM hathiyAra maLyuM. dInazALa edala aherAma nAmanA vayeArR, bhalA, samAjasevArata dAktara kamizanarasAhekhanI jALamAM sapaDAyA. e kevI rIte sapaDAyA e teA kahI zakAtuM nathI, paNa dAktaranI samAjasevAbhAvanAnA kamizanare saLatAthI durupayeAga karyuM. kheDUto duHkhanA pATha bhaNI rahyA hatA, sarakAra haTha na cheDe teA hajI kheDUtAne mATe duHkhanA DuMgara UbhA hatA e viSe teA kAIne zaMkA ja naheAtI. eTale A garIba kheDUtanI dayAnI khAtara kaIka karavAnI emane kamizanarasAheba pAsethI sUcanA maLI heAya teA navAI nahi. emaNe eka kAgaLa vartamAnapatrAne lakhyA temAM khAraDelInA kheDUtane mahesUla bharI daI rAjamAnya rIte caLavaLa calAvavAnI sUcanA karI, ane khIje kAgaLa kamizanarane lakhyA temAM temane pUchyuM ke AvA aNInA samayamAM peAtAnI sevA teo kevI rIte ApI zake. A e kAgaLAnI sAthe - ApaNe saMbaMdha nathI. ApaNe te| kamizanare e bhalA dAktarane uparanA kAgaLanA javAkhamAM je kAgaLa lakhyA tenI sAthe saMbaMdha che. A kAgaLa dvArA kamizanare peAtAnA hRdayanI varALa kADhI. satyAgrahanI laData kevI rIte cAlI e vaNu vanArA itihAsamAM A dAktara, ke kamizanara ke tenA kAgaLane AkhA utArI jAherAta ApavAnuM huM, pasaMda na ja karata. paNa ghaNIvAra nAnakaDI bAbata aNadhArI rIte meATI thaI paDe che, ane 136 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 muM dAjhayA upara DAma A kamizanaranA kAgaLe bAraDolI tarapha AkhA hiMdustAnanuM dhyAna na kheMcyuM hota to e huM na Apata. A rahyo te kAgaLaH [aMgrejI patrane gujarAtI tarajU ] kaeNpa sUrata, 8 mI me, 1928, vahAlA DA.edala baherAma, ApanA patra mATe ghaNe AbhAra mAnuM chuM. mane khAtrI che ke Ape je lekha lakhyA che te hRdayanI bhalI lAgaNIthI prerAIne lakhyA che ane nahi ke keI amaladAranI preraNAthI, ane ApanI e bhalI lAgaNIne kAraNe ja Ape garIba raktapItiyAone madada karavAnA kAmamAM ApanuM jIvana samarpaNa karyuM che. sarakAravadhAre vasUla karavA mATe sakhata pagalAM levA pahelAM, meM kheDAne A caLavaLiyAone temanI caLavaLa choDI devA mATe mArAthI bane teTalo samajAvavAno prayatna karyo hato. sarakArI amaladAre bAraDolInA loke samakSa sarakArane kesa rajU karI zakatA nathI, kAraNa ke temane jAsUsI, hullaDakherI ane evA bIjAM apamAnanA bhaMga banAvavAmAM AvyA che. je keI amaladAra pAse jAya che tenA para zaMkAnI najarathI jovAmAM Ave che ane tene bahiSkAranI dhamakI apAya che. sarakAre dhArAsabhAmAM je dalIlo rajU karI hatI, ane jene pariNAme dhArAsabhA ThapakAnI darakhAsta 44 viruddha 35 mate uDAvI devA prerAI hatI, te saMbaMdhI lokone jANa thavA devAmAM AvatI nathI -temanA kAnamAM DUcA mAravAmAM AvyA che. lakenA upara jIvanArA ane temane ADe raste deravanArA A kheDAnA caLavaLiyAonAM dhADAMthI garIba bicArA kheDUte pAyamAla na thAya te mATe mArA jeTalI bIjAne ciMtA na hoya. meM rA. ba. bhImabhAI raNachoDajI nAyaka, ema. ela. sI, samakSa e vAta spaSTa karI che ke je kaI gAma pitAne varga beTI rIte caDAvI devAmAM Avyo che ema mAnavAne yogya kAraNe batAvI Ape tene kesa tapAsavA mATe huM taiyAra chuM, paNa te evI zarate ke AkhA tAlukA ane mahAlane je 20 TakA jeTalo vadhAre thAya che ti nahi ApavAnI vAta choDI devAmAM Ave. - - mahesUla vasUla karavA mATe sarakAra bane teTalA dareka upAya levAnuM -mAMDI vALI zake nahi, kAraNa ke ema nahi thAya to kAyadApUrvaka thayelI dareka jamAbaMdhIne virodha karavAmAM Avaze. AjanA bAraDelInA caLavaLayAe te ja mANase che ke jemaNe 1918mAM kheDA jillAmAM kara 137 Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDolI satyAgrahano itihAsa prakaraNa: nahi bharavAnI laData upADelI. ane je mahesUla ApavA icche che. temane te ApatA aTakAvavA mATe temaNe lagabhaga kheDAnA jevI ja yuktio ahIM ajamAvI che, eTale ke evA mahesUla bharavA icchanArA leAkeAne nAtabahAra mUkavAnI, sAmAjika bahiSkAranI ane daDanI dhamakI ApavAmAM Ave che. kheDA jillAnA pAMca tAlukAomAMthI A caLavaLiyAe AvyA che. e tAlukAnu rivijhana seTalameTa relane kAraNe e varSa mATe mulatavI rAkhavAmAM AvyuM che. chellA sAta ke ATha mahinAmAM kheDA jillAmAM relasaMkaTanivAraNa mATe sarakAre lagabhaga ardhA karoDa jeTalA rUpiyA dhIryAM che. je A caLavaLiyAe khAraDolImAM phatehamada thAya, te teA pachI kheDA jillAmAM sarakArI mahesUla ane tagAvInI vasUlAtanuM kAma jokhamamAM ja AvI paDe. Apa A patrane meM je kaMI lakhyuM che te e batAve che. Apane yogya khAnagI nathI lAge tema upayAga karI zako che. paNa je jANItA muddAo che te ja ' li. Apane (sahI) Dablyu. Dablyu. smArTa theADA ja divasa upara mi. smArTe saradArane eka kAgaLa lakhyA hatA te atizaya vinayabharyAM hatA, ane temAM vallabhabhAIne 'aMgata mitra' tarIke jaNAvyA hatA. A ja mi. smArTa A kAgaLamAM saradAranA upara cUMTelAM vizeSaNAne kema varasAda varasAvyA haze te te jANe. paNa saradArane teA ethI mAtra hasavuM ja AvyuM. darza varSa upara kamizanara mi. prATe gAMdhIjInI sAme kheDAmAM sarakAra taraphathI eTaluM ja kaTTara yuddha calAvyuM hatuM, paNa te pAtAnA bhASaNamAM gAMdhIjIne 'mitra' ane ' pavitra ane sAdhu puruSa' tarIke varNavatA, ane vallabhabhAI ne maherakhAna vallabhabhAI sAheba ' tarIke varNavatA. mi. mATe kadAca dhAryuM haze ke virAdhIne sabhya bhASAmAM na vavAya. paNu vallabhabhAI ne mi. smArTanI sabhyatAnI sAthe laDavuM nahatuM. paNa e kAgaLamAM rahelAM haDahaDatAM jUThANAM te khullAM pADavAnI temanI ja hatI. khADImAM eka paNa vAra AvyA vinA kami. mATe lakhyuM, 'sarakArI amaladArA khAraDAlInA leAkeA 138 Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 sudha dADhavA upara DAma samakSa peAtAne kesa rajU karI zakatA nathI, kAraNa temane jAsUsI hullaDakhArI ane khIjA apamAnAnA bhAga banAvavAmAM AvyA che." zrI. vallabhabhAI e kamizanarasAhekhane eka jAhera bhASaNamAM khAtarI ApI ke jo temanI icchA haiAya ke khAraDAlInA khAtedArAnI sabhA melAvavI te| bAraDeAlInA 17,000 khAtedArAnI sabhA elAvI ApavA pAte taiyAra che, paNa sAthe sAthe e paNa jaNAvyuM ke vahema ane avizvAsanA pracalita vAtAvaraNamAM mi. smArTa nA hAtha nIcenA amaladArAne leAkeA dUrathI ja namaskAra karavAnA che. chatAM ekavAra kalekTare leAkeAnI upara Aga ane hiMsAnA je AreApa mUkyA hatA te AreApA kamizanare na mUkyA tene mATe zrI. vallabhabhAI e temanA AbhAra mAnyeA. kheDAnA caLavaLiyAe ' kheDAmAM mahesUla na bharavA de e AreApanA sabaMdhamAM te zrI. vallabhabhAie mi. smArTane yAda devaDAvyuM ke jo A caLavaLiyA pralayapIDita gujarAtanI vahAre na dhAyA hota, ane temane peAtAnA jIvanA jokhame, anna, vastra, vAvavAnAM khI, vagere vakhatasara na pahoMcADyAM hota teA sarakAranuM taMtra te bhAMgI paDayuM heta, ane kheDUta vAvaNI vakhatasara na karI zakata eTale sarakArane eka keDI mahesUla paNa na maLI zakata. vaLI ema paNa jaNAvyuM ke A ja caLavaLiyA hatA te sarakAre ApelAM nANAMne sadvyaya thA, ghaNe ThekANe sastAM khI ane lAkaDAM vagerenI dukAnamAMthI e leAkeAne lIdhe ja sarakAra paisA bacAvI zakI. paNa A viparIta buddhithI prerAyelA kAgaLathI dezamAM thayelA khaLabhaLATanuM darzana gAMdhIjInA lekha jeTaluM bhAgye ja kyAMya vyakta thatuM hatuM. e lekha ahIM leAkalAgaNInA mApa tarIke ja nahi paNa gAMdhIjI dareka prasaMge khAraDAlInI laDatanA muddAnI cAkhavaTa karavAne keTalA Atura hatA, ane leAkeAne maryAdAmAM rAkhavAnI keTalI kALajI dharAvatA hatA te batAvavAne mATe akSarazaH ahIM utAruM chuMH " khAraDAlInI laDatanA raMga aSADhAthI apAI rahI che te jotAM jAmyA che. ema lAge 139 khAlasAnI neTise je che ke AkhA khArIlI Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDolI satyAgrahano itihAsa prakaraNa te lokonI AMkhamAM dhULa nAMkhavA mAge che. kAraNa mULa mudde e nathI ke amuka gAma vargamAM mukAyeluM che ke nahi. mULa muddo te e che ke - mahesUla je rIte vadhAravAmAM AvyuM che, te rIta taddana agya che. ane bAraDolInA loko e Avaha nathI karatA ke temane muddo vIkAravAmAM Ave. temane Agraha te eTalo ja che ke temanI phariyAda keTalI sAcI che te tapAsa karavAne mATe eka svataMtra ane niSpakSa paMca nImavAmAM Ave, ane paMcane game te TharAva hoya tene amala karavAmAM Ave. AmAM mahesUla na ApavAnI A vAta ja kyAM che? amuka kheDUte ke amuka gAmane dAda maLavAnI vAta ja kyAM che? A prazna ja siddhAntane che. yogya tapAsa vinA mahesUla - vadhAravAno sarakAranA hakane bAraDelInA loke inakAra kare che. AnI sAthe huM e paNa jaNAvuM ke A laData svarAjya meLavavAne mATe yojAyelI kara na bharavAnI laData nathI. A laData to eka AkhA tAlukAnA lokonI cekasa phariyAdanI dAda meLavavA mATe ja che. eTale kamizanaranA patranA nIcenAM vAkyomAM uddhatAInI parAkASThA ane * haDahaDatuM jUThANuM bharelAM che: je caLavaLiyAonuM ToLuM garIba kheDUte upara jIve che ane temane beTe raste caDAve che temanAthI e bApaDAonuM satyAnAza na vaLe te viSe mArA karatAM vadhAre ciMtA bIjA koIne nahi haze. . . . . . . . kheDA jillAnA pAMca tAlukAomAMthI A caLavaLiyA Ave che. e tAlukAmAM relane lIdhe be varasa sudhI mahesUlamAM pheraphAra karavAnuM mulatavI rAkhavAmAM AvyuM che. chellA sAtaATha mahinAmAM sarakAre kheDA jillAmAM pralayasaMkaTanivAraNane mATe lagabhaga aDadhe koDa rUpiyA ApyA che. je A caLavaLiyAo bAraDolImAM phAvI jAya te kheDA jillAmAM jamInamahesUla ane tagAvI vasUla thavAnA sAMsA paDe." sarakArane huM khAtarI ApuM chuM ke je "caLavaLiyAo phAvaze to tagAvI vasUla thavAmAM te kazI muzkelI na Ave. jo e lenArAo na bhare te te vasUla karavA mATe "caLavaLiyAo'nA saradAra vallabhabhAI paTela temane vagara pagAranA kalekaTara maLI raheze. paNa sAcI vAta to e che ke je - "caLavaLiyAo" phAvaze te uttara vibhAganA kamizanare lokonA mAnavaMtA sevakanuM apamAna karavAnI ane jUThANuM belavAnI hiMmata dharI che tevI hiMmata sarakArI amaladAre nahi dharaze, ane bAraDelInA vadhArA jevA bhayaMkara, agya ane anyAyI vadhArA sAme lokone kaMIka dAda maLaze. 142 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAjhayA upara DAma have lokene be bela. sarakAranuM rAjya phUTa paDAvavAnI nIti upara - ja nathI rahyuM che. e AMkhamAM khUMce evI rIte batAvavAne mATe sarakAre moTe bhAge hiMduvastIvALA tAlukAmAM musalamAna amaladAro ane bhADUtI paThANo ThasAvavAnuM DahApaNa DevyuM che. satyAgrahI tarIke leke sahelAI thI sarakAranA pecane pahoMcI vaLI zake ema che. amaladAre ne paThANone teo mitra samaje, temane avizvAsa na kare, athavA koI paNa rIte temano Dara na rAkhe ane temane pajave nahi. e amaladAre ApaNuM dezabaMdhuo che, ane e paThANe ApaNuM paDezIo che. sarakArane potAnI -bhUlanI khabara paDavAmAM ane hiMdunI Ijajata musalamAnane ane musalamAnanI - ijjata hiMdune sarakhI ja pyArI che ema samajavAmAM vAra nahi lAge. A vastu pratyakSa rIte siddha karavAnI taka bAraDolInA lokonI pAse paDelI ja che. satyAgrahanuM zAstra e premanuM zAstra che. enuM teo pUrepUruM pAlana karaze te teo Apakhuda kamizanaranuM pASANuM hRdaya paNa pigaLAvI zakaze." A alpa dekhAtA kAgaLe ke meTo khaLabhaLATa macAvyo e te A pachInAM prakaraNomAM joIzuM. Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 gavAI raheluM bAraDolI "jo tame tamArA pATha bhajavI zakazeA tA dezadezAvarathI lAkA jovA UtaravAnA che, ane AmAMthI ja eka divasa hiMdustAna jAgavAnuM che. " me mahinAnI Akhare te khAraDeAlI hi MdustAnamAM gavAI rahyu hatuM. ghaNAe nirAzAvAdIonI nirAzA eNe uDADI dIdhI hatI, ghaNAe kuzakIenI kuzaMkAnuM eNe kAraNu rAkhyuM naheAtuM. * A vANiyA kema Takaze' ema pUchavAnI paNa have kAI nI hi Mmata rahI naheAtI, eka bahAdura pArasI khuvAra thavA taiyAra thaye hateA tene joI te AkhI pArasI Alama khaLabhaLI uThI hatI, ane thADA musalamAneAne hacamacAvanAra musalamAna mAmalatadAranA khAraDeAlInA aDaga musalamAnanI AgaLa hAtha heThA paDyA hatA. khAraDAlInI strIonI bahAranI bahena Arata karatI hatI. muMbaInagarIne paNa bAraDeAlIne cepa lAgyA hatA, mahinA upara muMbaI gayA hatA tyAranuM muMbaI ane AjanuM muMbaI emAM. * bahu phera joyA. mahinA upara gayA tyAre khAraDAlI viSe ajJAna, zakA, udAsInatA hatAM. A veLA khAraDAlI viSe jANavAnI AturatA, khAraDAlI viSe dhanyavAdA, khAraDAlI satyAgraha patrikAe meLavI vAMcavAne utsAha, ane khAraDAlI satyAgraha mATe nANAM meAkalavA viSe pUchaparacha, saradAre me mAhanAnI 9mI tArIkha sudhI nANAM mATe jAhera mAgaNI bahAra pADI nahotI, paNa have bAraDolI satyAgrahanI laDate gaMbhIra svarUpa pakaDayuM che, 'chAvaNImAM bahArathI tAlukAnI madade AvelA lagabhaga se svayaMsevakaiA kAma karI rahyA che, bharatInuM kAma cAlu che, ane jIMdenude sthaLethI . saMkhyAbaMdha kheDUto ane 144 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aLAI raheluM bAraDolI khIjA mahemAne laDatanI racanA jovA ane rahasya samajavA Ave che,' eTale laDatanuM kharca gujarAta ane bRhada gujarAta Ape evI saradAre mAgaNI .karI. tAlukAmAMthI Aja sudhI 10,000 uparAMta rUpiyA maLI gayA hatA, emAMnA mAtra 2,000 rUpiyA bahAranA hatA. bAkInI rakamamAM kharaDAlI tAlukAnA dareka gAmanI strIonA nANAM te| hatAM ja, keTalAka AsapAsanAM gAyakavADI gAmeAnAM hatAM. saradAranI mAgaNIne gAMdhIjIe TakA ApyA ane khIje ja divasathI nANAMnI dhArA cAlI. muMkhaImAM ghaNA mitrA paisA katyAM meAkalavA ? ' ema utkaMThAthI pUchatA hatA. eka zrImaMta bahena, je premathI khAraDelInA itihAsanuM adhyayana karI rahyAM hatAM, ane gupta rIte dAna meAkalatAM hatAM temaNe vaNamAgyuM peAtAnuM me mahinAnuM dAna ApyuM ane laData cAle tyAM sudhI mAsika rU. 500 meAkalavAnuM vacana ApyuM. 6 * e divasamAM muMbaIthI sUrata AvatI eka gADImAM karelA pravAsa viSe lakhatAM meM 'navajIvana 'mAM lakheluM: " muMbaIthI rAtanI gADImAM pAchA vaLatAM cAra vAge valasADa AvyuM. ane khAraDolInI vAta sAMbhaLatAM jAgyA tyArapachI teA UMdha Ave ja zenI ? bAraDolInA satyAgrahIe ATalA gavAyA che, teA khAraDAlInu paThANurAja paNa ochuM gavAyuM nathI. rAmanuM nAma gavAya tyAM sudhI rAvaNane kANa bhUlaze ? eka bhAI paThANAnA trAsanI vAtA karatA hatA H A badhuM sahana thAya, paNa paThANA bheMsAne trAsa Ape che, jyAMtyAM pesI Aya che, vADAe teADe che, bairAM upara hAtha nAMkhe che te kema sahana thAya?' meM kahyuM: 'sahana karavAmAM ja tamArI laData che. e sahana na kareA teA tame gAMDA thAe tenI vATa joIne sarakAra beThI che.' eka bhAIe sarabhANanA jamIdAranAM varNana ApavA mAMDacAM: anAvalA che. dIkarA teTalA jhera khAIne marI gayA che. zAne sAru haze ?' < ene ghera bairI nathI, A pApamAM paDatA apeAranI gADImAM sUratathI navasArI gayA hatA. plaeNTaphaoNma upara satyAgraha patrikAe vaMcAya, TrenamAM musApharo meATethI vallabhabhAInAM bhASaNe vAMce ane bInae rasathI sAMbhaLatA hoya. eka jaNa vAMcI rahyA eTale pAsenA khAnAmAMthI AvIne te vAMcavAne mIna laI gayA. navasArI 145 Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraDolI satyAgrahanA ItihAsa prakaraNa sTezanathI UtarI navasArI zaheramAMthI khare khapeAre cAlatA jatA hatA; mArA khabhA upara khAdInI thelI hatI. eka pArasIne lAgyuM ke nakkI A kAI patrikA vaheMcanArA haze, eTale mArI pAchaLa doDacA, ane kahe: bhAI, bAraDolI patrikA ApatA jAnI !'' 6 Ama prakAzanakhAtAmAMthI nIkaLatI patrikAe gujarAtane khUNekhUNe kharaDAlI tAlukAne gavAtA karI mUkyA hatA. 6 paNa saradArane khAraDeAlInA muddAnI hada vadhAravI nahotI. zrI. rAjagopAlAcAya ane gaMgAdhararAva dezapAMDe A arasAmAM amadAvAda AvyA hatA. temane khAraDelI AvavAnuM bahu mana hatuM, paNa gAMdhIjIe temane rokyA ane saradAra bahu rAjI thayA. zrI. rAjageApAlAcA` tAmila prAMtanA netA, gaMgAdhararAva karNATakanA netA, ane Ave, ane bhASaNA Ape ane khArAlInI laDatanuM kSetra vadhe e gAMdhIjIne ke saradArane gamatuM nahetuM. maganalAla gAMdhI gujarI gayA, AzramanA prANa ' gayA ema vallabhabhAIe lakhyuM, vallabhabhAI nuM aMtara vIdhAyuM ane AzramamAM jaI AvavAnuM temane mana thayuM. gAMdhIjIe lakhyuM : 'maganalAlanI kheATa purAya ema nathI, paNa tame na AvatA. tamArAthI Aje bAraDolI na cheDAya. mArI hAjarI tamArA khIsAmAM samajo. ' gAMdhIjI AraDAlI Ave e kAne na game ? paNa gAMdhIjI Ave te AraDAlInI vadhAre paDatI prasiddhi thAya ane nAhakanA DhagalA mANasA khAraDAlImAM Ave e saradAra nahAtA icchatA.. paNa saradAra icche ke na icche, khAraDeAlI teA jagatrizIe cAyuM hatuM. kamizanaranA kAgaLamAM 'lokeAnA upara jIvanArA ane temane ADe raste dAravanArA kheDAnA caLavaLiyAenAM dhADAM tarIke saradAra ane temanA sAthIenuM thayeluM varNana AkhA dezane mAthAnA jhATakA jevuM lAgyuM hatuM. mahAsabhAnI kAryavAhaka sabhA muMbaI mAM maLI. teNe bAraDolIne viSe khAsa TharAva karyAM, e TharAvathI khAraDAlInA satyAgrahIe dezamAM gAjI rahyA * khAraDAlI tAlukAmAM thayelA mahesUlavadhAre anyAya che ane khAya ane ayeAgya AdhArA para sUcavAyelA che tethI te vadhArA viSe tapAsa 146 Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19muM gavAI raheluM bAraDolI karavAne eka niSpakSa ane svataMtra kamiTI nImavI evI bAraDolI satyAgrahIonI mAgaNe na svIkArI muMbaInI sarakAra temanI sAme je pagalAM laI rahI che tenI sAme aDaga bahAdurIthI Takkara jhIlavAne mATe mahAsabhAnI A kAryavAhaka samiti bAraDelInA satyAgrahIone dhanyavAda Ape che; ane bAraDolI satyAgrahIonI paDakhe khare TAMkaNe ane moTA bhAge ApIne UbhA rahevAne mATe zrI. vallabhabhAI paTela ane temanA sAthIone AbhAra mAne che, ane muMbaI sarakAranI manasvI nItinI sAme virodha tarIke muMbaInI dhArAsabhAnA je sabhyoe potAnA sthAnanAM rAjInAmAM ApyAM che temane dhanyavAda Ape che ane muMbaInI sarakAre satyAgrahIone dabAvavAne mATe je gerakAyadesara ane vadhAre paDatAM pagalAM lIdhAM che tenI sakhta nApasaMgI jAhera kare che; A samitie uttara vibhAganA kamizanare sUratanA eka DAkaTarane lakhele patra vAMce che, jenI aMdara kamizanare zrI. vallabhabhAI paTela ane abbAsa taiyabajI ane DA. sumaMta mahetA jevA prajAnA kasAyelA ane vizvAsapAtra sevakene "lokenA upare jIvanArA ane tene ADe raste deravanAra caLavaLiyAonAM dhADa' tarIke varNavyA che, jenI aMdara aneka ghaNuM atizayatAbharelAM vacane evAM che ke lagabhaga jUThANuM kahevAya; ane A samiti A kAgaLane atizaya apamAnabharelo ane eka UMce hade dharAvanArA amaladArane na chAjato mAne che tethI A samiti muMbaInI sarakArane kahe che ke e kamizanaranI pAse e kAgaLa mATe jAhera mAphI magAvIne te kheMcI levAne hukama kare, ane tema na kare to tene baratarapha kara; ane A samiti muMbaInI sarakArane vinaMti kare che ke teNe satyAgrahIonI niSpakSa ane svataMtra tapAsa mATenI vAjabI mAgaNIne svIkAravI, ane A laDate akhila bhAratIya svarUpa pakaDayuM che eTale prajAne Agraha kare che ke temaNe satyAgrahIone tana, mana ane dhanathI madada karavI." A TharAva uparathI mAlUma paDaze ke muMbaInI dhArAsabhAnA keTalAka sabhyae bAraDolIne kAraNe pitAnAM sthAnanAM rAjInAmAM ApyAM hatAM. eka AgalA prakaraNamAM AmAMnAM cAra sabhyonI bAraDelInI mulAkAta viSe ullekha thaI gayuM che. AmAMnAM rA. ba. bhImabhAI nAyaka te 1926thI A bAbatamAM rasa letA AvyA ja hatA, ane sarakAranI sAthe lakhApaTTI cAlu rAkhI 147 Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDelI satyAgrahano itihAsa prakaraNa hatI. have revanyu membaranA kahevAthI tA. 5 mIe teo kamizanara mi. smArTane maLyA, paNa temanI pAsethI kazuM navuM na pAmyA. je vAta kamizanare zrI.vallabhabhAIne laDatanI zarUAtamAM karI hatI te ja vAta temaNe rA. ba. bhImabhAIne karIH "vadhAro. sAthe sarakAradhAro bharI de te thoDAM gAmamAM anyAya thayelo hoya tenI tapAsa karazuM." A pachI temaNe dhArAsabhAnA bIjA gujarAtanA sabhyo ane pitA taraphathI nA. gavarnarane kAgaLa lakhe, tenA maMtrI taraphathI aneka uDAu ane uddhata javAbo AvyA. A patravyavahArano sAra sarakAranI uddhatAI ane dAnata batAvavA pUrata ApavAnI jarUra rahe che. . pitAnA kAgaLamAM dhArAsabhAnA sabhyoe sarakArane "uddhata kahI hatI, te mATe sarakAre temanA kAgaLane dhyAnamAM levAnI paNa nA pADI. dhArAsabhAnA e bhalA sabhyoe dilagIrIno patra lakhyo. ane "uddhata' zabda kADhI nAMkhyo, tyAre temane A matalabano javAba maH "amane kazuM kahevAnuM nathI. DAM gAmanA varga caDAvelA hatA te utAryA, have anyAya zo rahyo? bAraDolI tAlukAnA kheDUtonA pAkamAM 20 TakA vadhAro thayo che, eTale 20 TakA vadhAro mahesulamAM thavo joIe. vaLI tame dhArAsabhAnA matanI vAta te bhUlI ja jatA lAgo cho! 44 viruddha 35 matathI bAraDolI upara tame hArI gayA te vastu zuM batAve che!" dhArAsabhAnA sabhyo kAMI namratAmAM pAchA haThe ema nahotuM. temaNe pAchI vinaMti karI vaLI lakhyuMH "tame sarakArI amaladAra taraphathI tapAsa thAya evI amArI moLI mAgaNI paNa na svIkAro e Azcarya che, amAre rAjInAmuM ApavuM ja joIe." eTale gavarnarane khAnagI maMtrI temane banAve che ane lakhe cheH "bhalA mANasa, sarakArI amaladAra mAraphata tapAsanI paNa nA pADavAnuM tame lakho cho e khoTI vAta che !' ' bhalA sabhyone lAge che ke have to bArI khUlI, eTale tarata lakhe cheH "Apa sarakArI amaladAra mAraphate tapAsa karAvavA khuzI che jANIne amane AnaMda thAya che. je eTaluM Apa karo te ame to vallabhabhAI 148 Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 muM gavAI raheluM bAraDolI pAse evI tapAsa paNa svIkArAvIe.", eTale pelo baMdha maMtrI javAba Ape cheH "are, rAmarAma bhaje, koNe evI tapAsa kamiTI nImavAnuM vacana ApyuM ? evI samaja tamArI thaI hoya te tamArI bhUla che." uddhatAInI kamAlanA A namUnA pachI dhArAsabhAnA sabhyo rAjInAmuM ApavAmAM kazuM duHkha na mAne emAM kAMI Azcarya che ! rAjInAmAnA patra upara zrI. dAdubhAI desAI ane zrI. jIvAbhAI paTela (kheDAnA sabhya), zrI. jeThAlAla svAmInArAyaNa (amadAvAdanA sabhya), zrI. vAmanarAva mukAdama (paMcamahAlanA sabhya) zrI. bhImabhAI nAyaka ane zivadAsAnI (sUrata jillAnA sabhya), ane zrI. dIkSita (sUrata zaheranA sabhya), A sAta sajajanonI sahI hatI. A patramAM temaNe jaNAvyuM hatuM: jyAre keI sarakAra potAnI javAbadArInuM bhAna bhUlI kAyadAne gaMbhIra bhaMga kare che, ane bAraDolInA loka jevA uttama ane narama lokene chaMdavAne prayatna kare che, tyAre sarakAranI manasvI nItinI sAme virodha tarIke dhArAsabhAnAM amArAM sthAnanAM rAjInAmAM ApavAnI amArI pharaja lAge che." - AnA thoDA divasa pachI zrI. amRtalAla zeTha ane zrI. haribhAI amInanAM rAjInAmAM paNa gayAM. saradAra mahAsamitine TAMkaNe muMbaImAM hatA. kAryavAhaka samitinA sau sabhyoe temane khUba AvakAra Ape. je saradAre IyuM heta te badhAMne bAraDolI kheMcI laI jaI zakata, paNa koIne Agraha na karyo. paMDita motIlAlajIe temane vinodamAM kahyuM: "tamArI svataMtratAno vIme utAravAne kaI taiyAra thAya te keTaluM primiyama le? " saine lAgatuM hatuM ke saradAra suratamAM sarakAranI jelanA mahemAna thaze, gAMdhIjIne temanuM sthAna levA javuM paDaze, ane bAraDolI turata akhila bhAratIya prazna thaI paDaze. paNa zrI. vallabhabhAIe to na keAIne AvavAne Agraha karyo, na koIne sUcanA sarakhI karI. sarakArane bAraDolIne muddAne avaLo artha karavAnI taka maLe e zrI. vallabhabhAI koI kALe thavA de ema nahotuM. '149 Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDelI satyAgrahano itihAsa - prakara chatAM DA. anasArI, mailAnA zaukataalI, ane mUlavI mahamada baloca bAraDolI gayA. bAraDolImAM aneka satyAgrahI musalamAno hatA, ane sUratanA musalamAnone paNa Agraha hato eTale tene vaza thaIne teo gayA. kharI vAta e che ke DA. anasArI bAraDolI na gayA paNa sUratamAM rahIne temaNe bAraDolInuM kAma karyuM, temaNe suratanA musalamAnone bAraDolI, satyAgrahamAM sakriya sAtha devAnI ane sarakArane kazA prakAranI madada na devAnI salAha ApI. mailAnA zaukataalI ane maulavI mahamada baloca to bAraDolI gayA ane satyAgrahIonuM saMgaThana joIne khuzakhuza thaI gayA. bIjI taraphathI pArasI khAtedAranA upara gujaratA trAsathI kheMcAIne zrI. bharUcA ane zrI. narImAna bAraDolI AvyA, aneka. gAmamAM gayA, ane lokone UlaTapAlaTa savAla pUchIne khAtarI karI ke bAraDolI tAvaNImAMthI pasAra thaze. zrI. narImAne pitAnA eka bhASaNamAM sarakAranI damananIti upara sakhta prahAra karyo: ApaNane kahevAmAM Ave che ke briTiza rAjyamAM zAMti ane vyavasthA sthapAyAM che ane cora, DAku ane pIMDhArAnuM nAma nathI rahyuM. bIje to game tema hoya, bAraDelImAM Aje paThANuM ane mavAlInuM rAja che. muMbaImAM je paThANanI hilacAla upara covIsa kalAka polIsa cekI rAkhe che temAMthI A paThANone ahIM bolAvyA che. A bhADUtI paThANa lAvIne sarakAre pitAnI jeTalI lAja beI che tevI bIjI koI paNa rIte na khoI hota." zrI. bharUcA vaLI ekavAra AvyA. A veLA saMtaka vakIla temanI sAthe hatA. baMnee muMbaI jaIne pArasI komane eka apIla karI ne temAM jaNAvyuM ke pArasIoe bAraDolImAM cAlI rahelA atyAcAronI sAthe sIdhe athavA ADakataro jarAya saMbaMdha na rAkha. muMbaInA yuvaka saMghanI bhesANiyA bahene bAraDolInAM gAmaDAMmAM thoDA divasa gALavA AvI, lokeAnI sthiti najare joI codhAra AMsu pADyAM, "amArI jiMdagInI sAcI keLavaNI amane A divasomAM maLI ema ekarAra karIne teo 150 Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19muM gavAI rahe bAraDolI muMbaI gaI ane tyAM pite joyelAM dazyanAM varNana ApyAM jethI muMbaIne yuvaka ane vidyArthIvarga khaLabhaLI UThayo. A pachI A yuvakemAM je ajaba cetana dekhAyuM, temaNe moTAM saraghasa kADhavAM, ane satyAgraha phaMDane mATe gheraghera pharIne je phALA karyA e badhuM A be bahenanI bAraDolIyAtrAne pratApe hatuM. A . zrI. jayarAmadAsa dolatarAma (siMdha taraphathI dhArAsabhAnA sabhya) bAraDolI mATe khAsa bharAnArI sUrata jillA pariSadanA pramukha cUMTAyA. bAraDolInAM gAmaDAM najare joyA vinA emane pramukhapada levuM ThIka na lAgyuM. emaNe ghaNuM gAmaDAM jevAM ane pitAnA bhASaNamAM je je joyuM hatuM tene tAdaza citAra utAryo. je pariSada be mahinA upara bharavAnI zrI. vallabhabhAIe salAha nahatI ApI te 27 mI tArIkhe suratamAM bharAI AvI pariSada sUratanA lokonI jANamAM agAu kadI bharAI nahotI. hajAro mANaso jillAnA dareka tAlukAnA khUNekhUNAnI gAmamAMthI UbharAyAM hatAM. bAraDelInI gADIonA DabAnAM caDavAnAM pATiyAM upara paNa musAphare UbhA hatA! saheje 10-15 hajAra mANaso maMDapamAM haze, ane maMDapamAM na dAkhala thaI zakyA evA hajAro bahAra rahI gayA hatA. bAraDolInA satyAgraha viSe kone keTalo utsAha hato te jaNAvavAne mATe A apUrva dazya pUratuM hatuM. bAraDolIthI rAnIparajanI bALAone khAsa satyAgrahanAM gIta saMbhaLAvavAne mATe lAvavAmAM AvI hatI. e saraLa ne nirdoSa bALAone sabhAkSobha jevI vastu nahotI. gAvAnuM kahyuM eTale koyalanI jema TahUkI UThI. bAraDolI na janArane paNa e satyAgrahagIta sAMbhaLavAno lahAvo maLyo. maMDapanA thAMbhalA upara bAraDolImAM jovAmAM AvatAM AjanAM pApapuNyanAM dAnuM 'citramaya jagata" TAMgavAmAM AvyuM hatuM. - zrI. jyarAmadAsanuM bhASaNa aneka rIte utkRSTa koTinuM hatuM. emAM praznano suMdara abhyAsa hatA, abhyAsa jeNe na karelo hoya tene mATe AkhA praznanI vigatonuM saTIka TAMcaNa hatuM. emAM namratA hatI, paNa te sAthe nIDaratA hatI, sarakAranI trAsanItinI 151 Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraDolI satyAgrahanA itihAsa prakaraNa sakhata jhATakaNI hatI. gavarmetraNa prasaMge svataMtratAthI vacce paDyA hatA tevI rIte A bhayaMkara anyAyanI khAkhatamAM vacce paDe evI yuktiyukta sUcanA hatI, ane 12mI jUnanA divasa AkhA dezamAM 'kharaDAlI dina tarIke UjavavAmAM Ave evI darakhAsta hatI. sarakAranuM anekavAra kheAlavAmAM AveluM pokaLa zrI. jayarAmadAse peAMtAnI rIte vadhAre pAkaLa karI batAvyuM hatuM, ane gayA mAnA dhArAsabhAneA veTa'jene sarakAra DUbatAnA taraNAnI jema pakaDI rahI hatI tenuM mithyAtva sarasa rIte siddha karyuM hatuM. sarakAra zA sAru udhADuM kahI nathI detI ke ame naryAM pazubaLa upara ane sattAnA jora upara khaDA chIe ? je vastune nItinI dRSTie kazA bacAva-na thaI zake tenA jUThThANAMvALI ane bhrAmaka dalIlothI bacAva karavAmAM zuM hAMsala che?" paThANurAjanI jhATakaNI kADhatAM temaNe kahyuM, " dhoLe dahADe paThANe cerI karyAnA banAva pachI eka divasa paNa temane khAraDAlI tAlukAmAM rAkhavA e A sarakArane mATe atyaMta zamabhareluM che.'' khAraDAlImAM cAlI rahelA sitameAnuM ane tAlukAnI bhavya zAMtinuM vana ApI temaNe jaNAveluM : " sarakArI cazmAM utArI tAlukAnA kAI paNa gAmaDAmAM pharI Ave. khAraDolInAM kheDUta, strIo, bALakaiA sA kAI A AgevAna ane prajAsevA upara keTalAM marI pITe che. muMbaI sarakAranI julama nItinA kALA DAdha jema tenA taMtramAM kAyama rahevAnA che tema tenA javAbadAra vaDA amaladArAnI prajAsevakA pratyenI uddhatAInuM A na dhAvAya evuM kalaMka paNa tenI tavArIkhamAM kAyama raheze. ' 22 A pachI zrI. vallabhabhAIne khelavAnI vinaMti karavAmAM AvI. keTalAya samaya sudhI emane vadhAvanArA ha dhvani maMDapane gajAvI rahyA, ane temaNe khelavA mAMDayuM eTale zAMti chavAi. maMDapanA khUNekhUNAmAM temane avAja pahAMcatA hatA. leAkeA khIjAM kAMI nahi teA vallabhabhAInuM te divasanuM bhASaNa sAMbhaLIne ja peAtAne kRtakRtya mAnavA lAgyA--eTaluM bhASaNamAM teja hatuM, eTalI vIratA hatI, eTaluM satyanuM khaLa 152 66 Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 muM gavAI raheluM ArahelI hatuM, sAmAnyamAM sAmAnya mANasanI buddhimAM paNa AkhI vastu praveza kare evI vANI ane vicAranI saraLatA hatI. AkhA bhASaNane dhvani e hato ke Aje bAraDolI nIDara banyuM che; be ne be cArane badale be ne be cauda kahenArA amaladAro game teTalA dabAve, dhamakI Ape, jamIne laI le, topaNa pitAnI Teka choDavAnuM nathI; bAraDolImAM Aje AbarUdAra sarakAranuM rAjya nathI, paNa guMDAo ane ceralUMTArAnuM rAjya che ema jaNAvI sarakAranI trAsanItine temaNe sarasa rIte ughADI pADI hatI. | svAgatamaMDaLanA adhyakSe dInabhAve sarakArane sUcanA karI na hatI ke te mUMgA baLada jevA kheDUto upara rahemathI varte. zrI. vallabhabhAIe e dInatAne khaMkherI nAMkhavAnuM kahyuM ane jaNAvyuM ke kheDUta dayApAtra pazu nathI, paNa vIra puruSa che; kheDUtanA upara saine, sarakArane suddhAM AdhAra che; ane e kheDUtane nyAya ApyA vinA sarakArane Aro nathI, ne nyAya Ape to sarakAranuM rAjya relAvAnuM che. A pariSada bAraDolImAM je cAlI rahyuM hatuM tenuM pratibiMba hatI. bAraDolImAM je ApabhoganI rela cAlI rahI hatI. tenA pravAhamAM avagAhana karI punita thavA jANe loke UbharAyA hatA. bahAranA tAlukAnA keTalAya kheDUta jemaNe jiMdagImAM kadI pariSada joI nahotI te A pariSadamAMthI navuM teja ane jema laIne ghera pAchA vaLyA. A citra choDI vaLI pAchA bAraDelI AvIe. bAraDolI thANAmAM mahemAnonI bharatI caLyA ja karatI hatI. zIkhabhAIo, jemane "guru-kA-bAga'nAM smaraNa tAjAM thatAM hatAM temaNe ghaNIvAra tAra karIne pitAnA svayaMsevako mokalavAnI mAgaNI karI hatI, ane zrI. vallabhabhAIe teno sAbhAra asvIkAra karyo hato. paNa have to saradAra maMgalasiMga jAte bAraDolI AvyA ane paMjAbamAM * jaIne bAraDolInAM guNagAna karavA lAgyA. paMjAba prAMtika samitie DA. satyapAlane bAraDolInI laData jevAne mATe khAsa mokalyA hatA. temaNe aneka ThekANe harakhaghelAM bhASaNa karyA. 153 Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraDolI satyAgrahano itihAsa prakaraNa . . zeTha jamanAlAla bajAja pitAne bAraDolInA yAtrALuomAM gaNIne dhanya mAnavA lAgyA, ane aneka sabhAomAM temaNe kahyuM, huM te bAraDolIne yajJa jeIne punita thavA Avyo chuM. mahArASTrathI zrI. joSI ane pATaskara taTasthabhAve badhuM jovA AvyA. gAMdhIjI, ke asahakAranI sAthe temane jhAjhuM lAgatuMvaLagatuM nahatuM, paNa kheDUtone mATe upADelI laData javAne, ane satyAgraha kevI rIte calAvAya che te jovAne temane rasa hato. bAraDolIthI pAchA vaLatAM zrI. joSIe eka aMgreja kavinuM prasiddha vacana TAMkIne kahyuM, "ThekaDI karavA AvyA hatA paNa stuti karatA jaIe chIe." Ama A badhA maMtramugdha zA sAra thaI jatA hatA? A apUrva laData che, bAraDolI dharmakSetra che ema sau ekeavAje kema pokAratA hatA ? aneka vastuo hatI. tAlukAmAM sarakArI rAjya rahyuM nahotuM ane judI ja sarakAranuM rAjya cAlatuM hatuM e sA keIne bhAsatuM hatuM. laData rAjya sAme nahotI paNa rAjyanA sthAnika pratinidhionI sAthenA asahakAramAMthI A paristhiti utpanna thaI hatI. sarakAranA mANasone koI sagavaDa joIe to te bAraDolInA thANAmAM pUchavA Ave; sarakArane pitAnA tAraTapAla mAraphate saMdezA pahoMce tenA karatAM vadhAre jaladI saradArane pitAnAM mANaso mAraphate saMdezA pahoMce. loke kArAgrahavAsa bhogavI sarakArathI Ama svataMtra thaIne beThA hatA, paNa bAraDelInAM savAso gAmomAM bhAgye ja koI evuM hoya ke jene bIjA gAmamAM zuM banatuM hatuM tenI khabara na heya. gAmanuM e saMgaThana paNa bahArathI AvanArAone Azcarya pamADe evuM hatuM. satyAgrahIomAMthI keTalAka - seMkaDe eka Take. jeTalA - paDyA hatA kharA, paNa DhagalAbaMdha gAme evA abhedya durga samAM hatAM ke jemAMthI eka kAMkarI paNa kharI nahatI. isarelI gAme darekedareka khAtedArane khAlasAnI neTisa maLI hatI. tAlukAnAM cAra gAmamAM sarakAre vadhAre karyo nahote temAMnuM 154 Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 muM gavAI raheluM bAraDolI A eka gAma hatuM, ane vadhAre na karyo chatAM laDatamAM joDAvAne mATe ATalI AkarI tAvaNI tyAM thaI haze. bAkInAM traNa gAmeM. to koLI, rajapUta ane dUbaLAnAM hatAM, paNa cAre gAme sarakArI nokaronA melA humalAo chatAM akhaMDa aDaga UbhAM hatAM. "AkhA tAlukAnI sAthe taravuM ke maravuM" e saradAranI vAta temanI rageragamAM UtarI gaI hatI. sarabhANa jevAM gAma je laDAImAM DAM UtaryA hatAM te to AkhA tAlukAnA nAkarUpa thaI paDyAM hatAM. kAyadesara pagalAM levA jatAM sarakArane khabara paDI ke tenAM hathiyAra keTalAM nakAmAM thaI gayAM hatAM. sarakArane koI pagI nahoto maLato, lilAmanI vastuo lenAra eke prAmANika sajajana nahoto maLate, jamIna kharIdanAra tAlukAne ke bahArano eka pratiSThita khAtedAra nahoto maLato. eka bAjuthI A grAmasaMgaThana ane bIjI bAjuthI saradAranI kuzaLa vyuharacanA sone Azcarya pamADatI hatI. sarakAra kAyadesara laDe to to bahu mahenata karavApaNuM nahotuM, paNa kAyadAne kere mUkIne cAlanArA athavA to kAyadAmAM mUkelI maryAdAno bhaMga kevI rIte karI zakAya enA ja vicAramAM nizadina bhamatA, kUDakapaTa, prapaMca, jUThApaNane DagaleDagale Azraya letA sarakAranA staMbhe sAme UbhA rahenArA bhaDa thANadAro sivAya saradAra paNa zuM karata? eka taraphathI sarakArane madathI chakelA, jemane juvAnI - temaja amalano bevaDo mada caDelo che, ane tene kAbUmAM rAkhavAne akakala nathI evA" mANase maLyA hatA. bIjI taraphathI saradArane - kuMdana jevA sAthI maLyA hatA, saradArane sAcI paristhitithI vAkepha karanArA, nabaLAI na DhAMkanArA, ane saradAra paNa jenI pavitratAne name evA sAthIo maLyA hatA. ' ane A thANadAronA killA svayaMsevakonI senA vinA zI rIte nabhI zakata ? e lokone tApa, taDake ane tarasa jevI vastu nahatI. game te raste kALI rAte jatAM emanI chAtI DagatI nahotI. patrikAo vaheMcavA ke patrikAno masAle bhege karavA ujAgarA karIne paNa teo amuka samaye mukhya thANe ane mukhya : 155 Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ADAlI satyAgrahano itihAsa prakaraNa gAme paheAMcavAne Agraha rAkhatA. sarakArI guptacara khAtAne Azraya pamADe evI rIte A svayaMsevake sarakAranA DagaleDagalAnI bAtamI meLavatA, kalekTara jevA amaladAranI hilacAlanI tapAsa rAkhatAM jarAya DaratA nahi, nAnAmAM nAnuM ane halakAmAM halakuM dekhAtuM kAma karavAnA hukama uThAvatAM temane nAnama lAgatI naheAtI. eka rAnIparaja svayaMsevake tA AvI sevA karatAM chAvaNImAM ja mRtyubheTa kIdhI. saradAranA A tatre sarakAranA meATA moTA pagAradArAthI cAlatA `amaladAranA taMtrane pAMgaLuM karI mUkyuM hatuM. ane saiAnI meAkhare saradAra ! AThe paheAra kAle zuM karavuM tenI ciMtA karatA, kALAmAM kALAM vAdaLa Avaze teA tene amuka rIte paheAMcI vaLazuM evA ghATa ghaDatA, pakaDavAnA hukama kAle Avaze ema mAnI AthI tenI taiyArI rAkhate, hajAra hukama kADhatA, ahIM AzvAsana deteA, paNe hasAvatA, ahIM Thapako ApatA, paNe amaladArAne ughADA pADatA, peAtAnA ja manAIhukamane pariNAme rAja pAMcapAMca sAtasAta bhASaNA karavAnI sajA sukhe bhAgavate, huM nirbhIya te| chuM, chatAM atyAre kAMTAnI pathArI upara sUtaeNle chuM, kAraNa tame bheALA che,' ema kahI sthAnesthAne sAte cetavatA, sarvavyApI saradAra sau kAInuM AkarSaNa kare. temAM navAI zI? ane e sAnA karatAM vadhAre Azcaryajanaka hatI khAraDolInI ahenAnI jAgRti. A baheneAe prekSakAnAM ATalAM dhADAM kadI joyAM " nahAtAM. A bahene e kadI svapne paNa evA khyAla nahotA rAkhyA * temanAM parAkrama jovAne mATe AkhA deza khAraDeAlImAM UlaTaze. paNa ethI sAva akSubdha, sAne nirmaLa, saraLa bhAve maLatI ane javAba ApatI, divasedivase caDatI jatI trAsanI bharatImAM ullAsa mAnatI, dharamAM peAtAnA puruSone hiMmata ApatI, AkhA divasa dharamAM purAI rahI khALabaccAM ane DhAranI saMbhALa rAkhI, rAtre saradAranI sabhAomAM UbharAtI e vIrAMganAone joI ne kAne Azcaya na thAya ! ane e abhaNa baheneAmAM te vaLI yitrIe jAgI hatI. kabIrane nAme cAlatA bhajananI ekAda kaDI laIne 15 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bahenenI eka sabhA pA, 156 Page #166 -------------------------------------------------------------------------- Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gavAI raheluM bAraDelA tene cAlu laData upara ghaTAvI daI temaNe racelAM satyAgrahagItAmAMthI eka te varADa vibhAganAM gAmegAmamAM prasiddha thaI gayuM hatuM: samajIne bAMdhe hathiyAra re, jJAnIne ghoDe-Teka. zIla saMtoSanAM bakhatara paheraje re, dhIrajanI bAMdhe tame DhAla re, jJAnIne ghaDe.. zarA heya te te sanmukha laDaze re, gAphela te khAze mAra re, jJAnIne ghaDe juddhane mAraga sahela na hoya re, caDavAM khAMDAM kerI dhAra re, jJAnIne ghaDe. satanA saMgrAmamAM caDavuM che ApaNe re, cope cetI cAle naranAra re, jJAnIne cheDe julamanA julamagAre jhADa ugADI re, na raiyatane kIdhI bahu herAna re, jJAnIne ghaDe. Aja sudhI te ame UMghamAM UMdhI re, - maLIA gurune lAgyuM jJAna re, jJAnIne ghaDe. julamInI sAthe bhAIe nyAyathI jhUjhavuM re, Aje zIkhyAM e sAco dharma re, jJAnIne ghoDe. dharmanI vAre mAre prabhujI padhAraze re, hArI jAze jUTho adharma re, jJAnIne ghaDe. kahe che vallabhabhAI, suNo naranArIo re, aMte jarUra ApaNuM jIta re, jJAnIne ghoDe. - vallabhabhAInuM veNa tame pALajo re, evI A bahenanI AziSa re, jJAnIne ghoDe. A baheno sabhAmAM AvatI hatI e to anekavAra lakhAI cUkyuM, paNa have e bahena pitAnI svataMtra sabhAo karavA lAgI hatI. gAmaDAnI musalamAna bahene sabhA kare, temAM maNibahenane bolAvI bhASaNa karAve ane temane satyAgrahane mATe thelI arpaNa kare e A satyAgrahayugamAM ja saMbhavI zake ema saiAne lAgatuM hatuM. paNa brAhmaNa bahenonI sabhA, ane e pachI aneka strIsabhAo.' bahenone laDatamAM rasa letI karIne saradAre ardhI laData jItI lIdhI hatI ema kahevAmAM jarAya atizayatA nathI. . 157 Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraDelI satyAgrahano itihAsa . aMte laData calAvavAmAM loke keTalI khAmezA rAkhI rahyA hatA, sAmAnya kheDUto paNa keTaluM teja batAvI rahyA hatA tenAM eka citra ApI A laMbAyeluM prakaraNa pUruM karIza. sarabheNa gAmamAM poNoso varasanA eka penzanara dezAI jemaNe bicArAe satyAgrahapratijJA upara sahI karI nahotI temane dabAvavAne mATe navA jamIdArasAhebe temanA bAraNe rAtadivasano ghere ghalAvyo. Agale bAraNe baMdUkavALo polIsa ane pAchale bAraNe be paThANe ! ame tyAM pahoMcyA tyAre 15 kalAkane e pahere thaI gayo hato. AgalI rAtre be aDhI vAgyAthI zarU thayo hato. sAmAnya rIte gharamAM bharAI rahetAM chatAM sabhAone mATe, hAjatene mATe, mANaso bahAra nIkaLatA. ahIM AvI rIte bahAra nIkaLavAnuM bane ke turata ja gharamAM jamI laI javI evA irAdAthI 24 kalAkano ghero ghAlyo hato, eTale japtImAMthI bacavuM hoya to pisAbapANInI hAjate paNa gharamAM karavI, Dhorane paNa pANI pAvAnAM sAMsAM bhegavavAM evuM thaI paDayuM hatuM. ane A "ghere" te konI sAme! eka piNosa varSanA penzanara ane temanI strI - gharamAM be ja jIva - emanI sAme. A hevAniyatabharelo ghere bIje ja divase "uparanA" hukamathI uThAvI levAmAM Avyo hato, paNa ame gayA tyAre to Dose DosI baMne prasannatAthI gherA sAme jhUjhI rahyAM hatAM. meDInI bArIe besI DosI mALA japatAM hatAM. vallabhabhAIe pUchayuM: "kema mAjI ! gabharAtAM nathI nA ?" "nA, bhAI tamAro Azare che ne!" vallabhabhAIe kahyuM: "mAre nahi, rAmajIne Azare." keIe pUchyuM: "paThANapolIsa paDyA che te ?" mAjI kaheH bhale paDyA. e na AvyA hatA te saradAranAM pagalAM ApaNe ghera kaye divase thavAnAM hatAM!' - eke tiraskAranuM ke kaidhanuM vacana nahatuM, adhIrAI nahotI; bIjAone thatA krodhane paNa zamAvI de eTalI mAchanI zAMti hatI. A arasAmAM huM eka divasa bAraDolI gayo tyAre rastAmAM rAyama gAmanA eka kheDUta gosAMIbhAI meM malakAvatA gADuM joDI 158 Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19muM gavAI raheluM bAraDelI -jatA hatA. mane temaNe gADAmAM bolAvI lIdho. emanA , malakATanuM kAraNa zrI. mohanalAla paMDyAe mane jaNAvyuM. paMca thavAno hukama na mAnavAne mATe emane korTanuM teDuM AvyuM hatuM. emano harakha na mAya. ghaNuM mahinAnI sajA thAya to kevuM sAruM ema kahetA hatA. "A pahelIvAra keraTane pagathiye caDavAne. mArA gAmamAMthI kaI paNa jaNa chellAM pacAsa varSamAM keraTane bAraNe caDajo nathI,' ema temaNe mane khabara ApI. emanI sAme phariyAda karanAra phojadAra hato. phojadAre phariyAda karI ke A mANasane paMca thavAne hukama karyo, eNe na mAnyuM. kevo hukama karyo, ema puchAtAM teNe hukamanI nakala rajU karI. tenI ane mejisTreTanI vacce thatI vAto eTale tenI jubAnI te ja bele ane te ja sAMbhaLe ! ApaNuM kheDUtane jyAre A jubAnI vAMcI saMbhaLAvavAmAM AvI tyAre te to Abho ja banI gaye. jyAM beThA hatA tyAMthI UchaLI Ubho thayo, ane phojadAra sAme joIne bolavA lAgeH "sAheba, Izvarane sAkSI rAkhIne belo cho ke ? sAcuM bolo cho ke tame mane lekhI hukama Ape che?" pharI beH Izvarane sAkSI rAkhIne sAcuM kaho." paNa phojadAra tenA tarapha jue zene ? kheDUtanI AMkho lAla thaI "IzvaranA nAma upara Ama atyAcAra thato haze ?' e vicArathI tenuM haiyuM ghavAyuM. kerTamAM jUThANAnI kAMI navAI che? paNa A bicAro koIvAra e "nyAyamaMdira mAM gayo hoya to nA? paNa e phejadArane viSe paNa A kheDUtane kaDavuM veNa kahete bhAgye ja koIe sAMbhaLyo haze. A prakAranuM zAMta teja tAlukAmAM jyAMtyAM jovAmAM AvatuM hatuM ane e jovAne lokonAM ToLAM jyAM tyAMthI UtaratAM hatAM. prakaraNane AraMbhe TAMkelA ugAro saradAre cAra mahinA upara kADhayA hatA, ane te akSaraza: sAcA paDyA hatA. Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAjavIja mahinAthI ATalAM tophAna karyA, paThANa lAvyA, moTare lAvyA khAsa amaladAre rAkhyA, paNa e badhAM tophAnanuM pariNAma zuM AvyuM? bhale kheDUtane mAla veDaphakyo haze, paNa tamArA daphataramAM keTaluM jame thayuM? , chevaTe te gAya dehI kUtarIne ja pivaDAvyuM ne?" cI raDolInuM baLa vadhatuM jatuM hatuM ane sarakAranI a akaLAmaNa vadhatI jatI hatI. kamizanarasAhebane haju bAraDolInI mulAkAte AvavAnI phurasada nahotI maLI. Aje nahi te kAle e hilacAlane capaTImAM masaLI nAMkhazuM evI emane khAtarI hatI, enI hAtha nIcenA amaladAronI ApelI evI khAtarIne viSe emane saMpUrNa vizvAsa hato. "sthAna uparanA mANasanA upara vizvAsa rAkhanArI sarakAra e kamizanarane "sthAna uparano mANasa" samajIne nizciMta beThI hatI. paNa me mahinAno tApa sarakArathI sahana na thayo. sarakAre joyuM ke eke pAsa sIdhe paDatuM nathI tyAre teNe "yuddhapariSada bolAvI. yuddhapariSadamAM be gujarAtI amaladAro hatA. baMnene laDAI zAMta pADavAnI sarakhI utkaMThA hatI, paNa have ekanI utkaMThA viveka vaTAvIne AgaLa jatI hatI. dIvAna bahAdura harilAla desAI zrI. vallabhabhAInA jUnA mitra, paNa rAjadarabAre caDelA mitra ane sarakAra sAme bahAravaTe nIkaLelA mitra vacce zI rIte meLa khAya? pelA mitra saradArane pitAnI rIte madada karavA gayA ane lokonI asevA karI. kamizanara ane tenA himAyatIonI pahelI zarata e hatI ke vadhArA sAtheno sarakAradhAre pahelo bharI devAmAM Ave. dIvAna bahAdure A ToLIne TaperI ApI, ane zrI. vallabhabhAI Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAjavIja paNa ATalI ' najIvI' zarata svIkAraze ema mAnI lIdhuM. e ja sAhebe samAdhAnanI echAmAM echI zaratanI vAta zarU karI, ane tema karI saradArane satyAgrahIonI echAmAM echI zaratanI vAta karavAne uzkeryAM. dIvAna bahAdura ane saradAranI vaccenA kissA duHkhada che, paNa dIvAna bahAdura chApe caDyA, vallabhabhAIne vageAvavAnA prayatna karyAM eTale vallabhabhAI e nachUTake keTalAka kAgaLA prasiddha karavAnI mane paravAnagI ApI che. A rahyo temane paheleA kAgaLa (aMgrejInuM gujarAtI bhASAntara)H mahAbalezvara, velI vyu, tA. 25-5-'28. priya vallabhabhAI, huM te| mArA pAse nAMkhI cUkayo chuM, ane enI asara thaI hoya ema jaNAya che. seAmavAre mAre tAra maLe teA mahAbalezvara pahoMcI javAnI tamAre taiyArI rAkhavI. leAkA pahelA paisA bharI de tA sarakAra eka svataMtra amaladArane navI jamAbaMdhInI pharI tapAsa karavAne mATe nImaze evuM sarakAra jAhera kare te leAkA virodha sAthe paisA bharI deze kharA ? ATalI teA ochAmAM ochI zarata hAya ema lAge che. vecelI athavA khAlasA karelI jamIna pAchI ApavAmAM Ave evI tajavIja huM karavAno chuM. huM te prayatna karIza, paNa tamane A vastu gamatI hAya teA tArathI 'hA ' lakhI jaNAve ane TapAlathI paNa javAba Ape. jote bahu khecaro nahi. ahIM beThA chatAM huM tamArI sAthe ja chuM. li. snehAdhIna, rilAla desAI.' [ ' pahelA ' zabdanI nIce kAgaLa lakhanAre ja bhArasUcaka lITI karI che. ] echAmAM ochI zarata 'nI sarakAranI mAgaNIne dIvAna bahAdure TaperI ApI ema kahevAmAM kadAca bhUla thatI hAya, kAraNa A pachInA dhaNA kAgaLAmAM e zarata emanI peAtAnI hAya. evA ja emaNe bhAsa ApyA, ane e zarata taddana ceAgya ane vAjabI che ema kahIne tene khAsA bacAva karyAM. AthI te| dIvAna bahAduranI sthiti UlaTI kharAba thAya che, kAraNa mULa e sUcanA ja emanI heAya te sarakAra te svAbhAvika rIte zrI. vallabhabhAInA mitra pAsethI AvanArI e sUcanAne 161 Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraDelI satyAgrahano itihAsa prakaraNa vadhAvI laIne pitAne pakSa majabUta kare. game tema ho, dIvAna - bahAduranI dekhItI rIte apamAnakAraka ane ayogya lAgatI mAgaNIne saradAra svIkArI na zakyA. eTale temaNe pelA kAgaLanA javAbamAM A pramANe tAra karyoH "Apane patra pahoMce. paMca nimAya te pahelAM vadhArAnuM mahesUla ApavuM azakya che. jUnuM mahesUla bharI devAmAM Avaze--paNa te paNa svataMtra, khullI tapAsa jAhera thAya temAM purAvo rajU karavAnI ane sarakArI amaladArenI UlaTatapAsa karavAnI lokonA pratinidhione chUTa hoya, khAlasA karelI jamIna pAchI ApavAmAM Ave ane satyAgrahI kedIone choDI devAmAM Ave tyArapachI leke paMcane nirNaya svIkAraze. javAba AraDelI Apo. vallabhabhAI" A tArane bhAva vistArathI nIcenA patramAM temaNe jaNAvyoH bAraDelI, tA. 28mI me, 1928. priya harilAla, | navasArIthI Apane eka lAMbe tAra mokalyA che, enI nakala sAthe mArI ane ApanI kAma karavAnI ane sevA karavAnI rIto bhinna che eTale mane je "ochAmAM ochI zarata" saMtoSakAraka lAge te Apane vadhArA paDatI mAgaNI lAge. je vadhAre pahelo bharI devAnuM hoya to paMca nImavAnI jarUra ja zI che? lokane pakSa beTe Thare ane vadhAre loke na Ape to te bharAvavAnI sarakAranI pAse pUratI sattA che. . " maherabAnI karIne eTaluM paNa jeje ke A paMce karavAnA kAmanI zarata paNa pahelethI nakkI thavI joIze. game te zarate na cAle. lona keI paNa svAbhimAnI pratinidhi eTale Agraha rAkhyA vinA to na ja rahI zake ke kedIone choDavAmAM Ave ane jamIna pAchI ApavAmAM Ave-khAsa karIne jyAre kedIone gerakAyadesara sajA thaI hoya ane jamIna gerakAyadesara khAlasA thaI hoya. chevaTe Apane eTaluM jaNAvyuM ke je ApanAthI hiMmatabharyuM pagaluM na levAya ema hoya, ane lokenuM baLa mane jeTaluM lAge che teTaluM Apane na lAgatuM hoya te Ape kazuM na karavuM-emAM ja ApanI sAcI sevA rahelI hoya. AbarUbharI samAdhAnInAM dvAra huM baMdha karavA nathI icchate, paNa AbarUbharI samAdhAnI vinA athavA lokone AkarAmAM AkarI Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAjavIja -tAvaNImAMthI pasAra karyA vinA laData aMdha karavAnI mane kazI utAvaLa nathI. apamAnabharI samAdhAnI karatAM bahAdurIbharI hAra bahetara che. have Apa samajaze ke mahAbalezvara ke pUnA doDI AvavAne huM kema utkaMThita nathI. eTale mArI hAjarI vinA na ja cAle ema Apane blAgatuM hAya te sivAya mane khelAvavAnI tasdI na leze. 20 li. snehAdhIna, vallabhabhAI. A kAgaLa sarakArane batAvavAmAM AvyA hatA ke nahi te ApaNe nathI jANatA, paNa Ama samAdhAnIne prayatna' janmatAM janmatAM ja maraNa pAmyA. ane e yeAgya hatuM. sarakAramAM te veLA pAchuM pUrIne na jonArA evA mahArathIe paDyA hatA -- revanyu membara mi. heMca, revanyu sekreTarI mi. smAitha, kamizanara smArTa ane seTalameTa kamizanara eMDana. sarakArane e leAkA sahelAI thI namavA de ema nahatuM. eTale have A mahArathI navAM zastraastro laIne pAchA raNe caDayA. , 31mI mene reAja sarakAre kharaDeAlI tAlukA ane vAleADa mahAlanA khAtedArAne jAheranAmuM' bahAra pADayuM. A jAheranAmAmAM leAkeAnA aneka gunAo noMdhavAmAM AvyA hatA, paNa Aga lagADavAnA ke hiMsA karavAnA gunAnuM nAma naheAtuM. paNa AmAM navA gunAe hatAH 'sarakArI upAyAmAMthI vyavasthita rIte chaTakI javuM, dhareAne tALAM vAsI rAkhavAM, paTele| ane veThiyAonA bahiSkAra karavAnI ane nAtabahAra mUkavAnI dhamakI ' vagere gunA jemane pariNAme japtInuM kAma akAratha nIvaDayuM hatuM. eTale pachI sarakAra zuM kare? * anicchAe amAre jamIna khAlasA karavI paDI ane bheMsa ane jaMgama milakatanI japtI karavI paDI, ane paThANanI madada mAgavI paDI.' paNa temAM khATuM zuM ? ' paThANAnuM vana teA dareka rIte namUnedAra che e viSe sarakAranI khAtrI che.' A pachI kheDUtane pharI pAchI cetavaNI ApavAmAM Ave che . temanI jamIna sarakArI kharAbA tarIke :datare caDAvI devAmAM Avaze. ane AvI rIte laI * ( 13 6 Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa bAraDelI satyAgrahano itihAsa lIdhelI jamIna temane kadI pAchI ApavAmAM nahi Ave; vaLI, AvI 1,400 ekara jamInane nikAla thaI cUkyo che, ane bIjI 5,000 ekarane yathAkAle nikAla karI devAmAM Avaze, vaLI "Aja sudhImAM eka lAkha rUpiyA sarakAra tAlukA ane mahAlanA leNA peTe vasUla karI cUkI che, . . . ghaNuM loke bharavAne Atura che paNa sAmAjika bahiSkAra ane nAtabahAra mUkavAnI tathA daMDanI dhamakIne lIdhe e loko pAchA paDe che, eTale je 19mI jUna sudhImAM loko bharI deze te temanI pAsethI cothAI daMDa levAmAM nahi Ave." lokoe A jAheranAmAM aneka ardhasatya ane asatyovALA A jAheranAmA -ne sarakAranI nAdArInI eka navI jAherAta tarIke gaNI kADhayuM. cothAI daMDanI ane japtI noTisa nakAmI gaI, khAlasA noTise paNa nakAmI gaI, bheMse pakaDavAmAM paNuM sAra nathI dekhAte. ane amuka jamIna vecAI ane bIjI vecAze e dhamakIne artha lokoe evo karyo ke sarakAranI eka tasu jamIna paNa vecavAnI majhadUra cAlavAnI nathI. lokone kharI rIte jamIna jaze evo Dara ja rahyo nahoto. A viSenA saradAranAM ekeeka vacana temane bhaviSyavANI jevAM lAgatAM hatAM. saradAre to temane kahyuM hatuM: yAda rAkhajo ke je satyane khAtara khuvAra thavA beThA che te ja Akhare jItavAnA che; ne jemaNe amaladAro joDe kuMDALAM karyA haze temanA mAM kALAM thavAnAM che, emAM mInamekha thanAra nathI. jANajo ke tamArI jamIna tamAruM bAraNuM khakhaDAvatI tamAre tyAM pAchI AvavAnI che ane kahevAnI che ke huM tamArI chuM." have gAmogAma teo sarakArI jAheranAmAnAM jUThANAM ane dhamakIonA piokaLa ughADAM pADI sarakAranI AbarUnA kAMkara karavA lAgyAH "sarakAra kahe che ke 1680 ekara jamIna temaNe vecI nAMkhI che ane hajI 5,000 ekara vecavAnA che. sarakAranA kamizanara kahe che ke jamInanI kiMmata AkAranA 123 gaNuM thaI che. je A jamIna vecI te enI eTalI Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 muM gAjavIja kiMmata lIdhI che ke keTalI te jAhera kare, nahi te jamIna jeTalI kiMmate vecI che te pramANe sarakAra mahesUla TharAve. . . jamIna rAkhanArAonI sAme to pArasI bhAIo ane bahenonI TukaDIo UbhI raheze ne kaheze mAre goLIo ane pacAva jamIna; tame jamInamAM haLa mUke te pahelAM amArI lohInI nIka vaherAvavI paDaze ane amArAM hADakAnuM khAtara karavuM paDaze." bIje eka ThekANe kahyuM: sarakAra jAheranAmuM bahAra pADIne kahe che ke ra9mI jUna sudhInI - tamane mahetala ApIe chIe. AvA vAyadAnA sodA ja karavA hota to prajA ATalI mahenata ne ATalAM saMkaTa zA sAru vaharata? . . . jAheranAmAmAM paThANanI cAlacalakatane "dareka rIte namUnedAra" kahevAmAM AvI che to karene tame temanuM anukaraNuM tamArA amaladArone kahI do ke e paThANa jevI ja namUnedAra cAla cAlo, pachI tamAre koInI sArI cAlanA jAmIna levApaNuM ja nahi rahe. . . . sarakArane ApaNuM saMgaThana kheMce che. kheDUtane huM salAha ApuM chuM ke tamane dago de tene bilakula jate na kare. tene kahI de ke ApaNe eka heDImAM besIne jhukAvyuM che; temAM tAre kANuM pADavuM hoya te tuM heDImAMthI UtarI jA, amAre ne tAre vahevAra nahi. A saMgaThana amArA rakSaNa mATe che, koIne duHkha devA mATe nathI. svarakSA mATe saMgaThana na karavuM e ApaghAta karavA barAbara che. vRkSane vADa karI DherathI bacAvIe, ge lagAvIne UdhaIthI bacAvIe te AvaDI jabarI sarakAra sAme laData mAMDI che temAM kheDUta pitAnA rakSaNuM mATe vADa zA sAru na kare ? . . . sarakAra kahe che ke pahelA paisA bharI de. coryAsI tAlukAe bharI ja dIdhA che to ? tethI tame tene karyo inasApha Ape ? . . . jAheranAmAmAM jamIne mAla rAkhanArA ane jamIna rAkhanArA maLyA che evI baDAza hAMkavAmAM AvI che. maLyA to keNa maLyA che? mAla rAkhanAra tamArA ja paTAvALA ane polIsa, bheMsa rAkhanArA ekabe khATakI khuzAmata karIne sUratathI lAvyA, ane jamIna rAkhanArA sarakAranA khuzAmatiyA ane sarakArI nokaranA sagAonI kevI AbarU che te jagata jANe che." A pachI je traNa vibhAgamAM jamIna vecAI gayAnuM jAhera thayuM hatuM te traNa vibhAgamAM zrI. vallabhabhAIe bahena mIThubahena, bahena bhaktibahena, ane potAnI putrI bahena maNibahenane te vecAyelI jamIna upara DerA nAMkhIne besavAnI vyavasthA karI. 165 Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraDolI satyAgrahano itihAsa prakaraNa dezamAM te! A jAheranAmA upara sakhata TIkA thaI, dareka prAMtanAM ghaNAkharAM vamAnapatre bAraDolInI khakharAthI ja have bharelAM AvavA lAgyAM, ane sthAnesthAne khADAlInI sahAnubhUtine mATe sabhAo thavA lAgI. A samaye nAmadAra viThThalabhAI paTela, jee vaDI dhArAsabhAnA pramukha chatAM gujarAta tarI cUMTAyelA sabhya tarIke AkhI laDatanA atizaya rasathI abhyAsa karI rahyA hatA temaNe AkhI vastusthiti nAmadAra vAisaroyanI AgaLa rajU karI ane vastusthiti na sudhare te pete zuM karavA. dhAre che te jaNAvyuM. vAisaroyanI sAthe carcA cAlI rahI hatI tyAM te| temaNe sarakAranuM upara varNaveluM jAheranAmuM chApAMmAM joyuM, ane tarata ja temaNe gAMdhIjIne eka patra lakhyA je laDatanA itihAsamAM eka ujjvaLa prakaraNa pUruM pADe che. patranI sAthe temaNe 1,000 rUpiyAnA ceka mekalyA, ane laData cAle tyAM sudhI ` sahAnubhUti tarIke daramAse eTalI rakama meAkalavAnuM vacana ApyuM. vaDI dhArAsabhAnA pramukhasthAne rahIne rAjakIya jevI ane sarakAranI sAme khaMDa tarIke vageAvAyelI laDatane mATe teo AvI sakriya sahAnubhUti dAkhave e ghaNAne sAnaMdAzcaya pamADanArI vAta thaI paDI. keTalAka gaNyAgAMThyAne e vAta khUMcI paNa kharI kAraNa temanI sthiti kaDhaMgI thatI hatI, paNa dezamAM te nA. viThThalabhAI ne patra gavAI rahyA, ane jemanAthI temanA sukRtyane lAbha levAya ane yatkiMcit anukaraNa thaI zake temaNe te pramANe. karyuM. sarakAranI sthiti A patrathI keTalI kaDhaMgI thaI paDI te te sarakArI nAkarA vacce cAlelA patravyavahAra ApaNane kAI divasa jovAnA maLe tyAre khabara paDe. A rahyo te aitihAsika patra: ' " je pradezanI vatI huM vaDI dhArAsabhAnA sabhAsada chuM temAMnA bAraDolI tAlukA eka bhAga che. tyAMnA kheDUtane sAru tame jAhera madada mAgI che. huM pAte gujarAtI hAI ane vaDI dhArAsabhAmAM gujarAtanA pratinidhi hAI bAraDolInI laDatanuM nirIkSaNa dhyAnapUrvaka karI rahyA cheM. je pada huM Aje bhAgavI rahyA cheM tenA dharmane dhyAnamAM rAkhIne khAraDolInA satyAgrahIone sAru dAda meLavavA meM yathAzakti prayatna karyo che. je khAraDolInA 16 Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 muM gAjavIja satyAgrahIonuM duHkha nivAraNa karavAno adhikAra sIdhI rIte hiMdI sarakAranA hAthamAM hota to nAmadAra vAisaraoNyanI potAnI kumaka mArA hakanI rUe mAgata, athavA temanI samitinA je sabhyanI hakUmatamAM A savAla Avata temanI kumaka mAgata, ane temane A bAbatamAM lokapakSanA himAyatI tarIke temAM paDavAne vinavata. kemake gaye varSe pralaya thaze tyAre AvI rUDhi dAkhala karavAmAM AvI hatI. gujarAtano huM pratinidhi hato, paNa huM pote vaDI dhArAsabhAmAM pramukha hAI mAruM meM baMdha thayuM hatuM. tethI mArI vinaMtine dhyAnamAM laIne nAmadAra vAIsaraoNye pralayavALAM kSetronI mulAkAta levAnI kRpA karI hatI, ane loko pratye lAgaNuM batAvI hatI, eTaluM ja nahi paNa Arthika madada paNa karI hatI. bAraDelInI vAta kevaLa muMbaI sarakAranA adhikAramAM che tethI majakura rUDhine Azraya laI zakuM tema nathI. na laDatanA abhyAsa uparathI mArI khAtarI thaI che ke svataMtra ane niSpakSa tapAsaNI mAgavAne sAru bAraDelInA lekenI pAse sabaLa kAraNa che. mArI evI paNa khAtarI thaI che ke potAnA du:khanuM nivAraNa karavAne sAru lokoe kAyadesara gaNatA ane potAnI zaktimAM rahelA evA badhA upAye laI lIdhA che. bAraDelInAM strIpuruSanI hiMmata, temanI dhIraja ane temanI du:kha sahana karavAnI zakti joIne huM sAnaMdAzcarya pAmyo chuM. paNa je mahesUla pitAnI vacce ne lokeAnI vacce takarAranuM kAraNuM thaI paDayuM che te ja mahesUla vasUla karavAne sAru sarakAre je aghaTita dabANa karyuM che te joIne mane du:kha thayuM che, ane roSa paNa AvyuM che. huM mAnuM chuM ke sarakAre akhatyAra karelo mArga keTaloLA kAyadAnI, vyavasthAnI ane vivekanI hada oLaMgI gaye che. gujarAtanA kamizanaranA uddhata kogaLe baLatAmAM ghI homyuM che. A sthitimAM mArAthI bhUMgA rahevAya tema nathI. nathI huM udAsInapaNe vartI zakate. tethI huM tamane je Arthika madada tame mAgI che temAM eka hajAra rUpiyAnI nAnakaDI rakama A sAthe mokaluM chuM. paNa mane duHkha te e thAya che ke loko pratye lAgaNuM batAvavA sAru ane sarakAranI julamagAra nIti pratye tathA gujarAtanA kamizanaranA kAgaLa pratye mAro sakhata aNagamAM batAvavA sAru huM A hUMDI mokalavA uparAMta A vakhate kaMI vadhAre karI zakato nathI. jyAM sudhI laData cAlaze tyAM sudhI pratimAsa eka hajAra rUpiyA to huM tamane ekalato rahIza. paNa ATalI vadhAre khAtarI to huM tamane ApI dauM. jemaNe mane A moTuM pada ApyuM che temanI sAthe masalata karavAnI vahelAmAM vahelI taka meLavI laIza. je adhikAranuM mAna 167 Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khADelI satyAgrahane itihAsa prakaraNa huM atyAre bhAgavuM chuM te mAre mana te kevaLa sevAdhama che. ane jo huM evuM joI zakIza ke khAraDolInA satyAgrahIonA duHkhamAM Arthika madada ApavA uparAMta vadhAre asarakAraka bhAga huM laI zakuM chuM teA tame jANo ke huM pA! nahi paDuM." gAMdhIjIe lakhyuM : " viThThalabhAI paTelano patra mAre hAtha AvyA che, te joI kAnuM hRdaya nahi UchaLe ? paNa je AzAe te patra zrI. viThThalabhAIe lakhyA che te AzA saphaLa karavI khAraDeAlI satyAgrahIonA ja hAthamAM che. bAraDolI satyAgrahIene te potAnI Teka upara aDaga rahevA sivAya bahu karavApaNuM rahyuM nahotuM. paNa e patrathI bAraDolImAM temaja bahAra ghaNAMkharAMnAM hRdaya UchaLyAM. zrI, niramAna ane AlubhAI desAI ( muMbaI nagaranA ), zrI. nAraNadAsa mecara ( karAMcInA ), zrI. jayarAmadAsa dolatarAma ( haidarAbAdanA ) sabhyAe dhArAsabhAmAMthI peAtAnAM sthAnanAM rAjInAmAM ApyAM. A nA. viThThalabhAInA patranA suphaLarUpe ja gaNIe to khoTuM nathI. have pachInA prakaraNamAM jezuM ke khIjA jAhera kAma karanArAone paNa e patre jAgRta karyAM, paNa jAhera kAma karanArA mahApuruSonA karatAM nAnakaDA mANasAe je rIte khAraDAlInA yajJamAM bhAga lIdheA te vadhAre Azcarya pamADanArA hatA. zrI. jayarAmadAse 12mI jUnane divasa khAraDAlI dina' tarIke ane mahAsabhAnA pramukhe e sUcanAne vadhAvI lIdhI Ave te pahelAM te khAraDAlI tAlukAnA 63 paTeleA ane 11 talATIoe rAjInAmAM ApI dIdhAM hatAM. A balidAnane mahimA A tAkarenI sthiti na jANanArane pUrepUrA na samajAya. vAcake yAda rAkhavAnI jarUra che ke sane 1921nI sAlamAM jyAre kharaDAlI vinaya bhaMgane mATe taiyAra thayuM hatuM tyAre paNa kAI talATI peAtAnuM rAjInAmuM laIne AgaLa AvyA nahotA. 20 thI 25 varSa sudhInI neAkarI karI penzanane lAyaka thayelA A talATIe peAtAnA nAnA pagAranI nekarInAM rAjInAmAM Ape, ane te paNa sarakAranI nItine sakhata zabdomAM vakheADI 168 sUcavyeA hateA, hatI. e dina Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 mu gAjavIja nAMkhanArA kAgaLo lakhIne Ape e khAraDAlImAM balidAna parAkASTAe pahoMcyuM hatuM ema batAve che. jyArathI laData zarU thaI hatI tyArathI paTelatalATI upara vallabhabhAInA mIThA prahAra paDacA ja karatA hatA. traNa mahinA agAu temaNe paTelatalATIne A pramANe varNavyA hatAH " A rAjyarUpI gADAne e paiDAM che, eka paTela ane khIo talATI; athavA sarakAranI gADInA e be baLada che. A aLada rAtadivasa khUba phaTakA khAya che, gALeA khAya che, kAIkAIvAra jarAka gALa caTADe che te mIThA lAge che, ane mAra ne gALa badhuM bhUlI gADu kheMce che.'' A prahArAnI kAIkanA upara mAThI asara thAya, paNa A dezabhakta paTelatalATIenAmAM eNe dharmabhAna jAgRta karyuM. A paTelatalATInAM rAjInAmAM apAyAM tyArathI sarakAranA sAMdhA kharekhara DhIlA thavA lAgyA, ane sarakArI amaladArAnA uramAM kharI arerATI peThI. balidAnanI noMdha letAM A vIra paTela "6 gAMdhIjIe A talATIo viSe lakhyuM : e mane mArA AdarapUrvaka dhanyavAda. emanA balidAnanI AkhA bhAratamAM stuti thaI rahI che. emanAM jevAM alidAna ja Akhare ApaNane svarAjya apAvaze. ' Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 lokazikSaNa huM gujarAtanA kheDUtanI rageragamAM ane hADehADamAM svataMtratAnI. havA pUravA mAguM chuM." pAraDolInA kheDUtonI laData kevaLa bhagavAnane ja bharose up cAlyA karatI hatI ema to kaI na ja mAne. saradAranI saphaLatAnI kuMcI kheDUtanuM temanuM jJAna ane temanA uparane apAra prema hato, temaja saradAranI lokazikSaNanI nipuNatA paNa hatI. saradAra lokazikSaNanA pATha eka pachI eka dhImedhIme bhaNabe jatA hatA, e vivekI vAcakanA dhyAnabahAra na hoya. A lokazikSaNanA pAThane krama A prakaraNamAM ApavAno prayatna karazuM. emAM ghaNuM vAtanuM punarAvartana thaze, paNa saradAranI lokazikSaNanI kalAnA AvI rIte alaga prakaraNamAM ullekha karavAnA dekhItA lAbho che. 1. bhaDaka bhAMgI-saradArano prathama pATha to lokonI bhaDaka bhAMgavAno hato e sau koI jANe che. gujarAtanA ane khAsa karIne bAraDolIne leke picA, DhIlA dhotiyAM paheranArA, mAla vinAnA manAtA AvatA hatA. temane zUravIra banAvavAnI A laData hatI. eTale pahelavaheluM kAma saradAre lokonI bhaDaka bhAMgavAnuM lIdhuM. aneka bhASaNomAM temaNe lokone samajAvyuM ke, sarakArane bhaya e mithyA che, bhUtanA bhaDakAnA jevo bhaya cheH "A mahesUlanI laData laDatAM ApaNane mAlUma paDI javAnuM che ke A 170 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokazikSaNa rAjya taddana piluM phaMkamAM UDI jAya evuM che." lokazikSaka tarIke saradAranI tulanA saheje lokamAnya tilakanI sAthe karavAnuM mana thAya che. temanAM suprasiddha ahamadanagara ane belagAmanAM bhASaNa jemaNe vAMcyAM haze temane saradAranAM A bhASaNonuM te bhASaNo sAthe ajaba sAmya jaNAze. * "sarakAra zI cIja che? keIe tene dekhI hoya te batAvonI? huM to dekhAto nathI, kAraNuM te bhUta jevI che. sarakAra eTale zuM? sarakAra eTale mAmalatadAra ? phojadAra ke talATI ? ke paTela ? ke veThiya? A badhAnI maLIne sarakAra banelI che eTale ene kyAM patto lAge? kaI eka vyakti nathI eTale ApaNe kone sarakAra mAnIe? ApaNe pite ja bhramathI amuka eka jaNane sarakAra mAnIe chIe ane pachI tenAthI DarIe chIe. tethI huM tamane kahuM chuM ke tamAre bhramamUlaka Dara kADhI nAMkho. tamAre DaravAnuM zA mATe hoya? tame keInI corI karI nathI, tame lUMTaphATa karI nathI, mArAmArI karI nathI." A zabdo lokamAnyanA koI paNa bhASaNamAM mUkI dIdhA hoya to khabara na paDe ke e bIjA koInA ugAre che. amaladAre viSenA temanA bIjA ugAre te "duHkhanI vakhate raiyatanI paDakhe Ubho rahe te amaladAra, bAkI badhA havAladAra" evI amaladAranI sUtrarUpa vyAkhyAnI upara bhASyarUpa hatA. 2. saMgaThana - be prakAranAM saMgaThana tAlukAmAM jarUranAM hatAM. eka te sAhukAro ane garIbo, jamIna gaNota ApanArA ane jamIna gaNe te lenArA e be varganI vacce, ane bIjuM saMgaThana jamIna jAte kheDanArAo vacce, pachI te game te jAtapAtanA . hoya. AraMbhamAM paheluM saMgaThana e vadhAre Avazyaka hatuM. jamIna na kheDanArA ane mukAbale sukhI evAne kheDUtane svArtha e ja temanA svArtha che ane kheDavAnI eka paNa vadhuM bheya na hoya ane kevaLa gaNote kheDatA hoya tevAne sAhukArane svArtha e paNa temano svArtha che e samajAvavAnuM kAma meTuM kAma hatuM. subhAgye eNDarsananA UMdhA AMkaDA chatAM bAraDolImAM Avo varga bahu ocho hato, jAte khetI karanArAonI ja saMkhyA 90 TakA thavA jAya eTalI hatI. chatAM zrI. vallabhabhAIe laDatanA AraMbhanA 171 Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraDolI satyAgrahane itihAsa prakaraNa divaseAmAM vadhAre mulAkAta vAleADa, khAraDAlI, vAMkAnera evA meTA meATA killAone ja ApI. jamIna na kheDI gaNAta ApanArAone hasAvyuM ke temane vAMke garIe mAryA gayA che ane temaNe prAyazcitta karavuM joIe, khAsa e samajAvyuM ke sarakAranI yArInA karatAM kheDUtanI yArI ja Akhare kAragata AvavAnI che. "tame kheDUtanA droha karIne sarakAranA vaphAdAra zA sAru thavAne jAe ? sarakAra teA jAtajAtanA verA nAMkhanArI che, paNa kheDUta teA tamane paraseve utArI mAla pakavI Apaze,. ke jenA upara tame tamAre dalAlIne dhaMdhA calAvI kamANI kare che. e dUjhaNI gAyane bhAMgazeA te kheDUta tA bicArA tamane jatA karaze paNa garIbane khelI Izvara tamane jatA nahi kare. jenI mahenata ane dhana upara tame nabheA che tene ge| na dezo. '' kAI sAkSara ema kahe ke saradAre teA upamA ane dRSTAntAthI khAraDAlInI laData chatI che te tene bahu doSa na kADhI zakAya. paNa saradAranAM dRSTAntA ane upamA kheDUtanA anAjanI jema dharatImAMthI pAkelAM hatAM, eTale ja te kheDUtAnAM haiyAMmAM sAMsarAM pesI jatAM. sAhukArA ane kheDUtone saMbadha varNavatAM eka ThekANe saradAre kahyuM : kheDUtasAhukAra vacce atyAre dUdhapANIne saMbaMdha aMdhAyA che. dUdhapANI bhaLyAM eTale beu ekara`ga thAya che te kadI chUTAM nathI paDatAM. dUdha UkaLe che tyAre pANI dUdhane bacAvavA nIce jaI pAte paheluM baLe che ane dUdhane upara kADhI tene bacAva kare che. dUdha pachI pANIne bacAva karavA pote UbharAI AgamAM paDI Agane heAlavavA mathe che. e ja pramANe Aje kheDUtasAhukAra eka thayA che. ' khIjuM saMgaThana kheDUta kheDUta vaccenuM. ahiSkAranI vADane A saMgaThanane mATe sarasa upayAga che ema zrI. vallabhabhAI e prathamathI ja nizcaya karI lIdhA, ane tene dhImedhIme pracAra karatA gayA. pAMca hajAra gAu dUrathI AvelA ekabIjAne vaLagIne rahyA che, eke karyuM khIne uthApatA nathI, UlaTuM eke TuM karyuM heAya te tene khIjo TakA Ape che, te ApaNe A nyAyatI laDatamAM enA karatAM kAcuM maDANu zA mATe rAkhIe ? 172 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 muM lekazikSaNa Ane mATe satyAgrahapratijJA upara sahI karAvavAnI yojanA hatI. pratijJA upara sahI na karanAra AraMbhathI ja zaMkAnI najarathI jovAmAM AvatA, ane pratijJA upara sahI na karanArAM gAmo upara saradAre pahelA humalA karyA. pAchaLathI pratijJA upara sahI ApIzuM ema kahenArAone teo javA detA nahotA, UlaTA - temane sArI rIte ughADA pADatA hatA. tamArA manamAM ema haze ke becArane pADIne pachI ApaNe emanI ethe rahIne bharI AvazuM, to huM tamane cetavavA Avyo chuM ke tame bhayaMkara kAma kare che, ne tenuM tamane bhegavavuM paDavAnuM che. je nAvamAM A tAluke beThe che e ja nAvamAM tame beThA che. je nAvamAM gAbaDuM pADaze te nAva DUbaze, tAluko DUbaze, paNa yAda rAkhajo tame bacavAnA nathI." jyAre pratijJApatra upara sahIo thaI rahI ane kyAMka kyAMka sarakArI nokaronI phasAvaNIthI kheDUte paDavA lAgyA eTale saradAre kheDUtone kahyuM: "mArI ane mArA sAthIonI garadana kApIne paisA bharavA hoya te bharaje.' e ja pramANe saMgaThanane mATe bahiSkAranA zastrano kaDaka prayoga paNa teo jyAre sarakArathI vadhAre chaMcheDAyA tyAre upadezavA. lAgyA. kalekaTara kahe, leko bahiSkArathI DarAvIne koIne bharavA detA nathI; kamizanara kahe, bahiSkAra je baMdha thAya te badhAM sArAM. vAnAM thAya; sarakAranA jAheranAmAmAM paNa bahiSkAranI vAta AvI ane emAM te lokone chAnA bharI javAnI naTa sUcanA paNa, karavAmAM AvI. AnI sAme saradAre TheraThera pokArI pokArIne kahyuM, vahANamAM kANuM pADanArane dhakako mArIne bahAra kADhe, tenuM kAI moTuM na juo, tenI sAthe kAMI kAma na pADe. Ama bahiSkAra. pratijJA toDanArane ja nahi, paNa kheDUtanI jamIna lenArano paNa upadezA. "saMgaThana karavAnuM kahuM chuM paNa sarakArane gamatuM nathI. pAMca hajAra mAIla dUrathI AvIne e loko pote zuM kare che? saMgaThana karIne AkhA hiMdustAnane gulAma banAve che. . . . game tevo camarabaMdhI hoya paNa bAraDolInA kheDUtane dago deto hoya tene dUra karaje, tene saMga choDa; gArDI ane mAnAjI 173 Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ArahelI satyAgrahane itihAsa prakaraNa jevAthI bacaje, tenI jamIna paDatara rahevA deje. kheDUtanA peTa upara paga mUkIne saradAra thayA che tevAne jamIna zA sAru kheDI ApavI? enI jamInamAM kheDUtabo kadI paga na mUke." bahiSkArane kayAMka kayAMka vadhAre paDatI hada sudhI laI javAnA * dAkhalA paNa banatA hatA. evuM jalada hathiyAra hAthamAM Ave ane ene kadI durupayoga thAya ja nahi evuM te nahotuM ja. paNa jyAM jyAM ene durupayoga thavAnI khabara AvatI tyAM zrI. vallabhabhAI pahoMcI jatA ane ghaTatuM karatA. AkaruM yuddha cAlatuM hoya tyAre AthI vizeSa to zuM banI zake ? bahiSkAramAM kaI vastu Ave ane kaI vastu na Ave e viSe zrI. vallabhabhAI jeTalI cokhavaTa thaI zake teTalI karyA ja karatA. temanAM aneka bhASAmAMnA bahiSkAra viSenA udgArano sAra mArI bhASAmAM ApuM te A che: bahiSkAra kema na karIe? sarakAra bahiSkAra nathI karatI ? sarakAranI anItimAM zAmela na thAya e amaladArane sarakAra pANIcuM Ape che. je mAmalatadAra emanA kahyA pramANe nirlajaja kAma na kare tene pANIcuM Ape che, athavA badale che. te tame zA sAru bahiSkAra na karo ? tame kAMI koInI rAjI nathI chInavI letA; tame te mAtra enI sAthe saMbaMdha cheDo che, enI sevA levI baMdha kare che. evo bahiSkAra karavAno pratyeka samAjane janmasiddha haka che. keInI kanaDagata karavAnuM emAM AvatuM nathI. ApaNe koInuM pANI, dUdha, khAvApIvAnAM sAdhano, maMdira, mAMdagI veLAnI sevA, smazAne pahoMcADavAnI sevA baMdha nathI karI zakatA; evuM karIe to mANasajAtamAMthI maTI jaIe. ApaNe bahiSkAra karIne mANasa maTavuM nathI, sAmAne mANasa banAvo che. bahiSkAra kevaLa AtmarakSaNArtha che. jema nAnA UgatA choDane vADanI jarUra che, UdhaI na lAge te khAtara geru athavA DAmaranI jarUra che tema svataMtratAne svAda cAkhI svataMtra rIte paga 'upara UbhA rahetAM hamaNAM ja zIkhelA samAjane samAjadrohIomAMthI bacavA mATe bahiSkAranI jarUra che.' 174 Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 mu lekazikSaNa A ja vicArane amala paNa saMjoge paratve, vyakti paratve keTaleA lAMbeTUMkA karI zakAya te paNa saradAra samajAvatA. ahAranA mANase| je sarakAranI sUjhe A tAlukAmAM phUTa paDAvavA AvatA hatA, jamIne kharIdavA AvatA hatA temanI sAme AkA bahiSkAra te upadezatA, paNa tAlukAmAM ja vasatA nabaLApeAcA sAme e ahiSkArane sAmya karavAnI salAha ApatA. Ane eka dAkhalA ApuM. eka gAmanA eka pArasIe bahAranA meATA meTA pArasI netAone chetaryAM, temanI AMkhamAM dhULa nAMkhI, ane satyAgrahI hAvAne dAvA karyA. leAkeAne khabara paDatAM temaNe tene ahiSkAra koM. bahiSkAranI vicitra vAte chApAmAM AvI; sadarahu pArasIne nAkara nathI maLatA, tene tyAM dAktarane AvavA devAmAM nathI AvatA evI khabara AvI. zrI. vallabhabhAI pote te gAme tapAsa karavA gayA. pArasIne khelAvyA, gAmanA leAkeAne ekaThA karyAM. dAktara na javA devAnI, nAkara na maLavAnI phariyAda khATI che ema pArasI bhAI e ekarAra karyAM; paNa majUrA nathI maLatA, hajAma nathI maLatA, dArU pInArA dukAne nathI AvatA, e phariyAdo karI. zrI. vallabhabhAI e baMne pakSane samajAvyA ane bahiSkArazAstrane navA niyama samajAvyeH bahiSkAra karavAnA ApaNane haka che, paNa te ApaNA mANasAnI sAme. ApaNI meATI kAmeAmAM je UdhaI pArka tenI sAme bahiSkAra kare, paNa pArasI jevaDI nAnakaDI kAmane koI mANasa paDe teA tene daragujara karI. dArU ene tyAM kAI na pIvA Ave emAM tame kazuM na karI zakA, paNa ene tyAM na jaIne khIjAnI dukAne pIvA jAya evuM kAI ne na samajAvA ene majUro maLavA joIe, hAma maLavA joIe. pArasI sajjane paNa tamArI sAthe rahevu hoya teA peAtAnI agavaDone tamArI AgaLa khulAsA karI dAda meLavavI joIe. paNa tamArAmAMnA je tamArI sAme droha kare tene te pAkA bahiSkAra jarUra karo. mahiSkAramAM paNa * manuSyane je sevAnA haka che te sevAnA te| tyAga na ja thAya; paNa e mANasanI sevA levAnuM, tenI sAthe bhegA thavAnuM, tenI sAthe roTImeTI * vyavahAranuM baMdha karo. ' 175 Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa bAraDolI satyAgrahane itihAsa 3. paristhitine paheoMcI vaLavAnI kaLA - japtI karavAnuM jyAre zarU thayuM tyAre teA khAtedArA peAtAnI dukAna athavA ghara adha karI rAkhe eTaluM ja kahevAmAM AvatuM hatuM. temane ' ApaNAM {LayAM bha`gAvI paDeAzInuM ghara bacAvavAnA pATha zIkhavavAmAM AvA hate, paNa jyAre pracaMDa bhaThThI saLagI tyAre AkhA tAlukAne kArAgRhamAM purAvAnI saradAre salAha ApI. jabaradasta badAkhata chatAM paNa jyAre paThANA vADe teDavA lAgyA, khAraNAnA nakUcA ukheDavA lAgyA, gADAM kheMcI javA lAgyA, tyAre saradAre temane kahyuM: "gADAMnA sAlapAMsarAM judAM karI nAMkhA, paiDAM eka ThekANe rAkhA, sATe khIjI jagyAe rAkhA, dhara trIjI jagyAe rAkhA; vADAnI vADa evI majabUta karo ke e vADA kUdIne e na pesI zake, emAM chIMDuM na pADI zake; khAraNAM evAM te majabUta karo ke kuhADI lAvIne cIre te ja e bAraNAM tUTI zake, e leAkAne kharAbara thakavI nAMkho.' jamIna khAlasA thavAnI vAta AvI tyAre prathama saradAre vastumAtranA nAzavaMtapaNAnI philasUrII samajAvI ApaNane keTalI jamIna joIe ? musalamAnane pAMca hAtha ane hiMdune te| ghaDIkavAra mATe traNa cAra hAtha joIe, teye baLI gayeA eTale pAchI bIjAne kAma lAge; relamAM dharA taNAI gayAM, mANasa taNAI gayAM te jamInanuM zuM ? Akhare jyAre jamIna khAlasA thavA mAMDI tyAre jamIna khAlasA karavAnI kAInI madUra nathI, sarakAra jamInane mAthe mUkIne vilAyata nahi laI jAya, ane peAlIsA AvIne hi kheDe ema kahIne samajAvavA lAgyA. ane jyAre pUrepUruM saMgaThana thaI rahyuM tyAre leAkAne kahyuM, 'zarU kareA vAvaNI, joI lezuM sarakAra zuM kare che, ' ane sarakArane paDakAra karIne kahyuM: cAsecAta pAchA meLavyA vinA A laDAI baMdha thanAra nathI. paNa sAthI mahattvanuM zikSaNa ahiMsAnuM hatuM. jyArathI kalekTare ' Aga ane atyAcAra 'ne bAhu UbhA karyAM tyArathI zrI. valrabhabhAI prathama karatAM vadhAre cetyA ke sarakAra teAkAna karAvatAM cUke ema nathI, ane laDatane mATe tAAna jevI dhAtaka 176 Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 mu lekazikSaNa ' vastu eke nathI, e temaNe leAkeAne samajAvavA mAMDayu. saradAranI ahiMsA upara eka aNadhArI dizAmAMthI TIkA AvI che ke saradAranAM tIkhAM ane dhagadhagatAM bhANAmAM ahiMsA nahetI. saradAre te spaSTa kahyuM che ke AdhyAtmika' ahiMsAne A janme pahoMcIza ke nahi tenI mane khabara nathI, mane teA vyAvahArika ahiMsA AvaDe che, ane mArA jevA jADI buddhinA kheDUtA AgaLa evI jADI ahiMsA ja mUkuM chuM, sUkSma ahiMsA temanuM bhAgya haze tA teo AgaLa upara samajaze. bhASaNAnI TIkA karanArAne eTaluM ja kahI zakAya ke emanAM AkarAMmAM AkarAM bhASaNa paNa leAkeAne zAMta rAkhavAnA hetuthI prerAyelAM hatAM. paNa AnI carcA A sthAne vadhAre na karuM. vIra vallabhabhAI' nAmanA mArA pustakamAM AnI jarA vistArathI meM carcA karI che. saradAra laDatanI kaLAmAM nipuNa hatA eTaluM ja nahi. peAtAnA sainikAnuM jora jANatA hatA, ane tenA joranuM mApa kADhI kADhIne AgaLa pagalAM letA jatA hatA. Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 bAraDelI dina' "maTuM mahAbhArata yuddha thaI gayuM te paNa 18 divasamAM patI gayuM hatuM. paraMtu bAraDelInA loko ke jemaNe hAthamAM lAkaDI paNa kadI pakaDI nathI, temaNe cAracAra mahinAthI ATalI tapabaMdUkavALI sarakArane haMphAvI e tamArI Ijjatane megho vArasa tame bhaviSyanI prajA mATe rAkhI jaze. " . dha Datane cAra mahinA thaI gayA hatA. cAra mAsamAM e bAraDolInA lokoe svapna paNa na dhAryuM hatuM eTalA teo prasiddha thaI cUkyA hatA. paNa e prasiddha thavAnuM bhAna temane na ! e ja temanA satyAgrahane zobhAvanArI temaja sAcavI rAkhanArI vastu hatI. prasiddhine mATe karatA hota to kyAranA teo paDI cUkyA hota. bAraDolI dina" AkhA dezamAM ujavavAmAM Avyo, gujarAtanAM to seMkaDa gAme e divasa Ujavyo, strIo ane puruSoe phALA karIne bAraDolI pahoMcADavA. bAraDolInA satyAgrahIoe 24 kalAkano upavAsa karyo ane prArthanA karI. muMbaInA yuvakanA utsAhane te pAra nahoto. temaNe gheraghera jaIne ugharANuM karyA, ane saradArane muMbaI Ave tyAre bheTa dharavAnI AlezAna taiyArIo rAkhI. netAonI sahAnubhUti to hatI ja, aneka sthAne bAraDolI dine" aneka netAoe sabhAo bharI hatI. paNa sva. lAlAe "bAraDolI dina" nimitte cirasmaraNIya sahAnubhUti 178 Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'bAraDolI dina' meAkalI. gAMdhIjI ke saradAra temane AvavA de ema te| hatuM nahi, eTale temaNe kAgaLa lakhyAH " rU. 500nI najIvI bheTa huM mArI khAnagI AvakamAMthI meAkalu chu. AraDAlI Aje hiMdustAnanI laData laDI rahyuM che, atyAre e eka ja rastA rahelA che. hiMda akhila bhAratIya savinayabhaMga nathI karI zakatu eTale AvI chUTI chUTI laDatA laDavI e ja ApaNe mATe zakaca che. Izvara AraDAlInuM rakSaNa karaze. mArA mitrAe mArI rakamanI sAtherU. 1,500 pAtA taraphathI bharyAM che." satyAgrahakDanAM nANAMnA itihAsa te dezanA itihAsamAM rahI -jAya evA kahevAya. khAraDAlImAM te ceka ane manIorDara cAlyA AvatA hatA ja, tevI ja rIte 'navajIvana' ane 'yaMga iMDiyA' sei paNa AvatA hatA. A nANAM bhAratanA pratyeka prAMtamAMthI ja nahi, paNu dUra dUra dezA--phrAnsa, beljiyama, jApAna, cIna, nyujhIleMDa, malAyasTeTsa ane zrIjImAMthI AvatAM hatAM. dakSiNa AphrikAnAM nANAM te| jANe khAraDelInAM ja gaNAya. nANAMmAM kevAM kevAM pavitra dAne hatAM e te mAtra thoDA ja dAkhalA ApIne batAvI dauM. A amadAvAdanA majUramaMDaLe A laDatamAM khUba rasa lIdhA hatA. garIba majUrAe eka eka AnAnI rasIdA kADhI, ane e mahAmahenate bacAvelA potAnA parasevAnA ekaeka AnAmAMthI doDha hajAra rUpiyA temaNe meAkalA. svAmI zraddhAnandajInA gurukuLanA brahmacArIoe AzramanI marAmata vagere karIne pacAsa rUpiyA bhegA karyAM. gurukuLanA kAryakartAoe base rUpiyA ApyA. e semAM gurukuLanA eka rasAiyAe AgrahapUrNAMka peAtAne eka rUpiyA nAMkhyA. spA gurukuLanA brahmacArIoe keTalAka divasa ghIdUdhanA tyAga karyAM, majUrI karI ane pAMsaTha rUpiyA ApyA. tyAMnA kAryakartAoe paMcAsI rUpiyA ApyA. TheTha khaMgALathI abhaya AzramanA kAryakartAoe zAkabhAjIne tyAga karI peAtAnI nAnakaDI rakama meAkalI. je ceAryAMsI tAlukAnA kheDUtAe khuzIthI vadhArA ApI dIdhe! ema kahIne temanuM apamAna 179 Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraDelI satyAgrahane itihAsa prakaraNa thaI rahyuM che temaNe vAMjha khAte gaMjAvara pariSada bharI vallabhabhAIne lagabhaga aDhI hajAra rUpiyA ApyA, ane sAthe sAthe jAhera karyuM ke mahesUla to ame parANe bharyuM che kAraNa ke te veLA ame satyAgraha mATe taiyAra nahotA. nAgarikonAM dAna paNa noMdhavA jevAM hatAM. upara kahyAM te to badhAM svecchAthI AvatAM dAna hatAM, paNa keTalAka dAtAone zrI. maNilAla kaThArI jevA bhikSunA AgrahanI jarUra hatI. bhAI maNilAle muMbaInA berisTara ane eDavokeTa pAse meTI rakamo kaDhAvI, zrI. bhUlAbhAI jevAne rasa letA karyA. ane maNilAlanI bhIkha eTale sarvabhakSI, temane badhuM khape. "sAro ceka na ApI zake to tamArI moTarakAra Ape. kAra na ja ApI daI zake to laData cAle tyAM sudhI vAparavA Ape," ema kahetA jAya ane ceka ane kAra baMne letA jAya. emanA pratApe bAraDolInA kAryakartAone AkhA tAlukAnAM gAmegAmamAM joIe tyAre pharI vaLavAne mATe cAra moTarakAra maLI rahI hatI. satyAgrahaphALAnI rakama je me mahinAmAM apIla karavAmAM AvI tyAre rU. 10,000 hatI te jUna mahinAnI Akhara sudhImAM rU. 2,00,000 thaIne UbhI rahI hatI. ane lokonA utsAhanI bharatI damananItinI bharatI sAthe vadhatI jatI hatI. khAlasA noTisonI saMkhyA 5,000 thI vadhI gaI hatI. have khAlasA thayelI jamIna cerIchUpIthI vecavAne badale jAhera lilAmathI vecavAnA Dhaga thavA lAgyA. IsamAIla gabA nAmanA musalamAna satyAgrahI je aneka satAmaNanI sAme Aja sudhI aDaga UbhA hatA temanA khAtAnI pa0,000 rUpiyAnI kiMmatanI ane rU. 1,200 nuM mahesUla bharatI jamIna vecavAnAM jAheranAmAM nIkaLyAM. bIjI rU. 25,000 nI kiMmatanI jamIna vecavAnAM paNa jAheranAmAM nIkaLyAM. paNa tethI kAMI koI Dage ema nahotuM. gAmegAmanA lokoe TharAva karyo ke AvI rIte jamIna rAkhanAranI jamIna koIe kheDavI nahi, temane majUrInI ke bIjI 180 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 muM AraDolI dina kAI prakAranI madada na karavI. eka kharIda karanAra khAraDelI bahAranA pArasI hatA. temanI kAmanA ane zaheranA mANasAe temanA kaDaka bahiSkAranA TharAva karyAM. zrI. vallabhabhAIe 'bAraDolI dina 'te divase khAraDelImAM bhASaNa karyuM temAM vaLI A jamIna kharIdanArAone AkarI cetavaNI ApI: " kAI paNa kheDUtanI ke sAhukAranI eka cAsa paNa jamIna jyAM sudhI khAlasA thayelI haze tyAM sudhI A laDatane| aMta nathI ane hajArA kheDUte tenA upara peAtAnAM mAthAM Apaze. e kAMI dhamarAjAnA geALa lUMTAta nathI ke bharUca jaI eka ghAsaleTavALA pArasIne lAvyA ke je jema phAve tema lUMTa mArI zake. A jAhera sabhAmAMthI cetavaNI ApuM chuM ke A jamIna rAkhatA pahelAM pUratA vicAra karo. kheDUtanuM leAhI pIvA AvavAnuM che, te tema karanArane insApha paNa prabhu A jiMdagImAM kevA kare te na bhUlo. A maphatamAM jamIna levA AvanArAnI pelA nALiyeranA leAbhiyA brAhmaNanI jevI dazA thaI hatI tevI thavAnI che e khacIta mAnajo. ' sarakArI amaladArAnAM jUThANAM te sahaja thaI paDayAM hatAM. sarakArI jAheranAmAMmAM jUThANAM hAya, kamizanaranA kAgaLamAM hoya, kalekTaranA zubhavacana 'mAM heAya teA pachI De. kalekaTara jene bhareAse sarakAra AkhI laData calAvI rahI hatI tenA vanamAM kema na hoya ? khAraDAlInA leAkeAnI bhalamanasAI ane narama svabhAva temane Dagale Dagale naDe evAM hatAM. sarakArI nokarAnI sAthenI mahAbata temane jherarUpa thaI paDI hatI. mAtAmAM eka sajjanane pelA amaladAre anekavAra samajAvelAH 'tamArI vADInAM phaLa khAdhAM che ane e vADIne harAja karAvavI e mArAthI nathI anavAnuM. maherabAnI karIne bharI denI! kAI ne jarAya khabara na paDavA daI e.' e sajjana aDaga rahelA. have eka vRddha penzanarane A amaladAre kahyuM ke tamArA mitre temanA tarathI paisA bharI devAnuM tamane kahyuM che. ema pelA penzanara bheLavAya evA naheAtA temaNe tapAsa karI joI te! khabara paDI ke temanA mitre kazI vAta karI nahotI. A gAmamAM jaIne 181 Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAraDolI satyAgrahane itihAsa prakaraNa zrI. vallabhabhAI e peAtAnI aneka saceATa upamAomAMnI eka vAparIne e gAmane ucita sadeza ApyA " e jAtanI mAkhI hoya che. eka mAkhI dUra jaMgalamAM jaI phUleAmAMthI rasa laI madha banAve che. khIjI mAkhI gadA upara ja bese che, ane gaMdakI phelAve che. eka mAkhI' jagatane madha Ape che, tyAre khIjI cepa phelAve che. A cepI mAkhIe tamAre tyAM kAma karI rahI che ema sAMbhaLyuM che. e mAkhIne tamArI pAse AvavA deze| ja nahi. gaMdakI ane mela ja tamArAmAM na rAkho| ke tamArI pAse e mAkhIe Ave." leAkeAe khAtarI ApI ke mAkhInI asara kazI nathI thavAnI. eka vidhavA bahene sabhAmAM UbhA thaI kahyuM: 'ame nahi DarIe, ame te tamArA AzramamAM AvI reTiyA kAMtazuM. ' gAmanA yuvakasadhe aneka ugharANAM karelAM hatAM. 450 rUpiyA ApavAmAM AvyA. e ja gAme agAu rUpiyA 200 teA ApyA ja hatA. " pelA resiDaTa maeNjisTreTa paNa ALasu eTA nahAtA. temanI AgaLa laI javAne nAnA meTA bhegA peAlIsanI pAse hatA ja hatA. jUna mAsamAM traNu svayaMsevake evA saMjogomAM A maeNjisTreTanI sAme UbhA karavAmAM AvyA ke sA kAI ne hasavuM AvyA vinA na rahe. kalekTara sAheba khAraDAlI AvyA hatA, sarakArI maMgalAmAM mukAma karelA. khAraDAlI thANAnA eka svayaMsevakane kalekTara sAhebanI hilacAlanI dekharekha rAkhavAnI hatI, eTale A agalAthI thADe cheTe AvelA rastAnI sAmI khAjIe te kheThA hatA. kalekaTarane A na gamyuM. tene tyAMthI khaseDavAne peAlIsane hukama karyAM. peAlIsanI pAse pelAe lekhI hukama mAgyA. polIse kalekTarane khabara ApI, teNe pelAne kheAlAvI maMgALyA ane phAjadArane sAMpyA. tene cetavaNI ApIne cheDI devAMmAM AvyeA. daramyAna tenI jagyA vidyApIThanA eka vidyAthI dinakararAve lIdhI hatI, ane khIjo svayaMsevaka prabhubhAI sUcanA levA tyAM UbhA hatA. A bannene pakaDavAmAM AvyA. eTale pahelA chaganalAla jemane cetavaNI ApIne rajA ApavAmAM AvI hatI temaNe dinakararAvanI jagyA lIdhI, eTale tene paNu 192 , Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 muM - bAraDelI dina' pakaDavAmAM AvyuM. A lokone polIsa kAyadAnI eka kalama pramANe pakaDavAmAM AvyA hatA. je kalama pramANe emane pakaDavAmAM AvyA hatA te kalama te sArvajanika sthaLoe rakhaDatA rajhaLatA badamAzone mATenI hatI. paNa A juvAnanI khumArI kalekaTara jevo amaladAra kema khamI zake ? temane kesa cAlyo, e vaLI vadhAre hAsyajanaka hate. keTa rAtre bharAI hatI - badamAzone kema eka divasa paNa, chUTA rAkhI zakAya ? phojadArane bicArAne jematema sAhede zodhavA paDayA. AmAMne eka te pIdhelo hato. teNe kevI jubAnI ApI hatI tenI kalpanA saheje thaI zakaze. tene dArUnA ghenamAM bicArAne nahotuM tArIkhanuM bhAna, nahotuM zuM bole tenuM bhAna nahatuM tenI sAme keNa UbhelA tenuM bhAna. tenI jubAnI sudhArIne lakhI levI paDatI hatI. traNe juvAnane 50 rUpiyA daMDa nahi te be mAsanI sajA thaI. temano guno maeNjisTreTanA zabdomAM A hatoH "A AropI bAraDolImAM kalekTaranA baMgalA AgaLa kalekTarane mukAma hato tyAre rajhaLato ane jatA AvatAne aTakAva karato mAluma paDyo hato.kone aTakAva thayo hato ? kevo aTakAva thayo hato? tenA purAvAnI kazI jarUra nahotI. traNe jaNAe jelamAM javAnuM pasaMda karyuM. bIje divase saMkhyAbaMdha svayaMsevako jela javAnI A anAyAse lAdhelI taka levAne bhegA thayA, paNa temane koIe pakaDyA nahi! bIje divase pelA TaMTAkisAdane mATe pakaDelA vAMkAneranA kheDUtabhAIonA kesane cukAdo hato. Aropa e hato ke 19 jaNAe DepyuTI kalekaTarano sAmAna laIne jatAM traNa gADAM aTakAvelAM, ane gADAMvALAne AgaLa jatAM rokyA hatA. mukhya purAvo eka evA mANasane hatuM ke jenI pAse jhAMkhuM baLatuM eka phAnasa hatuM jethI te badhA AropIne oLakhI zakyo hato. purAvo. eTale to nabaLe, athavA nahi jevo hato ke pAMcane oLakhAvI na zakavAne lIdhe Aropa melyA vinA choDI devA paDyA hatA. ane traNane pAkA purAvA na hovAthI nirdoSa TharAvI choDI 183 Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraDolI satyAgrahanA itihAsa prakaraNa mUkavAmAM AvyA. bAkInA agiyArane e gunA upara chacha mahinAnI sakhata kedanI sajA thaI, ane sAparAdha baLa vAparavAne mATe eka mahinAnI sAdI kedanI sajA thaI. A vIrAnAM nAma te ApavAM ja joI e H rAmabhAI merArajI, kuMvarajI galAlabhAI, DAhyAbhAI mAvajI, gAMsAIbhAI gAviMda, nAraNabhAI ukAbhAI, kAnajIbhAI meArArabhAI, nAthAbhAI kALAbhAI, chItAbhAI premAbhAI, jIvaNabhAI dayALabhAI, cunIlAla rAmajI, ane hIrajI DuMgajI ceAdharI. A nATaka jANe pUratuM na heAya tema A bhAI ene jelamAM laI jatAM jaMgalIpaNAnI kamAla karavAmAM AvI. sAdI kedanA pelA traNa yuvakaiA suddhAM sAne babbenA joDakAmAM dAraDe khAMdhyA hatA ane hAthamAM eDI paherAvI hatI. AvI rIte temane sariyAma rastethI sTezana sudhI laI javAmAM AvyA, jANe temane joI ne leAkeAne bhAre dhAka besI jaze. paNa kedIe te hasatA hatA, je leAkeAne temanI meDIe joIne cIDa caDatI hatI temane kahetA hatAH * are emAM zuM? paheAMcInI ghaDiyALa karatAM A eDI sArI nahi ? ' leAkeA paNa hasavA lAgyA ane temanI gADI cAlI eTale vaMde mAtarama'nA dhvanithI sTezana gAjI rahyuM. gheADA ja divasa pachI vAMkAneranA talATIe A zAhukAra kheDUtanA chekarAone dAraDe bAMdhIne jelamAM laI gayA te badala peAtAnI 25 varSanI neAkarInuM rAjInAmuM ApyuM. A badhuM 'bAraDolI dina'nA traNa divasa Agamaca banyuM, ane eNe ' khAraDeAlI dina'nI ujavaNI vadhAre gaMbhIra karI mUkI. hasIne duHkha bhUlavAnI kaLA saradAra rAja patrikAo dvArA ane peAtAnAM bhASaNamAMnA kaTumadhura kaTAkSA dvArA leAkeAne zIkhavyA ja karatA hatA. eka ThekANe temaNe ekAda kalAka bhASaNa karyuM ane kheDA eTale eka mANase AvIne phariyAda karI, ' phalANA paTele mAmalatadAra ane tenA kArakunane cA pAI. ' * are, e zI rIte banyuM ? ' saradAre hasatAM hasatAM pUchyuM. vRddha paTele AgaLa AvIne khulAsA karyAM 'ame teA bAraNAM baMdha karI beThA 00 184 Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22muM * AraDolI dina' 6 hatA. paNa pelAee khArI AgaLa AvIne kAlAvAlA karyo ke AraNAM ughADA, cA pIne cAlyA jazuM. meM kahyuM, tamAre vizvAsa kema paDe ? pelAee karIIne khAtarI ApI ke ame kazuM ja na karIe, amAre mAtra cA pIvI che! pachI zuM thAya? bAraNAM ughADayAM, cA pAI ane emane vidAya karyAM.' A mANasa vAta karI rahe tyAM te khIjo eka mANasa AvyA ane AvezathI kahevA lAgyA nA, vallabhabhAIsAheba, AvuM na thavA devuM joI e. eNe pelAne cA pAI te kArakunAe khAtarI ApI tethI nahAtI pAI, paNa mAmalatadArathI DarIne pAI, ane amAre teA bhalabhalAnA Dara kADhI nAMkhatAM zIkhavAnuM che. 'vallabhabhAI badhuM samajI gayA, khaDakhaDATa hasI paDavA ane pachI A pramANe samAdhAna karyuM H jIe bhAI, kAlAvAlA kare teA te cA pAyA vinA na cAle. paNa jojo, e leAkeAthI sAvadha rahIne cAlavuM sAruM. dhArA ke tame cA pAe ane dUdhamAM mAkhI ke evuM kAMIka hAya, ane bhUlamAM tamArAthI cAmAM evuM dUdha reDAI jAya ane pelAene kAMIka thaI jAya tA tA doSa tamArA upara ja Ave ne ? eTale cetIne cAlavuM sAruM.' saiA khaDakhaDATa hasI paDavA, ane ghaDIkamAM AkhA kissA bhulAI gayA. saradAranI pakaDAvAnI vAtA teA saMbhaLAtI ja hatI. kAke pUchyuM: ' sAheba, tamArI pakaDAvAnI vAta saMbhaLAya che, sAcuM? ' saradAra khelyA nAre sAMbhaLyA karAnI ! mane zA sAru pakaDe ? bicArI bheMsanuM lilAma kare teA tenA pAMca rUpiyA Upaje, mAruM lilAma kare te kazuMye nA Upaje.' ' : -" ' khAraDAlI dina ' AvyA tyAre laDatanuM rahasya tA leAkeAnI rageragamAM UtarI gayuM hatuM, ane saiA AkarI tAvaNIne mATe taiyAra thaI rahyA hatA. saradAre ' khAraDAlI dina'ne prasaMge kahyuM: Aje have kudaratamAM havA badalAtI cAlI che. A pahelAM caitravaizAkhane sakhata tApa hatA, khUba ukaLATa hatA, chevaTa gAjavIja thaI kaDAkA thayA, ane pariNAme amRtavRSTi thavA lAgI che. sarakAre paNa khUba tApa karyAM, prajAne atyaMta ukaLATa karAvyeA. paNa kudaratanI peThe temAMthI amRtane badale jhera varase teAye e jherane amRta maNI * 185 Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDelI satyAgrahano itihAsa prakaraNa: gaLI javAnI ApaNane Izvara tAkAta Ape evI prArthanA karavAne ApaNe bhegA thayA chIe.' kheDUtonI sAmAnya manodazA te veLA kevI hatI te kahevuM muzkela che. kheDUtane pitAne itihAsa lakhatAM AvaDe te te laDatane jude jude avasare potAnI badalAtI manodazAnAM citro Ape. paNa keTalAka kheDUte te sirasATAnI laDatane mATe taiyAra thaI rahyA hatA e spaSTa che. sarakArI jAheranAmuM bahAra paDayuM e ja arasAmAM, eTale "bAraDolI dina'nA zeDA ja divasa AgaLa, huM eka kheDUtane maLe hato. enI sAthe vAta karatAM umaMga caDe evI. eNe vAto karI. sarakAranuM jAheranAmuM vAMcyuM?" "hA ! sarakAra hajI vadhAre AkarAM pagalAM leze." "kayAM sudhI A laData calAvazo?" game tyAM sudhI. mArA gAmamAM te pAke baMbasta che. mArA gAmamAM eke bheMsa ja rahI nathI, zenI jamI lAvaze ? are thoDA vakhatamAM ghara ja evAM karI mUkazuM ke temAM Ubho vAMsa phare ! ame te laData barobara jAmI tyArathI amArAM tAMbApittaLanAM vAsaNa paNa kADhI nAMkhyAM che. ame mATInAM hAMllAmAM rAMdhIe chIe, ane mATInAM vAsaNamAM jamIe chIe. laI jAya joIe to e vAsaNa bahAra sAdaDI upara sUI rahIe chIe; palaMgano paNa nikAla karI dIdhuM che, kAraNa palaMga paNa uThAvI javA lAgyA che. ane have ame bIje vicAra kIdhe che. zA sAra gharamAM bharAI rahevuM? eka dharmazALA rAkhIzuM, eka binakhAtedAra ene kabaje leze, sai tyAM rAMdhI khAzuM ane phALe paDate kharaca vaheMcI. nAMkhazuM." paNa saradAra tamane kahe ke gAma choDIne cAlyA jAo to ?" to to sattara AnA. amArAM barAM chokarAM te gAyakavADImAM amArAM sagAMvahAlAMne tyAM gayAM che, Dhora paNa gayAM che. ghaNuM te mAtra ahIM sUvAne mATe ja AvIe chIe." 186 Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 mu bAraDolI dina'* 6 ane jamIna kheDazeA ke paDatara rahevA dezeA ? kheDaze| tA sarakAra kheDavA deze ane pachI pAka uThAvI leze.' * pAka karIe zA sAruM ? thaI eTale ene khetaramAM ja khAtara thaze.' zaNu khI nahi nAMkhIe ? zaNa suvADI devAnI eTale senA jevuM aMte ame chUTA paDyA. chUTA paDatAM pelAe upasa'hAra "karatAM kahyuMH laData te! bhagavAne meAkalI che. amArAmAMnA ghaNA cAnA baMdhANI hatA. bheMsA gaI eTale have cAne mATe dUdha tyAMthI lAve? chatAM keTalAka bakarInA dUdhe calAve che, ane ekame ghera gAya che. paNa e cA jAya e ja sArI. dhAro ke A laDatamAM hAryo teAye khAvAnuM nathI. e kAMI chellI laData thADI che ? AvatI laData vadhAre dAkhasta karIne vadhAre sAvacetIthI laDazuM. A laDatamAM zIkhelA pATha gheADA bhulAvAnA che ? ' * khAlI dina ' AvyA tyAre leAkeA A zraddhAthI, A acaLa vizvAsathI saradAra jema AgaLa dhapAve tema dhapyA jatA hatA. temane nahotI paDI sarakArI jAherAtAnI, khAlasA neTiseAnI ke jelanI. saradAra kahe ke haLa mUkA jamInamAM te haLa mUkavAM; saradAra kahe, cheDe tAlukA tA tAlukA cheDavA ! Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 ArApI nyAyAdhIza banyA " sarakAre mUrakha mANaseAnI vAta mAnI che ane have sApe chachUMdara gaLI che. have cheDAtIye nathI, gaLAtIye nathI." me 6 DA satyAgrahanA divaseAmAM sarakAranuM khukharakhAtuM khulyuM u nahotuM. kherasada satyAgraha vakhate e khAtAe darzana dIdhAM, ane laData pUrI thavA AvI tyAre AMkhe kronikala nA cha staMbha jeTaleA sarakArane| bacAva bahAra pADelA. ene yAgya uttara ApavAmAM AvelA ane eka aThavADiyAmAM sara leslI vilsane be lAkha cALIsa hajArane heDiyAvere rada karelA. pAMca mahinA sudhI khAraDAlI satyAgraha prakAzana khAtAnA, 'navajIvana 'nA ane yaMga iMDiyA'nA AreApe sAMbhaLI sAMbhaLI rIDhA thaI sarakAre potAnuM khabarakhAtuM cAluM kIdhuM. balke paThANAe e khAtuM cAlu karAvyuM ema kahIe te cAle. paThANeAnI geravartaNUkanuM vana meM yaMga IMDiyA'mAM ApyuM hatuM tenA radiyA ApavAne sarakArI khakharakhAtAnA vaDAe prayatna karyAM. A prayatnamAM sarakArI nekarA uparanA AreApAnI svataMtra tapAsa karavAne badale gunegArane peAtAnI pAse kheAlAvI, teteA ekataraphI javAba sAMbhaLI, tAheAmata mUkanArane hAMkI kADhavAne A rAjyaneA sanAtana rivAja jyAMtyAM jovAmAM AvatA hatA. leAkeAnI riyAda kharI ke khATI te tapAsavA svataMtra paMca leAkeA mAge te sarakAra kema Ape ? gunegAra amaladArA evAM pAMca kema ApavA de? ane evAM pAMca Ape te pachI khare TAMkaNe madada karanArA haiyAphUTA amaladArA zI rIte maLe? 188 Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ApI nyAyAdhIza banya eka paThANu mIThuM ceratAM pakaDAyo hato ema kahevAmAM Ave che tyAre khabarakhAtAno amaladAra nyAyAdhIza banI kahe cheH polIsane jaNAyuM che ke A kesa khoTA kesomAM ja gaNavo joIe." jyAre kahevAmAM Ave che ke eka paThANe eka satyAgrahInI upara charI laIne humalo karyo hato tyAre paThANe charI sAthe humalo karyo hato e vAtano inakAra nathI karavAmAM AvatA, paNa ema kahevAmAM Ave che ke teNe kAMI charI bhokavAne mATe humale nahoto karyo ! paThANonA geravartanano lAMbo bacAva karavAmAM Ave che temAM paThANa kUvA upara nAgo Ubho hato e vAtano inakAra nathI karavAmAM Avato paNa paThANano hetu malina nahoto ema kahevAmAM Ave che! ane eka paThANe eka bheMsane mArI mArIne jIva lIdhe e Apane to khabarakhAtuM gaLI jAya che. game tema che, paNa ATalA bacAva pachI paNa e namUnedAra paThANone turata khaseDavAno hukama thayo. paNa sIMdarI baLe paNa sIMdarIne vaLa nahi baLe, eTale gavarnare potAnA eka kAgaLamAM paThANAne kheMcI levAnuM kAraNa lokamatane mAna ApavAnuM batAvyuM, jyAre sarakArI khabarakhAtAe lakhyuM : have varasAdanI mosama zarU thaI eTale paThANanI jarUra cheDI ja rahevAno saMbhava che! bIjA eka kAgaLamAM sarakAre jaNAvyuMH vANiyA paThANone cokIdAra tarIke rAkhe che tenI sAme kema koI kAMI kahetuM nathI, ane sarakAra rAkhe temAM zuM deSa? kema jANe eka gune bIjAne DhAMkI zakato hoya ! vaLI vANiyA ke bIjA koI paThANone rAkhe te lokone nathI khUMcatuM ema sarakAre zI rIte jANeluM ? sarakAranA khabarakhAtAe "yaMga iDiyA'nA mArA eka bIjA lekhana bahu savistara javAba ApavAno prayatna karyo hato. e javAbamAM paNa ahIM na UtaruM kAraNa e to bAraDolImAM mahesUlavadhAre kema khoTo che e viSe lokono pakSa rajU karyo hato tene javAba hato, ane emAMnI ghaNuM dalIle prathamanAM prakaraNamAM AvI gaI che. eTaluM jaNAvI dauM ke mi. eNDasananA pelA sAta varSanA 42,000 ekara gaNote ApelI jamInanA AMkaDAne eka 189 Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDolI satyAgrahano itihAsa prakaraNa varSanA gaNavAnI bhUlano AmAM AMkhamAM dhULa nAMkhanAra vistRta bacAva ApavAmAM AvyA hatA. bUmaphIlDa kamiTIe e AMkaDAne sAva khoTA TharAvyA che eTale have e takarAra nAhakanI utArIne sthaLane vyaya na karuM. khabarakhAtAne patrikAo kADhavAnuM zUra caDayuM hatuM eTale rojaroja sarakAranI Ijajata ughADI pADanArA namUnA bahAra paDaye jatA hatA. eka patrikAmAM jaNAvavAmAM AvyuM ke paTelatalATIonAM rAjInAmAM dhamakI ane dabANathI lakhAvI levAmAM AvyAM che. paTelatalATIoe turata ja A jUThANAne ughADuM pADyuM, pitAnI sahIne eka kAgaLa prakaTa karIne temaNe jaNAvyuM ke e vAta judI che, ane eka talATIe to UlaTuM jaNAvyuM "ame te keIe dabANanI vAta nathI karI; bAkI DepyuTI kalekaTare mane bahu Agraha karIne kaheluM ke rAjInAmuM pAchuM kheMcI lo, ane mane pagAra vadhArI ApavAnI lAlaca paNa ApI hatI!" paNa khabarakhAtAnA vaDAno zo vAMka kADhIe ? enuM to e kAma rahyuM. bake sarakAranAM kRtyono bacAva karavAne mATe ene pagAra maLe, ene pelA amaladAro je prakArano bacAva mokale te jemano tema pitAnI oNphisamAM beThA beThA pitAnI sahIthI bahAra pADavAne. paNa khabarakhAtAnA uparIne kayAMka TapI jAya evAM to kalekaTaranAM. "kheDUtonAM zubha vacana" hatAM. emAM pahelethI chelle sudhI naryuM asatya ane asabhyatA hatAM. kalekaTara zrI. vallabhabhAI ane temanA sAthIone mATe navAM vizeSaNonI navAjeza kare che : "durAgrahIo," "bAraDolI tAlukAmAM jemane gumAvavAnI bilakula khetInI jamIna nathI tevA paraduHkhatpAdaka RSio." kalekaTara bAraDolInA satyAgrahanA vAtAvaraNane hiMsAnA - vAtAvaraNa tarIke varNave che, ane saradAra jyAre kahe che ke khAlasA jamIna kharIdanArAo te jamIna kheDe te pahelAM temane amArA svayaMsevakanA lohInI nIka vahevarAvavI paDaze ane temanAM hADakAMnuM khAtara karavuM paDaze, tyAre tene kalekaTara A pramANe *UlaTAve cheH "have te tattvajJAna ane zAMtinA pAThe paNa Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 muM ArepI nyAyAdhIza banyA visarAvA mAMDyA che- zAMtinI vAto have zAMta thavA mAMDI che ane laDAI ane lohIluhANunA gaMbhIra dhvani e paraduHkhatpAdaka RSione mukhethI kAne paDavA mAMDyA che. goLIbAra ane hADakAMnAM khAtara vagere vAta zAMtinA upAsakone mukhethI nIkaLavA lAgI che." paNa khabarakhAtAnA vaDA ane kalekaTarane zuM kahIe jyAre prAMtane gavarnara sarakAranI eTale sarakArI amaladAronI nItine khAsa vistIrNa bacAva karavA nIkaLI paDe che, ane te bacAva karatAM pariNAme UlaTo sarakArane ja doSapAtra siddha kare che. AnuM jarA vistArathI vivecana karavuM jarUranuM che. muMbaInA eDavokeTa ane dhArAsabhAnA sabhya zrI. kanaiyAlAla mANekalAla munazI, jemane viSe vadhAre vigatavAra ullekha AvatA prakaraNamAM Avaze teo A laDatamAM rasa lenArA jAhera puruSomAM agragaNya kahevAya. me mahinAnI Akhare emaNe sara leslI vilsanane bAraDelInI ghaTanAone viSe ghaNuM kAgaLo lakhelA, ane lakhatAM AraMbhamAM jaNAveluM ke pote rAjabaMdhAraNamAM mAnanAra tarIke kAgaLa lakhe che, "kara na bharanAra asahakArI tarIke nahi.' AvI rIte pitAnI sthitinI cokhavaTa karavAne lIdhe ja kadAca emane nAmadAra gavarnaranI pAsethI lAMbA kAgaLa maLI zakyA. zrI. munazIe gavarnarane vInavyA hatA ke teo A bAbatamAM vacce na paDe to bAraDolIne muddo che tenA karatAM badalAI jaze. gavarnare eka taraphathI zrI. munazI lokamata tarapha na DhaLe e hetuthI temane rIjhavavA sAru lAMbI dalIlanA kAgaLo lakhyA, ane bIjI taraphathI pitAnA kAgaLomAM saheje siddha thaI zake evAM asatyo cItarI lokone khoTA pADavA prayatna karyo. bAraDolIne muddo badalAIna jAya eTalA mATe zrI. munazI nA. gavarnarane vacce paDavAnI vinaMti kare che, nA. gavarnara muddAne avaLe vALIne kahe cheH "bAraDolImAM savinaya bhaMganuM zastra ugAmIne sarakArane dabAvavAno prayatna thaI rahyo che." je vastu loko taraphathI, saradAra taraphathI, - gAMdhIjI taraphathI aneka vakhata spaSTa karavAmAM AvI hatI teno 191 Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDolI satyAgrahane itihAsa inakAra gavara jevA javAbadAra mANasa jANe asatyane vakhateAvakhata melyAthI te niSpakSa paMca nImavAnI zrI. munazInI pahelA kAgaLamAM te jaNAvyuM : prakaraNA hajI paNa kare che, kema satya TharI jatuM heAyanI vina Mtine viSe gava re "vadhAre tapAsa thavAthI kazA navA muddA nathI nIkaLavAnA. jamInamahesUlanI pharI AkAraNI thaI te kevI rIte thaI tene abhyAsa karavAthI koI paNa nyAyabuddhivALA mANasanI khAtrI thaze ke sarakAra vAjabI karatAM vadhAre sArI rIte ane udAratAthI vartI che. . . . leAkeAnI takarAra pachI pAchI tapAsa paNa thaI cUkI che. kAraNa revanyu membara mi.rU rajA upara gayA tyAre mi, haeNca nAmanA atizaya anubhavI revanyu amaladAre temanI jagyA lIdhI. mi. haeNca niSpakSa buddhithI badhA kAgaLA tapAsI gayA che, ane temanI khAtarI thaI che ke gaNAtA vagere bAda karIe tApaNa (kAraNa gaNAtAnI sAme vAMdhe! levAmAM AvyA che) mAlanA bhAva, vecANa vagere dhyAnamAM letAM sarakAre je vadhArA sUcavyA che te joItA hatA tenA karatAM Ache! che, ane jo pharI tapAsa karavAmAM Ave te mahesUla kazuM ochu thavAne badale UlaTu vadhAre vadhavAnuM pariNAma Avaze. huM tamane khAtrI ApuM chuM ke sarakArane eka paNa sabhya evA nathI ke jenI khAtrI na thaI hoya ke sarakAre vadhAreluM mahesUla nyAyayukta ja nahi paNa udAratAbhayu hatu, '' paNa leAkeAne udAratA nahotI joItI. leAkeAne teA nyAya joI teA hateA. gavarnare teA kahyuM: are, evI kamiTI nImavAmAM Ave te UlaTA vadhAre vadhArAnI e bhalAmaNa kare. tyAre te temaNe jarUra leAkeAnI mAgaNI tarata svIkArIne leAkeAne khevakUpha banAvavA joItA hatA. khIjA patramAM zrI. munazIe lakhyuM : * sarakAra jo khAraDAlInA leAkeAnI vAjabI mAgaNI na svIkAre te bAraDolInA lokonuM nAmanizAna na rahe athavA khunAmarakI thaze. ane ane piraNAma AvatAM hamezane mATenAM duHkha ane dardIne DAdha rahI jaze. Apa nAmadAra kaheA che te vAta sAcI hoya ke navA vadhArA karatAM sarakAra nyAyI nahi paNa udAra thaI che tA tA e nyAyI che eTaluM kabUla karAvavAnI taka zA sAru sarakAra nathI letI? '' 192 Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 ApI nyAyAdhIza banyA AnA javAbamAM sarakAranuM pita prakAzya. gavarnare sApha lakhyuM: tame sUcave che tema sarakAra potAne rAjavahIvaTa calAvavAne nirvivAda adhikAra koI svataMtra kamiTIne zA sAru ApI de? dareka rIte huM paristhitine pahoMcI vaLavA mATe Atura chuM, paNa koI paNa sarakAra khAnagI zakhsone potAnI lagAma soMpI daI na ja zake, ane evuM thavA. de to e sarakAra sarakAranA nAmane lAyaka na rahe." A vicitra vidhAnanA javAbamAM gAMdhIjIe pharI ekavAra lokapakSanuM satya svarUpa vyakta karanAro lekha lakhyo, ane sarakAre AdarelI beTI vRttine ughADI pADI. A rahyo te lekhaH " gavarnarasAheba kahe che ke rAjya ane prajAnI vacce svataMtra tapAsa thAya ja nahi. Ama kahIne teo sAheba lokenI AMkhamAM dhULa nAMkhe che. svataMtra tapAsa paNa sarakArI tapAsa haze. nyAyakhAtuM amalI khAtAthI svataMtra hoya chatAM te paNa sarakArI khAtuM che. kamiTInI nimaNuka loko kare ema koIe mAgyuM nathI. paNa taTastha mANaso nimAI jema adAlatamAM tapAsa cAle che tema bAraDolInI mahesUlanA kesanI tapAsa thAya ema lokonI mAMgaNI che. AmAM sarakArane rAjyanI lagAma choDI devAnI vAta nathI, paNa johukamI, nAdIrazAhI choDI devAnI vAta avazya che. ane je lokone svarAjya maLavuM che ne temaNe te meLavavuM che to A nAdIrazAhIne sarvathA nAza thavo ja che. A dRSTie bAraDelInI laDate have vyApaka svarUpa pakaDyuM che, athavA ApaNuM sadbhAgye sarakAre tene vyApaka svarUpa ApyuM che.' satyAgrahanuM zastra gerakAyadesara che evI zrI. munazInI dalIla athavA kabUlata du:khakara che. te have to aMkAI gayeluM zastra gaNAya. dakSiNa AphrikAmAM jyAre teno upayoga thayo tyAre lairDa hArDige tene bacAva karyo hato. caMpAraNamAM bihAranI sarakAre tene svIkAra karI kamiTI nImI hatI. borasadamAM zrI. vallabhabhAIe te ja zastrane upaga karyo, ne hAlanA ja gavarnarasAhebe tene mAna ApI lokone dAda ApI hatI. have te zastra kema kAyadAvida gaNavuM te na samajAya tevuM che. paNa satyAgraha kAyadAviruddha hoya ke na hoya e atyAre prastuta savAla nathI. lokonI mAgaNI vAjabI hoya, te lokonI mAgaNI karavAnI rIta game tevI hoya chatAM tenI yogyatA ochI nathI thaI zakatI." Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 nyAyanA bhavADA "A rAjyamAMthI InsApha meM saMtADIne nAsI gayo che." mAraDolImAM khAsa nImavAmAM AvelA resiDanTa - amejisTreTanI pAse kevA kevA kesa laI javAmAM AvatA hatA te viSe AgalAM prakaraNomAM prasaMgopAtta ullekha thaI gayo che. A prakaraNamAM e "nyAyamaMdira'mAM nyAyane kevo sIke caDAvI devAmAM Avyo hato, athavA nyAyanI kevI viDaMbanA thaI hatI te jarA vigatavAra jozuM. bAraDolImAM sarakArane badanAma karavAmAM dareka amaladAre potapotAno phALo yathAzakti Apyo hato. - emAM A khAsa nImavAmAM AvelA resiDaMTa mejisTreTano phALo koInAthI ocho te nahoto ja, kadAca vadhAre haze. paNa emAM eno doSa nahe. revanyu khAtAno ja amaladAra, jene A keso calAvavAnI khAsa lAyakAta to kazI ja nahotI, UlaTI revanyukhAtAnA amaladAra tarIke e keso calAvavAnI tenI nAlAyakAta kahIe to cAle. ane e bicAro kare zuM? 1919nA mArzala lonA divasemAM hAIkorTa jajanA hoddAnA mANasonI nyAyavRttine vaLa caDI gayo hato te A bicArAnuM gajuM zuM ? bAraDolInA jevA uzkerAyelA vAtAvaraNamAM besIne nyAya ApavA besavuM e ene mATe dohyaluM kAma hatuM. mahesUla na bharanAra, na bharAvI denAra ane japtIamaladAronI UThaveTha pheka karanAra je kaI tenI sAme Ave tene hiMdustAnanA phojadArI kAyadAnI koIpaNa kalama nIce 194. Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nyAyanA zavADA lAvaveA ane sajA karavI e enuM kAma hatuM ema samajIne e AvyeA hoya te navAI nathI, ane e kAmamAM eNe kacAza na rAkhI ema A prakaraNamAM ApaNe jozuM. Azcaya nathI ke zrI. munazI jevA kAyadAzAstrIne A nyAyanAM nATakA joI ne kaMpArI chUTI ane zrI. narImAna jevAe akaLAIne pAkAra karyo, * Aje khAraDAlImAM kAI navAM ja phojadArI kAyadAnA amala cAlI rahyo che.' .. A resiDeMTa maeNjisTeTanA pheMsalAe upara upalaka najara TheravatAM ghaNAkharAmAM AnAM A ja vAyA athavA AvAM vAkyA AvatAM jaNAya cheH "phariyAdI peAtAnI sAdI vAta bahu - sIdhI rIte kare che, ane tene nahi mAnavAnuM kazuM kAraNa nathI. phariyAdIne athavA te puriyAdapakSanA kAI sAkSIne ArApI pratye kAI jAtane dveSa nathI. phariyAdapakSanA kAI paNa sAkSIne nahi mAnavAnuM kazuM kAraNa nathI. ghaNAkharA ArepIee peAtAne adAlata upara bilakula vizvAsa nahi hAvAthI potAnA bacAva rajU karyAM nahAtA temaja peAtAnA sAkSIe paNa teo lAvyA naheAtA, eTale resiDenTa maeNjisTreTeriyAda pakSanA kAI paNa sAkSIne nahi mAnavAnuM kazuM kAraNa ' na joyuM. mahesUla niha bharavAnI laDatane aMge thayeluM harakeAI kRtya pInala kADanI 1866. 189 tathA 447nI kalameAmAM AvI jAya evA e kalamene a athavA ana karavAmAM Avye te eTalI hada sudhI ke sagIranI milakatanA vahivaTa karanAra sUratanA nAjhara upara sarabhANanA keTalAka pratiSThita sanAe sagIra taraphathI mahesUla nahi bharavAnuM eka pesTakArDa lakhyuM haze tene paNa sarakArI amaladArane dhamakI ApavAnA AreApa mATe upayoga karavAmAM AvyA hatA. A upayegane mATe A maeNjisTreTa javAbadAra naheAtA, ane e AreApa UDI gayA, kAraNa kesa sUratamAM cAlyA ane tyAMnA DisTrikTa jajane vAtAvaraNane sparzI lAgeleA nahotA. zrI. ravizaMkara vyAsa jevA sAdhucarita ane temanI sAme riyAda karanAra mAmalatadAra jene khIjA satyAgrahIe eLakhe eTalA ja eLakhe A 195 Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDelI satyAgrahane ItihAsa prakaraNa evA puruSane sAparAdha pravezanI sajA thaI temane guno eTalo ja hato ke mAmalatadArane herAna karavAnA ke raMjADavAnA kazA irAdA. vinA mAmalatadAranA kampAuMDamAM temaNe praveza karyo. 186mI kalamanA gunA mATe dhamakInuM kAMI spaSTa kRtya hovuM joIe. paraMtu AvA kRtyanA kazA purAvA vinA zrI. ravizaMkara, cinAI tathA. sanmukhalAlane e kalama mujaba gunegAra gaNI sajA karavAmAM AvI. zrI. cinAInA mukaddamAnuM phArasa to zrI. ravizaMkaranAne paNa. bhulAve evuM hatuM. nyAyAdhIzanA cukAdAnI bhASA vAparIe te, AropIe eTaluM ja kareluM jaNAya ke "mAmalatadAranI hAjarImAM khuzAla nAthAne mahesUla nahi bharavAnuM temaNe samajAvyuM, ane khuzAla nAthAne jAheranAmuM pheMkI devAnuM kahyuM.' A khuzAla nAthAne sAkSI tarIke belAvavAmAM AvyA na hatA, paNa phariyAda pakSanA be sAkSIo (sarakArI nokara)e zrI. cinAIe kevI rIte khuzAla nAthAne samajAvyuM tenuM A varNana ApyuM hatuM cinAIe khuzAlane kahyuM ke tAre mahesUla bharavuM hoya to bharI de agara na bharavuM hoya te "nA" kahI de." Ane te na bharavAnuM samajAvyuM kahevAya ke bharavAnuM samajAvyuM kahevAya? paNa pInala keDanI 186mI kalama mujaba guno thavA mATe mejisTreTa mATe ATalA ja zabdo pUratA hatA ! ' bhAIzrI sanmukhalAlanI uparanA kesanuM varNana vistArathI soLamAM prakaraNamAM ApavAmAM AvyuM che. ahIM to A kesano kAyadAnI daSTie ja vicAra karazuM. talATI phariyAdI hato ane paTAvALA phariyAdapakSanA sAkSIo hatA. jamIamaladAra jemanI ja jubAnI kAMI paNa upayogI thaI paData temane sAkSI tarIke bilakula belAvavAmAM ja AvyA nahotA. phariyAdIe kahyuM : "sanmukhalAla AvyA ane temaNe kahyuM, "tame jatI kare che, paNa kAle savAre tenuM pariNAma zuM Ave che te joI lejo...." eka sAkSIe prosIkyuTaranA khullAmAM khullA izArA pachI jubAnImAM kahyuM ke sAmAjika bahiSkAranI kAMIka dhamakI ApavAmAM AvI hatI. cukAdAnI bhASA vAparIe te "paTAvALA. Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 muM . nyAyanA bhavADA samA (phariyAdapakSano bIjo sAkSI)nI jubAnI uparathI jaNAya che ke gAMdhIvALAe mane kahyuM ke Aje je kAma tame kare tenAM pariNAma zuM Ave che te kAle joI lejo." sAkSIne khAsa pUchavAmAM AvyuM ke kyA gAMdhIvALA tyAM hatA, tenA javAbamAM teNe kahyuM ke "u huM jANuM ?" prosIkayuTaranI icchA to evI haze ke gAMdhIvALA tarIke sAkSI sanmukhalAlane batAve, paNa e abhaNa mANasa IzAro zAne samaje? ArapIe to pote gunegAra nathI ema jaNAvyuM ane kahyuM ke tenI sAme Ubho kilo mukaddamo jUThA che. - A purAvAne barAbara chaNavAnI jarA paNa tasadI lIdhA vinA mejisTreTe cukAdo Apyo ke ApIe ijA karavAnI dhamakI ApavAno guno karyo che, ane cha mAsanI sakhata majUrI sAthenI kedanI sajA pharamAvI. A mukadmAmAM ApaNe ekavAra mAnI laIe ke jeTalI vigato noMdhAI teTalI badhI sAcI ja hatI ane phariyAdI paNa sAco ja hato, topaNa temAMthI AropInI viruddha vadhumAM vadhu eTale ja nirNaya thaI zake ke teNe phariyAdIne tathA paTAvALAone sAmAjika bahiSkAranI dhamakI ApI. (eka sAkSIe te potAnI jubAnImAM ema paNa kahyuM hatuM ke thoDA divasa temane bahiSkAra thayo hato ane pachI te bahiSkAra kADhI nAMkhavAmAM Avyo hato.) pInala koDanI 189mI kalama mujaba A guna gaNAI zakAya kharo? IjA eTale to koI mANasane gerakAyade kAMI nukasAna pahoMcADyuM hoya te sAmAjika bahiSkArane AvI IjA gaNI zakAya ? ene gerakAyade IjA athavA te sAparAdha dhamakI gaNavAnI kAyado sApha nA pADe che. sAmAjika bahiSkAra thaze eTale zuM zuM thaze te batAvanAre kazo purAvo rajU karavAmAM Avyo nahoto. eTale AropInI viruddha karavAmAM AvelI badhI phariyAda sAbita thayelI gaNIe (joke kazuM sAbita thayuM nahotuM), te paNa AropIne gunegAra TharAvavA mATe tathA tene cAnaka maLe tevI AkarI sajA pharamAvavA mATe pUratuM kAraNa nahotuM ja. 197 Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDolI satyAgrahano itihAsa prakaraNa mukamAnA have ApaNe zivAnaMda ane amRtalAlanA cukAdAneA insApha tapAsIe. enI vIgatA prakaraNamAM vistArathI ApavAmAM AvI che. AmAM eTaleA ja hatA ke ' ApIe phariyAdI tathA kahyuM ke tame nIca bhaMgI athavA DheDanuM kAma kareA che!, * AreApI naM. 2 jo hAtha UMcA karIne riyAdI upara dhasyA,' ane ' AreApI na.1 lAe phariyAdIne dhakko mAryo.' paNa seALamA AreApane sAra khIjAone pahelA Are pIe AreApI na. 2 jo sAkSIonA kahevA banne Are pIee taheAmata nAkabUla karyuM. jaNAvyuM ke phariyAdInI AkhI hakIkata jUDI hatI, tyAM hAjara ja naheAte| tathA phariyAdI tathA mujaba japtIamaladAra A banAvane sthaLe hAjara naheAtA, jyAre kharI rIte badhA vakhata te AkhA banAva joyAM karatA hatA e badhuM. darzAvanArA phATAmrAj rajU karyAM. maeNjisTreTa A purAvAne nirupayeAgI gaNI kADhI nAMkhyA. nyAya ja karavAnI tene kALajI hAta te te phariyAdapakSanA sAkSIone te pUchyuM ke A phoTogrApha banAvanI hakIkata darzAvanArA hatA ke nahi. teNe te kazuMye pUchyuM gAyu nahi ane ArepIee phariyAdI tathA khIjAone tee nIca. bhaMgI athavA DheDanuM kAma karatA hatA' ema kahyuM te uparathI temaNe humalA karyAM hatA evA cukAdA ApyA. vaLI AreApIe hAtha UMcA karyo eTale phariyAdI je jabaradasta balUca hatA ane je ArapIene capaTImAM masaLI nAMkhI zake evA hatA-- tene dhakaiA mAryAM evuM paNa harAvyuM. banne Are pIene 183mI kalama. mATe traNa mAsanI sakhta kedanI ane 353 mI kalama mATe cha mAsa sakhta kedanI ema nava mAsanI sakhta kedanI sajA pharamAvI. * - A mukaddamAmAM paNa ApaNe mAnI laIe ke AreApI sAme thayelI badhI phariyAda sAbita thaI hatI (joke evuM kazuM sAbita thayuM naheAtuM ja), teApaNu humalA karyAne AreApa emAMthI kAI sAme. puravAra thatA nathI. vaLI eka ja kAryamAMthI e gunAe thayelA sAkhita phare te pInala keADanI 71mI kalamamAM sAph jaNAvyA mujaba 183 tathA 353mI kalameA mATe judIjudI sajAe thaI zake: 198 Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 su nyAyanA bhavADA nahi. maeNjisTreTa peAtAnI samakSa rajU thayelA purAvAmAM sAcu khATu keTaluM che te te bIjA mukaddamAnI jema AmAM paNa tapAsatAM cUkavyA eTaluM ja nahi paNa kAyadAnuM spaSTa ajJAna paNa temaNe prakaTa karyuM. kalekTaranA baMgalAnA kampAuMDanA daravAjAnI sAmenA rastA upara besavA mATe eme mAsanI AsAna kedanI sajA traNa vidyArthI e upara kevA umadA purAvAne khaLe pharamAvavAmAM AvI hatI e te huM vIgatavAra pAchalA eka prakaraNamAM ApI cUkyA chuM. e hAsyajanaka kesanI vadhAre carcA anAvazyaka che. vAMkAneranA 19 mANasA upara haMgAmeA karavAnA tathA gerakAyade aTakAyatanA AreApasara je mukaddame cAlyeA e jarA vIgatavAra vicAravAjevA che. maeNjisTreTanA cukAdAmAM darzAvyA pramANe vIgate evI che ke keTalAka revanyu paTAvALA peAlIsa paherA sAthe keTalAMka gADAM hAMkatA vAMkAnerane cAre rAte 8 vAgye AvI pahoMcyA. " rAtanA vakhata hateA tethI ceArAthI dasa kadama dUra rastA upara teee gADAM UbhAM rAkhyAM ane traNa paTAvALA veThiyAne elAvavA tathA phAnasa levA aMdara gayA. viyA gADAM hAMkI jatA hatA eTalAmAM 150 mANasAnAM TAbAe te AMtaryAM, ane TALAmAMnA eka mAse baLadanI nAtha pakaDI gADAM UbhAM rAkhyAM. phrAnasa sAthe veDDiyAne TALAmAM dhasaDI javAmAM AvyA eTalAmAM talATI e sthaLe jaI pahecyA. peAlIsa pAse baMdUkA naheAtI, paNa TALAne vikherI nAMkhavAnI khAtara phariyAdIe polIsane baMdUka sajja karavA kahyuM. aMkanuM nAma sAMbhaLIne AreApIe tathA bIjA vikharAI gayA ane gheADe dUra jaI UbhA. teo phAnasa sAthe veThiyAne paNa laI gayA. paTAvALA tathA peAlIse peAlIsa paTela pAse jaI badhI mInA kahI. paTela temanI sAthe gunAne sthaLe teA na gayeA, paNa teNe paTAvALAone khIjuM phAnasa ApyuM ane gADAM AgaLa cAlyAM. " ATalI hakIkata upara 19 mANusAne TaTAsisAda mATe pakaDavAmAM AvyA. 199 Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDolI satyAgrahano itihAsa prakaraNa - A AropIone oLakhavAnI kriyAnuM phArasa varNavavA jevuM che. e kriyA "guno" thayA pachI agiyAra divase thaI zrI. kalyANajIe tathA zrI. vallabhabhAInAM dIkarI kumArI maNibahena paTele lokone gharanI bahAra AvavAne na samajAvyA hota to A oLakhavAnuM kAma to thaI ja na zakata. A oLakhavAnA phArasamAM sAkSIoe khAdI paherelA mANasane vINI vINIne AgaLa karyA. kalyANajIbhAI tathA maNibahenanI sAthe zrI vallabhabhAInI moTara sApha karanAra hIrajIbhAI gayo hato, ane te taddana nirdoSa ja hatuM. tene oLakhavA mATe ekaThA karelA lokomAM bhaLI javAnuM bhAI kalyANajIe jANI joIne sUcavyuM. vaLI A sthAne zrI. bhegIlAla nAmanA vidyApIThanA eka vidyAthI svayaMsevaka tarIke hatA, joke "gunAne divase to te vAMkAneramAM paNa nahotA. have pilA sAkSIone to ekaThA thayelA lokomAMthI game te khAdIdhArIne cUMTI kADhavA hatA eTale A vidyArthI ane moTara sAi karanAra baMnene AropInI yAdImAM AvI javAnI taka maLI ! A oLakhavAnI kriyAnuM phArasa vadhu ughADuM pADavAnI jarUra nathI. munazI samiti AgaLa jubAnI ApanArA ghaNA gRhasthoe oLakhavA mATe sAkSIo kevI rIte UbhA karyA hatA te bAbata pitAnI jubAnI ApI hatI. A kesamAM pAMca AropIo upara to tahematanAmuM ja na pharamAvavAmAM AvyuM, traNane mukaddamo cAlyA pachI nirdoSa TharAvavAmAM AvyA, ane agiyArane amAsanI aMdhArI rAtane vadhAre aMdhArI kare evA phAnasa vaDe badhAne oLakhI zakanArA (!) zakhsanI jubAnI upara 147, 353 tathA 149 mI kalamomAM darzAvelA gunA mATe chacha mAsanI sapta kedanI tathA 341 mI kalamanA gunA mATe ekaeka . mAsanI AsAna kedanI sajA pharamAvavAmAM AvI. A vakhate mejisTreTasAhebe kAyadAnI kAMIka kadara karI ane banne sajAnI mudata ekasAthe gaNAya evuM pharamAvyuM. A agiyAramAMthI pAMca jaNe upalI korTane apIla karI, temAM cAra AropIonI sajA temanuM oLakhANa barAbara sAbita nahi thavAnA kAraNe rada thaI hatI ! Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 muM . nyAyanA bhavADA - eka mukadmAmAM bhavAna hIrA nAmanA saraLa ane garIba gAya jevA kheDUta upara sarakArI amaladAra upara humalo karavAnA tathA sAparAdha baLa vAparavAnA gunAnuM 186 tathA 353 e be - kalamo mujabanuM tahomata mUkavAmAM AvyuM hatuM. bhavAnanI strIe to polIsa amaladArane kahyA ja karyuM ke jamIamaladAra Ave tyAre bAraNuM baMdha karI devAM e jo guno gaNAto hoya te. e gune to meM karyo che, mArA dhaNI to gunAne sthaLe hAjara paNa nahato. AropIe tahomata nAkabUla karyuM. A eka ja muka evo hato ke jemAM phariyAdapakSa taraphathI rajU thayelI hakIkata badhI ja sAcI hoya to mejisTreTanA cukAdA sAme bahu vAMdho laI na zakAya. paraMtu ArapInI strI jyAre AkhA tahomatane bhAra potAnI upara vahorI letI hatI tyAre tene irAdApUrvaka sAkSI tarIke na bolAvI eTale purAvo bilakula adhUro hato e te spaSTa ja che. eka mukadmAmAM gopALajI nAmanA svayaMsevaka upara khAtedAranA gharanI dIvAla uparathI khAlasA noTisa ukheDI nAMkhavAnA tahomata badala kAma cAlyuM hatuM. AropIe pitAnI kephiyatamAM jaNAvyuM ke noTisa dIvAla upara kAMTA vaDe lagADavAmAM AvI hatI te pavanathI UDI na jAya eTalA mATe ja teNe tyAMthI laIne khAtedAra taraphathI potAnI pAse rAkhI hatI. paraMtu A pramANe noTisa khaseDavAnI kriyAne vidvAna mejisTreTa pInala koDanI 173 mI kalama mujaba gune ga ane AropIne eka mAsanI AsAna kedanI sajA karI! Ama phariyAdo mAMDavAmAM tathA sajAo karAvavAmAM polIsa ane nyAyAdhIza baMne kevA bhAna bhUlyA hatA te A mukaddamAomAM spaSTa dekhAI Ave che. mAtra eka ja mukadmAmAM maeNjisTreTe purAvAnA saMpUrNa abhAvanA kAraNasara eka kheDUta upara phariyAda calAvavAnI nA pADI ane be mahinA pachI mukaddame polIsa pAse pAcho kheMcI levaDAvyo. " paNa A mejisTreTa to upara varNavelA mukaddamA calAvanAra mejisTreTathI judA ane ochI sattAvALA hatA. A 201 Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraDolI satyAgrahano itihAsa mukaddamA te puNyaprakApathI AkhI adAlatane dhaNadhaNAvI mUkanA pelA rAyamanA bahAdUra kheDUtane, jenI vIgata huM egaNIsamA. prakaraNamAM ApI gayA chuM. e bheALA paNa sAcA kheDUtathI pheAjadAranuM asatya na sahana thayuM e ApaNe joI gayA, paNa ene te peAtAnA sAcAnI vadhAre sAbitI ApavI hatI eTale eNe peAtAne lekhI hukama naheAte. maLyA te sAbita karavA etraNa sAkSIe rajU karyAM. maeNjisTreTa pUrepUrA gUMcAyA. kheDUtanI vAta sAcI hatI e te jANatA hatA, eTale tene sajA zI rIte thAya? paNa jo te kheDUtane cheADI mUke teA adAlatamAM bUDhuM khelavAnA gunA mATe pheAjadAra upara kAma calAvavuM joI e. chevaTe peAlIsanI pAse kesa kheMcAvI levaDAvI temaNe gU ca ukelI. A badhA muddA bahAdura kheDUtane jussA teADI pADavAnA hetuthI UbhA karavAmAM AvyA hatA. paNa tenuM pariNAma UlaTuM ja AvyuM. chellA mukaddamAmAM jema kheDUta maeNjisTreTa samakSa peAtAnA puNyaprakApa dAkhI zakyo nahi, tema ja khIjA badhA mukaddamAemAM jemane sajA thaI hatI te badhA jANatA ja hatA ke amane sajA khATI rIte thayelI che ane amArI nirde SatA tathA zuddha tapazcaryAthI. laDatane lAbha ja thavAnA che. te badhA ja bahu AnaMdapUrvaka jelamAM jatA hatA ane gAmanA leAkA peAtAnA vIrAne abhimAnathI vadAya ApatA hatA. Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDelInI vIrAMganAo "game te thaI jAya, pRthvI rasAtaLa jAya, sarakAra julamanI avadhi: kare te paNa tame bahene pratijJAthI caLavAnI nathI e vastunA purAvArUpe. huM A tamArA premane gaNuM chuM." paThANo ane polIsanA jaMgalI gherA sAme rAmanAma laIne * jhUjhatI DozImAnAM darzana ApaNe karyA, mahAlakarIne dhamakAvanArI bahena premInAM paNa karyA, seMkaDonuM nukasAna. pitAnI AMkha AgaLa thavA denArI navAjabAInuM paNa darzana karyuM. satyAgrahI gIta gAIne sabhAonuM anuraMjana karatI, lokone zara. caDAvatI bahena - rAnIparaja ane kaNabI - nAM to avAranavAra dareka prakaraNamAM darzana thayAM che ema vAcake mAnI levuM. ATaluM, kahyuM eTale saradAranI saphaLatAnI be cAvI batAvI che te uparAMta, trIjI kaI hatI te kahevAI gaI. strIone saradAre prathamathI ja hAthamAM na lIdhI hota to A laDatamAM A raMga Avata ema kahevuM muzkela che. - bAraDolIne kheDUta game tevo sAde bheLo haze, paNa, pavitratAmAM, saccAImAM te bAraDolInI bahenanI sAthe sarakhAmaNImAM na UtarI zake. bUmaphIlDa kamiTInI sAthe ame pharatA hatA tyAre: eka gAme saheje bahenonI saccAI jevAne prasaMga maLyo. hato. ame pUchatA hatAH "tame dUbaLAne barAbara mApasara bazera. 203 Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraDelI satyAgrahano itihAsa prakaraNa juvAra Ape ke ochI ? " maradoe kahyuM: "mApasara." bahene gharamAM beThI beThI amArI vAta sAMbhaLatI hatI. eka bahena pokAra karI UThI : "emanI sAme te sAcuM bele! bhAI, amAruM mApa ochuM hoya che. dUbaLA amane chetare che, ame temane chetarIe chIe. AvAM pApa karIe eTale amArI dazA AvI thaI gaI che." A pachI karajanI vAta AvI. karaja kabUla karatAM lokone zarama thatI hatI. eTale eka bahene eka bhAIne khakhaDAvIne kahyuM: "sAcI vAta kahetAM zarama zenI? zaramamAM ne zaramamAM te pAyamAla thaI gayA.' AvI bahenone prathamathI ja taiyAra karavA mAMDIne saradAre pitAnI laDatano pAyo pAke karyo hato. jemajema laData vadhAre AkarI thatI jatI hatI tematema bahene vadhAre baLavAna thatI jatI hatI. jatInI sAme to teo thaI, paNa jela vakhate kema thaze enI koIne kalpanA nahotI. bhAIsanmukhalAlanAM mAtAne potAnA putrane jelamAM prasannatAthI vaLAvatAM joIne saine AnaMda thato hato. paNa jyAre vAMkAneranA 11 vIrone jelamAM javAnuM AvyuM te divase temAMnA keTalAkanI patnIe temane adAlatamAM ane sTezana sudhI vaLAvavAne mATe AvI hatI. temanA keAInAM meM upara zaka ke duHkhanI chAyA nahotI. AvI strIonA AzIrvAda laIne je jela sidhAve te kadI mAphI mAgIne pAcho Ave? bAraDolImAM jela janArAomAM eka paNa mANasa A bedo nIkaLyo nahe. A zaratAne cepa nAnAM moTAM saine lAgyo hato. malekapara gAmamAM zrI. vallabhabhAIne bahene taraphathI mAnapatra ApanArI eka cauda varSanI bALAe potAnI svAbhAvika vANImAM pAmarane puruSa banAve evuM bhASaNa karyuM hatuM: "amArA vibhAgapati jela jAtrAe gayA te mATe ame jeke dilagIra chIe te paNa amAruM gAma makkama che. amArI bahenonI A nAnI bheTa svIkAraze. amArA gAmamAM sarakArI amaladAra AvIne khAlasA noTisa kADhI gayA che, ethI ame khuzI chIe. meM mArA 204 Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25muM bAraDelInI vIrAMganAo: pitAjIne kahyuM che ke tame khuzIthI jela jajo. ame te baheneA khetI karazuM.' laDatanA cheka AkharanA divaseAmAM eka bahenanI bahAdurI ApharIna pAkarAve evI jovAmAM AvI hatI. bhAI bhavAna hIrA nAmanA nAnIdane garIba gAvaDI jevA kheDUta. tenA upara japtIdArane aTakAvavA bhAraNa aMdha karavAnA ane tene IjA pahAMcADavAne AreApa hatA. enI strI jANatI hatI ke peAtAnA pati bhale! mANasa che ane jelamAM jatAM DarI jAya evA che. ema mAnIne tenA upara AreApa mUkavAmAM AvyeA hateA, kAraNa jo guneA kAI e karyo hoya te teNe pAte gunA karyo hateA. khAraNAM pAte DhAMkyAM hatAM ema teNe pAkArI pAkArIne polIsane kahyuM, ane jyAre tene na pakaDavAmAM AvI tyAre te dhaNIne laIne tenI sAthe adAlatamAM gaI. bhAI bhavAna hIrAne cha mAsanI sakhata kedanI sA sabhaLAvavAmAM AvI. bhAI bhavAnane sekA mANasAe vidAya dIdhI, paNa tenI vIrAMganAnI vidAya te leAkeAnI smRtimAM ghaNA kALane mATe kAyama rahezeH - jojo ho, DhIleA kheAla na nIkaLe. maeNjisTreTane kahejo ke tArAthI devAya teTaluM du:kha deje. mArI sAmuM ke cheAkarAM sAme jovAnuM na hoya. hiMmata rAkho, ne khakhaDAvIne javAba dejo. huM karuM? mArA upara kesa: nahi mAMDaco, nahi teA batAvI dete. maNa daLavA Ape te deDha maNa daLIne pheMkI dete. mArA dhaNI jelamAM javA te tiyAra ja che. paNa jarA ThaMDA sabhAvanA eTale khelatAM nI AvaDe. Ave vakhate te evA javAba devA joye ke harakAramAM hoya teTalA badhAMne yAda rahI jAya. '' bhAI bhavAnane vaLAvavA AvI te divase e bahenanA zrI. vallabhabhAI AgaLa uccArelA udgAra me akSareakSara ApyA che. huM te veLA hAjara hatA. bhavAna jelamAM gayA pachI AnaMdathI UbharAtI A khAI saradAra pAse AvI, peAtAnAM sagAMvahAlAM tarathI bhavAnane 9 rUpiyA bheTanA maLyA hatA te teNe saradArane caraNe dharyAM ane peAtAne dhanabhAgya mAnavA lAgI.. AvI strIne pati game teTaleA meALeA hoya teNe ATalA 205 Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * AraDolI satyAgrahanA itihAsa prakaraNa AzIrvAda lIdhA pachI Dage ? jelamAMthI bhavAna navuM ja teja laIne nIkaLyeA hateA ema sA kAI kahetuM hatuM. . ane ahIM ja khIjI baheneAnuM smaraNa karI lauM? e baheneAnI laDatane a Mge teAMdha levAnI kadAca na haiAya, paNa khAraDeAlInI baheneAnI kevI bhaktibhAvanA hatI ane e bhaktibhAvanA vallabhabhAIne keTalI kAma AvI te batAvavApUratI e noMdha levAnI jarUra che. laDatanA AkharanA divasamAM eka * maraNane kAMThe kheDelI yuvAna strI gAMdhIjInAM darzanane mATe jha MkhatI hatI. tenA gAmamAM gAMdhIjI gayA, anAyAse tenI paDeAsanA dharamAM reTiyAnuM pradarzana hatuM eTale gAMdhIjI tenI pAse gayA. gAMdhIjIne UThIne hAra paherAvavA jeTalI tenAmAM zakti naheAtI. gAMdhIjI vAMkA vaLyA. teNe hAra paherAvyeA, gajavAmAMthI pAMca - rUpiyAnI noTa kADhI bheTa dharI, gAMdhIjIne kuMkumane cAMllA karyAM ane AzIrvAda mAgyA. gAMdhIjIe kahyuM, 'zAMti rAkho.' khIje ja divase, ' mane khAdInAM kapaDAM paherAvIne vaLAvo' kahIne bicArIe kAyamanI vadAya lIdhI. kAne khabara hatI ke e gAMdhIjInAM darzananI vATa joI ne ja besI rahI hatI! . bIjI bahena pelA agiyAra vIrAmAMnA bhAI rAmabhAInI putrI. rAmabhAI chUTIne bAraDelI AvavAnA tene AvakAra ApavA putrI na jAya te krANu jAya ? harakhamAM ne harama * tarata ja mAMdI paDI, AMtaraDAMnI tIvra vedanA zarU thaI ane madharAte 6 te tenI AzA cheDAI. rAtre traNeka vAge maraNanI samIpa pahoMcelI e bahene mAgaNI karI: * gAMdhIjIne elAvenI, mAre emanAM darzana karI levAM che.' ATaATalAM duHkhamAM e pitAne maLI na zakavAnI, mAtA potAnI pAse nathI, e vastunuM ene --smaraNa nahAtuM, eNe teA gAMdhIjInuM smaraNa karyuM. khAraDeAlImAM ja hatA. gAMdhIjI tyAM pahoMcyA. pagamAM ke hAthamAM tAkAta nahatI, AMkhe paNa aMdhArAM AvatAM subhAgye gAMdhIjI bahena meAtInA ( * hatAM, eTale melI, mArI AMkhe nathI dekhAtuM, paNa gAMdhIjInA - avAthI gAMdhIjIne eLakhuM chuM. mArA baMne hAtha kAI joDI 206 Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 muM mAraDolInI vIrAMganAo Ape! eTale gAMdhIjIne page lAguM. ' A pachI vallabhabhAInAM darzInanI mAgaNI karI. beeka kalAkamAM te bicArInI aihika lIlA samApta thaI. sAyaMkALe meAtInA mRtyunI vAta karatAM gAMdhIjIe kahyuM : meAtIne meM kAle pahelI ja vAra joI. ene eLakhatA nahAtA, paNa e vIrAMganA hatI. ' " bAraDAlInI bahenone jIvatAM ama AvaDe che ema temaNe laDIne ema A baheneAe marIne atAvyuM, maratAM paNa AvaDe batAvyuM. paNa A teA laData pUrI thayA pachInI vAta thaI gaI. laData tA hajI pUra josamAM cAlI rahI hatI. Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 viSTikArI " sarakAra joDe besanArAUThanArA sarakArane zuM saMbhaLAvavAnA che ?" maherA AgaLa zaMkha mUkavAne ! artha ? te te jANuro ke hADaku cAve che! e sAMbhaLe te kyAre ? jyAre bAraDolI upara badhAM ja hithayArA vAparIne dharAze, jyAre tenI jIlama karavAnI zakti khUTaze tyAre. '' la Data jema AkarI thatI jatI hatI tematema khAraDAlI bahAranA leAkA vadhAre vadhAre AkuLavyAkuLa thatA jatA hatA. jemanuM sarakAra AgaLa kAMI paNa cAle evuM lAgatuM hatuM temaNe te sarakAranI sAthe vAtA karavA mAMDI hatI. te leAkeAnA pratinidhie sAthe paNa vAto karatA hatA, paNa A pratinidhione temanI vAtamAM ghaNIvAra jora naheAtuM lAgatuM, temanI vAtamAM dayA . UbharAtI hatI, paNa jemane mATe te ATalA dayA thatA hatA. temanI bhUkhanuM mApa temane echuM heAya evuM lAgatuM hatuM. Ave Dara gAMdhIjIne lAgavAthI ja temaNe 'navajIvana' mAM A vacane e viSTikArAne uddezIne lakhyAM hatAMH : "keTalAka zubhecchaka mitro A bAbatamAM vacce paDI rahyA che evA gapageALA sAMbhaLavAmAM Ave che. Ama vacce paDavAne temane haka che, kadAca pharaja paNa hAya. paNa e mitroe laDatanuM mahattva samajIne badhuM karavuM joI e laData najIvI che athavA leAkeA nabaLA paDacA che ema mAnI temanI dayAnI khAtara temaNe vacce nathI paDavAnuM. kharaDAlInA leAkeAnI laData zuddha nyAyanI che. temane maherabAnI nathI joItI, zuddha nyAya ja joIe che. tee peAte kahe che te sAcuM ja mAnI levAnuM keAI ne kahetA nathI. tee te eka svataMtra, khullI, adAlatanI tapAsanI mAgaNI kare che.'' 208 Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 muM ' , vidikA eka viSTikAranI oLakha to ApaNe eka prakaraNamAM karI gayA. temaNe "vadhArA sAthenuM mahesUla pUruM bharI devAno" muddo Ubheda karIne laDatane lAbhane badale nukasAna pahoMcADayuM e paNa joI gayA. temane hetu zubha hato e viSe zaMkA nathI ja, paNuM kheDUte zI vastu mATe ATaluM kaSTa sahI rahyA che tenuM mUlya teo AMkI zakyA nahi, ane laDatane kAI paNa rIte aMta lAvavAne temaNe lobha rAkhyo. ' paNa emanA uparAMta bIjA ghaNA viSTikAe pAchaLathI A bAbatamAM rasa lIdho, ane te saine viSe eTaluM kahevuM ghaTe che ke temaNe je pagalAM lIdhAM te pahelAM lokonA pratinidhione teo pUchatA rahyA. teo lokonA vakIla banyA ema to na kahI zakAya, paNa lokone kesa vividha dRSTie sarakAra AgaLa rajU karavA pitAthI banatuM badhuM karyuM. e badhA ja je ekavAra bAraDolInI mulAkAta laI gayA hota ane pitAnI AMkhanA, kAnanA tathA bIjA svAnubhavanA purAvAnA jora upara temaNe potAnI kAryarekhA AMkI heta to bahu rUDuM thAta.' paNa temanAmAM eka sajjane tema karIne kAyamanI kIrti meLavI. temaNe pitAnI tapAsanAM pariNAma deza AgaLa evI sacoTa ane suMdara rIte rajU karyA ke tethI sahu vicAra karatA thaI gayA, ane AkhA dezanI AMkho bAraDolI tarapha agAu kadI vaLI heya te karatAM vizeSa pramANamAM vaLA. A puruSa bIjA koI nahi, paNa zrI. kanaiyAlAla munazI. teo muMbaI yunivarsiTInA pratinidhi tarIke dhArAsabhAnA sabhya ane muMbaInI hAIkorTanA eDavokeTa che. temaNe nAmadAra gavarnara sAthe calAvelA patravyavahArano nirdeza agAunA prakaraNamAM huM karI gaye. ApaNe joI gayA chIe ke nAmadAra gavarnara taraphathI temanA kAgaLonA je javAba maLyA te temanA jevA custa baMdhAraNavAdIne paNa saMtoSa ApI zake evA nahatA. temaNe nAmadAra gavarnaranI mulAkAta lIdhI, ane te mulAkAtathI paNa jyAre temane saMtoSa na thayo tyAre temaNe bAraDolI jaI AvavAno nizcaya 209 Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraDelI satyAgrahane ItihAsa prakaraNa karyo, jethI vastusthiti teo najare nihALe ane potAnI kAryadizA vadhAre sArI rIte nakkI karI zake. temaNe bAraDolImAM AvIne ghaNuM gAmanI mulAkAta lIdhI, ghaNI sabhAomAM hAjarI ApI, ghaNuM loke -puruSo temaja strIo -sAthe vAtacIta karI ane temanI tapAsane pariNAme, pite custa baMdhAraNavAdI hAI "pitAne virodha darzAvavAne atizaya gaMbhIra prakAra akhatyAra karavAnI duHkhadAyaka AvazyakatA UbhI thayelI" temane lAgI. 17mI jUne nA. gavarnarane eka vIratAbharyo kAgaLa temaNe lakhyo. temAM bAraDolInA lokonI sthitine tathA je zAnti ane dhIrajathI teo duHkho sahana karI rahyA hatA ane jene lIdhe tAlukAnA mahesUlI amaladAro apaMga thaI paDyA hatA, teno tAdaza citAra temaNe Apyo. ahIM eTaluM dhyAnamAM rAkhavuM Avazyaka che ke zrI. munazIe sarakArane aneka kAgaLo lakhyA pachI ja, tathA temanI ochAmAM ochI amuka pharaja te che ja tenuM bhAna jAgRta karavA mATe pitAthI banatuM karI chUTayA pachI ja bAraDolI AvavAno nizcaya karyo hato; teo saradAranA ke bAraDolInA lokonI preraNAthI bAraDolI gayA nahotA; sAdhAraNa janatAmAM te laData mATenI temanI sahAnubhUti uparauparanI gaNAtI hatI; teo rAjInAmuM Apaze evI keTalAka to AzA paNa rAkhatA nahotA; eTale teo saMpUrNa taTasthatAthI bAraDolI AvyA hatA. paNa bAraDolI tAlukAnI mulAkAtamAM temaNe nahi dhArelI evI vastuo temane jovAnI maLI. pachI sarakArane temaNe kAgaLa lakhyo teno mukhya uddeza sarakAranI AMkha ughADavAno ja hato. A kAgaLe svAbhAvika rIte je lokone khUba dhyAna kheMcyuM. AkhA hiMdustAnanAM pamAM e kAgaLa chapAyo. laDatanA itihAsamAM eka mahatvanA patra tarIke e patra rahI jaze. e kAgaLamAM temaNe jaNAvyuM "tyAM 80,000 marade, bairAM ane bALake susaMgaThita virodha dAkhavavAnI bhISma bhAvanAthI kRtanizcaya thaI UbhelAM che. ApanA jamIamaladArane hajAma maLato nathI ne te sAru tene mAile sudhI raDavuM paDe che! ApanA amaladAranI moTara, je kAdavamAM khUMcI gaI hatI te 210 Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra6 muM - viSTikAro zrI. vallabhabhAI_A5nA kahevA pramANe bAraDelInA loko para jIvanAra caLavaLiye - na hota to tyAMnI tyAM ja rahI hata. gADI, jene hajAranI kiMmatanI jamIna mAtra nAmanA mUlya vecI devAmAM AvI che tene enA ghara mATe jhADu kADhanAre bhaMgI paNuM maLatuM nathI. kalekaTarane relave sTezana para eka vAhana maLatuM nathI, sivAya ke zrI.vallabhabhAI tenI paravAnagI Ape. meM je DAM gAmaDAMnI mulAkAta lIdhI temAM eka puruSa ke eka strI mane evI na maLI ke je pote pasaMda karelA valaNa mATe dilagIra hoya, yA te pote svIkArelA dharmamArgamAM Dagumagu hoya. zrI. vallabhabhAI eka gAmathI - bIje gAma pasAra thatA gayA tema tema meM joyuM ke gAmegAma puru, strIo ane bALake svayaMphuraNAthI temane vadhAvavA doDI AvatAM hatAM. abhaNa strIo, vRddha ane juvAna, pitAnAM phATAMtUTyAM kapaDAM paherI temane kapALe akSatakuMkuma lagADatI hatI, ane mahAmahenate meLavelA potAnA ekAda be rUpiyA pitAnA tAlukAnA dharmayuddhane khAtara emanA caraNe bheTa dharatI hatI; ane emanA gAmaDiyA DhALa ane uccAramAM "Dagale Dagale -tAre anyAya che" evAM paradezI sarakAranAM gIto gAtI hatI. A badhuM Ine mAre mArA manamAM kabUla karavuM paDyuM ke sarakArI riporTomAM je ema jaNAvavAmAM AvyuM che ke A caLavaLa te UbhI karelI banAvaTI - caLavaLa che ane loko para emanI marajIviruddha ThasAvavAmAM AvI che e naramamAM narama zabdomAM kahuM to sAva khoTuM che. lokone thatharAvI nAMkhavAnA ApanI sarakAranA prayatnanI loko ThekaDI kare che. emaNe himmatapUrvaka sahana karyuM che ane hajI sahana karavA taiyAra che. vadhAremAM -vadhAre sabhya rIte belAvavo hoya tyAre mi. smArTane loke "bheMsaDiyo vAgha" kahe che ane jamIamaladArane "choTA kamizanara ' kahe che. ApanA sAhasika ane mahattvAkAMkSI DepyuTI kalekaTaranuM emaNe je naramamAM narama nAma pADyuM che te patramAM lakhavAnI huM hiMmata karato nathI. sarakAranA svArthanI dRSTie paNa e DepyuTI kalekaTara jeTalA utsAhI che eTalA zANuM thAya to sAruM ema huM icchuM chuM. A badhuM huM evI AzAthI lakhuM chuM ke mArA jevAnA aMgata anubhavo jANIne Apa nAmadAranA ane ApanI sarakAranA hRdayamAM kaMI nahi to vastusthitinI jAtatapAsa karavAnI icchA - jAge. AvA jussAnI avagaNanA karavAne ke ene kacarI nAMkhavAno prayatna karavo e briTiza sarakAra mATe paNa DahApaNabharyuM nathI. AvA makkama nizcayavALAM 80,000 strI, puruSo ane bALakane Apa TukaDA riTalA mATe raDavaDatAM karI zake; Apane pasaMda hoya te Apa. emane tope caDAvI 211 Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDolI satyAgrahane itihAsa AbarU zakA; paraMtu A bhAgamAM sarakAranI AbarU, jene che ane karAya che tevI kAI vastu ja rahI nathI. nathI, je hukama karavAthI meLavI zakAya; e teA pedA karavI ene mATe hamezAM lAyaka banavu paDe che. peAtAnAM vahAlAM jatAM bacAvavA mATe 40,000, srI, puruSA ane bALako A traNatraNa mahinA thayAM peAtAnAM nAnAM ane anArogya dharAmAM che. khAlI ane nirjana thaI gayelAM gAmAmAM thaIne huM pasAra thayA tyAre tyAM eka cakaluM paNa pharakatuM nahetuM, mAtra rastAnA amuka amuka nAke leAkAe paheregIra) gAThavela hatA. rakhe jasIamaladAra AvatA hoya evA bhayathI srIe khArIonA saLiyAmAMthI kAI kAI ThekANe najara karatI jovAmAM AvatI hatI. jyAre temanI khAtrI thaI ke huM japtI-amaladAra nahotA tyAre temaNe pAtAnA makAnanAM bAraNAM ughADacAM ane mane aMdara lIdhe. jyAre meM e dharAmAMnuM aMdhAruM, chANa, vAzIduM' ane durgaMdha joI, jasIamaladAronI niSThuratAne bhAga thavA devA karatAM rogathI. pILAM paDI gayelAM, cAMdAMvALAM du:khI evAM peAtAnAM priya DhAro sAthe eka ja eraDAMmAM gAMdhAI raheluM bahetara samajatAM strI, puruSo ane khALakAnI. peAtAnAM vahAlAM dvAra khAtara hajI paNa lAMkhe| samaya A kArAgRhavAsa svIkArI levAnI dRDha pratijJA sAMbhaLI, tyAre mAre vicAravuM ja paDacu' ke jInI A niSThura nItinI kalpanA karanArane, ene amala karanAranI. kaDakaI nA, ane enI ma'jUrI ApanAra rAjanItine joTA madhyakAlIna. yuganA itihAsanAM pRSThA sivAya bIje kyAMya jaDavA muzkela che.'' prakaraNya mATe ATaluM badhuM kahevAya. e evI vastu paDe che ane DhAra lUMTAI < A pachI tee ' vadhumAM vadhu duHkha phelAvavAnA nizcayavALA verI vijetA 'enI paddhatienuM temaja nyAyanI ThekaDInA aneka dAkhalAonuM varNana kare che ane kahe cheH DhArA sAthe purAI rahyAM. , 12 ucca heAddAnA amaladArAnI mantaka, kAyadAnA kevaLa akSarA karIne gaNavAmAM AvatA gunAo mATe asAdhAraNa samra sA, gadhi jAheranAmAMnI ganAe tathA sarakAranAM khAMDAnA khakhaDATathI prajAmAM upahAsa vinA khInnuM kazuM nIpajatuM nathI.'' peAtAnA putranA aMtabhAgamAM khAraDAlInA prazna upara dhArAsabhAmAM sarakArane maLelI bahumatInuM peAkaLapaNuM te darzAve bahumatI meLavIne sarakAre UbhA rahevuM muzkela karI. che, ane kahe che ke. kAI paNa rIte harakeAI baMdhAraNavAdIne sarakAra pakSamAM Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSTikAre mUkyuM che, ane tethI dhArAsabhAmAMthI mArI jagyAnuM rAjInAmuM ApIne mArA AkhA prAMtavyApI matadAramaMDaLane apIla karI A muddA upara pitAne nirNaya jAhera karavAnuM sUcavavuM e ja javAba mAre ApavAno rahe che." A patrathI potAnA dezajano pratye jemanAmAM samabhAva hoya te badhAnAM hadaya halamalI UThaDyAM ane dezanA jAhera praznomAM -bAraDolIne prazna mekhare Avyo. vaLI zrI. munazI pitAnI jagyAnuM rAjInAmuM ApIne saMtoSa mAnI besI na rahyA. lokone kadabAvavAnA je upAyo yojavAmAM AvyA hatA tenI kAyadAnI STie tapAsa karavA temaNe eka samiti nImI. e samitimAM teo pote, mi. husenabhAI lAlajI, ema. ela. sI., Do. gilDara, ema. DI., epha. Ara. sI. esa., ema. ela. sI., rAva bahAdura -bhImabhAI nAyaka, ema. ela. sI., zrI. zivadAsAnI, ema.ela. sI., zrI. caMdracUDa, ema. ela. sI., tathA zrI. bI. jI. khera, solisiTara (maMtrI) eTalA hatA. temaNe sUrata tathA muMbaIthI svayaMsevako tarIke AvelA vakIlo mAraphata 126 sAkSIo bAraDolImAM tapAsyA. A tapAsamAM madada karavA sarakArane paNa temaNe notarI paNa sarakAre AmaMtraNa na svIkAryuM. tene pariNAme nyAyanI adAlatamAM eka- taraphI kesamAM tapAsanuM je adhUrApaNuM svAbhAvika rIte rahI jAya che te temanI tapAsamAM paNa rahyuM. paraMtu puSkaLa pramANamAM cULelA ane jenI sAme vAMdho na uThAvI zakAya evA ja purAvAnA AdhAra upara pitAnA nirNa bAMdhavAnI temaNe khAsa kALajI rAkhI. A pustakanA eka pariziSTamAM e samitie karelI tapAsanA niNo ApyA che. pitAnA prakhyAta patramAM zrI. munazIe evI AzA darzAvI hatI ke A patrathI "Apa nAmadAramAM tathA ApanI sarakAranA membaromAM jAte jaIne tapAsa karavAnI IcchA jAgRta thAo." gavarnarasAhebane athavA revanyu membarane bAraDolI lAvavAmAM A patra jeke niSphaLa nIvaDyo, topaNa AkhI laData daramyAna pahelI ja vAra tAlukAnI mulAkAta levAnI sarakAre 213 Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa: bAraDolI satyAgrahano itihAsa kamizanara mi. smArTane sUcanA karI te zrI. munazInA patranuM ja pariNAma gaNAya. vaLI bIjA anekanI UMgha A patrathI ja UDI. - viSTikAromAM bIjo ullekha sara puruSottamadAsa ThAkaradAsa" ane hiMdI vepArIonI cembara opha komarsanA bIjA sabhyono. karavo joIe. mArI jANa pramANe kalekTaranA AmaMtraNathI jUnanI zarUAtamAM ja sara puruSottamadAsa kamizanarane sUrata mukAme maLyA hatA. temaNe zrI. vallabhabhAIne pitAne maLavA sAra sUrata AvavA kahyuM, ke jethI karIne kamizanara ane saradAra vacce teo mitrabhAve masalata karAvI zake. paNa saradAra khUba ja kAmamAM rokAyelA hatA. eTale jaI na zakyA, ane temaNe A lekhakane sUrata jaI sara puruSottamadAsa sAthe vAtacIta karavA mokalyo. sara puruSottamadAsane mi. smArTa sAthe bahu lAMbI vAtacIta thaI. mi. smArTa A caLavaLane chuMdI nAMkhavA mATe . je pagalAM levAM paDe te levA taiyAra hatA, ane cAlu mAsanI Akhara pahelAM satyAgrahIono moTo bhAga tUTI jaze evI saMgIna AzAvALA jaNAyAM. sara puruSottamadAse temane barAbara samajAvyuM ke satyAgrahIonI sahanazaktinuM sAcuM mApa tamArI pAse nathI, ane japtIamaladAree je upAyo akhatyAra karyA hatA ane paThANee je vartaNUka calAvI hatI tethI sarakAra ThIka. badanAma thaI cUkI hatI. tyArabAda potAnI cembaranA pratinidhi. zrI. lAlajI nAraNajIe bAraDelInA muddA upara dhArAsabhAmAMthI. rAjInAmuM ApavuM ke kema e prazna temaNe cembaramAM upADyo. A uparathI sarakAranuM valaNa samajavA mATe cembaranA pramukha zrI. modIe nAmadAra gavarnarane keTalAka patro lakhyA, paNa e patravyavahArathI kazuM vaLyuM nahi. zrI. munazInA patronA javAbamAM je valaNa batAvyuM hatuM tenA karatAM paNa kaDaka valaNa nAmadAra, gavarnarasAhebe cembaranA patronA javAbamAM darzAvyuM. pachI nAmadAra gavarnarane A laDatanuM samAdhAna karavAnI vinaMti karavA mATe cembaranuM eka DepyuTezana temanI pAse laI javAne 214. Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 muM viprikAre sara puruSottamadAse vicAra karyo. paraMtu tema karatAM pahelAM satyAgrahIonI ochAmAM ochI mAgaNa zI che te nakakI karI levA teo gAMdhIjIne sAbaramatI Azrame maLavA gayA, ane tyAM zrI. vallabhabhAIne paNa hAjara rahevA vinaMti karI. gAMdhIjIne maLyA pachI sara puruSottamadAsa, zrI. modI tathA zrI. lAlajI nAraNajI sAthe DepyuTezananA rUpamAM nAmadAra gavarnarane maLavA pUnA gayA. nAmadAra garvanara sAthenI tathA sarakArI membaro sAthenI vAtacIta kevI nirAzAjanaka hatI tenI vAta sara puruSottamadAse A lekhakane karI che. sara puruSottamadAsanI atizaya tIvra IcchA hatI ke gavarnarasAheba zrI. vallabhabhAIne masalata karavA mATe notare, jethI ghaNuM gerasamajanI cokhavaTa thaI jAya ane samAdhAna sarvara thaI zake. paNa zrI. vallabhabhAI jevA "revolyuzanarI' viplavavAdI)ne nAmadAra gavarnara masalata mATe notare e sUcanA ja tyAM hAjara rahelA keTalAka jabaradastone haLAhaLa jhera samI lAgatI hatI. tyArapachI sara puruSottamadAsanI nA gavarnara sAthe eka khAnagI mulAkAta thaI. teo sahAnubhUtivALA jaNAyA, paNa badhI ja vAtamAM sarakAra hAra khAya e vastu svAbhAvika rIte temane gaLe Utare ema nahotuM. gavarnarasAhebane ochAmAM ocho eTalo Agraha te have ja ke kheDUtoe vadhAreluM mahesUla prathama bharI devuM joIe, athavA chevaTe kaI trAhita vyaktine tyAM vadhArA jeTalI rakama anAmata mUkavI joIe, tyArapachI ja pharI tapAsa ApavAmAM Ave. muMbaI pAchA AvIne sara puruSottamadAsa zrI. vallabhabhAIne maLyA ane mulAkAtamAM banelI badhI hakIkata kahI saMbhaLAvI. bannene lAgyuM ke sarakAra ane satyAgrahIo vacce kAMI meLa khAya tema nathI. cembaramAM je vadhu carcA thaI tene pariNAme zrI. lAlajI nAraNajIe dhArAsabhAmAMthI pitAnI jagyAnuM rAjInAmuM ApyuM, ane rAjInAmAnA pitAnA kAgaLamAM spaSTa jaNAvyuM ke niSpakSa tapAsanI mAgaNI svIkArAya nahi tyAM sudhI vadhArelA dara pramANe mahesUla bharI devAnI mAgaNuM karavI e taddana khoTuM che. 215 Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ArahelI satyAgrahano itihAsa A sthaLe marahUma mi. bI. epha. mAdananuM nAma ApavuM yogya dhAruM chuM. emaNe A laDatane aMge kareluM kAma bhAgye ja koI jANatuM haze, paNa A lekhaka jANe che. emaNe eka vicakSaNa AMkaDAzAstrI tarIke zrI. jayakaranA AMkaDAnI vyarthatA eka samartha naMdhamAM siddha karI ApI. jyAre bUmaphIlDa kamiTI AgaLa ame purAvo rajU karatA hatA tyAre pelA AMkaDAnI vyarthatA siddha karavAne mATe ane bhAvone viSe jubAnI ApavAne mATe kamiTI AgaLa rajU thavAnI temaNe taiyArI batAvI hatI. A badhAnI viSTithI sarakAra samAdhAna mATe keTalI taiyAra thaI haze e kahevuM bahu muzkela che. loko te viSTinI vAtothI malakAtA nahatA ke gabharAtA paNa nahotA. saradAre temane anekavAra saMbhaLAvyuM hatuM: kerInuM phaLa kavakhate toDazo te te khATuM lAgaze, dAMta aMbAI jaze, paNa tene pAkavA daIzuM te te ApoApa tUTI paDaze ane amRta samuM lAgaze. hajI samAdhAnIno vakhata AvyA nathI. samAdhAnI kayAre thAya ? jyAre sarakAranI manodazA badalAya, jyAre tene hRdayapalaTa thAya, tyAre samAdhAnI thAya. tyAre ApaNane lAge ke temAM kaMI mIThAza haze. hajI te sarakAra jheraverathI taLeupara thaI rahI che." nehIone paNa temaNe vAraMvAra saMbhaLAvyuM hatuM ke utAvaLa na kare, prajAmAM ATaluM cetana AvyuM che tenA upara pANI na reDe. paNa A viSTionuM pratyakSa pariNAma kaMI AvyuM hoya ke na AvyuM hoya eTaluM te cokasa che ke sarakAra je caLavaLane rAjadvArI gaNatI hatI, ane jenA netAne nokarazAhInA keTalAka staMbha "viplavavAdI" tarIke nIMdatA hatA, tevI caLavaLamAM pitA potAnA dhIkatA dhaMdhAmAM mazagUla evA prasiddha puruSoe ATalo rasa lIdhe e dezanA rAjakIya jIvanamAM thayelI adbhuta pragatinuM acUka cihyuM hatuM. Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ' ra7 nipakSa sAkSIo "bAraDolInI laDatanA pakSamAM AkhI prajAne mata ekadhAre jevo vahyo che te pahelAM kaI laDatamAM vahyo nahoto." tapeAtAnA dhaMdhAmAM mazagUla evA muMbaIne AgevAnoe up bAraDolInI laDatamAM sakriya rasa lIdhe e eka neMdhavAlAyaka vastu hatI ja, paNa tenA karatAM paNa kadAca vizeSa noMdhavAlAyaka vinIta 'dalanA uttamamAM uttama puruSo A laDatane Teko ApavAmAM AgaLa paDyA e gaNAya. benI pravRttio vacce bheda darzAvavo hoya to ema kahI zakAya ke viSTikAroe je rasa lIdhe te vizeSa karIne mAnavadayAbuddhithI lIdho hato, jyAre vinIta vargo je rasa lIdho te vizeSe karIne nyAyanI daSTie lIdho hato. viSTikArone hetu laDatane Teko ApavA karatAM, satyAgrahIone temanA upara paDatAM kaSTamAMthI ane pariNAme vinAzamAMthI ugArI levAne vizeSe karIne hato, jyAre vinItoe to laDatano abhyAsa karI laDatanA nyAyIpaNA viSe pitAnI sAkha pUrI, teTale aMze satyAgrahIone Teko Apyo, ane pachI aLagA rahyA. AjakAlanI rASTrIya pravRttiomAM bAraDolInI laData ja eka evI thaI gaI ke jemAM vividha pakSanA tathA bhinna bhinna vicAro ane AbhaprAya dharAvatA sahunI sahAnubhUti maLI hoya. 217 Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDolI satyAgrahano itihAsa prakaraNa. jUnanA trIjA aThavADiyAmAM paMDita hRdayanAtha kuMjhara, "sarvanTa epha IMDiyA'nA taMtrI zrI. vajhe tathA zrI. amRtalAla Thakkara, traNe bhAratasevAsaMghanA sabhyo, laDatano pratyakSa abhyAsa karavA bAraDolI AvyA. temanI pAse seTalameMTa amaladAronA riporTe hatA ja ane temane to temaNe abhyAsa karyo hato. paNa satyAgrahIonA AkSepa tathA tapAsa mATenI temanI mAgaNI vAjabI che ke kema te tapAsavA teo gAmaDAMmAM pharyA. zrI. munazI karatAM paNa temanuM dRSTibindu vizeSa taTastha hatuM. lokoe veThelAM kaSTo tathA temanI vIratvabharelI laDatano abhyAsa karIne tenuM pariNAma to zrI. munazIe bahAra pADayuM hatuM ane temAM temanA karatAM bIjA koI vadhu karI zake tema nahotuM. A vinIta netAoe tAlukAnI sthitinuM varNana karavAnuM mAthe nahotuM lIdhuM. temane te navI AkAraNI pUratI ja tapAsa karavI hatI. temanA paryaTana daramyAna temanI sAthe gAmaDAMmAM pharanArA svayaMsevake khAdIthI lokone ke lAbha thAya che e batAvavA khAdInuM kAma jyAM thatuM hatuM te vibhAganI mulAkAta levAnuM temane sUcaveluM, paraMtu te mAgaNIno. temaNe AbhAra sAthe inakAra karyo. A taTasthatAmAM temanI tapAsanuM tathA teo je nirNa upara AvyA tenuM mUlya raheluM che. temanuM nivedana temanI zAMta niSpakSa vicArasaraNIne chAje evuM hatuM. temAM nirarthaka eka paNa vigata nahatI ke eka paNa vizeSaNa nahotuM. ane banI zake teTaluM te saMkSipta hatuM. teoe. cAra praznone vicAra karyoH eka, jamInanA mAlike potAnA kheDUto pAsethI je gaNota le che teno AdhAra laIne vadhAro sUcavAyelo. hovAthI kheDUtoe bharelAM gaNotanAM je patraka taiyAra thayAM che te Arthika daSTie vAjabI dara TharAvavAmAM madadarUpa thaI paDe. teTalI kALajIthI taiyAra thayAM che ke kema te nakkI karavuM atizaya mahatvanuM che, ane jo e patrake gaMbhIra khAmIvALAM jaNAya to te uparathI dorelA badhA nirNaye bilakula nakAmA gaNAvA joIe; bIje, khullI harIphAIthI nakakI thatAM gaNatone mahesUlanA AdhAra tarIke gaNavAnI nIti akhatyAra karatAM pahelAM eTaluM nakakI karavuM. 218 Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 muM niSpakSa sAkSIe Avazyaka che ke kula kheDANa jamInano keTalA bhAga rokaDa gaNata , ApatA kheDUtonA hAthamAM che; trIjo prazna e che ke AkAraNInI jUnI mudata daramyAna gaNotanA daramAM je vadhaghaTa thaI hoya te tapAsavAmAM apavAdarUpa varSonAM gaNota bAda karyA che ke nahi; cotho, mahesUlanA navA dara nakakI karavA mATe mAtra gaNota upara ja AdhAra rAkhavAnuM leMDa revanyu koDa tathA seTalameMTa menyualanI rUe keTale, darajaje vAjabI gaNAI zake ema che." koDano tathA menyualano abhyAsa karIne tathA ghaNAM gAmomAM pite pratyakSa tapAsa ane pUchaparacha karIne teo nIcenA nirNaya upara AvyAH 1. gaNetanAM patrakamAMthI vyAju gaNatanA dAkhalA, zaratI vecANanA dAkhalA tathA pUrAM vasUla nahi thayelAM gaNatanA dAkhalA bAda nahi karelA hovAthI, temaja khAtedAre jAte jamInamAM je sudhArA karyA tene lIdhe je vadhu gaNota Upaje temAMthI sudhArAne kAraNe Upajano vadhAre leMDa revanyu koDanI 177mI kalama pramANe bAda karavo joIe te paNa bAda nahi karelo hovAthI gaNotanAM patraka gaMbhIra khAmIvALAM gaNAya. 2. rokaDa gaNote apAyelI jamIna 20 TakAnI AsapAsa gaNAya, ane sane 1895 mAM "94 TakA jamIna khAtedAro jAte ja kheDatA hatA, te hakIkata dhyAnamAM laIe to gaNote kheDAtI jamInanuM AjanuM pramANa 30 TakA gaNavuM e bahu geravAjabI rIte meTuM pramANa che. 3. revanyu membare pote ja bahAra pADelI yAdI mujaba, 1918-19thI 1924-2no bhAvanA uchALAne samaya koI paNa jAtanI gaNatrImAM nahi levAvo joIe. - 4. seTalameMTa kamizanare potAnA "ekamAtra sAcA edhANa" tarIke apUratA ane cALyA vinAnA gaNatanA AMkaDA upara, parokSa. tapAsanAM pariNAmo upara aMkuza tarIke vAparavA mATe nahi paNa khetInA kharcamAM je vadhAro thayo che te vicAravuM ja na paDe ane te mATe kAMI bAda na karavuM paDe te mATe AdhAra rAkhe che. vaLI (seTalameMTa mainyualanA zabdomAM kahIe te) "vadhAro 219 Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraDolI satyAgrahano itihAsa prakaraNa bahu bhAre thaI jatA aTakAvavA khAtara nahi, paNa vadhArA karavA mATe ja teNe A AMkaDAne upayAga karyo che. uparanA nirNaya upara pAte AvelA heAvAthI zrI. kuM jharu, va ane Thakkara e abhiprAya upara AvyAH 'pharI tapAsanI mAgaNI saMpUrNa rIte nyAyI che, ' ane * vIramagAma tAlukAnI thayelI navI AkAraNInA pharI vicAra karavAnuM sarakAre bahAra pADayu che -eTale bAraDeAlInI AkAraNInA paNa pharI vicAra karavAne kaisa javAba na ApI zakAya evA majabUta bane che. ' zrI. vajhee eka vizeSa noMdha paNa bahAra pADI hatI, jemAM temaNe ' bAraDeAlInI vamAna laData zuddha Arthika laData ane sAmudAyika savinaya bhaMganA eka aMgarUpa nathI ' e vastu upara khAsa bhAra mUkyA. mArI tapAsathI mane satASa thayeA che ke A pravRttinA saMcAlako khAraDAlInA kheDUtane je krUra anyAya thayeleA tee sAcI rIte mAne che te dUra karavA mATe peAtAthI ane teTaleA prayatna karavA uparAMta khIjA kAI paNa hetuthI A laData AgaLa calAvavA prerAyelA nathI. A laDatamAM vyApaka rAjadvArI hetu bilakula nathI, chatAM tevA hetunuM sarakAra AreApaNa kare che te atizaya ayukta ane anyAyI che.' A nivedane judAjudA rAjadvArI pakSanA netAo upara bahu asara karI. hiMdI vartamAnapatrAmAMthI ceDAMka Dhacupacu hatAM temanI paNa sahAnubhUti satyAgrahIe pratye tathA leAkeAnI mAgaNInA vAjabIpaNA viSe temaja echAmAM echuM amuka te temane maLavuM ja joI e e viSe vinita pakSa suddhAM bIjA maMDaLonA mata saMgaThita karavAmAM bIjI kAI paNa vastu karatAM vizeSa phALA A nivedane ApyA. A saMbaMdhamAM zrI. maNilAla kAThArIe kIdhelA tanatADa prayatna ahIM neAMdhavAjevA che. teo aneka pakSanA netAone maLyA, temane khAraDelInA kesathI ane khAraDeAlInI paristhitithI vAkepha karyAM. AnuM suMdara pariNAma AvyuM. eka pachI eka A dareka netAe peAtAnA vicAra vartamAnapatrAmAM prasiddha karyAM, ane prajAne e ja saMbaMdhamAM vicAratI karI mUkI. piDita meAtIlAla neharue 220 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 muM niSpakSa sAkSIo. chApA jogI eka lAMbI yAdI bahAra pADI temAM kahyuM "huM ema samaje ke muMbaI sarakAra pharI tapAsa ApavA te taiyAra che, paNa tapAsa ApatAM pahelAM vadhAreluM tamAma mahesUla bharAI javuM joIe evo Agraha rAkhe che. sarakAranuM A valaNa bahu vicitra lAge che. je vadhAre prathama darzane ja beTa ane anyAyI hoya ane tene pharI vicAra thavAnI jarUra hoya to e vadhAre vasUla karavAnI mAgaNI karavI e taddana ajugatuM ane nyAyaviruddha che." sara alI ImAme potAno mata jAhera karyo ke bAraDolImAM UbhI thayelI gaMbhIra paristhitinuM nirAkaraNa "banne pakSanA pratinidhiovALI, samiti nimAya to ja AvI zake." eTalo ja asaMdigdha. ane tenI saMkSiptatAne lIdhe kadAca vadhAre asarakAraka abhiprAya zrI. ciMtAmaNine hato. temaNe AkhA praznano vicAra zuddha vyavahAradaSTithI karyo. temaNe kahyuM: "janasvabhAva eTalo ADe. athavA UMdhabudhiye na ja hoya ke ATalA badhA garIba mANase. AvI jabaradasta sarakAra jenI marajI e ja kAyade che ane jene kAyade ghaNIvAra tenA avivekane sabhya paryAya che, tenI sAthe vinAkAraNa laData upADe, je laDatamAM temane lAbha kazo nathI paNa gumAvavAnuM sarvasva che." temaNe te kahyuM: "jeo potAnI phariyAdanA nyAyIpaNA khAtara ATaluM bhayaMkara duHkha veThavA taiyAra thayA che teo vAjabI rIte vadhAre rada karavAnI ja mAgaNI karI. zake, paraMtu bAraDolInA kheDUtanA kesanA sabaLapaNAno tathA. madhyamasaratAne e te purAvo che ke teo mahesUlamAM sIdhe ghaTADe karavAnI ja mAgaNI karavAne badale svataMtra ane kevaLa sarakArI amaladAronI samitithI bhinna evI taTastha tapAsasamitinI ja mAgaNIthI saMtoSa mAne che. sarakAra AvI tapAsa ApavAnI AnAkAnI kare che temAM tenA pitAnA kesanuM pikaLapaNuM ane nabaLApaNuM ughADuM paDe che. tapAsa ApavAmAM Ave te pahelAM sarakAra vadhAreluM mahesUla bharI devAnI mAgaNI kare che te to eka phArasa ja che." paNa AthI eka DagaluM AgaLa vadhIne temaNe jAhera karyuM ke bAraDolI satyAgraha "kAyadesara caLavaLa'nA arthanI ' 221 Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AraDolI satyAgrahane itihAsa aMdara AvI zake che ane vinIta pakSanA siddhAMtathI e jarAye asaMgata nathI. sara tejabahAdura sapue kahyuM: "sarakAranI pratiSThA khAtara mane to Avazyaka jaNAya che ke mahesUlanA vadhArAnA saMbaMdhamAM bAraDolInA lokonI je phariyAda che tene viSe ja nahi paNa mahesUla vasUla karavA mATe tathA paristhitane pahoMcI vaLavA mATe levAmAM AvelAM pagalAMnA saMbaMdhamAM je AkSepa thAya che te viSe paNa tapAsa karavA eka svataMtra samiti nimAvI joIe." viduSI besaMTane paNa bAraDolI satyAgrahanI nyApyatA viSe kazI zaMkA jaNAI nahi, ane anekavAra temaNe laDatane Teke Apyo hate. AkhA dezanAM hiMdI vartamAnamatro to satyAgrahIonI tarapheNamAM ja hatAM. eMglo-iDiyana patromAM muMbaIne ardhasarakArI patranA apavAda sivAya bahAranAM ghaNAMkharAM vartamAnapatro taTastha athavA aina hatAM. paraMtu nokarazAhIno hamezAM pakSa karavAnI eMglo-iDiyana patronI bedI prathA A vakhate allAhAbAdanA - "pAyoniyare' ane kalakattAnA "sTeTsamena" patre toDI ane bAraDolI satyAgrahane baMnee Teke Apo. pAyoniyare' lakhyuM: "mukhya muddo kabUla karavo ja joIe ane te vinAvilaMbe kabUla karavo joIe ke bAraDolInI laDatane kaI paNa niSpakSa ane jenI pAse spaSTa hakIkate AvI gaI hoya te nirIkSaka e nirNa upara AvyA vinA rahI zake ema che ja nahi ke nyAya kheDUtonA pakSamAM che, ane niSpakSa nyAya samiti AgaLa vadhArelA mahesUlanI tapAsa karAvavAnI temanI mAgaNI nyAyI ane vAjabI che." Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 UMghamAMthI jAgyA "ema mAnajo ke ghAsanA jaMgalamAM cinagArI paDI che, ane tame jeTaluM lAMbu karaze teTaluM jokhama tamane che. prabhu tamane e jokhamamAMthI bacAvA.' hatI, ane aneka dizAmAMthI kAma karanArAM aneka khaLeA A paristhiti utpanna karI rahyAM hatAM. eka taraph sthAnika sarakArI amaladArAnAM kArasthAna paThANA te khUba khumarANa thayuM eTale meDAvahelA paNa kheMcI levAmAM AvyA. japtInuM kAma lagabhaga baMdha hatuM, paNa japtIamaladArA kAkAkavAra kAMIka lUMTa lAvIne peAtAnI hAjarI jAhera karatA. pakaDelI badhI bheMsa pANIne mUle sarakArI ADatiyAone vecAyA karatI hatI. keTalIkavAra pakaDIne vecelI bhesa khAte thayeluM kha bAda karatAM eka bheMsane peTe cAra ke sADAcAra rUpiyA majare ApavAmAM AvatA, ane te mahesUlapeTe jamA laIne tenI pAvatIe pahAMcADavAmAM AvatI. kheDUtA A pAvatIne dAjhavA upara DAma jevI gaNI pheMkI detA. khIjI tarapha 19 mI karavAnI tArIkha vItI gaI. jUna gaI eTale jamIna khAlasA huMjArA khAlasA neTise teA nIkaLI * cUkI hatI ja, lagabhaga aDhAraogaNIsa gAme jamIna khAlasA paNa jAhera thaI cUkI hatI. chatAM leAkeAne kazI paDI nahotI. leAkeA jamIna kheDavAnI taiyArI karye jatA hatA, khAlasA jAhera thayelI 223 Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDolI satyAgrahanA itihAsa prakara . 6 jamIna upara saradAre pAtAnI dIkarI maNibahena, zrI mIThubahena ane zrI bhaktibahena ema traNa vIraramaNIone jamIna AMtarIne mesADI dIdhI hatI, ane rAjarAja saradAra peAtAnA bhASaNamAM jamIna vecAtI lenAranI ane khAlasA karanAranI upara tIkSNa, vAgabANa kye jatA hatAH kAI dhAsaleTavALA ke tADIvALA parAI jamIna pacAvI levA Ave tethI zuM? e te vyabhicArInuM kAma che. ghAsaleTavALA te zuM paNa camarabaMdhIe paNa A jamIna nahi pacAvI zake e lakhI rAkhajo; ' * kahe che ke peAlIsamAM khUba mANasA AvI rahyA che. chene peAlIsa lAve, lazkara lAve, jamIne tyAMnI tyAM rahevAnI che, ane kheDUtA paNa tyAM ne tyAM rahevAnA che; ' 8 peAlIsa ne amaladArane zA sAru herAna kare che ? tAlukAmAM emane UbhA rahevAnuM teA ThekANuM nathI. je ghaDIe varasAda paDajo te ghaDIe kheDUtanA dIkarA sivAya krANu ahIM rahI zakavAnuM che ? * vecANa che ja kayAM? e te kheDUtA upara vera levA ne temane pAyamAla karavA khecAra svArathIA nAgAone UbhA karIne temane jamIna ApI che. te huM kahuM chuM ke kheDUtane cAsecAsa pAche nahi apAya tyAM sudhI laData baMdha thavAnI nathI. ' ane khare ja AkhA tAlukAmAMthI mAtra eka dArU kharIdanAra pArasI maLye, paNa bIjI kAI vastu kharIdanAra kAI tAlukAvAsI maLyeA nahAtA. Aja sudhI smA sAhebane AvavAnI jarUra na jaNAI, paNa have teA A kheDUte zuM karavA beThA che e joI AvuM ema emane paNa thayuM, ane spezyala polIsa suparinTenDanTanI sAthe tee tAlukAnA ra'garAga jovAne AvyA. sarakAre ja temane meAkalyA ema kahevuM kadAca vadhAre vAkhkhI haze. jemaNe jamInamAM cAsa mUkyA hatA, paNa jemane khAlasAnI neATisa maLyA chatAM jemanI jamIna khAlasA jAhera thaI naheAtI temane mATe sarakAre navA ja rastA kAtyo hatA. sarabhANunA leAkeAe kheDa zarU karI dIdhI hatI eTale japtIamaladAre jAhera karyuM: sarabhANunI kaeNpTana sAsAiTInA sabhyAe ghelAbhAI parAgajInA navasArInA jInamAM je kapAsa veMcele te tyAM japta 224 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 muM UMghamAMthI jAgyA karIne tenA vecANanA rU. 3,26-3-1 te sabhyonA khAtAmAM bAkI mahesUla khAte jamA karavAmAM AvyA che, eTale have temane potapitAnI jamIna kheDavAnI chUTa che. khAtedAre te A noTisathI cakita ja thayA, kAraNuM temane to jInanA mAlikane je kapAsa pote vecelo tenAM pUrAM nANAM maLI cUkayAM hatAM. A ja pramANe vAMkAnera tathA bIjA gAmanA keTalAka kheDUtone noTiso maLI ke tamAruM mahesUla bharAI gayuM che. prakAra evo banelo ke bAraDolInA eka chinanA mAlika zrI. nAraNajI durlabhe A kheDUtone kapAsa keTanA suparinTenDanTa mAraphata sUratanA koI be vepArIone vecelo. vepArIo pAsethI keTana suparinTenDanTa mAraphata nANuM nAraNajI durlabhane maLe ane te kheDUtane ApI de. paNa sarakAre te koTana suparinTenDanTane tyAM rU. 73,000nI e rakamane rokI kheDUtonI bAkI khAte jamA karI lIdhI. cokhkhI rIte nANAM gerakAyade ucApata karavAno A guno gaNAya. vaLI e kAryamAM raheluM manasvIpaNuM ane bhayaMkara anyAya te bAjue rahyAM, paNa kayA kheDUtano keTalo kapAsa jInanA mAlikane tyAM vecAya che tenI paNa sarakAre khAtarI karavAnI tasdI lIdhI nahotI. bIjI taraphathI laDatanA niSpakSa sAkSIo roja ne roja navI ane svataMtra tapAsasiti nImavA mATe sarakArane dabANa karI rahyA hatA. vartamAnapatra paNa rojaroja bAraDolIno vahIvaTa jemanA hAthamAM hato te sthAnika amaladAronI duSTa rItio ughADI pADI. rahyAM hatAM, ane AkhA hiMdustAnamAM lokamatanI apUrva jAgRti thaI rahI hatI. jyAM joIe tyAM pracaMDa sabhAo, UbharAto utsAha. ApaNe joI gayA chIe ke muMbaInA yuvAnoe satyAgraha phaMDa mATe rUA.25,000 ekaThA karyA hatA. A uparAMta sabhAo ane sAhityapracAra mAraphata laDatanI bAbatamAM lokone jJAnapUrvaka rasa letA karavAmAM teo sArI madada karI rahyA hatA. sUrata ane amadAvAdanA yuvaka saMghe paNa pAchaLa nahotA paDyA. amadAvAdanA yuvaka saMghe mAMhomAMhe ja ugharANuM karIne rUA. 1,000 mokalyA 225 Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraDolI satyAgrahane itihAsa prakaraNa hatA. gAmaDAMmAM tamAma jJAtinA ane jAtinA leAkeA halamalI UThavA hatA. brAhmaNava jemanuM rUDhicustapaNuM sA jANe che ane jee tamAma rASTrIya caLavaLA viSe bedarakAra hAya che temaNe paNa peAtAnA pUrvagrahAne tyAga karIne laDatamAM peAtAnA phALA ApyA. jemaNe rAjInAmAM ApyAM. temAMnA dhaNAkharA talATIe brAhmaNA hatA. kharaDAlInI najIka ja AvelA jalAlapura tAlukAnA brAhmaNAe AraDAlI satyAgrahanA vijayane arthe mahArudrayajJa AraMbhyA, ane tenI pUrNAhutine divase temAM hAjara rahevA zrI. vallabhabhAI te netaryAM. aspRzyatA viSenA jemanA abhiprAya jANItA hatA ane je brAhmaNeAnA upara ghaNIvAra prahArA karI cUkelA hatA evA saradArane A mahArudramAM neAtaravA, ane mahArudrane aMge thayelI adhI Avaka bhUdevAe temane dAna karavI emAM leAkajAgRAtanI parAkASTA dekhAtI hatI. leAkeAnA utsAhanuM pUra satra vadhyuM ja jatuM hatuM. sUrata jillA pariSadanA savistara ullekha AgalA prakaraNamAM thaI gayA che. pachI bharUcamAM pariSada bharAI, naDiyAdamAM bharAI ane amadAvAdamAM bharAI. dareka sthAne hajArA mANaseAnI hAjarI, hajArA rUpiyAnAM ugharANAM. bharUcamAM zrI: narImAna pramukha ane taDiyAda tathA amadAvAdamAM zrI. khADIlakara ane kelakara. A ' bahAranA' pramukhA ahAranA tAlukAMmAM paNa AraDelInA jevI ja sthitinI vAtA karatA jaNAtA hatA, ane saradAra teA nizciMta banI peAtAnAM bhAvI svapnAM dareka pariSadamAM vadhu vadhu spaSTatAthI pragaTa karatA jatA hatA. naDiyAdamAM kaheH maNa ghauM khI bane che, jamInamAM saDI phrATI jAya che ane te upara aDhaLaka pAka pAke che. khADelIne tevuM khiyAvuM thavA huM kahI rahyo chuM, ne tamArA paNa tene aMge dhama UbhuM thaze tyAre te ja batAvIza.' bharUcamAM kahyuMH 'jo sarakAranI dAnata jamIna para hAya te huM tene cetavuM chuM ke AvatI meAsame huM eka cheDethI bIje cheDe saLagAvIza paNa eka paisA ema ne ema na ApavA dauM.' amadAvAdamAM kahyuM: tamane gumAna . haze ke ApaNI pAse rAvaNu karatAM vadhAre saMpatti che. ' 226 Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e samayanI sUratanI eka sabhA pA. 226 Page #238 -------------------------------------------------------------------------- Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 muM UMghamAMthI jagyA paNa rAvaNa bAra mahinA sudhI eka vADImAM purelI abaLAne vaza nahato karI zakyo, ane enuM rAjya roLAI gayuM hatuM. ahIM te eMzI hajAra satyAgrahIo che, temanI Teka choDAvI zakanAra koNa che?' jyAM zrI. vallabhabhAI javAnA hoya tyAM loko ghelA thaI temane sAMbhaLavA jatA hatA zrImatI zAradAbahene temane viSe olatAM kaheluM"temano ekeeka bola aMtaranA UMDANamAMthI ja Avato lAge che. vallabhabhAI IzvarI preraNAthI bele che. paristhiti temane vAcA Ape che, ane sAMbhaLanArane ucca * bhUmikAmAM laI jAya che." AkhA gujarAtamAM emane viSe evI sthiti thaI paDI hatI ke - sarva vAMchatti taM banI veLuM madhuranizvAna ne vana phavA. vanamAM vanamRgo madhurI veNu tarapha AkarSAya tema sau temanI vAMchanA karatuM hatuM. AvA mANasanA pratikSaNa vadhatA jatA prabhAve sarakArane bahAvarI banAvI mUkI. 1 lokajAgRtinA A caDatA pUranI sAthe zrI. munazIe nAmadAra gavarnarane bAraDolIne tAdaza citAra ApanAro je patra lakhyo tenI khUba asara paDI ane teNe ghaNuone temanI ghora nidrAmAMthI jagADavA. Ama jAganAramAM eka "TAimsa opha inDiyA' hatuM. zrI. munazIe prakaTa karelI hakIkata kaDavI jhera jevI hatI tene kaMIka bhAvatI karI zakAya to te karavA mATe A patre pitAnA eka khAsa khabarapatrIne bAraDolI mokalyo. e bAraDolImAM eka divasa rahyo ane badhI hakIkato meLavI gayo. tene maLelI hakIkato zrI. munazInI hakIkatone moTe bhAge ke ApanArI hatI ane UlaTI vadhAre kaDavI lAge evI hatI. koI pApane puNya khUMce, svachaMdIne saMyama khUMce, avyavasthitane 'vyavasthA khUce, svAthIne tyAga khUMce, tema "TAImsa nA A khabarapatrIne pitAnI Tekane mATe khuvAra thavA beThelA kheDUto nizcaya khUo, paDavo bela uThAvI lenArA svayaMsevakenI zista ane tAlIma khUMcI, pitAnA saradAranI AMkhamAMno prema joI ghelI 227 . Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa ArolI satyAgrahano itihAsa bananArI vIrAMganAnI bhakti khUMcI. teNe to ema mAnyuM hatuM ke boraDolInA aDhIso svayaMsevake lokone paise tAgaDadhinnA kastA haze, svarAja thANAMmAM paDyA paDyA UMghatA haze, paNa tenI AMkha bAraDolImAM AvIne UghaDI gaI vallabhabhAInI gerahAjarImAM paNa AzramamAM to teNe kAma, kAma ne kAma ja joyuM, svayaMsevaka paNa reMjIpeMjI nahi paNa kaThaNa jIvana gALanArA jeyA ghaNuM jUnA jogIo jeyA, vidyApIThanA vidyArthIo joyA. AzramamAM garIbane paise miSTAnna UDatAM haze evI eNe AzA rAkhelI, paNa tyAM te teNe jADIpAtaLI roTalI ane bhAtadALa ane kevaLa rAtre ja zAka maLatAM joyAM. gAMdhIjIno dIkaro rAmadArU paNa A rasoDe jaladI jaladI potAnA keLiyA bharI bIjI chAvaNIe kAma para javAne taiyArI karato jaNAyo. dararoja maphata vaheMcAtI satyAgraha patrikAonuM kharca thavuM joIe tenA karatAM ochuM thatuM haze ema tene lAgyuM. A badhuM joIne e bicAre zuM kare ? eNe AMkha coLI. gAmaDAMmAM strIonI akRtrima nibhaeNja bhakti joIne, temanAM madhura gIta sAMbhaLIne 'paNa e Abho banyo. e gItamAna rAjadroha tenA kAnane khUo, paNuM te bahenanA avAjamAM ane temanAM praphula vadane . upara teNe je vIratA joI e vIratA paNa varNavyA vinA ene nahi cAlyuM. - trIjuM dazya loko keTaluM kaSTa sahana karI rahyA che tenuM joyuM. teNe pokArIne kahyuM : "bezaka bAraDolInAM gAmaDAM bhayaMkara tAvaNImAMthI pasAra thayAM che." Akho divasa baMdha rahetAM gharamAM. pitAnAM DhoraDhAMkhara sAthe strIpuruSo aThavADiyAMnAM aThavADiyAM sudhI zI rIte bharAI rahI zakyAM haze, maLamUtranA trAsathI kema keI regacALo phATI nIkaLyo nahi hoya, e viSe teNe tAjubI batAvI, DhoronI durdazA, temanAM zarIra para paDelAM pAThAM, temane thayelA aneka rogo joIne te thatharI gayo. enuM rahasya samajavAnI enAmAM zakti nahotI, eTale teNe jaDatAthI TIkA karI ke.vallabhabhAI e. A Dhora upara atyAcAra karyo. 1. 228 * Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 mu UMghamAMthI jagyA A badhuM te teNe peAtAnI mati ane peAtAnA jAtikulanuM pramANa ApatI bhASAmAM vaNuchyuM, paNa tenAM satya, asatya ane kalpanAenA gALAethI bharelA traNa riporTomAMthI keTalIka sAcI hakIkata tA saheje tarI AvI, ane te vAMcIne khAraDAlI viSe jANI joI ne AMkha baMdha karIne beTheleA sarakArI varga kAna phaphaDAvI kheThA thaye. A hakIkata A hatI H vallabhabhAI paTele tAlukAnA maha~sUlI taMtranA sAMdhesAMdhA DhIlA karI nAMkhyA che; 80 paTelA ane 19 talATIoe sajInAmAM ApyAM che, ane have je raDyAkhaDyA rAjInAmAM ApyA vinA -eThA che te vaphAdAra che ema mAnavAnuM kAraNa nathI; vallabhabhAI e lokeAne evA te bahekAvI mUkavA che ke kAI mAnatuM ja nathI ke mahesUlavadhArA . sarakAra kadI laI zake; A uparAMta tAlukAnuM AzcaryakAraka saMgaThana, strIonI ajaba vIrabhakti, svayaMsevakeA, chAvaNIe, leAkeAnI apAra viTaMbaNA -- e viSe teA huM upara jaNAvI gayA te pramANe. A lekhA sarakArane dhamakIrUpa ane cetavaNIrUpa hatA, kadAca sarakArane dekhADIne lakhAyelA paNa hAya, eTalA mATe ke evA bihAmaNA citranA tAra rAITara vilAyata meAkale, ane pachI ahIM jaliyAMvAlA bhAga thAya te| briTiza prajAnI AgaLa sarakAra bacAvanA DhAMga teA karI zake ke khAraDAlImAM meTA baLavA phrATI nIkaLyA hatA. TAimsa 'nA khabarapatrInA peAtAnA lekhanAM mathALAM A hatAM khAraDelInA kheDUtAne khaLavA, " * bAraDeAlImAM elzevijhama ' vagere; ane sarakArane cetavaNI hatIH 'vallabhabhAIne khAraDAlImAM seviyeTa rAjya sthApavuM che, ane e leninane bhAga bhajavI rahyo che, ane jyAM sudhI e mANasane prabhAva cAlu raheze tyAM sudhI khAraDeAlImAM zAMti thavI azakya che. ' Ane dhvani *tA evakUpha paNa samajI zake evA hatA. * * briTiza siMhane tenI nidrAmAMthI jagADavAnuM dhAreluM pariNAma e lekhAnuM AvyuM. AmanI sabhAmAM khAraDAlInA satyAgrahanI lo . havenTane samIkSA karI ane temAM jaNAvyuM ke zrI. vallabhabhAI ne 229 Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDolI satyAgrahane itihAsa prakara pitAnI laDatamAM thoDI saphaLatA maLI che kharI, paraMtu have je kheDUta mahesUla nathI bharatA temanA upara kAyadesara pagalAM levAvA. mAMDavyAM che. sara mAIkala eDavAyara jevA mANaso to ghUAA thaIne kAyado pUrA jesathI amalamAM mukAvo joIe evI bUmo. pADavA lAgyA. . vahAITahola, simalA ane muMbaI vacce kevA tAravyavahAra: cAlyA haze, vahAITahAlathI thayelA dabANane lIdhe kevA lazkarI. vyuha racAyA haze e badhA viSe te zuM kahI zakAya? e to kaI bhaviSyanA itihAsakArane prastuta samayanAM sarakArI daphatara tapAsavAnAM. maLI Avaze to bAraDolImAM sarakAranI kasoTIne prasaMge teNe kevA chUpA bheda racyA hatA te upara ajavALuM paDaze. paraMtu temanI bAhya hilacAlo uparathI temanAM dilamAM je bhaDaka pesI gaI hatI tenI ThIka kalpanA AvI zakatI hatI. tAlukAmAM sazastra pilIsa sArI saMkhyAmAM ekaThA karavAmAM AvyA hatA, ane je ke navA nimAyelA polIsa suparinTenDanTane to pAcho bolAvI levAmAM Avyo hate - AvI rIte bhaDakI jaIne pagalAM levAnI teNe nA pADI hatI tethI - chatAM A badhA uparathI sarakAranA IrAdA viSe kazI zaMkA rahetI nathI. Ama vividha baLe dareka dizAethI pitAnI asara pADI rahyAM hatAM tene pariNAme, revanyu membara mi. 3 jAte tapAsa karavA amadAvAda gayA hatA temanA tyAMthI pAchA AvyA pachI sarakArI maMtrIonI eka "yuddhapariSada' thaI tene pariNAme 13 mI julAIe nA. gavarnara nA. vAisaroyane maLavA simalA gayA. lokonA sevaka rahevAne badale lokonA svAmI thaI paDelA amaladArethI gavarnarasAheba bahu vakhata sudhI doravAyA hatA. potAnI kArakirdI temaNe evI rIte zarU karI nahotI. jyAre sara leralI gavarnaranA pada upara AvyA tyAre bArasadane satyAgraha khUba jesamAM cAlI rahyo hato, te vakhate temaNe jarA paNa vilaMba karyA vinA . homa membara sara merIsa hevarDane ekadama berasada mekalyA hatA, ane tyAMnI paristhiti upara temanuM nivedana mAgyuM hatuM. A 230 Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 muM UMghamAMthI jAgyA mulAkAtane pariNAme turata ja tyAM rAA lAkha heDiyAvere rada thaI lokone nyAya maLyo hato. paNa bAraDolI vakhate sara leslI badalAI gayA hatA. pAMca pAMca varasa prapaMcI ane aSTAvadhAnI siviliyanenA samAgamathI temanI badhI svataMtratA ane sUjha UDI gaI hatI. A AkhI laData daramyAna sarakArane jeTalo patravyavahAra bahAra paDyo temAM gavarnarasAheba potAnA hAtha nIcenA siviliyana amaladAronA nacAvyA kema nAcyA che, e ja pragaTa thAya che. temanA simalAprayANanI patrikA paNa AmAMnA ja kaI mANase ghaDelI hovI joIe. e patrikAmAM kevaLa gavarnara simalA jAya che, vaLatAM sUrata Utaraze ane jene maLavuM hoya tene maLaze, eTaluM ja lakhyuM hota te kazA mAnApamAnano savAla naheto, kevaLa hakIkata pragaTa thAta. paNa mananuM pApa DhAMkayuM rahetuM nathI. e javAmAM ja rakhene prajA "namI gayA" ema kahe to tene kAMIka javAba paNa agAuthI ApI devo joIe, e kAraNe gavarnarasAhebane viSe lakhavAmAM AvyuM: "gavarnarasAhebanI spaSTa pharaja kAyadAnuM sarvoparipaNuM kAyama rAkhavAnI che, paNa zahenazAhanA pratinidhi tarIke temanI pharaja e jovAnI paNa che ke ghaNuM loko upara bhAre saMkaTa ane trAsa na paDe." A badhI vANuM peluM pratiSThAnuM bhUta uccarAvatuM hatuM je pratiSThAnuM bhUta ApaNe sarakAranA upara laDatanA aMta sudhI, samAdhAnI daramyAna ane samAdhAnI pachI paNa, savAra thayeluM jozuM. Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vikarALa kALikA "Dhera, milakata, jamIna badhuM jaze, kAyadA UMcA mukAze. sarakAra vikarALa kALikAnI peThe ghUmaze, enI AMkhamAMthI khUna jharo, e badhuM jIravavAnI zakti hoya te hisAba karI kADhIne Avaje." " rAmadAra gavarnara tA. 16mIe simalAthI UpaDayA ane 1 julAInI tA. 18mIe savAranA sUrata pahoMcyA. sUratanA kalekaTare bahAra pADayuM hatuM ke bAraDolInA kheDUto taraphathI lekhI arajIo maLaze te temanA bAra pratinidhione nAmadAra gavarnaranI mulAkAtanI paravAnagI ApavAmAM Avaze. paraMtu 18 mI sudhI eke arajI temane maLI hoya ema jaNAtuM nathI. gavarnarasAheba jyAre 'nA. vAIsaroya sAthe simalAmAM masalata calAvI rahyA hatA tyAre zrI. vallabhabhAI paTela amadAvAdanI jillA pariSadamAM moTI medanI samakSa bhASaNa ApI rahyA hatA, ane rAvaNa jevA baLiyA sItA jevI satIne satAvatAM roLAI gayA hatA ema sarakArane yAda devaDAvatA hatA. A pariSadanA maMDapamAM ja zrI. vallabhabhAIne kamizanara taraphathI AmaMtraNa maLyuM ke bAraDolI satyAgrahIonA bAra pratinidhio sAthe teo sUrata mukAme gavarnarasAhebane maLe. zrI. vallabhabhAIe to nA gavarnaranA AmaMtraNane mAna ApavAnI potAnI taiyArI ane samAdhAna karavAnI pitAnI IcchA ghaNI vakhata pradarzita karI ja hatI. eTale temaNe A AmaMtraNa turata svIkAryuM ane tA. 18 mInI savAre teo nA. gavarnarane maLyA. temanI sAthe zrI. abhyAsa taiyabajI, sA. zAradAbahena mahetA, sai. bhaktilakSmI desAI kumArI mIbahena pITiTa ane zrI. kalyANajI mahetA eTalAM lokonAM pratinidhi tarIke DepyuTezanamAM hatAM. 232 Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vikarALa kAlikA sAranI masalata lagabhaga traNa kalAka cAlI ane vAtacIta bahu mIThAzathI thaI tyArapachI nA. gavarnarane zrI.vallabhabhAI sAthe khAnagI vAtacIta thaI temAM nA. vAIsaraoNya paNa A duHkhada paristhitino satvara aMta ANavA Atura che ema temaNe jaNAvyuM, je muddAo zaiNu gaNatA hatA, dAkhalA tarIke jamIne pAchI meMpI devI, kedIne cheDI devA vagere, tenA upara kaze matabheda nahoto. paNa vadhAreluM mahesUla prathama bharI devAnA mukhya muddA upara ja badhuM aTakeluM lAgyuM. rAva bahAdura bhImabhAI nAyakane nA. gavarnara siAthe bapore vAtacIta thaI temAM evuM mAluma paDyuM ke gANa muddAonI bAbatamAM paNa muzkelI hatI. dAkhalA tarIke sarakArane pratiSThAnuM jhoDa vaLagADanArAoe gavarnarasAhebane samajAvyuM lAgatuM hatuM ke khAlasA jAhera karelI jamIna bhale pAchI apAya paNa vecelI jamIna te pAchI na ja apAya. eTale je kAMI gerasamaja thaI hoya to te TALavA mATe zrI. vallabhabhAIne pharI bolAvavA temaNe gavarnarane sUcanA karI. zrI. vallabhabhAI nA. gavarnarane pharI maLyA ane cheka rAta paDI tyAM sudhI vAto thaI, paraMtu nA. gavarnara vadhAreluM mahesUla kheDUto prathama bharI de athavA satyAgrahIo taraphathI kaI trAhita mANasa vadhArA jeTalI rakama anAmata tarIke mUke e bAbatamAM bahu ja makakama jaNAyo. bIjA muddAo upara paNa muzkelI hoya ema jaNAyuM, ane samAdhAna zakaya na lAgyuM eTale zrI. vallabhabhAIe nA. gavarnaranI rajA lIdhI ane vinaMti karI ke sarakArane je zarato kabUla hoya te lakhI mokale eTale pitAnA sAthIo sAthe masalata karIne teno javAba teo lakhI mokalaze. AvA samAdhAnanI Avazyaka zarato sarakAre nIce pramANe jaNAvIH 1. AkhuM mahesUla ekadama bharI devAmAM Ave, athavA jUnA ane navA mahesUlanA taphAvatanI rakama kheDUtonA taraphathI koI paNa vyakti sarakArI tIjorImAM anAmata mUke. - 2. jamInamahesUla nahi bharavAnI caLavaLa ekadama baMdha karavAmAM Ave. :233 Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ArolI satyAgrahano itihAsa prakaraNa 1. jo Abe zarato svIkAravAmAM Ave to AMkaDAnI. gaNatarImAM amaladAroe bhUla karelI hovAnA je AkSepa che te saMbaMdhamAM khAsa tapAsa karavAnAM pagalAM levA sarakAra taiyAra rahe. e tapAsa A kesa sAthe bilakula saMbaMdha nahi dharAvatA evA keI revanyu amaladAra mAraphata thAya athavA te revanyu amaladAra sAthe eka nyAyakhAtAne amaladAra paNa hoya ane hakIkata ke AMkaDA saMbaMdhI kAMI matabheda paDe te nyAya- * khAtAnA amaladArano nirNaya AkharI gaNAya. A "zarato" thI koNa chetarAya? gAMdhIjIe te kahyuM, sarakArI hRdaya ja pigaLyuM nathI te parivartananI vAta ja kyAM karavI? e hRdaya to paththarathI kaThaNuM banI gayuM che." zaratamAM viparIta buddhi sivAya kazuM jovAmAM AvatuM nahatuM, pratiSThAnA bhUtathI sarakAra hajI pachaDAI rahelI dekhAtI hatI. nahi te te AMkaDAnI gaNatrInI tapAsa'nI ghelI vAta kare che ane vadhArAnA paisA anAmata mUkavAnI je mAMgaNIne dezamAM vinIta pakSanA paNa eke netAe Teke naheAte Aye, are "pAyoniyara" ane "samena' jevAM aMgrejI chApAMoe paNa Teke nahote Ape te mAgaNIne sarakAra vaLagI rahI temAM gAMdhIjInA zabdomAM kahIe to sarakAranI kubuddhi ane alpatA tarI AvatI hatI. samAdhAnInA prayatnanA e pAkhaMDane bIjA koI paNa mANase dhutakArI kADhayuM hota, ane zAMta thaIne pitAne kAme vaLagI gayo, hota. paNa zrI. vallabhabhAIne te saMdhino eka mArga jato nahoto. karavo. temaNe eka kAgaLa lakhI sarakArane bIjI saMdhi ApI, je kAgaLanI sabhyatA ane naramAza sarakArane dhaDe Ape evAM hatAM. temaNe jaNAvyuM: "tapAsa nimAya ane tenuM pariNAma Ave te agAu ja vadhArAnuM mahesUla bharI devAnI vAta karavI. emAM prajAne avizvAsa ane AgevAnonI saccAI viSe zaMkA, dIsI Ave che. je loke labADa haze te temanI vale karavA ane temane AgevAna che. mANasa haze to tene pUratI sajA karavA, sarakAranI pAse joIe teTalI sAmagrI che. vadhAre bharI devAnuM. 234 Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 muM 'vikarALa kALikA. Agraha karavAnI pharaja kAyade sarakArane kyAM pADe che te huM to joI zakatuM ja nathI." temaNe ema paNa jaNAvyuM: "jamInamahesUlanA kAyadAnA taddana ekataraphI ane jarIpurANuM svarUpane lagato vizALa ane vadhu mahatvane prazna loka cheDI zakatA hatA, ane je temaNe tema karavA icchagyuM hota to tema karavAne temane saMpUrNa haka hato, paNa temaNe te praznane chevo ja nathI. mane to mAtra kAyadAnI maryAdAnI aMdara nyAya meLavavAmAM temane madada karavAnuM kAma temaNe sepyuM che." je tapAsasamiti nImavAnuM kabUla karavAmAM Ave to temAM ATalI vastuo thavI ja joIe ema zrI. vallabhabhAIe jaNAvyuMH 1. satyAgrahI kedIo chUTavA joIe. 2. khAlasA jamIna (pachI te vecAI gaI hoya ke mAtra. sarakAramAM dAkhala thaI hoya) badhI tenA kharA mAlikone pAchI maLavI joIe. 3. bheMsa, dArU, vagere je jaMgama milakata lokonI phariyAda pramANe hasavA jevI kiMmate vecI nAMkhavAmAM AvI hoya tenI bajArakiMmata tenA mAlikone maLavI joIe. 4. barataraphI temaja bIjI je kAMI sajA A laDatane aMge. karavAmAM AvI hoya te pAchI kheMcI levAvI joIe. tapAsanI bAbatamAM paNa kazI gerasamaja na rahe e khAtara zrI. vallabhabhAIe spaSTa karyuM ke sarakArI amaladAronI tapAsa samitithI paNa pitAne saMtoSa thaze, mAtra e tapAsa khullI,. niSpakSa ane nyAyanI adAlatamAM thAya che evA svarUpanI hovI joIe, ane e tapAsasamiti AgaLa lokone pitAnI IcchA hoya te vakIla mAraphata potAne kesa rajU karavAnI chUTa hovI joIe. Ama kahIne zrI. vallabhabhAIe sarakArane nizciMta paNa karI, ane sarakArane kazuM kahevAno mArga na rAkhyo. vaLI, sarakArane satAvavAnI athavA halakI pADavAnI potAnI jarA paNa icchA nathI e vastu tathA sarakArane ane prajAne. bannene mATe AbarUbharyuM samAdhAna lAvavAno ekeeka mArga grahaNa 235 Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraDolI satyAgrahano itihAsa prakaraNa karavA pAte taiyAra che e vastu zrI. vallabhabhAI e vaLI pAchI e kAgaLamAM spaSTa karI. suratanI masalatanA pachI paNa dareke dareka pakSane lAkamata temaja lagabhaga AkhA hiMdustAnanAM hiMdI tema ja eNMglo-IMDiyana vamAnapatra! satyAgrahIenA pakSamAM hatAM tema ja rahyAM. AkhI laData daramyAna TAimsa ? iMDiyA' sivAyanAM badhAM ja muMbaInAM vamAnapatrA satyAgrahIonI tarapheNamAM hatAM. ' lIDare ' sarakAranI zaratAne 'khAraDAlInA kheDUtAne nAmeAzIthI namI javAnI mAgaNI ' tarIke varNavI; nyu iMDiyA 'e sUcavyuM, ke -arkanaheDa jo peAtAnI haTha pakaDI rAkhe ane peAtAnI ADAI cAlu rAkhe teA tene ThekANe lAvavA pAmeTamAM caLavaLa karavI; 'hiMdu' patra lakhyuM ke nA. gavarnare samAdhAna karavAnI bahu uttama taka phekI dIdhI, ane pAyeAniyare' te 'sarakAranI zaratAne dhADA AgaLa gADI mUkavA UMdhI jevI kahI. : paNa eka avAje pragaTa thayelA A lAkamatathI jarAya -asvastha thayA vinA sara leslI kAyadA ane badhAraNAneA vAvaTA UMcA rAkhavAnA potAnA kAryamAM maMDayA rahyA. nAmanAnA bhUtane vaLagatAM temanA hAthamAM nAmeAzI rahI jatI hatI te vAtanuM temane bhAna karAvanAra kAI rahyuM nahetuM. temane caDhAvanArAone TA nahotA. 23 mI julAIe dhArAsabhA khullI mUkatAM teoe jvALAmukhInA ukaLatA rasa jevuM dhagadhagatuM ' bhASaNa karyuM, temAM e tArIkhathI 14 divasanI aMdara, sUrata jillAnA pratinidhie sarakAre ApelI zaratA nahi svIkAre te pariNAmeA bahu bhayaMkara Avaze evI dhamakI ApI. * muddAne vadhu spaSTa karavA jatAM temaNe muddo gUMcavyA. temaNe kahyuM ke bAraDelImAM thayelI navI AkAraNInA nyAyIpaNA ke anyAyIpaNAnA muddo hAvAne badale, jo muddo e haze ke ' zahenazAhanA sAmrAjyanA amuka bhAgamAM zahenazAhanA hukama cAle ke nahi, ' te sarakAra pAse jeTaluM khaLa che te aLathI ' e muddAne paheAMcI vaLavA sarakAra taiyAra che. paraMtu jo eTaleA ja prazna tapAsavAneA hAya ke navI AkAraNI : nyAyI che ke 236 . ' Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 muM . vikarALa malika anyAyI te sarakAra taraphathI bahAra paDelI yAdImAM jaNuMvyA pramANe AkhA kesanI saMpUrNa, khullI ane svataMtra tapAsa karavA sarakAra taiyAra che" "paNa sarakAranuM mAgatuM AkhuM mahesUla bharAI javuM joIe ane upADelI laData pUrepUrI baMdha thaI javI joIe, tyArapachI ja e bane." A pramANe pitAnI zarata pragaTa karIne dhArAsabhAnA je sabhyo bAraDolInA lokonA pratinidhio hatA temane teo sAhebe A pramANe DarAmaNuM dekhADayuM: "paraMtu eTaluM spaSTa karavAnI mArI pharaja che ke je A zaratone svIkAra nahi thAya ane tene pariNAme samAdhAnI nahi thAya te kAyadAno saMpUrNa amala karavA mATe pitAne je ISTa ane Avazyaka jaNAze te pagalAM sarakAra leze, ane sarakAranI kAyadesaranI sattAnuM sarva rIte pAlana thayeluM jovA mATe potAnA tamAma baLane te upayoga karaze." tyArapachI savinaya bhaMganA gerakAyadepaNa viSe thoDAMka sarvavidita vacano teoe uccAryo, ane rakhene pitAnI dhamakIna ane thAya ane tene samAdhAnInA AdhArarUpa gaNI levAmAM Ave eTalA khAtara temaNe pAchuM sApha jaNAvyuM ': " sarakAranA ekasa ane chevaTanA nirNaya tarIke A vastuo mUkavAmAM AvI che. sarakAre cAkasa zarate ApI che ane keIpaNa jAtanI pharI tapAsanuM vacana ApavAmAM Ave te pahelAM e zaratonuM pAlana thavuM ja joIe. e zaratamAM kaze. pheraphAra thaI zake ema nathI." gavarnarasAheba jANatA hatA ke satyAgrahIo to badhI dhamakIne. ghoLIne pI gayA hatA, sarakArano kedha karavAno ijAro che ema kahIne sarakAranA kepane paNa teo hasI kADhatA hatA, eTale temaNe A DarAmaNI dhArAsabhAnA sUratanA sabhyone uddezIne pAkArIH - "A vastu sAthe saMbaMdha dharAvatA hoya te sabhyane huM kahuM chuM ke temaNe AjathI cauda divasanI aMdara revanyu membarane potAno javAba ApI de ke teo potAnA matadArenA taraphathI upara kahelI zaratonuM pAlana karavAne taiyAra che ke nahi, kAraNa tapAsa jAhera thAya te pahelAM A zaratanuM pAlana. thavuM ja joIze." * . . . . . . 237 . Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "DelI satyAgrahane itihAsa prakaraNa - savinaya bhaMganA prazna upara belatAM nAmadAra gavarnarane pitAnA " bhUtakALanuM vismaraNuM thayuM. pAMca varasa pahelAM borasadanA satyAgraha vakhate temaNe potAnA homa membarane e kAyadAviruddhanI caLavaLa ukheDI nAMkhavAne hukama nahatuM Ape, paNa tyAMnI paristhiti tapAsavA jaNAvyuM hatuM. ane e homa membaranI tapAsane pariNAme ja temaNe kabUla karyuM hatuMH "vArSika rU.2,40,000ne. vizeSa dhAro loko upara nAMkhavAmAM Avyo hato te rada karavAne kesa sAbita thAya che." pitAnA A zobhAbharyA kAryathI je rAjanItikuzaLatA pote darzAvI hatI te teo sAheba A vakhate ' bhUlI gayA. paNa e saMbhavita che ke pAMca varSa pUrve pite. paristhitinA svAmI hatA, jyAre vartamAna bArIka prasaMge pitAnA vahAITaholanA mAlikanA bolAvyA teo bolatA hoya, kAraNa te ja divase AmanI sabhAmAM uccAreluM laoNrDa vinTaTananuM bhASaNa reITaranA tAra samAcArathI prasiddha thayuM temAM sara leslInA " bhASaNane preranAra koNa hato te ughADuM paDatuM hatuM? muMbaInI dhArAsabhAmAM Aje bAraDelInA saMbaMdhamAM je zarate saMre leslI vilsane rajU karI che tenuM pAlana nahi thAya te kAyado amalamAM mUkavA mATe ane tyAMnI caLavaLane cagadI nAMkhavA mATe muMbaI sarakArane hiMdanI sarakArano pUrepUrA Teke che. kAraNa e zarate na svIkArAya te e caLavaLane eTalo ja artha thAya ke te sarakArane dabAvavA mATe calAvavAmAM AvI che, nahi ke lokenA vAjabI duHkhanI dAda meLavavA mATe." A dhagadhagatA aMgAramAM ahiMsaka caLavaLanI saphaLatAthI -aMgreja lokonA dilamAM keTalo krodha vyApe hato tenuM mApa dekhAtuM hatuM. zrI. vallabhabhAIne to pitAnI jAtane abhinaMdana ApavA mATe pUratuM kAraNa hatuM ke je 80,000 mANasonuM netRtva pote . svIkAryuM hatuM temanA taraphathI eka paNa hiMsAnuM kRtya thayA vinA sarakArane pitAnuM kharuM svarUpe pragaTa karI devAnI temaNe pharaja pADI. dhamakIthI bharelAM A bhASaNonA javAbamAM temanA jeTaluM ja aMgAra varSanuM AhavAna teo bahAra pADI zakatA hatA, ane sarakArane je phAve te karI nAMkhavA ane makadUra hoya te A 238 Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29mu vikarALa kALikA caLavaLane cagadI nAMkhavA paDakAra karI zakatA hatA. paNa peAtAnI -zaktinuM jeTaluM temane jJAna hatuM teTalI ja temanAmAM namratA hatI eTale temaNe te chApAMjogI eka TUMkI yAdI ja bahAra pADI. temAM peAtAnI mAgaNI karI spaSTa karIne temaNe sateSa mAnyA, ane leAkAne cetavaNI ApI ke peAkaLa zabdothI kAI e dAravAI na javuM, athavA bhASaNamAMnI dhamakIothI asvastha na thavuM. yAdImAM temaNe jaNAvyuM : . " "mAre kabUla karavuM joIe ke nAmadAra gavanaranA dhamakIbharelA AvA bhASaNanI me apekSA nahotI rAkhI. paNa e dhamakIne bAjue rAkhIne e bhASaNamAM jANyuM ke aNye je gADhALA utpanna karavAnA irAdA jaNAya che te huM dUra karavA mAguM chuM. gavanarasAhebanA kahevAne( sAra e che ke jo laDatanA hetu savinaya bhaMga hoya teA sarakAra pAse jeTaluM khaLa che teTalA aLathI pAte tene mukAbaleA karavA icche che. paraMtu jo prazna mAtra navI AkAraNInA nyAyIpaNA ke anyAyIpaNAne hoya te ' pUruM mahesUla sarakArane bharI devAmAM Ave ane cAlu laData baMdha thAya tyArapachI AkhA kesanI te peAtAnA jAheranAmAmAM jenI rUparekhA ApI che evI saMpUrNa, khullI ane svataMtra tapAsa karAvavA taiyAra che. ' huM e darzAvavA icchuM chuM ke laDatanA hetu vinaya bhaga karavAnA nahotA ane nathI ja. huM jANuM chuM phre savinaya bhaMganA kAyadesarapaNA viSe tathA DahApaNa viSe adhA pakSanA eka abhiprAya nathI. e bAbata mArA peAtAnA abhiprAya dRDha che. paraMtu * bAraDolInA - loko savinaya bhaMga karavAnA haka sthApita karavAnI laData laDatA nathI. te te| savinaya bhaMganI rIte--athavA teoe svIkArelI rItane je nAma ApavAmAM Ave te rIte--pAtA upara thayelA mahesUlanA vadhArA sarakAra pAse rada karAvavA, athavA thayelA vadhArA khATI rIte thayelA sarakArane na lAgatA hoya teA satya zeAdhI kADhavA mATe niSpakSa ane svataMtra tapAsa karAvavA mATe laDe che. eTale prazna tA kevaLa navI AkAraNInA nyAyIpaNAnA ke anyAyIpaNAno ja che. ane sarakAra jo e - praznanI saMpUrNa, khullI ane svataMtra tapAsa' karavA mAgatI hoya te tee peAte ja je vastu svIkAre che tenuM temAMthI spaSTa rIte phalita thatuM pariNAma teoe svIkAravuM ja joIe. eTale ke je vadhAsa mATe takarAra che te bharAvI devAnA Agraha na rAkhavA joIe ane laData zarU thaI te pahelAM je sthiti hatI te sthitimAM leAkAne mUkavA joIe. vaLI 'saMpUrNa, 239 Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * prakaraNa bAraDolI satyAgrahane ItihAsa khullI ane svataMtra tapAsa" ne "pragaTa thayelA jAheranAmAmAM jenI rUparekhA ApI che' evuM vizeSaNavAkya lagADavAmAM Ave che te saMbaMdhamAM lokone huM cetavuM chuM. e vAkya bahu bhaMyakara che, kAraNuM sUratanI yAdImAM 'saMpUrNa khullI ane svataMtra tapAsanuM vacana nathI paNa tapAsanI eka mazkarIne ja ullekha che. sUratanI yAdImAM te bahu ja maryAdita tapAsano vicAra darzAvelo che. nyAyakhAtAnA amaladAranI madadathI revanyu amaladAra saravALAbAdabAkInI ane hakIktanI bhUlo tapAse e "saMpUrNa, khullI. ane svataMtra tapAsathI eka judI ja vastu che. eTale huM AzA rAkhuM chuM ke gavarnare potAnA bhASaNamAM ApelI dhamakIothI asvastha thayA vinA lokamata meM darzAvelA mAtra eka ja muddA upara ekAgra raheze." - A lakhANamAMthI satyAgrahanA abhyAsIne to e zIkhavAnuM * maLe che ke AkarI uzkeraNIne prasaMge paNa satyAgrahIne pitAnA magajanuM samatolapaNuM gumAvavuM na posAya. te prayatnapUrvaka kaDaka ane uzkeranArI bhASAno tyAga kare che, ane pitAnA virodhInI DarAmaNuM bhASAnuM anukaraNa nathI karatA. gavarnaranA bhASaNanI saheja ja agAu gAMdhIjIe "yaMga iDiyAmAM sarakArane je vinavaNI karI hatI te paNa satyAgrahanA abhyAsI mATe eTalI ja mananIya che: .."bharesAdAra vAto uparathI mAlama paDe che ke khAnagImAM je zarate sarakAra taraphathI ApavAmAM AvI che tenA karatAM paNa sUrata mukAme gavarnarasAhebe ochAnI vAta karI che. zrI. vallabhabhAI paTele te potAnI zarate pahelethI nakakI karI rAkhelI che, ane sarakArane aneka rIte te jaNAvavAmAM paNa AvI che. AbarUbharyA samAdhAnamAM sAdhAraNa rIte hamezAM je mAgavAmAM Ave che tethI vizeSa kazuM temaNe mAgyuM nathI. eTaluM te sahu svIkAre che ane aNadhAryA sthaLoe paNa e svIkAravAmAM AvyuM che ke bAraDelI ane vAloDanA kheDUtoe potAnA siddhAntanI khAtara bahu veThavuM che. sarakAra je tapAsa ApavA mAge che tene artha evo thAya che ke eka sAmAnya revanyu amaladAra vyaktigata dAkhalA tapAse, ane temAM bhUla thaI hoya te sudhAre. paNa lokee AvI tapAsa mATe satyAgraha nathI mAMDyo. vaLI beTI rIte khAlasA thayelI potAnI kImatI jamIna leke jatI kare evuM paNa temane viSe na ja manAya. vaLI pitAne mATe jemane beTI rIte duHkho veThavAM paDyAM che temane teo aMtariyALa cheDe emAM paNa temanI 240 Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 muM vikarALa kAlikA A barU na gaNAya. sarakAranI zaratono eTalo ja artha che ke vadhAreluM mahesUla bharavAnuM nA pADIne lokee aparAdha karyo che. havethI teo e aparAdha karatA aTake, ane je vadhAre beTI rIte AMkavAmAM Avela hovAnuM teo kahe che te vadhArAnI rakama teo anAmata mUke, te sarakAra vyaktigata dAkhalA pharI tapAsavAnI maherabAnI kare. netA thavAne lAyaka koI paNa vyakti AvI zarate svIkArI zake nahi. lekee aparAdha karyo che evI tenI khAtarI thavAne badale tenI UMDI khAtarI te evI thayelI che ke lokeno pakSa sAce che ane sarakArane pakSa taddana khoTo che. paNa zrI. vallabhabhAI sarakAranI peThe azakya zarato rajU karatA nathI. sarakAre bhUla karI che evuM sarakAra pAse svIkArAvI levAnI mAgaNI paNa te nathI karatA. temanI mAgaNI to eTalI ja che ke A laDatamAM keNa sAcuM che ne ke khATuM che enI tapAsa sarakAre pote nimelI samiti dvArA thAya. mAtra e samitimAM lokonuM vAjabI pratinidhitva heya. ane Ama thAya to temanI bIjI zarata e che ke AvI niSpakSa tapAsasamiti nimAvAnuM je svAbhAvika ane sIdhuM pariNAma hovuM joIe ke laData pahelAM je sthiti hatI te karI devI e vastu sarakAre svIkAravI ja joIe. huM to ema paNa sUcavavA mAguM chuM ke AthI je jarA paNa thoDuM te mATe athavA svIkAre to temaNe bhAre vizvAsabhaMga karyo gaNAya. AbarUbharyuM samAdhAna karavAnI temanI tatparatA ane nyAyaparatA temanI pAse ATalI ochAmAM ochI mAgaNI karAve che. nahi te jamIna mahesUlanI sarakAranI AkhI nItino prazna. teo upADI zake che, ane potAnA kAMI paNa deza vinA chellA cAracAra, mAsa thayA lAke je sitama veThI rahyA che tene mATe nukasAnI paNa mAgI zake che. sarakAranI AgaLa be ja mArga paDelA che - AkhA dezanA lokamatane mAna ApI zrI. vallabhabhAInI mAgaNI svIkAre, athavA potAnI jUThI pratiSThA UMcI rAkhavA damananItinA dora chUTA mUke. hajI vakhata vahI gaye nathI. huM to sarakArane satyane mArga svIkAravAnI vinaMti karuM chuM." Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 jene rAma rAkhe " rAkSasI prayoga karanArane satyanA prayAganI sUjha na paDe. eTale sarakAra have mUMjhAya che ane vicAra kare che ke A loka te kevA? mArAmArI karatA nathI ke laDatA nathI. '' A ma sarakAre vikarALa kALikAnuM rUpa dharyuM hatuM. lazkarI amaladArA khAraDelImAM AvIne lazkarI racanA kevI rIte thAya te joI gayA hatA. lazkaranA paDAva Ave tene cAmAsAmAM rahevAne mATe sarasAmAna, TArapAlina vagere sUratathI AraDAlI caDavAnI vATa jovAnI hatI. gAMdhIjIe paNa leAkeA ATale badhA tApa asahya thaI paDe teA zuM thAya e prazna peAtAnA mana sAthe pUchIne peAte ja javAba ApyA hatAH "jo trAsa asahyuM thaI paDe teA leAkeAe jene peAtAnI jamIna mAnI che tene tyAga karI temaNe hijarata karavI joIe. je dharA ke lattAmAM pleganA uMdara paDacA hoya ke kaisa thayA hoya che, tene tyAga karavA e DahApaNa che. julama eka jAtane plega che, e julama ApaNane krodha karAve athavA nabaLA pADe evA saMbhava heAya teA julamanuM sthAna cheDIne bhAgavuM e DahApaNa che. '' kheDUtA tA bAraDelIne meATA abhedya killA eTA hatA. kharaDAlI bahAra sthiti judI hatI. gavanaranI ane ala viTaTananI dhamakIe bAraDelI bahAra keTalAka vargane cIDavyA 242 paNa ApaNe jozuM ke banAvIne temAM surakSita Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jene rAma rAkhe hatA te keTalAkane DarAvI dIdhA hatA. je sabhyone peluM -ahiTameTama ApavAmAM AvyuM teo to tene mATe taiyAra mahetA ja. temane mATe sIdho ane sAco rasto e hato ke sara leslI vilsanane jarAya lAMbITUMkI vAta karyA vinA kahI devuM ke amArAthI A zarate na pUrI thaI zake, kAraNa ane te bAraDolInA lokonI lAja rAkhazuM e vacane pAchA dhArAsabhAmAM AvyA chIe, ane e satyAgrahIone nizcaya pheravAvavo e amArI makadUra nathI. paNa Avo javAba tatkALa ApI devAne badale temanAmAMnA eka pakSe eka nivedana taiyAra karyuM ane tene dhArAsabhAnA 50 sabhyonI sahIthI prasiddha karyuM. e nivedanamAM temaNe bAraDolI satyAgraha jevI zAMta ane baMdhAraNapUrvakanI laDatane gavarnarasAhebe bekAyadA caLavaLa kahI che tenI sAme sakhata virodha" uThAvyo, ane kheda darzAvyo ke "nAmadAra gavarnare A ghaDIe dhArAsabhAnA cUMTAyelA pratinidhio upara khAsa karIne sUratanA -pratinidhio upara ahiTameTamamAMthI UbhI thatI javAbadArI nAMkhI che, jyAre e lokoe agAu samAdhAnInA prayatna karelA hatA tenI upara sarakAre kazuM dhyAna ApyuM nahotuM." A virodhanI bhASA sarasa hatI, paNa ethI vadhAre spaSTa bhASAthI teo lakhI zakatA hatA. temaNe sarakArane sApha kahevuM joItuM hatuM ke je satyAgraha baMdha karavo hoya to Apa nAmadAre sIdhI saradAra sAthe vAtacIta karI levI joIe. paNa AjanI dhArAsabhA jevA maMDaLa pAsethI AvI AzA rAkhavI e kadAca vadhAre paDatuM hoya. bAraDolI bahAranA garama daLe te gavarnaranA bhASaNane harSabhera vadhAvI lIdhuM -e kAraNe ke have satyAgrahIonI uttamottama kasoTI thavAno ane svarAjyanI moTI laDatane avasara Avaze. A IcchA saradAra zArdUlasiMha kavIzvare gAMdhIjIne lakhelA eka khullA patramAM prakaTa paNa karI dIdhI. temaNe gAMdhIjIne salAha ApI ke zrI. vallabhabhAIe bAraDolI satyAgrahane maryAdita rAkhyo che te vyavahAraviruddha lAge che, mATe have to AkhA dezamAM savinaya bhaMganI hilacAla zarU thavI joIe. 243 Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDolI satyAgrahane itihAsa prakaraNa: . bIjI bAjue prajAne moTo varga gabharAI gayo hato. temane thayuM ke have te keNuM jANe kevo bhayaMkara hatyAkAMDa AvI paDaze. eTale atyArasudhI teo laDatane Teko ApatA hatA ane kenI mAgaNIne vAjabI gaNatA hatA tepaNuM bhAvI vAdaLathI teo DarI gayA. A vargane mata AgrahapUrvaka jAhera karanAra muMbaInA eka prasiddha vartamAnapatranA taMtrI hatA, jemaNe jaNAvyuM ke zrI. vallabhabhAI paTela jaNAve che ke bAraDolImAM savinaya bhaMganI vAta ja nathI, chatAM sara leslI vilsane je bhaya batAvyo che te bhaya sAce che eTale zrI. vallabhabhAIe gavarnare ApelI zarata kabUla karavI. dakSiNa AphrikAnI satyAgrahanI laDatamAM banelA eka kissAnI khoTI sarakhAmaNI karIne temaNe zrI. vallabhabhAIne salAha ApI ke "hAlaturata mATe laData mokUpha rAkhavI, kAraNa AjakAla haDatALane lIdhe ane majUravargamAM cAlatI UthalapAthalane lIdhe sarakAra bahu agavaDamAM che. A to temaNe pitAne dainikamAM lakhyuM, paNa temanA sAptAhikamAM lakhelA lekhathI jaNAtuM hatuM ke temane sarakAranI mUMjhavaNanuM jhAjhuM duHkha nahotuM, temane te kadAca bhaviSyamAM mArzala le ane temAMthI nIpajatAM bhISaNa pariNAme AvI paDe tenI phikara thatI hatI. eka divasa teo zrI vallabhabhAInI maryAdA ane vivekanAM vakhANa karatA to bIjA divasanA lekhamAM teo jaNAvatA ke bahAdurI ane AMdhaLiyAM e baMne eka vastu nathI, eTale satyAgrahIo sarakAranI zarata kabUla kare temAM temane kazuM khovApaNuM che ja nahi, paNa meLavavApaNuM che! paNa je kheDUto upara badhA AphatanA DuMgara tUTI paDavAno Dara rAkhavAmAM AvatuM hatuM te kheDUte te nirAMte pitAnI khetImAM lAgyA hatA, temane nahatI sarakAranI dhamakInI darakAra ke upara jaNAvelI DAhI zikhAmaNanI kadara. 'yaMga inDiyAmAM gAMdhIjIe AkaLA banelA garama vargane ane DarI gayelA narama vargane baMnene uddezIne nIce pramANe cetavaNI ApI hatIH saradAra zArdUlasiMha kavIzvaranI sUcanA viSe vallabhabhAI zuM kaheze tenI mane khabara nathI, paNa bAraDolInI sahAnubhUtinI khAtara maryAdita 244 Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -30 muM jene rAma rAkhe satyAgraha karavAne paNa samaya AvyuM nathI. bAraDelIe hajI tAvaNI mAMthI pasAra thavAnuM che. je chevaTanI tAvaNamAMthI e nIkaLaze ane sarakAra chellI hada sudhI jaze te satyAgrahane hiMdustAnamAM phelA aTakAvavAnI athavA bAraDolI satyAgrahane hetu saMkucita che tene badale vistRta thato aTakAvavAnI vallabhabhAInI ke mArI makara nathI. pachI to - satyAgrahanI maryAdA e kevaLa AkhA dezanI AtmabalidAna ane kaSTasahananI zaktithI baMdhAze. je e mahAprayAga AvavAno ja haze to te svAbhAvika rIte ja Avaze, ane tene bhalo bhUpa paNa aTakAvI zakavAno. nathI. paNa satyAgrahanuM rahasya huM je rIte samajuM chuM te rIte te zrI. vallabhabhAI ane huM sarakAranI game teTalI uzkeraNI chatAM bAraDolI satyAgrahane tenI mULa maryAdAmAM ja rAkhavAne baMdhAyelA chIe--pachI * bhalene e uzkeraNuM e maryAdA oLaMgavAnuM vAjabI TharAve eTalI badhI hoya. sAcI vAta e che ke satyAgrahI sadAye mAne che Izvara tene sAthI che, Izvara tene derI rahyo che. satyAgrahIone netA potAnA baLa upara nathI jhajha, paNa prabhunA baLa upara jhUjhe che. te aMtarAtmAne vaza varte che. eTale ghaNIvAra bIjAne je zuddha vyavahAra lAge che te tene iMdrajAla lAge che. hiMdustAna upara Aje tumulamAM tumula laData jhajhUmI rahI che te ghaDIe AvuM lakhavuM mUrkhAIbhareluM ane svapradaza lAge. paNa mane je UMDAmAM UMDuM satya lAge che te je huM pragaTa na karuM to dezane ane mArA AtmAne huM drohI banuM. je bAraDolInA loko vallabhabhAI mAne che evA sAcA satyAgrahI hoya te sarakAra game teTalAM zastra dharAvatI hoya te paNa badhuM kuzaLa ja che. joIe chIe zuM thAya che. mAtra samAdhAnImAM rasa lenArA dhArAsabhAnA sabhyane ane bIjAone mArI vinaMti che ke bAraDelInA lokone bacAvavAnI AzAmAM temaNe eka bhUlabhareluM pagaluM na bharavuM. jene rAma rAkhe tene koI vAMke vALa karI zakavAnuM nathI." jarA vadhAre dhIraja rAkhata ane jarA vadhAre hiMmata batAvata to dhArAsabhAnA sabhyo cUpa besI rahI je thavAnuM hota te thavA deta. upara ame jaNAvyo che te uparAMta temaNe kazo ja javAba gavarnarane na Apyo hota to AkAza tUTI paDavAnuM nahotuM. kharI * vAta to e che ke sarakAra ja samAdhAnIne mATe Atura hatI ane pagalAM laI rahI hatI. gavarnaranA bhASaNa. pachI turata ja zrI. rAmacaMdra bhaTTa nAmanA motAnA rahIza ane muMbaInA vepArIe 245 Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDolI satyAgrahano itihAsa prakaraNa sarakArane navA mahesUla ane jUnA mahesUlanA taphAvata jeTalI rakama bharI devAnI mAgaNI karI. jo ke prathama te "tamArI mAgaNI sUratanA sabhyo dvArA AvavI joIe ema temane sarakAra taraphathI kahevAmAM AvyuM te paNa pAchaLathI je banyuM te uparathI samajI zakAya che ke e bhAIne UbhA karanAra paNa sarakAranA keI ADatiyA hatA, ane emanI pAsethI paisA AvyA tyAre te konA taraphathI AvyA tenA prapaMcamAM paDavAnI sarakArane kazI paDI nahotI. game tema hoya, dhArAsabhAnA sabhyonI bhaDaka bhAMgI nahi. teo gavarnarane maLyA, sarakAranA kArabhArI maMDaLane maLyA. A lokee enI e ja vAta temanI AgaLa karI. zrI. kanaiyAlAla munazI, je sara cunIlAla mahetAnI sAthe masalata calAvI rahyA hatA temane lAgyuM ke gAMdhIjI ane vallabhabhAI pAsethI jANuM levuM ke keTalAthI teo saMtoSAya ema che. eTale zrI. munazI gAMdhIjI ane zrIvallabhabhAInI mulAkAte gayA, ane temanI pAsethI nIcenA kharaDa meLavyo: 1. tapAsa jAhera thAya ke jUnuM mahesUla bharavuM. 2. satyAgrahIoe tapAsa jAhera thAya ke tarata ja jUnuM mahesUla bharI satyAgraha baMdha kara. 3. tapAsa svataMtra nyAyapura:sara thavI joIe, ane te karanAra kAM to nyAyakhAtAne amaladAra ke tenI sAthe koI revanyu khAtAne amaladAra hoya, ane te tapAsanA muddA nIce pramANe hoya, ane lokone vakIla mAraphata purAvA ApavAnI ane sarakAranA sAkSIonI UlaTatapAsa karavAnI jarUra lAge te tema karavAne temane adhikAra hoya? bAraDelI ane vAloDanA lokenI nIcenI be phariyAde tapAsIne, tenI upara riporTa karoH - (1) tAlukAmAM thayela mahesUlane vadhAre jamIna mahesUlanA kAyadAne. anusAra nathI; , (2) e mahesUla vadhArA viSe je riporTo ane jAheranAmAM bahAra paDyAM che temAM vadhArAne vAjabI TharAvavAne lAyaka sAmagrI nathI ane. keTalIka hakIkata ane AMkaDA kheTA che; ane je lokonI phariyAda sAcI hoya te stranA mahesUla upara keTalA TakA vadhAravA ke ochA karavA tenI bhalAmaNa karavI; 246 Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 su jene rAma rAkhe ane sarakAre vadhAreluM mahesUla vasUla karavAne lIdhelAM khaLajorInAM. pagalAM viSe leAkAe karelI phariyAdanI tapAsa karI tene parapATa karave.. 4. badhI jamIna pAchI ApavAmAM Ave. 5. badhA satyAgrahI kedIone cheDI mUkavAmAM Ave. 6. badhA paTelatalATIone pAchA nAkarIe caDAvavAmAM Ave. 7. vAleADanA dArUvALAne nukasAna thayeluM bharapAI karI ApavuM. gAMdhIjIe zrI. munazIne meADhe eTaluM kahyuM hatuM ke je samAdhAnImAM pelI baLajorInAM pagalAM viSenI tapAsa e vidharUpa thaI paDe teA satyAgrahIe te khuzIthI cheDI deze. A zarata laIne zrI. munazI gavarnaranI pAse gayA paNa e mulAkAtathI temane koA sateASa na thayeA. A pachI tarata dhArAsabhAnA be sabhyA, zrI. hirabhAI amIna ane narImAna, gAMdhIjIne sAbaramatI maLyA. temanI pAse navA javAba ApavAnA hatA nahi, je zrI. munazIne kahyuM hatuM te temane kahyuM. temanI AgaLa paNa kahyuM ke khaLabherInAM pagalAM viSenI tapAsanI mAgaNI cheADI devI paDe teA cheDI devI. gAMdhIjIe temane evI paNa khAtarI ApI ke upalI zarate mujaba samAdhAnI karavA mATe pUnAmAM vallabhabhAInI jarUra lAge teA teo tyAM khuzIthI jaze. AvI sthiti hatI. bAraDelImAM te| huM kahI gayA tema akhaMDa zAMti hatI. saradAra pakaDAze ja ema have saiA kAI mAnatuM hatuM, ane teo pakaDAya pachI temanI gAdI levAne badale teo pakaDAya te pahelAM tyAM pahoMcI jaI temanI pAse hukama levAnuM gAMdhIjIe bahetara mAnyuM. tA. 2 jI AgasTe gAMdhIjI khAraDelI paheAMcyA. tyAM jaI ne temaNe joyuM ke khAraDAlI viSe bAraDeAlI bahAra jeTalI vAtA thaI rahI che tenA seAmA bhAganI khAraDeAlIma - thatI nathI. e divasa temanI vacce rahevAthI temanI khAtarI . ke khAraDAlInA leAkeA bhagavAnane bhareAMse kuzaLa che' ema kahevAmAM temaNe kazI bhUla karI naheAtI. apeAra pachI traNacAra moTAMmeTAM gAmeAnA kheDUtA kAdavapANI khudIne gAMdhIjIne maLavA AvyA hatA. eka paTelanI eLakhANa 247 Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraDolI satyAgrahane itihAsa prakaraNa karAvatAM eka mitre kahyuM: 'A paTela tA vallabhabhAIne kahevA AvyA che ke amAruM mAthuM tamane ApyuM che, nAka nathI ApyuM. gAMdhIjI hasyA, ane kheAlyAH vallabhabhAIne paNa nAka hazene! paNa tamAruM nAka jALavavAmAM ja vallabhabhAInI ane dezanI zAbhA che.' A pachI grAMdhIjI kahe: 'ThIka; paNa hajI tamArI parIkSA te Ave che.' kheDUte sAnamAM samajI gayA. temAMnA eke javAba ApyA - taiyAra chIe.' kaseTInI aneka vAte temanI pAse gAMdhIjIe mUkI, eTale teo kaheH 'sAcI vAta che. hajI amArI zI kasoTI thaI ? padaravIza hajAranAM bheMsaDAM gumAvyAM, jamIna gumAvI, paNa jene kaseATI kahIe tevI kaseATI hajI nathI thaI. e thavAnI hAya tA bhale thAya.'. paNa dhArA ke vallabhabhAI ne sarakAra uThAvI le teA tame dakhAI na jAo ?' " zuM karavA ? ame teA leADhu hatA, tene vallabhabhAI e pANI pAIne kharuM polAda ) banAvyA che. eTale ame eka vAta samajIe chIe maraNu thAya paNa Tekane vaLagI rahevuM. ' gAMdhIjI kaheH e teA laDatanI taiyArI, paNa samAdhAna thaI jAya te tene mATe paNa taiyAra cheAnA ? kemake samAdhAna pachI paNa ghaNuM meTuM kAma karavAnuM che, ghaNuM muzkela kAma karavAnuM rahe che, - jUnuM mahesUla vallabhabhAI kahe che tema turata bharI devAnuM, ane mahesUla vadhArI zakAya evI bilakula sthiti nathI ema siddha karI ApavAnuM. ' gAMdhIjI je samatAnI sthitinI AzA rAkhatA hatA te ja sthiti A leAkeAnI hatI. : meM teA temane geALIbAranI paNa vArtA karI. hasatAM hasatAM pelA khelyAH e teA atyArathI zuM kahevAya ? paNa gALIbAra keTalAkane mAraze ? palegamAM mUmatAM tenA karatAM te vadhAre nahi sare. mArA gAmamAMthI ja 400 mANasa mUAMtAM !' 248 Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 su jene rAma rAkhe eka mitre mAgaNI karI ke amArA gAmamAM AvI te jAe. - vallabhabhAI kahe nahi tyAM sudhI nahi,' ema gAMdhIjIe javAba ApyA. Akhare vallabhabhAIe kahyuM ke * jaI Ave ' tyAre te sarabhANu ane rAyama jaI AvyA. rAyamamAM hajArA mANasA AsapAsanAM gAmeAmAMthI AvyAM hatAM, temane khabara nahAtI ke deza AkhA temanI carcA karI rahyo che. seMkaDA strIe hatI, ane eka ThekANe kAMtavAnuM pradarzana geAThavyuM hatuM. badhAM goThavAI gayAM eTale eka pachI eka bahene peAtAnA adhya` ApyA, gAMdhIjIne bhASaNa karavuM -naheAtuM, paNa AbhAranI khAtara paNa bhASaNa karavuM paDayuM. temaNe kahyuH saradAranA hukama che ke temanA sivAya koIe khAlavuM nahi eTale mArAthI kazuM na khelAya. saradAra heAta ane hukama karata te khAlata. Aje tA tamArI bahAdurI ane tamArA saMgaThanane mATe tamane dhanyavAda ApuM chuM. raTiyAnuM pradAna joIne mane AnaMda thayA, paNa Aje reMTiyA viSe paNa na kheluM. ApaNe jemane saradAra banAvyA temanA hukama akSarazaH pALavA e ApaNA dharma che. huM saradAranA mATeA bhAI thAuM e vAta sAcI che, paNa jAhera jIvanamAM jenI nIce ApaNe kAma karatA hoIe te ApaNA putra hAya ke nAnA bhAI hAya tApaNa tenA hukama mAnya rAkhavA ja joIe. e kAMI navA kAyadA nathI. e ApaNA prAcIna dharma che. e dharmanuM pAlana karavA mATe ja zrIkRSNe arjunanuM sArathipaNuM karyuM ane yudhiSThira rAjAe rAjasUya cajJa karyAM tyAre temaNe patarALAM uThAvelAM. eTale Aje tA mAtra tamane dhanyavAda ja ApuM chuM. vallabhabhAIe tamane dezamAM prasiddha karyAM. sarakAre tamane jagaprasiddha karyAM che. bhaviSyamAM tamane huye meTI phateha maLe." 66 A badhA bhAIe ane bahene rAmabhareAse beThAM hatAM ane saradAranuM paDayuM vacana upADavAne mATe taiyAra hatAM. gAMdhIjIe AvIne temane UlaTA vadhAre vallabhabhata banAvyA. Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 satyAgrahanA jayajayakAra "mAre sarakAranuM khATuM dekhAya evuM karavuM nathI. evuM karavAmAM rAja thanArA huM nathI. paNa e ja rIte prajAnuM nIcuM dekhADavAnA sarakArane irAdA hAya tA te paNa huM nathI thavA devAnA. ' A ma gAMdhIjI khAraDeAlImAM Dere| nAMkhI beThA hatA tyAre zrI. vallabhabhAI ne rAvasAheba dAdubhAInuM pUnAthI teDuM. AvyuM, gujarAtanA sabhyA tarathI e teDAneA tAra hatA; ane temAM sara cunIlAla mahetAnA atitha thavAne paNa vallabhabhAI te. Agraha hatA, eTale sara cunIlAlanI sUcanAthI nahi te temanI saMmatithI e teDuM AvyuM hatuM ema kahevAmAM vAMdho nathI. zrI. vallabhabhAI ne muMbaIpUnAnA dharamadhakkA' eTalA badhA thayA hatA ke temane javAnuM jarAye mana nahotuM, paNa samAdhAnI thatI ja heya te| te temanI azraddhAthI athavA temanA na javAthI aTake nahi eTalA khAtara te gayA. sAthe sAthe tArathI rA. sA. dAdubhAI te jaNAvyuM : ' chApAM vageremAMthI te kAInI kAMI karavAnI dAnata hAya evuM dekhatA nathI, chatAM gujarAtanA sabhyAnA khelAvyA AvavuM joIe eTale AvuM chuM.' 3 jI ane 4 thI oNgasTe sara cunIlAla mahetAne tyAM zuM banyuM te badhuM ApavuM zakya nathI, zakya hoya teApaNu ApavuM zAbe ema nathI. paNa mukhya hakIkata saMkSepamAM saiAnA nyAyanI khAtara ane satyanI khAtara ApavI joIe. sarakArane khabara paDI gaI hatI ke alTimeTama te teNe sUratanA sabhyAne ApyuM hatuM, paNa chevaTe suleha karavAnI hatI te| zrI. vallabhabhAI sAthe. sUratanA sabhya ane 250 Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satyAgrahane jayajayakAra temanI sAthe kAma karI rahelA bIjA sabhyoe Akhara sudhI kazuM. vacana ApavAnI athavA zrI. vallabhabhAIne kazA vacanathI bAMdhavAnI. nA ja pADI, e vastu emane zobhAvanArI hatI. sara cunIlAlane. tyAM vATAghATo cAlyA karatI hatI tyAre ja saune lAgI gayuM hatuM. ke samAdhAna karavAnI utkaMThA sUratanA sabhyo karatAM sarakAranI. ochI nahotI, paNa sarakArano hAtha UMco rahe evI kaMIka. zabdajALa zodhavAnI bhAMjagaDa jarA jabarI hatI. eka sIdho. sAdo kharaDo zrI. vallabhabhAIe taiyAra karyo, paNa te. sara cunIlAlane pasaMda na paDyo. teo sarakAranA bIjA sabhyonI. sAthe carcA karI rahyA hatA. rAtre teo eka kAgaLano kharaDo . laIne AvyA, je sUratanA sabhyo sarakArane lakhe evI temanI sUcanA hatIH "amane kahevAne AnaMda thAya che ke ame sarakArane. khabara ApavAnI sthitimAM chIe ke nAmadAra gavarnare temanA 24 mI julAInA bhASaNamAM kahelI zarato pUrI karavAmAM Avaze. cha valabhabhAIe kahyuM: "je sabhyo A kAgaLa upara sahI karaze te zI rIte ema kahI zake ke zarato pUrI karavAmAM Avaze, jyAre tapAsasamiti nImavAmAM Ave e pahelAM e zarato te pUrI karavAnI che? emaNe to ema kahevuM joIe nA. ke zarata pUrI karavAmAM AvI che? ane e e loko zI rIte kahI zake, kAraNa zarato pUrI karavAnI to amAre che? ane ame to A tapAsasamiti na maLe tyAM sudhI jUnuM mahesUla paNa ApavAne taiyAra nathI." "enI tamAre zI phikara che?" sara cunIlAle kahyuM.. eTalo kAgaLa sahI karIne mokalavAmAM Ave eTale thayuM. e sabhyane eTalo kAgaLa mokalavAne vAMdho na hoya to pachI e zarate kevI rIte, keNa, kyAre pUrI karaze tenI bhAMjagaDamAM tamAre paDavAnI jarUra nathI. tame tamArI meLe. tapAsasamiti jAhera thAya pachI ja jUnuM mahesUla bharaje." - 251 , Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraDelI satyAgrahano itihAsa prakaraNa * A saphAI amArI samaja ke buddhinI bahAra hatI. zrI. munazI jeo masalatamAM khUba rasa laI rahyA hatA ane muMbaIthI sAbaramatI sudhI jaI AvyA hatA temaNe eka bIje kharaDo ghaDo, zrI. zivadAsAnIe paNa ghaDyo, paNa eke kharaDA sara cunIlAlane pasaMda nahote. moDI rAta sudhI zrI. vallabhabhAI ane zrI. munazI sara cunIlAla sAthe carcA karatA beThA. kharaDAnI vAta cheDIne bIjI zaratonI vAta cAlI. jamIne pAchI ApavAnA saMbaMdhamAM, talATIone pAchA levA saMbaMdhamAM, satyAgrahIone cheDavA saMbaMdhamAM saMtoSakAraka zarate zrI. vallabhabhAI ane zrI. munazI kabUlAvI zakyA. moDI rAte zrI. munazI ghera gayA. paNuM pelo kharaDe te hajI Ubho ja hato. zrI. vallabhabhAInI sAthe A prasaMge svAmI AnaMda hatA, huM hatuM. rAtre sUtA pahelAM to ame sara cunIlAlane kahI dIdhuM ke AvuM kaMI lakhI ApI zakAya nahi. paNa keme UMgha na Ave. khUba carcA karI, pUnAthI nIkaLI AvatAM pahelAM gavarnarasAhebane lakhavAnA ekabe kAgaLonA kharaDA karyA, phADyA. savAre cAra vAgyA pahelAM huM UThI nIkaLe, zrI. vallabhabhAIne paNa jagADyA ane kahyuM: "mane sara cunIlAlanA pelA kharaDAmAM kazuM ja lAgatuM nathI. emAM nathI ApaNe baMdhAtA, nathI - sUratanA sabhya baMdhAtA. sarakArane nAkano savAla thaI paDyo che ane sarakAra mAne ke AthI enuM nAka rahe che to bhale enuM nAka rahetuM." vallabhabhAI kaheH "paNa emAM jUThANuM che te ? " meM kahyuM : "chete, paNa te sarakAranA taraphathI che." vallabhabhAIH "ApaNe sarakAra pAse satyane tyAga karAvIe chIe ema nahi?" meM kahyuM: "nA, sarakAra satyane tyAga kare che ane emAM ene zreya lAge che. ene lAge te lAgavA do. ApaNe ene kahIe ke AmAM satyano tyAga thAya che." 252 Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 muM satyAgrahane jayajayakAravallabhabhAI tyAre tuM sara cunIlAlane sApha sApha kaheze ke, e loko satyane tyAga kare che?" ' kahyuM: "hA." - vallabhabhAI: "paNa jo tuM jANe! mane A lokonI bAjImAM khabara paDatI nathI. evAM kuMDALAM zA sAra karatA haze? bApu zuM kaheze? svAmI, tuM zuM dhAre che? saradAranI A ghaDInI tattvaniSThA, amArA jevA nAnakaDA sAthIone paNa abhiprAya jANavAnI IcchA, ane "ApaNe je . karIe chIe te viSe bApu zuM dhAraze" e viSenI apAra ciMtA joIne saradAra mAre mATe jeTalA pUjya hatA tethIye adhika pUjya banyA. laData daramyAna ghaNIvAra teo kahetA, A mutsaddIonAM jUthamAM huM sIdho bheLe kheDUta na zobhe; emanI kaLA mane na AvaDe,' e zabda mane bahu yAda AvyA. meM kahyuM: "bApu paNa sarakArane ATalo lUkho lahAvo levo hoya te jarUra levA de. sarakArane nAma sAthe kAma che, ApaNane kAma sAthe kAma che." svAmI kaheH "mAre paNa e ja mata che." chevaTe vallabhabhAI kaheH "paNa sUratanA sabhyo AnA upara . sahI karaze?" kahyuM: "karaze; sara cunIlAla mahetA kahetA hatA ke temane e viSe zaMkA nathI." zrI. vallabhabhAI kaheH "bhale tyAre; e sahI kare to karavA do. paNa tAre to sara cunIlAlane sApha kahI devAnuM ke AmAM sarakArane hAthe satyane tyAga thAya che.' huM gaye, sara cunIlAlanI sAthe vAta karI, temane kAMI e vAta navI nahotI. temaNe kahyuM, "tame tamArI sthitinI cokhavaTa kare e barAbara che. sarakArane paNa huM e jaNAvIza." eTalAmAM zrI. vallabhabhAI AvyA. temaNe vaLI pAchI enI e ja vAta pheDa pADIne kahI ane jaNAvyuM: "sarakArane AvA arthahIna patrathI saMtoSa thaze ema mane lAgatuM nathI, pachI te tame jANe." 253 Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraDelI satyAgrahano itihAsa prakaraNuM * sara cunIlAlane kazI zaMkA nahotI ja. teo rAjI thayA. bhagavAnanI jema sarakAranI gati agamya che. zrI. vallabhabhAIe kahyuM ke sUratanA sabhyo e kAgaLa lakhavAne rAjI hoya te mane vAMdho nathI eTale turata ja samAdhAna nakkI thayuM ! sara cunIlAla mahetAne viSe be zabda asthAne na gaNAya. sara cunIlAlane bIjA koI paNa jANa karatAM sarakAranA mananI vizeSa khabara hatI, eTale teo badhuM joI vicArIne ane samajIne -ja karatA hatA. A aNIne vakhate temanI dezabhakti tarI AvI * hatI, ane sarakAra pratiSThAnA bhUtane vaLagatI ughADI paDe e bhoge paNa A prakaraNano aMta ANI bAraDolInA kheDUtane nyAya maLe e viSe teo Atura hatA. sarakAra kAMI thoDI ja A pahelIvAra ughADI paDavAnI hatI! paNa je sarakAra pratiSThAnI mAyAne vaLagIne saMtoSa mAnavAne taiyAra hatI, te zrI. vallabhabhAI tatvanA satya vinA saMtoSa mAne ema nahotuM. temane te saMpUrNa, svataMtra, nyAyapuraHsara tapAsa joItI hatI, ane laDAI pahelAM je sthiti hatI te sthiti joItI hatI. ATaluM karavAne te sarakAra taiyAra hatI ja, paNa tyAMye pratiSThAnI mAyA vaLagelI hatI ja. pelo kAgaLa lakhavAmAM Ave ke tarata ja tapAsa te je zabdamAM zrI. vallabhabhAIe mAgI hatI te ja zabdomAM -baLajerInAM kRtyenI tapAsa bAda karIne tenA te ja zabdomAM - jAhera thaze ema nakakI thayuM, ane talATIone pAchI levA bAbata, jamIna pAchI ApavA bAbata, ane kedIone choDavA bAbata sUratanA sabhyo revanyu membarane eka zirastA mujaba kAgaLa lakhe eTale turata ghaTatuM karavAmAM Avaze ema TharyuM. chevaTane nukasAnInA badalA viSene bhAga kAgaLamAM lakhavAno nahoto, paNa sarakArI rAhe ghaTatuM karavAmAM Avaze ema karyuM. zrI. vallabhabhAIne AthI vadhAre kazuM joItuM nahotuM. temane to kAmanI sAthe vAta hatI, nAmanI sAthe vAta nahotI. " bAkInI kathA te jhaTa jhaTa kahI javAya evI che. pelA eka vAkayanA kAgaLa upara sUratanA ane bIjA traNacAra sabhyoe 254 Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 mu satyAgrahanA jayajayakAra sahI karI--e traNacAra zA sAaMdara bhaLyA e bhagavAna jANe. e ja vakhate sara cunIlAla mahetAnI vinaMtithI rA. ba. bhImabhAI nAyaka, zrI. kanaiyAlAla munazI, ane khIjA keTalAka sUrata kalekTarane maLI satyAgrahIonI vecelI jamIna pAchI mULa mAlikAne nAme caDAvI devaDAvavA mATe sUrata gayA. A kharIdanAra te InamIna ane sADAtI na hatA. temane kalekTare krUDhAvI maMgAvyA, ane temane samajAvI, dabAvIne temaNe badhAe maLI 12,000 rUpiyAnI jamIna kharIdelI teTalA 12,000 rUpiyA pAchA ApI temanI pAse jamIna cheDAvavAmAM AvI. A leAkAne 'jUnA kalekaTara ane kamizanare peAtAnI gAMThanAM vacanA ApyAM haze, eTale e jamIna temanI pAse cheDAvavI keTalI muzkela paDI hatI tenuM ramUjI varNana A prakaraNamAM agragaNya bhAga lenAra zrI. munazIe zrI. vallabhabhAI ne meAkalyuM hatuM. jUnA kalekaTare bicArAe ghaNIvAra potAnAM ' zubha vacane 'mAM kaheluM ke vecelI ane khAlasA thayelI jamIna kadI pAchI ApavAmAM na Ave, temane tA A TAMkaNe ja sarakAre khIjA jillAmAM meAkalI dIdhA. hatA, ane navA kalekTara mi. gaeNreTane A kAma karavAmAM kAMI nAnama lAge ema nahetuM. je divase sUratanA sabhyAe peleA kAgaLa lakhyA te ja divase gAMdhIjIe ane zrI. vallabhabhAI e "je zabdomAM mAgelI hatI te ja zabdomAM tapAsamiti nimAvAnuM jAhera thayuM. ane pelA khIjA kAgaLanA javAkhamAM revanyu :membare lakhyuM ke badhI jamIna pAchI ApI devAmAM Avaze, kedIo badhA chUTI jaze, ane talATIe ghaTatA zabdomAM arajI kare eTale temane pAchA nekarI upara caDAvavAmAM Avaze. zrI. vallabhabhAIe ATaluM thayuM eTale peAtAne sa`teASa jAhera karyo, ane jAhera rIte temaNe satkAra suddhAM sAne AbhAra mAnyA, ane kheDUtane uddezIne patrikA kADhI temAMneA mukhya bhAga A hatAH " ApaNI Teka jALavavAne sAru ApaNe ApaNe have jUnuM mahesUla bharavAnuM che, vadhAre 255 IzvaranA pADa mAnIe. bharavAneA nathI. jUnuM Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDolI satyAgrahane itihAsa prakaraNa mahesUla bharavAnI taiyArI sau karI mUkaze evI AzA rAkhuM chuM. bharavAne samaya mukarara thaye jANa karIza." kedIo chUTaze evI AzA rAkhIne emaNe A vAkya lakhyuM hatuM. paNa sarakArane hajI khabara nahotI ke zrI. vallabhabhAIne samAdhAnI pasaMda paDI ke nahi eTale kalekTarane bAraDolI jaIne zrI. vallabhabhAI pAse e jANI levAnA hukama maLyA. zrI. vallabhabhAIe jaNAvyuM ke mAro saMtoSa ane dhanyavAda te huM mArI gujarAtI patrikAmAM darzAvI cUkyo chuM. eTale turata ja kalekaTare sarakArane tAra karyo, ane bIje ja divase badhA kedIone choDI devAmAM AvyA, talATIone pAchA levA viSenI arajI zrI. vallabhabhAIe ja ghaDI hatI ane te kalekaTarane gamI, eTale turata ja temaNe temanI nimaNukane hukama kADhavyA. A thayuM eTale lokeno dharma have jUnuM mahesUla bharavAnuM potAnuM kartavya karavAno hato. eka mahinAnI aMdara te lokoe badhuM mahesUla bharI dIdhuM. Ama "nirbala ke bala rAmano AdhAra rAkhI pitAnI Teka upara mUjhanArA ane saMkaTa sahana ja meTuM zastra mAnI che mahinA sudhI baLiyAnI sAthe bAtha bhIDanArA bAraDolInA. bhalAbhoLA kheDUtone vijaya thayo. satya ane ane ahiMsAne Avo vijaya keTalAMka varSa thayAM hiMdustAne jANe nahe. saradAranI traNa saphaLa laDatamAnI bhAremAM bhAre A laData hatI; svarAjyane paMthe temaNe nAMkhelA majala dAkhavanArA staMbhemAMne A trIje staMbha. nAgapura satyAgrahamAM mAtra eka haka sAbita karavAno hato te sAbita thayo. bArasadanI laDatanA jevI zIgha phaladAyI ane saMpUrNa saphaLatAbharI to eke laData thaI nathI, paNa e sthAnika prakAranI hatI ane doDha ja mAsamAM pUrI thaI eTale dezamAM ghaNAe ene viSe kazuM jANyuM nahotuM. paNa bAraDolI satyAgraha apUrva kahevAya. kAraNa teNe dezanuM nahi paNa sAmrAjyanuM dhyAna kheMcyuM hatuM, ane lokonI mAgaNInA nyAyIpaNA ane maryAdAne lIdhe eNe AkhA dezanI sahAnubhUti meLavI hatI. 256 Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 muM satyAgrahano jayajayakAra A satyAgrahane vijaya itihAsamAM aneka kAraNone lIdhe apUrva hataH mukhya e kAraNe ke bAraDolIne satyAgrahanA prathama kSetra tarIke gAMdhIjIe pasaMda karavAmAM bhUla karI nahotI e siddha thayuM; bIjuM, hiMdustAnamAM rAMkamAM rAMka gaNAtA lokee vijaya meLavyo; trIjuM e ke laDatane chuMdI nAMkhavAne pratijJAbaddha thayelI sarakArane pratijJAnA paMdara divasanI aMdara e lekee namAvI; cothuM e ke revanyu khAtAmAM meTo mAdhAtA paNa mAthuM na mArI zake evA nokarazAhInA siddhAnta chatAM sarakArane namavuM paDayuM; pAMcamuM e ke traNatraNa cAracAra varSanI rASTrIya nirAzA ane yAdavIo pachI Avo moTo vijaya prApta thayo; chaThuM e ke satyAgrahanA nAyake pratiSThAnA bhUtane tyAga karI tattva tarapha je tANyuM hatuM; ane chevaTe e ke je gavarnara keTaloka samaya potAnA hAthe nIcenA mANasonuM ja saMbhaLAvyuM sAMbhaLatA hatA ane hiMdI pradhAnanuM kahyuM karatA jaNAtA hatA temaNe samAdhAna karavAmAM potAthI thAya che teTaluM karyuM. pelA arthahIna kAgaLathI emaNe saMtoSa mAnyo te paNa kadAca zAMtiprItyarthe ja hoya. A kAraNe gAMdhIjI ane vallabhabhAIe pitAnA lekhamAM ane bhASaNamAM satyAgrahIone temaja gavarnarane dhanyavAda ApavAnuM ucita dhAryuM hatuM. Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "mApunA sa Mdeza AchA che.? bAkI kANu caDAvI mAryAM." 32 abhinadana bhAMgyAtUTo paNa leAkAne pahoMcADanArA keTalA ApaNe ? ApaNe karyuM zuM ? bApue nAhakanA samAdhAnanI vAta dezamAM vIjaLInI jema pharI vaLI, ane saradAra upara abhinadananA tAre| varasyA tathA dezanAM saghaLAM vata mAnapatreAmAM praza'sAnA lekhA UbharAyA. e badhAne ahIM ullekha karavA teA zakatra nathI, paraMtu laDatanA aMta viSenA mukhya mukhya netAenA abhiprAya TAMkIza. ahIM je puSpAnI nAnI mALA huM gUMthavA dhAruM chuM temAM saiAthI agrasthAna zrImatI sarAztiI devInA abhinaMdanane dhaTe che. gAMdhIjI uparanA patramAM temaNe lakhyuM hatuM : " jenA upara AvI paDe tene rAtre kevA AkarA urjAgarA karavA paDe che tenI jagatane kathAM khabara paDe che? bAraDolInA lokoe rAtanI rAte sudhI evA keTalAya AkarA urjAgarA karyAM che ! paNa mane AnaMda thAya che ke Aje rAtre te e bhayAnaka divaseAmAM je leAkAe UMdha ane ArAma jANyA nathI temane mIDI nidrA Avaze ane tethIye adhika mIThAM svapto Avaze. satyAgrahInuM kArya samApta thayuM eTale tene je mIThI nidrA Ave che te te devAnI ja dIdhelI hoya che. jana klisUphanA zabda tame jANeA che ? -- ' tamAruM kAya eTale yuddha, ane tamArI zAMti eTale vijaya.' bAraDelImAM paNa ema ja thayuM. bAraDolImAM Aje zAMtinI ane yuddhanA zAMta mAnI vijayapatAkA pharake che. hamaNAM ja meM tamArA satyAgrahanA itihAsanAM haiyAne halAvanArAM ane tAdaza 258 Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhinaMdana citAra ApanArAM pAnAMmAMnuM chelluM pUruM karyuM, tyAM TapAlamAM bAraDelInI samAdhAnInA khuza khabara AvyA, jene mATe ghaNe samaya thayAM rAha jevAtI hatI. . . . samAdhAnI banne pakSane zobhe evI che. meM saradAra vallabhabhAIne eka mahinA upara lakhyuM hatuM tema satyAgrahane UMDe, sAce atha kharekhara "nibalanI saMpata che"- jemane sAcI vastu meLavIne saMtoSa che, ane jeo asatyanI mAyA pAchaLa bhamanArA nathI, temanI saMpata che. bAraDelI mAraphata jagatane satyAgrahane padArthapATha ApavAnuM tamAruM svama Aje bAraDelIe potAnI rIte saphaLa karyuM che." gAMdhIjI je te prasaMge bAraDolImAM hatA temaNe muMbaI sarakArane, bAraDolInA kheDUtone ane zrI. vallabhabhAIne yaMga iDiyAmAM abhinaMdana ApyuM. temaNe lakhyuM: "vallabhabhAInI daDhatA temaja namratA vinA A samAdhAna thaI ja na zakayuM hota." satyAgrahIoe je mAgyuM hatuM te badhuM temane maLyuM che. tapAsasamitinA kartAvyakSetranI AMkaNuM ApaNe icchIe tevI ja thaI che. eTaluM che ke mahesUla vasUla karavA mATe sarakAranI damananItinAM kRtyanI bAbatamAM je AkSepa che te saMbaMdhamAM kazI tapAsa nathI thavAnI. paraMtu e mAgaNI jatI karavAmAM zrI. vallabhabhAIe udAratA dAkhavI che, kAraNa khAlasA thayelI jamIna, vecAI gayelI jamIna suddhAM pAchI maLavAnI che, talATIone pharI potapotAnI nokarI upara caDAvI devAnA che, ane bIjI gauNa bAbato upara paNa dhyAna ApavAmAM AvanAra che." - lAlA lajapatarAye "pIpala'mAM lakhatAM jaNAvyuM: "sarakAra ane bAraDolInA kheDUto vaccenI laDatanuM samAdhAna e lokapakSano eka mahattvano vijaya che, tema ja sarakArane mATe paNa mAnabharI vastu che. satya ane nyAyane e naitika vijya che. vaLI lokamata je sArI rIte saMgaThita karyo hoya ane tenI pAchaLa baLa hoya te tenA dabANane sarakAra paNa vaza thAya tevI che e A samAdhAnamAM cekasa dekhAya che. laData makkama ane saMgaThita hoya ane tenI sAthe bhoga ApavAnI pUrI taiyArI hoya to ja te kALe tenI asara paDe ja che." 259 Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ molI satyAgrahane itihAsa prakaraNa. simalAmAM vallabhabhAI ne dekhatAMnI sAthe ja bhale padhAre kharaDAlInA saradAra ! tame itihAsa dhaDavo che' ema melIne bheTI paDatA sva. lAlAjInI mUrti hajI najara AgaLa tare che. paMDita meAtIlAla neharue A samAdhAnane 'suMdara vijaya '' kahIne gAMdhIjI ane zrI. vallabhabhAI ne abhinaMdana ApyuM. zrI. rAjagApAlAcArIe lakhyuM: " kharekhara A vijaya adbhuta che, ane je rIte A pariNAma AvyuM te joIne mane bahu AnaMda thAya che. gAMdhIjIe lakhyuM che tema hajI teA bahu kAma karavAnuM che. huM AzA rAkhuM chuM ke Akhare kheDUtane nyAya maLaze ja. paraMtu rASTrIyatAnI ane nItinI dRSTie vijaya maLI ja cUkyo che. . ApaNA dezanA itihAsamAM vallabhabhAInuM kA bahu bhAre che." paMDita madanamehana mAlavIyajIe vallabhabhAIne abhinaMdana ApatAM kahyuM : " satyAgrahanI eka saceTa jIta caMpAraNamAM thaI hatI. mIjI ane tenA ja jevI mahAna jIta bAraDeAlInI che. '' zrI. kanaiyAlAla munazIe tAra karyoM : ApaNA dezanA jAhera jIvananA ItihAsamAM atizaya ujjvaLa vijaya mATe abhinaMdana. "( (6 zrI. satyamUrtine tAra hatA H hArdika abhinaMdana. svarAjyanA ekamAtra mArgomAM tame AgevAna thayA che.' zrI. zubhAza kheAjhe tArathI jaNAvyuM: A yazasvI vijaya mATe tamArI sAthe sAruM hiMda AnaMda anubhave che. satyAgrahIe ane temanA netAne vaMdana. '' mA. zAkataalI ane veba kurezIe 'ApaNA bahAdura bhAI A, saradAra ane sAthIone' tArathI abhinaMdana ApyA. mi. ricarDa grege gAMdhIjI uparanA kAgaLamAM lakhyuMH "khAraDAlInA kheDUtAne, Apane ane zrI. vallabhabhAI paTelane hArdika abhinaMdana. laData bhavya hatI ane saMgaThananI dRSTie te AkhA dezane eka asarakAraka dRSTAntarUpa te thaI paDaze. kiMmata te bhAre ApavI paDI, paNa vijayanAM pariNAma sahana karelAM kaSTA 260 Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 muM abhinaMdana karatAM vadhAre kImatI che. huM to mAnuM chuM ke kheDUtonI rageragamAM zarAbanI mAphaka - je A upamA sAme Apane vAMdho na hoya to -e pharI vaLaze." - sara lallubhAI zAmaLadAse "InDiyana nezanala heralDamAM eka khAsa lekha lakhyo. temAM teo jaNAve che, "tAlukAnA kheDUtoe hiMsAnuM eka paNa kRtya karyA vinA ATalAM kaSTo sahyAM tethI sArA hiMdustAnamAM ja nahi paNa paradezamAM paNa temane mATe prazaMsA ane ajAyabI utpanna thaI che. uzkerAyA vinA ane sAmo ghA karyA vinA loko kaSTo veThI leze e viSe huM azraddhALu hato. A laDatanA keTalAka AgevAno AgaLa mArI azraddhA meM vyakta karI tyAre khAsa karIne zrI. mahAdeva desAIe mane khAtarI ApelI ke jyAM sudhI A laData vallabhabhAInA kAbUmAM che tyAM sudhI kheDUto taraphathI hiMsA thavAne jarAya bhaya nathI. satyAgrahanI laDatane vijayane aMte pahoMcADavAnI lokonI zakti viSenA mArA khyAlamAM huM bhUlyo hato e vastu huM khuzIthI kabUla karuM chuM. vallabhabhAI sivAya bIjA koI AvI laDatamAM saphaLa thAya nahi. lokono vizvAsa temaNe jeTalo jItI lIdho teTale bhAgye ja bIjo keAI jItI zake. kheDUtoe paNa eTalI ja dhIraja ane sahanazakti batAvyAM. pitAnA netAnA paDyA bela temaNe jhIlyA che." sarejinIdevanA madhura patrathI ApaNe AraMbha karyo. zrI. zrInivAsa zAstrInA madhurA patrathI A prakaraNa samApta karazuM: "bAraDolI prakaraNanuM pariNAma sAMbhaLIne mane keTale AnaMda thayo che! bane pakSane te zobhA ApanAra che. vallabhabhAI paTela bahu UMce caDyA che. pUjya bhAvathI mAruM mastaka temane name che. temanA bhAIe paNa bhalI karI. ane gavarnarane paNa ApaNe vIsaravA joIe nahi. temanI muzkelIo paNa moTI haze ja. UMcA darajajAnA amaladArane keTalAM baMdhane ane maryAdAmAM rahIne kAma karavuM paDe che tene khyAla ApaNAmAMnA bahu thoDAne hoya che. potAnI mAnavalAgaNIone barAbara vyakta karavAnuM temane mATe zakya nathI hotuM, eTalA badhA te temanA hedAna ane tene lagatI paraMparAonA bhAra nIce dabAI gayela hoya che. 261 Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDolI satyAgrahano itihAsa nyAyaparAyaNatAnA saguNathI aDadhI amaladAra Alama te DastI ja phare che ane aDadhI tene dUrathI pUje che. A laDatamAMnA tamArA hissA vize to huM kAMI lakhate ja nathI kAraNuM bAhya daSTie tame tethI alaga rahevAnuM pasaMda karyuM hatuM, ane enI kIrtimAM tamAre koI hisso gaNe e tamane game paNa nahi. jema keTalAka philasUphe mAne che ke Izvare A saMsAranA satata pravartatA cakrane gati ApI paNa pachI te calAvavA mATe tenI AvazyaktA anivArya na rahI, ane chatAM te cakranA parivartanane anivArya hetu te te rahyo, tema tame paNa adazya mArgadaSTA ane cetanadAyI dRSTAntarUpe sahunA hRdayamAM pravartatA ane sahune sIdhe paMthe rAkhatA rahyA che. sAcI vAta che ke emanI kIrtimAM tamAre bhAga nathI, kAraNa tamArI kIrti ja anerI che, emAM kaI bhAga bharI zake ema nathI, ane ene tame TALI zako ema paNa nathI." Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33. tAjA kalama jyAM sudhI pitAnI bhUla kabUla karatAM sarakAra zaramAya che tyAM sudhI ApaNe samajI zakIe chIe ke enA uddhArane hajI divasa AvyA nathI." , che. tyAM prakaraNe vAMcanArane kahevAnI jarUra nathI ke bAraDolInI samAdhAnI sarakAre rAjIkhuzIthI nahotI karI. sarakAra namI te lokonI mAgaNI nyAya che ema samajIne nahi, paNa tene lAgyuM ke have trAsanIti jhAjhI cAlI zake ema nathI tethI.* 1928nA ogasTa mahinAnA madhyamAM "yaMga inDiyA'mAM lakhatAM gAMdhIjIne noMdhavuM paDayuM hatuM ke sivila sarvisamAM hRdayapalaTo thayo nathI. temaNe lakhyuM hatuM - "ema sAMbhaLIe chIe ane jovAmAM paNa Ave che ke sivila sarvisane samAdhAnIthI saMtoSa thayo nathI. je tene saMtoSa thayo hota to saradAra ane temanAM kAryo viSe je jUThANune dhedha cAlI rahyo che te baMdha thayo heta." are, baMdha thavAne badale e vaLe, kAraNa cheka be mAsa pachI jUThANAMmAM ja pitAnuM jora mAnanAra sarakAranA e mukhapatra "bAraDolInI Aphata" nAmane pitAnA khabarapatrIne eka patra bahAra pADa hatuM jemAM teNe lakhyuM hatuM ke zrI. vallabhabhAIe * sane 1929mAM navA gavarnare bAraDelI viSe bolatAM je udgAre kADhayA ane revanyu mebara mi. rUe je bhASaNa karyuM te sarakAranI naphaTAI batAvavAne mATe pUratAM hatAM. A prakaraNa 1928mAM lakhAyuM hatuM. 263 Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraDelI satyAgrahane itihAsa prakaraNa bAraDolImAM satyAgrahasenA hatI tevaDI ja kAyama rAkhI che, saradAra samAdhAnI thaI che ema mAnatA nathI, eTaluM ja nahi paNa te ane temanA sAthIo tapAsasamitine mATe purAvA ekaThA karI rahyA che, ane samitinI AgaLa ghaNA kheDUta purAvo Ape ema icchatA nathI, kAraNa ekabIjAne teDe e purAvo Ape che. temano kesa mAryo jAya. AmAMthI eka vAta satya nahotI. kAraNa zrI. vallabhabhAI te Akho vakhata bAraDolInI bahAra hatA, ane temaNe A lekha joyo eTale turata enuM pikaLa kholanAruM eka nivedana bahAra pADayuM. vallabhabhAInuM A nivedana e vartamAnapatra prasiddha to karyuM, paNa AgalAM jUThANuM mATe na dilagIrI batAvI ke te kheMcI lIdhAM. UlaTAM pelAM mULa jUThANuM laMDana jemanAM tema tArathI mokalavAmAM AvyAM ! ane A badhuM bAraDolInI tapAsasamitinA sabhyonI nimaNUka thaI tenA bepAMca divasa agAu. Ama tapAsane kharAba karanArA AvA prayatno zrI. vallabhabhAI sAMkhI zakyA nahi eTale temaNe sarakAranA revanyu membarane eka kAgaLa lakhIne puchAvyuM ke kamiTImAM kayA amaladArane nImavA icche che. temaNe e paNa jaNAvyuM ke samAdhAnInI AkhI masalata daramyAna temanI ane bIjA mitronI samaja evI hatI ke nyAyakhAtAne amaladAra mi.DevIsa nImavAmAM Avaze, ane, enI sAme zrI vallabhabhAIne vAMdho nahoto. sarakAre A vAtane taddana inakAra karyo, mi. bramazIlDa ane mi. mekasavelanI nimaNUka jAhera karI, paNa zrI. vallabhabhAIne tAra karyo ke pUnA AvI jAo te mi. DevIsane nImavAmAM aDacaNo che te samajAvavAmAM Ave. zrI. vallabhabhAI gayA-sarakAranI pAse khulAso meLavavAnI AzAthI nahi paNa pitAne eka prakArane vasavaso rahete hato te dUra karavA. jyAre samAdhAnInI zarate nakakI thaI tyAre sarI cunIlAla mahetA ane vallabhabhAInI vacce keTalIka bAbato viSe cokhkhI samaja hatI-emAMnI eka mi. DevIsanI nimaNuka hatI, ane bIjI satyAgraha daramyAna cothAI vagere je daDe kheDUtonI 264 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 muM tAjA kalama pAse lIdhA hoya te mApha karavAnI. kedIone choDavAmAM AvyA hatA ane japta karelAM lAIsansa pAchAM ApavAmAM AvyAM hatAM, paNa cothAI daMDa pAchA ApavAmAM AvyA nahotA. je satyAgrahIenI jaMgama milakata japta thaI nahotI ane jemaNe samAdhAnI thaI tyAM sudhI eke kaDI bharI nahotI temane A thAI daMDa ApavAne nahoto to jemanA upara laData daramyAna jaNIo thaI hatI ane jemaNe DhoraDhAMkhara khayAM hatAM temaNe zA sAra cothAIne vadhu daMDa Apavo joIe ? duHkhanI vAta to e hatI ke jeo satyAgrahamAM joDAyA nahotA paNa keTaloka samaya paisA bharyA nahotA ane pAchaLathI bharyA hatA temanI pAse paNa A daMDa levAmAM AvyA hatA. zrI. vallabhabhAI samAdhAnI thaI tyArathI rA. ba. bhImabhAI nAyakane kahyA karatA hatA ke A daMDanI rakama pAchI meLavI lo. rAva bahAdura kalekaTarane maLyA hatA, revanyu membarane maLyA hatA, paNa kaMI vaLyuM nahotuM. zrI. vallabhabhAIne A vAta bahu khaTakatI hatI, ane temane lAgatuM hatuM ke kamiTInA sabhyonI nimaNUka viSe pite pitAno vAMdho kheMcI le topaNa A vastu to choDI daI zakAya evI nahotI ja. eTale revanyu membare jyAre mi. DevIsane nImavAnI sarakAranI azaktino khulAso Apyo tyAre zrI. vallabhabhAIe temane kahyuM ke mi. DevIsa na nimAyA te sAMkhI levAne taiyAra chuM kAraNa ekavAra be amaladAranI nimaNUka jAhera karyA pachI te pheravavAnI sarakAranI muzkelI huM samajI zakuM chuM, paNa A cothAI daMDa pAcho ApavAnuM na bane to to satyAgrahIo tapAsasamiti vinA calAvI leze, kAraNa samAdhAnImAMthI je vastu svAbhAvika rIte phalita thAya che teTalI paNa na karavAmAM Ave to - sarakAranI dAnata viSe saiA koIne zaMkA thAya. revanyu membara prathama to ekanA be na thayA, eTale zrI. vallabhabhAI temanI rajA laIne pitAne mukAme pAchA pharyA. paNa revanyu membarane tarata pitAnI gaMbhIra bhUla samajAI, te turata gavarnaranI pAse doDyA, ane zrI. vallabhabhAI pUnAthI pAchA nIkaLavA UpaDe te pahelAM temane hAMphaLA hAMphaLA AvI maLyA ane kahevA lAgyAH "nAmadAra 265 Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ApaDelI satyAgrahano itihAsa gavarnara kahe che ke cothAI daMDanI bAbata najIvI che eTale te viSe kaMI muzkelI na hovI joIe, mAtra zrI. vallabhabhAIe kamiTInI nimaNUka svIkAravI joIe." pharI ekavAra siddha thayuM ke nAmadAra gavarnara jyAre zAMtine mATe utsuka hatA tyAre temanA salAhakAro kevaLa nyAya ApavAne paNa taiyAra nahotA ane laData saLagAvatAM pAchuM pharIne jue evA nahotA. " AvuM vAtAvaraNa cAlu rahe to kheDUtane nyAya zI rIte maLe? eTale vicakSaNa saradAre pUnAthI nIkaLatAM revanyu membarane eka patra lakhyo temAM jaNAvyuM: "kamiTInI nimaNUka to huM svIkAruM chuM, paNa te evI spaSTa zarate ke tapAsa daramyAna koI paNa vakhate mane lAge ke nyAyasara kAma nathI thatuM, athavA tapAsane aMte mane ema lAge ke kamiTIne nirNaya purAvAmAMthI nIkaLI zake evo nathI ane anyAya che to sarakArane pAchI laData ApavAnI mane chUTa raheze." Ano javAba revanyu membare Apyo hato temAM A zarata viSe temaNe vadhe lIdhe nahoto. saradAre te "cetatA nara sadA sukhI" e sUtrane anusarIne ja ATalI sAvadhAnI rAkhI hatI. Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e adbhuta dRzya yA. 267 Page #280 -------------------------------------------------------------------------- Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raLiyAmaNuM ghaDI ( [ satyAgrahanA vijayanA utsavaprasaMganA mArA "navajIvananA lekha ane gAMdhIjI ane vallabhabhAInAM bhASaNa jemanA tema ahIM utAryA che. ma. ha. de.. jAnakInAtha sahAya kare jaba kena bigADa kare nara tere ?" nirbalake bala rAma' pAvaka dazya bAraDolI satyAgrahanA vijayanI ujavaNI bAraDolInA gAmaDAmAM jaI, bAraDolI taLamAM joI, sUratamAM joI, ane amadAvAdamAM joI hajI ghaNe ThekANe thaze. paNa gAmaDAMnI ujavaNImAM satyAgrahamAM bhAga lenArAo paNa zAmela hatA eTale enI neMdha vizeSa mahattvanI che. e ujavaNInAM dazyonA saheje keTalAka vibhAga paDI jaoNya. che, ane te vibhAga pramANe noMdhane goThavavAnI rajA lauM chuM. e damAM jene pAvaka do kahI zakAya e to bAraDolInAM. gAmaDAMmAM jevAnAM hatAM. e bheLA bhalA kheDUtone, ane jenuM darzana vikArene paNa zamAvI zake evuM punita che evI kheDUta strIone bAraDolI satyAgrahane aMta kevI rIte AvyA, samAdhAnI kevI rIte thaI koNe karI, samAdhAnImAM zuM zuM thayuM e jANavAnI paravA nahotI. temane te gAMdhIjI ane vallabhabhAInAM darzana pUratAM hatAM, temane vijayanAM gIta gAvAnAM nahotAM, temane te laData pUrI thaI ane pitAnA hRdayanA deva temanI AgaLa amRtavacana saMbhaLAvavAne AvIne UbhA che 267 Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraDolI satyAgrahano itihAsa eTalI ja vAta khasa hatI. temanI pAse zeherAnI jema kImatI hArAmAM paisA kharcavAnA nahAtA, tee te bhara varasAdamAM kAdavakIcaDa khUMdIne, nadIe UtarIne, potAnA kAMtelA sUtaranA hAre| laI ne AvyAM hatAM. hA, Aje jema temane AnaMdanI dhaDI hatI, peAtAnA vahAlA netAe AvyAnI vadhAmaNI hatI, tema temane eka ramaNIya mUMjhavaNa paNa hatI. pATIdAranI strIe te| saMtanA darzane khAlI hAthe jAya ja nahi, eTale bheTA-laI ne AvI hatI. pahelI bheTa te gAMdhIjIne dharavAnI hAya, paNa pachI pAse na hoya te vallabhabhAIne zuM dharavuM? jenI pAse be rUpiyA haiAya te te rUpiyA rUpiyA ane mUrtie AgaLa mUkIne sateja mAnatAM, paNa eka hAya tenuM zuM thAya? pAMca hoya te traNa gAMdhIjI AgaLa mUke, e vallabhabhAI AgaLa mUke, emAM paNa mUMjhavaNa te hatI ja. jagatamAM ekathI badhuM sadhAya che, ethI bagaDe che ema kahevata che, paNa A satyAgrahI pATIdAraNAne to eka bheTa heAya te mUMjhavaNu maTatI hatI, ekI hAya to mUMjhavaNa vadhatI hatI. temanI mUMjhavaNu bhale vadhatI hAya ke ghaTatI hAya, taTastha prekSakane e khate sthitimAM UbharAtA premanAM darzana thatAM hatAM. satyAgrahanI laDatanAM kAvyeA anAvanAra kavie teA vijayanAM gIte banAvyAM hatAM, paNa A pATIdAra bahenA te peAtAnAM purANAM gIte ja gAtI hatI --'gAMdhIjI savarAja laI velA Avore,' 'sAbaramatI Azrama sehAmaNuM re, evAM evAM dhruvabhAvanAM gItA ja temane mADhe caDatAM hatAM. rAnIparaja baheneAne rUpiyA ApavAnA hAya nahi eTale meTI mUMjhavaNa paDatI nahotI. peAte kAMtelA sUtaranA hArA tee ane mUrti ene paherAvIne AnaMda mAnatI hatI, ane reMTiyA ane dArUniSedhanAM gIta gAtI hatI. pIze| mA, pIzeA mA, pIze| mA, dArU pIze| mAM. ame pIzuM teA gAMdhIrasa pIzuM --dArU0 ame pIzuM te rAmarasa pIzuM --dArU. A sAdI sIdhI kaDIemAM temane naisargika kaeN purAIne je asara thatI hatI tenA bhaNakArA hajI kAnamAM vAgyA kare che, ane 268 Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raLiyAmaNu ghaDI thAya che ke sAce "gAMdhIrasa pInArA to A ja to che, bIjA nAmanAM che. AvAonI AgaLa gAMdhIjIne ke vallabhabhAIne bhASaNe karavAnI paNa zenI jarUra paDe? teo to karavAnuM karI rahyAM che. jelI bhAIo A pAvaka dazyamAM vRddhi karanArAM darzane jelamAMthI chUTI AvelA. virenAM hatAM. bAraDolInI laDate jema jela bahAra rahenArAonI ThIkaThIka kasoTI karI che tema jelamAM jaIne beThelAonI paNa sArI kasoTI karI che. e kasoTImAMthI pAra UtarIne AvelA, ghasAyelA zarIra paNa ujajavaLa AtmA sAthe AvelA e vIrenAM darzana pAvaka hatAM. badhA satyAgrahIomAMthI ekenA upara sarakAranA jelara ane jela suparinTenDanTe kazI dayA ke bhalamanasAI rAkhI hoya ema na sAMbhaLyuM, paNa viTaMbaNAnI vAta karatAM temanAM meM upara te smite sivAya bIjuM kazuMya nahi. vAMkAneranA kheDUtavIroe te agAu kadI jela joyelI, nahi. temAMnA ghaNAkharAne kaThaNamAM kaThaNa majUrI ApavAmAM AvI hatI,-cakkImAM 37 zera roja daLavAnuM, paMpa calAvavAno vagere - jelara khAsa bhalo thAya to koIvAra kharAbamAM kharAba ghaMTI pasaMda karIne te upara daLAvatA, to paNa jarAya AnAkAnI vinA teo pitAnuM kAma bajAvI AvyA. e lokone joIne kone utsAha ane AzA na maLe? rAyamano eka garIba gAya jevo kheDUta jarAya purAvA vinA jelamAM gayelo. tenA svAgatane mATe tenI vIra patnI AvI hatI. patnIne bhaya hato ke kadAca potAno bhale, garIba pati, jelanA trAsa nIce bhAMgI paDaze, paNa te jelanI jahemata veThIne sAjesame pAchA AvyA tethI te bahenanA AnaMdano pAra nahoto. gAMdhIjIne praNAma karatAM karatAM te bahena kaheH "cha mahinA to nI re'vA pAmyA. taNa ja mahinAmAM AvI gayA. e kheDUtane levAne tenuM AkhuM gAma sTezane UlaTayuM hatuM. ghaNAone manamAM thayuM haze ke ApaNe A garIbaDa bhAIbaMdha zI rIte 269 Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oraDelI satyAgrahano itihAsa jelamAM TakI zakaze, paNa sino bhrama bhAge, ane pitAnA gAmaDAmAM paNa kadI bahu na bolanArA e bhAIe potAnuM svAgata karavAne bhegA thayelA bhAIone kahyuM: "mArI bhaDaka bhAMgI gaI mArI jIbha paNa khUlI gaI che. jelamAM kazuM nathI. ghera mahenata karavAnI ane tyAMye mahenata karavAnI. mane te lAbha ja thayo che, huM to jelamAM bIDI choDI Avyo." " jelane trAsa keTalo haze te to bhAI cinAIne ane vAMkAneranA eka bhAIne kevaLa jevAthI ja pratIta thatuM hatuM. cinAInuM to vA jevuM zarIra, paNa te zarIra bhAMgI paDayuM. kAma rAkSasanuM levuM ane khorAka dukALiyAne Apa e nyAye ApaNI jelo cAle che. cinAIe pite to potAnuM duHkha jAhera na karyuM, paNa ravizaMkarabhAIe betraNa vAkamAM badhuM kahI dIdhuM: "cinAIe te kamAla kIdhI. emanI pavitratAthI huM cakita thaI gayo. savArathI cakkI zarU kare te ghaNIvAra sAMjanA roTalA vakhata sudhI cAlatI hoya tyAre mAMDa pUrA 37 zera thAya, thAkyApAkyA paDe eTale roTalA khAvAnA hoya, ane pANImAM agAuthI bhIMjavI rAkhelA kebI ke evA ja kazAne pAkA, AMgaLI jeTalA jADA, DITAnuM zAka hoya. paNa cinAIe kadI phariyAda nathI karI, potAnuM kAma kadI koInI pAse nathI karAvyuM." A zAka ane roTalA ane mAMdAnI mAvajatanA saMpUrNa abhAvane lIdhe vidyApIThane eka vidyArthI bhAI dinakara mahetA to jelamAMthI jherI tAva laIne nIkaLyo. hajI amadAvAdanI IspitAlamAM paDavyo che, ane bace te tenAM sagAMvahAlAM ane mitronA nasIbe bace evI sthiti che.* jela nathI lAgI ravizaMkarabhAIne. temanuM madhuruM hAsya jelamAM jaI AvyAthI jarAya jhAMkhuM nathI thayuM. emanuM zarIra vajI jevuM haze ke te zarIramAM raheluM saMkalpabaLa vaja jevuM haze, temanA ahIM saharSa e jaNAvavuM joIe ke bhAI dinakara have tana sAjA thaI gayA che. ( - prakAzaka 270 Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raLiyAmaNu thI upara jela nathI asara karI zakatI; kadAca sarakAranI pAse narakavAsa ApavAne adhikAra hoya to te narakane paNa svarga karI mUkavAnI zakita ravizaMkarabhAI dharAve che. hasatA hasatA te kahe: "miteSAM gartavA kutarateSAM vAcaH e vAta amAre mATe taddana sAcI che. AvI jIta maLaze, ATalAmAM chUTIne nIkaLazuM evuM svapna paNa nahotuM dhAryuM.' ravizaMkarabhAI to dhArALAonA gora rahyA, eTale temane pitAnA DhagalAbaMdha jajamAne jelamAM maLI gayA. keI kedInI sAthe temane sIdhI oLakhANa hoya, te keInAM sagAMvahAlAM yAda karIne oLakhANa nIkaLe. "mahArAja, tame ahIM -kyAMthI! hAra, bhale AvyA. tamane cakkInuM kAma ApyuM che. phikara nahi, ApaNuM paMdarahAra mANasa cakI para che. tamAruM to ghaDIkamAM daLI de," ema kahIne sai AzvAsana Ape. eka jaNa te harakhaghelo thaIne page lAgI paDoH "he, gAMdhIjI tame ahIM kAMthI ?" - je dhArALAoe gAMdhIjInAM kadI darzana nathI karyA tene ravizaMkarabhAI gAMdhIjIja che-eTale pachI "gAMdhIjI samajAve ke kema AvavAnuM thayuM. potAnA jelajIvananI vAto karatAM ravizaMkarabhAI kaheH "ApaNe to kAgaDA bole sUvuM ane kAgaDA ! ole UThavuM. UThayA ke tarata sAbaramatI Azramano ghaMTa saMbhaLAya. bIjA UThavyA hoya te pahelAM to huM paravArIne beThelo houM. meM to jelamAMthI bahAra nIkaLIne ja dIvo joyo. jelamAM dIvAnAM 'darzana nathI karavA pAmyA. cha aThavADiyAM mane ghaMTI hatI. roja 37 zera daLavAnuM. nAgapuramAM te betraNa kalAkamAM eTaluM daLIne pheMkI deto. ahIM AraMbhamAM jarA meDuM thatuM, paNa pachIthI te deDhabe vAgyAmAM badhuM pUruM thaI jAya." tamane A khorAka kema pacI gayo?" ema pUchatAM kahe : zAka to jhera jevuM maLatuM, paNa e badhuM huM pI gayo chuM, AMkha mIcIne e khAI jAuM. roTalA to mAre traNa veLanA sAtaATha joIe ane te svAdathI khAuM. dALa ghaNAne na ruce evI hoya, paNa huM to roTalo cAvI cAvIne khAI jAuM, ane upara dALa pI jAuM!' 271 Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDolI satyAgrahane itihAsa jelamAM bIjA kedIonAM jIvana viSe vAta karatAM temaNe kaMpArI chUTe evI hakIkata kahI. kedIone paisA kharacIne game te vyasana pUruM paDI zake che, temanAM ardhA paisA khAIne bIDI, mIThAI, je joIe te pUruM pADanArAM sipAI pharAM paDelAM che, ane bIDInA vyasananI khAtara. adhamatAnI hada oLaMgatA kedIo paNa paDelA che. gunAo mATe kedamAM janArA corI vagerenA gunAo jelamAM cAlu rAkhe che, keTalAka navA gunA zIkhe che, ane vAraMvAra pAchA tyAM Ave che, ityAdi, ityAdi. ' paNa e te ADI vAta upara Utaryo. ravizaMkarabhAInI sAthe cheDI ghaDI gALavI e paNa cetana meLavavA jevuM che narakane svarga karavAnI temanI zakti jevA ane sAdhavAne sAru te temanI sAthe rahI temanI tapazcaryA zIkhavI joIe. masta do * tAlukAmAM temaja suratamAM ane amadAvAdamAM vallabhabhAIe mAnapatra ane abhinaMdanano javAba ApatA jeTalA gAMdhIjIne saMbhAryA che teTalA ja potAnA sAthIone saMbhAryA che. ane e sAthIo te kevA? paDyo bola uThAvI lenArA, phalANo hukama kema thayo che te pUchaLyA vinA teno amala karanArA, phalANe ThekANe kema jAo che, gavarnaranI pAse DepyuTezanamAM kone laI javAnA che, pUnA jaIne samAdhAnInI zarato kevI karavAnA che, pUnA jaIne zI vAta karI AvyA-evA eka savAla pUchavAno vicAra sarakho na karI kevaLa tAlIma jALavI, pitAne sepeluM kAma karanArA vaphAdAra sAthIo. A sAthIone vijayanI khumArI caDe to temAM navAI zI hatI? paNa temane paNa potAnA vijayanI khumArI nahotI; pitAnAthI thayelI kAcIpAkI sevAthI pitAnA saradArane vijaya maLe e ja vAtanI temane khumArI hatI, ane saradAra vaLI evI ja taka Ape to vaLI temanA jhuMDA nIce temanA game te hukamo uThAvavAnI taiyArInI, ane e taiyArIthI thatA kRtakRtyatAnA bhAnanI khumArI hatI. jeNe vaphAdArIbharelI sevAnI lahejata cAkhI che, 272 Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raLiyAmaNu zahI. jeNe kALI rAta paDavo bela uThAvavAno lahAvo lIdhe che, evA sanikone e khumArI rAkhavAno ane masta thaIne pitAnA saradAranA vijayanAM gIta gAvAno adhikAra che. potAnAM sIdhAM, sAdAM ane gAmaDiyAonI jIbhe saheje caDI janArAM gItothI AkhA bAraDolIne gheluM karanAra phUlacaMdabhAIne ane temanA bherU zivAnaMdano AnaMda mAto nahoto. keTalAya divaso thayAM gIte banAvavAnuM baMdha kareluM chatAM vijayanI khabara AvI ke tarata ja phUlacaMdabhAIne Uma chUTI AvI, ane vijayanAM aneka gIto racI kADhyAM emAM hAka vAgI vallabhanI vizvamAM re topa baLiyAne kIdhA rahAta - hAka prAMNu kyA kheDUtanAM hADamAM re kAyaratAne mArI lAta - hAka.. hAtha heThA paDyA sarakAranA re vadhI satyAgrahInI sAkha- hAka karyuM paNa potAnA lohInuM re nija bhAMDunI sevA kAja - hAka karyuM sAbita keIthI nA haThe re zUrA satyAgrahInI jamAta - hAka chataDake vagADa vizvamAM re - bAraDolIne jayajayakAra-hAkao - e gIta sabhAmAM, saraghasamAM ane TrenamAM e sanike lalakAryA ja karatA hatA. 12 mI ogasTane divase bAraDolImAM Akho bAraDolI tAluke UlaTayo hata; bAraDolIthI badhA sainike sameta saradArane sUratanuM nimaMtraNa hatuM, pitAnI senA laIne je TrenamAM saradAra gayA te TrenamAM bulaMda avAje gavAtAM gItamAM paNa mastI bharelI hatI. sUratamAM A traNase jeTalA sainikonuM saraghasa nIkaLyuM te dRzyamAM paNa mastI hatI. e mastI, jeIne game te sarakArano madA haLa paDe te navAI nahi. e sainikonI mastIne jarAya moLI paDavA na de evuM, temane ziranAM sATAM karIne jhUjhavuM hoya to tene avakAza Ape evuM. 273 - Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AhelI satyAgrahano itihAsa mastImAM kartavyabhAna bhUlavAnI gaphalata na thAya tenI sacoTa cetavaNI ApanAra, jevo laDatane tevo ja zAMta racanAtmaka kAryane rasa caDAvanAra bhASaNa gAMdhIjIe 1922nA aitihAsika AMbA nIce karyuM te akSarazaH anyatra ApavAmAM Ave che. juo "amRtavANI' pAnuM 278. guruziSyanAM darzana nAgapura ane berasadanA vijayaveLA te gAMdhIjI jelamAM hatA, eTale nAgapurano vijaya meLavanArA ke bArasadano vijaya meLavanArAone gAMdhIjI ane vallabhabhAI baMnenAM darzana meLAM nahetAM thayAM. bAraDolInA apUrva vijayanI eka apUrvatA gAMdhIjI ane vallabhabhAI baMnenAM bheLAM darzana sAne maLyAM emAM paNa kahyuM - to khoTuM nahi. bAraDolInA kAdavakIcaDamAM pharatA, ane nadI ane khADIonA sarakaNA ghATa upara ekabIjAne Teko daIne kheDUtomAM bhaLI jatA A yugalanAM darzana sehAmaNAM hatAM. baMnene eka ja sthAne besavuM e to pelI bheLI bahenane jevuM mUMjhavaNabharyuM lAgyuM hatuM tevuM ja lAgyuM haze. paNa premI janatAnA Agrahane vaza thaIne temane te paNa karavuM paDayuM. vijaya agAu te gAMdhIjI jyAMtyAM saradAranA hukamane Azare laIne kahetA, "saradArano hukama nathI eTale kema bolAya ?' vAloDamAM saradAranuM sthAna sainike ja laI lIdhuM, ane vibhAgapati caMdulAle gAMdhIjIne bolAvyA. gAMdhIjIe vAloDamAM potAnI mUMjhavaNa satyAgrahanuM rahasya samajAvIne TALI, bAraDolInI eka sabhAmAM mAna rAkhyuM chatAM mAnapatra vallabhabhAIne ApatAM temanI pITha upara zAbAzIne majabUta thAbaDo daIne TALI, sUratamAM 1921 nA kAryakramanI yAda daIne TALI, ane amadAvAdamAM. paraspara stutikAraka maMDaLa banAvavAnI nA pADIne TALI. vAloDanuM TUMkuM bhASaNa ahIM ja ApI dauM: "tamArAmAMnA keTalAkane ema lAge che ke ApaNane laDavAnuM vadhu maLyuM hota te sAruM. mane paNa ema bhAse. paNa satyAgrahI kheTI rIte muddala laDavA na mAge, sAcI rIte janmArA sudhI laDayA ja kare. kAraNuM enI zAMti to laDAImAM ja rahelI che. paNa zaratanuM pAlana sAme pakSa na kare 27. Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raLiyAmaNu dhaDI jo kevuM sAruM ke jethI laDatane vadhAre rasa lUMTavAne maLe e satyAgrahanI - vRtti nathI, asatyAgrahanI vRtti che. saradArane sarakAre na belAvyA tethI zuM? saradArane to mamamamanuM kAma hoya, TapaTapanuM kAma na hoya. eTale tame je AgaLa vadhIne kahe ke amArA saradArane bolAve ja salAha karIe to tame deSamAM paDe. tamArA ke tamArA saradAranA sAcA mAnanI hAni hoya evuM kazuM banyuM nathI. zaratanuM pAlana karAvanAra Izvara hato. aneka uddhata bhASaNe karyA pachI sarakArane ApaNuM zaratonuM pAlana karavuM paDayuM. kamizanare pelo uddhata kAgaLa bahAra paDavA dIdho tyAre ja meM kaheluM ke have - chata cokasa che. jemajema sarakAra deSa karatI gaI tema tema ApaNI jIta pAse AvatI gaI. sarakArane vaheluM ApavuM paDayuM emAM - ApaNuM mAnanI lezamAtra hAni nathI thaI. ApaNe je bhInuM saMkelyuM heta te mAnahAni thAta kharI. mArA anubhavamAM satyAgrahanI aneka laDAIe thaI gaI che, paNa temAMnI ekemAM AnA karatAM vadhAre sAcI, * vadhAre zuddha jIta bIje kyAMye nathI maLI ema satyAgrahanA zAstrI tarIke huM mAre purAvo ApuM chuM." vallabhabhAInI mUMjhavaNa ethIye vadhAre hatI. gAMdhIjInI samakSa mAnapatro levAM e ja temane bhAre vasamuM lAgatuM hatuM. bAraDolImAM temaNe sApha kahyuM - mAnapatra ApavAne samaya ja hajI nathI AvyuM, e te 1922 nI pratijJAnuM pAlana thaze tyAre ja AvavAno che. mAnapatra levAnI potAnI lAyakAta nathI ema jaNAvatAM temaNe kahyuM: "ahiMsAnA siddhAMtanuM pAlana karanArA to hiMdustAnamAM TAchavAyA ajJAta ghaNAye paDayA che; temanA bhAgyamAM jAherAta nathI, je pUruM pAlana nathI karatA temanA bhAgyamAM jAherAta AvI paDI che. ahiMsAnA pAlananI vAta karavI e ja mAre mATe te nAne meDhe meTI vAta karavA jevuM chekoI mANasa himAlayanI taLeTIe besIne tenA zikhare pahoMcavAnI vAta kare tenA jevuM che. paNa keI kanyAkumArI AgaLa besIne te zikhare pahoMcavAnI vAta kare tenA karatAM taLeTIe besIne e vAta kare te kaMIka vadhAre DAhyo kahevAya eTaluM ja. bAkI huM to gAMdhIjInI pAsethI bhAMgyAtUTayo saMdeze tamArI AgaLa mUkuM chuM. teTalAthI ja je tamArAmAM prANa AvyA te je huM pUre pALanAre heta to 1922 nI pratijJA pALIne ApaNe besI gayA heta." 275 Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDelI satyAgrahano itihAsa - amadAvAdamAM gAMdhIjIne vallabhabhAInI stuti karavAnI, ane " vallabhabhAIne badhI stuti sAMbhaLI gAMdhIjInI samakSa mAnapatra , levAnI mUMjhavaNa AvI paDe ema hatuM. teno bane kema nikAla. karyo te te baMnenAM bhASaNe akSarazaH bIje ThekANe utAryA che. tethI samajAze. (- juo "amRtavANuMvALA bhAgamAM) vijyanI ujavaNImAM rakhene kaI bhAna bhUle, rakhene kaI AMkha AgaLa paDeluM kartavya visarIne nidrAmAM paDe e khAtara: prajAne gaMbhIra cetavaNI ApanArA gAMdhIjI ane vallabhabhAInA ugAre svarAjya maLyA pachI paNa loke peDhI darapeDhI sudhI, yAda karaze. ( juo bAraDolInuM, sUratanuM ane amadAvAdanuM bhASaNa - "amRtavANuM'vALA bhAgamAM.) zaherIoe karelAM svAgata bAraDolInI laDatathI zaherIo paNa ghelA thayA hatA, ane krikeTanI meca jItIne AvatA khelADIone khAMdhe caDAvIne mAna ApatA prekSakonI yAda ApatA hatA. surata ane amadAvAdanAM svAgata joIne keAI mazkara ema kahe ke "tame ekavAra laDI de, pachI vAjAM vagADI, saraghasa kADhI, vijaya UjavavAnuM kAma amAruM che ema zahere saMdeza ApatAM lAge che, te tene bhAgye ja kaI vAMka kADhaze. paNa zahere satyAgrahanI chata AvI rIte Ujave e paNa utsAha ApanArI vAta te che ja. sUrata to dIvALI UjavI, sUratanI rozanI ane sUratanA. zaNagAra, suratanI pacIsa hajAra mANasonI apratima zAMtibharI sabhA lekenI. smRtimAMthI nahi khase. amadAvAde paNa saradAranAM sanmAna karavAmAM kazI kacAza na rAkhI. zrI saralAdevIe sTezane saradAranAM ovAraNAM lIdhAM, ane mitroe sonerI hAra. ApyA. keAIe motIe vadhAvyA, keIe lAkha rUpiyAnA metInAM teraNanA. zaNagAra karyA. maMgaLadAsa zeThe pitAnA bhASaNamAM satyAgrahane vAraMvAra ullekha karyo tyAre te jamAne palaTAyo che ema ghaNAne lAgyuM haze. paNa ema ekAeka jamAna palaTAI gayo che ema 276 Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - raLiyAmaNu ghaDI -mAnI besanArane gAMdhIjInI mIThI cAbUkanI jarUra hatI. gAMdhIjInI pAse bhASaNa karAvavAnI kabUlAta na lIdhelI chatAM temane uThADIne DAkTara hariprasAde amadAvAdane mATe e cAbUka mAgI lIdhI. amadAvAda ane sUratanI vyavasthAmAM ThIka phera dekhAI Avato hato. sUrata zahera chatAM grAmya sAdAI ane saMdarya samaje che ema nadInA taTe pacIsa hajAra mANasonI zAMta sabhA goThavIne teNe batAvI ApyuM. amadAvAda "sudhArA"nuM pUjArI rahyuM, nadI upara zebhA na karI zakAya, ane nadInI akRtrima zebhAthI tene tRpti - na vaLI eTale bhagubhAInA vaMDAmAM zobhA karI, ane sabhAnI azAMti vahorI lIdhI. kRtrima saMdaryane tyAga karatAM paNa ApaNe zIkhavAnuM che. sUrata ane amadAvAdanAM saraghaso ane sanmAna je bAraDelIne kaI gAmaDiyo jovA Avyo hoya to zuM kahe te jaNAvuM? tene te e ja vicAra Ave: "amArA gAmaDAmAM ATalAM phUlo nathI thatAM athavA nathI maLatAM e sAruM che, nAhakanAM Dhagalo phalomAM paisA barabAda thAya, ane jene mAthe ja caDavAno adhikAra che te phUlo paga taLe roLAya." bAraDolImAM kAchiyA ane koLI jevA varNanI bahenoe paNa saradAranAM svAgata rUpiyA, paise ane kuMkume karelAM, zaherIo zA sAru phUlonA DhagalAne badale teTalA rUpiyAnA DhagalA na karatA hoya ? eTalA rUpiyAe to khAdInuM eka kendra cAle ane hajAro bahenane roja maLe ! amadAvAdamAM paNa keTalAka vyavahArakuzaLa svAgata karanArA hatA kharA. keTalAMka mahAjanoe sArI sArI rakama ApI. eka bahenanA mIThA zabdo vallabhabhAI kadI na bhUle. eka DozImAe sUtara ApatAM kahyuM: "dhanya che tamArI mAtAne !" ane eka sAdI jADI khAdI paherIne lokonA ToLAmAMthI jematema mArga karIne AvelI bahene pitAne hAra paherAvI kahyuM : mArA hAthe kAMtIne pAra karI lAvI chuM.' Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRtavANI [A bhAgamAM gAMdhIjI ane vallabhabhAInAM vijayAtsavanAM aneka bhASAmAMthI mahattvanAM bhASaNA ApyAM che. sa. huM de ]! 1922nI pratijJA ane tenA pAlananI zaratA 1922nA je aitihAsika AMkhA taLe satyAgrahanI pratijJA levAI hatI te AMbAnI yAda tAjI karIne gAMdhIjIe nIce pramANe vivecana karyuM hatuM : vaNapaLAyelI pratijJA mAre tamane e vAta yAda ApavI hatI ke 1922mAM UlaTatapAsa pachI je pratijJA lIdhI hatI te Aje hajI kAyama che. te pratijJA eka vakhata ja nathI levAI. aneka vakhata pAchaLathI pAkI karavAmAM AvI che. vAisaraoNya parane kAgaLa pAche khecyA te sAthe pratijJA kAMI pAchI kheMcI nathI. loko sAthe masalata pachI e pratijJA mATe sa MgaThana paNa tAlukAmAM karavAmAM AvyuM. khAraDolInI aMdara cAlatA racanAtmaka kAmanI e utpati. e kAma kaI ahIM khadhu vagara aDacaNe, saraLapaNe thayuM che ema nathI.. ahIM' svayaMsevakAne kevI vipattiomAMthI pasAra thavuM paDayuM, bhAI narahine upavAsa karavA paDecA, e te eka aitihAsika banAva che. paNa emAM Aje huM UtaravA icchatA nathI. A pratijJAnuM pAlana thayuM nathI tyAM sudhI kAIthI nizciMta esI zakAya nahi. tethI jo ke utsava UjavavA tame bhegA thayA che, tApaNa pharajanuM bhAna. bhUle nahi eTalA mATe utsavane AtmanirIkSaNa sArU vAparI le. svayaMsevaka tA peAtAnA utsAne tema ja vApare. A vijaya e tema samudramAMnuM biMdu mAtra che. jyAM AvI saradArI hoya ne niyamapAlana 278 Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRtavANuM karanArA svayaMsevako hoya tyAM AvA vijaya meLavavA e huM bhAre nathI mAnato. AmAM rAjyanI sattA para hAtha nAMkhavAne naheto, amuka anyAyanA saMbaMdhamAM insApha ja mAgavAmAM Avyo hato. mAre vizvAsa che ke A satyAgrahanI rIte AvA insApha jeTalI sahelAIthI meLavI zakAya che teTalI sahelAIthI bIjI kaI rIte meLavavA zakaya nathI. satyAgrahane pratApa hiMdustAne A laDatathI ATaluM Azcaryacakita thavAnuM kaMI kAraNa nathI. paNa tene Azcarya lAgyuM tenuM kAraNa che. satyAgraha parane vizvAsa DagI gaye hato. hiMdustAna pAse teno ATalo jabaradasta bIjo dAkhalo nahetA. berasadanAgapuranA dAkhalAo thaI gayA e kharuM. ane meM kaI jagAe haju darzAvyuM nathI, chatAM huM mAnuM chuM ke nAgapurane vijaya paNa saMpUrNa hato. ApaNe sAre ke naThAre nasIbe te vakhate ApaNane "TAimsa oNpha inDiyAnA pratinidhi je ApaNI jAherAta karanAra koI na maLelo. tenI vAvaNathI hiMdustAnamAM ja nahi, paNa AkhA jagatamAM bAraDolInI prasiddhi thaI che. bAkI ApaNe kaMI evuM bhAre karI nAMkhyuM nathI. bhAre te tyAre karyuM gaNAze ke jyAre 1922nI adhUrI rahI gayelI pratijJAnuM pAlana karIe. tyAre ja bAraDolI para kalaMka AvyuM che te dUra thAya. paNa meM e zabda pAcho vALI lIdho. kalaMka ApaNe na kahIe, kAraNa bAraDolImAM na thayuM te kaMI bAraDelI bahAra paNa kyAMye ApaNe karI zakyA nathI. paNa ene javAbadArI uThAvavAnI kaho ke kalaMka dhevAnuM kahe tene samaya haju bAkI ja che. e karavAmAM A laData madadarUpa thaI paDaze te mATe meM tene vadhAvI lIdhI che. ' soLa AnI jIta ApaNu kevuM bhAgya ke bAraDolImAM ja AvI laDatane prasaMga ApaNane maLe temAM saMpUrNa saphaLatA paNa prApta thaI. je mAgyuM te seLaseLa AnA maLyuM. ApaNe mAgI tenAthI bIjI ghaNI zarato mAgI zakatA hatA, tapAsanI zaratomAM ApaNe kahI zakatA hatA ke mahesUla ugharAvatAM je je julama karavAmAM AvyA che tenI tapAsa karavI joIe. paNa evI mAgaNI ApaNe nathI karI e vallabhabhAInI udAratA. satyAgrahIne tArika vastu maLe eTale te rAjI thAya che, ane lebha ke Agraha rAkhato nathI. have zuM karavuM? che. tyAre have ApaNe zuM karavuM? A utsavane AtmanirIkSaNane avasara banAvI daIe. je svayaMsevako A laData pUratA ja AvyA hatA, laData 279 Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraDolI satyAgrahane itihAsa TApAya ke tarata pAchA javAnuM dhArIne AvyA hatA, te jAya ja. paNa jene tema javAnI jarUra nathI, je svayaMsevaka upara vallabhabhAInI najara pharI hAya te te ahIM ja rahe, ane ema jANe ke A ja kAma karavAyAgya che. e kAma tamArI kaseATI karanAruM nIvaDaze. cAddAo kevaLa laDAyaka hoya che! jo koI ema jANatA ho ke hiMdustAnanuM svarAjaya laDAyaka thaIne ja laI zakAze teA te bhrama che ema huM kahevA icchuM chuM. hiMsaka laDAImAM paNa yAddAe AkhA vakhata yuddhanA ja vicAra karatA haze ema kAI mAnatuM hAya. tA te bhUla che. garabAlDI / iTAlIne mahAna senApati thaI gayA. laDavAmAM te bhAre vIratA batAvI gayA; paNa laDAI na hAya tyAre tA te haLa hAMkIne khetI karatA hatA. dakSiNa AphrikAnA janarala kheAthA kANa hatA ? bAraDolInA kheDUta jevA eka kheDUta hatA. 40 hajAra tA te dheTAM rAkhatA. gheTAMnI tenA jevI parIkSA kAI bharavADa paNa karI zakatA nahi. te vidyAmAM te pArisanI parIkSAmAM pAsa thayA hatA. teNe laDavaiyA tarIke nAmanA kADhI, paNa laDAInA prasaMga teA tenI jiMdagImAM AchA hatA. racanAtmaka kAmamAM ja jiMdagIne vadhu bhAga teNe gALyA hatA. eTalA meTA dhaMdhA calAvanArane keTalI racanAkArazalyanI jarUra paDI haze ! tyArapachI janarala smaTsane dAkhaleA laie. e ekaleA janarala ja nathI, e tA dhaMdhe vakIla che. vakIlAtamAM eNTanI janarala hovA sAthe eTalA ja pharALa kheDUta hatA. priTAriyA pAse tenI vizALa jamInadArI AvelI che, tyAM jevI suMdara phaLaphaLAdinI vADI che tevI e AkhA pradezamAM khIndra pAse bhAgye ja haze. A badhA jagatanA jANItA janarale heAvA chatAM racanAtmaka kAnA phAyadA sArI peThe samajelAnAM dAMtA che. A badhI jAheAjalAlI dakSiNa AphrikAmAM kAMI mULathI nahotI. tyAM tA habasI leAkA rahelA. pachI navA leAkAe AvIne mulaka vasAnyA. paNa zuM teoe laDAI karIne vasAvyA hatA ? laDAIthI teA mulaka sara karAya, paNa vasAvAya te racanAtmaka kAryathI ja. tame saue laDatamAM te vallabhabhAInI saradArI svIkArI. have racanAtmaka kAryamAM paNa vallabhabhAInI saradArI svIArI zakazeA kharA? e tamArAthI banI zakaze ? e nahi bane teA karI kamANI dhULa maLavAnI che e yAda rAkho. pachI gheADA lAkha rUpiyA bAraDolInA kheDUtAnA baccA teAye zuM, ane na bacyA tAye zuM? 280 Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRtavANI saphAI ane durastI bAraDolI gAmanA rastA jI. ahIM rahenAra svayaMsevakAne sAru ene sApha karavA e eka divasanuM kAma che. te pachI teA hamezAM aDadhA kalAka vakhata ApI leAkAne zIkhave teAye basa thAya. tame pUchaze ke ene ne svarAjane ze| saMbaMdha? huM kahuM chuM ke bahu nikaTano saMbaMdha che. aMgreja sAthe laDIne ja svarAja nathI AvavAnuM. jyAM ApaNI svataMtratAmAM dakhala kare tyAM laDIe. paNa zuM ApaNe jaMgalI mANasAnA jevuM svarAja joIe che ke aMgrejo jAya tyArapachI gametema rahIe ? game tyAM gakI karIe? kAle ja ame vAleADathI bAraDolI meTaramAM AvyA. evA rastAmAM mArA jevA nabaLA mANasa tA thAkI ja jAya, temAM kone vAMka? temAM sarakArane ja vAMka kADhavA na joIe. ApaNA paNa vAMka temAM rahele che. gujarAtanA jevI caMpAraNyamAM paNa sthiti hatI ane tyAM svayaMsevakoe rastA durasta karyAM hatA. huM ema nathI sUcavavA icchatA ke kAle amAre javuM hatuM tethI rastAnI phariyAda karuM chuM, paNa rastAne hamezAM ApaNe ja sArA rAkhatA thavuM joIe. e karavAnI pharaja bhale sarakAranI haze, paNa ApaNe e eTalI sevA karIe te sarakAra kAMI nA nahi ja pADe. chAvaNIoe ArAgyanA niyamaneA keTale aMze pracAra karyAM che? AmAM te taachtane prazna nathIne? A tA e prazna che ke ApaNI dilaseAjI je leAka sAthe ApaNe rahIe chIe temanI sAthe keTalI che? jo peAtAnI AsapAsanuM ja AMgaNuM sApha rAkhavAthI ApaNe sASa mAnI laIe te svarAja na laI zakIe. jyAre leAka taraphathI ATalA sahakAra ne anukULatA che tA A tAlukAnI jamInane suvarNabhUmi karI zakAya. ahIMnI kALI mATI te suvarNa jevI che ja. jo tenA rastAo sApha rAkhIe teA vIMchI, sApa, vagerenI je phariyAda rahe che te paNa gAmaDAMmAMthI kAyamanI TaLe. huM tamane manAvavA icchuM chuM ke A kAma svarAjanuM ja aMga che. madyapAna niSedha teTalI ja dArUnA praznane levAnI ApaNI pharaja che. emAM sarakAra zuM madada karI zake ? te te bahu te pIThAMnA IjArA na Ape. paNa lAkane pIvAnI Adata paDI che tene sarakAra kema sudhArI zake? je divase 25 karADanI Upaja baMdha karavAnI zakti sarakAra batAvavA taiyAra thaze te divase paNa leAka pAse madya cheDAvavA phUlacaMdabhAInI bhajanama'DaLIne ja javuM paDaze. leAkanA dhA e rIte mAthA upara jhIlavA taiyAra thaze| ? hiMdu ane musalamAna ekakhIndranAM mAthAM phADatA hoya tyAM chAtI para geALI jhIlavA tame taiyAra 201 Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDolI satyAgrahano itihAsa thaze? tenI sAme Ave ja zuddha satyAgraha karI zakazo ? 1921mAM dAru para ekI zarU karelI, paNa ApaNue ja te vakhate trAsa choDAvyuM hatuM. jeo pite pInArA hatA temaNe ja bIjAnA para julama gujAryo, tethI ja te kAma baMdha karavuM paDeluM. reMTiyAzAstrI ane tyArapachI reMTiyA para AvIe. reMTiyA viSe tamArI zraddhA jAmelI che? tamane eTalI zraddhA beThI che ke reMTiyA na hota to A laData zakya. ja na banata? rAnIparajamAM keTalAka suMdara sevakae reMTiyAthI sArI chApa. * pADI ane temanI prIti saMpAdana karI hatI e vastu jo samajyA che te reMTiyAzAstrI thavA taiyAra thazo? rAma ke allAhanuM nAma letA ke mUMgA. mUMgA reMTiyAnuM kAma karazo? Aja AkhA dezamAM trAka sudhAranAra mAtra che. ke sAta mANasa che. TharaDa vinAnI trAka levI joIe e zodha che. reTiyAyuga zarU thayuM tyArathI ja thaI. mAra rAjya taraphathI reMTiyAnI. pravRtti thaI rahI che. temaNe paNa sIdhI trAka banAvavAno prayatna karI je. che. tyAMthI namUnA AvyA paNa badhI trAka pAchI mokalavI paDI. lakSmIdAsa zuddha trAka mATe jarmanI sAthe patravahevAra karI rahyA che. je darekane rasa paDI zake to sau potapotAne hAthe karI laI zake. trAka sIdhI karatAM je. darekane AvaDe te keTaluM saraLa kAma thAya? reMTiyApravRttimAM AvI je becAra AMTI che te ukelIe te Aja reMTiyA mAraphata ghaNuM vadhAre kAma laI zakIe. e kAmamAM saradAra tamane rasa pADI zakaze ? athavA tame kaheze. ke vallabhabhAI evuM kAma nahi batAve, e to pelo sAbaramatIvALe lapalapa. karyA karaze? paNa tene e sivAya bIjuM kaMI na AvaDe tyAre zuM kare ? dalita kemene keyaDe te pachI bhayaMkara koyaDe aMtyajano che. temAM ja dUbaLAone prazna samAI jAya che. rAnIparaja sAthe ujaLiyAta kahevAto varga otaprota thaI zakaze? e na karI zake to paNa zuM tamane bhAse che ke tame svarAja laIzakazo? zuM tamane lAge che ke ekavAra svarAja maLaze eTale pachI tevA. haThIlAone mArI mArIne tame sIdhA karI deze? chatane sAce upayoga - je A jItane AkhA hiMdustAnane mukta karavAmAM vAparavA mAgatA he te A ane AvA badhA ja koyaDAone ukela kADhathe ja Take. je A nahi ne bIjuM kaI racanAtmaka kAma tame jANatA he te bhale te kare. laDAI toDIvAra cAlIne pAchI maMda paDavI ja joIe, paNa laDavAnI Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRtavANI zakti te vaDavAnala jevI suSupta dazAmAM hoya ja. lokomAM kAma karavAnAM ghaNAM che, kemake ApaNAmAM saDe che jovAnuM nathI. misa meyane gALe devI sahelI che. teNe lakhyuM te badhuM duzamanabhAve lakhyuM che e kharuM, paNa teNe je kaMI lakhyuM che temAM kazuM rahasya nathI ema koI kahe to huM te kabUla nahi karuM. teNe mukelA keTalAka purAvA to sAcA che, joke te parathI teNe kheMcelAM anumAna khoTAM che. ApaNumAM bALavivAha che, ApaNAmAM je vRddhavivAha che, vidhavAo tarapha je amAnuSI vartAva che te badhAnuM ApaNe zuM karazuM? ThIka thayuM ke bAraDolI tAlukAnI laData daramyAna hiMdu, musalamAna, pArasI badhA sAthe rahI zakyA. paNa te parathI ema kaMI mAnI zakAya ke badhA saMpUrNa ane kAyamane sAru ekadila thaI gayA che? ekatA thaI temAM saradAranI kuneha uparAMta temanI sAthe abbAsa sAheba ane ImAmasAheba, jevA beThA hatA e kAraNuM che. paNa hiMdustAnamAM bIje game teTalA kemI. jhagaDA phATI nIkaLe toye ahIM tenA chAMTA uDe ja nahi evI sthiti haju. na ja mAnI levAya. A badhI bAbatonA nikAla karyA vinA svarAja AvavAnuM nathI. vilAyatathI be copaDIo kAyadAnI lakhAI Ave tenAthI svarAjya sthapAvAnuM nathI. tenAthI kheDUto para zo prabhAva paDe ? prajAne zo lAbha pahoce? A badhuM calAvatAM AvaDe ne A badhI muzkelIonA ukela karatAM AvaDe enuM ja nAma svarAja. - svayaMsevakanI nIti te ahIM je svayaMsevake rahyA che teo prajAne paise kRpaNa thaI vApare ke baheLe hAthe? pitA pratye udAra rahevuM te to moTuM dUSaNa che. udAra, bIjA pratye thavAya. potA pratye kRpaNuM ane bIjA pratye udAra rahetAM AvaDe. tyAre ja pitA ane bIjA vaccenA saMbaMdhane meLa rahe. huM mAnuM chuM ke. tame je kharca karyuM che te uDAu nahotuM, chatAM te pUrI kRpaNutAthI vaparAyuM. che ema ApaNe siddha karI zakaze to huM ghaNe khuzI thaIza. dezanA bIjA bhAgomAM A prasaMge je rIte svayaMsevake vate che tenA karatAM tame caDI, gayA cho ema jaIza tyAre rAjI thaIza. - - ApaNA jIvananuM dhoraNa kevuM hoya? - ApaNo deza eka te jagatamAM sauthI kaMgALa. vaLI ApaNI sarakAra evI ke amerikAne bAda karIe to duniyAmAM sauthI uDAu che. ApaNe ahIMnI ispitAle joIe to temAM igleMDane dhoraNe kharca thAya che.. kaeNTalaMDanI ispitAlo paNa ApaNe jeTalo kharca na kare. karnala meDake 283 Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraDelI satyAgrahano itihAsa - mane kaheluM ke ahIM jema vaparAyelA pATAnAM kapaDAM pheMkI daIe tema amAre skeTalaMDamAM na cAle. tyAM te ame joIne pharIthI pAchA vAparIe. iMglaMDane e badhuM pAlave, tenA loke ghara choDIne bahAra nIkaLI paDelA, temAM vaLI hiMdustAna jevuM kSetra lUMTavA maLI gayuM. paNa ApaNuM kharuM pramANu to hiMdustAnanA moTA bhAganA lokone zuM paheravAnuM maLe che, zuM oDhavAnuM maLe che te parathI TharAvAya. tenA pramANamAM ApaNane keTalI - jarUra che, e vicAra karIne tame tamAruM kharca calAve. tema nahi karIe to chevaTe hArI javAya. prajApremanI pArAzIzI jene dhIraja ane zraddhA haze te to A badhAM kAryo calAvyA ja karaze. mArA jevA maraNakAMThe pahoMcyA che temane varasamAM svarAja jevAnI icchA hoya te bhale na phaLe, paNa tame te tamArI jiMdagImAM jevA iccho " ja. te pachI aMtaramAM UtarIne vicAre ke je samudAyane tamAre sudhAravA che tenA pratye tamane sAco prema, sAcI sahAnubhUti che ke nahi? temAMnA keInuM mAthuM dukhe te ApaNuM mAthuM dukhavA jeTaluM darda thAya che ke nahi ? temanAM pAyakhAnAM melAM hoya to te sApha karavAne ApaNe taiyAra chIe ke nahi ? | svarAja levuM saheluM che e badhAM racanAtmaka kArya mATe ATalA sevake pUrA nathI. ApaNI evI sthiti hovI joIe ke saradAre kahyuM ke phalANuM kAma thAo ke thayuM ja che, vAsaNa mAMjavAnuM ke pAyakhAnAM sApha karavAnuM kAma soMpyuM hoya ke moTaramAM bheMsavAnuM kAma soMpyuM hoya te sarakhA premathI, sarakhI prAmANikatAthI thayuM ja che. e lAyakAta je ApaNAmAM hoya te jeTalI sahelAIthI A. - jamIna mahesUlanI nAnI laDatamAM jIta meLavI teTalI ja sahelAIthI svarAja meLavIe e viSe mArA manamAM zaMkA nathI. e ja saradAra pAse svarAja levaDAve bAraDolInI daza hajAra mANasanI sabhA AgaLa gAMdhIjIe -kareluM bhASaNa AkhuM ja ahIM ApavuM yogya lAge che? AjanA kAmano AraMbha ApaNe IzvarabhajanathI karyo che. ApaNane cetavaNI maLI gaI che ke vijayane garva karavAnuM na hoya. paNa vijayane - garva na karIe eTaluM basa nathI. eTaluM kahevuM ke bAraDelInAM bhAIbahenoe pitAnA parAkramathI ja prApta karyuM te paNa basa nathI. vallabhabhAI jevA saradAranA athAka prayatnathI jaya maLyo e sAcuM paNa eTaluM basa nathI. Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRtavANI emane vaphAdAra, mahenatu ane sAcA sAthI nahi matyA hota te| jaya na ja maLI zakata. paNa eTaluM kahevu' taiye khasa nathI. satyAgrahanA evA niyama che ke koIne duzmana na gaNIe, paNa evA manuSyA hoya che jemane ApaNe duzmana na gaNIe tApaNu ApaNane duzmana gaNe ne peAtAne ApaNA duzmana manAve. ApaNe tevA manuSyanA nArA nahi, hRdayapalaTA icchIe. anekavAra saradAre tamane temaja sarakArane saMbhaLAvyuM haze ke jyAM sudhI sarakArI amaladArone hRdayapalaTo nahi thAya tyAM sudhI samAdhAna thavuM zakaya nathI. have samAdhAna thaI zakayuM che te kacAMka hRdayapalaTA thayA ja haze. satyAgrahI evA gava svapne paNa na kare ke peAtAnA baLathI teNe kAMI karyuM che. satyAgrahI eTale te zUnya. satyAgrahIMnuM mULa e IzvaranuM khaLa che. tenA mAmAM e ja hAyaH 'nirmala ke khala rAma. ' satyAgrahI peAtAnA maLanuM abhimAna cheDe te ja Izvara tene madada kare. kacAMka hRdacapalaTA thayA hoya tene mATe IzvaranA ApaNe AbhAra mAnIe. paNa te AbhAra paNa pUrate nathI. e hRdayapalaTo gavarasAhebane thayuM ema ApaNe mAnavuM joIe. jo temanA hRdayapalaTA na thayA hota tA zuM thAta? je kaMI thAta tevuM. ApaNane te kazuM duHkha nahatuM. ApaNe teA pratijJA lIdhelI hatI, ane bhale tApa lAve tepaNa ApaNane tenI ciMtA naheAtI. Aje jayanA utsava karIe, harSa manAvIe e kSatanya che. paNa te sAthe tene sAru javAbadAra gavanara che ema huM tamane manAvavA icchuM chuM. jo temaNe temanA dhArAsabhAnA bhASaNamAM batAvI te ja akaDAI kAyama rAkhI hAta ane namatuM na ApyuM hota, ane jo te icchata ke khAraDolInA leAkane gALIkhArathI uDADI devAtA te ApaNane mArI zakta. tamArI te pratijJA hatI ke te mAravA Ave tApaNa tame sAme mAravAnA nathI; mAravAnA nathI tema pUTha paNa batAvavAnA nathI, tame temanI gALI sAme lAkaDI ke AMgaLI sarakhI upADavAnA nathI. tamArI e pratijJA hatI. eTale gavarnare ingyuM hota te khAraDAlIne jamInadosta karI zakata. tema karavAthI tA bAraDolInA tA. jaya ja thAta, paNa te judA prakAranA jaya heAta, te jaya UjavavA ApaNe jIvatA na hota, AkhuM hiMdustAna, AkhuM jagata tenI ujavaNI karata. paNa. eTaluM kaThaNa hRdaya ApaNA kAImAM amaladAramAM paNa --na icchIe. A khAraDolI tAlukAnI jaMgI sabhA ke jyAM 1922nI mahAna pratijJA lenArA bhegA thayA che, tyAM A vota ApaNe rakhe bhUlIe. 1 285 Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AraDelI satyAgrahane ItihAsa -ApaNAmAM kyAMka paNa abhimAna chupAyeluM hoya to te kADhavA meM ATalI prastAvanA karI lIdhI. huM te dUra rahyo rahyo tamAre jya icchatA hatA, paNa tamArI vacce AvIne kAma karanAre nathI e vAta sAcI che. joke huM vallabhabhAInA khIsAmAM hato ane je kSaNe dhArata te kSaNe mane te bolAvI zakatA hatA, paNa A tamArA jayane yaza huM na ja laI zake. A jaya tamAre ane * tamArA saradArane ja che, ane temAM gavarnarane bhAga che ane temane bhAga hoya te temanA amaladAravargane, dhArAsabhAnA sabhyone paNa bhAga temAM hoya * ja. je keIe zuddha hRdayathI samAdhAnInI icchA karI te saune A jayamAM - bhAga svIkAravo joIe. A jaya mATe Izvarano ApaNe pADa mAnIe ja. paNa Izvara te alipta rahI mATInAM pUtaLAMne nimitta banAvI kAryo karAve che. eTale bAkInAne jemane jemane ghaTe che te sane A yaza ApaNe vAMTI * daIe. pachI ApaNuM pitAnA bhAge ochuM ja rahevA pAmaze ane ochuM rahe te je ThIka. ' - A to hajI tamArI pratijJAnA pUrvArdhanuM pAlana thayuM che. tene uttarArdha hajI amalamAM mUkavAno bAkI che. sarakAra pAsethI levAnuM hatuM te te AvyuM, ane teNe pitAne bhAga Ave, to have tamAre jUnuM - mahesUla tarata ApI devuM joIe. eTale have te tarata ApI deje. vaLI have jemaNe ApaNo virodha karyo hoya temanI have mitratA karI lejo. jUnA amaladAre je haju A tAlukAmAM rahyA hoya temanI sAthe paNa mitratA * karI leje. nahi te tame tamArI pratijJA bhaMga karI kahevAze. ApaNI pratijJAnA pahelA bhAga mATe sarakAra pAse javAnuM hatuM, A uttarArdha - ApaNe pote ja siddha karavAne che. hRdayamAM keIne mATe gALa na rahe, koIne mATe krodha na rahe, ema karavuM e ApaNI pratijJA pALavAne rahelo bhAga che. - have tethIye AgaLa cAlIe.- A pratijJA e te ApaNI navI ane nAnI sakhI pratijJA che, te te samudramAMnuM biMdu che. 1922mAM je pratijJA A tAlukAmAM levAI hatI te bhISaNa pratijJA hatI. e bhISma pratijJA haju bAkI che. tenA pAlanane mATe tame A te tAlIma lIdhI che have e mahApratijJAnuM pAlana paNa kare e huM tamArI ane IzvaranI pAse mAguM chuM. je saradAranI AgevAnI nIce rahI tame A pratijJAnuM AvuM suMdara pAlana karyuM e ja saradAranI nIce e paNa kare. A svArtha tyAgI 286 Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRtavANI saradAra tamane khInhe nahi maLe. e mArA sagA bhAI jevA che chatAM eTaluM pramANapatra temane ApatAM mane sAca nathI thatA. chAtImAM gALI khAvI e huM eTaluM kaThaNa nathI mAnatA, paNa rAja -kAma karavu, kSaNekSaNe pAtA sAthe laDAI karavI, peAtAnI Atmazuddhi karavI e RNa kAma che. gALI teA be rIte be jaNa khAI zake che. gunegAra paNa gunA karIne khAya che, paNa tenAthI kaMI svarAja maLe ? Atmazuddhi karIne je gALI khAvAmAM AvI hoya te ja svarAja lAvavAne samartha che. ane te muzkela che. jemane khAvAnuM nathI, jemanI pAse pIvAnuM nathI, jemane paheravAnuM nathI, temane khAtApItA karavA, udyamI karavA, temane oDhADavA temAM phALe ApavA e muzkelInuM kAma che. ulavAsIonI kevI dInahIna dazA che te tame ghaNI mahene ane bhAI e jANatAM nahi ho.. tyAMnAM hADipaMjaranI vAta meM khAsa karIne aheneAne dhaNIvAra karI che. jo te tamane kahevA besuM teA tamArI ane mArI AMkhamAMthI AMsu khare. tamane atizayAkti lAgaze. paNa tyAM tamane laI jAuM teA tame e badhuM najare jue. hADipaMjaramAM kaIka carabI ane mAMsa pUravAM e kAma muzkela che. paNa e ApaNI pratijJA che. e pratijJAnuM pAlana na karo tyAM sudhI tamAre mAthe karaja raheluM che ema samajo. te karaja pheDavAnI Izvara tamane ane ApaNane saune sanmati ane zakti Ape. dezane sadeza sUratanI virATa sabhA AgaLa, gAMdhIjI nIce pramANe olyA hatAH Aje sUratanA zaherI ATalI badhI agavaDa sahana karIne ahIM zAMtithI beThA che e mane 1921nI yAda karAve che. A ja medAnamAM me tamArI AgaLa je bhASaNa karyuM hatuM tenA bhaNakArA hajI mArA kAnamAM vAge che. kadAca te tamArA kAnamAM paNa vAgatA haze. te veLAnA kAryakramamAM tame je nathI karyuM tenI Aje tamane yAda devaDAvavA IcchuM chuM. khAraDeAMlInA vijayathI tame ane khADAlI zAMta thaI ne besI na jAo. sahabheAjana . karIne tamane dhanyabhAgya mAnI besaze teA samajo ke tame khAraDolInuM rahasya nathI jANyuM, khAraDolInI chatamAMthI jeTalA lAbha uThAvavA joIe te nathI uThAye!. huM te vallabhabhAI sAthe cArapAMca divasa rahyo teTlAmAM temanI pAse sAMbhaLI lIdhuM ke sarakAranI sAme laDavuM e saheluM che paNa leAkanI sAthe laDavuM e muzkela che. sarakAranI sAthe laDavuM e saheluM che, 287 Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDolI satyAgrahano itihAsa kAraNe sarakArane raja anyAya hoya tene ApaNane gaja karatAM AvaDe che,. kIDInA jevaDe anyAya paNa hAthInA jevaDe ApaNane lAge che ane lAgavo joIe, jene na lAge te prajA mUchamAM che - paNa ApaNe jyAre pitA thakI kazuM karavAnuM Ave che tyAre kartavyathI bhAgI chUTIe chIe. eTale meM bAraDelInA lokone paheluM kahyuM: "tame pratijJA pUrvAdha pALe, have uttarArdha pALe." uttarArdha jUnuM mahesUla bharI devAmAM che. e mahesUla te jhapATAbaMdha bharI devAmAM Avaze evI mArI khAtarI che. paNa e mahesUla bharavAne garbhanI aMdara rahelI racanAtmaka kAryanI pratijJA. hajI pALavAnI rahelI che. bAraDolImAM je asIma jAgRti joIne huM AvuM chuM te bahenanI sevA ApaNe kaI rIte karazuM, temanAM duHkha zI rIte, TALazuM, emAM tame zaherIe ze bhAga bharaze? e praznane ukela tamAre karI rahyo che. 1921 mAM tamArI pAsethI jaIne meM vAisaraoNyane lAMbA ' kAgaLa lakhele, ema samajIne tame ane bAraDelI mArI pratijJAmAM zAmela rahezo. paNa te veLA je karavAnuM hatuM te ApaNe Aja sudhI nathI karyuM. satyAgrahanI aMdara savinaya bhaMga AvI jAya che, AMdhaLI sattAnA amalane sadA virodha karavAnuM AvI jAya che, paNa e virodhane jenA upara AdhAra che te AtmanirIkSaNa, Atmazuddhi, racanAtmaka kArya e tame keTaluM - kareluM che tene hisAba mAguM to mane lAge che ke tamAro ane mArI AMkhamAMthI AMsu paDAvI zakuM. huM te 1921mAM hatuM tene te ja Aje paNa chuM, te veLA je kaThaNa zarata mUkI hatI te ja zarato Aje mUkanAre chuM. e zarate vinA hiMdustAnamAM je sukha, zAMti, vaibhava, svarAja, rAmarAja joIe che te asaMbhavita mAnuM chuM. jyAM sudhI alabelI kahevAtI sUrata nagarInA hiMdumusalamAna pAgala bane ane khudAne nIMdIne dharmane khaTe nAme lAThIo calAve, ane adAlatamAM jaIne insApha mAge, tyAM sudhI temane svarAjanuM nAma levAne adhikAra nathI. meM te divasemAM paNa kaheluM ke tame kharA bahAdura che te tamane ekabIjA sAthe laDavAne adhikAra che, paNa adAlatamAM javAne adhikAra nathI. Aja sudhI jagatamAM evA laDavaiyA nathI jANyA je laDIne adAlatamAM. gayA hoya. aMgreja ane jarmane tepabaMdUkathI laDyA, paNa adAlatanI pAse nyAya mAgavA na gayA. emAM amuka aMze bahAdurI rahelI che.. hiMdumusalamAna ema kare che te karavAne temane adhikAra che, je teo laDatanI nIti ane maryAdA jALavIne laDaze te temanAM nAma ItihAsamAM 288 Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRtavANuM raheze. teo je vakIlanI madada na le, paisAnI madada na le, talavAra para jhUjhaze te zarIra kahevAze, paNa Aje ApaNe je DhaMgathI kAma laIe te rIte te nAmarda banavAnA chIe. emAM dharma nathI. dharma te namratAmAM che, namatuM mUkavAmAM che; maravAmAM athavA laDatAM laDatAM mArIne mAravAmAM che, paNa laDIne adAlatamAM javAmAM nathI. Aje AkhA hiMdustAnanI aMdara dInahIna sthiti vyApI rahelI che, emAMthI nIkaLI javAnA pATha ApaNe bAraDelImAM zIkhyA chIe. bAraDelImAM zarAtanA batAvyuM tethI ApaNane zuM jhAMjhapakhAja vagADI rAcavAne adhikAra maLI jAya che? (ahIM khUba varasAda paDavA mAMDyo, paNa loko potAne sthAnethI khasyA nahi) meM to tamane satyAgrahI tarIke Atmazuddhine dharma samajAvyuM. ApaNe hiMdustAnamAM rahenArA eka ja mATImAMthI pAkelA eka ja hiMdamAtAnI gedamAMthI pedA thayelA chatAM vidharmI sagA bhAIo tarIke kema na rahI zakIe? bIje eka kAryakrama te che ja. hiMduo tarIke ApaNe hiMdujAtinI sudhAraNa karI cUkyA? ApaNe patita sthiti mATe ApaNe keTalA javAbadAra, chIe? tame tamArI meLe ja hisAba karazo to jozo ke e zuddhi vinA svarAja na maLe. bIjI kaI rIte mane svarAja letAM AvaDatuM nathI. e mArI maryAdA che, e satyAgrahanI paNa maryAdA che. je svarAja bIje kaI rIte maLatuM hoya te te svarAja na hoya paNa bIjuM ja kAMI haze. jema hiMdudharma saDe kADhavAnuM che tema hiMdu temaja bIjA ghamIone hiMdustAnanAM hADapiMjara pratye ze dharma che? hiMdustAnanAM hADapiMjaramAM tame carabI ane mAMsa dAkhala karavA icchatA he te reTiyA sivAya eke bIje rasto nathI. enuM nAnakaDuM kAraNa hamaNAM ja mArA jevAmAM AvyuM te saMbhaLAvI dauM. khetIvADI kamizanane riporTa seMkaDe pAnAno bahAra paDyo che, tenA upara sara lallubhAI zAmaLadAsanI TIkA vAMcI. temaNe jaNAvyuM che ke kamizananA sabhya bhIMta bhUlyA che, grAmya. udyogenA prakaraNamAM emane reMTiyAnuM nAma levuM paNa yogya nathI lAgyuM. sara lallubhAI kahe tema e nAmathI paNuM teo bhaDakyA ane aspRzya. mAnIne AghA khasyA che. enA uccAraNathI paNa zaramAyA che. e zA kAraNe haze? je reMTiyA pAchaLa keTalAka ghelA thayelA che enuM nAmanizAna. nahi, are, enI niMdA ke TIkA paNa nahi. enuM kAraNa zuM? enI zaktithI e lake bhaDakyA che, ane emAM mane reTiyAno jabaradasta bacAva maLato lAge che. (vaLI varasAdanuM jhApaTuM. aMgrejI mAlanA bahiSkAranI, 289 Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bakarolI satyAgrahane itihAsa vAta upara AvatA hatA, paNa bhASaNa ahIM ja pUruM karyuM.) meM kahevAnuM kahI dIdhuM che, have kAMI kahevAnuM bAkI rahyuM nathI. saradArane kela bAraDolImAM vijayI kheDUtenI pAse bhAvI kAryakrama rajU karatAM vallabhabhAIe kheDUtone nIce pramANe kela Apyo hato? sarakAra sAthe laDavAnuM te mIThuM lAge che, paNa yAda rAkhaje mAre te tamArI joDe paNa laDavuM paDavAnuM che. kheDUta pitAnI bhUlothI. duHkhI thaI rahyuM che. te bhUle huM sudhAravA mAguM chuM. temAM huM tamAre sAtha mAguM chuM. bAraDelI tAlukAnI bahene, jemaNe mArA para ATalo prema varasAvyuM che, mane bhAI samAna gaNe che teo mane e kAmamAM sAtha Ape e mAguM chuM. emanI madada sivAya emAMnuM kaMI paNa banavuM asaMbhavita che. : - huM tamane kahI devA icchuM chuM ke sarakAra tamAma mahesUla mApha karI de - chatAM tame je na Iccho te sukhI na ja thaI zake. sattAnA julama sAme tame laDe e to mane pasaMda che. paNa ApaNe jANavuM joIe ke ApaNuM pitAnI ja mUrkhAIthI ApaNe bahu ja du:khI thaIe chIe, ApaNe pote ja ApaNuM duHkhe mATe javAbadAra chIe, te te sAme zuM ApaNe na ja laDIe? te sAru te rAtadivasa jaMga mAMDavo joIe. tethI huM have bAraDelI tAlukAnAM tamAma mahAjane ane paMcone kahevAno ke tamArAM paMcone sajIvana kare, jUnAM khAMmAM navuM cetana reDe. paMce to evAM hoya ke jyAM garIbanuM rakSaNa thatuM hoya, jenA vaDe AkhI kemane punaruddhAra thavA lAge. zuM nAnAM nAnAM bALakane paraNAvI mArce koI divasa kaI kAmanuM kalyANa thaI zake? je prajA chAtI para gaLI jhIlavAne taiyAra thayAne dAvo karatI hoya te potAnAM nAnAM nAnAM bALakone kadI paraNAve? tene mATe zuM sarakArane amuka uMmara pahelAM chokarAM paraNAvavAnI baMdhI karanArA kAyadA karavA paDe? je sarakArane ApaNuM sudhArA mATe kAyadA ghaDavA paDatA hoya te ApaNe tenI sAthe kema laDI zakIzuM? jema ApaNe sarakArane dilane palaTe irachatA hatA tema ApaNAM pitAnAM hRdayane palaTe paNa karavo paDaze. prabhune hAjara jANe lIdhelI eka pratijJAmAMthI ApaNe pAra UtaryA ane Aje e phatehanI ujavaNI mATe harSathI bhegA thayA chIe. A ujavaNImAM bhAga levAne saune adhikAra che. paNa A ujavaNIne aMte 290 Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRtavANI ApaNAM mAthA para keTalI moTI javAbadArI rahelI che tenuM bhAna ApaNane rahevuM joIe. kAyamanAM kAme have ApaNe upADavAM Avazyaka che, evAM kAmo ke pachI AvI laData laDavApaNuM ja na rahe.' huM pite tame iccho teTaluM tamArI vacce rahevA taiyAra chuM. huM gAmegAma pharI tamane samajAvIza, bahene tema bALakane maLIza. paMcane bhegAM karIne samajAvIza ke mekSano mArga te ApaNuM ja hAthamAM che. tepabaMdUkanI sAme jhUjhavAnI kaMI jarUra nathI. kaMIka saMyame zIkhavAnA che, kaMIka pApo ghevAnAM che, kaMIka mithyAbhimAna hoya te choDavAnAM che. eka vakhata te gaLA sudhI pahoMcavAnI taiyArI karI nAMkhI hoya tene mATe e badhuM karavuM muzkela nathI. atyAre to huM ATaluM sUcana ja karI lauM chuM. huM tamArI sAthe ja rahevAno chuM eTale atyAre AvaDI medanImAM vadhu ghAMTe nahi kheMcuM.. . eTaluM ja kahIne tamArI rajA laIza ke tame badhA A laData to suMdara rIte laDayA, paNa have AthIye bhAre kAma mATe taiyAra thAo. tapAsasamiti nimAze tene mATe purAvA ekaThA karavAnuM kAma che. paNa te to nAnuM kAma che, ane te karanArAo te maLI raheze. je mArA sAthIo mArI vAta mAnaze te bAraDelI tAlukAmAM ApaNe evuM kAma karIzuM ke je AkhA hiMdustAnamAM AdarzarUpa banaze. e kAma jyAre karaze tyAre tamane mIThuM lAgaze. jyAre ApaNe satyAgrahanI laData upADI tyAre tenAM pariNAmanI tamane khabara nahotI. vakhata jate gayo ane kaseTI thatI gaI tema temAM rasa paDato gaye, tema tema tamArAmAM cetana vadhatuM gayuM. e ja pramANe have pachInA beThA ane ThaMDA kAma viSe paNa khAtrI rAkho. te jema thatuM jaze tema, joke te kaThaNa te che ja chatAM, phaLa tamane khUba mIThAM lAgaze. tethI mane umeda che ke jema A laDatamAM tame saue mane sAtha Apyo tema have pachInA kAryamAM paNa sAtha Apazo. Izvara ema karavAnI buddhi ane zakti tamane Apo, ane prabhu tamAruM kalyANa kare. huM paTTaziSya zene? zrI. vallabhabhAInuM amadAvAdanuM bhASaNa temanAM aneka bhASaNone sArarUpa hoI AkhuM lIdhuM cheH Aje savAre jyArathI meM A zaheramAM paga mUkyo che tyArathI amadAvAdanA zaherIoe mArA para je prema varasAvyuM che tethI huM 291 Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraDelI satyAgrahane ItihAsa AbhAranI lAgaNathI eTalo badhe dabAI gaye ke kyA zabdomAM tamAre AbhAra mAnuM e mane sUjhatuM nathI. atyAre mArI lAgaNIo evI che ke tamArI pAse kaMI paNa bolyA sivAya mUMge ja besuM. chatAM je mAnapatre tame ApyAM che tene kaMIka javAba mAre ApavuM joIe. tethI TUMkAmAM be zabda kahuM chuM te zAMtithI sAMbhaLazo.. tame amadAvAdanA zaherIo taraphathI mAnapatra ApyuM temAM mane gAMdhIjInA paTTaziSya tarIke varNavela che. huM Izvara pAse mAguM chuM ke mArAmAM e yogyatA Ave. paNa huM jANuM chuM, mane barAbara khabara che ke mArAmAM e nathI. e yogyatA meLavavA mATe mAre keTalA janma levA joIe e mane khabara nathI. sAce ja kahuM chuM ke tame premanA AvezamAM je atizayoktibharelI vAto mAre mATe lakhI che te huM pI jAuM te cAlI zake, paNa A vAta na gaLI zakAya evI che. tame sau jANatA haze ke mahAbhAratamAM keNAcAryane eka bhIla ziSya hatuM, jeNe draNacArya pAsethI eka paNa vAta sAMbhaLI nahotI. paNa gurunuM mATInuM bAvaluM karI tenuM pUjana karate ane tene page lAgI droNAcAryanI vidyA zIkhela. jeTalI vidyA eNe meLavI hatI eTalI droNAcAryanA bIjA keI ziSya meLavI nahotI. enuM zuM kAraNa? kAraNa ke enAmAM guru pratye bhakti hatI, zraddhA hatI, enuM dila svaccha hatuM, enAmAM lAyakAta hatI. mane tame jeno ziSya kaho cho te guru to reja mArI pAse paDelA che. emane paTTaziSya te zuM, aneka ziSyomAMne eka thaI zake eTalI paNa gyatA mArAmAM nathI e vize mane zaMkA nathI. e yogyatA je mArAmAM hota to tame bhaviSyane mATe mAre viSe je AzAo batAvI che te meM Aje ja siddha karI hata. mane AzA che ke hiMdustAnamAM emanA ghaNuM ziSya jAgaze, jemaNe emanAM darzana nahi karyA hoya, jemaNe emanAM zarIranI nahi paNa emanA maMtranI upAsanA karI haze. A pavitra bhUmimAM koka to evo jAgaze ja. keTalAka leke kahe che ke gAMdhIjI cAlyA jaze tyAre zuM thaze? huM e viSe nirbhaya. chuM. emaNe pite karavAnuM hatuM te karI lIdhuM che. have je bAkI raheluM che te tamAre ne mAre karavAnuM che. ApaNe e karIzuM to emane to kazuM karavAnuM raheluM nathI. emane je ApavAnuM hatuM te emaNe ApI dIdhuM che. have ApaNe e karavAnuM raheluM che. bAraDelIne mATe mane mAna Ape che temane ghaTatuM nathI. keI asAdhya rogathI pIDAto dardI pathArIvaza hoya, A duniyAne pelI duniyA vacce jholAM khAte hoya, tene koI saMnyAsI maLe, te jaDIbuTTI Ape, ane e mAtrA ghasIne pAvAthI dardInA prANa svaratha thAya, evI 292 Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRtavANI dazA hiMdustAnanA kheDUtanI che. huM to mAtra eka saMnyAsIe je jaDIbuTTI mArA hAthamAM mUkI te ghasIne pAnAra chuM. mAna je ghaTatuM hoya to te java ApanArane che. kaMIke mAna pelA carI pALanAra dadIne ghaTe che-jeNe saMyama pALe ane tema karIne hiMdustAnano prema meLavyuM, ane jenA pratinidhi tarIke mane Aje tame mAna Ape che. bIjA koIne mAna ghaTatuM hoya te mArA sAthIone che, jemaNe cakita banAve evI tAlIma batAvI che, jemaNe mane kadI pUchavuM nathI ke kAle tame karyo hukama kADhazo ? AvatI kAle tame zuM karavAnA cho? kyAM javAnA che? tenI sAthe samAdhAnanI vAta karavAnA che? gavarnaranA DepyuTezanamAM kone kone laI javAnA che? pUne jaIne zuM karavAnA cho ? jemaNe mArA para jarAye avizvAsa nathI rAkhe, saMpUrNa vizvAsa rAkhe che ane tAlIma batAvI che, evA sAthIo mane maLyA che. e paNuM mAruM kAma nathI. AvA sAthIo pAkyA che, jemane sAra gujarAta magarUra che, te emanuM kAma che. Ama je A mAnapatramAMnAM vakhANuM vaheMcI ApavAmAM Ave to badhAM vakhANu bIjAne bhAge jAya, ane mAre bhAge A kere kAgaLa ja rahe ema che. yuvakasaMghanuM mAnapatra joIne mAruM dila lAgaNIthI bharAI gayuM che. amadAvAdanA yuvakane je huM samajAvI zakuM te kahuM ke tamAre AMgaNe gaMgAne pravAha vahe che. paNa gaMgAkAMThe vasanArAone gaMgAnI kiMmata nathI hotI. hajAre mAIlathI loke gaMgAmAM nahAI pavitra thavA Ave che. Aje jagatamAM pavitramAM pavitra sthAna I hoya to te A aneka pravRttivALA zaheramAM nadIne sAme kAMThe che, jyAM jagatamAMthI aneka strIpuruSe pavitra thavA Ave che. juvAnane pavitra thavAne A avasara maLe che. juvAne je samaje to e gaMgAmAMthI bahAra ja na nIkaLe.' kheDUtane mATe meM kAma karyuM tene mATe mane mAnapatra zuM? huM kheDUta chuM. mArI nasenasamAM kheDUtanuM lohI vahe che. jyAM jyAM kheDUtane. duHkha paDe che. tyAM tyAM mAruM dila dubhAya che. hiMdustAnamAM jyAM 80 TakA loke kheDUta che tyAM yuvAnane dharma bIjuM zuM hoya? kheDUtonI sevA karavI heya, daridranArAyaNanAM darzana karavA hoya te kheDUtonAM jhuMpaDAMmAM jAo. bAraDolInI laDatamAM yuvakasaMghe bhAre phALo Apyo che. muMbaInA yuvAe zarUAta karI. tyAMnI bahenoe AvIne sthiti joI ane codhAra AMsu pADyAM. temaNe muMbaI zaherane jAgrata karyuM. pachI sUrata ane amadAvAdamAM yuvAnomAM paNa cetana phelAyuM che. e cetana je kSaNika na hoya, e prakAza dIvAnI jyota je nahi paNa sUryanA je sthAyI hoya, te dezanuM 293 Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AsTolI satyAgrahanA itihAsa kalyANa thavAnuM che. dezanuM kalyANa nathI mArA hAthamAM ke nathI gAMdhIjIna hAthamAM, tamArA yuvAneAnA hAthamAM che. dareka dezamAM svataMtratA yuvAne e meLavelI che, pacAvelI che,. ane bhaviSyanA yuvAne ApelI che. A mAnapatranA a e che ke e kAma tamane pasaMda che, tamAruM dila palaLelu che. mArI umeda che ke khAkInuM. je mahAbhArata kAma raheluM che te ApaNe sAthe maLIne karIe. huM prabhu pAse mAguM chuM ke tame je atizayAktibharyAM zabdo mAre mATe vAparyAM che tene mATe te mane yAgya manAve, ane tame peAtAne mATe je umedo bAMdhI che te khara lAvavAnI tamane zakti Ape. prabhu tamAruM kalyANa kare. satyAgrahanuM rahasya pacAve AkhI ujavaNInA upasaMhAra tarIke gAMdhIjInuM amadAvAdanuM TUMkuM ane Taca bhASaNa samucita cheH AjanA meLAvaDAnI aMdara na mane AvavAnI AvasyakatA hoya, na mane eka zabda khAlavAnuM pratyeAjana hoya. vallabhabhAI ne mAnapatra apAya. ane emAM mArA jevAnI hAjarI hoya ane mane kheAlavAnuM kahevAmAM Ave enA artha e ke ame bane bheLA thaIne tamArI hAjarImAM ane tamArI saMmatithI eka paraspara stutikAraka maMDaLa banAvIe ane tenA ame e jaNA sabhAsada banIe. e amadAvAdanA catura zaherIoe ghaDIbhara paNa sahana na karavu joI e. vallabhabhAI nAme ane sAkhe paTela che. bAraDolInA vijaya meLavIne emaNe paTelanI sAkha kAyama rAkhI. je mAladhaNI peAtAnI sAkha kAyama rAkhe tene kAI mAnapatra Ape evuM jANyuM sAMbhaLyuM nathI. maMgaLadAsa zeTha peAtAne tyAM AvatI badhI hUMDI svIkAre te mATe ApaNe temane keTalAM mAnapatra ApyAM ? ane hUMDI na svIkAre teA tame zuM kare te nathI. jANatA. tame jo vijayane mATe dhanyavAda levA mAgeA ke ApavA mAgeA te vijayanuM kharuM rahasya samajo, ane samajIne anukaraNa karo. kharI rIte kahuM teA tamArAthI jeTaluM, hajama thaI zake teTaluM pacAvA. paNa anukaraNamAM ja saphaLatA nathI rahelI, ane akSarazaH anukaraNa sahelu paNa nathI hotuM. prasa`gaprasaMgamAM sAmya bhale dekhAya, paNa jema manuSyamanuSyamAM vyaktitva, raheluM che tema prasaMgAmAM paNa pAtapeAtAnuM vyaktitva raheluM che, eTale je mANasa satyAgrahanA prasaMgone samajI, siddhAntanuM rahasya samajI, tene pacAve, tene anuvAda karI tene vanamAM utAre te ja saphaLatA meLave 294 Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amRtavANI asahaMkAra, satyAgraha, savinaya bhoMga jevA zabdonuM karAvAra nAma levAya che, ene nAme jema sArAM kAma thayAM che tema keTalIvAra jhAM kAma paNa thayAM che. enuM nAma laIe chIe, kAraNa dareka pakSanA kAryakartAmAM svarAjanI jIMMkhanA rahelI che: paNa mAtra OMMkhanAthI artha nathI siddha thaI zakatA. tarasyA mANasanI tarasa tarasa tarasa' pAkA nathI chIpatI, paNa taLAva, kUvA khAdAve athavA temAMthI pANI maMgAve, eTale tarasa chIpavAnA udyama karele ja chIpe che. tema tame ahIM satyAgrahanI stutinAM vacana sAMbhaLI kRtakRtyatA mAnaze! teA bhUla karavAnA che. eTale mArI tamane vinaMti che ke tame satyAgrahanuM rahasya samajo. AraDelImAM vallabhabhAI paTelane vijaya nathI thayA, satya ane ahiMsAne vijaya thayA che. jo e tamane kharekhara thayuM che ema bhAsatuM heya tA ene pratyeka kAryamAM tame prayAga karo. e prayAgathI tamane saphaLatA maLaro ja ema teA huM na kahI zakuM. Izvare ApaNane trikALadarzI nathI karyAM eTale saphaLatA sAcI maLI che ke nahi enI ApaNane khabara nathI paDatI. mANasa saphaLa thayA ke aphaLa thayA te Akhara sudhI kDI nathI razakatA. eTale ja maNilAla peAtAnuM amara vAkaca kahI gayA che: kaI lAkhA nirAzAmAM amara AzA chupAI che.' eTale nirAza thaIne, niSkAma bhAvathI je satya ane ahiMsAnI vallabhabhAI e ArAdhanA karI te satya ne ahiMsAnI tame pUrNa ArAdhanA karazeA teA tamane jayamALA paherAvanArAM te maLI ja raheze. Page #310 -------------------------------------------------------------------------- Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarArdha phaLa? Page #312 -------------------------------------------------------------------------- Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDelI tapAsasamitinI sAthe gayA bhAgamAM tapAsasamiti kevI rIte nimAI ane zrI. vallabhabhAIe te kevI zarate svIkArI e jaNAvyuM che. 18 mI okaTobara 1928 nA TharAvathI kamiTInI nimaNUka jAhera thaI ane tA. 1lI naveMbarathI mi. bramaNiIlDa (nyAyakhAtAnA amaladAra) ane - mi. mekasavela (mulakI khAtAnA amaladAra) pitAnA kAma upara caDavA, ane paheluM pakhavADiyuM ripoTI vAMcavAnI ane AraMbhika taiyArImAM gALyuM. pAMcamI tArIkhe amaladAronI sAthe eka guphategu thaI je daramyAna muMbaInA prasiddha eDavokeTa zrI. bhUlAbhAI desAIe lokapala kahI samajAvyuM. tapAsanuM kAma tA. 14mI naveMbare zarU thayuM, ane jAnyuArI mahinAnI AkharanI tArIkhe bAraDolImAM ane phebruArInI AkharanI tArIkhe coryAsI tAlukAmAM pUruM thayuM. . zrI. vallabhabhAInI icchA mujaba lokonA taraphathI hakIkata rajU karavAnuM kAma bhAInarahari parIkha, rAmanArAyaNa pAThaka ane meM mAthe lIdhuM hatuM. amane madada karanArA to puSkaLa bhAIo hatA - zrI. mehanalAla paMDayA, kalyANajIbhAI, cekhAvALA, vagere. emanI madada evI kImatI hatI ke amArAM patrako vagerenI ane bIjI taiyArI joIne amaladArone adekhAI thatI, ane ghaNIvAra kahetAH "tamArA jevI taiyArI amArI pAse nathI, sarakAre evI sagavaDa amane nathI karI ApI. tamane te Akhe tAluke madada karavAne taiyAra che." AnaMdanI vAta che ke potAno riporTa sarakArane rajU karatAM amaladAroe je kAgaLa lakhyo che te kAgaLamAM temaNe amArI sAthenA pitAnA saMbaMdhane "atizaya mIThA saMbaMdha" tarIke varNavyo che, ame ApelI madadane "kImatI madada tarIke varNavI che, ane lokonI vRtti "taddana virAdha vinAnI, ane amArI tapAsamAM ame AzA nahotI rAkhI eTalo sahakAra ApavAnI' tarIke varNavI che. vAcakane smaraNa haze ke satyAgrahanA AraMbhamAM coryAsI tAlukAne laDatamAM joDavAnI sUcanA laIne keTalAka kheDUte bAraDolI AvyA hatA, ane temane samajAvIne zrI. vallabhabhAIe pAchA 299 Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraDolI satyAgrahanA itihAsa zrI. vallabhabhAI e ceAryAMsIne anyAya "6 vALyA hatA. tyArapachI aneka bhASaNeAmAM -sarakAranI nIti udhADI pADatAM kahyuM hatuM : thayA che ema kabUla karatA hai| tA tene AjathI ja nyAya Ape, teNe teA laData paNa mAMDI nathI. tame te teNe paisA bharyAM tene avaLeA akarIne ema samajAvavA mAgeA che ke tyAM thayelA vadhArA nyAyI hatA ema leAkeA mAne che.'' leAkAne zrI. vallabhabhAI e vAravAra kaheluM, ane tA. 19mI jUna 1928 ne rAja coryAsI tAlukAnA kheDUtAnI AgaLa bhASaNa ApatAM paNa kaheluM : tamArA cAsI tAlukAnA prazna tA zarUAtathI AraDAlI sAthe saMkaLAyelA che ja, ane A laDatamAMthI AraDAlIne je kAMI insA maLe te ceAryAMsIne maLyA vinA rahenAra nathI. . . . khAraDAlInA kheDUte je duHkha khamaze tene pariNAme jo nyAya maLaze te sAthe tamane paNa maLavAne che e khacIta mAnajo.'' A vacane sAcAM paDavAM, ane khAraDolInI sAthe ceAryosIne paNa potAne thayelA anyAya sAbita karavAnI taka maLI. sAhe| amane vAraMvAra pUcheH tame cAoNMsImAM paNa AvavAnA ?' ame kahIe, 'hA.' eTale temane Azcaya thAya. cAryAMsI satyAgrahamAM bhaLeleA nahi, chatAM satyAgrahIonuM tyAM zuM lAge vaLage ? ' ema temane thatuM haze. paNa ame jyAre AgrahapUrNAMka kahyuM ke leAkeA icche che ke amAre temanA tarathI paNa kaisa rajU karavA, eTale sAhenA mananuM samAdhAna thayuM. eTale ceAryAsI tAlukAnAM gAmeAnI tapAsa daramyAna paNa ame ja hAjara rahyA hatA. khAraDAlImAM 50 gAme ane ceAryAMsImAM 20 gAmeA tapAsAyAM. C "C tapAsa daramyAna dareka aThavADiye '* navajIvana 'mAM huM tapAsanA hevAla meAkalatA. e hevAla jemanA tema chApavAnI icchA pahelAM te hatI, keTalAka 'navajIvana'nA vAcake paNa evI icchA batAvI hatI, paNa sAmAnya vAcakanA dhaiya upara ethI bahu mATe mAjo paDe ema samajIne e vicAra mAMDI vALyeA. A pachInAM prakaraNeAmAM sAmAnya vAcakane rasa paDe evI rIte AkhI tapAsanuM ane tenA pariNAmanuM sAmAnya varSoMna ApavAmAM AvyuM che. Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 AraMbhanA divasA tA.prAsakamiTInuM kAma nIcenA zabdomAM sarakArI hukamamAM "saharahu amaladAroe khAraDolI tAlukAnA ane vAloDa mahAlanA tathA coryAsI tAlukAnA leAkAnI nIcenI phariyAdanI tapAsa karI ripeTa karavA (ka) e tAlukAomAM karavAmAM AvelA mahesUlanA vadhArA laeN Da revanyu koDa pramANe vAjakhI nathI, (kha) sadarahu tAlukAo viSe je riperTo bahAra paDelA che temAM sadarahu vadhArAne vAjabI TharAvavA pUratI hakIkata nathI, ane keTalIka hakIkata khATI che; ane jo e amaladArAne sadarahu phariyAda vAjabI mAlUma paDe te jUnA mahesUlamAM keTalA vadhArA athavA dhaTADo thavA joIe te jaNAvavuM." pUnAmAM jyAre samAdhAnInI zarate lakhAI tyAre tapAsasamitie karavAnA kAma viSene upara khara| zrI. vallabhabhAI taraphathI rajU karavAmAM AvyA hatA gAMdhIjIe e ja kharA zrI. munazI ane khIjA sajjaneAne ApyA hatA -- ane sarakAra taraphathI e ja kharaDA akSaraza : svIkAravAmAM AvyA. AmAM jaNAvelA be muddAomAMthI pahelA muddA upara zrI. bhUlAbhAI dezAI e carcA karI hatI, ane jaNAvyuM hatuM zrI. jayakara ane mi. eNMDananI bhalAmaNA gaNAtanA AMkaDAne AdhAre karavAmAM AvI che, ane gaNeAtanA AMkaDA pramANe bhalAmaNa karavI e leMDa revanyu keADanI 107mI kaMlama pramANe khareAbara nathI; e kalamamAM teA jamInamAMthI thatA naphA upara ja 301 -- Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraDolI satyAgrahane itihAsa prakaraNa mahesUla nakkI karavAnuM TharAvyuM che, ane ceAkhkhA naphe nakkI karavAne mATe gAtanA AMkaDA nakAmA che; ceAkhkhA naphA tA kheDUtane thatI utpannamAMthI tene thatA kharca bAda karIne ja kADhI zakAya. vaLI gaNAtanI upara AdhAra rAkhI zakAtA hAya tApaNu te te| tyAre ja rakhAya ke jyAre seTalamenTa menyuala pramANe gaNeAte ApelI jamInanuM pramANa bahu meATu' hAya. mi. eNDasane khAraDAlI tAlukAmAM 33 TakAthI te 50 TakA sudhI jamIna gaNAte apAyelI che ema kahyuM che te taddana kapALakalpita che ane mAMDa 6-7 TakA jamIna kharI gaNAte apAI che. AraMbhanA 10-15 divasa te amane ema lAgyuM ke ane amaladArAnI mUMjhavaNa e hatI ke A tapAsa karavI zI rIte? pahele ja divase je gAma tapAsyuM tyAMnAM gaNAtanA AMkaDAmAM' bhAre geTALeA temane jaNAyA. gaNeAtanA jeTalA AMkaDA heAya temAMthI zuddha gaNAtanA AMkaDA tAravavA joIe evI seTalamenTa maeNnyualamAM seTalameTa amaladArAne sUcanA che. e rIte AMkaDA tAravavAmAM Ave te mULa AMkaDA karatAM e AMkaDA ochA thAya. have zrI. jayakaranA dAvA evA hatA ke emaNe teA badhAM ja gaNAtanA AMkaDA tapAselA ane tAravelA. paNa pahele ja divase ame tapAsa karanArA amaladArAne batAvI ApyuM ke zrI. jayakaranA AMkaDA tA tAravI kADhavA vinAnAM kula gaNAtanA AMkaDA karatAM paNa vadhAre che. temane Azcarya te thayuM, paNa zuM kare? temaNe peAtAnA zirastedAra pAse purIthI badhAM daphatara tapAsAvIne kula gaNAte apAyelI jamIna tapAsAvarAvI. enuM pariNAma kevuM Avyu te kamiTInA amaladArA peAtAnA ja riperTomAM A pramANe jaNAve che : jamIna jAMcata kacArI jayakaranA AMkaDA (zuddha tAravelAM gaNAtanA) AkAra kSetraphaLa ekara guMThA 127-1 6 49-14 302 rUA. A. 574 -4 397-1 gaNAta za. A 1921-8 2346-0 Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraMbhanA divase tAravyA vinAnAM kula traNetanA kharA AMkaDA jarAyata 62-36 239-8 397-1 : yArI nathI mizra 66-15 401-13 1875-7 jirAyata 43-37 195-15) kathArI 22-18 ' 205-14) Ama tAravyA vinAnA kula AMkaDAnI rakamanA" karatAM 'tAravelAM gaNatanI rakama ochI hovI joIe tene badale, amArA batAvyA pramANe, tapAsa amaladArene svataMtra tapAsa uparathI paNa, e rakama bahu vadhAre mAlUma paDI. Ama tapAsamAM prathamagrAse makSikA' joIne ja amaladAre cetyA. joke arebara cetavAne mATe amaladArane lagabhaga paMdara divasa lAgyA. -nyAyAdhIze hamezAM gunegArane nirdoSa mAnI laIne ja tapAsa karavI joIe e nyAyano siddhAMta che, ane e nyAyane anusarIne baMne amaladAre zrI. jayakara ane mi. aMDarsanenI kazI bhUla thaI nathI ema ja mAnIne AraMbhamAM vartatA lAgatA hatA. paNa mi. bramaphIlDa ethI AgaLa jaIne ema mAnatA jaNAyA ke kheDUto te jUThuM ja bole, tyAre amane Azcarya thayuM. AraMbhane ja eka divase amAre emanI sAthe saheja cakamaka jharI hatI. meM kahyuM: "tapAsa thaI ja nathI. eTale mi. bramazIlDa kaheH hA; ema kheDUto kahe che. jagatamAM badhe ja kheDUto evI vAto kare che." meM kahyuM: "te sAcA che ke khoTA e tapAsavAnI tamArI pharaja che." eTale emaNe pAchuM pUchayuM: "tyAre zuM A gAme zrI. jayakara AvelA ke nahi?" kahyuM: "huM zuM jANuM? tame kheDUtone pUchI jue. paNa kheDUte jUdA ja che ema mAnI besazo te kheDUtonuM kazuM vaLavAnuM nathI." * thoDA ja divasa pachI jyAre moTI bhaTalAva nAmanA gAme mi. bramaNIlDa AvyA ane lokone pUchayuM: "ahIM jayakara AvyA hatA?" ane paTelalATI baMnee javAba ApeH * "sAheba, jayakaranuM meM ja koNe joyuM che ?" tyAre temanI AMkha 303 Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa AraDelI satyAgrahano itihAsa UghaDavA mAMDI. vaLI AgaLa vadhIne savAla pUchaLyoH "A loko jANe che te kharAne ke jayakara koNa che?' - eTale lokoe kahyuM , jayakara prAMta amaladAra hatA ema sAMbhaLyuM che, paNa emanuM meM joyuM hoya to khabara paDe nA ke e koNa hatA ?" paTelatalATIne A bedhaDaka javAba meLavIne ja mi. bramaNIlDa AbhA banyA. A pachI te temaNe ghaNe ThekANe enI e ja tapAsa karI, enA e ja javAba meLavyA; bIjAM gAmoe paNa AphavA gAmanI jema kula tAravyA vinAnAM gaNatanA AMkaDA ane zrI. jyakaranA tAravelA AMkaDA tapAsyA, paNa badhe ja emane jayakaranA AMkaDA DhaMgadhaDA vinAnA lAgyA. che eTale amaladAranI AgaLa samasyA e UbhI thaI ke je gaNotanA zrI. jayakare taiyAra karelA AMkaDA cheka khoTA ja hoya te zuM badhe navAM patraka taiyAra karavA ke gaNotanA upara AdhAra rAkhavAno vicAra mAMDI vALa. AraMbhamAM emaNe ekabe ThekANe amane kahyuM: "tame nAtoTAnA AMkaDA ApavAnA hatA te kema thayuM ?' eTale ame e AMkaDA ApavA mAMDayA. e AMkaDAmAM khoTa Ave eTale e joIne amaladAnI mUMjhavaNa vadhI. saraNamAM evo nizcaya karyo ke A AMkaDA viSe amArI ane kheDUtonI sakhta UlaTatapAsa karavI ane AMkaDA khoTA pADavA. e. UlaTatapAsathI te teo AMkaDA beTA na pADI zakyA ema ApaNe AvatA prakaraNamAM jezuM, paNa e AMkaDA khoTA na paDyA, eTale kAMIka bIjo rasto kADhavo joIe evA nizcaya upara teo AvyA. A nizcaya upara AvatAM paNa temane traNeka aThavADiyAM gayAM haze ema lAge che; ane e nizcaya upara AvIne emaNe pahelA muddAne e javAba kA ke na kADhavAnI rIta aneka che jemAMnI eka zuddha gaNota tapAsavAnI che, ane tethI gaNota upara AdhAra rAkhavAmAM kalama 107no bhaMga thato nathI. chatAM temaNe potAnA riporTamAM eTaluM to kabUla ja karyuM ke A tAlukAmAM gaNate ApavAne rivAja ocho che, 304 Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 lu AraMbhanA divase ane jamIna javalle ja gaNAte apAya che, eTale naphe zodhavA mATe gaNAta upara AdhAra rAkhavAmAM seTalameMTa amaladArAe kalama 107nA akSarane nahi te AtmAnA bhaMga karyo che. A sAthe bIjI eka khAkhatane nirNaya paNa temaNe ApI dIdhA. amArA taraphathI vAMdhA levAmAM AvyeA hateA ke 107 mI kalama pramANe khetInI jamInanI ki MmatanA nahi paNa jamInanA naphAne ja vicAra, mahesUla TharAvatAM, thavA joIe. A vAMdhe tapAsaamaladAre e rada karyAM, paNa sAthe sAthe jaNAvyuM ke jamInanI kiMmata, temAMthI thatA naphA darzAvanArI na heAya teA, e kiMmata upara AdhAra rAkhavAnA karaze! artha nathI, ane khIje kAMya nahi te khAraDeAlImAM teA jamInanI kiMmata naphA keTalA thAya te khatAvI zakatI nathI. kAraNu varADa jevA gAmamAM eka jamInanA TukaDAnA ekare 15,000 rUpiyA apAyelA temaNe joyA, jyAre tenI Avaka kazI ja naheAtI. khIjAM ghaNAMkharAM vecANA jyAM meATI rakame jamIna kharIdavAmAM AvI hatI tyAM meTI rakama ApanArA dakSiNa AphrikAvALAe ja hatA. eTale temaNe e anumAna AMdhyuM : " ATalI meTI kiMmata ApanArAe jamInamAMthI thatA naphAnA athavA rAkelI mUDImAMthI utpanna thanArA vyAjanA vicAra karatA nathI." Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAlukAnI sAmAnya sthiti pahelA prakaraNamAM jaNAvyuM tema gaNatanA AMkaDAnI * zuddhatA viSe te teo kyA, paNa tAlukAnI sAmAnya hakIkata viSe paNa temane zaMkA thavA lAgI. keTaleka ThekANe to temane temanA talATI je AMkaDA ApatA hatA temAMthI ja zrI. jayAre ApelI hakIkata toDanAra purAvo maLI raheto hato, ane keTaleka ThekANe temanI AMkha zrI. jayakaranA ripeTanI hakIkata khoTI pADatI hatI. dAkhalA tarIke mahesUla vadhAravAnAM kAraNomAM eka kAraNa rastA sudharyA che ane tApI velI relve nIkaLI che e ApavAmAM AvyuM hatuM. rastA keTalA sudharyA che e emaNe AMkhe joyuM, ane potAnA riporTamAM lakhyuM : "rastA sudhAryA che ema zI rIte kahI zakAya, jyAM sudhI agAu te kevA hatA e ame jANatA nathI? paNa traNa mahinA A tAlukAmAM rakhaDyA pachI ame eTaluM to kahI zakIe chIe ke amane e rastAone - bahu sukhamaya anubhava te nathI ja thaye. tA mukhya rastAomAMne eka paNa rasto - saraNathI navasArIne rasto paNa - sArA rastA tarIke na ja varNavI zakAya. kyAMka kyAMka ThIka bhAga Ave che, paNa ghaNuMkharA bhAga te evA che ke e raste ethI jarAka kharAba hoya te ene kaI rastAnuM nAma ja na Ape. baLadagADAM enA uparathI jaI zake che ane moTara cAlI zake che eTaluM ja vadhAremAM vadhAre e rastA viSe kahI zakAya." - relave viSe to ame batAvI cUkyA hatA ke 1896 nI jamAbaMdhI thaI tyAre paNa relvene dhyAnamAM levAmAM AvI hatI. e ja vastu sAhebae noMdhI che ane jaNAvyuM che: TAkhI velI relvethI kheDUtone thatA naphAnukasAnamAM kaMI phera paDI gayo che. evuM amane nathI jaNAtuM." Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAlukAnI sAmAnya sthiti - khUbI to e che ke je relvethI Aje paNa kaze lAbha nathI cata ema A amaladAro kahe che te ja relavemAMthI thanAra na dhyAnamAM laIne 1896mAM dara bAMdhavAmAM AvyA hatA. eTale e dara paNa keTalA AkarA haze! paNa e dara keTalA AkarA nahatA teno nirNaya karavAnuM A amaladAronuM kAma nahotuM eTale evI noMdha teo zenI ja kare! - moTaro dAkhala thavAthI te kheDUtone naphe thavAne badale khoTa gaI che ema ame coryAsI tAlukAnAM ekabe gAmomAM spaSTa batAvI zakyA hatA. gADAMnI majUrI maLatI te pachI thaI ane ghoDA mATe lIluM ghAsa khapatuM te ochuM thayuM - ane e vAta amaladArene paNa barAbara lAgI che. | bajArene viSe zrI. jyAre te kazo vicAra ja karyo nahoto. A amaladAra badhe ja bajAranI tapAsa karatA, kapAsa kyAM veco che, ghAsa kyAM veco che, bIjI vastuo kyAMthI lAve che, evA evA savAlo pUchatA. pariNAme eo evA nizcaya upara AvyA ke ghaNo kapAsa leke navasArI ne jalAlapora laI jAya che, lokone rastAnI bahu paDI nathI, paNa jyAM bhADAnA paisA jeTaluM paNa vadhAre maLe tyAM teo jAya che. paNa zrI. jayakare bAraDolI, maDhI, vAloDa, kamAla choDa ane buhArInAM jana jANe sarakhAM ja agatyanAM hoya ema vAta karIne maDhI, vAleDa, kamAla choDa ane buhArI ane tenI pAsenAM ghaNAM gAmanA dara vadhAryA hatA te vAtanI upara sArI Takora karI. e bIjo janomAM kazuM daivata nathI, kamAla choDanuM baMdha thayuM che, buhArImAM kapAsa thato nathI ane buhorInA jInano koI bhAva pUchatuM nathI evo ame purA rajU karyo hato te sAheboe svIkAryo ane zrI. jayakare caDAvelAM gAmaDAMnA vargo rada karyA. che. zrI. jayakare "ghAsa te DhagaleDhagalA thAya che ane sUrata bajAramAM vecAvA jAya che, jyAM tenI khUba kiMmata Ave che? ema lakheluM. bAraDolInAM 50 gAmo tapAsyAM tyAM kayAMye sAhebane eka taNakhaluM ghAsa bahAra jatuM hoya ema na mAlUma 307 Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDelI satyAgrahano itihAsa prakaraNa paDayuM. eka gAme te ghAsanI gaMjInAM gADAM bharIne leke jatA hatA eTale sAhebae turata pUchayuM, "A gADAM kyAM jAya che ?" temane javAba maLyo, "bIjA gAmanA lekanI jamIna A gAme che, teo ghAsa kApIne potAne ghera laI jAya che." Ama chatAM sAhebe bahu sAvadhAnIthI lakhe cheH saMbhava che ke amane ghAsanA vepAra viSe kheTI khabara ApavAmAM AvI hoya, paNa sUratamAM te coryAsI tAlukAnAM ane pAsenA gAyakavADI gAmanuM. ja ghAsa Ave che e vize zaMkA nathI, ane ghaNAM gAmamAM te ghA heranA upagapUratuM ja che." zrI. jayakare bIjAM vadhArAnAM je kAraNe ApyAM che temane paNa sAhebae ThIka nikAla karI nAMkhyo. khetInI majUrI bamaNuM thaI che e kAraNa tathA sAmAnya bhAva vadhyA che e kAraNa te mahesUla vadhAravAne mATe nahi paNa mahesUla ochuM karavAne mATe apAvuM joIe ema amaladAro jaNAve che. dUdhALAM Dhorano. vadhAre, rAnIparaja lekanI sthitimAM sudhAre, suMdara ghare, ane kapAsanA bhAva e bIjA kAraNe tarIke jaNAvavAmAM AvyAM. hatAM. vastInI vadhaghaTa viSenA amArA badhA khulAsA sAhebane pasaMda paDathA. eka ThekANe vastIgaNatrI thaI te divase be jAna AvI hatI eTale vastI vadhI gaI e kAraNu sAhebane bahu noMdhavA jevuM lAgyuM, ane ekaMdara rIte sAhebane jaNAyuMH "bAraDolImAM je vastIne vadhAre thayelo dekhAyelo che te najIka che. coryAsImAM vadhAro thayuM ja nathI. eTale A jamAbaMdhImAM vastInI vAta to vicAravA jevI lAgatI ja nathI." gharane viSe sAheboe jaNAvyuM : "ame keTalAMka ghare joyAM, ane kaNabI ane anAvalAnAM ghare amane sArAM lAgyAM. ane e ghare AbAdI nahi te leke khAdhepIdhe sukhI che - ema te batAve che. paNa A moTAM gharamAMnAM ghaNAMkharAM dakSiNa AphrikAvAsIonAM che, ane jamInanA naphAmAMthI nathI bAMdhavAmAM AvyAM vaLI moTAM ghare AbAdInI nahi paNa uDAupaNAnI ane khAlI bhapakAnI nizAnI che. vaLI bAraDolImAM gharamAM ardhA bhAgamAM te Dhera paNa vase che, ane mALa upara dANeduNI ane kacaruM bharavAmAM Ave che, eTale moTAM ghare jaIne AbAdInuM anumAna bAMdhavuM e barAbara nathI." Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tAlukAnI sAmAnya sthiti - Dhorane viSe eka vastu sAhebee pitAnI tapAsane kAraNe jANavAjevI zodhI kADhI ema kabUla karavuM joIe. zrI. jayakare 1904-05nA AMkaDA ane 1924-25 nA AMkaDA sarakhAvIne AbAdI batAvI hatI, paNa sAheboe 1884-95 nA AMkaDA lIdhA, 1904-05nA AMkaDA lIdhA ane 1924-25 nA lIdhA, ane batAvyuM ke 1904-05 nA AMkaDAmAM je vadhAro thayelo dekhAya che te vadhAre nathI, paNa 1904-05 mAM to chapaniyA dukALane pariNAme je meTo ghaTADo thayelo te ghaTADe ja purAyo che, ane 1894-95 mAM je saMkhyA hatI te 1924-25nA jeTalI ja hatI. te A pramANeH bAraDolI : 1894-95 1904-05 1924-25 khetInAM Dhora 18,348 11,234 18,127 gA 8,835 6,370 8,283 bheMsa 8,977 7,439 10,854 gADAM 5,732 4,35ra 6,055 coryAsI khetInAM Dhera. 5,114 5,822 gAya 2,478 2,101 3,342 4,719 gADAM 1945 2,347 - A uparathI emaNe e anumAna kADhayuM ke jyAM sahejasAja vadhArA thayA te paNa najIvA che ane te paNa mAtra bheMsamAM ja cheDe vadhAre thayo che. rAnIparajanI sthiti viSe lakhatAM AjakAlanI dArU niSedhanI pravRtti sAhebone bahu khaLabhaLATavALI lAgI, paNa bAraDolImAM cAlatAM AzramanI khAdI pravRtti ane te dvArA thatI zuddhipravRtti emane vyavasthAsara ane sIdhe raste cAlatI lAgI. Ama e lokamAM sudhArAnAM cihano to dekhAya che, paNa "zrI. jayakara kahe che teTalo jaladI athavA teTalo dekhIte sudhAre thayo che' e viSe to sAhebene zaMkA che. bheMsa 309 Page #324 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDolI satyAgrahane ItihAsa bhAva vadhyA che te viSe to ame gAmegAme batAvI ApyuM te svIkArI laIne sAheba lakhe che ke kapAsanA bhAvanA uchALAe to lekanuM ujALyuM nahi paNa nakheda vALyuM kahevAya, kAraNa e bhAvothI taNAIne moTAM moTAM gaNeta ApyAM, emAM kaNabIanAvalA paNa mUrakha banyA, ane gaNotano saTTo cAlyo. Akhare vadhelA bhAva upara zrI. jayakare karelA vadhArA viSe sAheboe jaNuvyuM: emaNe 33 TakA TharAvyA tenA karatAM 20, 15 ke 10 TharAvyA hota toye cAlata, kAraNuM badhuM maMDANa aTakaLa upara ja baMdhAyeluM hatuM, ane mi. eNDasane kahyuM che tema mi. jayakare mukhya daravAje ja khullo rahevA dIdhe." bhAvone viSe bolatAM asAdhAraNa varSonA bhAva dhyAnamAM levA na joIe evo paNa kheDUtono eka vAMdho hato. te viSe sAheba riporTamAM jaNAve cheH juvAranA bhAva 1897, 1900, 1908, 1912 ane 1914mAM eka ja hatA, ane 1928 mAM enA e hatA. bhAtanA bhAva paNa 1928mAM 1914nA je hatA te ja hatA. eTale 1914 thI te 1924nA gALAmAM je bhAva hatA te sAdhAraNa hatA, eTaluM ja nahi paNa bhAta, juvAra vagere, anAjanA bhAva to laDAI pahelAM hatA tenA karatAM bahu vadhaze evI vakI nathI. kapAsanI vAta judI che. 1924 pachI ochAmAM ochA bhAva 1914 nA karatAM 33 TakA vadhAre che, ane have kadAca bhAva nahi Utare. paNa juvAra ane bhAta te khAvAne mATe ja vaparAya che. vaLI khAvAnI vastu sastI maLe te to mArInA bhAva paNa ghaTavAne saMbhava che, ane khetInAM kharca paNuM eAchAM thAya. eTale bahu nirAzAne kAraNa nathI. paNa zrI. jayakare je, vadhAre bhAvanA vadhArAne AdhAre karyo che te te TakI zake emaja nathI.* AmAM juvAra ane bhAta sivAya bIjI hajAra vastu kheDUtane joIe che, ane e badhI vastunA bhAva vadhyA che te vAta sAhebae dhyAnamAM ja na lIdhI, ane khetInI majUrI, baLada, ojAra, gADAMnA bhAva traNacAragaNA vadhyA che evo purAvo ame Ape chatAM te upara dhyAna na ApyuM. e vAta dhyAnamAM leta te tAlukAmAM 6 TakAno vadhAro temaNe karyo te vadhAre teo na karI zakata. Page #325 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khetIne ne! khetImAMthI napho thAya che ke nahi ene nirNaya karavAne A mATe ze AdhAra hovo joIe e viSe amAre mata ame jaNAvI gayA. e mata pramANe ame badhe naphAtoTAne hisAba ApavA lAgyA. dareka ThekANe je hisAba ApatA hatA te ahIM ApavAnI jarUra nathI, paNa namUnAnI khAtara ame keTalI vIgatamAM UtaratA hatA ane kevI rIte amArA hisAba ApatA hatA te ahIM jaNAvavAnI jarUra che. e jaNAvIzuM eTale bUmaphIlDa kamiTInA riporTamAM amArA AMkaDA viSe zI TIkA thaI che ane temAM keTaluM vajUda che te paNa samajAze. sarabheNa gAmamAM ame ApelA AMkaDA A pramANe hatAH sarAsarI utpanna 64 maNa kapAsa , DAMgara , juvAra tuvara, maga, vagere kaThoLa , vAla . che. 1,600 pULA dhAsa kapAsanA pAkanA AMkaDA A gAmamAM ame bahu cokasa eTalA kAraNasara ApI zakyA hatA ke e gAmamAM kapAsa vecanAra sahAyakAraka maMDaLa mAraphate badhe kapAsa vecAyA hatA, ane e maMDaLane maLelA kapAsanA cAra varSanA AMkaDAnI sarAsarI 6 . maNanI AvatI hatI. bhAva paNa bIjAM badhAM gAme karatAM sAre ekare 311 Page #326 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDolI satyAgrahano itihAsa prakaraNa hatA. - ---24 maNanA rU.186 lekhe. e ja bhAva ame utpannanI kiMmata ApatAM gaNyA. eka kheDUta pAtAnI jamIna keTalI kheDe, gaNAte keTalI kheDe, ahAragAmanI keTalI kheDe, enA saravALA kADhIne eka joDa baLade sarAsarI keTalI jamIna kheDAya che e ame e gAmane viSe kADhayu. ane talATInA tUlavArI patraka uparathI, e eka haLe ane baLadajoDe kheDAtI jamInamAM judAMjudAM tUleAneA hisAba kADhavo te A pramANe kula kheDAtI jamIna 19 ekara, temAM 8 ekara kapAsa, 3 ekara juvAra, 2 ekara kyArI, 4 ekara ghAsa ane ra ekara caraNa. A pramANu jaNAvIne ATalI jamIna kheDanAra kheDUtane sarabheANamAM keTalI Avaka gayA varasamAM thaI hatI te ame jaNAvyuM. Ama karatAM taNakhaletaNakhaluM jeTaluM kheDUtanA khetaramAM pAke tenI Avakane ame hisAba ApyA rA. A. 387-8 kapAsa 50 maNa (2 186 bhArane bhAve) 72-0 juvAra 36 maNa (maNanA rU. 2) 4-8 juvAranI kaDaba 450 pULA (dara sekaMDe rU.1) 6-0 tuvara vagere kaMThALa 3 maNa (maNanA rU.2 ) 95-0 DAMgara 70 maNa ( hArAnA rU. 9-8ne bhAve) 12-0 vAla 12 maNa (mane rU. 1) 3-0 divelA 1 maNa (maNunA rU. 3) 4-8 juvAranA TAlAM ane tUvaranuM getara 10- bhAtanA pULA 2,000 (hajAre rU. 5) 10-0 vAlanuM getara 15 maNa (rUpiye aa maNu ) 64-0 ghAsanA pULA 6,400 (hajAre rU. 10) kula 668-2 (caraNanA hisAba na gaNyA, kAraNa baLadanI joDane khe ekara caraNu cAlI rahe. kha mAM paNa caraNutA khaca na gaNyA.) 312 Page #327 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khetIne na! . have ATalI Upaja meLavavAne mATe kheDUtane kharca keTaluM thAya tenA AMkaDA A pramANe ApyAH rA. A. 215-0 baLada joDanI upara kharca 151-0 dUbaLAnuM kharca 183-8 majUrI (AmAM dUbaLa majUrI kare te nathI gaNI, ane gharanAM mANaso kare te rokaDa majUrI letAM hoya evI gaNatrI karI.) 16-8 bI . 81-0 khAtara 24-0 khetInAM ojArenI marAmata 1110-12 baLada ane khetInAM ojAro upara ghasAro ane vyAja 781-12 668-8 113-4 beTa Ama kheDUtane 113 rUpiyA 4 AnA khoTa jAya, ane e uparAMta dhAre bharavAne to Ubhe ja rahe. A badhA kharcanA AMkaDA kevI rIte gaNavAmAM AvyA tenI vigata paNa ahIM ja ApI dauM chuM : sarabhANa gAmamAM jaNAvelA eka haLe 19 ekaranI khetImAM thatA vArSika kharcanI vigataH -215) 1. baLadoDanuM AkhA varSanuM khaca . 120) ghAsa 12,000 pULA, dA. rUA. 10) 15) comAsAmAM govALiyAnA kharcanA 30) getara ma. 60, dA. rUpiyAnuM be maNa 25) guvAra ma. 11, dA. rUA. 2 313 Page #328 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa aDAlI satyAgrahane itihAsa . - paMrA kheALuM ma. 5, . rUA. zA( 3 mIThuM ma. 3, dA. rUA. 1). 'jA tela ma. 0-5, dA. rU. 12) 5) geLa, dhI, ajamo, kAMdA, vagere paracUraNa 215) comAsAmAM baLadane kyArImAM kAma karatAM bahu ja mArI paDe tethI tela, ghI, goLa vagere khavaDAvavAmAM Ave che. 2. dUbaLAnuM kharca 112aa kherAkI kharca tathA tamAku, dasa mAsanA rojanA tra pramANe 13 jeDA tathA kapaDAM , , 25) varasamAM dasa mAsa kAme Ave te sivAyanA divasomAM kherAkI mATe upADa kare tathA bairAMchokarAMnAM kapaDAM, mahemAnanuM kharca, mAMdagInuM kharca vagere aMge varasamAM. upADa kare tenA 15 183 3. khetInI majUrInuM rekaDa kharca 56) kapAsa ekara 8 mAM ekare rU. 7) pramANe. tenI vIgataH 1 dAbhaDe kodALavAyAM 5 mANasa, dA. 1 bA valavAmAM ja mANasa, dA. meM 5) nIMdavAmAM 20 mANasa, dA. 01 * 18 kapAsa vINavAnA maNa 50)na, dA vAta maNanA 22aa juvAra ekara 3mAM ekare rUA. chA pramANe, tenI vigataH 1 dAbhaDe kedALavAmAM 5 mANasa, dA. 0 valavAmAM 15 mANasa, dA. zA 3) nIMdavAmAM 12 mANasa, dALa rA ToyAnA (paMkhIone uDADanAra) 324 / Page #329 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ka ' ..' pratIne nA 42) bhAta (DAMgara) tathA vAlamAM majUrI be ekaranI, ekaranA. rU. 21) pramANe 1) AMtA karavAmAM . mANasa, dA. 0 5) repaNumAM 16 mANasa, dA. 3) nIMdAmaNamAM 10 mANasa, dA. 0 6 vADhavA tathA bAMdhavAmAM 20 mANasa, dA. 1)- jhuMDavAmAM 3 mANasa, dA. vAtra ' 1 vAlamAM nIMdAmaNa 7 mANasa, dA. 1 vAlamAM vaDhavAnA 6 mANasa, dA. 7 : 1) vAla jhUDavAmAM 3 mANasa, 6. tri 21) 10) vADanA rA 6 ekara ghAsiyA jamInamAM jaMpalAM davA tathA kAMTA vINavAmAM ekare 1 mANasa, dA. 0 32) ghAsakaTAI 6,400 pULAnA, de, rU. 5) hajAranA 16 182aa 4. bIjuM kharca 4 kapAsiyA ekare zera 1648maNa 3-8, dA, zA 2) juvAra tathA kaThoLa maNa 1, traNa ekaramAM - 6) bhAta maNuM 4 ekare 2 maNuM, dA. 15 3) vAla maNuM 3) ekare 15 maNuM, dA. 1) A divelA maNuM ekare zera 5), dA. 3) 16 81) 5. khAtara 48) kathArI 2 ekaramAM 48 gAllI, dA. 1) 33) jarAyatamAM dara varase sarerAza 3 gAllI pramANe kula - 33 gAllI, dI. 1) 81). 2) 6. gAlI tathA ojArenI samarAmaNI 10) sutAra tathA luhArane majUrI 315 Page #330 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa bAraDolI satyAgrahane itihAsa . 4) AMka naMga 2 2) leTuM 3 nADI, nAmaNa, jetara jA divela maNuM to 11 24) , 7. baLada, gAlI, dUbaLe, haLa, lAkaDAM, vagerene ghasAro tathA vyAja 40) baLadoDane ghasAre, eka joDa 7 varasa kAma Ape te hisAbe 13 rUA. 3a0)nuM kApatuM vyAja 10) gAllI rUA. 150)nI 15 varasa cAle dA rUA. 150)nuM kApatuM vyAja 17) ojArene ghasAre , kA rU. 100)nuM kApatuM vyAja 10) dUbaLAne ghasAre rUA. 200)nI kiMmatane 20 varasa kAma Ape 9) rU. 200)nuM kApatuM vyAja 110 781aaaaN A AMkaDA, huM pahelA prakaraNamAM batAvI gayo tema, prathama to sAhebane khoTA pADavAnI IcchA thaI ane te garIba kheDUtanI UlaTatapAsathI khoTA pADavA ema dhAryuM, ane te hetuthI sarabhoNu ane vaDolI gAmamAM temaNe khUba UlaTatapAsa karI. sarabhoNanA je anAvalA kheDUtanI UlaTatapAsa karI. te to sAhebae riporTamAM paNa utArI che ane tenI upara TIkA karI che eTale te ahIM ApavI Avazyaka che. vaDolImAM to eka dUbaLAne tapAsavAmAM Avyo hata-eTalA hetuthI ke dUbaLAnI upara je kharca batAvavAmAM Ave che te barAbara che ke nahi. e UlaTatapAsa dUbaLA jevI abhaNa, ajJAna tathA garIbaDI prajAmAM paNa satyAgrahathI keTaluM teja AvyuM hatuM te 316 Page #331 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 jI khetIne naphe? batAvavA mATe paNa ApavA jevI che. aneka kheDUte sAhebanI AgaLa beThelA hatA temAMthI makanajIbhAIne pasaMda karavAmAM AvyA ane temanI tapAsa zarU thaI. doDheka kalAka sudhI e tapAsa cAlI. 15 ekara 10 guMThA kapAsa, 12 ekara 25 guMThA ghAsa, 6 ekara juvAra, 2 ekara 39 guMThA bhAta, 30 guMThA ghauM, bhAtanA jeTalA vAladivelA, 2 ekara 23 guMThA kaThoLa, ema emanI jamIna lakhAI tamArI pAse haLa keTalAM ?" . baLada keTalA ?" be joDa. AmAMthI 169nI kiMmate nAnAM godhAM A. varSe vecI dIdhAM." tyAre A varSe badhI jamIna eka joDe kheDe che ?' hA; paNa 10 ekara 19 guMThAnA traNa naMbara meM A varSe cheDI dIdhA, ane oraNInI mosamamAM meM seMDhala karI hatI." vAru, tyAre tamane bhAta, kapAsa, juvAra, kaDaba, ghAsa keTalAM pAkyAM ?" bhAta paMdara hArA; kapAsa 8aa bhAra; juvAra be gAlI; vAla 14 maNa; tuvara 3 maNa; maga poNe maNa; coLI 1 maNa; 25,000 ghAsanA pULA ekavaDA; 1,200 pULA kaDaba, 40 maNa gotara; 3,000 pULA bhAtanA." kapAsa zA bhAve vee ?" 186 nA bhAve sasAITI mAraphate." "ghAsa kema vecyuM ?" ghAsa to vecAyuM ja nahotuM." "paNa kiMmata zI Avata ?" pAMca rUpiyA." enI kiMmata agAu vadhAre AvatI kharI ?" gaye varase 6 hatI, tene Agale varSe sAta hatI, pele varSe chA hatI." 017 Page #332 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDelI satyAgrahane itihAsa prakaraNa "vAlano ze bhAva Upajyo?" vAla te gharamAM vaparAyA.' tamArI pAse Dhera keTalAM che?" 3 bheMsa, 1 pADI, 4 gAya, 3 vAchaDI, 4 baLada." baLadane mATe tamAre bahArathI keTalI vastu lAvavI paDI ?" "guvAra, kheLa, tela, ghI, mIThuM, haLadara, goLa vagere cIjo." "baLadane mATe ja tame AvI sArI vAnI rAkhI che ke gAyabheMsone paNa khavarAvo ?" baLadane mATe ja, sAheba.' "guvAra keTalA?" badhe eka joDIne kharca gaNAvuM chuM. 34 rUpiyAnA guvAra, 25 rUpiyAne khoLa; 10 rUpiyA telathInA; ro rUpiyAnuM mIThuM." mIThuM' sAMbhaLIne sAheba eNkyA. baLada mIThuM khAya ? baLadane mIThuM enA khorAkamAM aneka vastu sAthe khavaDAvavAmAM Ave che e samajAvavAmAM AvyuM. "baLadane mATe juduM mIThuM lAvyA hatA ? "juduM zA mATe ? 10 maNa lAvyo hato. temAM a gharamAM gayuM ane adhuM Dhorane mATe vaparAyuM.' 'dUbaLA keTalA hatA ?" gaye varSe cAra dUbaLA hatA.' 'dUbaLAno kharca keTalo Ave? varSe 150 rUpiyA.' . e kevI rIte? rojanA chacha AnAnI khorAkI lekhe 8 rUpiyA.' (potAne sudhArIne mahine 11 rUpiyA kahyA.) 'dUbaLAne keTaluM rokaDa ane keTaluM anAja Ape ?" khAdhAkhAI ApIe te uparAMta te 25 rUpiyA sudhIne upADa kare, ane 15 rUpiyAnAM kapaDAM ane jeDA." 318 Page #333 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khetIne na! 25 rUpiyA upADanA to tame dhIre ne? e te ene khAte lakhAya ne ?" khAte lakhAya, paNa pAchA vaLe kaye divase? kadAca dUbaLe ecAra rUpiyA kApaNI vakhate vALe. khAtara keTaluM kharIdeluM?" 4ra rUpiyAnuM khAtara. 35 rUpiyAnAM bakarAM besADelAM ane 7 rUpiyAnuM chANuM lIdheluM. A uparAMta gharanuM khAtara to hatuM ja." vaDalI gAmamAM sAheba ekAdA dUbaLAne pakaDI tenI daSTie kesa sAMbhaLo che ema kahetA kahetA AvyA hatA, eTale eka dUbaLAne pakaDI ANavAmAM AvyA. sukhalo dUbaLo jANe pitAnA gharamAM ja Ubho hoya tema sAhebanI sAme Ubhe, ane pitAnA dhaNiyAmAnI - bAraDolImAM dUbaLAno mAliMka dhaNiyAmAM kahevAya che - sAthe vAta karate hoya tema vAta karavA lAgyo. satyAgrahanI caLavaLa dUbaLAomAM paNa keTaluM teja ApyuM che tenI sAkSI pUrato sukhalo sAhebanAthI jarAye aMjAyA vinA ujaLiyAtane lajave evI hiMmatathI javAba Ape gayo. tArA dhaNiyAmAnuM nAma zuM ?" maNi kahana." tAruM khAtuM ene ghera keTaluM?" mArI pAhe taNahe rUpiyA mAge.' ' "keTalAM varasa thayAM tuM rahyo che ?" pAMca, cha hAta varaha thayAM he ja to." tuM tArA dhaNiyAmAne dara varase keTaluM vALe ?" bau bau te varahe pAMca rUpiyA. pAchera rUnA be pahA male ane be jaNe maLIne 1 maNa kapAha vaNIe. ghAhanA ho pULe pAvalI ane dhaNiyAmAne ghera taNuM AnA.' tane tAre dhaNiyAme zuM Ape ?' roja bahera juvAra, be vakhata khAvAnuM, ane taNa vakhata tamAku cA pIvAnI hai male ja te." 319 Page #334 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDolI satyAgrahane itihAsa prakaraNa tArI bairIne paNa maLe ke?" hA ja che. mArI barIne paNa be vakhata khAvAnuM, juvAra ane tamAku maLe, kAma kare to. 'paNa te paNa AvI rIte kAma kare che ?' nA, reja hAnI kAma kare? gharanuM kAma eya nI!" A bazera juvAra tuM vecAtI lAve te tane zI kiMmata paDe ?" taNuM AnA vANiyAne to paDe." "A juvAra bazera tane pUrI bharIne Ape che ke ochI maLe ?' mArA gAmamAM te pUrI ja male.. "tane be vakhata khAvAnuM maLe tenI zI kiMmata paDe ?" mane huM khabara paDe? huM to be vakhata khAuM te jANuM." paNa tAre ghera khAya to kharaca thAya ne? te parathI gaNIne kahe nI ?' - "mAre ghera huM kharaca thAya ? gharamAM to ame juvAranuM bhaDakuM pIe." bIjuM zuM maLe ?' be pitaDI, be badana, eka pichADI, De." "jeDAnI kiMmata ?" "kiMmata koNa Ape? dhaNiyAme ja Ape che. pAMca rUpiyAnA jeDA male. (eka apazabda bolIne) mAro bhAI te. be jeDa paNa phADe, mane eka ja jeDa joIe.' bALakanAM kapaDAM mATe paisA joIe te kyAMthI lAve ?' "dhaNiyAmA pAhe ja to." 'dUbaLo keTalo upADa kare ?" mANaha gharamAM ocho eya to vaha rUpiyA. meM te A varahamAM attAra lagaNamAM ja 16 rUpiyA upADelA che.' A badhA rUpiyA tAre khAte maMDAya te tuM vALaze ke ?' 320 Page #335 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khetIne na marA tIAre ja to! ane maruM tIAre paNa daha rUpiyA khAMdhiyAne pIvAnA maLe. piyaruM mare te hAta rUpiyA, ane huM maruM to daha rUpiyA." paNa ATalI UlaTatapAsa karIne bIjAM gAmee temaNe UlaTatapAsa karavI baMdha karI. eka ThekANe teo bolyA: "Ama beTa ja batAvyA kare te kheDUta jIve zI rIte ?' metA gAmamAM jyAM AvA AMkaDA pahelI ja vAra ApavAmAM AvyA hatA tyAM Ane javAba ApavAmAM Avyo hato, chatAM amaladAro e AMkaDA zaMkAnI ja najare jovA lAgyA. eTale kamAla choDa gAme ame eka kheDUtanA eka varSanA Avaka ane kharcanA gaNatarInA nahi, paNa kharA AMkaDA ApyA, ane tene bheMsanA dUdhaghIthI thatI kamANInA AMkaDA ApIne ame batAvavAno prayatna karyo ke kheDUta zI rIte pitAno nirvAha calAve che. e AMkaDA baMne amaladAroe pitAnA riporTamAM ApIne amAro kesa nabaLe che ema sAbita karavAno prayatna karyo che, eTale e AMkaDA paNa ahIM ApuM chuM. kamAla choDanA raNachoDa morAranI khetInA ane DhoraDhAMkharanI eka varSanI Avaka ane kharcane hisAbaH khetInI Avaka ane kharca aAvaka rekaDa dAdUNI rU. 4620-0 kapAsa (rU. 7 nA rU. 91-14-0 juvAra (parA bhAve 66 maNa bhaNa; 1 rUpiye kapAsa ve ) maNa, bajArabhAva.) 100-0-0 bhAta (10 rUpiye hArA bajArabhAva, 10 hArA) 5-0-0 vAla (5 maNa; rUpiyA bhAvanA) 24-0-0 tUvara (be rUpiye maNunAda bhAvanI; 12 maNa) 321 321 Page #336 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraDelI satyAgrahane itihAsa prakaraNa 33-0-0 cAre 9-0-0 kaDaba 9-0-0 juvAranAM TAlAM 10-0-0 parALanAM pULiyAM 5-0-0 vAlanuM getara -- -- 33-0-0 10-0-0 baLadanuM khAtara 263-14-0 kharca dANe rUA 159-4-0 baLadane kharca + 5-0-0 baLadane vAlanuM gotara - 100-0-0 ghAsa gharanuM khavaDAvyuM 59-4 0 gavAra, dhI, mIThuM. 30-0-0 dUbaLAne pagAra + 112-8-0 dubaLAnA rejanA pAMca AnA lekhe khAdhAkhAInA 12-0-0 dUbaLAnA jaDA ane , kapaDAMnA : 46-12-0 187 mArane cAra + 23-6-0 majArone ekavAra khAvAnuM AnAne dare rekaDI rejanA be AnA lekhe majUrI 7-8-0 kapAsiyA (bInA) + 7-8-0 juvAra, bhAta ane * vAlanuM bI 24-0-0 ejAranI samarAmaNuM khetIne sAmAna vi. 60-0-0 khetImAM khAtara gharanuM 279-8-0 nAkhyuM. 234-0-0 *gharanAM be mANasanI * * khAdhAkhAI 542-0-0 tharanAM mANasenI khAdhAkhAIne mATe rekarDa lAvelI vastune AMkaDA kaDavALA khAnAmAM nAMkhI zakAya, paNuM tethI bahu gUMcavaNuM thavAnA bhayane lIdhe khAdhAkhAIne kula kharca nAMkhyo che. 322 Page #337 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khetIne ne! binakhetInI Avaka ane kharca Avaka a-rekaDa , 255-0-0 bheMsanuM dhI 6 maNa 42-0-0 ghI, gharamAM vAparyuM rU. 4rA nA bhAve 50-0-0 bheMsanuM khAtara vevyuM ane gharanAM 92-0-0 khaca * rokaDa a-rekaDa 112-8-0 kapAsiyA 75 maNa 28-0-0 juvAranI kaDaba 1 rUpiye bhAvanA, parALanA puLI bheMsane khavaDAvyA khavaDAvyAM -24-12-0 guvAra 8-0-0 methI - 6-0-0 tala 10-0-0 bheMsa viyAI te veLA masAlA vagerenuM kharca kula Avaka 462-0-0 rekarDa khetInI Avaka 263-14-0 dANadUNI ane khAtara - 255-0-0 dhInI Avaka 92-0-0 dhI dUgha gharamAM vaparAyuM tenI kIMmata kula kharca 27-8-0 rekaDa kharca 542-6-0 kharca gharanA anAjanuM 161-4-0 bheMsanuM rekaDa kharca 28-0-0 gharanI kaDaba bheMsane khavaDAvI tenI kiMmata 58-7-0 sarakAradhArA ane kalaphaMDa 1069-9-0 3-5-0 napho 1072-14-0 1072-14-0 A patrakanA upara ame eka noMdha ApI hatI, je noMdha bramaNIlDa kamiTIe potAnA riporTamAM ApI nathI paNa je jarUranI cheH raNachoDa morAra eka sAro prAmANika kheDUta che, enI 28 vIdhAM jamInanI ane be bheMsanI Avakane A hisAba che. . 28 vIghAmAM 17 vIghAM kapAsa karyo hato ane 9 vIghAM juvAra ane rA vIghAM kayArI hatI. kapAsa ane sArAmAM sAro hato. ghAsiyuM nahotuM 323 Page #338 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa bAraDelI satyAgrahano itihAsa eTale tene baLada mATe ghAsa vecavuM paDayuM hatuM. 400 rUpiyAnI jaDa baLada che, 135 rUpiyAno dUbaLo che. enI kiMmata ochI paDI che, kAraNa e paraNelo nathI. A dUbaLo gharamAM khAIpIne 30 rUpiyA pagAra laIne rahe che. kheDUtanI sAthe tenI strI ane tene 15 varSanI uMmarano chokaro khetaramAM kAma kare che. AthI majUrI kharca ghaNo bace che. khAdhAkhAI be mANasanI ja gaNI che. kAraNa strI ane chokaro athaeN vakhata kAma kare che. kharca gaNavAmAM ghasAre ame gaNyo nathI. kheDUtane khetImAMthI te rU. 821-14 ochA 725-14 eTale rU. 96 nI khoTa gaIpaNa enI pAse be bheMso hovAthI temAMthI rU. 157-12ne napho thaye eTale kheDUta khetInI khoTa pUrI zakyo ane sarakAradhAre bharI zako. kheDUtanAM be mANasa ane dUbaLAne khAdhAkhAI uparAMta 3 rUpiyA 5 AnA naphe thaye. emAMthI kapaDAM vagerene kharca zI rIte nIkaLe ? kheDUtane karaja nathI enuM kAraNa e che ke enI pAse kadAca AgalAM varSomAMthI kAMI bacata haze- ghara veceluM temAMthI karaja vALIne kaMI bacyuM haze te haze-athavA to ame enI jeTalI khAdhAkhAI gaNI. enA karatAM eNe ochuM khAdhuM haze. * ghasAro gaNyo nathI, paNa jyAre baLada mare ke navAM ojAra levAM paDe tyAre te kheDUtane karaja karyA vinA chUTake nathI. jyAre rUnA bhAva sArA hatA tyAre e kheDUtane na thato haze. dhAro ke bhArano bhAva 240 rUpiyA hatI te 66 maNanA ene rU. 60. maLata eTale ke gaye varSe maLyA enA karatAM rU. 198 vadhAre maLyA hota, eTale 96 rUpiyAnI khoTa javAne badale ene 102 rUpiyA na thAta. e uparAMta bheMsano naphe te hatuM ja. have uparanA baMne dAkhalAo upara tapAsaamaladAroe karelI TIkA joIe. sarabhANanA makanajIbhAInA javAba upara riperTamAM A pramANe TIkA karavAmAM AvI cheH A mANasane rU. 837 enA kapAsamAMthI maLyA. ghAsamAMthI kazuM na maLyuM, kAraNa e vecI zakyo nahote. ApaNe A mAnI laIe. enA: 324 Page #339 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 ju. khetIne na! ja kahevA pramANe ene rekaMDuM kharca rU. 305 thayuM (rU. 143 be baLada mATe, rU.42 khAtara mATe, ane rUA. 120 cAra dUbaLA mATe). A uparAMta ene 145 rUpiyA mahesUla bharavuM paDayuM haze, ane 20 ekara 13 guMThA - gaNote lIdhelI jamInanuM gaNata-te 260 rUpiyAthI 300 rUpiyA sudhI hoI zake che. gaNotano AMkaDe e mANasane pUchavAno rahI gayA e dilagIrInI vAta che. A pramANe bheMsamAMthI ene je naphe thayo haze te na gaNatAM paNa 837 bAda 50 eTale 87 rUpiyA rokaDA enI pAse rahyA. - ane A uparAMta ene rejanA 1 zera cokhA ane 6 zera juvAra pADI. ane eka mANasane rajane khorAka eka zera cokhA ane deDha zera juvAra manAya che. eTale cAra dUbaLA ane kuTuMbanAM mANasane mATe vadhAre paDatA cokhA raheze, ane kaMIka ochI juvAra rahe che, paNa ene te keka rIte meLa besADI zakAya, ane bIjA kherAka para rekaDuM kharca to - jUjajAja ja thAya. paNa have dhAre ke je rIte bIjA kharcanA AMkaDA mUkavAmAM AvyA che te rIte A AMkaDA mUkavAmAM AvyA hatA te - baLadanuM kharca rU. 200 mukAta, cAra dUbaLAnuM rU. 150 lekhe rU. 600nuM kharca mukAta, rU. 180nuM khAtara mukAta, ane pariNAme khoTane sumAra na -rahya heta." A TIkAnI upara zI TIkA karIe ? emAM keTalIka sAmAnyamAM sAmAnya bAbatanuM paNa ajJAna che, ane keTalIka vastu gaNavAmAM AvI ja nathI. kheDUtane 15 maNa DAMgara pAkI te uparathI sAheboe trirAzi karIne hisAba kADhayo ke ene tyAM rojanA 1 zera cokhA pAkyA ! DAMgara ane cokhAne bheda amaladAro - zA sAra jANe? 1. zera cekhA nahi, paNa 1ne zera DAMgara pAkI ane emAMthI te mAMDa 5 zera cokhA thAya. eTale sAhebone hisAbe ja e mANasanuM kuTuMba ane cAra dUbaLAne khAvAnA cokhA vadhAre paDatA nahi paNa khAvA jeTalA na maLe, ane vadhAre cekhA lAvavAmAM ja enI AkhI rokaDa khapI jAya. A to eka vAta thaI. bIjI vAta e ke sAheba mAne che ke anAvalAnuM kharaca ane dUbaLAnuM kharaca sarakhuM che, ane anAvalA gRhasthane zera cokhA ane doDhazera juvAra maLI pachI khAvApIvAne mATe kazuM kharIdavAnuM rahetuM ja nathI! AnA jevuM bhISaNa ajJAna bIjuM kayuM hoI zake? sAhebee emanA paTAvALA athavA gheDA 325 Page #340 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraDolI satyAgrahano itihAsa prakaraNaH vALAne paNa pUchyu hAta tApaNu kaheta zeraceAkhA ane dADhazera juvArathI sAmAnya mANasa jIvatA nathI. A uparAMta rokaDa kharcomAM rokaDa majUrI makanajIbhAI e keTalI ApI e tA sAhebe tene pUchavAnI tasdI ja lIdhI naheAtI ! sAhebe mAne che ke dUbaLA ane kheDUta maLIne badhI khetI karI nAMkhI ane ene majUra elAvavAnI jarUra ja na paDI. paNa e khaDanAtmaka TIkA karavAnuM dUra rAkhIne have e ja AMkaDAmAMthI kharI sthiti zI niSpanna thAya che e tapAsIe. sAhebee je AMkaDA svIkAryAM che te ja AMkaDA laIne kheDUtAne AvakajAvakane hisAba A pramANe Ave cheH 19 ekara 32 guMThA mAlakInI, 20 ekara 12 guTha gaNeAtanI, kula 40 ekara 5 guThA jamIna. Avaka rUA. 837-0 rokaDa 108 maNa kapAsanA, chANA rUpiyAnA bhAve. kharca rADa 143 baLadanuM kha 42 khAtara 160 cAra dUbaLAnA 345+225 gaNAta ? majUrInA AMkaDA 326 dANe kUNI 142-2 120-0 juvAra 14-0 vAla 908 dALa bhAta 124-0 dhAsa 12-0 kuMDaLa 15-0 kacaruM 25-0 gAtara 463-0 Page #341 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 khetIne na! A uparathI dekhAze ke majUrIne AMkaDo gaNavAmAM Avyo nathI chatAM e kheDUtanI pAse rU. 837 ochA rU. 570 eTale rU. 267 rUpiyA rokaDA rahyA. uparAMta bhAta, juvAra, vAla, ane dALa maLIne 286 rUpiyAnI kiMmatano dANo enA gharamAM rahyo, jemAMthI ene ja dUbaLAnuM ane pitAnA kuTuMbanuM piSaNa karavAnuM ane 145 rUpiyA mahesUla bharavAnuM, eTale ke 267 + 286-145 = 308 rUpiyAmAM eNe pitAnuM, potAnA kuTuMbanuM ane cAra dUbaLAnuM piSaNa karavAnuM! e poSaNa e kema karate haze te bhagavAna jANe! gAyabheMsamAMthI thatI ane bIjI sagAvahAlAMnA pagAranI kamANI vinA e kheDUtanI khetI ane tenuM jIvana azakya thaI paDe e viSe zaMkA nathI. kamAla choDanI Avaka kharcanA AMkaDA viSe TIkA karatAM amaladAra lakhe cheH "naphe mAtra 3 rUpiyA 5 AnAne batAvyuM che, paNa saravALe beTa ja che ema kahevAmAM Ave che, kAraNa kapaDAne kharca ane ghasAre te. gaNavAmAM ja AvyuM nathI. amane ATalI badhI nirAzAjanaka sthiti kalpI levAnuM kAraNuM lAgatuM nathI. amane eka ThekANe kahevAmAM AvyuM hatuM ke eka jeDa baLada ane be bheMsa maLIne 100 rUpiyAnuM khAtara Ape. A mANasane 60 rUpiyAnuM ja khAtara maLe che ema jaNAvavAmAM AvyuM che e ochuM lAge che, emAM ja 40 rUpiyA ochA batAvavAmAM AvyA, je gaNavAmAM AvyA hota to rU. 58-7 mahesUla bharavAnuM che temAMthI teTalA. ocho thAtanA ! paNa sAcI vAta to e che ke e kheDUtane potAnI jamInamAMthI rejanA 7 zera cokhA ane pA zera juvAra pAke che, jemAMthI. ene be mANasa, eka strI ane eka chokarAne ja khavaDAvavAnuM che. A badhA anAjanI kiMmata jemAM bAjue rU. 191-14-0 batAvavAmAM AvI che. jyAre udhAra bAjue rU. 112-8 ane rU. 234 maLIne rU. 346-8 * khAdhAkhAIne batAvavAmAM AvyA che. have e mANasane khAdhAkhAIne mATe rikaDuM to jUja ja kharacavAnuM hoya, eTale ke 346-8 bAda 191-14-0 nA cheDA ja TakA jeTaluM kharacavAnuM hoya, eTale ene. kapaDAMnA ane ghasArAnA paisA saheje maLI rahe. Ama virodhI pakSa taraphathI Avato, Avaka kharcanI baMne bAju meLavavAnI muzkelIne, A sarasa dAkhalo che." 327 Page #342 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDolI satyAgrahano itihAsa prakaraNa AmAM paNa pahelAnA dAkhalA jevuM ja ajJAna che. khAtaranA 60 rUpiyA gaNyA hatA kAraNa kamAloDamAM khAtaraneA bhAva gADAnA 15 rUpiyA hatA, ane varADa jyAM pelA 100 rUpiyAnA AMkaDA ApavAmAM AvyeA hatA tyAM 2 rUpiyAneA bhAva hatA. vaLI ahIM paNa cAkhA ane DAMgara baMnene eka ja mAnavAmAM AvyAM che, ane amaladArA mAnatA lAge che ke rU. 346-8-0 AchA 96 rUpiyAnI kheATa eTale 240 rUpiyAmAMthI dUbaLA, kheDUta ane enI strI, ane cheAkarAnA kharca nIkaLI zake ane rU. 58-7 ne sarakAradhAre| bharAI zake. bheMse rAkhI zake dhAsane te jamA bIjo je rokaDa khIjI TIkA e karI che ke A kheDUtane bheMsanA ghIdUdhamAMthI rUA. 157-12 ne naphA thAya che te khetIneA ja naphe che, kAraNa kheDUta peAtAnI pAse jamIna heAya che mATe ja che! paNa jamInamAMthI je ghAsa thAya che te AjIe ame hisAba ApIe chIe. paNa kharca thAya che tenuM zuM? paNa sAcI vAta ja e che ke ghIdUdhanI Avaka e khetInI Avaka che e siddhAnta ja behUdo che ane kheDUtAne e siddhAntanI sAme laDI lIdhe ja chUTakA che. Ama nAteATAnA amArA hisAbane amaladAreA jarAya aDI zakA nathI ema amAruM mAnavuM che, ane e na aDI zakA eTale ja enI vadhAre khaNakhAda na karavAnA ane gAtanI upara ja AdhAra rAkhavAnA sahelA mArgo emaNe svIkAryAM. kamAlacheADanA kheDUtane hisAba je divase ame rajU karyAM te divase amaladArAnI sAthe thayelI vAtacIta AkhA prazna upara sArA prakAza pADe che. e vAtacIta ahIM ApI dauM : sAhebe e kheDUtane kheATa jAya che e dhArA ke mAnI lai e, paNa eTalI ja jamIna e gaNAte ApatA heya tA tene prAyadA thAya, eTale mahesUla tenI upara zA mATe na levuM?' -" ame : 8 paNa sAcI vAta e che ke ema kheDUtA peAtAnI jamIna gaNAte ApatA nathI, ane badhA gaNAte Ape te gaNe te ye kANu ? ' 329 Page #343 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khetIne na! paNa je Ape tene te phAyado thAya ja che nA?" paNa e keTalA Ape che ene ja prazna che. Apa je -amane siddha karI Ape ke 80 thI 90 TakA kheDUto jamIna gaNote Ape che, to tame bhale temanA gaNota upara kara le." paNa gaNota upara mahesUlanI gaNatarI karavAno amane paNa mAha rahyo nathI. amAruM kahevuM to e che ke AkArane mATe kAMIka AdhAra te joIe ja nA ?. tame naphATAnI gaNatrI kare che te gaNatrI barobara karavI ane tapAsavI emAM to keTalAya divaso jAya ane e keTalI kaDAkUTanuM kAma ?" enA karatAM vadhAre kaDAkUTanuM kAma gaNota tapAsavAnuM tamane nathI lAgatuM ? ane chatAM gaNoto te vizvAsapAtra maLatAM - nathI ?' paNa ame kayAM gaNetanA AdhArane varelA chIe? ame te kahIe chIe ke AvI gaNatrI karavAmAM te dareka gAmaDe betraNa aThavADiyAM rahevuM joIe.' "e to rahevuM ja paDe che. seTalameMTa 30 varSane mATe karavuM e kaMI ramata vAta che? ene mATe gAmegAma ane khetare khetare tapAsa karavI joIe." e vAta to sAcI. paNa ene mATe keTalA mANasa joIe, sarakArane pagAra keTalA ApavA paDe ?" e te Apa jANe. ApanI AgaLa to ame hakIkata mUkI. enA upara A5 vadhAre vicAra karajo." A uparathI jaNAze ke mahesUla gaNAtane AdhAre TharAvavAnA siddhAntanA mULamAM e vAta grahaNa karI levAmAM Ave che ke badhI ja jamIna gaNote ApavAmAM Ave te tenuM amuka gaNata maLe, ane e gaNatanA 50 TakA sudhI mahesUla levuM joIe. paNa badhI ja jamIna gaNote ApavAmAM Ave to te le koNa - ane gaNeta maLe kyAMthI e savAlano amaladAre ke sarakAra javAba - ApavAnI darakAra karatI nathI. Page #344 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gaMcaukela? ApI ma amAro naphAtoTAne hisAba to amaladAre tu khoTo na pADI zakyA, paNa muMjhavAI rahyA. nAtAlanI rajA sudhI emanI e mUMjhavaNa cAlu rahI, chellA vAtacIta thaI tyAre paNa temaNe kahyuM hatuM ke gaNatane adhAre mahesUla TharAvavAnA siddhAnta upara amane vizvAsa nathI paNa e siddhAnta upara vizvAsa na hoya, ane amAro hisAba emane mUMjhavanAro lAgato hoya to e gUMca ukelavI zI rIte ? e gUMca emaNe pAchA gaNatanA mArga ja ukelI. e gUMca ukelatAM emane ghaNavAtanuM darzana thayuM ane e vAtanI uparanuM vivecana e amaladAronA riporTane amolo bhAga che. amaladAronI naphoto zodhavAnI dAnata nahotI ema nahi, paNa e zodhatAM te temane AkhuM varasa. kadAca tAlukAmAM gALavuM paDe ane amArA AMkaDAne khUba chaNavA paDe eTale e vAta ja emaNe paDatI mUkI. mANasa potAnI jamIna kheDavAne badale amuka rUpiye gaNote Apato hoya to teTalI Avaka e ene jamInamAMthI zuddha na thAya che, ane tene eTalo zuddha na thAya eTale je jamIna bIjAne kheDavA na ApatAM pote ja kheDe che tene paNa eTalo naphe thato hovo joIe ema svIkArI lIdhe ja chUTake che ema amaladArone lAgyuM. e siddhAntanI sAthe laDavAne mATe amArI laDAI nahotI, amAre te cAlu kAyado ane cAlu rIti pramANe tapAsa karavAmAM Ave to paNa bAraDolIne anyAya thayo che e. batAvavuM hatuM. tAlukAnI sAmAnya sthitivALA prakaraNamAM e anyAya eka dRSTie siddha thayelo batAvavAmAM Avyo. have A prakaraNamAM bIjI rIte e anyAya kema siddha thaye e bezuM, ane amaladAroe pitAnI gUMca kevI rIte ukelI te jozuM. pahelA prakaraNamAM zrI. jayakare uTAMga AMkaDA kevA UbhAkIdhA che tene pahelo dAkhalo amaladAroe tapAselA pahelA ja 330. Page #345 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gUMcaukela? gAmamAM temane maLe e ApaNe joI gayA. tyArathI ja temane phALa paDI ke kheDUtonI phariyAdamAM kaMI vajUda te hovuM joIe. jyAM sudhI zaMkAnI najarathI jotA hatA tyAM sudhI amuka gaNota e sAcuM gaNAta che ke gaNotiyAe karaje kADhelI rakamanuM vyAja che e viSe paNa khUba tapAsa thatI, ane khAtarI thatI tyAre ja e gaNatane amaladAre gaNatrImAMthI rada karatA. paNa tapAsanA pAMcasAta divasamAM ja moTI bhaTalAva gAma evuM AvyuM ke jemAM poNoso TakA gaNota ja khoTAM hatAM, eTale ke vyAjanAM gaNata hatAM ane te daphatarathI ja siddha thaI zake ema hatuM. lokonI karaja karavAnI paddhati paNa vicitra. eka mANasa potAnI jamIna bIjAne karaja peTe lakhI Ape, bIje mANasa pelAne gaNotiyo nahi banAve paNa trIjA ja mANasanuM nAma gaNotiyA tarIke lakhe! A badhuM sAhebane zI rIte samajAvavuM? ame A gAme AvA zaratI vecANanA kabAlAonI eka vIgatavAra nedha taiyAra karI ane amaladArane kahyuM ke "ATalA badhA gaNetapaTTA vyAjanA paTTA che. A pachI sAhebane amAre viSe vizvAsa paDavA mAMDavyo ane amArA khulAsA e temane madada karavA mATe ApavAmAM AvatA hatA ema khAtarI thaI ane pariNAme riporTamAM amAre viSe A pramANe noMdha karavI paDIH A sajajanoe potAnI rIte ghaNuM upayogI mAhitI bhegI karIne amane rajU karI, te uparAMta eo gaNeta ane vecANanA badhA dAkhalA AgaLathI noMdhI rAkhatA, ane dareka kissA viSe eTalI vIgatavAra khabara meLavI rAkhatA ke amane ghaNIvAra temanI madadathI sAcI ane cokasa mAhitI maLI zakI, je ema ne ema na ja maLI zakI hota.. kharA dilathI ane niSpakSa bhAve ApavAmAM AvelI A madada A tapAsamAM amane kharI mUlyavAna thaI paDI ema kabUla karatAM amane AnaMda thAya che." cIvaTathI karelI A tapAsane ane madadane pariNAme nIcenA, prakAranAM gaNota to gaNatrImAMthI bAtala thayAM : 1. vyAjanAM gaNato ane gaNotiyo jemAM jamInanA mAlikano devAdAra hoya tevAM ghaNAMkharAM gaNote. 331 Page #346 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AraDelI satyAgrahano itihAsa * prakaraNa 2. sagAvahAlAM vaccenAM gaNato. A gaNate kevaLa gAmaDAnA svArthane vicAra karIe te gaNatrImAM levAmAM Ave e amane posAya ema hatuM, paNa nyAyane khAtara ame evAM badhAM gaNote bAtala karAvyAM. kAraNa keTalIkavAra gaNatanI ane mahesUlanI rakama baMne sarakhI ja hoya, ane e gaNatrImAM levAya to mahesUla ane gaNotanuM pramANa ochuM nIkaLe. eka ThekANe te dhaNI pitAnI strIne gaNotiyo hato ! kuMbhAriyA gAmamAM bhAIbhAI gaNotiyA hovAnA DhagalAbaMdha dAkhalA hatA. 3. bIjI jamInane jemAM samAveza thato hoya evAM gaNoto. nIcenAM gaNote vizeSa prakAranAM tarIke noMdhAyAM, eTale ke tenI sAme noMdha lakhAI, ke jethI karIne gaNatanI rakama vadhAre hoya te tene khulAso maLe? 1. ghAsiyAMnAM gaNoto. ghAsiyuM khetara, mAlikanI jamInanI pAse hoya, vADAvALuM hoya te tenuM vadhAre gaNota TharAvavAmAM AvyuM hoya, 2. jemAM ghara athavA jhUMpaDAnA bhADAne samAveza thato hoya; 3. jhADanA bhogavaTAvALAM gaNe; 4. je jamIna upara mULa mAlike khAtara nAMkhavAno, khetara sudharAvavAne, khodAvavAne, vADa karavAne, athavA sApha karAvavAne kharca karyo hoya, athavA TrekaTarathI jamIna navI phaDAvavAno kharca karyo hoya; 5. kapAsanA bhAva bahu caDI gayelA hatA te daramyAna karavAmAM AvelA gaNotapaTAo; 6. gati taddana tArAja thaI gayo hoya, tenI sAme - hukamanAmuM thayuM hoya, gaNota bAkI rahyuM hoya athavA na bharAyAM hoya evAM gaNeta; 7. keTalIkavAra gaNatamAM jamIna mahesUlano samAveza thato hoya, - athavA gaNAta uparAMta gaNotiyAne jamIna mahesUla paNa bharavAnuM hoya; 8. jamIna kheDUtanI jamInanI pAse hoya mATe gaNote lIdhI hoya; ghaNuMkharAM sAcAM gaNatAM bAraDolImAM to AvI * jamInamAM ja hatAM. 332 Page #347 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gUMcaukela ' 9. jyAM jamInamAM amuka prakArane khAsa lAbha heya teTalA khAtara ja gaNeta apAtuM hoya. dAkhalA tarIke aDAjaNamAM 27 guMTha kSetraphaLanuM ane 10 rUpiyA AkAranuM eka khetara 50 rUpiyA gaNote apAtuM hatuM. ene khulAso ApatAM pArasI gaNotiyAe kahyuM ke mArI tADInI vADI e khetara pAse che ane e khetaramAM uttama mIThA pANIno kUvo che je mArA mane mATe bahu sagavaDakartA che, ane e pANIne mATe ja 50 rUpiyA ApuM chuM. 10. kevaLa bIjAne batAvavAnI khAtara gaNatanI rakama khoTI. athavA bharAtI hoya te karatAM vadhAre lakhelI hoya evAM gaNe; 11. khAsa kabUlatathI thayelAM gaNAto. coryAsI tAlukAnA rUMDha gAme 40 ekaranuM eka khetara eka kaLaNe gaNote rAkheluM, enuM mahesUla rU.68-6, enuM gaNata 1001 rUpiyA! A gaNata bIjAnI sAthe bheLavavAmAM Ave to gaNatano sarAsarI dara atizaya vadhI jAya. amaladAro AgaLa AvIne bAIe khulAso karyo ke hajAra rUpiyA meM ghAsanA UMcA bhAva vakhate kabUlelA, paNa huM ApuM chuM rUpiyA chase, chellAM traNacAra varasathI te mArA ghareNAM vecIne gaNota bharuM chuM; vANiyAe mane kaheluM ke A gaNotapaTo cAlu rAkhIza ane dara varSe gaNota barobara bharIza te daza vIghAM jamIna tane maphata kADhI ApIza, A lAlace mahesUla bharyA karuM chuM ! amaladAre pitAnI tapAsamAM jemajema AgaLa vadhatA , gayA tema tema temaNe joyuM ke upara jaNAvelAM gaNatrImAM na : levAnAM gaNetA zrI. jayakare bAda karyo nahotAM, eTaluM ja nahi paNa uparanA 11 prakAranAM gaNatane mATe to temaNe kazo vicAra karyo hoya e jarAya purA nahote. zrI. jayakare to potAnA riporTamAM lakhyuM ke 1901thI 1925nAM badhAM gaNoto teNe cALIne sApha karIne utAryA che. amaladAre A vacananI. dhRSTatAthI AbhA banyA. A vastu ja azakya che ema temaNe. joyuM. jeTalAM gAmo joI zakAya teTalAM ja gAmamAM chellAM thoDAM varSanAM gaNota viSe mAhitI meLavI zakAya - 25 varSanI mAhitI. Page #348 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraDolI satyAgrahano itihAsa - prakaraNa te meLavavI ja azakya che, ema temaNe anubhave joyuM, ane thoDAM varSanI mAhitI meLavatAM paNa keTalo badhe samaya jAya che te temaNe ghaDiyALa rAkhIne joyuM. dAkhalA tarIke vAMkAnera gAmamAM chellAM sAta varSanAM 31 gaNete tapAsatAM temane pAMca kalAka lAgyA, kAraNa keTalAye dAkhalAomAM pakSakAro kAM te marI phiTelA hatA, athavA hAjara nahotA, ane hAjara hoya to temane hakIkatanI mAhitI nahotI. vAloDamAM 24 gaNota tapAsatAM 2 kalAka, DIMDolImAM 11 gaNeta tapAsatAM be kalAka, saMpAmAM 9 gaNota tapAsatAM 1 kalAka lAgyo hato ema teo riporTamAM jaNAve che. A badhuM batAvIne teo kahe che ke zrI. jayakarane mATe chellAM sAta varSanAM gaNoto paNa pUrAM tapAsI javAM azakaya hatAM, chatAM agAunA ekabe riperTanI bhASA corI laIne tenA te ja - zabdomAM temaNe jaNAvyuM che ke e badhAM gaNeto tapAsavAmAM AvyAM che. vaLI lokee je kahyuM tene vadhAre paDatuM vajana na ApavAnI IcchA chatAM amAre jaNAvavuM joIe ke be tAlukAnAM 70 gAme ame jayAM temAM zrI. jayakare gaNota tapAsI jovAnI tasdI pite jarAya lIdhI hoya ema amane lAgyuM nathI, ema amaladAro spaSTa jaNAve che. * paNa e AMkaDA barobara tapAsAyA che ema mAnIne seTalameMTa kamizanara mi. eNDarsane tene pUrepUro upayoga karyo, ane jyAM gaNeta mahesUlanA karatAM anekagaNa dIThAM tyAM gAmanA varga caDAvyA. eka ramUjI dAkhalo amaladAroe TAMkaLyo che te ahIM ApavA jevo che: samada nAmanA gAmamAM 1918 thI 1925mAM gaNote apAyelI kula jamIna 106 ekara 35 guMThA che. tene AkAra rU.428-5, ane gaNota rU. 2602-12 che. A pramANe joIe te gaNota mahesUla karatAM chagayuM che ema thayuM. have jayakaranA riporTamAM e ja sAta varSanA gaNAtanA AMkaDA A ApyA che. jamIna 53 ekara 19 guMThA, AkAra 105 rUpiyA, gaNAta 1186 rUpiyA. khUbI e che ke 1918-19nA eka ja varSanA -AMkaDA sAthe A AMkaDA lagabhaga maLatA Ave che, kAraNa ke varSamAM kula gaNete apAyelI jamIna para ekara 26 guMThA che, ane gaNota rU. 1221-4 334 Page #349 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gUMcaukela? * che, paNa e ja jamInano AkAra rU. 218-6 che (eTale ke zrI. jayakare ApelI rakamanuM bamaNuM che). eTale A AMkaDAmAM kayAMka bhayaMkara goTALe hovA joIe, eTale zrI. jayakare gaNeta mahesUlanuM 11.29 gaNuM che ema jaNAvyuM che tene mATe jarAya AdhAra nathI. chatAM e AMkaDAne AdhAre seTalameMTa kamizanara aMDarsane lakhyuM ke e gAmane traNa varga caDhAvI pahelA - vargamAM mukAya chatAM ene AkAra vadhAre paDato nathI ema kahevAya." haze A AMkaDAmAM vAcakane vadhAre utAravAnI huM jarUra jeto nathI, jeke riporTamAM te e AMkaDAnA bedudApaNA upara ane mi. aMDarsane enA upara AdhAra rAkhavAnI je bhUla karI te upara pAnAnAM pAnAM bhaya che: bIjI eka zodha amaladAroe e karI ke mi. eNDarsane -tAlukAnI trIjA bhAganI athavA lagabhaga adha jamIna gaNete apAI che ema mAnavAmAM bhIMta bhUlyA hatA : "zrI. jayakarane sAta varSane gaNatano AMkaDo 42,923 ekara laIne mi. aMDasane jamInanA kula AMkaDA 1,26,982 ekaranI sAthe tenuM pramANa kADhayuM; jyAre 42,923 ekaranuM pramANa te eka varSanI kula jamIna sAthe na nIkaLe paNa 1,26,982 ekaranA sAta gaNuM karIne tenI ja sAthe nIkaLI zake. eTale gaNete apAtI jamIna lagabhaga adha che ema kahevAmAM mi. eNDarsane bhAre thApa khAdhI che." amaladAronI pitAnI gaNatrI pramANe kula gaNote apAtI - jamIna saMkaDe 9 TakAthI 11 TakA jeTalI hovI joIe. ame 6 rakAnI aTakaLa karI hatI. ane e aTakaLa sAcI che, kAraNa e kula gaNAte apAyelImAMthI kahevAtI gaNote ApelI bAda jAya to zuddha gaNote apAyelI kadAca 6 TakA ja rahe. - vecANanA dAkhalAonI paNa tapAsa to zenI ja hoya? e paNa amaladAroe keTalAMka gAmenI tapAsa uparathI joyuM. ane pariNAme e nirNaya upara AvyA ke zrI. jyakara ane. mi. aMDarsane gaNetanA AMkaDAne AdhAre gAmaDAMnA vargamAM je pheraphAra karyA che te AkhA rada karavA joIe. - tyAre amaladAroe pite zI rIte gUMca ukelI ? e ke bhalA thayA hota to kahI zakatA hatA ke tAlukAnI sAmAnya - 325 Page #350 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDolI satyAgrahano itihAsa prakaraNa sthiti upara to mahesUlamAM vadhAro thaI zake ema nathI, gaNetanA AMkaDA te sAva pAyA vinAnI ane khoTA mAlUma paDyAM che eTale gAmaDAnuM vargIkaraNa AkhuM rada karavuM joIe, ane ame te 50 gAma tapAsyAM che eTale Akho tAluko tapAsAya nahi tyAM sudhI AkhA tAlukAnA dara amArAthI nakakI thAya nahi eTale jUnA mahesUlanA dara ane gAmaDAMnA jUnA varga kAyama rahe evI amArI bhalAmaNa che. . paNa amaladArone e vAta na sUjhI. emane lAgyuM ke pote jeTalI sAmagrI -gaNAtonI -zodhI che te uparathI mahesUlanA dara paNa nakakI karavA joIe, ane e nakkI karavA mATe emaNe pitAnA siddhAto navA ghaDavyA. A prakaraNanA AgalA bhAgamAM gaNotAnA je agiyAra prakAra ApyA che, te gaNatamAMthI kenI keTalI kiMmata hovI joIe e temaNe nakkI karyuM, ane dareka gAma viSe emaNe gaNotanAM navAM koSTaka taiyAra karyA, jemAM pAMca. vibhAga pADavA. mahesUlanA bamaNAthI ochAM, bamaNAthI vadhAre, tamaNAthI vadhAre, cAragaNAthI vadhAre, pAMcagaNAthI vadhAre gaNate. AmAM je gaNo to temane na gaNavA jevAM lAgyAM te temaNe AsAdhAraNa tarIke bAda rAkhyAM, ane bIjAM gaNata upalA khAnAmAM mUkyAM, ane tema karyA pachI e uparathI pitAne sAmAnya gaNAtane dara keTalo lAge che e kADhIne dareka gAmamAM jUnuM mahesUla gaNetanA keTalA TakA che e hisAba kADhakyo. ane e TakA upara navA daronI bhalAmaNa karI. mahesUla gaNotanA 50 TakA hovuM joIe ke ochA hovuM joIe e prapaMcamAM amaladAre paDyA ja nahi, joke sarakAre atyArasudhI ema manAvavAne DoLa karyo che ke cokhkhA naphAnA vadhAremAM vadhAre 50 TakA mahesUla levAya che, ane Tekasezana iMkavAyarI kamiTIe ane leMDa revanyu esesameMTa kamiTIe bhalAmaNa karI che ke rekhA naphAnA vadhAremAM vadhAre 25 TakA jeTaluM mahesUla hovuM joIe. Ane nirNaya ApavAnuM mAthe na letAM amaladAroe. manasvI rIte amuka mahesUla A tAlukAmAM ApavuM joIe evo. 336 Page #351 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4thuM gUMcaukela? TharAva karI dIdho, ane tAlukAnI upara 6 TakAne kula vadhAre TharAvyo. ripeTano khaMDanAtmaka bhAga ke amUlya che te ApaNe joI gayA. racanAtmaka bhAga ke nabaLA ane pAyA vinAne che te ATalI eka vastu uparathI ja jaNAze. paNa cha TakA, vadhAravAmAM paNa gAmane keTalo anyAya thayo che te jarA vIgatamAM UtaravAthI jaNAze. kamiTIe je AMkaDA tapAsyA temAM tAlukAne jUja bhAga Ave che ema temaNe kabUla karyuM che. e ja bhAga eTale keTale te joIe. kamiTIe bAraDolInAM 137 gAmamAMthI 49 gAma tapAsyAM; A 49 mAMthI 40 gAmamAM ja gaNotanA AMkaDA maLyA athavA tapAsI zakAyA; ane A 40 gAmanA AMkaDAmAM paNa 17 gAmanA AMkaDA eTalA jUja hatA ke tyAM eka sAmAnya rIte keTaluM gaNota Upaje che te viSe anumAna karavuM azakya che ema kamiTI kabUla kare che, eTale badhuM 137 gAmanuM maMDANa 23 gAmanA AMkaDA upara racAyeluM che ! kSetraphaLanI dRSTie gaNatarI karIe to tAlukAnA 1,20,000 ekaramAMthI 8 thI 12 mA bhAga jeTalI jamIna gaNAte apAya, ane temAMthI mAtra 1,610 ekaranA AMkaDA tapAsyA ! eTale kula kSetraphaLanA eka TakA. jeTalA hissAnA AMkaDA, ane gaNote ApelI jamInanA 8 thI. 10 TakA jamInanA AMkaDA. A eka vAta. bIjI vAta e ke A AMkaDA bhegA karavAmAM ane enA upara AdhAra rAkhavAmAM to pAra vinAnI kALajI levI joIe chatAM (e badhI kALajI kamiTIe lIdhI che e teno dAvo che khare), ane keTalAMka gAmamAM kazuM anumAna na kheMcI zakAya e chatAM kamiTI mAne che: "jeTalA AMkaDA bhegA thayA teTalAmAMthI uttama pariNAma, AvyAM che, ane e AMkaDA upara ja ame bIjI koI vastu karatAM vadhAre AdhAra rAkhyo che." kheDUte khAdhepIdhe sukhI che ema kamiTInA amaladAroe mAnI lIdhuM ema ApaNe agAunAM prakaraNamAM joI gayA, eTale madhyamasarane vadhAre sUcavavAnI amaladArone pharaja lAgI, 37 Page #352 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAmane varga banA dara satyAgraha pahelAM sarakAre TharAvelA dara jarAyata kyArI malDi kamiTIe bhalAmaNa karelA navA dara keTalA TakA jarAyata keTalA TakA kyAro vadhAre ke zere jarAyata kyArI rA. A. rUA. A. rA. A. rA. A. 6 0 12 0 0 4 15 0 1 zA dara TharAvyA e nIcenA koSTaka uparathI samajAzeH AraDelI satyAgrahano itihAsa mULa zA dara hatA, vacagALe sarakAre zA dara ThekelA, ane kamiTIe ane te ATalA jUja AMkaDAne AdhAre sUcavyuM. bAraDolImAM 2 rU. A. vadhAre rU. A. ghaTADo 2 8 + 8.3 12 0 40 gAmamAMthI 6 gAma bIjAmAM utAryA. 5 8 + 10.0 10 0 - 4.8 32 gAmamAMthI 5 gAma trIjAmAM utAyAM - 4 12 + 18.8 8 8 - 5.5 35 gAmamAMthI 12 gAma thAmAM utAryA. 4 0 + 33.3 7 8 - 30 gAmamAMthI 27 gAma 5 0 10 8 6 7 13 2 3 4 0 9 0 4 12 13 4 * . * 4 3 0 7 8 3 10 9 6 pAMcamAmAM utAryo. prakaraNa - 3 4 + 8.3 6 8 - 13.3 27 gAmane navo varga. Page #353 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 th gUMcaukela ? have A dara vadhAravAdhaTADavAmAM emanAM kAraNo tapAsIe. jarAyata jamInamAM badhA ja vargomAM vadhArA sUcavyA che. e jovAjevuM che. pAMcamA varSoM je garIba rAnIparaja gAmeAne mATe khAsa anAvavAmAM AvyeA che tyAM paNa jUtA ceAthA varganA 3 rUpiyAne adale rU. 3-4-0 TharAvavAnuM temane yeAgya lAgyuM ! - pahelA vamAM 40 gAma hatAM. emAM sAhebee mAtra AThe gAma tapAsyAM. A AThamAMthI traNa gAmamAM te AMkaDA ja evA na maLyA ke jemAMthI kazuM anumAna kheMcI zakAya. bAkInAM pAMcamAM e gAmamAM te| dara dekhItA ja vadhAre lAgyA ane eka gAma kamiTIne ghaNuM garIba lAgyuM. eTale e traNane nIce utAravAnI paNa temane jarUra jaNAI. mAtra eka ja gAma sarabhANumAMthI temane 'uttama purAvA ' maLyA -- ane te evuM atAvanArA ke 'mahesUla bahu vadhArepaDatuM levAtuM nathI.' ochuM ' levAya che evA te nahi ja! vAru, ane e paNa 1927-28nI eka ja sAlanA AMkaDAne ane be ekara jeTalI jamInamAMthI 43 ekara 26 gudAnA ! sarabhANanA purAvAthI amaladArAne lAgyuM ke A vargomAM 6. rUpiyAne badale 65 rUpiyAnA dara karavA joI e ! jo sarabhANune purAvA 'uttama ' hatA te te kyArI sAru kema nahi ?kacArInI jamIna upara A tapAselA vanA AMkaDA pramANe paNa jUnuM mahesUla gaNAtanA 42 TakA jeTaluM hatuM. te ochuM zA mATe na karavAmAM AvyuM te kamiTI jANe. khIjA varganAM gAmeAmAM 32 gAmamAMthI 11 tapAsAyAM, jemAMnAM 4 gAmamAM AMkaDA bahu najIvA hatA. bAkInAM gAmAmAM e gAmamAM ja gaNAta bhAre hatAM, ane temAMnA eka gAmamAM te bhAre gaNAtanuM kAraNa leAkeA jamIna khAtarIne ApatA hatA te hatuM. vaLI A gAmanAM gaNAtA vadhAre che tenuM kAraNa dhAsiyA ane rUnA bhAva ' che paNa kamiTI jaNAve che tema thoDA vadhArA tA thaI zake' ema temane abhiprAya thayA, ane dyeDA' eTale sekaDe 10 TakA ! 339 " ' ' bahu purAveA hajAra A eka Page #354 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraDolI satyAgrahane itihAsa prakaraNa trIjA vargomAM 35 gAmamAMthI 11 tapAsAyAM, cAramAM AMkaDA najIvA hatA. khAkInAM sAtamAMthI ekamAM ja gaNAta vadhAre ane mahesUla echuM dekhAtuM hatuM. uvA gAmamAM te jUnuM mahesUla ja gaNAtanA 35 TakA jeTaluM che. chatAM uvA ane khIjA keTalAMka .gAmeAmAM jarAyata jamIna upara theADA vadhAre thaI zake' ema kamiTIne lAgyuM. thADe!' eTale sekaDe 18 TakA ! AmAMnAM keTalAMka gAmeA ceAthA vargomAM utAravAmAM AvyAM, paNa UtarIne dara temaneA hateA teTale te teTaleA ja rahyo. " ceAthA varganA gAmAmAM 30mAMthI 10 tapAsAyAM. cAramAM AMkaDA najIvA hatA. bAkInAM chamAMthI eka ja gAmamAM gaNAta vadhAre che, ane e gAmamAM te 'zAhukArAne lIdhe ja gaNotane dara vadhAre dekhAya che' ema kamiTI kabUla kare che. chatAM, AkhA varganA AMkaDA laIe teA dara bahu bhAre nathI dekhAtA.' mATe, te bhAre dekhAya evA karavA joIe ? 30mAMthI 27 gAmane mATe te pAMcame varga banAvavA joI e ema kimaTIne lAgyuM, kAraNa emAMnAM keTalAMka teA AkhA tAlukA ane mahAlamAM garIbamAM garIba che' (A kamiTInA ja zabdo che ). chatAM navA vargamAM UtaryAMthI paNa temane jUnA dara 3 rUpiyA hateA tene 35 rUpiyA thayA! ane je traNa gAma jUnA ceAthA vamAM rahyAM te traNa gAmane te 3 rUpiyAne badale !!! bharavAnA ryA, eTale 25 TakA vadhArA thayA. jayakara ane eMDananA sapATAmAM paNa A garIba gAmeAne Ave! phaTakA nahAtA lAgyA ! ane A gAmeA te kayAM ? degAmA, aMbAca ane veDachI -- traNemAM rAnIparajanI ja mATe bhAge vastI, ane chellAM be gAmamAM teA AzramanA leAkeA je pragatinuM kAma karI rahyA che temAMthI lAbha thavAnA cAkhkhA saMbhava dekhAya che' ema kamiTI kahe che. lAbha thavAnA saMbhava dekhAya che mATe ja kadAca. emane 33 TakAnA daDa dIdhA haze! C ' kyArInI jamInanAM gaNota te badhe ja vadhAre hatAM, eTale tyAM mahesUla vadhAravAnI te vAta ja kheAlI zakAya ema na maLe. 340 Page #355 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gUMcaukela? gaNotanA AMkaDA ja sArI peThe ghaTADe sUcavanArA hatA eTale nachUTake temaNe bIjA vargamAM jUjajAja ghaTADe ane chellA vargamAM 13 TakA ghaTADe sUcavyo. kamiTI kahe che: "jarAyata ane kyArInI jamIna upara paDatA daramAM barAbara pramANa jaLavAtuM nathI eTale kayArI uparano bojo cheDo jarAyata upara nAMkhIe to yogya thaze." A bojo utAravA sAru jarAyata upara nAMkhavo joIe enuM zuM kAraNa? paNa e beje kevI rIte Utaryo te A AMkaDA batAvazeH kayArInI jamIna upara kula rU. 3,834 mahesUla ochuM karIne kamiTIe jarAyata jamIna upara rU. 34,853 vadhAyuM paNa vadhAre nahi te zuM kare? sivila sarvisanA amaladArone eka siddhAMta evo lAge che ke mahesUla bahu ochuM karIe te karajAupaNuM vadhe che ! pharnAnDIjha nAmane agAu eka seTalameMTa oNphisara evA ja ugAra kADhI gayo che. te uddagAro A amaladAre TAMke che, ane kahe che ke daranA amuka dhoraNathI UtarIe te lokonA karajano bojo UtaravAne nathI e viSe zaMkA nathI. to zA sAru letA AvyA te na levuM, athavA cAra AnA vadhAre na levuM ? Page #356 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AkhA uttarArdhane "phaLa'nuM nAma ApyuM che. - pUrvArdhane "leza' kahyo hato. "kaleza" eTale tapazcaryA. zuddha sAtvika tapazcaryA jene kahe che tevI tapazcaryA bAraDolInA lokoe kadAca na karI hoya, paNa temaNe kadI na bhogavelAM evAM kaSTa bhogavyAM e temane mATe tapazcaryA ja hatI, ane e "kaleza"nuM jyAre kene "phaLa' maLyuM, tyAre jemAM zivajIne mATe tapazcaryA karatI umAne pitAne "kleza"nuM * phaLa" zivajI maLyA ane tene thAka UtarI gayo tema lokono paNa thAka UtarI gayA. temane satyAgraha svIkArAyo ane sarakAre tapAsakamiTI nImI e ja eka phaLa te hatuM, paNa tapAsa kamiTIe temanI phariyAda sAcI nahi pADI heta to e phaLa adhUruM rahI jAta. A phaLa paNa bevaDuM hatuM. eka to satyAgrahanuM sIdhuM Arthika pariNAma e AvyuM te. Arthika pariNAmaH bAraDolI ane coryAsI tAlukAmAM sarakAre 1,87,49ra rUpiyAne mahesUlavadhAre ThokI besADyo hatA te ocho karI tapAsa amaladAree 48,648no vadhAre TharAvyo, eTale baMne tAlukA maLIne lokone dara varSe lagabhaga eka lAkha cALIsa hajArano lAbha thayo, eTale 30 varSane mATe 45 lAkha athavA vyAjanI gaNatarI karIe te kareDa rUpiyAne lAbha thayo. 342 Page #357 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A uparAMta tAlukAnAM ghaNAM gAmamAM 1. na vaparAtA kUvA mATe sarakAra kara le che te tapAsa A daramyAna bahAra AvyuM ane te rada thavAnI bhalAmaNa thaI; 2. kayArInA upayogane mATe na AvatI jamIna jarAyata tarIke dAkhala karavAmAM Ave evI bhalAmaNu thaI eTale e jamIna je ghaNAM varSa thayAM bevaDe sarakAradhAre bharatI hatI te anyAya dUra thAya evI bhalAmaNa thaI; 3. keTalAMka gAmamAM "bhAThAM' nI jamIna tarIke cAlatI ane "bAgAyata' tarIke cAlatI jamIna upara bAvaLa ane ghAsa ugelAM hatAM. tevI jamIna "bhAThAM" ane "bAgAyata' tarIke na gaNavAmAM Ave evI bhalAmaNa thaI nitika pariNAma: lokoe karelI badhI phariyAda sAcI paDI ane lokonA temaja temanA pratinidhionI prAma NikatA jagata AgaLa siddha thaI tapAsane pariNAme keTalIka vAta spaSTa rIte bahAra AvIH 1. sarakAranA javAbadAra amaladAra jene sarakAre pitAnA vallabhabhAInI sAthenA patravyavahAramAM "revanyu khAtAnA anubhavI amaladAra' tarIke varNavyA hatA te amaladAre tapAsa nahatI karI, eTaluM ja nahi paNa je 70 gAma kamiTIe tapAsyAM temAMnA eka gAmamAM gaNe tapAsyAM nahotAM, chatAM e tapAsyAM che evuM jUThANuM eNe riporTamAM jAhera karyuM, e jUThANuthI. seTalameMTa kamizanarane avaLe raste deravyA, ane sarakArane UlaTe pATe caDAvI manAvyuM ke AvA ThAvakA dekhAtA AMkaDA upara seTalameMTane AdhAra rAkhI zakAya. (riporTa para 43.) - 2. mi. eNDarsane paNa jUThANuM nahi calAvyuM te bhayaMkara bedarakArI batAvI. je gAmAe jaIne amuka gaNato tapAsyAM ema e kahe che te gaNota paNa eNe tapAsyAM nahotAM. aDAjaNanuM je gaNota gayA prakaraNamAM noMdhavAmAM AvyuM che, ane jemAM 27 guMThAnI jamInanA TukaDAnA 50 rUpiyA gaNota AvatuM hatuM te gaNota mi. eNDarsane pitAnA riporTamAM noMdhyuM che, paNa tene mATe je khulAse hato tenI noMdha nathI lIdhI, eTale kazI tapAsa nahetI ja karI. kharaDa, triA ane kuvADiyA gAme sAheba gayA hatA chatAM 343 Page #358 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraDolI satyAgrahanA itihAsa prakaraNa tyAM paNa temaNe noMdhelAM gaNAtA kamiTIne jevAnAM na maLyAM! eTale mi. eN Dasane paNa zrI. jayakaranA karatAM ochI bedarakArI nathI batAvI. (ripeATa paeNrA 36.) 3. mahAlakarI ane avalakArakune amaladAro AgaLa purAvA ApyA tethI paNa siddha thayuM ke seTalameTa amaladAre kazI dekharekha rAkhI naheAtI ke tapAsa karI naheAtI; gaNAtanAM patrakA badhAM ja talATIe tAlukAkacerImAM eThAM beThAM kIdhAM hatAM, ane tenA upara avalakArakune pAte paNa bU~ja ja dekharekha rAkhI hatI (peA paeNrA 42). sAmAnya rIte sarakAramAM kevuM aMdhera cAle che e Ama svataMtra tapAsathI ja jaNAyuM, eTaluM nahi paNa sarakArI amaladAronI jubAnI uparathI paNa jaNAyuM. (rapATa paeNrA 41. ) 4. gaNAta noMdhavAnI hAla je prathA che te taddana nakAmI che, temAMthI gaNAtanI kazI vIgata nathI * maLatI. pahANIpatrakAmAM bhArobhAra bhUlA hoya che ane e jarAya vizvAsapAtra patraka nathI. (pATa paeNrA 78.) 5. gaNAtanA AMkaDAnA upayoga karavAnI cAlu rIta paNa khATI che, ane enI uparathI anumAna bAMdhavAnI rIta khoTI che. (riporTa, pAnAM 35-42.) sarakAranuM ATaluM badhuM pAkaLa bahAra paDaze evI AzA tA amane paNa naheAtI, kAraNa amArI AgaLa leAkeAnI gheADI phirayAda uparAMta kazuM nahatuM, ane sarakAranAM daphatara teA sAmAnya rIte kAI te jovAnAM maLatAM ja nathI. A tapAsane pariNAme e daphtara paNa kevAM khATAM hAya che te bahAra AvyuM, ane evI ja rIte AkhA prAMtamAM thatuM heAya te navAI nahi evI prabaLa zakA utpanna thavAne mATe vAjabI kAraNa maLyuM. eTale AraDelIne pariNAme AkhA prAMtaneA savAla UbhA thayA, ane AkhA prAMtamAM cAlatI kuprathA sudhAravA viSe sarakAranI AMkha UdhaDI. sarakAramAM jo zaramanI jarAya lAgaNI hAta tA riporTamAM jUThANuAM calAvavA mATe, ane khAraDelI tAlukAnI sAthe nyAyI nahi paNa udAra vana karavAmAM AvyuM che ema gavarjevA amaladAra pAse eka nahi paNa aneka vakhata kahevaDAvavA mATe, e amaladAranI ane seTalameTa kamizanaranI baMnenI jAhera rIte niMdA karata ane zrI. jayakarane kharatarapha karata. paNa sAcI vAta e che ke A pApanA AkhI sarakArane chAMTA lAgyA hatA, eTale kANu kAne doSa de? paNa 344 Page #359 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 muM bAraDelI tAlukAne pariNAme AkhA prAMtane savAla Ubho thayo e bAraDolInA satyAgrahanuM moTAmAM moTuM phaLa che. parokSa pariNAma to dezanA prAMtaprAMtamAM bAraDolInI asara thaI, sarakArane anyAya karatAM kaMIka saMkoca thavA lAgyA, paMjAba jevA prAMtamAM lAkhonuM mahesUla mApha thayuM, ane bIjA prAMtamAM mekUpha rahyuM. naitika pariNAmanI upara to ahIM upara batAvyuM che tenA karatAM vadhAre vivecana karavuM asthAne che. ane e pariNAma keTaluM AvyuM te kahevAno Aje prasaMga paNa nathI. e pariNAme Akho prAMta jAgRta thAya, bIjA koI tAlukAmAM nahi to bAraDolI tAlukAmAM AtmazraddhA Ave, ane e svarAjanI moTI laData mATe lAyaka thAya, te satyAgrahanuM uttamottama phaLa e AvyuM kahevAze. paNa enI AjathI zI vAta karavI ? e to bhaviSyane baLe che, Izvarane hAtha che. Page #360 -------------------------------------------------------------------------- Page #361 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 1 laData kema saDAI? satyAgraha karavAnI khAraDeAlI tAlukAnA kheDUtAne salAha ApatA pahelAM zrI. vallabhabhAI paTele sarakArane eka viSTine patra lakhyA hatA, tenI prathama zirastA mujabanI pahoMca AvI.. zrI. vallabhabhAI e sAta divasanI muddata ApI te vItI gaI, tApaNa sarakArane tAra ke patra dvArA kazuM jaNAvavAnI jarUra na lAgI. paNa satyAgraha jAhera thayA pachI cAra divase cAra zAhukArane daMDe tema sarakAre lAMkhe patra lakhI vallabhabhAI ne jaNAvyu ke laData nahAtI mAMDavI ema kahetA hatA, chatAM laData mAMDavAnI. utAvaLa tA tame karI. patramAM mahesUlavadhArAnA bacAva paNa kA, ane Akhare dhamakI ApI ke tamArA jevA bahAranA' kharaDelIne halAve tenI sarakArane kI paravA nathI. zrI. vallabhabhAI e A tADI dhamakIneA sacATa uttara ApyA,ane tene vaLI sarakAra taraphathI javAba AvyA. A badhA patravyavahAranuM bhASAntara ahI ApIe chIe. " zrI. vallabhabhAI e sarakAranA chellA kAgaLane nIce pramANe TUMka javAba chApAomAM ApyA hatAH kALu avaLu ? 2. pahela prathama tA sarakAre mArI sAme je meTAmAM meATA Aropa. mUko chaeN tene ja patAvI lauM. sarakAranA chellA patranA be phakarAmAM kahevAmAM AvyuM che ke sarakAranA hetue ane kAryAMnA avaLA ana 347 Page #362 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -AraDolI satyAgrahano itihAsa karanArAone ziromaNi chuM. A Apane mArA karatAM e Apa karanArA ja vadhAre pAtra che ema mAre jaNAvavuM joIe. sarakAranA hetuo che ane kAryonA artha ane anartha karavAnI jarUra ja zA sAru hoya? te - hetuo ane kAryo pite ja ghAMTe pADIne pitAnI jAta pokAre che. - sarakAranI mahesUlanIti kevI bhakSaka ane raktazASaka che e batAvavAne mATe - aneka seTalameMTa kamizanarenA ripeTamAMthI joIe teTalA utArAo huM - ApI zake ema chuM. mAtra mAtara tAlukAne seTalameMTa riporTamAMthI eka utAre huM ApIza. mAtara tAlukAnI dADhI sthiti chatAM tyAMnA kalekaTara mi. ghosale daramAM vadhAre sUcavyuM hatuM. enI upara TIkA karatAM seTalameMTa kamizanarane lAgyuM ke kalekaTare je bhASA vAparI che te leDa saeNlsabarInuM prasiddha vAkya ('hiMdustAnanuM leAhI eTaluM cusAI gayuM che ke te have dhaLI pUNa jevuM thaI gayuM che") yAda karAve che. A rahyA seTalameMTa kamizanaranA zabdaH "ochA karelA daramAM mi. ghosala je vadhAre sUcave - che te huM svIkArI nathI zakato. huM te AsisTanTa seTalameMTa kamizanara sUcave che tenA karatAM paNa vadhAre ghaTADe sUcavuM. daradIne baMdhaka davAo - ApI tethI phAyado nathI jaNAve. have recaka ApI jovI joIe. pachI 30 varSe ja te khUba mAtelo dekhAya te pachI ApaNe 1947mAM vadhAre prAmANikatAthI mahesUla vadhArI zakIe chIe." bAraDolImAM te cheDe vastIno vadhAro thayo che, eTale sarakAranI najare te tAluke eTale badhe mAtI gayuM che ke enuM lohI DuM cUsavuM ja joIe. eTale pitAnA chellA kAgaLamAM sarakAra ThaMDe peTe lakhe cheH "bAraDelInA lekee devALuM te nathI kADhayuM ke devALuM kADhavAnI aNie paNa nathI pahoMcyA e cekasa che." sarakAranA potAnA amaladAree taiyAra karelA AMkaDAo ane temanAM vacane sarakArane anukULa na paDe eTale te saMbaMdha vinAnAM gaNAya, athavA na svIkAravA jevAM gaNAya! sarakAranA pahelA patramAM kazA kAraNa ke AdhAra vinA jaNAvavAmAM AvyuM hatuM: "gujarAta prAMtane sarakAranI - jamIna mahesUlanItithI bahu khamavuM paDayuM che e tamAruM vacana gavarnara ane tenI kAunsila svIkAravAne taiyAra nathI." enA javAbamAM AkhA prAMtanI sthiti darzAvanArA AMkaDAo sarakAranAM ja cepaDAMmAMthI meM TAMkyA. Ane javAba sarakAra e Ape che ke AkhA prAMtamAM sUjhe te sthiti - hoya, bAraDelI ane kheDAnI vacce zuM saMbaMdha che? agAunA seTalameMTa kamizanare bAraDelI tAlukAnA karajane AMkaDe Apelo te TAMkI meM kahyuM ke 30 varSa upara paNa tAluke ThIkaThIka karajadAra dazAmAM hatuM, te sarakAra 38 Page #363 -------------------------------------------------------------------------- ________________ laData kema maMDAI" kahe che: "karajane e AMkaDe ane Ajane AMkaDe gavarnara ane tenI kAunsila svIkArI zakatAM nathI." AnA karatAM vadhAre meTI avaLAI koI kalpI zakAya ? niSpakSa tapAsa joIe 3. bAraDolI tAlukAmAM gaNAtanA 35 TakAthI vadhAre mahesUla levAtuM nathI ema kahevAmAM AvyuM che. A AMkaDAnA jAdu viSe be zabda mAre kahevA joIe. sarakAra bhUlI jAya che ke je gaNota ane vecANanA dAkhalAo seTalamenTa kamizanare lIdhA che te tadana avizvAsapAtra che e mArI phariyAda che, kAraNuM vecANanA ane gaNetana dekhItA dAkhalAo temaNe rada nathI karyA, paNa badhA gaNatarImAM lIdhA che. je sAcAM gaNatanA dAkhalAo kADhavAmAM AvyA hota to mahesUla kadAca gaNatanA 50 TakAthIye vadhavA jAta, paNa sarakArI kAgaLamAM vAMdho uThAvavAmAM Ave che? sarakAranAM pahANIpatrakamAMthI lIdhelA dAkhalAo anizcita kema gaNavAmAM Ave che enuM kAraNa te ApavAmAM AvatuM nathI. A bAbatamAM mArA vistArathI Apela javAba kAMI paNa zaMkAnuM kAraNa rahevA de che ethI mane Azcarya thAya che. sarakAranA patrakamAM gaNota ke vecANano dastAveja na hoya, paNa kayA saMjogomAM e gaNotanI athavA vecANanI rakama . TharAvavAmAM AvI e noMdheluM nathI hotuM. e to kaI prAmANika amaladAra tapAsa karIne kheLI kADhe tyAre khabara paDe, tyAM sudhI khabara na paDe; ane te ja te sAcA ane khoTA vecANa ane gaNotanA vyavahAra chUTA pADI. zake. sarakArI amaladAree ApelI jubAnImAMthI meM je mahatvanAM utArAe mArA kAgaLamAM ApyA che temAM ja spaSTa rIte batAvavAmAM AvyuM che ke sarakAranAM patrake upara kema vizvAsa rAkhI na zakAya. eTale e viSe mAre vadhAre vivecana karavuM na joIe. ahIM eTaluM ja jaNAvavAnI rajA lauM chuM ke e patrake Aje navAM nathI utpanna thayAM paNa keTalAMye sAlathI che ema e amaladAre jANatA chatAM, temanA anubhave temanI pAse cetavaNI apAvI che ke e patrakamAMthI maLatI mAhitI upara vizvAsa rAkhI na zakAya. seTalameMTa amaladAre potAnuM kAma barAbara rIte karyuM e sarakAranA vacanane huM hajI paNa inakAra karuM chuM, ane sarakArane tapAsa karavAnuM Ana ApuM chuM. huM to AgaLa jaIne e paNa kahuM chuM ke sarakArI patrakamAMthI vecANa dastAvejo badhA levAmAM seTalameMTa amaladAra leMDa revanyu koDanI kalama 107 mAM ApelI zaratane paNa. pI gayA che. e kalamamAM TharAvyuM che ke jamInanI kiMmatamAM athavA te.. 349 Page #364 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraDelI satyAgrahane itihAsa kheDavAmAMthI thatA phAyadAmAM vadhAre kheDUtanI pitAnI mahenate athavA pitAne kharce thayela hoya to te vadhAre navI AMkaNI karatI vakhate gaNatarImAM na le. 4. sarakArI kAgaLanA 7mA peregrAphanA saMbaMdhamAM mAre eTaluM ja kahevuM joIe ke chApAM athavA bhASaNe dvArA mane Teke ApanAra mitro ane huM ToLI bAMdhIne beThA nathI. paNa mAre temanA taraphathI jaNAvavuM joIe ke nAnI nAnI sarakArI jAherakhabare ane niyamo ane kAnUnanA abhyAsI hovAnI temanI pAse koI AzA na rAkhe. teo AvI hilacAlane Teke Ape kAraNa ke temane sAmAnya rIte satya kenI bAjue che te samajAI jAya che, ane sarakAranI saccAIne viSe temane vizvAsa UDI gaye che. chatAM ahIM paNa mAre kahevuM joIe ke sarakArI jAheranAmAM ane niyamo ane kAnUnonI bhUlabhUlAmaNImAM UtaravAnI je mahenata le che tene tenI mahenatanuM bhAgye ja kazuM phaLa maLe che. kAraNa sarakAranI pAse te dareka vakhate kaMIka nahi te kaMIka javAba hoya che ja. tamArA A niyamane tame bhaMga karyo che ema kahIe to sarakAra javAba de che: "A prathAne badale ame have A prathA zarU karI che," "amalI khAtAnA : hukamo sarakArane potAnI icchA pramANe badalavAne haka che !" 5. mane ane mArA sAthIone bahAranA" kahIne je apamAna pahelA kAgaLamAM karavAmAM AvyuM hatuM, ane jenI sAme meM vAMdhe lIdhe ' hatuM, te apamAna sarakAranA chellA kAgaLanA AThamA peregrAphamAM gavarnara ane tenI kAunsilanI chApa sAthe pAchuM mArA mAthAmAM mAravAmAM AvyuM che. eno artha eTalo ja che ke pazubaLa upara AdhAra rAkhanArI je rAjyaprathAne jyAre tyAre pitAnuM uddhata jora batAvavAnI Teva paDI che, te prathAne A dezamAMthI kADhaye ja chUTake che. 6. paNa bAraDelI satyAgrahane e hetu nathI. ene hetu te parimita che. je bAbata vivAdAspada che ema A patravyavahArathI pragaTa thAya che, te bAbatamAM eka niSpakSa paMca mAgavAne ja satyAgrahIone hetu che. joke te kahe che ke bAraDelI tAlukAmAM mahesUla vadhAravAne mATe kazuM ja kAraNa nathI. paNa e Agraha rAkhavAne badale meM te niSpakSa paMcanI ja lokonI nA na paDAya evI mAgaNI upara Agraha rAkhe che. seTalameMTa ophisaranA riporTanI yogyatAne meM inakAra karyo che, seTalameMTa kamizanare je dhoraNe kAma lIdhuM che te dharaNanI yogyatAne paNa meM inakAra karyo che. sarakAranI icchA hoya te enI tapAsa karIne mane kheTe TharAve. 35 Page #365 -------------------------------------------------------------------------- ________________ laData kema maDAI? satyAgrahapratijJAthI paNa kheDUto e zarate baMdhAya che-eka te e ke sarakAra jUnuM mahesUla laIne pUrI pahoMca Ape, athavA to niSpakSa paMca nIme, to teo turata mahesUla bharI de. A bemAMthI eka raste kAI paNa AbarUdAra sarakArane le muzkela na hai joIe. li. Apane, 1 lI mArca, 1928. vallabhabhAI jhaverabhAI paTela - viSTine patra (nAmadAra gavarnarane zrI. valabhabhAIne patra), - amadAvAda, 26-2-1928. sAheba, Apa nAmadArane huM je bAbata lakhavAnI rajA lauM chuM temAM -gujarAtanA eka lAkha kheDUtonA hitane prazna samAyelo che. A kAgaLa huM Apane bhAre saMkeca sAthe ane mArI javAbadArIne cokasa khyAla rAkhIne lakhuM chuM. vaLI huM sIdhA Apa nAmadArane ja lakhavAnI chUTa lauM chuM, kAraNa e bAbata atizaya jarUrI che tathA lokene mATe ane kadAca sarakArane mATe paNa bahu mahattvanI che. sUrata jillAnA bAraDelI tAlukAnA jamIna mahesUlanI navI AkAraNamAM 22 TakAne vadhAre karavAmAM AvyuM che, ane mahesUlI khAtAnA tA. 19mI julAI 1927 nA sarakArI TharAva naM. 7259/ra4nI rUe teno amala cAlu sAlathI thavAno che. AthI kenAM dila bahu uzkerAyAM che, ane potAne bhAre anyAya thayo che ema teo mAne che. rAhata meLavavAnA badhA sAmAnya ilAje ajamAvI lIdhA pachI temanI eka pariSada bAraDelI mukAme kheDUtone ekataraphI, anyAyI ane julamI lAgatI A navI AkAraNIno virodha karavAno vicAra karavA maLI. e pariSadanuM pramukhapada levA temaNe mane nimaMtraNa karyuM. chellA pakhavADiyAmAM A bAbata A tAlukAnA aneka gAmonI arajIo mArI pAse AvI hatI. pariSadanuM kAma zarU thatAM pahelAM 75 thI paNa vadhAre gAmanA pratinidhione huM maLe. koI paNa gAmane eka paNa pratinidhi e nahote je A AkAraNIne anyAyI na mAnato hoya. pAMca gAmanA pratinidhioe mahesUlamAM thayelo vadhAre je phakta na bharavAnI icchA darzAvI. teTalAM gAma apavAdarUpe bAda karatAM bAkInAM 70 karatAM vadhAre gAmAe jyAM sudhI dAda na maLe tyAM sudhI AkhuM navuM mahesUla bharavA nA pADavAne pitAne nirNaya ekeavAjejAhera karyo. Ama bahu gAme mata joI 351 Page #366 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AvhelI satyAgrahano itihAsa pelAM thoDAM gAmae paNa pitAno vicAra pheravyuM. temanA A TharAvano kevAM gaMbhIra pariNAma Ave te meM lokone samajAvyuM. AvI laData laMbAya. paNa kharI. temAM aneka saMkaTe paDe ane jamIna paNa khAvI paDe, e viSe paNa vivecana karyuM. paNa loke potAnA nirNayamAM mane makkama lAgyA. paraMtu vartamAna paristhitimAM sarakAra sAthe bhAre jhagaDo banatAM lagI TALavAne huM iMtejAra hovAthI tene potAne nirNaya barAbara toLI jevAnI meM salAha ApI, ane chevaTane TharAva karatAM pahelAM huM A5. nAmadArane lakhI jeuM evI meM mAgaNI karI. temaNe mArI salAha mAnI, ane eka aThavADiyuM rAha jovAnuM tathA A vastuno pharI vicAra karI levAnuM kabUla karyuM, ane 12mI tArIkhe pharI maLavAnuM TharAvyuM. lokene pAke vicAra karI nirNaya upara AvavAne AthI vadhu vakhata maLata to mane bahu gamata, paNa tema karavuM zakya nahotuM, kAraNa haptAnI paMdara divasanI mudata tA. 20mIe pUrI thAya che. sarakAranI jamIna mahesUlanI nItine lIdhe kamanasIba gujarAtane bahu veThavuM paDayuM che. tenAM pariNAmo amadAvAda ane kheDA jillAnA keTalAka tAlukAomAM to spaSTa dekhAya che. sUratanI dazA paNa kAMI vadhu. sArI na hota. paNa tyAMnA bAraDolI tathA bIjA keTalAka tAlukAomAM mukhya pAka rUno che, ane chelA mahAyuddhane pariNAme rUnA bhAvamAM thoDAM varase asAdhAraNa uchALAnAM AvI gayAM. kheDA jillAno eka vakhata mAtabara gaNAtA mAtara tAluke Aje pharI na UDI zake evI pAyamAlImAM AvI gayA che. e ja jillAnA mahemadAvAda ane bIjA keTalAka tAlukAonI. evI dazA thavA beDI che, amadAvAdanA dhULakA ane dhaMdhukA tAlukAnAM bhaviSya paNa sArAM varatAtAM nathI. A badhuM sarakAranI mahesUlanItine pariNAme thavA pAmyuM che e saheje sAbita karI zakAya ema che. vastusthiti AvI hovAthI jyAre meM tA. 19mI julAI 1927nA mahesUlI khAtAnA sarakArI TharAva naM. 754424 nuM nIce jaNAvela chelluM vAkya vAMcyuM tyAre mane duHkha sAthe Azcarya thayuM UlaTuM, gavarnara ane tenI kAunsilane to zaMkA ja nathI ke hamaNuM mahesUlamAM vadhAre karavAmAM Avyo che te chatAM AvatAM trIsa varasamAM tAlukAne itihAsa vadhatI jatI AbAdIne ja haze." * mAre eTaluM umeravAnI jarUra che kharI ke gujarAtanA bIjA bhAge viSenI AvI AgAhIo hamezAM beTI paDI che ? 752 Page #367 -------------------------------------------------------------------------- ________________ laData kema mAMI? sarakAranA sadarahu TharAvane 11 me paeNregrApha vAMcatAM - paNa dilagIrI. Upaje che sarakArane leAkAe karelI arajIAmAM je je vAMdhAo darzAvavAmAM. AvelA che te badhA temAM ekIklame uDADI devAmAM AvyA che. e. vAMdhA bahu mahattvanA ane gaMbhIra pariNAmavALA hovA chatAM je rIte e uDADI devAmAM AvyA che te batAve che ke sarakAre tA kAI paNa hisAbe: vadhAre levAnA TharAva ja karI nAMkhyA che. mahesUlanI AkAraNI jevI bhAre mahattvanI bAbatamAM je leAkAne te bharavuM paDavAnuM che temane e vastunI jANa karavAnI, ane dareka gAmanA pratinidhio sAthe pUratI masalata karyAM sivAya tathA temanA abhiprAyane pUruM vajana ApyA sivAya kAI paNa jAtanI bhalAmaNeA nahi karavAnI peAtAnA amaladArane sUcanA ApavAnI sarakAranI spaSTa pharaja hatI.paNa amaladAroe AvuM zuM karyuM jaNAtuM nathI. temaNe teA - gaNAtapaTA ane sAMthanA AMkaDA ' . upara ja badhI imArata caNI che. sAthe sAthe ahI mAre jaNAvavuM joIe ke jamInamahesUlanA itihAsamAM mahesUla nakkI karavAnuM A dheAraNa sarakAre pahelI ja vAra A tAlukAmAM akhatyAra karyuM che. AkAraNIamaladAre leAkAnI vAta sAMbhaLI nahi, ane tene vajana. na ApyuM, e hakIkata bAjue rAkhIe tApaNuM jamInamahesUla nakkI karavAnuM A dhAraNa ja bahu vAMdhAbharyuM ane sAmAnya rIte khAtedAronA hitane bahu nukasAna pahoMcADanAruM che. vaLI A dheAraNa vAjabI che ema mAnI laIe tepaNa sarakAre peAte jAhera karelI vAtanI, dAkhalA tarIke 1927nA mA'mAM dhArAsabhAnI beThaka daramyAna mahesUlI khAtAnA maMtrIe je vastu kahI hatI tenI, sarakAra bahu ja bhAre kAraNa sivAya avagaNanA karI zake nahi. mahesUlI khAtAnA maMtrInA kathanathI UlaTA cAlIne, AkhI AkAraNI, asAdhAraNa varase daramyAna jamIna ane pAkanA vadhI gayelA bhAvA ane tene pariNAme vadhelI sAMtha, te upara thayelI che. vaLI, khInta keTalAMka kAraNeAthI paNa AkhI AkAraNI dUSita Thare che, te tarapha sa MkSepamAM Apa nAmadAranuM huM dhyAna kheMcIza. AkAraNIamaladAre pAtAnuM nivedana AkAraNInI pracalita prathA, jemAM sAMthane gaiA sthAna ApavAmAM Ave che te upara ghaDayu. eTale leAkAe peAtAnA vAMdhAo ratnuM kaztI vakhate tene bahu mahattva ApyuM nahi. tyArabAda AkAraNIkamizanare AkAraNInuM eka navuM ja dheAraNa svIkAryuM, eTaluM ja nahi paNa AkAraNIamaladAre gAmeAnA je vargo pADacA hatA temAM paNa pheraphAra karIne navA ja 353 Page #368 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ADelI satyAgrahane itihAsa - dhAraNa upara gAmonuM navuM vargIkaraNa karyuM. evI bhalAmaNe maMjUra rAkhIne AkAraNInA viSayamAM sarakAre eka taddana navuM ja tattva dAkhala karyuM che. navA vargIkaraNamAM keTalAMka gAme uparanA vargamAM caDAvavAmAM AvyAM che. eTale e gAmane mAthe to uparanA vargone UMcA dara ane vadhAreluM mahesUla maLIne 50 thI 60 TakAne vadhAre paDyo che. chevaTanA hukama kADhatAM pahelAM A bAbatanI lokone khabara ApavAmAM AvelI nathI. sarakAre te seTalameMTa kamizanaranuM navuM vargIkaraNa svIkAryuM ane 1927nI 19mI julAIe chevaTanA hukama kADhacA. cAlu varSamAM navI AkAraNane amala karavo hoya to te pahelI oNgasTa pahelAM jAhera thaI javI joIe. AthIye vizeSa niyamabahAra te e banyuM che ke 31 gAmAe julAI mAsanA chellA aThavADiyAmAM neTise coDavAmAM AvI ke jemane -vAMdhAo rajU karavA heya te be mahinAnI aMdara potAnA vAMdhAo rajU kare. eka rIte te 1927nI 17mI julAIna sarakArI TharAva naM. 7259 24, jenI rUe jamIna mahesUlamAM vadhAre thaye te sarakArane chello hukama hato. paraMtu pilI neTise ceDAI eTale e hukama chevaTane rahI zakatA nathI, ane chevaTane hukama kADhatAM pahelAM vAMdhAono vicAra karI levAne sarakAra baMdhAya che. vaLI cha mahinAnI agAuthI neTisa ApyA sivAya cAlu varasamAM nave vadhAre amalamAM mUkI zakAya nahi. paraMtu tAlukAne je ughADe anyAya tharyo che te bAbata huM laMbANa karavA mAgato nathI. mArI vinaMti eTalI ja che ke lokone nyAya ApavA khAtara sarakAra ochAmAM ochuM eTaluM kare ke navI AkAraNa pramANe mahesUla vasUla karavAnuM hamaNAM sarakAra mulatavI rAkhe ane A kesa navesarathI tapAsI jAya. e tapAsamAM lokene potAnI hakIkta rajU karavAnI taka maLe, ane temanI rajUAtane pUratuM vajana ApavAnI khAtarI ApavAmAM Ave. atizaya namratApUrvaka Apa nAmadArane jaNAvavAnI huM rajA lauM chuM ke A laData je bahu tIvra svarUpa pakaDe evo saMbhava che te aTakAvavI ApanA hAthamAM che, ane tethI Apane mAna sAthe Agraha karuM chuM ke lokone pitAne kesa pUratI sattAvALA niSpakSa paMca samakSa rajU karavAnI taka Ape. Apa nAmadArane ema lAge ke A bAbatamAM rUbarU maLavAjevuM che te bolAve tyAre Apane maLavA AvavA huM taiyAra chuM. Apane namra sevaka, vallabhabhAI jha. paTela nAmadAra sara leslI vilsana joga , 354 Page #369 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uparanA patranI pahoMca (gavana ranA khAnagI maMtrInA javAma) sarakAranA phUlA bacAva zrIyuta paTela, bAraDolI tAlukAmAM thayelI navI AkAraNI bAbatanA tamArA tA. 6ThThIne kAgaLa nAmadAra gavarasAheba samakSa rajU karavAmAM Avye che, ane te upara vicAra karavA tathA tene nikAla karavA mahesUlakhAtA tarapha te ravAnA karavAmAM Avyo che. Apane, je. kara prAiveTa sekreTarI je. Dabalyu. smitha AI. sI. esa. laData kema maDAI zrI. vallabhabhAI jI. paTela joga, gavanamenTa hAusa, muMbaI, 8-2-1928 naM. 7259-bI/24-3186 mahesUla khAtuM muMbaI killA, 16-2-1928 maMtrI, muMbaI sarakAra mahesUlakhAtuM, taraphathI khAkhataH khAraDolI tAlukAnI navI AkAraNI sAheba, surata jillAnA khArAlI tAlukAnI thayelI navI AkAraNInA sabadhamAM nAmadAra gavarane tA. 6-2-1928nA rAja tame je patra lakhelA tene nIce pramANe javAba ApavAnI gavarnara ane tenI kAunsila taraphathI mane sUcanA thaI che. cAra zAhukArane De 3. kAgaLanI zarUAtamAM tame jaNAvA che ke sarakAra sAthe banatAM lagI meoNTA jhagaDA TALavA tame iMtejAra che, ane tethI nAmadAra gavanarane tame lakhI jue tyAM sudhI tA. 4 thInA rAja maLelI temanI sabhAmAM kAI paNa niNaeNya upara AvavAnuM mulatavI rAkhavAnI tame salAha ApI, ane tamArI salAhu mAnIne eka aThavADiyuM rAha jovA temaNe kabUla karyuM. jo 13mInA TAimsa oNpha iMDiyA'mAM pragaTa thayelI hakIkata kharI hAya tA tame tA. 12mInA roja bAraDAlI mukAme maLelI piraSadamAM tamArA bhASaNamAM 355 1 Page #370 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDelI satyAgrahano itihAsa jaNAvyuM che ke tamAre kAgaLa mahesUlakhAtA upara nikAla mATe mokalavAmAM AvyuM che e javAba tamane maLe che. vartamAnapatranA ahevAlamAM AgaLa che ke "zrI. paTele A javAbano artha e karyo ke navI AkAraNuM bAbata pitAnA TharAva upara pharI vicAra karavA sarakAra nA pADe che, ane tethI mahesUla nahi bharavAnI laData calAvavA kheDUtone temaNe salAha ApI. huM tamArA dhyAna upara lAvavA mAguM chuM ke nAmadAra gavarnara uparane tamAre kAgaLa nikAla mATe mahesUlakhAtA tarapha ravAnA karavAmAM AvyuM te sarakArI vahIvaTane anusarIne ja thayuM che, ane tethI te uparathI tame je anumAna kADhayuM che te vAjabI na gaNAya. A saMjogomAM, upara TakeluM tamAruM vAkya: mArA anuyAyIone huM aMkuzamAM rAkhI rahyo chuM evI matalabanA tamArA sUcana sAthe baMdha besADavuM gavarnara ane tenI kAunsilane muzkela jaNAya che. je vartamAnapatranA ahevAle kharA hoya te te ghArAsabhAnA keTalAka gujarAtI sabhya, jemaNe sabhAmAM sUcavAyeluM pagaluM letAM lokone cetavyA,joke e sajajano paNa AkAraNInI te viruddha ja hovAnuM jANavAmAM che, temanA karatAM tamAruM valaNa juduM jaNAya che. 3. tame lakhe che ke sarakArI mahesUlI nItine laI gujarAtane ghaNuM khamavuM paDayuM che e vastu gavarnara-Ina-kAunsila kaI paNa rIte svIkArI zakatA nathI, ane teo nAmadAra to A AkaraNIne maMjUrI ApatA sarakArI TharAvamAM je kahevuM che ke bIjI, AkAraNI sudhInAM varSomAM A tAlukAne ItihAsa satata vadhatI jatI AbAdIno haze e kathanane pharI bhArapUrvaka vaLagI rahe che. chellAM trIsa varasena bAraDolI tathA coryAsI tAlukAne ItihAsa A AgAhInuM pUratuM samarthana kare che. 4. tame jaNAve che ke AkAraNI nakkI karavAmAM sarakAranI spaSTa pharaja hatI ke je lokone mahesUla bharavuM paDavAnuM che temane sarakAre badhI bAbatonI jANa karavI joItI hatI, ane sarakArI amaladArane sUcanA ApavI joItI hatI ke gAmanA pratinidhio sAthe khUba masalata karyA vinA ane temanA abhiprAyane yogya vajana ApyA vinA teo kaI paNa jAtanI bhalAmaNo na kare. tame umere che ke sarakArI amaladAree AvuM kazuM karyuM nathI. tamane eTalI te khabara haze ja ke sUrata jillAnA je prAntamAM bAraDolI tAluke Avelo che, te prAnta revanyu khAtAnA anubhavI amaladAra mi. ema. esa. jayAranA havAlAmAM hato ane temaNe A AkAraNe taiyAra karelI che. dasa mahinA sudhI teo tAlukAmAM pharyA che ane dareka gAmanI temaNe barAbara tapAsa karI che. temaNe gAmegAma 356 Page #371 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . laData kesa maDAI? khetarA upara jaI kheDUtA sAthe vAtacItA karI che tathA temanI sAthe masalata karI che. A ilAkAmAM AkAraNInuM kAma karavAnI je prathA hamezanI cAlI -AvI che te mujaba ja temaNe Ama kareluM che. ane A khAkhatamAM kAyamanA hukame che tenA amalamAM kaze pheraphAra temaNe karyA nathI, eTale leAkAne peAtAnI phariyAdo saMbhaLAvAnI taka maLI nahAtI ema kahevuM kharuM nathI. pu. tame AgaLa kaheA che ke sarakArI amaladAre e gaNAtapaTA ane sAMthanA AMkaDAo upara AdhAra rAkhyA che, je dheAraNu A ilAkAnA jamInamahesUlanA itihAsamAM A vakhate sarakAre pahelI ja vakhata svIkAryuM.' A kathana tame kayA AdhAre kahe che! te gavanara ane tenI kAunsila nakkI karI zakatA nathI. laeN Da revanyu koDanI 107mI kalama kahe che ke jamInamahesUlanI AkAraNI karatI vakhate jamInanI ki Mmata dhyAnamAM levAmAM Avaze. vaLI seTalameTa maeNnyuala je 45 vaSa~thI amalamAM che temAM AkAraNIamaladArane sUcanA ApelI ja che ke khIjI paNa keTalIka khAkhate teNe dhyAnamAM rAkhavAnI che. AmAMnI eka gaNAtapaTA, vecANa tathA gIreAnA AMkaDA viSenI paNa che. tame kahe che ke AkAraNIamaladAre prathama peAtAnA ripATa AkAraNInI pracalita prathA, jemAM sAMthane gauNa bAbata gaNavAmAM AvI che te upara AdhAra rAkhIne karyAM. ane tame umere che ke AkAraNIkamizanare AkAraNInuM navuM dhAraNa svIkAryuM, eTaluM ja nahi paNa AkAraNIamaladAre gAmeAnuM kareluM vargIkaraNa rada karI taddana navA ja dhAraNa upara pharIthI vargIkaraNa karyuM che. ane e AkAraNIkamizanaranI bhalAmaNeA maMjUra rAkhIne sarakAre taddana navuM ja dheAraNa dAkhala karyuM che. eTalI vAta taddana sAcI che ke AAraNIkamizanara, jemane A jillAnA pahelAMnA kalekaTara tarIke tAlukAnA khUba paricaya che temaNe vargIkaraNamAM keTalAka pheraphAro karyAM, ane gaNeAtapaTA tathA sAMthanA AMkaDAo upara AkAraNIamaladAranA ratAM vizeSa bhAra mUkayo; paraMtuM huM eTaleA nirdeza karavA icchuM chuM ke temanA A kAryathI lAkAnA hitamAM nukasAna thavAne badale hakIktamAM lAbha ja thayA che. AkAraNIamaladAranI bhalAmaNAne pariNAme cAlu mahesUlamAM 30.pa9 TakAne vadhArA sUcavAyeA hateA; tyAre AkAraNIkamizanaranI bhalAmaNAne pariNAme ra9.03 TakAno vadhAro thAya che. tyAraJAda nAmadAra revanyu membare dhArAsabhAnI 1927nA mArcanI -eThakamAM peAtAnA bhASaNamAM, jenA ullekha tame karyAM che temAM, nahera karyAM anusAra peAtAne maLelA AMkaDAo ane hakIkatA pharI tapAsI, ane chevaTe, laDAI daramyAna atizaya vadhI gayelA bhAvAnu kAraNa sapU 357 Page #372 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AMraDolI satyAgrahanA itihAsa * rIte kADhI nAMkhavAnA tathA anyAya thavAne saMbhava pUrepUrA TALavAnA hetuthI AkAraNIamaladAre sUcavelA ane AkAraNIkamizanare pheraphAra karI nakkI karelA dAmAM khUba ghaTADo karI nAMkhyA, jene pariNAme AkAraNIamaladAranA 30.59 TakA tathA AkAraNIkamizanaranA 29.03 vadhArAne badale ceAkhkhA vadhArA 21.97 TakA nakkI karavAmAM Avye. tame kaheA che ke je rIte badhA vAMdhA uDADI devAmAM AvyA te batAve che ke vAMdhAo game teTalA mahattvanA hoya ane pariNAmeA game teTalAM gaMbhIra hAya chatAM AgrahapUrvaka vadhArA karavAne sarakAranA nizcaya ja hatA. gavara ane tenI kAunsila AzA rAkhe che ke upara ApelA AMkaDAo joyA pachI tamArI khAtarI thaze ke tamArI vAtane hakIkatanA TekA maLatA nathI. sArAMza, tamArI je dalIla che ke kheDUtAnI sthiti dhyAnamAM lIdhA vagara. ane tapAsa mATe jeTalAM sAdhanA maLI zake te badhAM sAdhanAnA saMpU vicAra karyA vinA A AkAraNI dAkhala karavAmAM AvI che. tenA gavara, ane tenI kAunsila bhAra daIne inakAra kare che. 6. tame evuM sUcaveA che ke je 31 gAmAmAM 19 mI julAI, 1927nA sarakArI TharAva naM. 7259/24, je jamInamahesUlanA vadhArAnI. bAbatamAM chevaTane hukama hatA tenI sAme be mahinAnI aMdara vAMdhAedarzAvavAnI nesiseA jIlAInA chellA aThavADiyAmAM cADAI temAM niyamane bhAre bhaMga thayelA che. tene khulAsA e che ke A jAtanI neTise te ja gAmeAmAM coDavAmAM Ave che jyAM AkAraNIamaladAre sUcavelA daro karatAM paNa vadhAre daro nakkI karavAmAM AvyA hAya. AvI neTise| kADhavI jajoI e evuM kAyadAnuM baMdhana nathI, paraMtu e kADhavAnI vahIvaTI prathA eTalA uddezathI paDI gayelI che ke AkAraNIamaladAranA sUcavAyelA darAmAM sarakArane pheraphAra karavA jarUrI jaNAyA che tenI lokone khabara paDe. e vastu tA eka prakAranI rAhata che, temAM gaMbhIra niyamabhaga zI rIte thaI jAya che te samajavuM muzkela che. tame kahe che ke AvI neTiseAthI. TharAva chevaTanA hukamarUpa che e vastu nIkaLI jAya che. huM kahuM chuM ke A TharAva chevaTanA hukamarUpa eTalA ja amAM nathI heAtA ke jo be mahinAnI aMdara je arajIe Ave te uparathI sarakArane peAtAnA TharAvamAM pheraphAra. karavAnI jarUra jaNAya te sarakAra daramAM pheraphAra kare, ane TharAvelA daro geravAjabI che evI sarakArane khAtarI na thAya te te chevaTanA rahe. tame lakhA che ke AvI noTisAthI chevaTano hukama bahAra pADatA pahelAM badhA vAMdhAonA nikAla karavAnI sarakAranI pharaja thaI paDe che, ane chevaTana 350 Page #373 -------------------------------------------------------------------------- ________________ laData kema maMDAI? hukamanI cha mahinAnI noTisa maLyA vinA cAlu varSamAM vadhArelA darane amala karI zakAya nahi. AvI cha mahinAnI noTisanI bAbatamAM koI jAtano kAyado ke vahIvaTI hukama hovAnuM gavarnara ane tenI kAunsila. jANatA nathI, ane tame zeno ullekha kare che te tene samajI zakatA nathI. bahAranAe" 7. chevaTamAM huM eTaluM jaNAvuM chuM ke pitAnA amaladAree sUcavelA dare karatAM ochA dare sarakAre TharAvyA che, kheDUte upara kaI jAtanI hADamArI na paDe tenI khAsa kALajI rAkhIne ja te pramANe sarakAre kareluM che, ane have navI AkAraNa pramANe vasUla levAnuM mulatavI rAkhavA. athavA AkAraNIne pharI vicAra karavA, athavA bIjI koI paNa jAtanI rAhata ApavA sarakAra taiyAra nathI. A pramANe jAhera karavA chatAM bAraDolInA leke potAnI ja buddhie cAlIne athavA bahAranAonI. zikhavaNane vaza thaIne, mahesUla bharavAmAM kasUra karaze to teMDa revanyu. koDa anusAra je pagalAM levAM joIze te letAM gavarnara ane tenI kAunsilane jarA paNa saMkoca nahi thAya, ane tene pariNAme nahi bharanArAone khasUsa je nuksAnamAM UtaravuM paDaze tene mATe pote javAbadAra nahi rahe. tamAre sevaka, je. Dabalyu. smitha maMtrI, muMbaI sarakAra jamInamahesUlakhAtuM vallabhabhAIne radiye. zrI. vallabhabhAI jhaverabhAI paTela taraphathI je. Dabalyu. smitha eskavAyara, AI. sI. esa. muMbaI sarakAranA revanyu khAtAnA maMtrI jega amadAvAda tA. 21-2-1928 sAheba, mArA tA. 6 ThThI jAnevArInA kAgaLanA javAbamAM tamAre tA. 16mIne lakhele laMbANu vIgatabharyo kAgaLa maLe. te mATe huM tamAre AbhArI chuM. tame uThAvelA judA judA muddAone huM kramavAra javAba ApIza. 2. gaI 12 mI tArIkhe bAraDelI tAlukAnA lokone jamIna mahesUla bharavA nA pADavAnI salAha ApavAmAM meM je valaNa akhatyAra kIdhuM tene tame kADhelo artha joI huM vismaya pAmyuM che. tA. 4thIe ja lake 3pa9 : Page #374 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraDelI satyAgrahane itihAsa satyAgraha karavAno TharAva karavAnI taiyArI karIne AvelA ane mArI sUcanAne mAna ApIne ja teo 12mI tArIkha sudhI potAno nirNaya mulatavI rAkhavA kabUla thayelA e bInA tamArA dhyAnabahAra rahI jaNAya che. meM A hakIkta mArA kAgaLamAM spaSTapaNe jaNAvI hatI. javAbamAM mArA ATalI agatyanA kAgaLane revanyu khAtA tarapha mokalavAmAM AvyuM che ema jaNAvatAM mAmulI pahoMcanA kAgaLa uparAMta majakura tArIkha sudhI jyAre kazo vadhu javAba mane na maLe tyAre mAre evuM anumAna kADhavuM ja rahyuM hatuM ke khAtAe mArA kAgaLa para dhyAna ApavAnI jarUra nathI joI. je tema nahotuM to mArA kAgaLano vIgatavAra javAba tame ApavAnA che evI khabara mane tA. 1ramI pahelAM tArathI agara bIjI rIte karavAne rasto tamAre mATe khulle hato. tA. 16mI jAnevArInA "yaMga inDiyA'mAM bAraDolI pariSadane je sattAvAra ahevAla chapAye che te parathI tame joze ke mArA bhASaNamAM meM kaheluM ke je sarakAre ApaNI vaSTi cAle tyAM sudhI mahesUlavasUlI mulatavI rAkhavAnA hukamo kADhayA hota to huM paNa rAha jevA AnAkAnI na karata. dhArAsabhAnA sabhyonI bAbatamAM to mAre eTaluM ja kahevAnuM che ke pahelI ja sabhA vakhate temaNe spaSTa karyuM hatuM ke teo pitAne sUjhayA te badhA upAya ajamAvI cUkyA che, ane chevaTe kheDUtone mArI pAse javAnI salAha ApavA sivAya bIjo koI mArga temane jaDaDyo nathI. vaLI kheDUtone teo je pagaluM levA mAgatA hatA tenA pariNAmane lagatI meM ApelI cetavaNe majakUra sadguhasthoe ApelI cetavaNI karatAM kadAca vadhu ja AkarI hatI. gujarAta keTaluM khame che? 3. tamArA kAgaLanA paeNrA 3 mAM tame je kahyuM che teno javAba ApavAmAM huM tame dhAraNa karelA dhokApaMthI sUranI harIphAI nahi karuM. huM bIjI bAbatamAMthI thoDIka AgaLa tarI AvatI bAbato para ja nAmadAra gavarnarasAhebanuM dhyAna kheMcIza. te e ke: (ka) gujarAta e AkhA ilAkAmAM sauthI AkarAmAM AkarAM jamInamahesUla bharanAre prAMta che. A sarva pakSe kabUla rAkhelI bIna che. (kha) kheDA jillAnA keTalAye tAlukAomAM hAlanI pUrI thayelI mahesUla AkAraNInA gALA daramyAna majakUra AkAraNIne pariNAme je sthiti UbhI thaI te sarakArane potAne paNa eTalI AkarI lAgelI ke temane majakura gALAmAM saMkhyAbaMdha gAmaDAne avAranavAra 16 TakA thyanI Page #375 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . . laData kema maMDAI? rAhata ApavAnI pharaja paDelI, ane aMte eTalethI paNa na aTakatAM pAchaLathI jyAre sthiti cheka kathaLI gaI tyAre be tAlukAomAM te pheraAkAraNI paNa karavI paDelI. . (ga) ilAkAnA sArAmAM sArA jillAonA lokavastInA temaja pazudhananA AMkaDA jotAM majakUra jillAonI AbAdI ghaTatI jaI dina pratidina temanAM hIra cusAtAM jAya che ema ja mAlUma paDe che. nIcalA AMkaDA sarakArI vastIgaNatarI temaja khetIvADInA ahevAlamAMthI TAMkuM chuMH jillo vastI khetI upayogI DhAra 1891 mAM 1921 mAM 1885-86 mAM 1924-25 mAM amadAvAda 9,21,507 8,90,911 1,59,390 1,17,925 bharUca 3,41,490 3,07,745 67,631 56995 kheDA 8,71,94 7,10,482 1,57,744 1,04,163 sUrata 6,49,989 6,74,357 1,46,520 1,12,603 - sUrata jillAnI vastImAM saheja vadhAre dekhAya che e huM kabUla karuM -chuM. paNa e AMkaDe vAMcanAranA manamAM sAthe sAthe e savAla paNa ahIM UbhuM karyA vagara nathI raheto ke zuM A jillAne paNa bIjA kahIna jillAonI hAramAM besADavAno irAde to navA mahesUlavadhArAnA mULamAM nahi hoya ? . (dha) kheDUtonI vadhatI jatI karajadArInI daSTie levAmAM AvelA vAMdhAne sarakArI TharAvamAM avagaNanApUrvaka uDADI devAmAM AvyuM che. binasarakArI tapAsamAMthI evuM jaNAyuM che ke AgalI AkAraNI vakhate bAraDelI tAlukAnI vastI upara 32 lAkha rUpiyA jeTaluM karaja hatuM, - jyAre AjanI karajadArIno AMkaDo eka kareDa rUpiyAnI AsapAsa thavA jAya che. 4. tame jo che ke seTalameMTa oNphisare potAnI tapAsa " A - ilAkAnA mahesUlatapAsanA kAmanI paraMparAne custapaNe vaLagI rahIne " karelI. A bAbatamAM kheDUtonA pratyakSa prasaMgamAM AvIne bArIka tapAsa - ryA pachI huM kahI zakuM chuM ke majakUra tapAsaNIamaladAre nAma levA jevI kazI ja pUchatapAsa karI nahotI, mAtra paTelatalATIo pAsenA dAkhalAo upara ja AdhAra rAkhIne potAne ripeTa ghaDelA, ane pariNAme je jAtanAM kahevAtAM jamIna vecANa temaja gaNAtapaTAone pote potAnI gaNatarImAMthI bAda rAkhyAne teNe potAnA riporTamAM dAvo karyo che tevAM vecANo temaja caTAo teNe gaNelAM che. huM tenA majakUra dAvAne bhArapUrvaka inakAra Page #376 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraDelI satyAgrahanA itihAsa karuM chuM, ane A hakIkatAnA AMkaDAone lagatA tenA riporTamAMnA jI temaja ' eca 'beu patrA puravAra karI ApavA sAru tapAsanuM AAkaruM chuM. enA ripeTa mAM leAkAnI joDe bhaLyAhatyAnI ga Mdha nathI, mAtra 'rekorDa" Apha rAITsa " ( pahANIpatrakA, hakapatrakA )mAMthI meLavelI anizcita . hakIkatA para temaja asAdhAraNa uchALAnAM varaseAnA bhAvA upara dhaDelo che... tamArA ja amaladArA zuM kahe che ? 5. tamArA kAgaLanA pAMcamA paeNrAmAMnI tamArI vistRta dalIlane mAre paNa kaMIka vistArathI ja javAba ApavA paDaze. tame kaheA che. ke naryAM paTA ane gaNAtanA daranA AMkaDAo uparathI ja mahesUlaAkAraNI . karavAnA siddhAMta A ilAkAmAM sarakAra A pahelI ja vAra akhatyAra karavA beDI che e mAruM thana meM 'zA AdhAre karyu che te sarakAra gAtI zakI nathI. ' javAbamAM huM tamane nAmadAra gavanarasAheba AgaLasarakAra taraphathI bahAra pADavAmAM Avela ' jamInamahesUlaAkAraNI kamiTI, muMbaI, e kADhelA praznapatranA javAbo ' e nAmanuM pustaka mUkavA vinaMti karuM chuM. majakUra pustakamAMthI ahamadanagara jillAnA tyAranA kalekTara ane. hAla uttara vibhAganA kamizanara mi. Dabalyu. Dabalyu. smATe mokalela. eka anubhavI revanyu amaladAra taraphathI Avela nIcalA javAkha teenAmadArane vAMcI saMbhaLAvo : savAlanuM valaNa ekalA gaNAtanA darane ja mahesUlaAkAraNI. TharAvavAnA AdhAra tarIke nakkI karavAnI dizAmAM hoya ema mane lAge che. jo mAruM e anumAna sAcuM hoya te mArA javAba nakAramAM che. eTaluM huM svIkAruM chuM ke AkAraNIamaladAre vadhumAM vadhu vadhArAnI peAtAnI. bhalAmaNa karavAmAM jeTalI khAkhatA gaNAvavAnI che temAMnI eka mAkhata tarIke A gaNAtanA darAnI vAtane gaNavI oIe. paNa huM dhAruM chuMAja sudhI koI divasa kevaLa gaNAtane AkAraNInA gaja tarIke gaNavAmAM nathI AvI." 66 uparAMta bharUca jillAnA tyAranA eNkiTaMga kalekaTara zrI. makara jemane. jamInaAkAraNInA kAmanA bahoLA anubhava hatA temane javAba jue :: " jamInamahesUlanI AkAraNI agAu kadI naryAM gagNAtane AdhAre. nakkI karavAmAM AvI nathI. " have AmAM samAtA siddhAMtanI khAkhatamAM teA huM muMbaI ilAkAnA . revanyu amaladAromAMthI cAranA ja abhiprAyA TAMkIza. pahele TAMkele javAba ApanArA amaladAra gaNAtanA pAne jamInaAkAraNI nakkI. 363 Page #377 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - laData kema maMDAI: karavAnI dhyAnamAM levAnI bAbatomAMnI eka vastu tarIke svIkAravA e. paNa keTaluM badhuM asaMtoSakAraka che enA kAraNe ApatAM jaNAve cheH - "AvA gaNAtanI Avaka upara rahenArA jamInavALAone varga jAte. khetI karanAra kheDUtavarganA pramANamAM ghaNe ja nAno hoya che. 1921nI. vastIgaNatarI ja juone. tarata ja khAtarI thaze ke gaNote jamIna kheDAvanArA AvA loka sAmAnya kheDUtonI kula vastInA 8 TakAthI paNa ochA che. A tAlukAnAM pahANupatrake tapAsatAM temAM tenAM kAraNe tapAsavAnI mane jijJAsA thaI. A tapAsa karatAM mane mAlUma paDayuM ke zirapura kacchanI AsapAsa AvelAM gAmaDAMnI ghaNuM jamAne zirapuranA zAhukAranA hAthamAM gayelI che. majakUra jamIna teo jAte kheDatA nathI, paNa mULa jemanI jamIna hoya che temane ja te gAte kheDavA pAchI Ape che. A mULa kheDUte potAnI mULanI jamIno kheDavA khAtara paNa potAnA ja hAthamAM rahe ane bIjA kheDanArAnA hAthamAM na jAya e bAbatamAM bhAre AgrahI. hoya che. ane emanI e lAgaNIne lAbha laIne zAhukAre dara nave. gaNetapa karatI veLAe gaNotanI rakama vadhAryuM ja jAya che." , mi. smATe pote nIce mujaba kahyuM cheH yatavArI prAMtamAM bahu ochA TakA jamIna gaNAte kheDAya che, ane teTalI ochImAMthI paNa ochAmAM ochI aradhI jamIna kharI Upajane dare. apAtI nathI. ghaNuM gaNotapaTA kahevAtA vecanArane ja kharIdanAra taraphathI. karI ApavAmAM Ave che, ane gaNata te kharuM gaNeta nahi paNa mAtra, vyAja' hoya che. A pramANe gaNota e mahesUla AkAraNane kAMTe banAvI. * zakAya eTaluM ceksa sAdhana nathI." zrI. maDhekara potAnA upara TAMkelA javAbamAM kahe che: , , , kharAM gaNota zodhI kADhavAM sahela nathI. rekaDa gaNeta bahu ja jUja levAdevAya che, ane bhAgabaTAIna gaNeta sahelAIthI rekaDamAM. badalI zakAtAM nathI. vaLI sarve khAtAe jamInanA vargIkaraNane AdhAre, je naMbare pADelA hoya che, te mujaba gAmegAmanAM temaja khetarakhetaranAM gaNotemAM phera paDI jAya che. jamInanI kiMmata AMkavAmAM gaNatanA dara bhomiyAnI garaja sAre che kharA. paNa ene ja mahesUlanI AMkaNune ekamAtra AdhAra banAvavA e A ilAkAne mATe salAhakAraka nathI. jamInanI mAga. khUba hoya ane vastInI bhIDa hoya tyAM gaNota mAgyAM thaI jAya che.. mAga nathI hatI tyAM dara nIcA hoya che. je gaNatanA darane mahesUlaAkAraNanA ekamAtra AdhAra tarIke svIkAravAmAM Ave to kheDUte. 362 Page #378 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraDelI satyAgrahano itihAsa - avazya duHkhIdukhI thaI jAya, kAraNa teo bIje dhaMdhe karI na zake. tethI mAre abhiprAya e che ke gaNatane dizAsUcaka tarIke gaNavAM, AkAraNInA kula AdhAra tarIke nahi. A ja siddhAMtane anusarIne Aja sudhInI badhI navesara mahesUla AkAraNuo thaI che, ane emAM pheraphAra karI na cIle zA sAru pADave ene sAru huM kazuM kAraNa joI zakatAM nathI. AkAraNa amaladArane tenuM kAma karavAne - je niyamo ghaDI ApavAmAM AvelA che te ja cAlu rahevA joIe." - have eka ja vadhu utAre huM TAMkIza, ane te tamAre pitAne. tame - kheDA jillAnA kalekaTara tarIke abhiprAya Apela : ' "jamInanAM gata e mahesUlaAkAraNI TharAvavAnA kAmane sAru pUrato AdhAra nathI. ochAmAM ochuM hiMdustAnanA A bhAgamAM te naryA Arthika kAraNone AdhAre gaNota nakkI thatAM nathI. vastI gIca hoya tyAM - jamIna mATe harIphAI cAle che. evI harIphAImAM ghaNIvAra kheDUte kiMmata karatAM vadhu Ape che. je ema pUchatA ho ke to pachI e loke gujAre kema karatA haze, to eno javAba e che ke mosama vItye navarAzanA divasemAM e loko doDIdapATI kare che, baLada ane gADAnI madadathI bhADAM kare che, Dhera rAkhI dhIdUdha vece che vagere. jamInamAM khAtara naMkhAyuM hoya, mahenata karI sudhArI heya, kuvA heya, ItyAdi kAraNothI jamIna jamInanI kiMmatamAM phera paDe che. ghaNI jagyAoe kheDUto cokasa bhAvanA agara lAgaNIone vaza vartIne paNa potAnI jamInane vaLagI rahe che, ane "Arthika dRSTie tenA te pagalAne kaI rIte bacAva thaI zake tevuM hatuM nathI. tethI ema sUcavuM chuM ke gaNota sivAya bIje ja kaMIka AdhAra - zeAdhavA e vadhu vAjabI che." * A badhAM kathane sarakArane daphatare paDelAM chatAM bhaviSyamAM mahesUla- AkAraNanA ekamAtra AdhAra tarIke gaNotanA dare sarakAra svIkAraze evI apekSAthI seTalameMTa kamizanare grahaNa karelI A avanavI rIta viSe * me sAva ajJAna batAve che e joI huM bhAre navAI pAmuM chuM. mAruM nivedana che ke bAraDolI tAlukAnA gaNotapaTAe, jemanA upara seTalameMTa - kamizanare pitAnI gaNatarIo bAMdhI che temAM ghaNe meTe bhAga upara TAMkelA utArAomAM varNavyA che tevA eTale AdhAra mATe gaNatarImAM na - laI zakAya tevA prakAranA che. 6. seTalameMTa amaladAranI temaja seTalamenTa kamizanaranI bhalAmaNone sarakAre je haLavI karI che temAM paNa sarakAra kheDUtone nyAya ApavAnI 364 Page #379 -------------------------------------------------------------------------- ________________ laData kema maMDAI?" ciMtA pragaTa nathI thatI, paNa geTALiyA ane vAMdhAbharyA AdhAra para, katrima bhAvo upara ane gaNatanA daranA anyAyI siddhAMtanA jora upara karavAmAM AvelI mahesUlavadhArAnI bhalAmaNamAM rahelA haDahaDatA anyAyanI. kacavAte mane karelI kabUlAta ja vyakta thAya che. sarakAre sUcavelA 22. TakAne e vadhAre evI mAMDavALa che jenI hastIne mATe AdhAra ke. dalIla che ja nahi. emAMthI eTaluM ja phalita thAya che ke harabahAne. kheDUto upara vadhArAne kara nAMkhavAne sAru sarakAra kRtanizcaya hatI. 7. mAruM namra nivedana che ke A dara nakkI karavAnI bAbata mAMDavALanI hatI ja nahi. kAM te seTalameMTa amaladAronA riporTa sAva grAhya che, nahi to sAva agrAhya che; te grAhya nathI, kAraNa eka te te. anizcita ane pAMgaLA pAyA upara racAyelA che, ane bIjuM temanI bhalAmaNo evA siddhAMta upara racAyelI che, je siddhAntane sarakAranA ja saMkhyAbaMdha amaladAroe vAMdhAbharyo ane kheDUtonA hitaviruddhane gaNI. te viruddha spaSTa zabdamAM pikAra karyo che. A sthitimAM atyaMta namratApUrvaka ane teTalI ja dhagazapUrvaka jaNuMvavAnI rajA lauM chuM ke A AkhA. mAmalAnI tapAsa calAvavA eka niSpakSa paMca nImyA vagara sarakArane chaTake nathI. A tAlukAmAM je saMkhyAbaMdha gAmaDAMne upalA vargamAM caDAvI devAmAM AvyAM che temanI dazA temanAthI ochI AkAraNIvALAM. gAmaDAMnA karatAM paNa bUrI chatAM, A pheraphArathI 66 TakA sudhI mahesUlavadhAre coMTayo che e bInA joDe tamane kazI nisabata nathI jaNAtI. sAthe sAthe e paNa jaNAvI dauM ke vAleDa peTAmAM AvelAM A gAmanI paDozamAM ja AvelAM gAyakavADI sarahadanAM gAmanuM jamInamahesUla A gAmanA 30 TakA. jeTaluM che. 8. meM sUcavelI neTisa "sarve eNDa seTalameMTa maeNnyualanA pRSTha: 399mAM upara TAMkelA sarakArI TharAvanI rUe pharajiyAta hoya ema jaNAya che. e vAkya Ama che: "seTalameMTa amaladAre karelI darakhAstomAM je. sarakAra pheraphAra kare te navesara noTisa kADhavI joIe." amalanI zarUAtanI tArIkhanI bAbatamAM hukama Ama che: "revanyu AkAraNa hamezAM 1 lI ogasTa ane mahesUlanA pahelA haptAnI vacce dAkhala karavI joIe. (pRSTha 402.) vasUlInI bAbatamAM teMDa revanyu koDanI 104 thI kalama. cekhuM jaNAve che: " navI AkAraNI mujabanuM mahesUla pachInA varasathI ja levAvuM joIe." A dAkhalAmAM sarakAre navI AkAraNe julAImAM dAkhala karI. gAmalekanAM vAMdhAo mAgyA, ane te upara chevaTanA hukamo 365 Page #380 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraDelI satyAgrahane itihAsa kadI kADhayA ja nahi. Ama julAImAM ja navI AkAraNe dAkhala thavAmAM seTalameMTanA mahatvanA kAyadAnuM ullaMghana thayuM che, ane je gAmanA --vAMdhAo mAgavAmAM AvyA temanI upara cAlu varase navA vadhArAnI - AkAraNI e paNa gerakAyade che. 9. tamArA kAgaLanA 7mA pairAmAM tame je kaMI kahyuM che tene mATe huM tamAre AbhArI chuM. dilagIrI eTalI ja ke tema karavAmAM tame je bhASA vAparI che te sarakAranuM eka javAbadAra amaladArane zobhatI nathI. tame - mane temaja mArA sAthIone "bahAranA loka" lekhatA jaNAe che. huM mArA pitAkA lokone madada karI rahyo chuM enA reSamAM tame e vAta bhUlI - jAo che ke je sarakAranI vatI tame bole che tenA taMtramAM mukhyapade - badhA "bahAranA loka" ja khadabade che. huM to tamane kahI ja dauM ke joke - huM mane pitAne hiMdustAnanA koI paNa bhAga jeTalo ja bAraDolIne paNa rahIza samajuM chuM, chatAM tyAMnA duHkhI rahevAsIone bolAvyo ja huM tyAM * gaye chuM ane kaI paNa kSaNe mane rajA ApavI e emanA hAthamAM che, huM - icchuM chuM ke temanA hIrane aherAtra cUsavAra, bahArathI AvelA ne tapa- baMdUkane jere ladAyelA A rAjyataMtrane paNa teTalI ja sahelAIpUrvaka rajA ApavAnuM emanA hAthamAM hota. 10. aMtamAM eka niSpakSa paMca nImavAnI mArI sUcanAne pharI ekavAra huM uccAra karuM chuM, ane je nAmadAra gavarnarasAheba mArI sUcanA svIkAravA khuzI hoya to huM tAlukAnA lokone jUnuM mahesUla -tAbaDatoba bharI devA salAha ApIza. 11. nAmadAra gavarnarasAhebanI saMmati hoya to A patravahevAra : huM pragaTa karavA mAguM chuM. tamAre vizvAsu, - vallabhabhAI jhaverabhAI paTela sarakArane chelle javAba je. Dabalyu. smitha, AI. sI. esa. muMbaI sarakAranA revanyu khAtAnA sekreTarI taraphathI zrIyuta valalabhabhAI jha. paTela jega muMbaI, tA. ra7 phebruArI, 1928 sAheba, tamArA 21mI tArIkhanA kAgaLanI pahoMca svIkAravAnuM gavarnara ane tenI kAunsila taraphathI mane pharamAvavAmAM AvyuM che.. Page #381 -------------------------------------------------------------------------- ________________ laData kema maDAI 2. tamArA kAgaLanA trIjA phakarAmAM tame nAmadAra gavana rasAhebanu keTalIka khAkhatA para khAsa dhyAna kheMcyuM che. prathama te! tame evA dAvA karyo che ke AkhA muMbaI ilAkAmAM gujarAta prAMtamAM sauthI vadhAremAM vadhAre jamInamahesUla AkAravAmAM AvyuM che. A sarvasAmAnya kathana satya ho ke na ho, paNa bArolI tAlukAmAM hAla jamInamahesUla vadhArepaDatuM che -ema sarakAra koI paNa rIte svIkAravA taiyAra nathI. * A ja dUra, ane nAzika jillAnA bhAgalANa tAlukAmAM lagabhaga keTalAka khIndrA tAlukAmAM AnA karatAM paNa vizeSa dara, vasUla karavAmAM Ave che. A tA gaNAta ane mahesUlanA pramANane hisAbe gaNatarI thaI. - paNa jo vIdhe amuka rUpiyAne hisAba gaNIe teA bAraDolInA vIdhe -AkAra cA*sI ane bIna keTalAka tAlukA karatAM vadhAre Ave che. kheDA tame kheDA jillAnI AkAraNI viSe ullekha karyAM che. jillAnA saMjoga ane paristhiti ane kheDA jillAthI dUra ane taddana nirALA ja jillAmAM AvelA khAraDolI tAlukAnA sajogo ane paristhiti vacce zA sabaMdha che e sarakAra samajI zaktI nathI. bAraDolIe devALuM nathI kADhayuM' O tamArI trIjA muddAmAM tame pAte kabUla karI che ke sUrata jillAnI vastI vadhI che. ane khAraDAlI tAlukAmAM te mAtra janasaMkhyAmAM nahi, paNa DhArasaMkhyAmAM paNa chellAM trIsa varasamAM ThIkaThIka vadhArA thayA che ema seTalameTa ripeA parathI sAbita thAya che. tethI sarakhAmaNI karavA mATe gujarAtanA khInna jillAnA AMkaDAonA utArAe karavAmAM tamAre zA uddeza haze e sarakAra kaLI zakatI nathI. kadAca ema karavAmAM sarakAra para nIcene kaTAkSa saheje thaI zake e ja tamAro hetu haze : 'zuM A jillAne paNa bIjA kasahIna jillAonI hAramAM besADavAnA irAdo te navA mahesUlavadhArAnA mULamAM na hoya ? ' sarakAranA hetu ane kA nA Ave avaLA ana koI paNa jAhera puruSe kadI paNa karyA hoya evA eka paNa dAkhaleA gavanara ane tenI kAunsilane yAda nathI AvI zakatA. kheDUto para dahADedahADe vadhatA jatAM devAMnA prazna tame cAthA muddAmAM ThAvela che. paNa A bAbatamAM sarakAra jUnA ke navA AMkaDA svIkAravA ja taiyAra nathI. dIvA jeTaluM e teA spaSTa ja che ke khAolInI prajAe devALuM kAcuM nathI, temaja te devALA kADhavAnI aNi para paNa AvelI 367 Page #382 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDolI satyAgrahano itihAsa nathI. tAlukAnI vastI vadhI che ane haju paNa vadhatI jAya che, ane devALAnuM eka paNa ci najare dekhAtuM nathI. 3. seTalameMTa amaladAre potAnuM kArya barAbara karyuM che e sarakAranA dAvAne tame tamArA kAgaLanA cothA phakarAmAM inakAra kare che, ane vizeSamAM ema jaNAve che ke tene riporTa "reDa oNpha rAITsa"mAMthI. maLatI acekasa khabara para, ane asAdhAraNa varaseMmAM cAlatA bhAva, para ja mukhya AdhAra rAkhI ghaDavAmAM AvyuM che. je "rekarDa opha - rAITsa"mAM khAtedAre vacce thatA jAhera vyavahAranI noMdha rahe che te rekaoNrDa : opha rAITsa"nI hakIkata ane AMkaDA akasa che ema tame kyA kAraNosara : mAno cho, e tame jaNAvyuM nathI. e AMkaDA acokasa che ema sarakAra. te mAnatI ja nathI. riporTanA AMkaDA asAdhAraNa varamAM cAlatA. bhAva parathI TharAvavAmAM AvelA che, eno radiye coryAsI tAlukAnuM mahesUle maMjUra karatI vakhate sarakAre pitAnA TharAvamAM pUrepUre ApI dIdhe che. seTalameMTanA virodha karanArAo ema pratipAdana karavA mAge che ke ogasTa 1914 pachI samasta duniyAmAM je paristhiti cAlI rahelI che te . asAdhAraNa ane kSaNika che. ane 1914nA augasTa pahelAM duniyAne je raMgaDhaMga hato te ja raMgaDhaMga vahelAmAM vahelo thaI jaze. paNa je mahAyuddhane samApta thaye daza varasa vItI gayAM che, chatAM paNa jenI kAyamI asara haju paNa TakI rahela che te vastune lakSamAM rAkhyA sivAya rajU karavAmAM AvatuM daSTibaMdu sarakAra mAnya rAkhI zakatI nathI. amaladArenA abhiprAya sAthe sarakArane zuM lAgevaLage? 4. tame gaNota ane sAMthano prazna uThAvI, sarakAranA ja kema jANe : sattAvAra nirNaya hoya tevI rIte keTalAka amaladAronA abhiprAyo TAMkyA che. cokasAIne dAvo karI zakAya evA AMkaDAo ane purAvAo hAla keTaloka samaya thayAM ja maLatA thayA che. e agatyanA muddAnuM mahattva uparanA. amaladAre barAbara AMkI zakyA hoya ema lAgatuM nathI. AvA. AMkaDAo "rekaoNrDa opha rAITsamAMthI have maLavA lAgyA che. ane tene . upayoga thoDAMka varasa thayAM thaI rahela che e sarakAra taraphathI tAjetaramAM. maMjUra thayela AMkaNIone lagatA sumAre bArIkAIthI jevAthI spaSTa thaze. sarakAre kaI paddhati svIkArela che te jANavA mATe tamAre 1927nI 17mI mArcanA roja dhArAsabhAmAM nAmadAra revanyu membare potAnA bhASaNamAM jedhoraNa sattAvAra rIte jAhera karela che te jovuM joIe, kAraNa ke e. 'A- 11 Page #383 -------------------------------------------------------------------------- ________________ na laData kema maMDAI? bhASaNamAM je dhAraNu jAhera karela che tene ja akSarazaH gavarnara ane tenI kAunsila hAla paNa vaLagI rahela che. - 5. sarakArane bhalAmaNa karavAmAM AvI hatI te mujabanA daremAM pheraphAra karavAmAM je hetu sarakAre rAkhe hato tene tame ghaNuM ja avaLe artha tamArA kAgaLanA chaThThA phakarAmAM karyo che. uparanA eka phakarAmAM sarakAranA hetuono avaLe artha karavAno je Apa tamArA upara mUkavAmAM AvyuM che tevA ja apane tame A bAbatamAM paNa pAtra thAo cho. . 6. tamArA kAgaLanA 8mA phakarAmAM "sa ane seTalameMTa menyuala"nI je nakala parathI tame utAre karyo che, te nakalamAM Aja sudhI thayelA sudhArAo AvI jatA nathI jaNAtA. tame je kalama TAMke che temAM zeDe sudhAro thayo che, ane te uparathI tame joze ke meM 16 mI phebruArInA 7258-bI/24-3188 naMbaravALA kAgaLamAM je gAmaDAMnA dare vadhAravAmAM AvyA che tene khulAse A hatA te barAbara che. vaLI tame 1901nI 27mI phebruArInA 1047 naMbaranA sarakArI TharAvane vaTahukama TAMkI jaNAvo cho ke navI mahesUlapaddhati 1lI ogasTa ane jamIna mahesUlanA pahelA haptAnI tArIkha vaccenA divasomAM amalamAM mukAvI joIe. A saMbaMdhI eTaluM ja jaNAvuM chuM ke asalanI paddhati badalIne vadhAre vyavahAra ane vAjabI paddhati have grahaNa karavAmAM AvI che. ane navI paddhati anusAra, je varase navI paddhatine amala karavAnuM hoya che te varasanA badhA haptA bharAI jAya te bAda ja navI paddhatine amala karAya che. A jAtanA pheraphAre kAyadAnI kalamenI hadamAM rahIne amalI khAtAnA hukamanI rUe thAya che, ane te hukamamAM sarakArane cAhe te pheraphAra karavAnI chUTa hoya che-eTale navI AMkaNI dAkhala karavAmAM kazI aniyamitatA thaI hoya ema nathI. 7. tamArA kAgaLomAM nahi paNa 1928 nA phebruArInI 23 tArIkhanA babe kronikala'mAM uThAvela muddA viSe tamAruM dhyAna kheMcavA mAguM chuM. muddAnI matalaba e che ke sarakAra igatapurI kansezane nAme jANItI thayelI rAhato lokone ApI prajAne pitAnA pakSamAM levA kadAca prayatna karaze!' A lekhamAM jaNAvavAmAM AvyuM che ke "igatapurI kansezana" ApavAnI mAgaNI thaI tyAre sarakAre tenI ghasIne nA pADI, paNa have bAraDelInA kheData laDI levA mAge che ema khabara paDI che eTale sarakAra "igatapurI Page #384 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AraDolI satyAgrahane itihAsa kansezana' ApavA taiyAra thaI che. A lekhakane khabara apAya che, ane lAgatI nathI ke igatapurI nAme ALakhAtI rAhatanA amala 1885nI sAlathI thavA lAgyA che. A rAhata dakSiNa, gujarAta ane dakSiNa marAThA jillAmAM OM niyamAnusAra Ape!Apa apAyA ja kare che. jayAre kAI paNa navI AMkaNI cAlu karavAmAM Ave che, tyAre sarakArane A rAhata ApavI ke na ApavI tene vicAra karavAne rahetA nathI. e rAhatanA TharAvamAM sUcavelI zaratAnuM pAlana thatuM hoya te tarata ja A sahata ApavAmAM Ave che ja. sarakAre khAraDAlI tAlukAmAM prathama igatapurI rAhata ' ApavAnI sUcanAnI dhasIne nA pADI hatI, ane pachI leAkAnA khANane vaza thaI rAhata ApavAnuM TharAvyuM che ema kahevuM e bilakula vAjabI nathI. A tAlukAmAM temaja khIjA kAI paNa tAlukAmAM jyAM zaratanuM pAlana thatuM haze tyAM hamezAM 'igatapurI rAhatA' ApavAmAM ja Avaze. sarakAra AzA rAkhe che. ke tame tamane TakA ApanArAone A bAbata viSe sAcI samaja pADaze. 8. 1968 nA phebruArInI 16 mI tArIkhanA 7259-bInA 24-3188 naMbaravALA kAgaLa para meM sahI karelI hovAthI emAM darzAvela vicAro mAtra sarakAranA eka sekreTarInA che, athavA te teNe te peAtAnI. ja agata javAbadArI uparathI ja lakhelA che ema tame mAnatA ho ema tamArA kAgaLanA navamA phakarA uparathI sUcana thAya che. paNa A kAgaLathI huM spaSTa karuM chuM ke A kAgaLanI mAphaka, pelA kAgaLamAM paNa nAmadAra gavana ra ane tenI kAunsilanA ja pAkA vicAro mUkavAmAM AvyA hatA, ane che ema ja tame samajaze. chevaTe huM tamane jaNAvI dauM chuM ke gavanara ane tenI kAunsila tamArA kAgaLanA dazamA phakarAmAM darzAvelI sUcanA svIkAravA taiyAra nathI. vaLI e paNa jaNAvI dauM chuM ke ApaNI vacce thayela tamAma patravyavahAra na mAnapatrAmAM jAhera thAya te sarakArane lezamAtra vAMdhe nathI. sarakAre je nIti grahaNa karI che te tamArI samakSa saMpUrNa paNe chevaTanI mUkI dIdhI che. ane hajI paNa A sabaMdhI vizeSa patravyavahAra karavAnI tamane jarUra lAge tA jillAnA kalekTara mAraphata patravyavahAra karavAnI vinaMti karuM chuM. tamArA namra sevaka, je. vI. smitha sekreTarI, muMbaI sarakAra, revanyu DipArTamenTa 300 Page #385 -------------------------------------------------------------------------- ________________ laData kema saDAI! bAraDolI prakaraNa ane pachI [ khAraDAlI ripeTamAM khAraDAlInAM ane cA*sI gAmAmAM bhUmIlDa kamiTIe TharAvelA daramAM dhaNAM gAmeAne anyAya thata hatA, ghaNAM gAmeAmAM karelA vadhArAne mATe kamiTI pAse kaze AdhAra nahAtA, te viSe zrI. vallabhabhAI sarakAra sAthe patravyavahAra calAvI rahyA hatA, te have pUrA thayA che. e patravyavahArane sAra leAkeAnI jANane mATa ahIM ApavAmAM Ave che.] ripATathI thayelA anyAya . tA. 24 mI jUne zrI. vallabhabhAIe sara je. ela. rUne paDelA patra lakhyA tene sAra nIce ApavAmAM Ave cheH bAraDolI riporTamAM ane amaladdArAe raiyatanI phariyAda vAjabI hatI ema TharAvyuM ethI kheDUtane mAnada thayA che, paNa e riporTa mujba je darA TharAvavAmAM AvyA che tethI temane bhAre anyAya thayA che. e dare DarAvavAne mATe temanI pAse kaze| ja purAvA nahotA. mAre Apane yAda Apavu joI e ke gayA okaTobaramAM meM Apane jaNAvyuM hatuM ke purAvAthI siddha na thaI zake evI bhalAmaNa thaze te raiyata pAse phrI satyAgraha karAvavAnA mane adhikAra raheze. sa jogA tA evA ja che, paNa amaladAroe jANIbUjIne anyAya karyAM nathI eTale satyAgraha jevuM AkaruM pagaluM huM nathI levA dhAratA. mAtra sarakArane araja karI sadarahu anyAya sarakArI hukama karIne rada karA evI AzA rAkhuM chuM. gaNAtane AdhAre sarakAradhArA TharAvavAnA siddhAntanI sAmenA mArA vAMdhA dUra rAkhIne mAre jaNAvavu teIe ke gaNAtane AdhAra ekavAra mUla rAkhIe tApaNuM TharAvavAmAM AvelA dara vAjakhI nathI, jenAM aneka kAraNo che: 1. tAlukAmAM gaNAte ApelI jamIna sekaDe 8 thI 11 TakA jeTalI haze ema amaladAroe kabUla karyuM che. chatAM kevaLa gaNota upara ja e darA TharAvavAmAM AvyA che. seTalameMTa maeNnyuala sApha kahe che ke gaNAtanuM pramANa ghaNuM mATuM hoya teA ja gaNAtanA AdhAra levA, 2. je dara TharAvyA che te paNa e khUjAja gaNAtanA AMkaDAne AdhAre nathI, paNa mAtra 40 gAmamAM je AMkaDA maLyA tene AdhAre che. emAMnA 17 gAmamAM tA amaladArA pAte ja kabUla kare che ke kazA ja AdhArapAtra AMkaDA nAtA. 371 Page #386 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDolI satyAgrahane itihAsa 3. jarAyatanA dara vadhAsvAnAM kAraNe samajavAM ja muzkela che. jyAM kAraNa ApavAmAM AvyAM che tyAM kevaLa kSullaka kAraNa che. ane e kAraNa. vicitra bhASAmAM varNavavAmAM AvyAM che: "amuka vargane hAlane dara vadhArApaDa na kahevAya;" "amuka vargamAM kaMIka vadhAre te thaI zake ema che." pahelA varganAM 40 gAme dara 12 TakA vadhAryo che, te kevaLa sarANuM gAmanAM 1927-28 nAM gaNatane AdhAre vadhAryo che. bIjA vargamAM te je becAra gAmamAM gaNota vadhAre dekhAya che tyAMye zuddha gaNAte nathI ema kamiTI ja kabUla kare che. trIjA vargamAM 11 gAma tapAsyAM hatAM, temAMnAM 5 gAmamAM te kaze gaNotane AdhAra nathI chatAM te saumAM 18 TakA vadhAravAmAM AvyA che. uvA gAmamAM jUnuM mahesUla ja gaNatanA 37 TakA jeTaluM che, chatAM tyAM paNa 18 TakAne vadhAre sucavAya che! cothA varganAM gAmomAMnAM ghaNAMkharAM pAMcamAmAM utAravAmAM AvyAM che-e kAraNe ke tyAM dara bahu vadhArI zakAya ema nathI, ane ghaNuMka te tAlukAmAM garIbamAM garIba che. chatAM e pAMcamA vargane dara jUnA cothA varganA dera karatAM 8 TakA vadhAre che ! 4. gaNotane AdhAra le have te badhAM ja gAmonA AMkaDA tapAsavA joItA hatA. athavA te zrI. jayakaranA AMkaDA taddana kheTA lAgyA te dara hatA tenA te ja kAyama rAkhavA joItA hatA. . 5. dareka varganI jarAyata jamInane AkAra vadhAravAmAM Avye che, chatAM e jamInanA 35,611 ekara to ghAsanI jamIna che, je ghAsa loko Dherene mATe ja vApare che, ane kamiTI kabUla kare che ke e bahAra mokalavAmAM AvatuM nathI. e ghAsiyAMnA dara zA sAru vadhAravAmAM Ave che - A te sAmAnya TIkA thaI. keTalAka khAsa gAmane haDahaData. anyAya thayo che : 1. aMbAca, degAmA ane veDachI gAme te "zAhakArathI cusAyelAM gAma tarIke varNavAyAM che. e garIba gAmomAMnA veDachI ne aMbAca amArI rAnIparaja khAdI pravRttinAM keMdra che. jANe e khAdI pravRtine lIdhe ja emane 25 TakA vadhArAnI sajA karavAmAM AvI hoya ema lAge che. - 2. bIjA varganAM ATha gAma- AphavA, akeTI, kALI, kheja, palaseda, pAraDIkaDeda, uvA, samathANuM e gAme jarAyata mATe bIjA vargamAM che jyAre kyArI mATe pahelA vargamAM mUkavAmAM AvyAM che. tAlukAnAM 137 gAmamAMnAM 129 gAmamAM jAyata ane kyArI baMnenI jamIna eka ja vargamAM che, tyAre A ATha gAmone kyArI mATe khAsa ucA vargamAM zA 372. Page #387 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , , laData kema maDhI sAru mUkavAmAM AvyAM haze? bhAta to loko khAvAne mATe ja pakave che, ane bhAta vecAya che tyAM paNa tenA bhAva 1914nA jeTalA ja che. AphavA gAmamAM to kacArInI jamIna sAthe taLAvanI jamIna upara eTale ja dara caDe che, joke e jamIna mAtra pANIne mATe ja rAkhavAmAM Ave che. 3. delavADA, kamAlachoDa, eragAma, sejavADa ane siMgada gAmamAM gaNotane kaze AdhAra ja nathI chatAM, ane uvAmAM Aje ja sarakAradhAre gaNatanA 7 TakA che chatAM; vadhAre thAya che te anyAya che. . . . 4. pAMcamA varganAM badhAM ja gAme. - coryAsInI paNa e ja kathA che. e viSe rA. ba. bhImabhAI judA kAgaLa lakhaze. kharI vAta e che ke jarAyatamAM kazuM ja vadhAre karavAne AdhAra nathI ane kyArInA daramAM je ghaTADo thaye che tethI vadhAre ghaTADo stha jaI to hato. paNa e na thAya to sarakAra jUnA dara kAyama rAkhe. kAraNuM baMdhAM ja, rivijhane pharI tapAsavAM paDavAnAM ane navo kAyade thaze eTale te badhAM ja tAlukAone lAgu pADavo paDaze. paNuM e thAya ke na thAya, je gAmane haDahaDato anyAya thayo che te te dUra thI ja joIe. tame iccho ke ApaNe maLavuM joIe te huM maLavA taiyAra chuM. navo kAyade bAraDelIgeryAsIne kema lAgu na paDe? uparanA kAgaLane tA. 16mI sudhI javAba na AvyuM eTale zrI. vallabhabhAIe yAda devaDAvavA bIjo patra lakhe temAM umeryuM: - sarakAre zrI. zrophane patra lakhe che temAM sudharelI mahesUlanItine je nizcaya karyo che te mATe huM sarakArane dhanyavAda ApuM chuM. paNa na kAyade * bAraDolI ane coryAsIne kema lAgu na paDe te huM samajI zakatuM nathI. je ene artha e hoya ke game te kAyade thAya te paNa bAraDelI coryAsImAM je dara nakkI thayA che temAM vadhAre te thaI ja na zake che te huM sarakArane TharAva samajI zakuM chuM. paNa je sarakArane e Azaya hoya ke na kAyado thayA pachI je rivijhana thAya tethI bAraDolIcoryAsIne phAyado thata heya te paNa na maLe te to mAre jaNAvavuM joIe ke e tAlukAnA leTara bhAre anyAya thaze. AvuM thAya ema huM mAnato nathI, paNa sarakAranI bhASAne A artha paNa thaI zake che e mAre jaNAvavuM joIe. huM to mArA 24mI jUnanA patramAM jaNAvI cUka chuM: "navA darAmAM ja anyAya sahelo che." joke have adhIrA thayA che. kRpA karIne turata javAba Ape ane meM zaMkA karI che te dUra kare. 376 Page #388 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAlI satyAgrahano itihAsa - merI bI cU5, terI bI cupa : - A baMne patrano javAba sara je. ela. rUe 21 mI julAInA pitAnA patrathI Ape, tene sAra nIce pramANe 1. tame je anyAyanA Aropa mUkyA tenI tapAsa karavAmAM vakhata gayo eTale javAba ApavAmAM DhIla thaI che. te khAtara dilagIra chuM. . 2. huM e tapAsa pachI tamArA mata sAthe maLato nathI thaI zakato tame je gAmone haDahaDato anyAya thayAnI vAta karI che te te gAmanA kheDUtone anyAya nathI thaye ema kamiTInA riporTamAM jaNAvelI hakIkatathI jaNAya che. ( 3. kamiTie kevaLa gaNota upara dara kayAM nakkI karyA che? riporTane meTe bhAga te gaNatanA AMkaDA ekalA kema na vAparI zakAya e batAvavA mATe lakhAyeluM che. - 4, tamane vadhArAnAM kAraNe adhUro lAge che; mane lAge che ke puravaNImAM ApelA AMkaDA ane kAraNo e vadhAre TharAvavAne mATe pUratAM che. eTalAthI tamane saMtoSa na thAya te bIjAM kAraNe batAvavAnuM huM prayojana nathI jete. 5. ghAsa bahAra nathI mokalavAmAM AvatuM tethI ghAsanI kiMmata nathI. ema te na ja kahevAya. ghAsanI kiMmata te ghAsiyAnAM gaNatemAM ja rahelI che. . chevaTe mAre e vAta tamane jaNAvavI joIe ke kamiTIe sarakAre muLa TharAvelA daramAM ghaNe me ghaTADe sUcavyuM chatAM sarakAre jarAye saMkecA vinA, ane ghaTADAnAM kAraNo babara che ke nahi te viSe kazuM jaNAvyA vinA, te ghaTADA pUrepUrA svIkAryA. te kheDUte paNa kamiTIe karelI bhalAmaNuM svIkAre ema sarakAre AzA na rAkhe? ane ema sarakArane AkhI tapAsa navesarathI karavAnuM zI rIte pAlave? je kheDUtanI dRSTithI. e tapAsa navesarathI karavAmAM Ave te to sarakAranI dRSTithI paNa e navesarathI karavI joIe. sarakAra te satyAgrahane ja samaje * Ane javAba zrI. vallabhabhAIe tA. 2jI ogasTanA pitAnA patramAM A : - mAre navesarathI tapAsa karavI nathI. navesarathI tapAsa kare te raiyatane kaze geraphAyado thAya ema te nathI ja, paNa A bAbatamAM ema pharIpharI. tapAsa na thaI zake e samajuM chuM. meM je mAgaNI karI hatI e to che 374 Page #389 -------------------------------------------------------------------------- ________________ :phema aDAI layAdapaMcanA niveDA vize paNa hamezAM thAya che tenI ja karI hatI niveDAmAM paNa lavAdathI cokhkhI bhUle thaI heya se te pAchaLathI sudhAravAmAM Ave che. mArI namra mAnyatA che ke mi. bUmaphIlDa, ane mi. mekasavele atizaya mahenatathI taiyAra karelo riporTa bIjI rIte stutipAtra che chatAM temAM spaSTa bhUlo rahI gayelI che, ane evI bhUlo viSe meM sarakAranuM dhyAna kheMcyuM che. paNuM du:khanI vAta e che ke jyAre arajIo dvArA dekhAtA anyAya viSe sarakAranuM dhyAna kheMcavAmAM Ave che tyAre sarakAra kazI dAda detI nathI. dekhItA anyAya ane saMkaTanA lakhalAomAM paNa satyAgraha karIne ja sarakAranI AMkha ughADI zakAya e zubha cihna nathI. mAre raiyatane have vadhAre saMkaTa sahana karAvavuM nathI, eTale mArA gharavA. pramANe je dekhIto anyAya che te paNa sAMkhI le rahyA. tamArA kAgaLamAM pelI bIjI vAta viSe te kaze ullekha ja nathI jaNuM joIne te na hoya? bAraDelI ane coryAsIne navA kAyadAne lAbha. maLaze ja ema mAnI lauM? AjathI kazuM vacana na apAya A kAgaLane javAba sara je. ela. rUe 8mI ogasTanA potAnA patrathI Apyo: tame te spaSTa anyAyanI vAta kare che, paNa e anyAya thayo che. ema te siddha karyuM nathI. ane vaLI bhUla thAya te badhI raiyatanA jaM ahitamAM hoya ema paNa tame kema mAnI lIdhuM? sarakAranA ahitamAM paNa e bhUle thatI hoya. . tamArA bIjA praznanA javAbamAM jaNAvavAnuM ke nAmadAra gavarnaranA bhASaNa uparathI ane zrI. pATakaranA TharAva upara meM karelA bhASaNa uparathI tame joyuM haze ke bhaviSyamAM je navo kAyado thaze te mujaba bAraDolI ane ceryAsImAM thayelI navI jamAbaMdhI pharI tapAsavAmAM Avaze evI kabUlAta sarakAra ApI zakatI nathI. satyAgraha karavAnI pharaja pADaze! uparanA kAgaLane zrI. vallabhabhAI e nIce pramANe javAba Ape, je A patravyavahAramAM chevaTane kAgaLa che: bUmaphIlDa kamiTInA bIjI rIte sarasa riporTamAM dekhItI bhUlo viSe have tamArI sAthe huM dalIla na karuM, meM te samAdhAnIveLA sarakArane kahyuM hatuM ke kamiTInI bhalAmaNe baMne pakSa akSaraza: svIkAre evI samAdhAnImAM 375 Page #390 -------------------------------------------------------------------------- ________________ balI kyAM itihAsa eka kalama mUko, paNa te sarakAre ja nahatI svIkArI. chatAM A bhUlIna khAtara huM sarakAranI sAthe satyAgraha karavA nathI icchate. je eka aMze siddhAnta che tene mArAthI ema sasta nahi karI mUkI zakAya. * bIjI bAbatamAM sarakAre je vRtti dhAraNa karI che tethI mane aphasosa thAya che. e bAbatamAM mane te mArI pharaja spaSTa bhAse che, ane huM sarakArane noTisa ApuM chuM ke je navA kAyadAne pariNAme je navAM rivijhana thAya tethI bAraDelI coryAsI lAbha thatuM hoya to mAre e tAlukAnA garIba kheDUtone mATe e kAyadAnA amalanA lAbha mATe Agraha dharA paDaze, ane tema karavA khAtara satyAgraha karavAnuM jokhama kheDavuM paDaze to te caNa huM karIza. Page #391 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 2 sarakAranI thAkI 31mI menuM sarakArI jAheranAmuM vecAyelI jamIna pAchI na maLe bAraDolI tAlukAnA ane vAloDa mahAlanAM kheDUtee bahAranA lokana - madadathI gayA phebruArIthI navI jamAbaMdhI mujabano sarakAradhAre bharavAno : ekasAmaTe inakAra karyo che. seTalameMTa ophisare 30 TakAne vadhAre sUcavyo hato, seTalameMTa kamizanare 29 TakAnI bhalAmaNa karI hatI, sarakAre khUba kALajIpUrvaka tapAsa karyA bAda ane kheDUto temaja dhArAsabhAmAM keTalAka sabhyo taraphathI uThAvavAmAM AvelA vAMdhAone pUrepUre : vicAra karIne chellAM trIsa varSathI cAlatA AvelA jUnA mahesUla upara 20 TakAne vadhAre TharAvyuM hatuM. eprilanI adhavaca sudhI te mahesUla adhikArIoe phakta cothAI neTise ja kADhI hatI, ane japtInA prayatna mAtra ja karyA hatA. paNuM vyavasthita rIte akhADA thavAthI, gharane * tALAM lagADelAM hevAthI temaja gAmanA paTelone ane veThiyAone bahiSkAra tathA nAtabahAranI DarAmaNuM devAyAthI japtInI gaThavaNa tUTI yDI hatI. sarakAre e pachI nAkhuzI sAthe jamIna tathA bheMsa ane jemAM milakta japta karavAnuM vyavasthita rIte zarU karyuM. japtInA kAma mATe tathI japta karelAM DherenI saMbhALa rAkhavA mATe mAmalatadAra ane mahAlakarIonI madadamAM 25 paThANa meLavavAmAM AvyA hatA. A 377 Page #392 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDelI satyAgrahane itihAsa paThANonI sAme binapAyAdAra AkSepa mUkavAmAM AvyA che. sarakArane khAtarI che ke emanI cAlacalagata dareka rIte namUnedAra che. japtImAM. levAyelI bheMsanI saMbhALa rAkhavA mATe moTAM thANAM upara, ane mAmalatadAra tathA cAra mahAlakarIonI dekharekha nIce jatI karavA mATe pAMcapAMcanI TukaDImAM temane rokavAmAM AvyA che. sarakAranA eka javAbadAra amaladAranI dekharekha nIce pAMca pAMcanI pAMca TukaDIomAM kAma karatA paThANe, keTalAMka chApAMmAM AkSepa karavAmAM Avyo che tema 90,000 vastIne, trAsa pamADI zake e khyAla mAtra paNuM mAnavA jevo nathI. Ama chatAM, asahakArI AgevAne veThiyAone damadATI ApatA baMdha. paDaze ane temane temanuM kAyadesaranuM kAmakAja karavA deze, eTale paThANone. rAkhavAnI jarUrata raheze nahi ane temane pAchA mokalI devAmAM Avaze. | mahesUla nahi bharAza khitejhArene japtInI noTisa ApavAmAM AvI che, ane sAthe cetavaNI paNa ApavAmAM AvI che ke temane ApavAmAM AvelI neTisanI mudata pUrI thatAM temanI jamIna paDatara tarIke, sarakAramAM noMdhavAmAM Avaze. temaja vakhata Avye enA mAganArane vecI devAmAM Avaze ane AvI rIte vecI devAmAM A lI jamIne pharIthI temane pAchI ApavAmAM nahi Ave. . Aja tArIkha sudhImAM AvI 1,400 ekara jamInane nikAla karI devAmAM AvyuM che, ane bIjI 5,000 ekara jeTalI jamIna tenA uparanI mahesUla bAkI jaladIthI bharavAmAM nahi Avaze to samaya thaye vecI nAMkhavAmAM Avaze. - - - - - :: : - A badhI jamIna kharIdavA mATe hiMdu, musalamAna ane pArasI arajI Ape che, ane arajI ApanArA umedavAromAMnA ghaNA te sUrata jillAnA ja rahevAvALA che. A uparathI khulluM che ke A umedavArone mahesUla bhAre che ane teo te bharI zakaze nahi evo kaze ja bhaya nathI. " .. moTI jamIna dharAvanArA khAtedAranI jamInane nAno TukaDe evI ja rIte patAvI devAmAM AvyA che. . . bIjA kheDUtonI hoya evI jamInane japta karavA viSenI noTisa kADhavAmAM AvI che ane keTalAka dAkhalAomAM vecANanI jAherAta paNa karavAmAM AvI che. AvI rIte jemane nikAla karavAmAM AvyuM che evI. jamInanuM kSetraphaLa sAruM jevuM che. te . sarakAra bAraDelI ane vAloDanA kheDUtanuM A satya hakIkata tarapha dhyAna deravA icche che. asahakArI AgevAne kahetA hatA ke sarakArane 378 Page #393 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarakAranI dhamakIo jamInane eka paNa TukaDe japta karatAM Dara lAgaze, ane japta kare te paNa, koI tene kabaje levA AgaLa AvI zakaze nahi. vaLI teo kahetA, hatA ke jamImAM lIdhelI bheMsene kaI paNa jaNa kharIda karavAnI hiMmata dharI zakaze nahiA badhuM kahevuM sAva khoTuM karyuM che. teo AgaLa. upara vaLI kahetA hatA ke kazuM paNa mahesUla bharAze nahi. A kathana paNa AgaLa jevuM ja kheTuM che. atyArasudhImAM tAlukA ane mahAlanA mahesUlanI vasUlAta peTe sarakArane lAkha rUpiyA maLI. gayAda che. eTale ke: kula jamIna mahesUlanA chaThThA bhAga jeTaluM bharAI gayuM che. A paNa noMdhavA jevuM che ke paDozanA coryAsI tAlukAmAM, bAraDelI karatAM navI jamAbaMdhI. vadhu hovA chatAM temaja A ja varSe te dAkhala karavAmAM AvI hovA chatAM mahesUlane navadazAMza karatAM ye vadhu bharAI gayuM che. - badhI nAtajAtanA jamIna dharAvanArAo taraphathI bADhelI ane vaDamAM mahesUla AvI gayuM che. paraMtu mAtabahAranA sAmAjika bahiSkAra ane daMDathI asahakArI AgevAno sarakArane temanuM kAyadesaranuM deNa bharanAra lokone damadATI Ape che -- temane pajavavAmAM nahi Ave e hetuthI sarakArI amaladAroe temanA nAme gupta rAkhyAM che.. sarakAra mAne che ke bIjA ghaNuM bharavAne Atura che, ane sarakA temane pUratI taka ApavA temaja tema karIne temane jamIna khevAmAMthI bacAvavA Icche che. tethI temane jaNAvavAmAM Ave che ke (1) mahesUla nahi. bharanArAone cothAI daMDamAMthI mukta rAkhavAnI kalekaTarane sattA che tathA jeo 19 mI jUne ke te pahelAM mahesUla bharI deze temane je te AryA rAhata ApI zakaze, ane (2) mahesUlabharaNuM game te sarakArI amaladAra dvArA ke tAlukA, mahAla athavA hajUra tijorImAM thaI zakaze . . pharI tapAsa mAgIne pastAze . jamIna mahesUlanI pharI AkAraNe thaI te kevI rIte thaI tene abhyAsa karavAthI kaI paNa nyAyabuddhivALA mANasanI khAtarI thaze ke sarakAra vAjabI karatAM vadhAre sArI rIte ane udAratAthI vatI che. . . . lokenI takarAra pachI pAchI tapAsa paNa thaI cUkI che, kAraNa revanyu mebara mi. rU rajA upara gayA tyAre mi. heca nAmanA atizaya anubhavI revanyu amaladAre temanI jagyA lIdhI. mi. heca niSpakSa buddhithI. badhA kAgaLa tapAsI gayA che, ane temanI khAtarI thaI che ke gaNe te 379: Page #394 -------------------------------------------------------------------------- ________________ satyAgrahano itihAsa vagere khoda karIe te paNa ( kAraNa gaNAtAnI sAme vAMdhA levAmAM AvyuM che) mAlanA bhAva, vecANa vagere dhyAnamAM letAM sarakAre je vadhArA sUcavyAM che te joItA hatAM tenAM karatAM AchA che, ane jo pharI tapAsa karavAmAM Ave te mahesUla kazuM AchuM thavAne badale UlaTuM vadhAre vadhavAnuM pariNAma Avaze. huM tamane khAtarI ApuM chuM ke sarakArano eka paNa sabhya evA nathI ke jenI khAtarI na thaI hAya ke sarakAre vadhAreluM ahesUla sAcI ja nahi traNa udAratAna bharyuM hatuM. (nAmadAra gavanaro zrI. munazIne patra tA. 29 me, 1928. ) 3 gavana ratu, AlDiseTama (23mI julAIe dhArAsabhA AgaLa karelA bhASaNamAMthI utAro ) ** gayA aMdhabAre huM sUrata jaI Avyo chuM.. ghatAM kahyuM. samAdhAna AvI zakyuM nathI, ane sarakArane peAtAnA AkharI nizcayA bahAra pADavAmAM vilaMba karavA have cAlI zake ema nathI. sarakAra mAne che, ane mane khAtarI che ke tame sahu mAnavaMtA sabhAsado paNa temAM saMmata thaze ke AvI agatyanI khAkhata viSe ilAkAnA lokonA cUMTAyelA pratinidhie AgaLa kAI paNa jAherAta karavI ghaTe; khAsa karIne chellA keTalAka mahinAnA banAvAne lIdhe ane aMdAjapatranI beThaka vakhata A upara levAyelA matane lIdhe A mArga cAgya che, eTaluMja nahi paNa e badhAraNapura:sara che; ane mArA elTrA daramyAna meM badhAraNasara ja cAlavAnA prayatna karyAM che. AthI atyAranI paristhiti viSenA sarakAranA abhiprAyA ane hiMdI sarakAre khahAla rAkhelA sarakAranA cAsa ane vicArapUrNa niyA A mAnavaMta sabhA AgaLa huM rajU karavAnI taka lauM chuM. huM IrAdApUrvaka kahuM chuM ke A niyAne hiMdI sarakAre bahAlI ApI che, kAraNa ke khAraDolImAM UbhA thayelA muddAomAM vyApaka tattva samAyeluM che ane kharekhara e savAle AkhA hiMdustAnano hAvAnuM svarUpa lIdhuM che. chellAM aThavADiyAMmAM A viSaya upara nahera puruSA ane bIAe eTalAM teA vivecanA karyAM che ke vicArAne kAMI gUMcavADA thAya temAM zI navAI nathI. mArI sarakAre temanA upara haMmezAM ThasAvyuM che ke muddAno savAla spaSTa che--mAraDolI tAlukAnA jamInadAronI mahesUlaAkAraNI vAjabI che ke geravAjakhI. paNa je hamaNAM apAtAM ane lakhAtAM bhASA ane kAgaLA upara temaja jillAnA kArobAramAM hAtha nAMkhanArAM levAyelAM ane hajI lenArAM pagalAM upara sarakAre je muddAnA nikAla 380 Page #395 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarakAranI dhamakIe. bAMdhavAnA hoya te teA savAla vizALa svarUpa le ema che--kharI rIte eka vAkayamAM te Ama mUkI zakAya nAmadAra zahenazAhanA pharamAnane asala cAle ke keTalIka binasarakArI vyaktionu rAja cAle che? e savAlane, ane e ja savAla hoya tA tene, sarakAra peAtAnI pAse che te sarva sAmagrIzaktithI paheoMcI vaLavA taiyAra che; ane tapAsa svIkAravAnuM vacana ApavAmAM Ave te pahelAM te mATe sarakAre sukelI jarUrI zaratA jillAnA pratinidhie svIkAre che ke nakAre che te uparathI sarakAra ane ilAkAnI prajA, temaja hiMdI sarakAra AgaLa muddAne karyo savAla UbhA che te spaSTa rIte dekhAI Avaze. jo navA .mahesUlanA nyAyI ke anyAcIpaNAne ja savAla hoya tA te, Akhu' mahesUlamAgaNu bharAi jAya te pachI ane atyAranI hilacAla sada tara adha karavAmAM Ave te pachI sarakAra, sarakArI yAdImAM jaNAvavAmAM AvelI sa'pUrNa, khullI ane svataMtra. tapAsakasiTIne AkhA savAla sAMpavA taiyAra che. A darakhAsta mUkavAmAM sarakArane sauthI vizeSa e intejArI rahI che ke khAraDolI tAlukAnA kheDUte . Aje mahesUla nahi bharavAnI hilacAlane pariNAme, jehilacAlanA nyAyIpaNA viSe A sabhAnA keTalAka sabhyone zaMkA che, ~ je kamanasIma paristhitimAM paTakAyA che.temAMthI temane jema bane tema tema jaladI ugArI levA. AthI, khAraDAlI tAlukAnA kheDUtAnA pratinidhi tarIke mane sUrata khAte maLavA AvelAe AgaLa e sarakAra vatI je darakhAstA rajU karI hatI maiM ja mAnava MtA sabhAsade AgaLa huM mUkuM chuM. e darakhAstA chAyAmAM AvI gaI che. eTale te pharIthI kahI javAnI jarUra nathI, paNa ATaluM tA mAre , spaSTa karavu paDaze ke e darakhAstA kaMI samAdhAnInA bhAga tarIke nahi parantu sarakAranA cAkaMsa ane chevaTanA rnicarUpe ja che. e darakhAsta vAjakhI che, ane game te vinIta mANasane te mAnya rahe evI che. te darakhAstamAM pheratapAsa mATe Avazyaka evI keTalIka zarate jaNAvavAmAM AvI che, ane temAM kaze pheraphAra karI zakAya nahi. A darakhAstAmAM huM eka ja muddo laIza, ane te navI AMkaNI mujabanuM sarakArI mahesUla bharapAI karavA viSenA. A zarata mULamuddAnI che, ane te kAyadesara temaja madhAraNasaranI mAMgaNI che. enA inakAra karavA e binakAyadesara ane rAjabu dhAraNa viruddha che. sUrata khAte mane jaNAvavAmAM AvyuM hatuM ke A navuM mahesUla bharavA viSenI zarata svIkArI zakAya ema nathI, ane Page #396 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khAlI sIyahane itihAsa - pariNAme samAdhAnI thaI zake nahi. Ama chatAM, mAnavaMtA sabhAsadene huM cAda devA IcchuM chuM ke temane ane khAsa karIne bAraDelI tAlukAmAM rahetA lokenA cUMTAyelA pratinidhirUpa sabhyone, temanA matadAronI vatI ane temanA hitamAM bolavAnuM baMdhAraNapura:sarane adhikAra che. te sabhyanAM ane A sabhAnA mAnavaMtA sabhAsadenAM manamAM kheDUtonA kalyANane ja vicAra AgaLapaDatuM haze e viSe mane khAtarI che, ane huM kharA dilathI vizvAsa rAkhuM chuM ke mAnavaMtA sabhAsade A viSaya viSe A ja vicArethI prerAze. nisaMzaya, A vastusthitine vadhu cAlavA daI zakAya ja nahi, -ane AkharI nirNaya jema bane tema jaladI tha ja joIe. sarakAra AthI lAgatAvaLagatA sabhyone jaNAve che ke pheratapAsane mATe avazya paLAvI joIe evI zarate teo temanA matadAronI vatI svIkAre che ke nahi te temaNe AjathI cauda divasamAM nAmadAra mahesUla khAtAnA sabhyane lakhI jaNAvavuM. . . . : - - huM nathI mAnI zakate ke A zaratone InakArathI AvatAM pariNAme - jevAM ke kheDUta upara paDatI jabarI hADamArI, UbhI thatI kaDavAzanI lAgaNI ane sarakAra temaja loko vacce AvI laDatanuM AvatuM cekasa pariNAma - jotAM A zarate pheMkI devAmAM Ave, chatAM paNa, huM sApha kahevAnI pharaja samajuM chuM ke A zarate svIkAravAmAM nahi Ave, ane pariNAme samAdhAnI sadhAya nahi, to sarakAra kAyadAnI pUrNa sattA jALavavA mATe jarUrI ane - vAjabI lAge evAM pagalAM leze, ane sarakAranI kAyadesaranI sattA hararasta paLAya eTalA sAru potAnI sarva zaktione te upara karaze. khAnagI vyaktio kAyadAthI uparavaTa rahevAne prayatna kare ke bIjAone tema karavAne prere evAM baMdhAraNamAM bhAga le te na to muMbaI sarakAra ke na te kaI paNa bIjI sarakAra sAMkhI zake. AvuM cAlavA devuM eTale sarakArane mULamUtethI cheda urADI de; ane sarakAra nAmane lAyaka evI kaI paNa sarakAra, keI paNa dezamAM, AvAM kAmane aTakAvavA ke bAvavA potAnI sarvasattA na ajamAve e kalpanAmAM paNa na AvI zake-pachI bhalene AnAM pariNAmo game te Ave. meM A udgAre kADhayA che te koI paNa rIte SamakI tarIke lekhavAnA nathI. mArA manamAM evuM kazuM ja nathI. e vastusthitinI mAtra jUAta che. chatAM mArI spaSTa pharaja che ke sarakAranI sthiti viSe pharIvAra gerasamaja ke beTI rajUAta thAya nahi eTalA khAtara mAre e A mAnavaMtI sabhAne ane bAraDolI tAlukAnI citane khulluM kahevuM joIe. 382 Page #397 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sarakAranI dhamakIo atyAre bAraDelI tAlukAmAM savinaya kAnUnabhaMganI hilacAla cAlI rahI che enI te kharekhara kaI mAnavaMta sabhAsada nA pADI zake ema nathI, ane savinaya kAnUnabhaMga eka aMdhAdhUMdhI ja che e viSe mAnavaMtA sabhAsadone yAda ApavAnI mAre bhAgye ja jarUra hoya, bhale ne AmAM sAmela rahenArAone pAke pAye khAtarI che ke temane dave nyAyapura:sarano che, paraMtu aMdhAdhUdhI te aMdhAdhUMdhI ja che - bhale ne te aMdhAdhUMdhI pedA karAvanArA ke temAM sAmela rahenArAo potAnA vicAramAM makkama hoya, athavA to bhale ne e aMdhAdhUMdhIthI keTalAMka strIpuruSamAM bIjAM sArAM kAryone yogya hoya evA guNo Ave. vaLI, koI paNa rAjadvArI baMdhAraNe kAyadAnI avagaNanA karavAthI AvanArAM anivArya pariNAmonI jAhera prajAmata spaSTa samaja hovI joIe. eka vakhata mANasone khAtarI thaI jAya ke kAyadesara rIte sthapAyelI kAribArI. sattAne UMdhI pADavI e vAjabI che, to to pachI dhArA banAvavAnuM kArya karatI ghArAM sabhAne paDakArI mAMkho ke kAyadAnI arthavyApti ApatA nyAyakhAtAne pakSapAtane Are oDhADatAM temane kazI vAra lAgavAnI nathI. Ama sAmAjika jIvananA pratyeka kSetramAM kAyadA mATenuM mAna e talasparza muddo che, ane keAI zaherI ke -zaherIAnA taraMgathI tene uthalAvI nAMkhavAno prayatna kare eno artha sIdhI arAjakatA ja che." Page #398 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 3 samAdhAnIne patravyavahAra pUnA tA. 6 ThThI ogasTa, 1928, nA. mahesUlakhAtAnA sabhya jega, sAheba, amane kahevAne AnaMda thAya che ke ame sarakArane khabara ApavAnI sthitimAM chIe ke nAmadAra gavarnare temanA 23 mI julAInA bhASaNamAM kahelI zarate pUrI karavAmAM Avaze ke - - li nehAdhIna, (sahI) e. ema. ke. dehalavI ( , ) bhAsAheba (keravADAnA ThAkora) ( ) dAudakhAna sAlebhAI taiyabajI ( , ) je. bI. desAI ( ) bI. Ara. nAyaka ( , ) eca. bI. zivadAsAnI ( ) ema. ke. dIkSita sarakAre nIce pramANe tapAsa kamiTI jAhera karI hatIH eka mahesUlI adhikArI ane bIjA nyAyakhAtAnA adhikArI emane tapAsa soMpavAmAM Avaze, be vacce matabhedanA prasaMge nyAyakhAtAnA adhikArIne mata nirNayAtmaka gaNAze; tapAsanI zarato nIce pramANe raheze sadarahu amaladAre e bAraDolI tAlukAnA ane vAloDa mahAlanA tathA coryAsI tAlukAnA lokenI nIcenI phariyAdanI tapAsa karI riporTa karo (ka) e tAlukAomAM karavAmAM Avelo mahesUlavadhAre leMDa revanyu keDa pramANe vAjabI nathI, (kha) sadarahu tAlukA viSe je riperTo bahAra paDelA che temAM sadarahu vadhArAne vAjabI TharAvavA pUratI hakIkta nathI, ane keTalIka hakIkta beTI che; 384 Page #399 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAdhAnInA patravyavahAra ane te e amaladArAne sadarahu phirayAda vAjabI mAlUma paDe tA jUnA mahesUlamAM keTalA vadhArA athavA ghaTADA thavA joIe te jaNAvavuM. tapAsa saMpUrNa, khullI ane svataMtra thanAra hAvAthI leAkAne temanA pratinidhionI, kAyadAnA salAhakAro sudhdhAMnI madadathI jIkhAnI ApavAnI ne tapAsavAnI chUTa raheze. hatAH 3 dhArAsabhAnA sabhyAe mahesUlakhAtAnA sabhyane nIcene patra lakhyuM pUnA, oNgasTa 7, 1928 nA. mahesUlakhAtAnA sabhya dvega, sAheba, bAraDolInA savAla viSenA mukhya muddAnA nikAla sa MtASakAraka Avye hAvAthI amane AzA ane vizvAsa che ke sarakAra. (-) adhA satyAgrahI kedIone cheADI mUkaze, (kha) japta karelI badhI jamIne pAchI sAMpaze, (ga) rAjInAmAM ApanAra badhA * paTelatalATIAne pharI temanI jagyAe leze. li. snehAdhIna, ( sahI ) e. ema. ke. dehalavI .. .. .. ,, .. .. dAudakhAna sAlebhAI taiyabajI bhA sAheba ( keravADAnA ThAkAra) bhImabhAI Ara. nAcaka eca. bI. zivadAsAnI je. bI. desAI ema. ke. dIkSita 4 mahesUlakhAtAnA sabhye upalA sabhyAne nIcenA uttara ApyA hatA sAhebA, tamArA tA. 7 mInA kAgaLanA saMbaMdhamAM jaNAvavAnuM ke sarakAra tenA khAsa adhikAranI rUe badhA satyAgrahI kedIone chUTA karo ane khuzIthI tamArI khIjI vinaMti mansUra rAkhanArA hukameA kADhaze. talATIe ane paTelA dhaTatI rIte arajI karaze teA temane mAphI ApavAmAM Avaze. li. snehAdhIna, je. ela. rU Page #400 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa 4 munazI samitinA niSyane sArAMza 1. keTalAka dAkhalAomAM khAlasA neTise kAyadA pramANe taiyAra karavAmAM ane ceDavAmAM AvI nahotI, keTalAka dAkhalAmAM noTise kheTe ThekANe ceDAI hatI, ane keTalIka noTise temAM jaNAvavAmAM AvelI mudata vItyA bAda lAMbA vakhata pachI coTADavAmAM AvI hatI. amArI AgaLa rajU karavAmAM AvelI niyamabAhya neTivsanI saMkhyA sArI jeTalI che, ane te tAlukAnA judAjudA bhAgomAMthI AvI che. te uparathI jaNAya che ke A niyamabAhyatA tAlukAnI amuka nAnI maryAdAmAM ja nahatI. * 2. bAraDolInI ghaNIkharI jamIna viSe khAtedAre sAme 6000thI vadhu neTise kADhavAmAM AvI hatI. te te jamInamAMthI levAnA mahesUla sAthe A jamInanI kiMmata muddala pramANasara nahotI kAraNa ke sarakArI ahevAlo pramANe bAraDolInI jamInanI sarAsarI kiMmata e uparanA sarakArI dhArA karatAM 50-100 gaNuM vadhAre che. A pramANe khAlasA karavuM eno naitika dRSTie ke rAjakArebAranI draSTie bacAva thaI ja na zake. 7. jamIna vecI nAMkhavAnA saMbaMdhamAM kArobArI khAtA pAse rahelI AkarI sattAnI rUe rU. 3,00,000, nI kiMmatanI jamIna rUA. 11,000mAM vecI kADhavAmAM AvI. Ama, levAne mahesUlanA pramANamAM anekagaNa kiMmatanI jamIno vecI nAMkhavAmAM Ave e anyAca che, pachI bhale te zirastAnI rUe heya. , 4. ghaNuM kissAomAM japtI mATe levAyelAM pagalAM ane jaMgama milaktanAM vecANa gerakAyade ke niyamabAhya hatAM. Page #401 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munazI samitinA nirNayane sArAMza 5. judAM judAM gAme rahevAnAM gharanAM bAraNuM ughADI nAMkhyAnA aneka dAkhalAo banyA che, e batAvI Ape che ke Ama bAraNAM ughADInAkhavAnuM kAMI koI ekAda japtIamaladAre ja karyuM nahotuM, paraMtu e te eka vyavasthita rItinA aMgarUpa ja hatuM. bAraNuM ughADI naMkhAyAM temAM khelavA dhAreluM athavA kholeluM ghara khAtedAranuM che ke nahi tenI kazI paNa tapAsa karavAmAM nahotI AvI... 6. ghaNuM dAkhalAomAM sUryodaya pahelAM ane sUryAsta pachI japtI karavAmAM AvI hatI. Ane pariNAme lokone khUba veThavuM paDayuM hatuM. 7. rAMdhavAnAM vAsaNa, khATalApathArI, biyAM, gADAM, baLada, vagere jevI cIjo japtImAM na ja laI zakAya. Ama A cIjo na ja laI zakAya chatAM te jatImAM jhaDapavAmAM AvI hatI. 8. asaMkhya dAkhalAomAM japtIamaladArae japtI kastI vakhate " tapAsa paNa karI nahatI ke teo japtImAM le che te milakata mahesUla bAkI rAkhanAra khAtedAranI che ke kaI bIjAnI. ghaNuM kissAomAM temaNe evA. mANasenI milakata japta karI hatI jemane kazuM jamInamahesUla bharavAnuM ja nahotuM; ane japtImAM lIdhelI milakta khAtedAranI nahatI e sAbita karavAne beje, avazya karIne, jemanI milakta khoTI rIte japta karavAmAM AvI hatI evA binakhAtedAre upara ja nAMkhavAmAM Avato. keTalAka dAkhalAmAM to AvI rIte jatImAM lIdhelI milakata vecI nAMkhatI vakhate e milakata kenI hatI enI tapAsa karavA jeTalI paNa tasdI levAI nahotI. 9. aneka dAkhalAomAM japta karelo mAla te te cIjanI kiMmata karatAM ghaNuM ochA bhAve vecI nAMkhavAmAM Avyo hato, ane pilIse tathA revanyu paTAvALAone A lilAma vakhate mAla mATe bIDa mUkvA devAmAM tathA te kharIdavA devAmAM AvyA hatA. 10. japtImAM lIdhelAM Dhorane ghaNuM dAkhalAomAM sakhata mAravAmAM AvyAM hatAM. thANAMmAM temanI ItI kALajI rAkhavAmAM AvI nahotI, eTale ke temane pUratuM khAvAnuM ke pIvAnuM ApavAmAM AvyuM nahotuM. 11zAMta lokomAM japtInA kAma mATe paThANene rekavAmAM AvyA. e binajarUrI ane geravAjabI hatuM. purAvA maLI Ave che ke A rikavAmAM AvelA paThANonI vartaNUka asabhya ane agya hatI, ane eka dAkhalAmAM to strInI cheDa karavA sudhI teo gayA hatA. keTalAka dAkhalAmAM paThANee nAnI nAnI corI karI hatI. DhorA pratye teo naThora rIte varyA hatA. 387 Page #402 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bAraDolI satyAgrahane itihAsa - 12. satyAgrahI kAryaktaene sajA karavA tathA lokonI caLavaLa teDI pADavA sarakAre phojadArI kAyadAne Azare lIdho hato. ghaNA dAkhalAomAM phejadArI kAyadAne upaga geravAjabI ane jherIle hato. 13. eka UtaratI pAyarInA mahesUlI adhikArIne mAMDavAmAM AvelA dAvAone nikAla karavA mATe maeNjisTreTa tarIke nImavAmAM ane bAraDelInA uttejita vAtAvaraNamAM eka adAlata UbhI karavAmAM sarakAre vAjabI nahetuM 14. phariyAda pakSa tarIke sarakAre ghaTatA purAvAo rajU karyA nahotA, ane oLakhAvavAnI rIta binabharUsAdAra hatI. je purAvAonA AdhAre AropIone gunegAra TharAvavAmAM AvyA hatA te ekapakSI hatA ane bharUsApAtra nahotA. ghaNAkharA gunAo te, bahu bahu te, nAma mAtranA ja hatA. dhaNA . dAkhalAomAM te te jagyAe hAjara hatA evA mANasane sAkSImAM bolAvavAmAM AvyA nahotA. 15. maeNjisTreTe vadhAre sArA purAvA mATe Agraha na dharavAmAM bhUla karI hatI, ane keTalAka dAkhalAomAM emaNe kAyadAne peTe ja artha karyo hatuM. nAmanA gunAo mATe paNa sarakAre be bhulAvI nAMkhe evI sajAonI mAgaNI karI hatI. ane ghaNuM dAkhalAomAM maeNjisTreTa A sAthe saMmata thayA hatA, ane gunAnA pramANamAM behada sajAo emaNe ApI hatI. 11. jamIna mahesUlanA kAyadAmAM apAyelI sattAone ekasAthe ane kaDaka rIte amalamAM mUkavI, ane pariNAme ekasAmaTI jamIna khAlasA karavI, ochI kiMmate cIjavasate veMcI nAMkhavI, khAlasA, jI, ane vecANamAM kAyadAnI rItenI avagaNanA karavI, paThANe rokavA, Dhere upara julama vartAva ane temane khATakIne vecavAM, khAtedArenAM ghara AgaLa kalAka sudhI paThANo ane polIsono khaDe pahere rAkhavo, mAla japtImAM le, phejadArI kAyadAno upayoga karavo ane AvuM AvuM bIjuM karavuM, e badhuM puravAra karI Ape che ke sarakAre AkarAM pagalAM lIdhAM hatAM. 17 bAraDelI tAlukA pAse khAsa karIne satyAgrahanI laData paDatI mukAvavA mATe ja lazkara sivAya bIjuM banI zake teTaluM AkArAmAM eka dabANa lAvavA sarakAre AvAM kaDaka pagalAM lIdhAM hatAM. zrI. vallabhabhAI paTela ane temanA satyAgrahIo eka sthAnika Arthika prazna mATe ja laDatA hatA e na mAnavAmAM sarakArI adhikArIoe geravAjabI karyuM hatuM. Ama mukhyatve sarakAre laDatanA hetvArthane avagaNe laDatanA dekhAtA svarUpane ja anulakSI potAnAM pagalAM lIdhAM. A pagalAM mahesUla vasUlAtanI sIdhI 388 Page #403 -------------------------------------------------------------------------- ________________ munazI samitinA nirNayane sArAMza jarUriyAta karatAM vadhAre AkarAM ane julamI hatAM. temAM kAyadAnI zAstrIyatAne Adara na ApatAM avagaNavAmAM AvI hatI; ghaNI vakhata temanI bajAvaNamAM emane bhega thaI paDatA varganA sAmAnya hitanI paravA karavAmAM AvI nahotI; ane sarakAre jemane viSe mAnI lIdhuM ke teo tenI sattA pacAvI paDyA hatA temane sajA karavA temaja e sattA paDAvI lenArAonI AgevAnI svIkAranArAomAM dhAka besADavA e pagalAM levAmAM AvyAM hatAM. AthI ame A ja nirNaya upara AvIe chIe ke sarakAre A pagalAM laI daMDa devAne temaja vera vALavAne IrAde rAkhyuM hatuM, ane temAM sarakAradhAre vasUla levAno hetu e ekale ja nahotuM eTale e pagalAM jherIlAM hatAM. 18. jAptAnAM pagalAMne pariNAme bAraDelI tAluke saMgaThita thaye ane sarakAranI pravRttione toDI pADavA e kAryabaddha thayuM. sarakAre lIdhelAM pagalAMne laIne paTelatalATIe rAjInAmAM ApyAM, ane gAmaleke ke grAmya adhikArIone samajAvavAnA ke dhamakI ApavAnA prayatnane pariNAme lokoe DhIlApocAne sAmAjika bahiSkAra karyo. sarakArI pravRttinA kAraNe tAlukAnA rAjanA sAmAnya kAmadhaMdhA aTakI gayA. 19. sarakArI pravRttione pariNAme DherenI taMdurastI atyaMta bagaDI hatI e nIcalA koThA uparathI jaNAze: | tAlukAnAM 76 gAmomAMthI maLatA AMkaDA kula bheMsa 16,611 mAMdI bheMsa 3,801 kula baLada 13,091 mAMdA baLada 424 cAmaDIne seje ne cAmaDI UtarI javI pAThAM 92 cAMdAM ane jIvAta 2,155 - paracUraNa bImArI 1,018 kula maraNa 93 20. lokonuM Arogya paNa bagaDayuM hatuM. sarakArI khAtAe temanAM pagalAMthI lokenI taMdurastIne jokhama na Ave e jovAnI pUratI kALajI rAkhI nahotI. lokoe svecchAthI ja pitA upara du:kha notaryA hatAM eTale kaMI lokonI sukhAkArI levAnI javAbadArIthI sarakAra mukta na ja thaI zake. Page #404 --------------------------------------------------------------------------