________________
-૧૭મું
વધારે તાપણું ભેંસનું પૂછડું પકડી રહ્યો છે, ને બીજે દેહે છે! કોઈએ આને ફોટો પાડી લીધું છે. સરકારની નોકરી કરવા જતાં ગોવાળિયા અને ખાટકી થવાનું ! બન્યા એ અવતાર . સરકારી નોકરે કહે છેઃ ગામનાં છોકરાંનાં ડંકાનગારાં કરતાં આ ઢોરોની રાડોથી કાન ફૂડ્યા. કાઢોની જાહેરનામું એ ભેંસે ઉપર કે અવાજે ન કરવા! તમારા જ થાણામાં એ બેઠેલી છે તમારી હકૂમત હેઠળ.” એક ગામમાં જઈને પૂછે છેઃ “તમારી ભેંસે વિષે બેપરવા છેને ?” લોકો કહેઃ “હા જી, અમે એને મરેલી સમજીએ છીએ.” એટલે સરદાર પેલાને વધારે બેદરકાર બનાવવા માટે કહે છેઃ “જાણજે કે સરકારી કોગળિયું આવ્યું હતું. કોઈ એનો વિચાર ન કરજે. જાણજો કે એક નવી જાતની સરકારી રોગચાળો આવ્યો હતો.'
વાલોડની સભા સરકારી થાણાની સામે જ ભરાતી હતી. -ભાષણ પૂરું થવા આવ્યું ત્યાં ભેંસના બરાડા સંભળાવા લાગ્યા.
એટલે સરદારને વળી તક મળીઃ “સાંભળે, ભેસેની રાડો. રિપેર લખી લ્યો, રિપોર્ટ કરજે ભેંસ ભાષણ કરે છે. નગારાંના અવાજેથી રાજ ઊંધું વળતું હતું, હવે આ ભેંસોની રાડ સાંભળો (ફરી ભેંસના બરાડા). આ રાજ કેવું છે એ હજુ તમે ન સમજતા હે તો આ ભેંસે રાડ પાડીને તમને કહે છે? આ રાજમાંથી ઇનસાફ માં સંતાડી નાસી ગયો છે.'
- હાસ્ય અને કરુણની એ મેળવણી કેટલી સાદી અને કેટલી અસરકારક છે! પણ ઘણીવાર અતિશય ગંભીર થઈ જતા સરદારના હૃદયમાં કેવી જ્વાળા સળગી રહી હતી તેનું પણ લોકોને માપ મળી રહેતું હતું:
હું જાણું છું કે આ દિવસ તમારે બારણું અડકાવીને માણસ ને ઢાર બધાંએ પુરાઈ રહેવું તમને વસમું લાગે છે, ને તમે તમારાં ઢોર ને ઘરની મિલકત સરકારને લૂંટી જવા દેવા તૈયાર છે. પણ મારે તમને સમજપૂર્વક દુ:ખ સહન કરતાં શીખવવું છે ને તમને ઘડવા છે. તે સિવાય આ બહેશે અને ચાલાક સરકાર સામે આપણે ન ફાવીએ. મારે તમને દેખાડવું છે કે સે રૂપિયાની નોકરી માટે જઈ પહેરેલે બ્રાહ્મણ હાથમાં દેરડાં ઝાલીને ખાટકીને દેવાનાં ઢેર પકડવા ફરે છે. આપણું જ માણસેને,
૧ ૩૩
