Book Title: Tattvartha Sutra Part 02 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
दीपि का नियुक्ति टीका अ.७ स. ९ जीवानां कतिपरीषहसम्भवः २१९ छमस्थ वीतरागयोः सम्भवन्ति । तत्र-क्षुत्पिपासादीनां चतुर्दशानामपि परीपहाणां हेतुभृतस्य लोभाख्य कषाय रूपसम्परायस्य बादराणि खण्डानि नयमे गुणस्थाने परिशाटितानि भवन्ति । किन्तु-दशमे गुणस्थाने तद्धेतुभूतसूक्ष्मलोमकषायपरमाणवो वेद्यन्ते तस्मात्-सूक्ष्मसम्परायसंयते, छद्मस्थवीतरागासंयते चोपयुक्ताश्चतुर्दशपरीषहा भवन्ति । तत्र-सूक्ष्मसम्परायो लोभकषायो यस्य स सूक्ष्म सम्परायः, ज्ञानावरणीयादि घातिकर्मचतुष्टयरूपम्, तस्मिन् स्थित श्छद्मस्थः वीतो-व्यपगतो रागो दर्शन- मोह, चारित्र-मोहरूप (६) चर्या (७) प्रज्ञा (८) अज्ञान (९) अलाभ (१०) शय्या (११) वध (१२) रोग (१३) तृणस्पर्श और मल परीषह सूक्ष्मसाम्पराय और छमस्थवीतराग में होते हैं । क्षुधा पिपासा आदि चौदह परीषहों का कारण मोहनीय कर्म है । मोहनीय कर्म का अनुक्रम से क्षय या उपशम करता हुआ जीव जब नौवे अनिवृत्तिकरण नामक गुणस्थान में पहचता है तो वहां शेष रहे हुए संज्वलन कषाय के लोभ रूप मोहनीय कर्म के बादर खंडों का क्षय या उपशम कर देता है। दशम गुणस्थान में सक्षम लोम कषाय मात्र काही वेदन होता है। ऐसी स्थिति में मोहनीय कर्म के द्वारा उत्पन्न होने वाले आठ परीषह वहीं संभव नहीं होते, अतएव सूक्ष्मसाम्पराय नामक दसवें गुणस्थान में पूर्वोक्त चौदह परीषह ही होते हैं।
जिस जीव में या जीव की जिस अवस्था में सूक्ष्म ही सम्पराय अर्थात् कषाय शेष रह जाता है, उसे सूक्ष्मसम्पराय कहते हैं। ज्ञाना. (૧૩) તૃણસ્પર્શ અને (૧૪) મલપરીષહ સૂમસામ્પરાય અને ઇન્દ્રસ્થ વીતરાગમાં હોય છે. ક્ષુધા-પિપાસા આદિ ચૌદ પરીષહાનું કારણ મોહનીય કર્મ છે. મેહનીય કર્મને અનુક્રમથી ક્ષય અથવા ઉપશમ કરતે થકો જીવ જ્યારે નવમાં અનિવૃત્તિકરણ નામના ગુણરથાનમાં પહોંચે છે તે ત્યાં બાકી રહેલા સંજવલન કષાયના લેભ રૂપ મોહનીય કર્મના બાદર ખાને ક્ષય અથવા ઉપશમ કરી નાખે છે. દશમા ગુરુસ્થાનમાં સૂરણ ભકષાય માત્રનું જ વેદન થાય છે. આવી સ્થિતિમાં મોહનીય કર્મ દ્વારા ઉત્પન્ન થનારા આઠ પરીષહ ત્યાં સંભવી શકતા નથી આથી સૂમસામ્પર ય નામના દશમાં ગુણસ્થાનમાં અને આધસ્થ વીતરાગ નામના અગીયાર, ગુણસ્થા માં પૂર્વોક્ત ચૌદ પરીષહ જ હોય છે.
જે જીવમાં અથવા જીવની જે અવસ્થામાં સૂફમ જ સમ્પરય અર્થાત્ કષાય શેષ રહી જાય છે. તેને સૂફસમ્પાય કહે છે તે જ્ઞાનાવરણ આદિ
श्री तत्वार्थ सूत्र : २
