Tattvartha Sutra Part 02 Sthanakvasi

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 793

दीपिका-नियुक्ति टीका अ.८ सू.४५ मतिज्ञानस्य चातुर्विध्यम् ७ खिप्पमोगिण्हइ, बहुमोगिण्हइ बहुविधमोगिण्हइ, धुवमोगिण्हइ, अणिस्सियमोगिण्हइ, असंदिद्धमोगिहइ, छविहा ईहामती पण्णत्ता, तं जहा खिप्पमीहति, बहुमीहति, जाव असंदिद्धमीहति । छब्धिहा अवायमती पण्णत्ता, तं जहा-खिप्पमवेति, जाव असंदिट्ट अवेति । छव्धिहा धारणा पण्णत्ता, तं जहा-बहुंधारेइ, पोराणंधारेइ, दुद्धरं धारेति, अणिस्सितं धारेति असंदिट्ठधारेति' इति । षइविधाऽवग्रहमतिः प्रज्ञप्ता तद्यथा-क्षिम मवगृह्णाति, ध्रुवमवगृह्णाति, अनिःसृतमयगृह्णाति, असंदिग्धमवगृह्णाति । षडूविधा ईहा मतिः पज्ञप्ता, तद्यथा-क्षिप मोहते, बहुमीहते, यावदसंदिग्धमीहते षड्विधा ऽायमतिः पज्ञप्ता, तद्यथा क्षिपमवैति, यावदसंदिग्धमति । षइविधा धारणा मज्ञप्ता तद्यथा बहुं धारयति बहुविधं धारयति पुराणं धारयति दुद्धरं धारयति अनिःसृतं धारयति असंदिग्धं धारयति इति ॥४५!।
नन्दीसूत्र में भी कहा है-श्रुननिश्रित मतिज्ञान के कितने भेद हैं ? उसके चार भेद हैं-(१) अवग्रह (२) ईहा (३) अवाय और (४) धारणा। __ स्थानांग सूत्र के छठे स्थान के सूत्र ५१० में कहा है-अवग्रहमति के छह भेद कहे गए हैं, यथा-क्षिप का अवग्रह, बहु का अवग्रह, बहुविध का अवग्रह ध्रुव का अवग्रह, अनिसृत का अवग्रह, असंदिग्ध का अवग्रह। ईहामतिज्ञान के भी छह भेद हैं-क्षिप्र की ईहा, यावत् असंदिग्ध की ईहा। अवाय मतिज्ञान भी छह प्रकार का है-क्षिपका अवाय यावत् असंदिग्ध का अवाय । धारणा के भी छह भेद हैं-बहकी धारणा, पुरातन की धारणा, दुद्धर की धारणा, असंदिग्ध की धारणा। इस प्रकार मतिज्ञान के तीन सौ छत्तीस भेदों का स्पष्टीकरणसमझना चाहिए ॥४५॥
નન્દીસૂત્રમાં પણ કહ્યું છે, કૃતનિશ્રિત મતિજ્ઞાનના કેટલા ભેદ છે? તેના यारले छ (१) मथड (२) डा (3) सपाय (४) घा२७.
સ્થાનાંગ સૂત્રના ૬ઠા સ્થાનના સૂત્ર ૫૧૦ માં કહ્યું છે અવગ્રહમતિના ૬ ભેદ કહેવામાં આવ્યા છે. જેવાકે ક્ષિપ્રાને અવગ્રહ, બહુને અવગ્રહ, બહવિધનો અવગ્રહ, શ્રતને અવગ્રહ, અનિશ્રતને અવગ્રહ, અસંદિગ્ધને અવગ્રહ ઈહામતિજ્ઞાનના પણ ૬ ભેદ છે ક્ષિપ્રની ઈહા બહુની ઈહા, એ રીતે અસંદિગ્ધ ની ઈહા અપાયમતિજ્ઞાન પણ ૬ પ્રકારનું છે, ક્ષિકને અવાય એ રીતે અસંદિગ્ધ નો અવાય ધારણાના પણ ૬ ભેદ છે. બહુ ની ધારણા, પુરાતનની ધારણા, દુર્ધરની ધારણા, અનિદ્રુતની ધારણું, અસંદિગ્ધની ધારણા આ રીતે મતિજ્ઞાનના ૩૩૬ ભેદનું સ્પષ્ટીકરણ સમજવું જોઈએ કે ૪૫ છે
त० ९८
श्री तत्वार्थ सूत्र : २