Tattvartha Sutra Part 02 Sthanakvasi

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 822

८०६
तत्वार्थ सूत्रे
दव्वओ खित्तओ कालओ भावओ' इत्यादि । ऋजुमतिः खलु अनन्तान् अनन्तप्रदेशकान स्कन्धान् जानाति पश्यति, तांश्चैत्र विपुलमतिः अम्यधिकतरं विपुलतरं विशुद्धतरं वितिमिरतरं जानाति पश्यति, क्षेत्रतः खलु ऋजुपतिश्च जघन्येनांऽगुलस्याऽसंख्येय भागान् उत्कृष्टेनाऽधो याबद् अस्या रत्नप्रभायाः पृथिव्या उपरिमाऽधस्तात् क्षुल्लकप्रतरे ऊर्ध्व यावत् ज्योतिष्कस्योपरिमतले तिर्यग् यावत् अन्तोमनुष्यक्षेत्रे सार्द्ध तृतीययोः द्वीपसमु द्रयोः पञ्चदश कर्मभूमिषु त्रिशद कर्मभूमिषु षट्पञ्चाशदन्तपेषु संज्ञीनां पञ्चेन्द्रि याणां पर्याप्तकानां मनोगतं भावं जानाति पश्यति, तञ्चैव विपुलमतिः सार्धतृतीयै रंगुलै रम्यधिकतरं विपुलतरं विशुद्धतरं वितिमिरतरं क्षेत्र जानाति पश्यति, कालतः खलु ऋजुमतिः जघन्येन पल्योपमस्याऽसंख्येयभागम् उत्कृष्टेनापि मनः पर्यवज्ञान जानता है । नन्दिसूत्र के १८ वें सूत्र में कहा है- 'ऋजुमति अनन्त अनन्तप्रदेशी स्कन्धों को जानता देखता है, विपुलमति उन्हीं स्कन्धों को अधिकतर, विपुलतर, विशुद्धतर और निर्मलतर जानता देखता है । क्षेत्र की अपेक्षा ऋजुमति जघन्य अंगुल के असंख्यातवें भाग को, उत्कृष्ट नीचे इस रत्नप्रभा पृथ्वी के उपरी-निचले क्षुदक प्रतर तक, उपर ज्योतिष्कों के उपरी तल तक, तिछे मनुष्यक्षेत्र के अन्दर, अढाई द्वीप - समुद्रों में, पन्द्रह कर्मभूमियों में, तीस अकर्मभूमियों में और छप्पन अन्तद्वीपों में, संज्ञी, पंचेन्द्रिय, पर्याप्त जीवों के भावों को जानता - देखता है, विपुलमति उसी को अढाई अंगुल अधिक विपुलतर, विशुद्धसर और वितिमितरतर-निर्मलवर क्षेत्र को जानता-देखता है।
काल की अपेक्षा से, ऋजुमति जघन्य पल्योपम के असंख्यातवें સૂત્રના અઢારમાં સૂત્રમાં કહ્યું છે. ઋજુમતિ અનંત પ્રદેશી સ્કાને જાણે દેખે છે. વિપુલમતિ તે જ સ્કંધાને અધિકતર વિપુલતર વિશુદ્ધતર અને નિમ ળતર જાણે જૂએ છે. ક્ષેત્રની અપેક્ષા ૠજુમતિ જઘન્ય આંગળના અસંખ્યાતમાં ભાગને, ઉત્કૃષ્ટ રીતિએ આ રત્નપ્રભા પૃથ્વીનાં ઉપલાનીચલા ક્ષુદ્રક પ્રતર સુધી ઉપર જ્યાતિષ્ઠાના ઉપરી સપાટી સુધી, તીરછામનુષ્યક્ષેત્રની અંદર, અઢીદ્વીપ સમુદ્રોમાં, પ ́દર ૪ ભૂમિએમાં, ત્રીસ અકમ ભૂમિએમાં અને છપ્પન અતર દ્વીપામાં, સ'ની પ`ચેન્દ્રિય પર્યાસ જીવેાના ભાવેાને જાણે જુએ છે. વિપુલમતિ તેને અઢી આગળ અધિક વિપુલતર, વિશુદ્ધતર અને નિતિમિરતર નિમ ળતર ક્ષેત્રને જાણે જુએ છે.
કાળની અપેક્ષાથી જીમતિ જન્ય ચેયનાં અસ`ખ્યાતમાં ભાગને
શ્રી તત્વાર્થ સૂત્ર : ૨