Book Title: Tattvartha Sutra Part 02 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
दीपिका-निर्युक्ति टीका अ. ९ सू.२ मोक्षावस्थायां भावकर्मक्षयः
रूपम्, समस्तज्ञानावरणक्षयात् क्षायिकं केवलज्ञानम्, सकलदर्शनावरणक्षयात् क्षायिकं केवलदर्शनम्, समस्तकर्मक्षयात् क्षायिक सिद्धस्रव विहाय तदन्येषा मौपशमिकादीनाम् - औपशमिकस्य आदिना क्षायिकस्य, क्षायोपशमिकस्य औदयिकस्य, पारिणामिकस्य च सेस्स्यल्लक्षणभव्यत्वस्य भावस्य क्षयो भवति । तथा च मुक्तात्मनि औपशमिक क्षायोपशमिकौद विा भावास्त्रयः सर्वथैव न सम्भवन्ति, क्षायिके भावेतु क्षायिकसम्यक्त्वम् क्षायिक केवलज्ञानं क्षायिककर्मों के क्षत्र से सिद्धत्व उत्पन्न होता है । इनको छोड़कर अन्य औपशमिक, क्षायिक, क्षायोपशमिक, औदयिक और सिद्धि प्राप्त करने की योग्यता रूप भव्यत्व नामक पारिणामिक भावों का भी क्षय हो जाता है । इस कारण मुक्तात्मा में औपशमिक, क्षायोपशमिक एवं औदयिक, ये तीन भाव तो सर्वथा ही नहीं होते । क्षायिक भावों में से क्षायिक सम्यक्त्व, केवलज्ञान, केवलदर्शन और सिद्धत्व रहते हैं । इन चार के सिवाय अन्य क्षायिक भाव भी मुक्तात्मा में नहीं होते । सम्यक्त्व आदि चार भाव नित्य होने के कारण रहते हैं । किन्तु पारिणामिक भावों में से सिद्धि प्राप्त करने की योग्यता रूप भव्यश्व भाव का ही अभाव होता है, उसके अतिरिक्त पारिणामिक भाव जैसे अस्तित्व, गुणवत्व, अनादित्व, असंरूपात प्रदेशवत्व, नित्यत्व, द्रव्यत्व आदि मोक्षावस्था में भी विद्यमान रहते हैं। इस प्रकार मोक्षावस्था में औपशमिक, क्षायोपशमिक और औदयिक भावों का सर्वथा अभाव हो जाता है । इसी प्रकार क्षायिक सम्यक्त्व, क्षायिक केवलज्ञान, क्षायिक केवल. ઉત્પન્ન થાય છે. આ ખધાંને બાદ કરતા અન્ય ઔપશમિક, ક્ષાયિક, ક્ષાયેાપપાર્મિક, ઔયિક અને સિદ્ધિ પ્રાપ્ત કરવાની ચાગ્યતા રૂપ ભવ્યત્વ નામક પારિણામિક ભાવને પણુ ક્ષય થઈ જાય છે. આ કારણે મુકતાત્મામાં ઔપમિક ક્ષાચેાપશમિક અને ઔષિક આ ત્રણે ભાવ તા સવથા જ હોતાં નથી, ક્ષાયિક ભાવામાંથી ક્ષાયિકસમ્યકત્વ, કેવળજ્ઞાન, કેવળદેશન અને સિદ્ધત્વ રહે છે આ સિવાય અન્ય કઇ ક્ષાવિકભાવ પણ મુતાત્મામાં હાતા નથી, સમ્યકત્વ આદિ ચાર ભાવ નિત્ય હાવાથી રહે છે, પરન્તુ પારિણામિક ભાવામાંથી સિદ્ધિ પ્રાપ્ત કરવાની ચેાગ્યતા રૂપ ભવ્યત્વ ભાવના જ અભાવ હૈાય છે. તેના સિવાય પાણિામિક ભાવ જેવાકે અસ્તિત્વ, ગુણવત્વ અનાદિ, અસખ્યાત પ્રદેશવત્વ નિત્ય, દ્રવ્ય આદિ માહ્યાવસ્થામાં પણ વિદ્યમાન હોય છે જ આ રીતે મેક્ષાવસ્થામાં ઔપશમિક, ક્ષાર્યાપમિક અને ઔયિક ભાવાના સથા અલાવ
શ્રી તત્વાર્થ સૂત્ર : ૨
૪૭
