Tattvartha Sutra Part 02 Sthanakvasi

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 406

-
-
-
-
mameer
३९०
तत्त्वार्थसूत्रे सा च संलेखना कपायकायकुशीकरणम्, ततोऽस्या मारणान्तिकसंलेखनाया जीविताशंपादिकान् पश्चाऽतिचारान् प्ररूपयितुमाह-'मारणंतियसंलेहणा जोसणाए' इत्यादि। मारणान्तिकसंलेखनाजोषणायाः पूर्वोक्तस्वरूपायाः संयम-तपोभ्यां कायकषायकृशीकरणलक्षणाया इहलोकाशंसापयोगादिका:इहलोकाशंसापयोगः १ आदिना-परलोकाशंसामयोगः२ जीविताशंसापयोगः३ मरणाशंसाप्रयोगः ४ कामभोगाशंसाप्रयोगः ५ तत्र-संस्तारग्रहणोत्तरम्-इहलोके. मनुष्यलोके आशंसामयोगः, 'मृत्वा चक्रवती वा-राजा वा-तन्मन्त्री वा भूयास' मित्यादिकरूपामिलापकरणम् १ एवं-परलोकाऽऽशंसाप्रयोगः 'देवोभूयासं' इत्यादिरूपाभिलाषकरणम् २ सम्मानादि लोभेन जीवितस्य-प्राणधारण काय को कृश करना । अतएव इस मारणान्तिक संलेखना के जीविता शंसा आदि पांव अतिचारों का प्ररूपण करते हैं
जिसका स्वरूप पहले कहा जा चुका है और तप एवं संयम के द्वारा काय तथा कषाय को कृश (दुर्बल) करना जिसका लक्षण है, उस मारणान्तिक संलेखना जोषणा के पांच आतिचार है । वे इस प्रकार हैं-(१) इहलोकाशंसा प्रयोग (२) परलोकाशंसाप्रयोग (३) जीविता. शंसाप्रयोग (४) मरणाशंसाप्रयोग और (५) कामभोगाशंसाप्रयोग । इनका स्वरूप निम्नलिखित है
(१) इहलोकाशंमाप्रयोग-संथारा ग्रहण करने के पश्चात् इस लोक संबंधी इच्छा करना, जैसे-मरने के अनन्तर मैं चक्रवर्ती, राजा या उसका मंत्री बन जाऊं, इस प्रकार की अभिलाषा करना।
(२) परलोकाशंसाप्रयोग-मृत्यु के पश्चात् इन्द्र या देव होने સંલેખના આશય છે-કષાય તથા કાયાને પાતળા પાડવા આથી આ મારણનિકસલેખનાના જીવીતાશંસા આદિ પાંચ અતિચારનું પ્રરૂપણ કરીએ છીએ
જેનું સ્વરૂપ પહેલા કહેવામાં આવી ગયું છે અને તપ તથા સંયમ દ્વારા કાયા તથા કષાયને પાતળા પાડવા જેનું લક્ષણ છે તે મારણાન્તિકસંલેખના જેષણાના પાંચ અતિચારો આ પ્રમાણે છે-(૧) ઈલેકશંસાપ્રયોગ (२) परसशसाप्रयोग (3) पिताशसाप्रयोग भन (५) मामाशाપ્રયોગ તેમનું સ્વરૂપ આ પ્રમાણે છે
(૧) ઈહલેકારશંસાપ્રયાગ-સંથારે ધારણ કર્યા બાદ આ લેક વિશે ઇચ્છા કરવી જેમ કે-મરણ પછી હું ચક્રવર્તી, રાજા અથવા તેને મંત્રી બની જઉં, એ જાતની અભિલાષા કરવી.
(૨) પરલોકાશંસાપ્રગ-મુત્યુ બાદ ઈન્દ્ર અથવા દેવ થવાની
શ્રી તત્વાર્થ સૂત્રઃ ૨