Book Title: Tattvartha Sutra Part 02 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
तत्त्वार्थसजे संसारव्युत्सर्ग स्तद्रूपं तपः खलु चतुर्विधं भवति । तद्यथा-नैरयिकसंसारव्युत्सर्गादि भेदतः। नैरयिकसंसारव्युन्सर्गतपः-१ तिर्यक् संसारव्युत्सर्गतपः-२ मनुष्यसंसारख्युन्सर्गतपः-३ देवसंसारव्युत्सर्गतपश्चे४ त्येवं चतुर्विधं खलु संसारव्युत्सर्ग तपो भवति । तत्र नैरिकगतिरूपस्य संसारस्य व्युत्सर्गः परित्यागो नैरयिकसंसाघ्युत्सर्गतप उच्यते । एवं-लियग्गतिरूपस्य संसारस्य व्युत्सर्गः परित्यागः तिर्यक् संसारव्युत्सर्ग तप उच्यने। एवं-मनुष्यगतिरूपस्य संसारस्य व्युत्सर्गः परित्यागो मनुष्यसंसारव्युत्सगैतप उच्यते । एवं-देवगतिरूपस्य संसारस्य व्युत्सर्ग: परित्यागो देवसंसारव्युत्सर्ग तप उच्यते इति, ॥३४॥
तत्वार्थनियुक्ति:--पूर्व खलु भावव्युत्सर्गतपस्त्रिविधं प्ररूपितम्, तत्रप्रथमं कषायव्युत्सर्गतपो रूपं भावयुत्सर्गतपश्चतुर्विधत्वेन प्रतिपाध सम्पतिद्वितीयं संसारव्युत्सर्गतपः प्ररूपयितुमाह-"संसारविउस्सगे तवे चउ. व्धिहे, रइयसंसारविउस्सग्गाइ भेयओ-" इति। संसारव्युत्सर्गतप:से त्याग करना संसारव्युत्सर्ग तप कहलाता है। वह चार प्रकार का है-(१) नैरयिक संसारब्युत्सर्ग तप (२) तिर्यक संसारव्युत्सर्ग नप (३) मनुष्य संसारव्युत्सर्गतप और (४) देवसंसार व्युत्सर्ग तप । इस प्रकार संसारव्युत्सर्ग के चार भेद हैं। इनमें से नैरयिक गति रूप संसार का परिस्यांग करना नैरथिक संसारच्यत्मगतप कहलाता है। तिर्यचगति रूप संसार का परित्याग तिर्यक्रसंसार व्युत्सर्ग तप कहलाता है। मनुष्य गतिरूप संसार का परित्याग मनुष्य संसारव्युत्सर्गतप कहलाता है और देवगति रूप संसार का परित्याग देव संसारव्युत्लग कहलाता है।॥३४॥
तत्त्वार्थनियुक्ति-पहले भाव व्युत्सर्ग तप के तीन भेद कहे गए थे। उनमें से पहले कषाय व्युत्सगे तप रूप भाव व्युत्सर्ग तप के चार કરો સંસારત્રુત્સર્ગ તપ કહેવાય છે. તે ચાર પ્રકારના છે-(૧) નરયિકસંસાર વ્યુત્સગ તપ (૨) તિર્યંચસંસાર વ્યુત્સર્ગ તપ (૩) મનુષ્યસંસારબુત્સર્ગ તપ અને (૪) દેવસંસારબ્યુન્સ તપ આવી રીતે સંસારગ્યુસર્ગ તપના ચાર ભેદ છે, આમાંથી નૈરવિકગતિરૂપ સંસારને પરિત્યાગ કરવો નરયિકસંસારયુત્સર્ગ તપ કહેવાય છે. તિર્યંચગતિરૂપ સંસારને પરિત્યાગ તિર્યંચ સંસારભુત્સર્ગ કહેવાય છે. મનુષ્યગતિ રૂ૫ સંસારને પરિત્યાગ મનુષ્યસંસારબ્યુન્સગ તપ કહેવાય છે, અને દેવગતિ રૂ૫ સંસારને પરિત્યાગ દેવસંસારત્રુત્સર્ગ કહેવાય છે.
તત્વાર્થનિર્યુક્તિ-પહેલાં ભાવવ્યુત્સર્ગ તપના ત્રણ ભેદ કહેવામાં આવ્યા હતા તેમાંથી પ્રહેલા કષાયવ્યસતપ રૂપ ભાવબુર્ગ તપના ચાર ભેદોનું
શ્રી તત્વાર્થ સૂત્રઃ ૨
