Book Title: Tattvartha Sutra Part 02 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
-
तत्त्वार्थने ध्यानस्य प्रत्येकं चातुर्विध्यस्योक्त त्वेन प्रथमोपात्तस्याऽऽतध्यानस्या-ऽमनोज्ञ संपयोग विषयोग स्मृत्यादि भेदत श्चातुविध्यं प्रतिपादितम्, सम्प्रति क्रमागतस्य द्वितीयस्य रौद्रध्यानस्य चातुर्विध्यं प्रतिपादयितुमाह-रोज्झाणं चउन्विहं हिंसा-मोस-तेय-सारकखणाणुबंधि भेषभो, अविश्य देसविरयाण' इति । रौद्रध्यानं रोदयति परान् इति रुद्रः माण्युपघातादि परिणतो जीवः तस्य कर्म रौद्रम् हिंसाधति क्रूरतारूपम्, तद्ध्यानं रौद्रध्यानम् उक्तश्च
संछेइनैहननभञ्जन मारणैश्च बन्धपहारदमनै विनिकृन्तनैश्च । यो याति रागमुपयाति नचानुकम्पा ध्यानं तु रौद्रमिति तत् प्रवदन्ति तज्ज्ञाः॥१॥ __तच्चविधं भवति, तद्यथा-हिंसामृपास्तेयसंरक्षगानुबन्धि भेदतः तथाच-हिंसाथ मृषार्थ स्तेयाथै संरक्षणार्थश्च रौद्रध्यानं भवति, तत्र-हिंसा मृषा रतेयसंरक्षणोपायेषु प्रवर्तमानस्य प्रचण्डक्रोधाविष्टस्य महामोहाऽभिभूतस्य तीव्रवधबन्धसंक्लिष्टाऽध्यवसायस्य नानामकारकदोषत्वं सम्भवति । तथाचहिंसा. शुक्लध्यान के भेद से ध्यान चार प्रकार का है। इनमें से आर्त ध्यान के भी अमनोज्ञसम्प्रयोग स्मृति आदि चार भेद हैं। अब क्रमागत द्वितीय रौद्रध्यान के चार भेदों का प्रतिपादन करने के लिए कहते हैं
रौद्रध्यान चार प्रकार का है-हिंसानुबंधी, मृषानुषंधी, स्तेयानु वन्धी और संरक्षणानुबन्धी । यह रौद्रध्यान अविरत और देशवि. रत में ही पाया जाता है । इस प्रकार रोद्रध्यानहिंसा के लिए मृषा के लिए स्तेय के लिए और विषय संरक्षण के लिए होता है । जो पुरुष हिंसा, मृषावाद, स्तेय और संरक्षण के उपायों में प्रवृत्त होता है, तीन क्रोध से युक्त होता है, महामोह से ग्रस्त होता है और वध बन्धन आदि संबंधी संक्लिष्ट परिणामों से युक्त होता है, उसमें अनेक प्रकार के दोष उत्पन्न हो जाते हैं। इस प्रकार हिंसा, असत्या, શુકલધ્યાનના ભેદથી ધ્યાન ચાર પ્રકારના છે. આમાંથી આધ્યાનના પણ અમને સમ્રગ સ્મૃતિ આદિ ચાર ભેદ છે. હવે ક્રમ પ્રાપ્ત દ્વિતીય રોદ્રધ્યાનના ચાર ભેદનું પ્રતિપાદન કરવા માટે કહીએ છીએ-- રૌદ્રધ્યાન ચાર પ્રકારના છે –- હિંસાનુંબંધી, મૃષાનુબંધી તેયાનુંબંધી અને સંરક્ષણાનું બંધી આ રૌદ્રધ્યાન અવિરત અને દેશવિરતમાં જ હોય છે. આ રીતે રૌદ્રધ્યાન હિંસાને માટે મૃષાને માટે તેમને માટે અને વિષયસંરક્ષણને હોય છે, જે પુરૂષ હિંસા, મૃષાવાદ, તેય અને સંરક્ષણના ઉપગમાં પ્રવૃત્ત હોય છે. તીવ્ર ક્રોધથી યુકત હોય છે. મહામોહથી પીડિત હોય છે. તેનામાં અનેક પ્રકારના દોષ ઉત્પન થઈ જાય છે. આ રીતે હિંસા અસત્ય ચેરી.
શ્રી તત્વાર્થ સૂત્રઃ ૨
