Book Title: Tattvartha Sutra Part 02 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
दीपिका-नियुक्ति टीका अ.७२.७७ चतुर्विधशुक्लध्यानस्य स्थाननिरूपणम् ५५५
तत्वार्थनियुक्ति:-पूर्व खलु चतुर्थ शुक्लध्यान मरूपितम्, तत्र-प्रथममुपशान्तकषायस्यै-कादशगुणस्थानवर्तिन श्चतुर्दश पूर्वधारिणो भवति । द्वितीयं क्षीणकषायस्य भवति । तृतीयसन्तु-सयोगि केलिनो भवति । चतुर्थ पुनः शुक्लध्यानम्-अयोगि केवलिनो भवतीति चाऽपि प्ररूपितम, ॥ सम्पति-तेषां चतुर्णा खलु उपशान्तकषायादीनां स्वामिनां शम्दान्तरेण विशिष्य प्रतिपादनार्थमाह-'चउब्धि हे सुक्कझाणे जहाक्कम्मंति-एग कायजोगा जोगाण'इति चतुर्विधं खलु पूर्वोक्तं शुक्लध्यान पृथक्त्ववितर्कसविचाररूपम्. एकत्ववितको विचाररूपम्, सूक्षाक्रियाऽयतिपातिरूपम्, समुच्छिन्न क्रियाऽनिवर्तिरूपश्च यथाक्रमम्-क्रमशः त्रियोगस्य-मनोवाकाययोगयुक्तस्य, एकयोगस्य-संक्रमण. काले मनोवचः कायाऽन्यतमयोगयुक्तस्य, काययोगस्य-निरुद्धयोगद्वयस्य काय. योगव्यापारवतः, अयोगस्य-कायादियोगरहितस्य च भवति । तत्र मनोव क. कायव्यापारवतः पृथक्त्ववितर्कसविचार नाम शुक्लध्यानम्, कायादियोगा.
तस्वार्थनियुक्ति-पहले शुक्लध्यान का निरूपण किया गया। यह भी बतलाया जा चुका है कि प्रथम दोशुक्लध्यान प्रायः चतुर्दश पूर्वधारक को होते हैं, और अन्तिम दो केवली को होते हैं। तीन योगों की अपेक्षा से भी उसके स्वामियों का उल्लेख करते हैं
चार प्रकार का शुध्यान अर्थात् पृथक्त्ववितर्क सविचार, एकस्ववितर्क-अविचार, सूक्ष्मक्रिया प्रतिपाती और समुच्छि नक्रियानिवर्ति क्रम से तीनों योगों वाले को, एक योग वाले को, काययोगी को और अयोगी को होते हैं। तात्पर्य यह है कि मन, वचन और काय के व्यापार वाले को पृथक्त्व वितर्क सविवार शुक्ध्यान होता है, तीनों योगों में से किसी एक योग वाले को एकत्व वितर्क-अविचार ध्यान होता है। इस ध्यान को करने वाले के काय आदि योगों में से किसी
તત્ત્વાર્થનિર્યુક્તિ–પહેલા શુકલધ્યાનનું નિરૂપણ કરવામાં આવ્યું. એ પણ બતાવવામાં આવ્યું કે પ્રથમના બે શુકલધ્યાન પ્રાયઃ ચૌદ પૂર્વ ધારકને હોય છે જ્યારે અન્તિમ બે કેવલીન હોય છે. ત્રણ ચગેની અપેક્ષાએ પણ તેના સ્વામિઓને ઉલલેખ કરીએ છીએ
ચાર પ્રકારના શુકલધ્યાન અર્થાત્ પૃથક્વતિ સવિચાર એકત્વવિતક-અવિચાર, સમક્રિયાપ્રતિપાતી અને સમુચ્છિન્ન ક્રિયાનિવર્જાિક્રમથી ત્રણે ગોવાળાને, કાયયેગી ને અને અયોગીને હોય છે. આશય એ છે કે મન વચન અને કાયાના વ્યાપારવાળાઓને પ્રથકુવવિતર્ક સવિચાર શુકલધ્યાન હોય છે, ત્રણે ગેમાંથી કોઈ એક રોગવાળાને એકવિતક અવિચાર ધ્યાન હોય છે. આ દયાનને દયાવવાવાળા ને કાય આદિ યોગેમાંથી કેઇ એક યોગને વ્યાપાર હેય છે જેમ કે કયારેક વચગ
श्री तत्वार्थ सूत्र : २
