Tattvartha Sutra Part 02 Sthanakvasi

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 589

दीपिका-निर्युक्ति टीका अ०८ ख.१ निर्जरास्वरूपनिरूपणम्
५७३
लेनाsनशन प्रायश्चित्तादि तपः संयमरूप क्षारद्रव्येण परिशोधन द्वारा निष्कासनं निस्सरणं निर्जरेत्यवगन्तव्यम् । उत्तराध्ययने ३० - अध्ययने ६ गाथायाञ्चोक्तम् 'एवं तु संजयस्सावि पावकम्मनिरासवे । भवकोड़ी संचियं कम्मं तवसा निज्जरिज्जह' ॥१॥ एवन्तु संयतस्याऽपि पापकर्मनिरास्रवे । भवकोटी सञ्चितं कर्म तपसा निर्जीर्यते ॥१॥
मूलम् - सा दुविहा, विवागजा - अविवागजा य ॥२॥ छाया - साद्विधा, विपाकजाऽविपाकजा च ॥ २ ॥
तत्वार्थदीपिका - पूर्वसूत्रे - देशतो ज्ञानावरणादि कर्मक्षयरूपं निर्जरातखं प्ररूपितम्, सम्मति-तद्भेदं प्रतिपादयितुमाह- 'सा दुविहा' इत्यादि । सा खलु पूर्वोक्तस्वरूपा निर्जरा द्विविधा भवति, तद्यथा विपाकजाऽविपाकजाचेति, तत्र
-
वह ज्ञानावरणीय आदि कर्म रूपी रज-मल का, ज्ञानादि रूप जल से एवं अनशन आदि तथा प्रायश्चित्त आदि तप रूपी सोडे से शोधन होकर हट जाना नर्जरा समझना चाहिए। उत्तराध्ययन के तीसबै अध्ययन की छठी गाथा में कहा है-
पापकर्मों का आस्रव रूक जाने पर संयमी पुरुष के करोडों भवों में संचित कर्मों की तपस्या के द्वारा निर्जरा हो जाती है ॥ १ ।
'सा दुविहा विवागजा' इत्यादि
निर्जरा दो प्रकार की है- विपाकजा और अविवाजा || २ || तत्वार्थदीपिका - पूर्वसूत्र में ज्ञानावरण आदि का एक देश से क्षय होने रूप निर्जरातत्व का निरूपण किया गया है, अब उसके भेदों का प्ररूपण करते है-
વરણીય આદિ કમ રૂપી રજ-મેલા જ્ઞાનાદિ રૂપ જળથી અને અનશન આદિ તથા પ્રાયશ્ચિત્ત આદિ તપ રૂપી સેાડાથી શુદ્ધ થઈને દૂર થઈ જવુ, નિર્જરા સમજવું જોઇએ, ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રના ત્રીસમાં અધ્યયનની છઠ્ઠી ગાથામાં કહેવામાં આવ્યુ' છે—
પાપકર્મના આસ્રવ રોકાઈ જવાથી સંયમી પુરૂષના કરાડા ભવેમાં સ‘ચિત કાઁની તપસ્યા દ્વારા નિર્જરા થઈ જાય છે. ॥ ૧ ॥
'सा दुविधा विवागजा' छत्याहि
સૂત્રા—નિર્જરા એ પ્રકારની છે-વિપાકજા અને અવિપાકજા નાણા તત્ત્વાર્થ'દીપિકા—પૂસૂત્રમાં જ્ઞાનાવરણુ આદિનું એક દેશથી ક્ષય થવા રૂપ નિર્દેશ તત્વનું' નિરૂપણ કરવામાં આવ્યુ છે, હવે તેના ભેદોનું પ્રરૂપશુ કરીએ છીએ”
શ્રી તત્વાર્થ સૂત્ર : ૨