Tattvartha Sutra Part 02 Sthanakvasi

Book Title: Tattvartha Sutra Part 02 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

View full book textPrevious | Next

Page 562
________________

तत्त्वार्थसूत्रे
वार्थदीपिका - पूर्वं तावद् यथाक्रमं प्रत्येकम् आर्तरौद्रधर्मशुक्लं चतुर्विग मपि चातुर्विध्येन प्रतिपादितम्, सम्पति- चतुर्विधस्य शुक्लध्यानस्य के स्वामिनः सन्ति । कस्य कस्य तच्चतुर्विधमपि शुक्लध्यानं भवतीति परूपयितुं प्रथमं तावद् आदिमद्वयं कस्य कस्य सम्भवतीति प्रतिपादयति- 'पढमा बे सुक्कझाणा इत्यादि । पूर्वोक्तेषु चतुर्विधेषु शुक्लध्यानेषु प्रथमे - आद्ये द्वे शुक्लेध्याने पृथक्त्व वितर्कसविचारम् एकत्ववितर्काऽविचारम् पूर्वधरस्थ, तथा उपशान्तक्षीणकषाययोश्च भवतः, ते द्वे ध्याने चतुर्दशपूर्वधरस्यैव भवतः नश्वेकादशाङ्गविदः श्रुतकेवलिनः । पूर्वं यत्-उपशान्तकषाययो धर्मध्यानं प्रोक्तम्, तद्भविशेषेण सामान्यतया प्रोक्तम्, किन्तु तयो - शुक्लध्याने अपि भवतः न खलु तयोश्चतुsantosमपि शुक्लध्यानं भवतीति बोध्यम् । तथा च श्रेण्यारोहणात् प्राक्,
५४६
तत्वार्थदीपिका - पहले अनुक्रम से आर्त्त, रौद्र, धर्म और शुक्ल ध्यान के चार-चार भेद कहे गए हैं, अब यह निरूपण करते हैं कि चारों प्रकार के शुक्लध्यान किस-किस को होते हैं ? किस का स्वामी कौन है ?
पूर्वोक्त चार प्रकार के शुक्लध्यानों में से प्रारंभ के दो शुक्लध्यान - पृथक्त्ववितर्क सविचार और एकल्लवितर्क भविचार प्रायः पूर्वो के धारक मुनि को होते हैं तदा उपशान्तकषाय और क्षीण कषाय वीतरागों को होते हैं। तात्पर्य यह है कि ये दोनों शुक्लध्यान प्रायः चौदह पूर्वो के ज्ञाता श्रुतकेबली को ही होते हैं, पहले उपशान्तकषाय और क्षीण कषायको जो धर्मध्यान कहा गया है, वह सामान्य रूप से कहा गया है, किन्तु उनको दो शुक्लध्यान भी होते हैं। उनको चारों प्रकारका शुक्लध्यान नहीं होता । श्रेणी पर आरूढ होने से पहले अर्थात्
તત્ત્વાથ દીપિકા—પહેલા અનુક્રમથી આત, રૌદ્ર, ધર્મ અને શુકલધ્યાનનાં ચાર ભેદ કહેવામાં આવ્યા. હવે એ નિરૂપણ કરીએ છીએ કે ચારે પ્રકારના શુકલધ્યાન કાને કાને થાય છે. કયા ધ્યાનના સ્વામી કાણુ છે? પૂર્વોકત ચાર પ્રકારનાં શુકયાનામાંથી પ્રારંભના એ શુકલધ્ય:નપૃથકવિત વિચાર અને એકવિતક અવિચારપ્રાયઃ પૂર્વાંનાં ધારક મુનિને હાય છે. તથા ઉપશાંતાષાય અને ક્ષણકષાય વીતરાગાને થાય છે. તાય એ છે તે આ બંને શુકલધ્યાન પ્રાયઃ ચૌદ પૂર્વીના જ્ઞાતા શ્રુતકેવળીને જ થાય છે પહેલાં ઉપશાંતકષાય અને ક્ષ શુકષાયને જે ધમ ધ્યાન કહેવામાં આવ્યા છે તે સામાન્ય રૂપથી કહેવામાં આવ્યા છે. પરંતુ તેમને એ શુકલધ્યાન થાય
શ્રી તત્વાર્થ સૂત્ર : ૨


Page Navigation
1 ... 560 561 562 563 564 565 566 567 568 569 570 571 572 573 574 575 576 577 578 579 580 581 582 583 584 585 586 587 588 589 590 591 592 593 594 595 596 597 598 599 600 601 602 603 604 605 606 607 608 609 610 611 612 613 614 615 616 617 618 619 620 621 622 623 624 625 626 627 628 629 630 631 632 633 634 635 636 637 638 639 640 641 642 643 644 645 646 647 648 649 650 651 652 653 654 655 656 657 658 659 660 661 662 663 664 665 666 667 668 669 670 671 672 673 674 675 676 677 678 679 680 681 682 683 684 685 686 687 688 689 690 691 692 693 694 695 696 697 698 699 700 701 702 703 704 705 706 707 708 709 710 711 712 713 714 715 716 717 718 719 720 721 722 723 724 725 726 727 728 729 730 731 732 733 734 735 736 737 738 739 740 741 742 743 744 745 746 747 748 749 750 751 752 753 754 755 756 757 758 759 760 761 762 763 764 765 766 767 768 769 770 771 772 773 774 775 776 777 778 779 780 781 782 783 784 785 786 787 788 789 790 791 792 793 794 795 796 797 798 799 800 801 802 803 804 805 806 807 808 809 810 811 812 813 814 815 816 817 818 819 820 821 822 823 824 825 826 827 828 829 830 831 832 833 834 835 836 837 838 839 840 841 842 843 844 845 846 847 848 849 850 851 852 853 854 855 856 857 858 859 860 861 862 863 864 865 866 867 868 869 870 871 872 873 874 875 876 877 878 879 880 881 882 883 884 885 886 887 888 889 890 891 892 893 894