Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
“અહો શ્રુતજ્ઞાનમ” ગ્રંથ જીર્ણોધ્ધાર ૧૩૨
દૈવજ્ઞ કામધેનુ
: દ્રવ્ય સહાયક :
પૂજ્ય આચાર્ય શ્રી પ્રેમભુવનભાનુસૂરિજી સમુદાયના દીક્ષા દાનેશ્વરી પ.પૂ.આ.શ્રી ગુણરત્નસૂરીશ્વરજી મ.સા.ના આજ્ઞાવર્તિની પૂજ્ય પ્રવર્તિની પૂર્ણરેખાશ્રીજી મ.સા.ની સુશિષ્યા પૂજ્ય સાધ્વિજી શ્રી ચિરાગરેખાશ્રીજી મ.સા.ની પ્રેરણાથી સં. ૨૦૬૭ ના ચાતુર્માસમાં શ્રી સવિતાબેન હીરાભાઈ
ગીરધરનગર, અમદાવાદના બંગલામાં આરાધક શ્રાવિકાઓની જ્ઞાનખાતાની ઉપજમાંથી
: સંયોજક :
શાહ બાબુલાલ સરેમલ બેડાવાળા
શ્રી આશાપૂરણ પાર્શ્વનાથ જૈન જ્ઞાન ભંડાર શા. વીમળાબેન સરેમલ જવેરચંદજી બેડાવાળા ભવન હીરાજૈન સોસાયટી, સાબરમતી, અમદાવાદ-380005
(મો.) 9426585904 (ઓ.) 22132543 સંવત ૨૦૬૮ ઈ.સ. ૨૦૧૨
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી આશાપૂરણ પાર્શ્વનાથ જૈન જ્ઞાન ભંડાર
810
સંયોજક – શાહ બાબુલાલ સરેમલ શાહ વીમળાબેન સરેમલ જવેરચંદજી બેડાવાળા ભવન
હીરાજૈન સોસાયટી, રામનગર, સાબરમતી, અમદાવાદ-૦૫. (मो.) ८४२७५८५८०४ () २२१३ २५४3 (8-मेल) ahoshrut.bs@gmail.com અહો શ્રુતજ્ઞાનમ્ ગ્રંથ જીર્ણોદ્ધાર – સંવત ૨૦૬૫ (ઈ. ૨૦૦૯) – સેટ નં-૧
પ્રાયઃ જીર્ણ અપ્રાપ્ય પુસ્તકોને સ્કેન કરાવીને ડી.વી.ડી. બનાવી તેની યાદી.
या पुस्त: वेबसाट ५२थी upl st6नलोs FN Aशे. ક્રમાંક પુસ્તકનું નામ
કર્તા-ટીકાકાર-સંપાદક પૃષ્ઠ | 001 | श्री नंदीसूत्र अवचूरी।
पू. विक्रमसूरिजी म.सा.
238 002 | श्री उत्तराध्ययन सूत्र चूर्णी
पू. जिनदासगणि चूर्णीकार 286 003 श्री अर्हद्गीता-भगवद्गीता ।
प. मेघविजयजी गणि म.सा. 004 श्री अर्हच्चूडामणि सारसटीकः
| पू. भद्रबाहुस्वामी म.सा. 005 | श्री यूक्ति प्रकाशसूत्रं
| पू. पद्मसागरजी गणि म.सा. 006 | श्री मानतुङ्गशास्त्रम्
| पू. मानतुंगविजयजी म.सा. 007 अपराजितपृच्छा
श्री बी. भट्टाचार्य 008 | शिल्प स्मृति वास्तु विद्यायाम्
श्री नंदलाल चुनिलाल सोमपुरा 850 शिल्परत्नम् भाग-१
के. सभात्सव शास्त्री
322 शिल्परत्नम् भाग-२
श्रीकुमार के. सभात्सव शास्त्री 280 011 | प्रासादतिलक
श्री प्रभाशंकर ओघडभाई 012 काश्यशिल्पम्
श्री विनायक गणेश आपटे 013 प्रासादमम्जरी
श्री प्रभाशंकर ओघडभाई
156 014 | राजवल्लभ याने शिल्पशास्त्र
श्री नारायण भारती गोंसाई 015 शिल्पदीपक
श्री गंगाधरजी प्रणीत 016 | वास्तुसार
श्री प्रभाशंकर ओघडभाई 017 | दीपार्णव उत्तरार्ध
| श्री प्रभाशंकर ओघडभाई 018 જિનપ્રાસાદ માર્તડ
શ્રી નંદલાલ ચુનીલાલ સોમપુરા |
498 019 जैन ग्रंथावली
श्री जैन श्वेताम्बर कोन्फ्रन्स
502 020 हीरश हैन श्योतिष
શ્રી હિમતરામ મહાશંકર જાની 021 न्यायप्रवेशः भाग-१
श्री आनंदशंकर बी. ध्रुव
226 022 दीपार्णव पूर्वार्ध
श्री प्रभाशंकर ओघडभाई अनेकान्त जयपताकाख्यं भाग-१
पू. मुनिचंद्रसूरिजी म.सा. 024 | अनेकान्त जयपताकाख्यं भाग-२
| श्री एच. आर. कापडीआ
500 025 | प्राकृत व्याकरण भाषांतर सह
श्री बेचरदास जीवराज दोशी
454
009
010
162
| 302
352
120
88
110
454
640
023
452
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
188
214
414
192
824
288
520
578
278
2521
324
302
038.
196
190
26 | તત્ત્વોપર્ણસિંહઃ
श्री जयराशी भट्ट, बी. भट्टाचार्य | 027 | વિતવાલા
| श्री सुदर्शनाचार्य शास्त्री 028 જીરાવ
श्री प्रभाशंकर ओघडभाई | 02 | વેવાસ્તુ પ્રમાર
श्री प्रभाशंकर ओघडभाई 030 शिल्परत्नाकर
श्री नर्मदाशंकर शास्त्री 031 प्रासाद मंडन
पं. भगवानदास जैन 032 | શ્રી સિદ્ધહેમ વૃત્તિ વૃદન્યાસ અધ્યાય- પૂ. ભવિષ્યસૂરિની મ.સા. 033 | શ્રી સિદ્ધહેમ વૃહદ્રવૃત્તિ વૃદન્યાસ અધ્યાય-ર પૂ. ભાવસૂરિની મ.સા.
श्री सिद्धहेम बृहद्वृत्ति बृहन्न्यास अध्याय-३ 034 | (8).
પૂ. ભાવસૂરિની મ.સા. | श्री सिद्धहेम बृहवृत्ति बृहन्न्यास अध्याय-3 (२) 035 | (૩)
પૂ. ભાવળ્યસૂરિ મ.સા. 036 | શ્રી સિદ્ધહેમ વૃ૬૬વૃત્તિ વૃદન્યાસ મધ્યાય-૧ | પૂ. ભવિષ્યસૂરિની મ.સા. | 037 વાસ્તુનિઘંટુ
પ્રભાશંકર ઓઘડભાઈ સોમપુરા તિલકમશ્નરી ભાગ-૧
| પૂ. લાવણ્યસૂરિજી 039 | તિલકમશ્નરી ભાગ-૨
પૂ. લાવણ્યસૂરિજી 040 તિલકમશ્નરી ભાગ-૩
પૂ. લાવણ્યસૂરિજી 041 સખસન્ધાન મહાકાવ્યમ
પૂ. વિજયઅમૃતસૂરિશ્વરજી 042 સપ્તભડીમિમાંસા
પૂ. પં. શિવાનન્દવિજયજી 043 ન્યાયાવતાર
સતિષચંદ્ર વિદ્યાભૂષણ 044 વ્યુત્પત્તિવાદ ગુઢાર્થતત્ત્વાલોક
| શ્રી ધર્મદત્તસૂરિ (બચ્છા ઝા) 04s | સામાન્યનિર્યુક્તિ ગુઢાર્થતત્કાલીક
શ્રી ધર્મદત્તસૂરિ (બચ્છા ઝા) 046 | સપ્તભીનયપ્રદીપ બાલબોધિની વિવૃત્તિ પૂ. લાવણ્યસૂરિજી વ્યુત્પત્તિવાદ શાસ્ત્રાર્થકલા ટકા
શ્રીવેણીમાધવ શાસ્ત્રી 048 | નયોપદેશ ભાગ-૧ તરકિણીતરણી
પૂ. લાવણ્યસૂરિજી 049 નયોપદેશ ભાગ-૨ તરષિણીકરણી
પૂ. લાવણ્યસૂરિજી 050 ન્યાયસમુચ્ચય
પૂ. લાવણ્યસૂરિજી 051 સ્યાદ્યાર્થપ્રકાશઃ
પૂ. લાવણ્યસૂરિજી 052 દિન શુદ્ધિ પ્રકરણ
પૂ. દર્શનવિજયજી 053 | બૃહદ્ ધારણા યંત્ર
પૂ. દર્શનવિજયજી 054 | જ્યોતિર્મહોદય
સં. પૂ. અક્ષયવિજયજી
202.
480
228
_60
218
190
138
047
296
210
274
286
216
532
113
112
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી આશાપૂરણ પાર્શ્વનાથ જૈન જ્ઞાન ભંડાર
160
164
સંયોજક – શાહ બાબુલાલ સરેમલ શાહ વીમળાબેન સરેમલ જવેરચંદજી બેડાવાળા ભવન
हीशन सोसायटी, रामनार, साबरमती, महावा६-०५. (मो.) ८४२७५८५८०४ (यो) २२१३ २५४3 (5-मेल) ahoshrut.bs@gmail.com मही श्रुतज्ञानम् jथ द्धार - संवत २०५६ (. २०१०)- सेट नं-२
પ્રાયઃ જીર્ણ અપ્રાપ્ય પુસ્તકોને સ્કેન કરાવીને ડી.વી.ડી. બનાવી તેની યાદી.
या पुस्ता वेबसाईट ५२थी up SIGनती री शाशे. ક્રમ પુસ્તકનું નામ
ભાષા त्त-21511२-संपES પૃષ્ઠ | 055 | श्री सिद्धहेम बृहद्वृत्ति बृहद्न्यास अध्याय-६ सं पू. लावण्यसूरिजी म.सा. 296 056 | विविध तीर्थ कल्प
पू. जिनविजयजी म.सा. 057 लारतीय श्रम संस्कृति सनेमन
४. पू. पूण्यविजयजी म.सा. 058 | सिद्धान्तलक्षणगूढार्थ तत्त्वलोकः
श्री धर्मदत्तसरि
202 059 व्याप्ति पञ्चक विवृत्ति टीका
श्री धर्मदत्तसूरि
48 0608न संगीत रागमाला
श्री मांगरोळ जैन संगीत मंडळी
306 | 061 चतुर्विंशतीप्रबन्ध (प्रबंध कोश)
श्री रसिकलाल एच. कापडीआ
322 062 | व्युत्पत्तिवाद आदर्श व्याख्यया संपूर्ण ६ अध्याय |सं श्री सदर्शनाचार्य
668 063 | चन्द्रप्रभा हेमकौमुदी
पु. मेघविजयजी गणि
516 064 | विवेक विलास
सं/. | श्री दामोदर गोविंदाचार्य
268 065 | पञ्चशती प्रबोध प्रबंध
सं पू. मृगेन्द्रविजयजी म.सा. 456 066 | सन्मतितत्त्वसोपानम
| सं पू. लब्धिसूरिजी म.सा.
420 ઉપદેશમાલા દોઘટ્ટી ટીકા ગુર્જરીનુવાદ | गु४. पू. हेमसागरसूरिजी म.सा. 638 068 मोहराजापराजयम्
| सं पू. चतुरविजयजी म.सा.
192 069 | क्रियाकोश
सं/हिं श्री मोहनलाल बांठिया | कालिकाचार्यकथासंग्रह
सं/. | श्री अंबालाल प्रेमचंद
406 071 | सामान्यनिरुक्ति चंद्रकला कलाविलास टीका सं. श्री वामाचरण भट्टाचार्य 072 जन्मसमुद्रजातक
सं/हिं श्री भगवानदास जैन
128 073 | मेघमहोदय वर्षप्रबोध
सं/हिं श्री भगवानदास जैन
532 0748 सामुदिनां यथो
४४. श्री हिम्मतराम महाशंकर जानी |
376
428
070
308
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
374
238
194
192
254 260.
75 જૈન ચિત્ર કલ્પદ્રુમ ભાગ-૧ 076 જૈન ચિત્ર કલ્પદ્રુમ ભાગ-૨ 077 સંગીત નાટ્ય રૂપાવલી 78 ભારતનાં જૈન તીર્થો અને તેનું શિલ્પ સ્થાપત્ય 079 શિલ્પ ચિન્તામણિ ભાગ-૧ 080 | બૃહદ્ શિલ્પ શાસ્ત્ર ભાગ-૧ 08 | બૃહદ્ શિલ્પ શાસ્ત્ર ભાગ-૨ 082 બૃહદ્ શિલ્પ શાસ્ત્ર ભાગ-૩ 083 આયુર્વેદના અનુભૂત પ્રયોગો ભાગ-૧ 084 | કલ્યાણ કારક 085 | વિવાનો વન વોશ 086]
કથા રત્ન કોશ ભાગ-1 | કથા રત્ન કોશ ભાગ-2
238
260
| ગુજ. | શ્રી સારામાં નવા ગુજ. | શ્રી સરામારું નવાવ ગુજ. | શ્રી વિયા સારામારૂં નવાવ | ગુજ. | શ્રી સારામારૂં નવાવ ગુજ. | શ્રી મનસુલતાન મુરમન, ગુજ. | શ્રી નાગન્નાથ મંવારમાં ગુજ. | શ્રી નવીન્નાથ મંગારામ ગુજ.
| श्री जगन्नाथ अंबाराम ગુજ. . 3ન્તિસાગરની ગુજ. | શ્રી વર્ધમાન પર્વનાથ શાસ્ત્રી सं./हिं श्री नंदलाल शर्मा ગુજ. | શ્રી લેવલાસ ગીવરન તોશી ગુજ. | શ્રી લેવલાસ નીવરીન
प. मेघविजयजीगणि | पू.यशोविजयजी, पू.
पुण्यविजयजी મારા શ્રી વિનયર્શનસૂરિની
114
910
436
336
230
088 | હસ્તસગ્નીવનમ
322
089/
એન્દ્રચતુર્વિશતિકા સમતિ તર્ક મહાર્ણવાવતારિકા
_114
090 |
560
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्री आशापूरण पार्श्वनाथ जैन ज्ञानभंडार
पृष्ठ
272
240
254
282
118
466
342 362
134
70
हिन्दी | मुन्शाराम
316 224
संयोजक-शाह बाबुलाल सरेमल - (मो.) 9426585904 (ओ.) 22132543 - ahoshrut.bs@gmail.com
शाह वीमळाबेन सरेमल जवेरचंदजी बेडावाळा भवन
हीराजैन सोसायटी, रामनगर, साबरमती, अमदावाद-05. अहो श्रुतज्ञानम् ग्रंथ जीर्णोद्धार-संवत २०६७ (ई. 2011) सेट नं.-३ प्रायः अप्राप्य प्राचीन पुस्तकों की स्केन डीवीडी बनाई उसकी सूची।यह पुस्तके वेबसाइट से भी डाउनलोड कर सकते हैं। | क्रम | पुस्तक नाम
कर्ता/ टीकाकार भाषा | संपादक / प्रकाशक 91 | स्याद्वाद रत्नाकर भाग-१
वादिदेवसूरिजी
| मोतीलाल लाघाजी पुना | 92 | स्याद्वाद रत्नाकर भाग-२
वादिदेवसूरिजी
| मोतीलाल लाघाजी पुना 93 | स्याद्वाद रत्नाकर भाग-३
वादिदेवसूरिजी
मोतीलाल लाघाजी पुना 94 | स्याद्वाद रत्नाकर भाग-४
वादिदेवसूरिजी
मोतीलाल लाघाजी पुना 95 | स्याद्वाद रत्नाकर भाग-५
वादिदेवसूरिजी
मोतीलाल लाघाजी पुना 96 | पवित्र कल्पसूत्र
पुण्यविजयजी
साराभाई नवाब 97 | समराङ्गण सूत्रधार भाग-१
भोजदेव
| टी. गणपति शास्त्री 98 | समराङ्गण सूत्रधार भाग-२
भोजदेव
| टी. गणपति शास्त्री 99 | भुवनदीपक
पद्मप्रभसूरिजी सं. वेंकटेश प्रेस 100 | गाथासहस्त्री
समयसुंदरजी
सुखलालजी 101 | भारतीय प्राचीन लिपीमाला
गौरीशंकर ओझा
मुन्शीराम मनोहरराम 102 | शब्दरत्नाकर
साधुसुन्दरजी
सं. हरगोविन्ददास बेचरदास 103 | सुबोधवाणी प्रकाश
न्यायविजयजी
सं./गु
| हेमचंद्राचार्य जैन सभा
| 104 | लघु प्रबंध संग्रह
जयंत पी. ठाकर
ओरीएन्ट इन्स्टीट्युट बरोडा 105 | जैन स्तोत्र संचय-१-२-३
माणिक्यसागरसूरिजी
आगमोद्धारक सभा 106 | सन्मति तर्क प्रकरण भाग-१,२,३
| सिद्धसेन दिवाकर
सुखलाल संघवी 107 | सन्मति तर्क प्रकरण भाग-४,५
सिद्धसेन दिवाकर
सुखलाल संघवी 108 | न्यायसार - न्यायतात्पर्यदीपिका
सतिषचंद्र विद्याभूषण
एसियाटीक सोसायटी | 109 | जैन लेख संग्रह भाग-१
पुरणचंद्र नाहर
सं./हि पुरणचंद्र नाहर 110 | जैन लेख संग्रह भाग-२
पुरणचंद्र नाहर
सं./हि | पुरणचंद्र नाहर 111 | जैन लेख संग्रह भाग-३
पुरणचंद्र नाहर सं./हि । पुरणचंद्र नाहर 112 | जैन धातु प्रतिमा लेख भाग-१
कांतिविजयजी
सं./हि | जिनदत्तसूरि ज्ञानभंडार 113 | जैन प्रतिमा लेख संग्रह
दौलतसिंह लोढा
| अरविन्द धामणिया | 114 | राधनपुर प्रतिमा लेख संदोह
विशालविजयजी सं./गु | यशोविजयजी ग्रंथमाळा 115 | प्राचिन लेख संग्रह-१
विजयधर्मसूरिजी सं./गु | यशोविजयजी ग्रंथमाळा | 116 | बीकानेर जैन लेख संग्रह
अगरचंद नाहटा सं./हि | नाहटा ब्रधर्स 117 | प्राचीन जैन लेख संग्रह भाग-१
जिनविजयजी
सं./हि | जैन आत्मानंद सभा 118| प्राचिन जैन लेख संग्रह भाग-२
जिनविजयजी
सं./हि | जैन आत्मानंद सभा | 119 | गुजरातना ऐतिहासिक लेखो-१
गिरजाशंकर शास्त्री
| फार्बस गुजराती सभा 120 | गुजरातना ऐतिहासिक लेखो-२
गिरजाशंकर शास्त्री सं./गु | फार्बस गुजराती सभा | 121 | गुजरातना ऐतिहासिक लेखो-३
गिरजाशंकर शास्त्री
फार्बस गुजराती सभा 122 | ऑपरेशन इन सर्च ऑफ संस्कृत मेन्यु. इन मुंबई सर्कल-१ पी. पीटरसन
रॉयल एशियाटीक जर्नल | 123 | ऑपरेशन इन सर्च ऑफ संस्कृत मेन्यु. इन मुंबई सर्कल-४ | पी. पीटरसन
रॉयल एशियाटीक जर्नल 124 | ऑपरेशन इन सर्च ऑफ संस्कृत मेन्यु. इन मुंबई सर्कल-५ | पी. पीटरसन
रॉयल एशियाटीक जर्नल | 125 | कलेक्शन ऑफ प्राकृत एन्ड संस्कृत इन्स्क्रीप्शन्स
पी. पीटरसन
भावनगर आर्चीऑलॉजीकल डिपा. 126 | विजयदेव माहात्म्यम्
जिनविजयजी
जैन सत्य संशोधक
612 307 250 514 454 354 337
354 372 142 336
सं./हि
364
218
656 122
764
404
404
540
274
414
400
320
148
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
।
श्री आशापूरण पार्श्वनाथ जैन ज्ञानभंडार
श्री आशापूरण पार्श्वनाथ जैन ज्ञानभंडार
पृष्ठ 754
84
194
171
90
310
276 69
100 136 266 244
संयोजक-शाह बाबुलाल सरेमल - (मो.) 9426585904 (ओ.) 22132543 - ahoshrut.bs@gmail.com
शाह वीमळाबेन सरेमल जवेरचंदजी बेडावाळा भवन
हीराजैन सोसायटी, रामनगर, साबरमती, अमदावाद-05. अहो श्रुतज्ञानम् ग्रंथ जीर्णोद्धार-संवत २०६८ (ई. 2012) सेट नं.-४ प्रायः अप्राप्य प्राचीन पुस्तकों की स्केन डीवीडी बनाई उसकी सूची।यह पुस्तके वेबसाइट से भी डाउनलोड कर सकते हैं। क्रम | पुस्तक नाम
कर्ता/ संपादक
भाषा | प्रकाशक 127 | महाप्रभाविक नवस्मरण
साराभाई नवाब
गुज. | साराभाई नवाब 128 | जैन चित्र कल्पलता
साराभाई नवाब
| साराभाई नवाब 129 | जैन धर्मनो प्राचीन इतिहास भाग-२
हीरालाल हंसराज
गुज.
| हीरालाल हंसराज 130 | ओपरेशन इन सर्च ओफ सं. मेन्यु. भाग-६
पी. पीटरसन
अंग्रेजी | | एशियाटीक सोसायटी 131 | जैन गणित विचार
| कुंवरजी आणंदजी | गुज. जैन धर्म प्रसारक सभा 132 | दैवज्ञ कामधेनु (प्राचिन ज्योतिष ग्रंथ)
शील खंड
सं. ब्रज. बी. दास बनारस 133 | करण प्रकाश
ब्रह्मदेव
सं./अं. सुधाकर द्विवेदि 134 | न्यायविशारद महो. यशोविजयजी स्वहस्तलिखित कृति संग्रह | यशोदेवसूरिजी
गुज. यशोभारती प्रकाशन 135 | भौगोलिक कोश-१
डाह्याभाई पीतांबरदास | गुज.. गुजरात वर्नाक्युलर सोसायटी 136 | भौगोलिक कोश-२
डाह्याभाई पीतांबरदास | गुज. गुजरात वर्नाक्युलर सोसायटी 137 | जैन साहित्य संशोधक वर्ष-१ अंक-१, २
जिनविजयजी
हिन्दी | जैन साहित्य संशोधक पुना 138 | जैन साहित्य संशोधक वर्ष-१ अंक-३, ४
जिनविजयजी
हिन्दी | जैन साहित्य संशोधक पुना 139 | जैन साहित्य संशोधक वर्ष-२ अंक-१, २
जिनविजयजी
हिन्दी | जैन साहित्य संशोधक पुना 140| जैन साहित्य संशोधक वर्ष-२ अंक-३, ४
जिनविजयजी
हिन्दी | जैन साहित्य संशोधक पुना 141 | जैन साहित्य संशोधक वर्ष-३ अंक-१,२
जिनविजयजी
हिन्दी । जैन साहित्य संशोधक पुना 142 | जैन साहित्य संशोधक वर्ष-३ अंक-३, ४
जिनविजयजी
हिन्दी | जैन साहित्य संशोधक पुना 143 | नवपदोनी आनुपूर्वी भाग-१
सोमविजयजी
| शाह बाबुलाल सवचंद 144 | नवपदोनी आनुपूर्वी भाग-२
सोमविजयजी
गुज. शाह बाबुलाल सवचंद 145 | नवपदोनी आनुपूर्वी भाग-३
सोमविजयजी
गुज.
| शाह बाबुलाल सवचंद 146 | भास्वति
| शतानंद मारछता सं./हि एच.बी. गप्ता एन्ड सन्स बनारस 147 | जैन सिद्धांत कौमुदी (अर्धमागधी व्याकरण)
रत्नचंद्र स्वामी
| भैरोदान सेठीया 148 | मंत्रराज गुणकल्प महोदधि
जयदयाल शर्मा हिन्दी । जयदयाल शर्मा 149 | फक्कीका रत्नमंजूषा-१, २
कनकलाल ठाकूर
हरिकृष्ण निबंध 150 | अनुभूत सिद्ध विशायंत्र (छ कल्प संग्रह)
मेघविजयजी
सं./गुज | महावीर ग्रंथमाळा 151 | सारावलि
कल्याण वर्धन
पांडुरंग जीवाजी 152 | ज्योतिष सिद्धांत संग्रह
| विश्वेश्वरप्रसाद द्विवेदी । सं. ब्रीजभूषणदास बनारस 153| ज्ञान प्रदीपिका तथा सामुद्रिक शास्त्रम्
रामव्यास पान्डेय सं. | जैन सिद्धांत भवन नूतन संकलन | आ. चंद्रसागरसूरिजी ज्ञानभंडार - उज्जैन
हस्तप्रत सूचीपत्र हिन्दी | श्री आशापुरण पार्श्वनाथ जैन ज्ञानभंडार २ | श्री गुजराती श्वे.मू. जैन संघ-हस्तप्रत भंडार - कलकत्ता हस्तप्रत सूचीपत्र हिन्दी | श्री आशापुरण पार्श्वनाथ जैन ज्ञानभंडार
274
168 282
182
गुज.
384
376 387 174
प्रा./सं.
320
286 272
142
260
232
160
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
BENARES SANSKRIT SERIES; COLLECTION OF SANSKRIT WORKS
EDITED BY THE PANDITS OF THE BENARES SANSKRIT COLLEGE,
UNDER THE SUPERINTENDENCE OF R. T. H. GRIFFITH, M. A.,C. I. E.
Registered under Act
AND
G. THIBAUT, Ph. D.
No. 97.
दैवज्ञकामधेनुः।
of 1867. ( ALL RIGHTS RESERVED
अर्थात्
प्राचीनज्योतिषग्रन्थः । लङ्कायाम् हस्तवनगल्यनामकेमहाविहारेऽभ्युषितेन महामहोपाध्यायेन श्रीमताअनवमदर्शीसङ्घराजवरेण सङ्कलिता॥
DAIWAGNAKAMADHÉNU.
A Treatise on Astrology By the very Venerable Anavamadarsi Sangharaja Mahâsthavira of the Hastavanagalya Parivena, Ceylon. Edited by the Very Rev. C. A. Seelakkhandha Sthavira of the "Sailabimbârâma " Vihara,
DODANDUWA, CEYLON & Seetarama Upadhyaya, Sanskrit College Benares.
Fasciculus I.
BENARES. Published by the Proprietor's Messrs. Braj B. Das de Co.,
AND SOLD BY H. D. GUPTA, Secretary, Chowkhamba Sanskrit Bool Depot. Printed at T. P.W.& the Vidyavilâs Press.
BENARES.
1905.
Aho ! Shrutgyanam
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
सूचीपत्रम् ।
गणपाठ गोलप्रकाशः गंगालहरी गुरसारणी जातकतत्त्वम् तत्त्वदीप तर्कसंग्रहः दत्तकमीमांसा धर्मशास्त्रसंग्रहः धातुपाठःशिला) धातुरूपावली नैषध चरित नारायणी टोका टाइप परिभाषापाठः पाणिनीयशिक्षा भाष्यसहिता प्रथम परीक्षा प्रथमपुस्तक हिन्दी प्रश्नभूषणम् (प्रश्न विचार का बहुत उत्तम ग्रन्थ) बीजगणितम् (म० म० पं० सुधाकरकृतटिप्पणीसहित) १ भट्टीकाव्य ५ सर्ग मनोरमा शब्दरत्नसहिता (टाइप) लघुकौमुदी टिप्पणीसहिता लक्षणावली लीलावती (म० म०पं० सुधाकरकृतटिप्पणीसहित) वसिष्ठसिद्धान्तः वार्तिकपाठः विष्णुसहस्त्रनाम शब्दरूपावली भटगार सप्तशती समासंचक्रम् समासचन्द्रिका सरखतीकण्ठाभरणम् साङ्ख्यचन्द्रिका टिप्पणीसहिता साङ्क्षचतत्वकौमुदी सिद्धान्तकौमुदी सिद्धान्तमुक्तावली दिनकरीटिप्पणीसहिता उपसर्गवृत्ति
Pv 000000000000000000000 Manoranvw.00000Mrvaroro vo.
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 20 m 2
०००००००००००००००००००००००००००००००
Aho! Shrutgyanam
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
दैवज्ञकामधेनुः।
नमः शाक्यसिंहाय ॥ प्रथमोऽध्यायः
अथ प्रारम्भः
प्रतिफलन्ति जगन्ति समन्ततोमहात यद्विषणामणिदर्पणे । स भगवान् मुनिरीहितसिद्धये हृदि चिरं मम गन्धकुटीयताम् ॥ १॥ अनुगतजिनशिष्टिब्रह्मवंशैक दृष्टिमुनिरनवमदर्शी पारदर्शी कलानाम् । प्रणयति सकलां सद्ग्रन्थसारार्थदोग्धीं विबुधजननिषेव्यां दैववितकामधेनुम् ॥ २ ॥ ईर्ष्याः पिशाचाश्चपलात्मभाजोनिन्दन्ति ये तेषु ममास्ति नास्था । आराधकोऽहं महतान्तु तेषां येऽत्रश्रमज्ञाश्च परार्थकामाः ॥ ३ ॥ प्राच्यैर्वराहमिहिरादिभिरभ्यधायि व्यासेन यच्चरितमम्बरगोचराणाम् । १ मतिः ॥ २ षट्ग्रन्थ ॥ ३ रभ्ययायि ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २ ) संहृत्य तत् प्रथममत्र विभावयामि सङ्ख्यान संस्करणनिर्णययुक्तियुक्तम् ॥ ४ ॥ अब्दं द्विधाकेलय्यामूर्ध्वस्थं वर्द्धयेत् सुखैः । धीरनागैरेधोन्यस्तं नदीतीर्थेन भाजयेत् ॥ ५ ॥ लब्धं दिनादिकं मूर्ध्नि दत्वा तत्तत्परादिकम् । free कोमलनामानि मासवाक्यानि पूरयेव ॥ ६ ॥ विशुद्धनिधिपातः । विमर्दनपुरस्त्री । कुशान्धयखरोरुः । वशीतिलक रुद्रः । शिवाब्धिबुधपुत्री । नेयाम्बुनीषुयात्रा | नयाम्बुनवपूरः । दिवानवरिपुत्री । दशाङ्गनरकारी । प्रवीरगुरुयन्त्रः । विवासनविकारी । मृगाकुलीत पोखी । रवेरजटहादितः प्रभृति मासवाक्यानि ॥
नाभिना सर्व्वमास नीचाप्तमुपरिक्षिपत् । लीनेनोर्ध्वस्थमाहृस घटिकादिञ्च साधयेत् ॥ ७ ॥ दिनानि दद्याच्छुक्रादीन्याक लोमहर्गणात् । ततो धीदण्डनेयश्री लब्धं खण्डयुगं भवेत् ॥ ८ ॥ शिष्टमिष्टदिनम्प्रोक्तं युगोदयदिनादिमम् । युगोदय दिनेशः स्याद् युगमानेन वा हते ॥ ९ ॥ गुणकारः फलं नाम भागहारं प्रमाणकम् | प्राप्तलाभो भवेदब्दसंस्कारे तु यथाह्वयम् ॥ १० ॥ दिनराशिर्भवेदिच्छा हन्यात्तम्फलराशिना । विभाजयेत् प्रमाणेन लाभताराकलादिकम् ॥ ११ ॥ वर्त्तमानयुगाब्दानि भागहारैर्विभाजयेत् ।
लब्धं धनमृणं वा स्याद् ग्रहाणां स्वस्वमध्यमे ॥ १२ ॥
१ कलय्यात ॥ २ रसो ३ कुशान्वषखरोरुः ॥ ४ नरा ॥ ५ नयाल ६ नार्द्दना समाहत्य || ७ नीवाप्त ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
चक्रपादञ्च चक्रार्द्ध दध्याश्चन्द्रोच्चपातयोः। यथास्वं निक्षिपेत्तत्र ध्रुवाणि च यथाक्रमम् ॥ १३ ॥ चन्द्रात्तत्तुङ्गभौमज्ञजीवशुक्रार्किराहुषु । ध्रुवाणि युगमानेन प्रक्षुण्णयुगभुक्तयः ॥ १४ ॥ तण्डुललाभी। लीन नरः स्याद् ।भैरवपूजा। कोशलराजः । भीरुररन्धः। शौण्डगतीनां । ज्ञानरयाब्दे । कान्तिपताका॥१५ भीरुरनागोरुद्रयमः स्याद् दैवजराजावंशगजानाम् । वारिचराब्धि मुलभोयं चण्डसमाजे भिननतोजिः । सत्रुटिकास्ते भूयुग भोगाः ।।
॥१६॥ भेनाभ्यस्ते स्वदेशक्षितिपरिधिमतो भाजकाकर्णलब्धस्तेन स्वभ्यस्तभुक्तिर्गणितहृदयविद् भाजयित्वा विलिप्ताम् । या रेखामेरुलङ्कान्तरमृजुपतिता तत्र पूर्वापराः शोध्यः योज्यं क्रमेण प्रणयति विहिते मध्य मेखे चराणाम्१७ मुमेरु हिमवान् वत्सपुर्यवन्ति चकोरकः । वायुः खरञ्च लङ्केति रेखामध्यगतात्रहि ॥ १८ ॥ देशान्तरविधि हित्वा केचित्वीजक्रियां जगुः । कल्याब्दे गात्रतुङ्गोने नानादीपा हूंतं तथा ॥ १९ ॥ यथा स्वम्भाजकैः प्राप्तं हन्याद् बीजफलम्भवेत् । भवत् सुधामयूखस्य भाजको मम शाषणम् ॥ २० ॥ अस्य तुङ्गे ध्रुवोच्चाटा क्षमापुत्रस्य सत्कविः । बुधशीघे जितामासाः समरेडयेननोनटः ॥ २१ ॥ भृगुशीघे धरारूपं शनेः याज्ञाविधुर्ननु । तमसो धूर्तधूर्पश्चेसमीभिर्भादिकं हरेत् ॥२२॥ १ चन्द्रातन्तुङ्ग ॥२ नरा ॥३मिछा ॥ ४ चथा ॥ ५ शतायोशा। १ श्वेदमीभिः । नमस्य तु अन्त्यचरणमुपलब्धेषु सर्वपुस्तकेषु ऊनमेव इश्यते।
Aho ! Shrutgyanam
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
* )
द्रा प्रवर्त्तितं वर्षे स्वस्ववीजेन ताडयेत् । विभज्य विम्बयोगेण लब्धा लिप्तादयस्ततः ।। २३ ।। शरोभयाये नागानां नागवंनिशिनिर्द्दयम् । परेचोल इतिन्वादि क्रमात् स्युवजिराशयः ॥ २४ ॥ तदेतद्योजयेद् भौमबुधभास्करसूनुषु । शोधयेच्चन्द्रचान्द्राच्च जीवभार्गवराहुषु ॥ २१ ॥ युगाब्दं भास्करादीनां भागहारैविभाजयेत् । लब्धा लिप्तादयः प्राग्वत् तेषामृणधनक्रिया ॥ २६ ॥ तुलांशकोरतिज्र्जा यावृत्तीसूनुस्समापुरी | भूभेकचन्द्र इसेते भागहारा यथाक्रमम् || २७ ॥ आर्य्यादिसुतभान्तेषु रवेर्बीजं विशोधयेत् । इदंवा बीजकम्मोक्तं चक्षुस्साम्यप्रतीतये || २८ ॥ ज्ञानतुलां पुरस्कृस सूय्यादीनां यथाविधि । इच्छादि न क्रियां कुर्य्याल्लब्धा भोगविनाडिका ॥ २९ ॥ चतुरो हिममौलिनगः कवयो मुनिकोटिखरः खगविद् ध्वनिना । भयवित्युरगान्तमममी क्रमशो दिनभुक्तिविलिप्तिगणा विहिता ॥ ३० ॥
अभीष्टविघटी हित्वा ज्ञानतुलाव पुरस्थितात् । शेषं भागविनाडीभिस्ताडयित्वा यथाविधि ॥ ३१ ॥ अनुज्ञा तत्परैर्भक्ता ततो लब्धकलादिकम् । एष्य मध्यमतो जह्याद्युञ्जीतातीतमध्यमैः ॥ ३२ ॥ इतिसामान्यविधिनामप्रथमोध्यायः ।
१ याद्वापवर्त्तितम् ।
५ शन्द्र ।
२ थाना ।
६ ज्ञाण ।
३ निशियम् । ४ वजे । ७ ज्ञाणं ।
Aho! Shrutgyanam
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
द्वितीयोध्यायः ।
-0:-- अथ वक्ष्यामि संक्षेपाचरितं द्वादशात्मनः । हालतुलाफलं तस्य यजासजीवनम्पमा ॥ १ ॥ ऋणवर्षे भगादीनां धर्मवाक्येन भाजकः । रवेमध्यममेव स्यान्मध्यमं बुधशुक्रयोः ॥ २॥ भौमजीवशनीनां तु शीघ्रोच्चन्तदुदाहृतम् । रवेमध्यमतो हित्वा लिप्ताचं पौर्णी ततः ॥ ३ ॥ शेषे गोलपदश्चैव ज्ञात्वा कर्म समाचरेत् । पूर्वार्धमुत्तरं गोलमाचित्रादर्धमादिशेत् ॥ ४॥ चित्रान्तार्द्ध प्रहसैव पश्चिमाश्चि दक्षिणाम् । पादोनास्तारकाःसप्तपाद इसत्र निश्चितः ॥५॥ सपादं तारकाद्वन्द्वं राशिरित्यभिधीयते ।। नागालयाख्यं यद्यस्ति मण्डलार्द्ध तमुद्धरेत् ॥ ६ ॥ शुभार्चनाख्यपादो वा तमप्यस्माद्विशोधयेत् । पादस्थितञ्च विज्ञेयं समश्चेद्विषपात पदात् ॥ ७॥ तं विशोध्य स्थिताज शेषान् द्विगुणीकृस कोविदः । सपादनाराद्वन्द्वस्य गुणमेकं ममुद्धरेत् ॥ ८ ॥ तत्सङ्ख्याया गुणान्यूनि पूरयेद्रिकलामयान् । शेष चान्त्यगुणाभ्यस्ने माङ्गल्येन हृतं क्षिपेत् ॥ ९ ॥ तदेतद्विकालापिण्डं पूर्बाः तस्य मध्यमात् । शोधयेदपरार्धे तु योजयेत् स रविस्फुटः ॥ १० ॥ दोधिका धूलिका कारिका वर्धनी वाणिनी लोखिनी पड़गुणा भास्वता । १ त्राण । २ साणायवर्षेभादीनाम् । ३ वाक्याय । ४ निश्वनः । ५ ताविदेः ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
अष्टनुद् धाननुद् दाननुद् बीननुद् भिन्ननुत् किन्नुना तत्फला तिकमात् ॥ ११ ॥ चातुरीशचतुर्भुक्तिस्तत्रान्तज्याफलं न्यसेत् । मध्ययोः पादयोर्जह्यादन्ययोः स स्फुटो भवेत् ॥ १२ ॥ स्फुटन्तु विकलीकृस ज्ञानपादेन भाजयेत् । लब्धंराशिर्भवेच्छिष्टमतीतमिति निर्दिशेत् ॥ १३ ॥ अतीतश्चेदतस्यक्ता शेषं विद्यादनागतम् । उभयं स्फुटभोगेन भाजयित्वा ततो हृतम् ॥ १४ ॥ अतीतमनतीतञ्च दिवसादि विनिर्दिशेत् । ज्ञानपादावशिष्टं यत्पागतीतमुदाहृतम् ॥ १५ ॥ तच्चेदल्पतरं भुक्ते सङ्क्रमःस्यात्तदानतैः । हुत्वा भोगहृतं नीतिशुद्धसङ्क्रमनाडिका ॥ १६ ॥ अस्ति लङ्केतिविख्याता राजधानी सुरद्विषाम् । भर्तुःसामध्यरेखाया स्थलस्य च जलस्यच ॥ १७ ॥ सैव सीमा भवेत्भानोईक्षिणोत्तरगोलयोः। न तत्रविषुवन्मध्यश्छाया स्याद् गोलयोन्तरः ॥ १८ ॥ योजने नोनषष्ठयंशे नैकव्यङ्गुलमेधते । विषुवव्यङ्गुलं नाम तदेतत्परिकीर्तितम् ॥ १९ ॥
आश्विनीतारकाङ्गच्छेदुत्तरस्यां दिवाकरः । दक्षिणस्यान्तु सक्रान्तमन्तरालं दिवांशकम् ॥ २० ॥ विसुवन्मण्डलादूर्ध्वमधस्ताद्याम्यसौम्ययोः । चतुर्विंशतिभागान्ते प्रवृत्तमपमण्डलम् ॥ २१ ॥ ताराग्रहेन्दुपाताळ भूमन्सस्मिस्तमन्तरम् । क्षितिच्छाया च तत्रैवं मण्डलार्धे विवस्वतः ॥ २२॥ १ त्राण ॥ २ ताराग्रहेन्दुसुपातार्क ॥
-
Aho ! Shrutgyanam
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
चत्वारिंशत्कलायुक्तं भागद्वितयमङ्गुलम् । विद्यादानेन मानेन मध्यमष्टादशाङ्गुलम् ॥ २३ ॥ पार्श्वयोर्मध्यसूत्रस्य सन्धिमार्गस्त्रयन्त्रयम् । प्रसेकं व्यङ्गुलस्थे च खण्डमेकं नवागुलम् ॥ २४ ॥ मेषादित्रितये संज्ञा मध्यसूत्रादुदीऋषु । मीनादित्रितयनामान विलोमाद्याम्यतस्त्रिषु ॥ २५॥ कोणतो विनिवृत्तिःस्यादयनं नाम भास्वतः । लनं मध्यसूत्रस्य गोलोच्चलनमुच्यते ॥ २६ ॥ विधाय पद्मिनीवन्धोः स्फुठं विघटिकामयम् । भाजयेत् ज्ञानगम्भीरैर्यदिनैकोपि लभ्यते ॥ २७॥ उत्तरायनगोमध्यसूत्रादन्तम् प्रवर्तते । योको लभ्यते भानुस्तदा याम्यायनोन्मुखः ।। २८ ॥ द्वितयं यदि लभ्येत शेषस्तत्र च नास्ति चेत् । मध्यसूत्रे स्थितः शेषे विद्यतेऽन्दे बहिर्गतम् ॥ २९ ॥ त्रितयं यदिलभ्येत तदायाम्याय नोन्मुखम् । यदि चत्वारि लभ्यन्ते मध्यसूत्रे पुनःस्थितम् ॥ ३०॥ चतुर्विकल्पे शून्ये द्वे क्रमाच्छेषं विवर्धयेत् । विधिना बन्धुना नालै-जैस्तेनैव भाजयेत् ॥ ३१ ॥ लब्धं दिनादिकं भानोस्तत्तत्सूत्रादपेयुषः । पूर्वोक्तानेव ताञ् शेषान्नानासूत्रैविभाजयेत् ॥ ३२ ॥ सम्प्राप्तमगुलं भानोस्तत्तत्सूत्रादपेयुषः । स्वदेशोदयरेखान्तु ज्ञातुकामो विचक्षणः ॥ ३३ ॥ विषुवढ्यगुलं भक्त्वा शम्भुना लब्धमङ्गुलम् । स्वदेशरेखाभूमध्ये रेखयोरन्तरम्भवेत् ॥ ३४ ॥ १ लघमम् ॥ २ पर्यादि ॥ ३ शून्यद्धये ॥ ४ मध्यरेषयोरन्तरम् ॥
-
Aho ! Shrutgyanam
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
स्वदेशोदयरेखायामुदयसंशुमालिनि । मध्यच्छाया च न भवेद् दृष्टिच्छाया चे सम्भवत् ॥ ३५ ॥ विषुवव्यङ्गुलं ज्ञानसूत्राभ्यस्तम्भवेत्तिधा । काञ्चनैर्विशदैश्चाथ कन्दर्पश्च विभाजयेत् ॥ ३६ ॥ लब्धं चरार्धवाक्यानि मेषादीनां क्रमोत्क्रमात् । लङ्कार्योदयवाक्येषु तेषामृणधनक्रिया ॥ ३७॥ अमायशाषणं मांससूनुजिच्छापणार्थदम् । लढाऊदयवाक्यानि मेषादीनां क्रमोत्क्रमात् ॥ ३८ ॥ क्रमोत्क्रमेण संस्थाप्य वाक्यान्येतानि कोविदः। ततश्चरार्द्धवाक्यानि शोधयेत् प्रथमत्रये ॥ ३९ ॥ पश्चिमत्रितये तानि व्युत्क्रमेण च योजयेत् । नाम्ना संस्कृत वाक्यानि तानि विद्याद्विचक्षणः ॥४०॥ मेषादिषट्के क्रमशो व्युत्क्रमेण तुलादिषु । असुरैस्तानि विभजे लब्धा लग्नविनाडिका ॥ ४१ ॥ ततो धनेन लब्धास्तु मेषाद्यशकभुक्तयः । मध्याह्नार्कस्फुटं ज्ञात्वा गोलं कुर्यात्पदक्रियाम् ॥ ४२ ॥ सपादताराद्वन्द्रस्य वाक्यमेकं समुद्धरेत् । चरार्धवाक्येनैतेषां सङ्ख्यया मूर्ध्नि पूरयेत् ॥ ४३ ॥ शेषन्तु विकलीकृस परवाक्येन वर्द्धयेत् । विभज्य ज्ञानपादेन लब्धं चोपरि निक्षिपेत् ॥ ४४ ॥ नानानागवरेतञ्च याम्यदक्षिणगोलयोः । योजयेच्छोधयेच्चाथ यथाविधि विचक्षणः ॥ ४५ ॥ ततो ज्ञानमतापाप्तं दिनार्धघटिकादिकम् । तञ्चनागात् समुद्धृस निशाधू स्थितमिष्यते ॥ ४६॥ १ शंकवे ॥२ आण ॥ ३ र्घषने ॥ ४ मध्यान्भास्कुटम् ।
Aho! Shrutgyanam
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
मध्यार्कस्योजपादन्तु विलिप्तीकस कोविदः । दिनार्धविकलाप्राप्तं घटिकादि विनिर्दिशेत् ॥ ४६ ॥ नवेनाभ्यस्य तत्सर्व नीचाप्तमुपरि क्षिपेत् । लीनोनो स्थमाहृस लब्धव्यङ्गुलमिष्यते ॥ ४७ ॥ विसुवव्यङ्गलेनाथ दक्षिणोत्तरगोलयोः । योज्यं शोध्यन्न चेच्छोध्यं व्यक्तये न विशोधयेत् ॥४८॥ मध्यं च्छायामिमां विद्यादुदयार्कस्फुटं पुनः । विलिप्तीकृस तत्रापि ज्ञानपाद हृतं वृथा ॥ ४९ ॥ शेषन्तु तत्र सन्ताडय निजोदयविलिप्तिभिः । ज्ञानपादैः समाहृस लब्धभुक्तिविनाडिका ॥१०॥ विशोध्य स्वोदये शेषमभुक्तं विकलां वदेत् । क्षिप्तलग्नान्तरं तस्य मिष्टकालञ्च साधयेत् ॥ ५१ ॥ अर्कभुक्तिहतायातलग्नसंख्या भवेत् ततः । वीराङ्गण विभज्याप्ता विलिप्ताश्च विशोधयेत् ॥५२॥ पूर्वापराह्नयोर्यातगन्तव्यविकलांगणे । दिनार्धविकलांशुद्धयशेषं सप्तपदस्य चेत् ॥ ५३ ॥ भाग्येन वद्धयेद् गोपैः षडर्द्धचरणस्य चेत् । पंट्पदस्यान्तराज्येन वर्धयित्वा स्थितं पुनः ॥ ५४॥ क्रमेण यातयातव्यविकलाभिर्विभाजयेत् । अगुलादि ततो लब्धं मध्यच्छायामिह क्षिपेत् ॥ ५५॥ अकृतं तदेकश्च तस्य तस्य पदम्भवेत् । पदं रत्नहतं तत् तद् गुणाकारेण संयुतम् ॥ ५६ ॥ पूर्वापराह्नयोर्मध्यच्छायाविरहितं ततः । नीचेन वर्धयेदेष भागहारो भाविष्यति ॥ ५७ ॥ १श्च । २ स्था। ३ ज्ञाण । ४ लब्धं । ५ क्षिप्ता लग्नान्तरन्तस्य । ६ षट्पदस्यन्तु।
Aho ! Shrutgyanam
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
तत्तद्गुणीकृताभ्यस्यदिनाईविकलागणम् । भाजकेन हृतायातयातव्यघटिकादयः ॥ ५८ ॥ स्थापयेद् दृष्टविकलां युक्तां भुक्तिविलिप्तिभिः । ततोऽर्कराशेरारभ्य लग्नमुक्तिविंशोधयेत् ॥ ५९॥ अशोध्यशेषमास्थाप्य भानुनाऽतीतराशिषु । सङ्ख्याशोधितलग्नानां दत्वा तन्मूनि निक्षिपेत् ॥ ६० ॥ व्यङ्मुलेरुभयं राशिमभ्यसेत्तदधास्थितात् । तंदानी लग्नभोगाप्तं लिप्तादुपरि निक्षिपेत् ॥ ६१ ॥ ततश्चनूतनैः प्राप्तं नक्षत्रमिति निर्दिशेत् । भक्तेष्टविघटीमर्क भुक्सा ज्ञानोन्नतांकुरैः ॥ २ ॥ भाजितानि कलादीनि क्षिप्त्वा लग्नस्फुटं वदेत् । लग्रस्फुटं कलीकृस व्यङ्गुलेन विभाजयेत् ॥ ६३ ॥ लब्धं राशिरितिज्ञेयं शेषं कृत्वा च पञ्चधा । रबलनधनप्रायं नागैराहस च क्रमात् ॥ ६४ ॥ ध्यङ्गुलेन विभज्याप्तास्ततो होरादयः स्मृताः । एवं राशिश्च होराश्च द्रेष्काण्णाश्च नवांशकाः॥ द्वादशत्रिंशभागाश्च षट्वर्गइति कीर्तिताः ॥६५॥ यथाषण्णां हि वर्माणां विधि लग्नस्फुटे कृतः । तथा वेषां ग्रहाणाञ्च स्फुटे षट्वर्ग इष्यते ॥ ६६ ॥
वेदार्क बिम्बा दिवसे नियोज्य व्यतीतखण्डा हतधावकाञ्च । विभज्य निम्नेन फलं द्विधातः
प्रियाहृतञ्चोपरि संस्थितञ्च ॥ ६७ ॥ १ भुक्तया शाणोन्नतां । २ मांगुल्यन । ३ पञ्चथा। ४ व्यंगुलेन । ५देको नन । मिच्छा।
Aho! Shrutgyanam
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
लग्नेन रत्नेन च संगुणय्य सेनावाशष्टैरुभयत्र विद्यात् । बुधादिकः शीतकरादिकञ्च
वर्षेश्वरं मासयुगं क्रमेण ॥ ६८ ॥ स्रवन्ति सरितः स्वल्पजीमूतानातिवारिदाः । पृथवी सस्यविरला व्यालदंष्ट्रिसमाकुला ॥ ६९ ॥ पित्तं कुप्यति सीदन्ति तापसाः सहगोकुलैः। नभोमलिनवद् दृश्यं तीव्र तपति भास्करः ॥ ७० ॥ नृपाः युधिबलैराढ्याः देशान् नीन्त परस्परम् । संवत्सरे च मासे च वारे च द्वादशात्मनः ॥ ७१ ॥
इति संवत्सरफलम् ॥
दक्षिणायनमुशन्ति भास्वतः कर्कटादिमकरादि वा परम् । उक्तकालसममेव वा परं तन्नित्तिरणघान्यथा यथा॥१॥ कलहाय भवेद् भानू रजतादर्शवन्मधौ । भयाय घर्म रक्ताभः श्वेतो वर्षस्य दृष्टिकत् ॥२॥ धूसरः शरदि क्रूरो हेमन्त कणिकारवत् । रोगकृच्छिशिरे पिङ्गश्चोरशत्रुभयावहः ॥ ३ ॥ शिरीषपुष्पवत् सद्यो दृष्टिकाले मुटष्टिकृत् । धत्ते चन्द्रापिच्छाभो द्वादशाब्दमवग्रहम् ॥ ४ ॥ श्यामः कीटभयं भष्मसाहक परबलागमम् । शशिवत् सकलक्षोभं विदधाति दिवाकरः ॥ ५ ॥ उल्कया यदि च विद्यदादिना तिग्मरश्मिरुदयाचलस्थितः
१ शेना । २ वासविभुम् । ३ वृएिकालेषु च ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १२ ) हन्यते यदि तदा महाभुजो मृत्युरन्यनृपतेरिहोदयः ॥ ६ ॥ परिधिमान् प्रतिवासरमुष्णगुयदि चिरादतिराजति सन्ध्ययोः । प्रहरणाकृतिकीलकमूत्तिमानपि करोति रविनृपति नबम् ॥ ७ ॥ उदग्गतः प्रतिरविरुष्णरोचिशो जलाय वाताय च दक्षिणोदितः । द्विपार्श्वगः सलिलभयायभूभुजां वधाय तस्योर्ध्वमधोपि वा स्थितः८
उल्काऽतिष्टिपरिवेपणतामसा दीं देर्शे रवौ हिमकरेऽपि च पौर्णमास्याम् । पापेक्षितानिकृशताञ्चतयोविघाता यार्घस्य सस्य विपरीतमतः समृद्ध्यै ॥९॥ अर्केन्दुमण्डलोत्भूतो दोषो देशस्य यस्य हि । प्राग्गोचरमुपायाति स तत्रापि विपच्यते ॥ १० ॥ ब्राह्मीका मगधाः शकाश्च शबराः काम्बोजवङ्गाङ्गजाः । पम्पोदुम्बरयाम्ययामुनभुवः प्रानर्मदातीरजाः । विन्ध्यश्रीगिरिवर्धमानगिरयः पूर्बो महेन्द्राचलः । शुक्लाः पित्तशरीरिणश्च कटुकाद्रव्याणि वर्गे रवौ ॥११॥ भास्वतश्चरितं तस्य वर्गे तत्तारकाश्रिते । विसंयोज्य च पक्षेण शरदावा विपच्यते ॥ १२ ॥ विमलवपुरचक्रान्डलः स्फुटविपुलामलदीर्घदीधितिः । अविकृततनुवर्णचिह्नभृज्जगति करोति शिवं दिवाकरः १३
इत्यादित्य चरितं नाम द्वितीयोध्यायः ।
तृतीयाध्यायः । अथेन्दोश्चरितं साधु विद्यणोमि समासतः ।
१ उद्गतः २ दर्थे । ३ माध्यस्य । ४ दृग्गोचार । ५ शुक्लांम्पित्तशरीरिणश्च । ६ श्रीयो।
Aho ! Shrutgyanam
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
ज्ञानदीपपलं तस्य सिंहहोरांशकपमा ॥ १ ॥ लब्धमृक्षादिकं तादृग् दिनतः शोधयेच्च तम् । धनाय लिप्तिकादनिां नन्दशाखीविभाजकः ॥२॥ तदंशः फलमिन्दुश्चेत् प्रमाणं कालमौलिनाम् । वत्सरे धनीलप्तानां वर्गधर्मो विभाजकः ॥ ३ ॥ चन्द्रमध्यमतो हित्वा चन्द्रोचं गोलपादवित् । विदध्याद्रविवच्छेपं चन्द्रज्याभिर्भुजाफलम् ॥ ४ ॥ कमलावरगाविदुरीश्चकुरोमलयाशिवनुत् शशिनः स्वगुणाः जिनगो विदुरो धिवरो नलिकाधिपटुर्नवकञ्चपलानिनतः॥५ इन्दोर्भुक्तिदशाशालि स्फुटं कृत्वार्कभागवत् । गसन्तरं स्याद्विवरं चन्द्रार्कस्फुटभोगयोः ॥६॥ चन्द्रार्कदृष्टिनक्षत्रे विलिप्तीकृस लिप्तिकाम् । पुनींचेन चौभ्यस्य शुद्धभुक्तया विभाजयेत् ॥ ७ ॥ लब्धं नीति विशुद्धं तत् दृष्टनक्षत्र नाडिका । दसौ यमोऽनलो धाता शशिरुद्रो दितिगुरुः ॥ ८ ॥ सर्पश्च पितरश्चाथ भगश्चैवार्यमारविः । त्वंष्टमारुत इन्द्राग्निमित्रेन्द्राः नितिर्जलम् ॥९॥ विश्वदेवः हृषीकेशो वसवः सलिलाधिपः ।। अजैकपादहिर्बुधनः पूषा च दिनदेवता ॥ १० ॥ शिखिगुणरसेन्द्रियानलशिाखीवषयगुणर्तुपर्चे बसुपक्षाः । विषयैकचन्द्रभूतार्णवाग्निरुद्राश्विवसुदहनाः ॥ ११ ॥ भूतशतपक्षवसवो द्वात्रिंशश्चेति तारका मानम् । क्रमशोश्विन्यादीनां वराहमिहिरेण निर्दिष्टम् ॥ १२ ॥
१ आण । २ माह्यस्य । ३ इन्द्राग्निमित्रेन्द्रो नितिज्वलम् । ४ वसुः । ५ विशयक।
Aho ! Shrutgyanam
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १.४ >
मासादिवासरान्तः कालस्ताराप्रमाणेन । सत्तन्नक्षत्रसंज्ञाः ज्वरादिपीडासु विज्ञेयाः ॥ १३ ॥ इन्द्रानिलादिब्रह्म सौम्ये शाकी हि वारुणः ।
चित्राश्वयाम्यगोलाः स्युः शेषाश्चोत्तरगोलकाः ॥ १४ ॥ वर्गोश्विनोविषतरुभैिषजस्तुरङ्गाः
तत्पोषकास्तदधिरोहजनाश्चमूपाः ।
युक्ताः जनाश्च तुरगक्रयविक्रयेषु सैन्यानि मालवकिरात पुलिन्दचीनाः ॥ १५ ॥ वर्गों यमस्य कनकक्षितिमुञ्जवैरी गान्धर्ववरिवसनास्त्रिदशस्वदेशाः ।
क्रव्यादनाश्च तरुरामलकश्च फल्गु वस्तू निबन्धवधताडणलालसाश्च ॥ १६ ॥ वर्गीग्निभस्य तु मरुद्भवसालगोषा कर्णाटयामुनभुवश्च सरस्वतीजाः । अब्दज्ञमन्त्रिजननापितकुम्भकाराः विश्व वह्निशरणास्तंरुरुप्रपूणाः ॥ १७ ॥ वर्ग: प्रजेशनियतः खलु शूरसेनाः । पञ्चालमाधुरक निर्वसनाश्च गौडाः । गोजातवारिचरकर्षक रेंन्यवस्तु जम्बुद्रमाश्च धनिनः शकटाधिकाराः ॥ १८ ॥ वर्गो भवेन्मृगशिरोंनियतो गजाश्त्र साङ्केतकापिलकुरुक्षितिपारियात्रा | शानोद्यताः सुरभिपुष्पफलांशुकानि रत्नानि वृश्चिकहराः खदिर-माश्च ॥ १२ ॥
Nod
२ कुलिन्द | ३ तरुरुहसुनः ।
४ वर्ग ।
६ पञ्चक= पावक ।
१ ब । ५ रण्यवस्तु |
Aho! Shrutgyanam
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
वर्गस्तु रौद्रनियतो वृषभध्वजाब्जश्रीमाल्यवगिरिजमुम्भकशूर्पकर्णः । मन्त्राभिचारनिपुणः परदारसक्ताः पैशून्यशाव्यनिरतः विटपीचकृष्णाः ॥ २० ।। वंगोंदितेश्च पुरुषादपयः पयोधि पागजोतिषाश्चमगधाः मिथिलाभुवश्च । सत्यादिभद्रगुणरूपयशः कुलाढ्याः सेवारताश्च वणिजोजटिनश्च वंशा ॥ २१ ॥ पुष्यस्य वर्गउदयाचलकाशिचोला श्रीतामलितपुरकोशलवर्धमानाः । गोधूमशालियवधान्यरसेक्षुचाटीनीरोपजीविसचिवाश्च गजाशनाश्च ॥ २२ ॥ वर्गो भवेत् भुजगशस्य कलिङ्गवङ्ग वैदर्भवत्सविषया प्रवरोलकर्णाः । कीटाः विषाः विषधराः परवस्तुकामाः नन्दाश्च नाग विटपी तृणधान्यकञ्च ॥ २३ ॥ वर्गो मसामुनियतो वृषनारिकेलविन्ध्याः सचर्मवसनास्त्रिपुराश्चपाण्डवः । कोष्टालयः सवणिजः पितृभक्तशूराः स्त्रीवेषिणो बटतरुगिरिनिश्रयाश्च ॥ २४ ॥ वर्गो भगस्य शबराश्रय राजधानी ये वालिराज्यसहनाईदशाणदेशाः।
कार्पासयाज्ञिकतिलालवनम्पलास१ वर्गोंदितेस्व । २ भुद्र। ३ विशः। ४ गिरिनिधियश्च । ५ पलासो।
Aho ! Shrutgyanam
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
रूपोन्नताः युवतयश्च कुशीलवाश्च ।। २५ ॥ वर्गस्तूत्तरफाल्गुणो नियमितो लङ्कापुरी कोङ्कणः स्वर्णानाम नदी महेन्द्रमलयः शैलोच्चयो दर्दुरः । ग्रामादासपुराश्च केरलभुवो ये कर्णतालाकटाः प्लाक्षादुर्ध्वनिनश्च सौम्य नियमाः पापाण्डशास्त्राश्रया :२६ हस्तक्षस्य हि चित्रकूटशिखरी कर्णाटराष्ट्रम्महाराष्ट्र कोलगिरिश्च चोलविषया नेलूरसूर्यादयः । क्रौञ्चद्वीपमधेस्य शृङ्गशिखरी वैदृर्यमुक्ताकरा स्वाम्बष्टो गजवाहनाश्च रजकाः फल्गूनि धान्यानि च २७ चित्रायाम्बलदेव पत्तनभुवः कच्चोलकाः सिंहलाः वेदण्डाटविचीयपत्तनजनाः येताम्रवर्णाश्रयाः। भद्राख्याश्च किलासनागजदरी ग्रामाश्चबिल्वद्रुमाः रत्नालङ्कतिरागलेख्यगणितंख्याताश्च सौगन्धिकाः २८
स्वातेस्तु वर्गः खलु पल्लवाख्याः काम्बोजसौवीरवधूमुखाश्च । तुरङ्गसारङ्गविहङ्गमाश्च निःसत्वसत्वास्तरुरज्जुनश्च ॥ २९ ॥ वर्गो विशाखामु किरातशूद्र पाषाण्डदेशायवनाश्च मेनाः । वैकङ्कतद्रुश्चनमाष मुद्गा भक्तो महेन्द्रो नलदैवयोश्च ॥ ३० ॥ वर्गोनुराधानियतः सुराष्ट्र हेमाद्रिकालामलरैवताश्च । सन्तः शरत्सस्य सुदारशूर
Aho! Shrutgyanam
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
भावा गणे शावकुलम्माश्च ॥ ३१ ॥ शक्रस्य वर्गों मघवान् पराद्री पुराणभूमिर्भयराजिदेशः। कीर्सर्थवंशमकटापरश्च सक्ताबलेशा अपि दृष्टिक्षः ॥ ३२ ॥ मूलस्य वर्गस्तापी च शैवालापवनाश्रयाः । सद्योमूलफलपत्रवीजान्नैरुपजीविनः ॥ ३३ ॥ आपस्य वर्गो म्लेच्छाश्च वैश्याश्च कनकाकराः । वजुलो जलजानाञ्च जलयात्रोपजीविनः ॥ ३४ ।। उत्तराषाढवर्गस्तु मद्रतालहलाश्मकाः । महामावाश्च मल्लाश्च धनिनः पनसद्रमाः ॥ ३५ ॥ वर्गे श्रवणनक्षत्रे कूटतालहठास्तथा । मायाविनोऽर्कवृक्षाश्च ये च भाववतात्मनाः ॥ ३६ ॥ वर्गे धनिष्ठानक्षत्रे स्त्रीराजा वैकलोचनः । दीर्घग्रीवास्य केशाश्च शमीबन्धुधनात्मनाः॥ ३७॥ वर्गो भवेद्वारुणमे हिमाद्रिकैलाशकैकेयनृपाश्रयाश्च । तोयोद्भवाः शौण्डिकनेजकाश्च कैवर्तकाः पाशभृताः कदम्बाः ॥ ३८ ॥ वर्गोऽजपादे तुरगाननाश्च दासेरकास्तक्षशिलाभुवश्च । गोपालचोरव्रतधर्महीनाः शुद्धोर्द्ध ताश्चूत तरुश्च हिंसाः ॥ ३९ ।
उपान्त्यमे वर्गमुदाहरन्ति १शक्रश्च । २ सज्यो मूलम्फलम्पत्न। ३ कुलतालहडास्तथा ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १८ ) गन्धारिकान् पिङ्गलसिन्धुदेशान् । विमांस्तपादान युतानधनाढ्यान् निम्बद्रुमानधूर्तजनान् नृपांश्च ॥ ४० ॥ पौष्णस्य वर्गः पशुपालकीर काश्मीरनागा वटकङ्कताश्च । वस्तूनि तोयाशयसम्भवानि फलानि बीजानि मधूकरक्षाः ॥ ४१ ॥ पूर्ववयं सानलमग्रजानां राज्ञञ्च पुष्येण सहोत्तराणि । सपौष्णमित्रं पितृ दैवतंञ्च मजापतेर्भश्च कृशी वलानाम् ।। ४२ ।। आदित्य हस्ताभिजिदश्विभानि वाणिज्यकानां प्रवदन्ति तज्ज्ञाः । मूलविनेवानिलवारुणानि भान्युग्रजातेः प्रभविष्णुवृत्तैः ॥ ४३ ॥ सोमेन्दुचिवावसुदैवतानि सेवाजनाः साम्यमुपागतानाम् । साविशाखाश्रवणम्भरण्याश्चण्डालजातेरपि निर्दिशन्ति ॥ ४४ ॥ यद्भिनक्षितिजेन वक्रगतिना तेनैव यहूषितं यन्मन्दास्पदमुल्कया च निहतं यत् स्योपरागश्च यत् । यमोत्कृष्टमुषाकरेण मलिनं यत् स्या कृती व्यक्तया तत्तत्पीडति यत्स्ववर्गमितरं नक्षत्र मारक्षति ॥ ४५ ॥ वर्षस्यात्मा नलादिहितयमिह तथा ऽऽषाढयुग्मञ्च नाभिः साञ्चेत्तत्प्रषूणं पितृभमविहतैरेभिरिष्टं विशुद्धैः । १ पणिग्जनानाम् । २ सर्पाश्चैतप्रसूनम् ।
Aho! Shrutgyanam
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १९ ) क्रूराक्रान्ते शरीरे मरुदनलभयक्षुद्भवञ्चाथ नाभौ सस्यध्वंसश्चवित्ते फलदलसुमनोमूलहानिश्च पुष्पे ॥४६॥
इति नक्षत्रवर्गनिर्णयः।
भानुनेन्दं कलीकृस प्रतिलब्धा तिथिर्भवेत् । शेषन्तु विकलीकृत्य पुनींचेन ताडयेत् ॥१॥ विवरेण विभज्याप्तमदृष्टतिथिनाडिका । अग्निर्दश्रावमावश्यो नागस्कन्दो दिवाकरः ॥२॥ मातृदुर्गादिशार्थेशः कृष्णो वैवस्वतः शिवः । पञ्चदश्यो शशाङ्कश्च पितरस्तिथिदेवताः ॥ ३ ॥ नन्दा भद्रा जया रिक्तापूर्णा चेति क्रमादिमाः। पक्षयोरुभयोरेव तिथयः स्युः पुनःपुनः ॥ ४ ॥
इति तिथिनिर्णयः।
--000------ चन्द्रमर्केन संस्कृय दृष्टो योग उदाहृतः । विधाय पूर्ववच्छेषं योगे भोगहृताः कलाः ॥ १॥ विष्कुम्भः प्रीतिरायुष्मान सौभाग्यं शोभनस्तथा । अतिगण्डः सुकर्मा च धृतिशूलं तथैवच ॥२॥ गण्डो वृद्धिध्रुवञ्चैव व्याघातो हर्षणं तथा । वज्रं सिद्धिर्व्यतिपातो वरीयान् परिधः शिवः ॥ ३ ॥ सिद्धः साध्यः शुभः शुभ्रो ब्राह्मो माहेन्द्रवधृती। स्वनामतुल्याः देवाख्याः योगाः स्युः सप्तविंशतिः॥ ४ ॥
इति योगनिर्णयः।
१ दिशात्थेशः।
Aho ! Shrutgyanam
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २० )
तिथेः खनायजेदेकं शुक्ले कृष्णे तु योजयेत् । विभज्य सूनुना शेषं जानीयात् करणं चैरम् ॥ १ ॥ वञ्च बालवञ्चैव कौलवन्तैतिलं तथा । गरजो वणिजो विष्टिश्चरतः करणसप्तकम् ॥ २ ॥ कृष्णपक्षे चतुर्दश्यामारभ्याचरमं दलम् | शुक्ल प्रतिपदः पूर्व्वदलो यावद्यथाक्रमम् ॥ ३ ॥ शकुनिश्च चतुष्पादो नागः किंस्तुघ्न इसपि । एवमर्द्धानि चत्वारि ध्रुवाणि करणानि च ॥ ४ ॥ इति करण निर्णयः ।
भानुः कलिदिने क्षिप्ता खनाइस लुनाहृतम । अभीष्टतिथिसङ्ख्याः स्युः दत्वा तानवशेषितैः ॥ १ ॥ लक्ष्मी कलिश्च नन्दा च कालकर्णिजयाविधिः । धनुर्नमितिविज्ञेयं वाराणामिह सप्तकम् ॥ २ ॥ हरो दुर्गा गुहो विष्णु ब्रह्मा लक्ष्मीर्धनेश्वरः । एते सूर्य्यादिवारेनाः सर्व्वे स्वाख्याः क्रियाशुभाः ॥ ३॥ इति वारदेवताः ।
-
एवमृक्षं तिथिर्योगः करणश्च चराचरम् । वारश्चेति विजानीयात् पञ्चाङ्गं दैवचिन्तकः ॥ १ ॥ इति पञ्चाङ्ग निर्णयः ।
१ नम्ना । २ घरम् । ३ प्रतिपदः । ४ बेनाहत्य ।
Aho! Shrutgyanam
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २१ ) इन्दुरस्तमितः प्राच्याम्प्रतीच्यामुदयं ब्रजेत् । विशोध्य चन्द्रतः सूर्य शेषं कुर्याद्विलिप्तिकाम् ॥ १॥ नीवाराम्बुनि वाक्यस्य सा चेदूना भविष्यति । शशाङ्कं नोदितं विद्यात् तनुनायदि सा भवेत् ॥ २ ॥ तामर्कोदयराशेस्तु यो राशिः सप्तमो भवेत् । तस्य संस्कृतवाक्येन ताडयित्वा तथा पुनः ॥३॥ अनूनपादैविभजेत् ततो लब्धविनाडिकाः । समाश्चेत् पूर्चवाक्येन तदा दृग्गोचरः शशी ॥४॥
इत्यस्तोदयनिर्णयः ।
-
अस्तार्को नेन्दुतः पूर्वमस्ति चेत् तत्परियजेत् । शेपन्तु विकलीकृस सूत्रलब्धा विनाडिका ॥ ५ ॥ अन्तरख्यारपेरस्तादाचन्द्रास्त सिते स्थिताः । कृष्णे दिनकरस्यास्तादाचन्द्रोदयमन्तराः ॥ २ ॥ निशार्धचन्द्रगोलज्ञो विषमाधी विलिप्तिकाः । भाजयित्वा निशान कलां च विकलां ततः ॥ ३ ॥ नवभिः सर्चमाहृस नीचाप्तमुपरि पेित् । लीनेनोर्ध्वस्थमाहृस लब्धं व्यङ्गुलमिष्यते ॥ ४ ॥ विषुवद् व्यङ्गुलेनैव दक्षिणोत्तरगोलयोः । योज्यं शोध्यान चेच्छोध्यं व्यक्तये न विशोधयेत् ॥ ५ ॥ यावच्छाया भवेत्तश्च शोधयेहिगुणात् पदात् । न तैश्चाहृय नीरार्थयुक्तो सौ भाजको भवेत् ॥ ६॥ निशार्द्धविकलाक्षुणसन्नीराः तेन भाजयेत् ।। प्राप्तास्तु विकलाः ज्ञेयाश्शुक्ल पक्षे पराम्बरे ॥ ७ ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २२ ) शोध्यात्तेऽन्तरकालार्ताः शेषा यात्रा निशि स्मृताः। सान्तराद् विकलाः पिण्डान्निशामानाद्विशोधयेत् ॥८॥ शेषं पूर्बाम्बरे शुक्ले व्यतीताः स्यु विनाडिकाः। स एव विकलापिण्डः संयुक्तोत्तरसंज्ञितैः ॥९॥ पूर्वाम्बरस्थे शशिनि कृष्णे याता विनाडिकाः । निशामानविलिप्तीषु सान्तरो विकलागणः ॥ १० ॥ शोध्यशेषांगणाः ज्ञेयाः बहुले पश्चिमाम्बरे । घटिकाः साधयेदेवं चन्द्रच्छायापदैर्बुधः ॥ ११ ॥ इदानी लिप्तिकाभिस्तु पदमुत्पादयेद्यथा । अन्तरञ्च निशानाथप्रमाणश्च परस्परम् ॥ १२ ॥ शोधयेद् भागहारः स्याच्छेपः शुक्ल पराम्बरे । अन्तरञ्च निशानाथयुक्तरात्रिप्रमाणकम् ॥ १३ ॥ जह्यात् परस्परं शुक्ले भाजकः प्राविहायसि । निशि व्यतीतकालस्य चान्तरस्य यदन्तरम् ॥ १४ ॥ तदिदम्भागहारः स्यात् प्राच्यां कृष्णे निशाकरे । सान्तरस्तु निशा याता निशामानविशोधिताः ॥१५॥ कृष्णे तु पश्चिमाकाशे भागहार इति स्मृतः । नरसेना निशार्धेन ताडयित्वा तथा पुनः॥ १६ ॥ इष्टेन भाजकेनातं फलं तीरे समुत्त्यजेत् । नताप्तमगुलं शेषं व्यङ्गुलं परिदीपयेत् ॥ १७ ॥ अवच्छायामिह क्षिप्ता दलयेत् पुनरेव तत् । चन्द्रच्छायापदं नाम शेषमत्र स्थितम्भवेत् ॥ १८ ॥
इति च्छायानिर्णयः।
----000-- १ यात्र। २ निशामान । ३ गता। ४ मन्द्रस्काया।
Aho! Shrutgyanam
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २३ ) दिवाकरे तत्स्पृशि मीनमेषयोः शशीशिशुदक्षिणतुङ्गशृङ्गवान् । घटोक्षयोस्तुल्यषाणवानतोऽ वशेषराशिश्च यमुत्तरोन्नतः ॥ १॥ प्रतिपच्छशिनः शृङ्गं तुङ्गमुत्तरतो मनाक नौका चेन्नाविकापसः शेषाणां शोभना वचः ॥ २॥ अझेनतौ लागुलवत् पीडातदुपजीविनाम् । मुभिक्षञ्च महीपानां शश्वत् प्रीतिरनुत्तरा ॥ ३ ॥ अझैन्नतं यदा याम्यं शृङ्गं दृष्टहलाह्वयम् । बलमुद्योजयेदाशु पाण्ड्यराज्यं निहन्ति च ॥ ४ ॥ उदिते दण्डवच्चन्द्रे गवां पीडा नृपोग्रता। समयोः शृङ्गयोः क्षेममुभिक्षदृष्टयः शुभाः ॥५॥ मही यस्य शशाङ्कस्य रेखा दुर्भिक्षहारिणी । अल्पीयसी तु दुर्भिक्षभयं वितनुते नृणाम् ॥ ६ ॥ उक्तसंस्थानविरहादुत्तरोनतशृङ्गवान् । शस्यदृष्टिकरो याम्यतुङ्गो दुर्भिक्षकृच्छशी ॥ ७ ॥
इति बिम्बनिर्णयः ।
प्रथमादिषुःसन्दृष्टा रेखा चान्द्रमसो नृणाम् ! आयुष्यमर्थमारोग्यं दुर्य्यशश्च प्रयच्छति ॥ १ ॥ सोभाग्यमर्थलोपञ्च भयं शोकं शिवं शुभम् । व्याधिञ्च धत्ते सूर्यादि वारदृष्टः शशीशिशुः ॥ २ ॥ तृतीयाच्चानुकूलोक्तदिने भार्गववासरे । दृष्टो नवशशी कुर्याद्वस्त्राप्तिासिकत्रिभिः ॥ ३ ॥ १ यमुत्तरोत्नतः ।
Aho! Shrutgyanam
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
(
२४ )
नवेन्दुर्यान्यतिक्रान्तः पड़पौर्णाद्यान्यनागतः । मेषादिद्वादशक्षीणि समोवसतिचन्द्रमाः ॥ ४ ॥ याम्येन शुक्रादिचतुष्टयस्य यदा शशीचारवशेन याति । बीजान्यरण्यम्बुचराश्चहन्याद्विशेषतः पावकभीतिकृच्च ॥ ५ ॥ पापो दक्षिणभागिन्दुरनुराधाविशाखयोः । प्रशस्तो मध्यनिर्यातः पितृदेवविशाखयोः ॥ ६ ॥ भूयोभानां ग्रहाणाञ्च पापो याम्यगतः शशी। पादक्षिण्योत्तरगतो राजानाञ्च प्रियङ्करः ॥ ७ ॥ भौमस्योत्तरगे चन्द्रे क्षेत्रियाञ्च याविनाम् । पार्वती बलशालिनां जयो धान्यञ्च वर्द्धते ॥ ८ ॥ सौम्यस्योदग्गतः सोमः कुरुते कोशवर्द्धनम् । पूर्णानि सस्यन्दानि पौरपीतिमुभिक्षकृत् ॥ ९ ॥ गुरोरुत्तरगश्चन्द्रो ब्रह्मक्षत्रियधीधनम् । पुष्णाति मध्यदेशस्य सुभिक्षां कुरुतेतराम् ॥ १० ॥ भृगोरिन्दुरुदग्यायी गजवाजी धनुष्यताम् । जयकृत्सस्यन्दानि पुष्णाति निरूपद्रवम् ॥ ११ ॥ चरन् प्रदक्षिणीकृस प्रभाकरसुतं शशी । पौराणां वुधमाधत्ते क्षत्रियाणां जयश्रियम् ॥ १२ ॥ यदिदंफलमादिष्टमुत्तरस्थे निशाकरे । ग्रहाणामपसव्यस्थे सर्वमेतद्विपर्ययम् ॥ १३ ॥ प्रसन्तांस्तु नृपांश्च हन्त्युडुपतिः शृङ्गे कुजेनाहते शत्रुक्षुद्भयकृयमेन शशिजेनाष्टिदुर्भिक्षकृत् ।
१ देसा।
२ क्षत्रियानावयायिनाम् ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २५ ) श्रेष्ठान् हन्ति नृपान् महेन्द्रगुरुणा शुक्रेण चाल्पान् नृपान् शुक्ले याप्यमिदं फलं ग्रहकृतं कृष्णे यथोक्तागमः ॥१४॥
इति समागमनिर्णयः।
आषाढमासे शशिनि स्वासापाढमजापतीम् । प्राप्ते परीक्ष्य प्रसब्दम्बयाल्लोकेशुभाशुभम् ॥ १॥ स्वसातपाढा भेवत्तत्र प्रथमांशैः अवर्षणम् । मुष्टिकारणंतद्वद्वितीये सस्यकीटकृत् ॥ २ ॥ तृतीये वृष्टिमा द्याय चतुर्थे सर्वसस्यकृत् । पञ्चमे तिलमुद्गानांश्लेष्मिकानाश्च वृद्धिदम् ॥ ३ ॥ षष्ठे शारदसस्यानामभिवृद्धिकरम्भवेत् । भक्तं दिनं प्रविष्टे तु दृष्टिरस्ति निरन्तरम् ॥ ४॥ स्वातियोगशिवायेन्दुरपां वत्ससमीपगः । अपां वत्सस्तु चित्रायां समसूत्रमुदस्थितः ॥५॥
इति स्वातियोगः।
---000-------- आषाढयोगे शशिनः सर्वबीजानि दैववित् । पृथक् पृथक् समान्येव तुलितान्यधिवासयेत् ॥ १॥ अधिकं यद्यदन्यत्तु तत्तदब्देभिद्धिभाक् । यद्धीजमल्पतां यान्ति तस्य हानि विनिर्दिशेत् ॥ २ ॥
इत्याषाढयोगः।
माजापसेन संयोगे तस्येन्र्दुदक्षिणस्थितः । नेदीयान् वा दवीयान् वा जगतामशुभावहम् ॥१॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
रोहिणीमुत्तरेणेन्दुः स्पृशन् याति यदा तदा। दृष्टयः शोभनाः किन्तु सोपसर्गा प्रजा भवेत् ॥२॥ रोहिणीमस्पृशन्निन्दुरुत्तरेण जेद् यदा। तदा च दृष्टिर्जगतश्शिवञ्च बहु निर्दिशेत् ॥ ३ ॥ रोहिणीशकटारूढे चन्द्रे निःशरणो जनः । पीड्यमानोन्नपानार्थ शिशुभिः क्वापि गच्छति ॥४॥ पूर्वोदितस्य शशिनो रोहिणी यदि पृष्ठतः । चरेच्छुभं तदालोके स्त्रिययस्तु पुरुषानुगाः ॥ ५ ॥ पूर्वोदितायाः रोहिण्याः पृष्ठतो विचरन् शशी । कुरुते कामिनं लोकं प्रमदानां वशे स्थितम् ॥ ६ ॥ रोहण्यां यदि शीतांशुराग्नेयीं दिशमाश्रयेत् । तत्रोपसर्गः सुलभो भस्मपावकसम्भवः ॥ ७॥ नैर्ऋसामाश्रिते सोमे शस्यानि निहतानि च । निचयं यन्ति वायव्यां मध्यमानि भवन्ति हि ॥ ८॥ यथेष्टानुदिशां चन्द्रे शोभना दृष्टिसम्पदः। अभिद्धिःतदाघस्य शिवञ्च जगतो भवेत् ॥ ९ ॥ छादयेद्यदि बिम्बेन रोहिणी शकटं शशी। तदानराधिराजस्य विदधावि वधं वधूः ॥ १० ॥ रोहिणीसहितश्चन्द्रो धनच्छन्नाम्बरेयदि । न लक्ष्यते महाव्याधिर्जलं स्यञ्च शोभनम् ॥ ११ ॥ उदकस्थो यदि पौरस्समेघः स्यं शुभं तथा । आग्नेय्यामग्निकोपश्च याम्ये शस्यक्षयो भवेत् ॥ १२ ॥ नैर्ऋयां मध्यमं शस्यं वारुण्यां दृष्टिकारणम् । वायव्यामधिका दृष्टिः सौम्यायां दृष्टिरुत्तमा ॥ १३ ॥
१संस्वायाति यदा तदा ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २७ )
घनोदयो यदीशानकोणे स्यादृष्टिरुत्तमा । तत्तद्दिशि समुद्भूतो वायुश्चेत्तत्फलोदयः ॥ १४ ॥ मासानां श्रावणादीनामीभव्यक्षरमण्डितान् । घटान् गन्धपयः पूर्णानुदगादिप्रदक्षिणान् ॥ १५ ॥ महावृत्तेन मन्त्रेण परिजप्याधि वासयेत् । अन्येद्युर्घनदृष्टिनः पूर्णशशोभनदृष्टिदः ॥ १६ ॥ नृपाणाञ्चाथ देशानां नामान्यालिख्य पूर्व्ववत् । इममेव विधिं कुर्य्यात् तेषां भाग्यादिवीक्षणे ॥ १७ ॥ प्रविशत्सु व्रजङ्गोषु विशेद्यद्यग्रतो वृषः । पशुर्वा कृष्णवर्णात्मा विज्ञेया दृष्टिरुत्तमा ॥ १८ ॥ शबलो यदि मध्योसावधमो धवलो यदि । प्रविशेद्रक्तवर्णश्चेद् व्याधिभिः पीड्यते मजा ॥ १९ ॥ इति रोहिणीयोगः ।
यवगोधूमशाल्यादि शस्यनिष्पत्तिरुत्तमा । पाल्यते भूमिपालैश्च भूमिर्नातिकरक्षता ॥ १॥ गावो बहुपयस्विन्यो वारिदा भूरिवारिदाः । समृद्धिः कुसुमानाञ्च काले हारिणलक्षणे ॥ २ ॥ इति वर्षाधिपतिफलम् ।
पश्चार्द्धेन सरस्वती मलयजश्रीचन्द्रभागानदी स्वर्णालूप पुलिन्दशैलविपिनं सिद्धाश्वविद्याधराः ।
१ मलयतः श्रीचन्दभागानदी ।
Aho! Shrutgyanam
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २८ )
अम्भोजन्मसमस्तवस्तुवनिताः सेनाधिपाः वाजिनः सर्व्वाः स्वौषधशालय श्वमधुरद्रव्याणितारापतेः ॥ १ ॥ चन्द्रस्य चारस्तद्वर्गे नक्षत्रविषयेषु च । पच्यतेमासमात्रेण षस्मासाभ्यन्तरे च वा ॥ २ ॥ यदि कुमुदमृणालहारगौरस्थितिनियमात् क्षयमेति वर्धते वा । अविकृतगतिमण्डलांशुयोगी
भवति नृणां विजयाय शीतरश्मिः || ३ | इति चन्द्रचरितं नाम तृतीयोध्यायः ।
00
चतुर्थोध्यायः ।
।
10*01
अथ भौमस्य चरितं समासेन विभाव्यते । फलराशिर्धनं तस्य धीररत्नममा भवेत् ॥ १ ॥ युगाब्दे धनलिप्तानां चाटुकालोपि भाजकः । ध्रुवोच्चं कुमुदं विद्याद् भौमस्य घटिकादिकम् ॥ २ ॥ तां हित्वा मध्यमांतस्य रविवच्छेषमाचरेत् । ध्रुवज्ञौ विकलाभिस्तु भुजाफलमुपानयेत् ॥ ३ ॥ तदिहार्धीकृतं गोलवशादेतस्य मध्यमे । योजयेच्छोधयेद्वासौ ध्रुवा प्रथमस्फुटम् ॥ ४ ॥ तञ्चलोच्चात् समुधृत्य विद्यागोलपदं तथा । विधाय पूर्व्ववच्छेषमोजपादफलम्पुनः || ५ ॥ इहाद्यन्ते पदे नियमाद्यन्तज्याभिरानयेत् । मध्ययोः पादयोश्राथ मध्यमज्याभिरानयेत् ॥ ६ ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २९ ) तदप्यीकृतं गोलविलोमात् प्रथमस्फुटे । योजयेच्छोधयेहासौ द्वितयोच्चदले स्फुटः ॥ ७ ॥ ततो ध्रुवोच्चमुख़स ध्रुवाज्ज्याफलमानयेत् । अनधीतं यथागोलं विदध्यात्तस्य मध्यमे ॥ ८॥ अयं तृतीयः सकलः ध्रुवस्फुट उदाहृतः । तञ्चलोचात् समुदधृस पादज्ज्याभिर्भुजाफलम् ॥ ९ ॥ आनीय सकलं तच्च गोलक्रमविलोमतः । योजयेच्छोधयेच्चाथ तृतीयस्फुटमध्यमे ॥ १० ॥ अयं चतुर्थः सकलस्तुङ्ग स्फुट उदाहृतः । अनेनैव यथाविद्यात्तदवशिष्टस्फुटक्रियाम् ॥ ११ ॥ ध्रुवार्द्धस्फुटशून्यत्वात् त्रिस्फुटौ बुधभार्गवौ । तयोहिं मध्यमं विद्यात् प्रथमार्द्धध्रुवस्फुटम् ॥ १२ ॥ ध्रुवोच्चानि कलादीनि सर्वेषामेव शोधयेत् । सर्वत्र तुङ्गविश्लिष्टं मध्यम केन्द्रमादिशेत् ॥ १३ ॥ रुधिर, ध्रुवका, किमसै, स्तुलसी। नतथा, नयता, गुरवो, जुवकाः ॥ १४ ॥ आद्यन्तपादयो मे रत्नचैत्येन साश्रयः । शखामध्येहिमे चायुस्सार्थलोको यशःप्रियः ॥ १५ ॥ कुजमध्यो गुरुस्सक्तो जातजालो धनी धनम् । दाधिकक्षम शेपीत नृपतेः शोधयेत्तूयम् ॥ १६ ॥ तृतीयस्फुटसंसिद्धो वर्तमानगुणम्बुधः । मध्यभोगेन गुणयेदृर्णनाभेन भाजयेत् ॥ १७ ॥ लब्धमध्यमभोगस्य शोध्यमाद्यन्तपादयोः । मध्ययोः पादयोरेवं ध्रुवमुक्तिरियं मता ॥ १८ ॥
१ भोगेस्य।
Aho ! Shrutgyanam
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
तामुच्चभोगतो हित्वा परिशेषेण ताडयेत् । तुरीयस्फुटसंसिदो वर्तमानगुणं पुनः॥ १९ ॥ ऊर्णनाभेन तं हृत्वा फलन्तु ध्रुवभोगतः । आद्यन्तपादयोर्देयं शोध्यं मध्यमपादयोः ॥ ३० ॥ वर्तमानगुणस्त्वत्र यदि शोध्यं भविष्यति । अनाहृत्य तदा पादौ ब्यवस्था योजयेत् सदा ॥ २१ ॥ अध्यध्रुवभोगश्चेत् विश्लेषस्साम्प्रतं तदा । स्फुटभुक्तिरियं यहा स्फुटयोरन्तरम्भवेत् ॥ २२ ॥ अतीतमनतीतञ्च संक्रान्तिञ्चार्कवद् वदेत् । हृतास्फुटविलिप्तासु ज्ञानपादेन राशयः ॥ २३ ॥ छेदतशशोधितं शेषं भुक्तेरल्पतरं यदि । तदा वक्रस्य सङ्क्रान्तिनाडिः प्राग्वद्विधीयते ॥ २४ ॥
इति सक्रान्तिनिर्णयः ।
ग्रहाः कुजादयः सूर्यस्फुटादभ्यधिकस्फुटाः । प्रतीच्यां दिशि दृश्यन्ते प्राच्यामूनस्फुटाः पुनः ॥ १॥ कुजोस्तमेति वारुण्यां पूर्वस्यामुदयसथ । विद्यादन्तरवाक्यञ्च भौमस्य निधिशोभनम् ॥ २॥ उद्धृस भौमतः सूर्य शेषकुर्य्याद्विलिप्तिकाम् । सा चेन्महीयसी वाक्याद् ग्रहो नास्तमितो भवेत् ॥३॥ अल्पीयसी यदि भवेत् तदा यातोस्तमिष्यते । किश्चिदना यदि भवेदस्तमायाति तद्दिने ॥ ४ ॥ हित्वा वाक्ये महीयसीस्य विवरेण विभाजयेत् । लब्धं दिबसनाड्याद जानीयादस्तमेष्यति ॥५॥ वाक्यादल्पीयसी हित्वा दिनादस्तस्य भाजितम् ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ३१ ) किश्चिदूनान्तु विश्लिष्य लब्धमस्तमये कलाः ॥ ६॥ ज्ञीप्रस्तोदयं व्यक्तं ग्रहाद् भास्करमुत्त्यजेत् । शेषे विलिप्तिकामूत्तौ नास्तो वाक्यं महीयसी ॥ ७ ॥ यदा तु वाक्यं देशीयस्तदार्कात् सप्तमस्य तु । राशेः संस्कृतवाक्येन ताडयित्वाथतम् पुनः ॥ ८ ॥ अनूनपादैविभजेत् ततो लब्धविनाडिकाः। समाश्चेत् पूर्ववाक्येन तदा यातोस्तमिष्यते ॥ ९ ॥ अर्कग्रहान्तरं कृत्वा विकलं वाक्यतस्यजेत् । शेषगसन्तरेणाप्तं दिनादिकमुदेद्यतः ॥ १० ॥ उदयद्रष्टुकामस्य स्फुटं भास्करतस्यजेत् । शेषे विलिप्तिकामूर्ती वाक्यादूने तु नोदितः ॥ ११ ॥ देश्यश्चेदुदितस्तत्तु यो राशिर्भास्कराश्रितः । तस्य संस्कृतवाक्येन ताडयित्वाथ पूर्ववत् ॥ १२ ।। लब्धाः विनाडिकाः पूर्ववाक्येन सदृशाः यदि । तदादिगोचरो भौमस्तादृशौ धिषणासितौ ॥ १३ ॥
इति उदयास्तमयनिर्णयः। मध्यमस्य च शुद्धस्य स्फुटस्य च यदन्तरम् । तदर्कीकृस संशोध्यमुभयोरधिकान्तयोः ॥ १॥ शुद्धञ्चलोञ्चतस्यत्वा शेषं कुर्याद्विलिप्तिकाम् । ज्ञानप्रतापैराहृय लब्धा ग्रहगतिर्भवेत् ॥ २॥ आद्या शीघ्रा परा मन्दा वक्रा नाम ततः परम् । अतिवका नु वक्रा च षष्ठी चारगतिः क्रमात् ॥३॥ तृतीयस्फुटसंसिद्धौ पादश्चेत् प्रथमो भवेत् । तदाचारगति विद्याच्चतुर्थं चेत् पदम्भवेत् ॥ ४॥ वक्रारम्भं द्वितीयञ्चेदतिवक्रगति तथा ।
--
-oco
Aho ! Shrutgyanam
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ३२ ) तृतीये क्रवनिर्याणमेवं विद्याद्विचक्षणः ॥५॥ स्फुटप्रहश्चे च्छीघ्रोच्च ग्रहतोनवमो यदा । वक्रारीम्भतदाप्रायः पञ्चमश्चेन्निवर्तते ॥ ६ ॥ अतिशीघ्रस्य भौमस्य स्फुटभोगविनाडिकाः॥ समयान्तातिरिच्येत न्यूनता तु गतेबंशात् ॥ ७॥ चलोच्चतस्तमुद्धस तृतीयस्फुटमध्यमम् । विलिप्तीकृस विभजेत् तध्रुवस्फुटभोगयोः ॥ ८ ॥ विवरेण ततो लब्धं केन्द्रे गतिदिनम्भवेत् । विलिप्तीकृस वक्रार्द्ध विवरेण विभाजिते ॥९॥ लब्धं वक्रार्थदिवसं तदिदं भवति त्रिधा । मूनि वक्रगुणश्शोध्यस्तृतीये योज्य इष्यते ॥ १० ॥ एतेषु त्रिषु यद्यको राशिः केन्द्रदिनैस्समम् । तेविद्यात्क्रमावस्यादिमध्यान्तगं ग्रहम् ॥११॥ भूमिपुत्रस्य वक्रज्या नाभिरिसभिधीयते । अथ चैवं विजानीयाद्वक्रारम्भनिवर्तनम् ॥१२॥ चतुर्थस्फुटकेन्द्रश्चेज्जीवशर्मप्रियो यदा । वत्सलः केन्द्रचारो वा वक्रारम्भी तदाकुजः॥ १३ ॥ चतुर्थस्फुटकेन्द्रश्चेत् सामप्रभवयोगदः । चन्द्रामं केन्द्रचारो वा तदासौ विनिवर्तते ॥ १४ ॥ सवर्णमिष्टकेन्द्रस्य वक्रान्तोक्तयोरपि । विश्लषं विभजेद भुक्तयोविवरणोच्चमध्ययोः ॥ १५ ॥ दिनादिराप्यते काले वक्रारम्भावसानयोः । हीनैश्च केन्द्रे भावित्वं तयोर्भूतत्वमन्यथा ॥ १६ ॥ चारोदयास्तवक्रादौ सर्वेषां गणितक्रिया । इयमेव विशेषस्तु तत्र तत्रैव वक्ष्यते ॥ १७ ॥
इति गतिनिर्णयः।
Aho ! Shrutgyanam
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
सप्ताष्टनवमःषु वक्रमुष्णं महीभुवः । उदयाद् वदित्तीनां पीडाकरमिदं मतम् ॥ १ ॥ वक्रमशू मुखानां हि दशादर्भत्रयेपि च । उदयाद्रिसान् हन्ति कुर्याद्रोगान् नवग्रहम् ॥ २ ॥ वक्रत्रयोदशादि द्वितयोव्याल उच्यते । सूर्योदयाव्यालेभ्यो भयं धत्ते मुभिक्षताम् ॥ ३ ॥ वकं रक्ताननं पञ्च दशात् पोडशादपि । तदा सुभिक्षासमयो मुखरोगश्च जायते ॥ ४ ॥ तत्खड्मुशलं सप्तदशादष्टादशादपि । अष्टिशस्वदस्युभ्यः पीडां धत्ते भयो त्तरम् ॥ ५ ॥ भाग्यादिद्वितये दृष्टो विश्वे यदि निवर्तते । अस्तमायाति रोहिण्यां भौमत्रैलोक्यघातकः॥६॥ श्रवणाभ्युदितः पुष्ये वकृद्राजपीडकः । यत्रःऽभ्युदितस्तत्र जातान् हन्ति जनान् कुजः ॥ ७ ।। श्रवणादिसहस्तैकपादमूले मघासु च । रोहिण्याश्विविशाखामु भौमचारोदयाहितः ॥ ८॥ उत्तरत्रितये मूलप्रजापसेन्द्रविष्णुषु । विचरन क्षितिजो वारी वाहानामुपघातकृत् ॥ ९ ॥ मघानां यदि मध्येन निर्गच्छेल्लोहितस्तदा । विनश्येत् पाण्डुराज्यन्तु शस्त्रानादृष्टिभिर्भयम् ॥ १० ॥ भिन्दन् मधां विशाखां वा भौमो दुर्भिक्षकृन्मतः । भिनत्ति रोहिणीं यहा कुरुते मरकं नृणाम् ॥ ११ ॥ रोहिणीयाम्यगो भौमी दृष्टिमञ्च नाशयेत् । धूमायमानः सशिखः पारियात्रान् विनाशयेत् ॥ १२ ॥ भयं सुमरुतो वह्निर्जुम्भं नो पश्यते हतः ॥ दृष्टिःकुत्रचिदेव स्यात् सस्यं शुष्यति नूतनम् ॥ १३ ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ३४ ) निष्पन्नान्यपि सस्यानि हरन्त्यविनयात् परे । भूपैर्निस्वीकृतो लोको न सम्यक् परिपाल्यते ॥ १४ ॥ व्यथन्ते व्याधयो भूयो भुजङ्गाश्च विषोल्वणाः ॥ सम्बत्सरे च मासे च वारे च वसुधा भुवः ॥ १५ ॥ इति वर्षाधिपतिफलम् ॥
तापी शोणः पयोष्णी त्रिदशपतिसरिद्गोमतीवेत्रवत्र्य । चोलानाशिक्यविन्ध्यक्षितिधरनिलयाः ये विदेहाश्चकाशी देशाः कोङ्कणाख्या मलयपरिसराः कुन्तलाः केरला वा मध्याः भूपाः कुमाराः सकटुकमखिलं सौगते चापि भौमे १ भौमस्य चारे तद्वर्गे नक्षत्रविषयेषु च । मासेनवाष्टभिर्मासैर्विदधाति शुभाशुभम् ॥ २॥ विपुलविमलमूर्तिः किंशुकाशोंकवर्णः स्फुटरुचिरमयूखस्तप्तताम्रमभाभः । विचरति यदि मार्गञ्चोत्तरं मेदिनीजः शुभकृदवनिपानां हार्दकृच्च प्रजानाम् || ३ || इति भौमचरितनाम चतुर्थोध्यायः ।
पञ्चमोऽध्यायः ।
अथ मस्तूयते सोमपुत्रस्य चरितं लघु । अनुनीतिफलं तस्य प्रमाणं दिवसाधिपः ॥ १ ॥ कर्पूरो नीपवृद्धाब्दे धनलिप्ता विभाजकः । ध्रुवोच्चं रोहिणेयस्य शुभांशक इति स्मृतम् ॥ २ ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ३५ )
शशिजा ध्रुवका वरगश्चमती । विजयं सय गतिनुव खरनुतो ॥ ३ ॥ बुधाद्यन्तस्तदाक न्या सोमो नान्ये नदीधनतो । क्रूरोथानन्तरोर्थज्ञो नदीमानमिति क्रमात् ॥ ४॥ बुधमध्यादधोगौरी युधि सर्पो नदीनृपः । धम्मभानुर्वने नूनं सलिलान्ते द्वयन्यजेत् ॥ ५ ॥ आशयोरुभयोरेव बुधस्यास्तादयौ मतौ । एतस्यान्तरवाक्यञ्च नृपमौलिरितिस्थितम् ॥ ६ ॥ उदयोस्तमयोर्वास्य यदा स्यात् पश्चिमाम्बरे । सप्तमोदयवाक्येन संस्कृतेन विवर्द्धयेत् ॥ ७ ॥ यदा स्यात् पूर्वदिग्भागे तदार्कोदयसंस्कृतम् । वाक्यन्ताधनराशिःस्याच्छेषः प्राग्वदिशः स्मृतः ॥ ८ ॥ अतिशीघ्रस्य भौमस्य स्फुटभोगविनाडिका । भिन्नासन्ततिरिच्येते वक्रज्यानयनम्भवेत् ॥ ९॥ द्वितीयस्फुटकेन्द्रश्चेत् सोमहारपटुर्यदा ।
धावनं केन्द्रचारो वा वक्रारम्भी तदा बुधः ॥ १० ॥ तृतीयस्फुट केन्द्रेश्चेदशमी कार्त्तिकी यदा । अर्थः केन्द्रदिनं वापि तदासौ विनिवर्त्तते ॥ ११ ॥ नोत्पातरहितश्चान्द्रि रुदयत्युपितो यदि । अर्धस्य वृद्धिं हानि वा करोयग्न्यि निलाम्बुकृत् ॥ १२ ॥ श्रवणापाढवैशाखमघा पौष्णषु चन्द्रजः ।
दृष्टो लोकस्य भयदं प्रोषितश्शोभनम्भवेत् ॥ १३ ॥ माघेश्वयुजे दृश्येत कर्तिके वापिचन्द्रजः । चोराग्निशस्त्ररोगान् क्षुद्रयानि कुरुततदा ॥ १४ ॥ धनिष्ठाविश्व देवेन्दुरोहिणीशवणेषुच । विमर्थविचरन् सौम्यो रोगादृष्टिभयावहः ॥ १५ ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ३६ )
आर्द्रादिपञ्चतारासु विचरेद्ररोहिणीसुतः । शस्त्रक्षुद्रोगदुष्टभयं धत्ते वपुष्मताम् ॥ १३ ॥ हस्तादिशकपर्यन्तमुत्पीड्य विचारन् बुधः वामशुभकृत्स्नेह रसार्धानाञ्च वर्द्धयेत् ॥ १७॥ मृद्नन् वारुणमूलारिव तींचन्द्रनन्दनः । भिषक्पण्यतुरङ्गानां जलजानाञ्च घातकः ॥ १८ ॥ दूतवालकवानाञ्च पण्डास्यविदामा | शिलोच्चयजुषामम्बुजन्मिनाञ्च सुखोत्तरम् ॥ १९ ॥ गान्धर्व्वनृत्य लेख्यस्त्रगणितादिविदाम्मियः । वर्त्तते दण्डनीतिश्च समये रोहिणीभुवः ॥ २० ॥ इति वर्षाधिपतिफलम् ।
:0:
गम्भीरासरयूश्च लोहितसरित्पद्मावनीलाचलो । गोमन्तः शठशुत्रमागधजनाः दूतेङ्गितज्ञादयः चित्रज्ञाः लिपिशिल्पकर्म्मनिपुणां मन्त्रेन्द्र जालादिषु पौषस्याज्यतिलादिवीजमखिलं सौम्यस्य वर्गे भवेत् ॥ २ ॥ सौम्यस्यवारस्तद्वर्गे तदार्क्षविषयेषु च । आदर्शनात्तु मासानां त्र्येणापि विपच्यते ॥ २ ॥ हेमकान्तिरथ वा शुक्रवर्णः सम्यकेन मणिना सदृशो वा । स्निग्धमूर्तिरलघुश्च विधत्ते सर्व्वलोक विजयं शशिपुत्रः ॥ ३ ॥ इति बुधचरितनाम पञ्चमोध्यायः ।
;0:
षष्ठोऽध्यायः ।
---:*०*:
अथ जीवस्य चरितं संक्षेपेण प्रणीयते ।
Aho! Shrutgyanam
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ३७ ) ज्ञानाब्धिफलमेतस्य धनवद् भाजकः प्रभा ॥१॥ श्रीधर्मवाक्यलिताना म्रणयाब्दे विभाजकः। ध्रुवोधनाङ्गलोकस्य भौमवत् स्फुटसाधनम् ॥ २ ॥ __ * विपनन् ध्रुवका विचलन नतुलः ।
गरगश् शतरुत् पथिको हिमनुत् ॥ ३॥ धिषणाद्यन्तपादाज्यास्तटतोतनुलक्ष्मणौ । जितवान्नून मतेच्च कश्चलन् तस्कराननम् ॥ ४ ॥ जीवस्य मध्यश्रीसिद्धो धूपादानं सनीतिनुत् । धातुलग्नं दिवाकिणु धावनेनान्त्यमुँसजेत् ॥५॥ अर्थन्धरा सुरेद्यस्य भवेदन्तरवाक्यकम् । उदयास्तमया वस्य सर्वथाभौम वन्मतौ ॥ ६॥ अतिशीघ्रस्य जीवस्य स्फुटभोगविनाडिकाः । गीतिकाञ्चाति रिच्येत वक्राज्यानूतनं भवेत् ॥ ७ ॥ चतुर्थस्फुटकेन्द्रश्चेत् सङ्गानामधुना यदि । केन्द्रे दिनं शिवास्यं वा वक्रारम्भी तदा गुरुः ॥ ८ ॥ चतुर्थस्फुटकेन्द्रश्चेत् क्रमुकोल्लासको यदि । केन्द्रामधर्मरत्नं वा तदासौ विनिवर्त्तते ॥ ९॥ गुरुश्चरति यत्रः तदाख्यः शरदः क्रमात् । द्वादशाग्ने यमारभ्य चतुर्भोभद्रयान्विताः ॥ १० ॥ पञ्चमाभतयो पेताः ततः पञ्चीवभान्विताः। त्रिभ्रान्तमविधिश्चेति विद्यान्मासक्रमादिमाः ॥ ११ ॥ कात्तिकेन्दे गवां त्वात्तिः शकटानलजीविनाम् । रोगोस्त्रकोपः पीताभः रक्तामः कुसुमोदयः ॥ १२ ॥ सौम्ये वर्षे भयं व्याधेः मृगाखुशलभाण्डजैः ।
* घिषण ध्रुवका । हरगश् ।
Aho! Shrutgyanam
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ३८ ) सस्यहानिरनादृष्टिभूभुजाम्भूरि वैरिता ॥ १३ ॥ पौष्ये वर्ष जगद्धिर्वीतवैराश्च भूभुजः । सिद्धयन्ति पौष्टिकारम्भा धान्यार्घस्त्रिगुणो भवेत् ॥१४॥ माघे वर्षे धनारोग्यं दृष्टिधान्यार्घटद्धयः । उदयः सर्वभूतानां सुलभा मित्रसम्पदः ॥ १५ ॥ फाल्गुनी वत्सरे वृष्टिः सस्यक्षेमाकचिद्भवा । दस्युकोपो नृपाश्चोग्राः वैरूप्यमपि योपिताम् ॥ १६ ॥ चैत्रेब्दे दुर्लभा दृष्टिः प्रियमन्नं नृपो मृदुः। कोशधान्यविद्धिश्च पीडा रूपवतामपि ॥ १७ ॥ वैशाखेब्दे जगत् सर्व तुष्टिधपपरायणम् । सम्पधन्ते च सस्यानि नृपाणामभयं तदा ॥ १८ ॥ ज्यैष्ठे कुलधनश्रेणी श्रेष्ठा धर्मरताः नृपाः। पीड्यते सस्यजातिश्च शमीकङ्गविवजिता ॥ १९ ॥ आषाढे सस्यसम्पत्तिः क चिद् दुर्टष्टिरेव च । स्त्रोषु सक्ताश्च भूपालाः क्षेमं प्रसन्तवासिनाम् ॥ २० ॥ श्रावणेब्दे नृपाः क्षेमाः सम्यक् सस्यश्च पच्यते । पीड्यन्ते क्षुद्रपापण्डाः तद्भक्ताश्चैव जन्तवः ॥ २१ ॥ वर्षे भाद्रपदे पूर्वसस्यवल्ला जसम्पदः ।। कचित् सुभिक्षमभयं तद्विरुद्धं क चिद्भवेत् ॥ २२ ॥ वर्षे चाश्व युजे वारि भूरि वर्षति वारिदः । प्रजाः प्रमुदिताः क्षेमं सुभिक्षञ्च दिन दिने ॥ २३ ॥ ऋक्षस्योत्तरपार्श्वन विचरन् वृहतां पतिः । क्षेमारोग्यसुभिक्षाय विपरीताय याम्यशः ॥ २४ ॥ वधो भूपस्य निर्दिष्टो दिवादृष्टे वृहस्पतौ। धूमायमाने रात्रौ वा दृष्टिनिग्रहमादिशेत् ॥ २५ ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
इत्याग्नेयादिवर्षफलम् ।
कलेर्वपात्परारम्भं हित्वा शेषं द्विधा कृतम् । ऊर्ध्वस्थ भानुनाभ्यश्चत्परं लोपहतं द्विधा ॥ २६ ॥ अधःस्थं द्विगुणीकुर्यंत नीचाप्तमुपरिक्रमात् । उपरिष्ठात्ततोधास्थमन्दं मासोनगाः हृताः ॥ २७ ॥ मुनीक्षा निश्चलं तस्मिन् दिवसादि विनिक्षिपेत् ।। मूलाब्दे तदिदं क्षिप्त्वानूत नैमण्डलं सजेत् ॥ २८ ॥ युगानि मुनिलब्धानि शेषास्तु क्रमशः समाः। वैष्णवं जैवमैन्द्रञ्च ज्वलनं त्वाष्ट्रमेव च ॥ २९ ॥ औत्तरं प्रौष्ठपादञ्च पैत्रं वैश्वमथैन्दवम् । इन्द्राग्निदेवमश्विन्यं भाग्यञ्चेति द्विपक्रमात् ॥ ३० ॥ वैष्णवादीनि चत्वारि प्रशस्यन्ते युगानि हि । वाष्ट्रादीनि च चत्वारि मध्यमानि विदुर्बुधाः ॥ ३१ ॥ ऐन्दवादीनि चत्वारि हीनानीति विनिर्दिशेत् । एतेषु युगमेकैकं पञ्चाब्दप्रमितम्भवेत् ॥ ३२॥ यदत्र संस्कृतं वर्षमपरिसक्तमण्डलम् । धनेन ताडयित्वा तान्मासांश्च दिवसान्यपि ॥ ३३ ॥ दत्वोपरि यथा शेषमुपरिष्ठान्नवाहृतम् । वस्वादितारावक्रः स्याच्छेषांशे गुरुनिश्चितः ॥ ३४ ।। आद्यमंशं धनिष्टायां प्राप्यमाघं यदा गुरु । उदयं याससौ विष्णुयुगे प्रथमवत्सरः ॥ ३५ ॥ प्रभवाख्यमिदं वर्ष कचित् कचिदष्टिकः । वातानिश्लेष्मा कोप: स्यान्नातिदुःखकरन्नृणाम् ॥ ३६ ।। क्रमेण विभवः शुक्लः प्रमोदश्च प्रजापतिः।
Aho! Shrutgyanam
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ४ ) संवत्सरा विष्णुयुगे शुभदाश्चोत्तरोत्तरम् ॥ ३७ ।। एषु सर्वेषु भवति निर्भयं निरुपद्रवम् । सम्पन्नसस्यसंहृष्टप्रजाराजान्विता भूः ॥ ३८ ॥ अङ्गिराः श्रीमुखोभावो युवाधातेति वत्सराः । युगे द्वितीये प्रथमं त्रयं भद्रं समीपरे ॥ ३९ ॥ त्रिवाद्येषु सुदृष्टिश्च निरातङ्कभयाः प्रजाः । समा दृष्टिईये तस्मिन् किन्तु रोगा: रणागमः ।। ४० ।। ईश्वरोबहुधान्यश्च प्रमाथी विक्रमो दृपः।। पञ्चैते वत्सरा: विद्भिराखण्डलयुगे स्मृताः ॥ ४१ ।। आदिमौ कृतदेशीयौ तृतीयः पापपाकदः । सुभिक्षकारकावन्त्यौ किन्तु रोगभयप्रदौ ॥ ४२ ।। चित्रभानुः शुभोभानुस्तारणसाथपार्थिवः । व्ययश्चेति क्रमादेते वत्सरा दाहनेयुगे ॥ ४३॥ आधः श्रेष्ठः परोरुनः तृतीयो भूरिवारिदः। चतुर्थः सस्यसंरक्षी पञ्चमः सततोत्सवः ॥४४॥ सर्वजित् सर्वधारीच विरोधी विकृतःखरः। पञ्चैते पञ्चमेशस्तो द्वितीयोनैवचापरे ॥ ४५ ॥ नन्दनोविजयः षष्ठे जयमन्मथ दुर्मुखाः। वयोत्र शास्ताः प्रथमे द्वावन्यौ फलमध्यमौ ॥ ४६ ।। हेमलम्बो बिलम्बी च विकारीसर्चरील्पवः । पञ्चैतारवादो विद्भिर्युगेपैत्रे विनिश्रिताः ॥ ४७ ॥ इति प्रायः प्रचुरपवना दृष्टिराधेतु वर्षे । मन्दं सस्यं न बहुसलिलं वत्सरेतो द्वितीये । अत्युद्रेगः प्रचुरसलिलः स्यात्तृतीयश्चतुर्थो दुर्भिक्षायल्पव इति ततः शोभनो भूरितोयः॥ ४८ ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
शोभकृच्छुभकृत् क्रोधी विश्वावसुः पराभवः । एतानि पञ्चवर्माणि युगेस्युर्विश्वदैवते ॥ ४९ ॥ पूपिरौ प्रीतिकरौ तृतीयो बहुदोषदः। द्विजभागोभयदावन्यौ शस्त्राग्निाधिकोपदः ॥ ५० ॥ ल्यवङ्गः कीलकः सौम्यस्तथा साधारणाह्वयः। रोधकृञ्चोत पञ्चैताः शारदः शशिनो युगे ॥ ५१ ॥ आद्यःकष्टोन्तिमो मध्यस्तुरियं से तिरम्बुदः । अपरौ शुभदौ रोगभयदौ नातिमृत्युदौ ॥ ५२॥ परिधावी प्रमादी वा नन्दनोराक्षसोनलः । एतानि पञ्चवाणि युगे इन्द्रानिदैवते ॥ ५३ ॥ आद्योमध्यमदेशघ्नो नृपहाल्पजलप्रदः । अलसः सानिकोपश्च द्वितीयो रोगमृत्युदः॥ ५४ ॥ तृतीयस्तुष्टिमाधत्ते तुरीयः सयकारकः । ग्रीष्प्रधान्यकरः किन्तु पञ्चमोऽग्निभयप्रदः ॥ ५५ ॥ पिङ्गलः कालयुक्तश्च सिद्धार्थोरौद्रदुर्मती । एतान्येकादशेऽब्दानि तत्राघोबहुष्टिदः ॥ ५६ ॥ द्वितीयं बहुदोषञ्च तृतीयं शोभनं स्मृतम् । तुरीयं क्षयकृन्नध्याष्टिदः पञ्च भवेत् ॥ ५७ ।। दुन्दुभिश्चततोद्गारी रक्ताक्षः क्रोध एव च । विरोधश्चेति पञ्चैते भाग्ये संवत्सराः युगे ॥ ५८ ॥ आद्यः सस्यकृदन्यस्तु नृपघोविषमाम्बुदः। तृतीयोदष्ट्रिभयकृत्त्तुरीयं क्रोशवर्द्धनम् ॥ ५० ॥ अन्तिमः कुरुते राष्ट्र शून्यतां बहुयुद्धताम् । एवं शुभाशुभं विद्यात् षष्टिव सिमुद्भवम् ॥ ६० ॥
इति षष्टिसंवत्सरनिर्णयः ।
-:0:0:--
-
Aho ! Shrutgyanam
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ४२ ) क्षितिरुत्तमसस्याव्या भवेद्राजान्वती चसा। उदयो यज्वनाभश्च द्विपगोकुलवृद्धयः॥ ६२ ।। सम्यगवर्पति कालेन धरायां मेघवाहनः । प्रजाममोदते भूयः समये सुरमन्त्रिणः ॥ ६२ ॥
इति वर्षाधिपतिफलम् ।
___--:0:0:---- सौवीरा भरताः ससिन्धुतटजास्सैगर्तमत्स्योद्भवाः साः क्षत्रिय सम्पदश्च मुधियः सव्वं भिषग्वस्तु च । ये सेवारतसयधमनिरतास्तृष्णाभिचारक्षमाश्चा-पौरतलावकतिलया जीवस्यवर्गेभवेत् ॥ ६३ ॥ वारे जीवस्य तदर्गे तारकाविषयेषु च । अ‘धिकेन वर्षेण विदधाति शूभाशुभम् ॥ ६४ ॥ अकलुषांशुजटिल स्फुटमूर्तिः कुमुदकुन्दकुसुमस्फटिकाभः । मुरगुरुः सकललोकविद्धिं वितनुने यदि परैरविनष्टः ॥ ६५ ॥
इति जीवचरितन्नाम षष्ठोध्यायः ।
----:
0 0:----- सप्तमोऽध्यायः।
-~-~:0:0:---- अथ ब्रवीमि चरितं भागस्य समासतः । निदानं फलमेतस्याधिवासः प्रमितम्भवेत् ॥ १ ॥ देवासुरो धनक्षादिभाजकोयुगवत्सरैः । शिवार्चनं ध्रुवोच्चैःस्यात् सौम्यवत्सर्वमिष्यते ॥ २ ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ४३ ) भृगुज ध्रुवका कथिका सयौ | सुतनु खरणु धनिनां तनुत् || ३ || सिताद्यन्ता नृपःसप हंसा क्षेपासुभूतयः । सिद्धामायस्तप: साकः कालोवाक्यमितिक्रमात् ॥ ४ ॥ सितमध्ययशोदेहो धनपालः स सर्व्वनुत् | लक्षणानुचरो नान्यो हंसप्रायोविमन्वनुत् ॥ ५ ॥ नागवीरोत्तरं वाक्यं स्फुटभोगो तिशीघ्रजः । सलिलान्तातिरिच्यते नेत्रं वक्रगुणः स्मृतः ॥ ६ ॥ द्वितीयस्फुटकेन्द्रश्चेत् कनकाभप्रियोयदाः । केन्द्रेदिनं वा वासश्रीर्वकारम्भोतदासितः ॥ ७ ॥ तृतीयस्फुटकेन्द्रश्चेत् कुमुदालावकोयदा । केन्द्रे दिनंवा तत्कालस्तदासौ विनिवर्त्तते ॥ ८ ॥ शुक्रस्य वक्रयात्रायामेके गणितवेदिनः । उदयास्तमये तस्य देवभानुस्त्यजन्ति च ॥ ९ ॥ भानोर्भुजा फलं केचिद्दक्षिणोत्तरगोलयोः । हेयं देयञ्च मन्यन्ते स्फुटयोः शुक्रसौम्ययोः ॥ १० ॥ विचरन्नसुराचार्यो भरण्यादिचतुष्टये । अङ्गवङ्गकलिङ्गेषु भयकृच्च सुभिक्षकृत् ॥ ११ ॥ चतुष्टये च रौद्राये चरन् सस्याम्बुसम्पदे । विप्राणामशुभाय स्याद्विशेषात् क्रूरचेतसाम् ॥ १२ ॥ मघादिपञ्चके सस्यप्रणाशं कुरुते खितः । क्षुच्चौरभयदो नीचजनस्योन्नतिमावहेत् ॥ १३ ॥ स्वायादिभवये तिष्टन्नभयं कुरुते नृणाम् । भिनत्ति मित्राण्यन्योन्यब्रह्मक्षत्रियवृद्धिदम् ॥ १४ ॥ ज्येष्ठादिपञ्चके शुक्रः कुर्य्यात् क्षुद्रोगतस्करान् ।
Aho! Shrutgyanam
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ४४ ) अवन्तिमत्स्यकाश्मीरमनुजानपिपीडयेत् ॥ १५ ॥ वस्वादिषट्के विचरन् धनगोकुलसकुलम् । अनल्पधान्यं भुवनं कुरुते समयं कचित् ॥ १६ ॥ रोहिणी शकटे भिन्ने शुक्रेण धरणी तदा । केशाशिबलान् धत्ते कापालिकमिवद्रुतम् ॥ १७ ॥ सौम्यतारागतः शुक्रः कुरुते रतसंक्षयम् । आर्द्रागतः सलिलकृत् सकोशल कलिङ्गहा ॥ १८ ॥ पुनर्वसुस्थितः शुक्रो वैदर्भाश्मकपीडकः । पुष्यस्थितो वारिकरः कुन्तपणां विमईकः ॥ १९ ॥ भुजङ्गसङ्गतः शुको भुजङ्गमयमावत् । मघां भिन्दन्महामात्थदोप कृदयूरिवारिदः ॥ २० ॥ भाग्येपुलिन्दप्रध्वसी भुवं पुष्णाति वारिभिः। आर्य्यमस्थोम्बुकृद्धन्ति कुरुपञ्चालजागलान् ॥ २१ ॥ हस्तस्थश्चित्रकारघ्नो निरुणद्धिजलानि च । चित्रास्थे शोभनाष्टिं दद्यात् पीडाण्डसम्भवा ॥ २२ ॥ स्वातौद्तवणिग्नाविकपीडादृष्टिश्च भूयसी । विशाखास्थे सुभाष्टिवणिजाञ्चभयम्भवेत् ॥ २३ ॥ मित्रस्थ: क्षत्रनाशाय ज्येष्टायां राजमुख्यहा । मूले मूलभिषग्पीडादुर्दृष्टिर्भत्रयेपिच ॥ २४ ॥ आप्ये वारिभवं हन्ति विश्वेशे व्याधिमावहेत् । श्रवणे श्रुतिपीडाकृढसुस्थो देवलान्तकः ॥ २५ ॥ वारुणे शौण्डिकान ध्वंसी स्थित: शुक्रोजपादके । घातको द्यूतवृत्तीनां पञ्चालानाञ्च वारिदः ॥ २६ ॥ अहिर्बुधोलतामूलफलपध्वंसकारकः । रेवसां यायियो हन्यादश्विन्यामश्वपालकान् ॥ २७ ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ४५ ) याम्येकिरातान् धनिनो विनिहन्ति विशेषतः । कृतिकाधिष्ठितः शुक्रः पीडयेद् भुवनवयम् ॥ २८ ॥ पञ्चदश्यांचतुर्दश्यामष्टम्यां वा सितेतरे । कुर्वन्यस्तोदयं शुक्रः प्रभूतं वारि यच्छति ॥ २९ ॥ जीवः पश्चिमगः शुक्र: पूर्वगश्चपरस्परम् । यदासप्तमराशिस्थौ तददुष्टरोगदौ ॥ ३० ॥ दृष्टः सितो वियतिनास्तमितेखरांशी भीतिप्रदः सकलवासरदृश्यमानः । क्षुद्रोगकृत सुचिरमर्द्धदिनप्रदिष्टः सेन्दुर्निहन्ति नृपति सपुरं ससेनम् ॥ ३१ ॥ शालीक्षुशालिनीधात्री पुष्टासमयष्ठिभिः । लोकेसबन्धुभिःसार्द्ध मृष्टमश्नाति भोजनम् ॥ ३२ ॥ नन्ति दुष्टान् महीपालान् शिष्ठान् रक्षन्ति जित्वरान् । ऊर्जस्वी पुष्पधान्या च कालेदेवद्विपदगुरोः ॥ ३३ ॥
इति वर्शवधिफलम् ।
----- 000------ ये गान्धरादशार्णकैकयशिविप्रख्याश्चये मालवाः देशा तक्षशिलावितस्तिसरितश्चैरावतीतोयपाः । यत् कामोदणकारणञ्च कवयोनागारथाःवाजिनः श्चित्रज्ञाण्डजसूक्षवस्त्र निकरो वर्गोभवेदभार्गवे ॥ ३४ ॥ शुक्रस्यवारस्तद्र्गे तदृक्षविषयेषु च । विधत्ते मासषटकेन शुभाशुभफलंभुवि ॥ ३५ ॥ शिखिभयमनलाभः शस्त्रकोपञ्चरक्तः कनक निकषगौरोतोगजातंविधत्ते । स्फटिक विपदमूर्तिः प्यर्त्तवान् दैसपूज्यो
Aho! Shrutgyanam
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
जनयतिजगदिष्ट क्षत्रियानां जयञ्च ॥ ३६ ॥ इति शुक्रचरितं नाम सप्तमोऽध्यायः ।
अष्टमोऽध्यायः।
शनैश्चरस्य चरितं समासेनाथ वक्ष्यते । आत्रेयः फलमेतस्य प्रमाणाद् ध्रुवदासवत् ॥ १ ॥ लिप्तिकानाम्रणायाब्दे भागहारः मुबोधवान् । रविच्छायाध्रुवोत्तुङ्गभौमवत् सर्वमिष्यते ॥ २ ॥ रविज ध्रुवका वनमुद्दशमः । हिमस जितवान् बरग प्रिययौ ॥ ३ ॥ शनेराद्यन्तपादज्या चोलाङ्गाणां शशाङ्गणा । पीनाङ्गणा जगद्रत्ना चातको मदनुत् क्रमात् ॥ ४॥ शनिमध्यस्तु नलवदभटवत् सकुलाननम् । कर्पूरोधनिनामस्मादुपान्तगुणमुसजेत् ॥ ५ ॥ नेमिनोमन्तरं वाक्यं नीतिर्वक्रगुणःशनेः । स्फुटभोगतिशीघस्य कालान्नैवातिरिच्यते ॥ ६ ॥ चतुर्थस्फुटकेन्द्रश्चेद्विष्णुदेवजनो यदा।। केन्द्रे दिनञ्च गुरुवद्वक्रारम्मीतदाशीनः ॥ ७ ॥ चतुर्थस्फुटकेन्द्रश्चेत्पमत्तापजयोयदा । तिमिरं वादिनं केन्द्रे तदासौ विनिवर्त्तते ॥ ८॥ भरणीभाग्यहस्तान्रश्रवणनिलगः शनिः ।। यदिस्निग्योभवेदभूरिवारिभिस्तापयेन्महीम् ॥ ९ ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
शक्रवारुणनागेषु विचरन्नातिवारिदः । कुरुतेषीडितं लोकं शस्त्रदुर्भिक्षर्भयैः ॥ १० ॥ अश्वस्ववर्गतज्जीविकविवैद्यसुमन्त्रिहा। याम्येःगीतवाद्यादी जीविनोहन्तिभास्करिः॥ ११ ॥ बहुलास्थेचमूपालानमित्तिश्च पीडयेत् । रोहिण्यां हन्ति पञ्चालकाशिकोशलमद्रजान् ॥ १२ ॥ कोनः सौम्यस्थितोहन्ति गवीर्य्यजनयाजकान् । रोद्रस्थातैलकृच्चौररजकानुपपीडयेत् ॥ १३ ॥ आदियेसिन्धुसौवीरसुराष्ट्रजनमर्दनः । पुष्येकर्णाटकाम्बोजवाणिग्यवनधूर्तहा ॥ १४ ॥ सासर्प जलोदभूतानिहन्तिपितृदेवगः । वाह्लीकवासिनोवैश्यान् कोष्टागारनिवासिनः ॥ १५ ॥ भाग्यःकन्यका हन्ति पण्यस्वीरसविक्रयान् । आर्य्यमस्थोनृपाचार्यान् हन्तिताक्षशिलानपि ॥ १६ ॥ हस्तेनापितमालाकृदिभषच्चाकिकमर्दनः । चित्रायां चित्रभाण्डानिस्त्रियोहन्तिचलेखकान् ॥ १७॥ स्वातौमगधजान दृतान् विशेषेणप्लवङ्गमान् । वैशाखेमीनकौलूकान सस्यानिचनिपीडयेत् ॥ १८ ।। मित्रेभिनतिमित्राणि काश्मीरानाप मन्त्रिणः । ज्येष्ठायां राजपूज्यांश्च कुलज्येष्टांश्च पीडयेत् ॥ १९ ॥ मूलेहन्तिफलौषध्यान काशिकोशलयोषितः । आप्यगिरिव्रजान् हन्तिमैथिलान्तामलिप्तिकान् ॥ २० ॥ विश्वेदशार्णयवनानिहन्त्युज्जयनीजनान् । श्रवणेनृपतेमुख्यानिहन्तिच पुरोहितम् ॥ २१ ॥ वसुभेमगधेशस्य धनिनाञ्च जयप्रदः।
Aho ! Shrutgyanam
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ४८ ) वारुणःभिषक्पण्यशौण्डिकानां जयप्रदः ॥ २२ ।। अजैकपादेदृष्टिनः श्लेष्पिकानपिपोषयेत् ।। अहिर्बुध्नेहिरण्य स्त्रीयोधानामभिद्धिदः ॥ २३ ।। पौष्णेहन्तिशरतूसस्यमीश्वरान् यवनानपि । सर्वत्रविमलन्सिग्यश्चारवान्नातिदोषकृत् ॥ २४ ॥ जीवोयदाविशाखास्थः कृत्तिकास्थः शनैश्चरः । तदापजानामनयः पौरभेदश्च निश्चितः ॥ २५ ॥ आवीक्षितौच युक्तौच सदभिःभौमशनैश्चरौ । एकत्रसङ्गतौस्यातामनिलानलभीतिदौ ॥ २६ ।। उद्धताः दस्युवाराज्यं पशुवित्तविनाशकृत् । जनोबन्धुवियोगातः पीड्यते वहुभूक्षयः ॥ २७॥ अतिवृष्टया कचित् सस्यमदृष्टयानश्यति कचित् । लोकः पीडयति रोगेण समये सूर्यजन्मिनः ॥ २८ ॥
इति वर्षाद्यधिफलम् ।
अणवोल्पमयूखाश्च नीचगानिजिताग्रहाः । फलं नसकलंदयुर्यथाभिहितात्मनः ॥ २९ ॥ शुभाशुभानां वर्षादि भवेत् सम्मीलितं यदा । तदापि फलमल्स्यादन्यथापूर्तिमिष्यते ॥ ३० ॥ आनम्बुिधशूद्रपुष्करमहास्तौराष्ट्रनामादयः । पवारणस्वसरस्वतीपलयिनोदेशास्तुयेसम्मताः ॥ चण्डालस्खलितव्रताश्च विधवास्तिक्तानिवस्तूनिवा ।
द्धाहिजनाःखरास्वकरभाःवर्गःशनेस्सम्मतः ॥ ३१ ॥ शनैश्चरस्य वारेण तद्वर्गादौ शुभाशुभम् । पच्यतेवर्षशतत्तन्मासपटकेनवापुनः ॥ ३२ ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ४६ )
वैदूर्यकान्तिविमलः शुभदः प्रजानां । बाणात सोकुसुमवर्णनिभः प्रशस्तः । यञ्चापि वर्णमुपगच्छति तत्सवर्ण सूर्य्यात्मजः क्षपयतीति मुनिप्रवादः ॥ ३३ ॥ इति शनैश्चरचरितं नामाष्टमोऽध्यायः ।
नवमोऽध्यायः ।
अथराहोश्चरितं समासेन प्रकाश्यते ।
अर्थः : फलममुष्य स्यात् प्रमाणं क्षयतीर्थकः ॥ १ ॥ ऋणयाब्दे विलिप्तानां मधुको भागहारकः । ऋक्षी मण्डलं सक्त्वा स्फुटमेतस्य निर्दिशेत् ॥ २ ॥ मण्डलार्द्धमिहक्षिप्त्वा स्फुटं केतोश्च साधयेत् । मद्रयेष्वर्केन्दुतुङ्गानां तमसश्च स्फुटे क्रमात् ॥ ३ ॥ तोयञ्च प्रबलं छायारूपधाराञ्जनं सजेत् । अथ वा बीजकर्मैव पूर्वोक्तम्फलमिष्यते ॥ ४ ॥ अमावस्यादिवापर्व्वपरिच्छेदः समीपगः । अङ्गत्रयमिदं दृष्ट्वा रविग्रासं विचिन्तयेत् ॥ ५ ॥ भानुनेन्दुं कलीकृस पूर्व्ववत् पर्व्व साधयेत् । अवशेषं परिज्ञाय ततो लिप्ताद्यमाहरेत् ॥ ६ ॥ प्रतिपत् पर्व्वणोरन्यतरसम्बन्धितद्भवेत् । ततो गोक्षुण्णतो नाभिप्राप्तयन्तरलिप्तिका ॥ ७ ॥ प्रथमान्तरलितादि शोधयेद्भास्करस्फुटाव | एतञ्च तिथिशेषञ्च शशिनस्तु विशोधयेत् ॥ ८ ॥
७
Aho! Shrutgyanam
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ५० ) पर्व्वस्योत्तरलिप्तादि योजयेद् द्वादशात्मनि । निशाकरेतु नदिदं तिथिशेषञ्च योजयेत् ॥ ९ ॥ सूर्यचन्द्रमसोश्चैवं समो नाम भविष्यति । अथेचैवं क्रियाभिज्ञस्तमकर्म्म समाचरेत् ॥ १० ॥ चन्द्रस्फुटो यदि महान् योगोस्यउदाहृतः । स्फुटो यदि महान् भानोविद्याद्योगमनागतम् ॥ ११ ॥ एतयोः स्फुटभोगाभ्यान्तिथिशेषं पृथक् पृथक् । अभ्यस्य विवरेन्यस्ता विलिप्ता स्फुटयो स्तयोः ॥ १२ ॥ संयोजयेच्चतुर्द्दश्यां पञ्चदश्यान्तु शोधयेत् । सदृशावर्कशशिनौ शतमेवं कृते सति ।। १३ ।। स्फुटभुक्तिं सहस्रांशोश्चापेनास कातरैः । भाजयेल्लिप्तिकाद्यं तद्भानोर्बिम्बदलम्भवेत् ॥ १४ ॥ दिनाभ्यस्तं सुधाधाम स्फुटभोगं रसास्थिकैः । आहस घटिकाद्यन्तादिन्दार्बिम्बार्द्धमादिशेत् ॥ १५ ॥ संयुक्तमतयोरर्द्धसंयोगार्द्धमिति स्मृतम् । अथकालविशुद्ध्यर्थं लम्बपर्व्वं विधीयते ॥ १६ ॥ पूर्व्वा पर्व्वनाच्छेदे दिनार्घात्पर्व्वं शोधयत् । पच्छेदे पराले चेद्दिनार्द्धं पर्व्वणस्यजेत् ॥ १७ ॥ शेषन्तु विकलीकृस धनैर्हित्वा नखैर्हृते । प्राप्तं लिप्तादि तत्रापि नीचलम्बास्तु तारकाः ॥ १८ ॥ पादः समश्चेद्विषमं सक्त्वा शेषं कलीकृतम् ।
विभज्य शम्भुना लब्धं लम्बनज्यागुणो भवेत् ।। १९ ।। मृगो नागो वरं शय्या नीपस्वीणोपुनर्ननु । ज्ञानञ्चेति नवैते तु खण्डालम्बगुणाः स्मृताः ॥ २० ॥ लब्धज्यां पूजयिलाथ शेषञ्चान्यगुणाद् हृते ।
Aho! Shrutgyanam
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
शम्भुनाप्तं क्षिपेन्मूर्ध्नि स्यादेतल्लम्बनं फलम् ॥ २१ ॥ ततो नागाप्तलिप्ताद्यं क्रमात्पूर्वापराह्नयोः । पर्धनाड्याम्रणं देयं शुद्धलम्बनपर्व तत् ॥ २२ ॥ प्रायोभ्यस्तं लम्बफलं पुनर्लम्बफलैर्युतम् । अनघे साप्तलिप्तादि शुद्धलम्बकलादिकम् ॥ २३ ॥ पूर्बाह्ने पर्चनाच्छेदे ततश्चार्काद् विशोधयेत् । सायाह्ने योजयेत् सोयं लम्बनादिस उच्यते ॥२४॥ राहुं लम्बाद्रवेस्तं वा केतोः संशोध्य गोलवित् । विशोध्यं भुज्यतं कोटिं शेषं कृत्वा विलिप्तिकाम् ॥२५॥ नीपेनाभ्यस्य गोलात्मा भाजितं घटिकादिकम् । विक्षेपमाहुः शशिनस्तत्तद्गोलाख्यया श्रुतम् ॥ २६ ॥ अन्तरं विकलीकृस लम्बपर्वदिनार्द्धयोः । धनाभ्यस्ते नरप्राप्ता लिप्तिकाश्च विलिप्तिकाः ॥ २७ ॥ न तेन लिप्तिकाइस कारकां शिरसि क्षिपेत् । तदेतद्राक्षलिप्ताद्यं क्रमात्पूर्वापराह्नयोः ॥ २८ ॥ हित्वा दत्वा च लम्बार्के मध्यलग्नस्फुटं नयेत् । गोलपादविधिं तत्र प्राकृत्वाकलीकृते ॥ २९ ॥ विभज्यशम्भुनालब्धं नतिज्यागणना भवेत् । सारश्शूरश्शरः पुत्रो धन्यो मान्यः प्रियः सना ॥ रत्नञ्चेति नवते तु खण्डानतिगुणाः स्मृताः ॥ ३० ॥ लब्धज्यां पूजयित्वाथ शेषञ्चान्यगुणाद हृते । शम्भुनैवसमाहृस लब्धञ्च शिरसि क्षिपेत् ॥ ३१ ॥ नतिज्याघटिका चैषा यदि चात्तरीदग्भवा । अक्षे विश्लिष्यते ऽन्योन्यं भवेद्याम्ये तु योजयेत् ॥ ३२॥ एवञ्च संस्कृते तत्र भुक्त्यन्तरविवादिते ।
Aho! Shrutgyanam
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ५२ ) विभज्या धनकान्तारैल्लब्या लिप्तिविलिप्तिका ।। ३३ ॥ नतिविक्षेप एष स्यान्मध्यलग्नार्कगोलवान् । तुल्यादिनातिविक्षेपः शशिविक्षेपयोजितः ॥ ३४ ॥ भिन्नगोलस्तु विज्ञेयः परस्परविशोधितः । एवं युक्तो विशुद्धो वा स्फुटविक्षेप इष्यते ॥ ३५ ॥ यदासौ स्फुटविक्षेपः संयोगार्द्धन चेत् समः। अधिको वा भवेत्तस्मात्तदाऊ नोपरज्यति ॥ ३६ ॥ संयोद्धञ्च विक्षेपमुभयं वर्गयेत् पृथक् । संयोगवाद विक्षेप वर्ग हित्वा तदन्तरे ॥ ३७॥ मूलमुसादयेत्तस्मानीवारमथ शोधयेत् । विवरे सनसा क्षुणे धनलब्धस्तु भाजकः ॥ ३८ ॥ तेन मूले हृते लब्धं स्थिसार्द्धघटिकादिकम् । लम्बपत्रिधास्थाप्यमादौ स्थियर्द्धमुन्नयेत् ॥ ३९ ॥ चरमेयोजयेन्मध्ये न दद्यान्न च शोधयेत् । प्रथमःस्पर्शकालः स्यात्तृतीयं मोक्ष इष्यते ॥ ४० ॥ ग्रासकालो भवेन्मध्यो यथा रूपमवस्थितः । विम्बार्द्धद्वयमन्योन्यं विश्लिष्य पुववर्गयेत् ॥ ४१ ॥ ततो विक्षेपवर्गश्चेत् शोधनञ्च विमर्द्धनम् । शोध्यश्चेत् शोधयित्वातः शेषे मूलञ्च साधयेत् ॥ ४२ ॥ पूर्वोक्तभागहारेण तत्र मूले विभाजिते । लब्धा नाडी विनाडी च विमद्यार्धमितीष्यते ॥ ४३ ॥ ग्रासकाले च मोक्षे च विमर्थाई विनिक्षिपेत् । आप्यायनं वहिबिम्बाद्विम नामकल्पते ॥ ४४ ॥ अशोध्ये पर्वलिप्ताभ्यः स्थिवर्धनद्वयान्तरम् । नक्तंदिवा च दिनरूच्चन्द्रयोर्मासनाडिका ॥ ४५ ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ५३ ) भास्वतः स्पर्शतः पश्चात् विमोक्षः पूर्वतो भेवत् । चन्द्रस्पी भवेत् प्राच्यां विमोक्षः पश्चिमे भवेत् ॥ ४६ ॥ समार्कादधिको राहुर्घसत्युत्तरकोणगः।। ऊनो दक्षिणकोणस्थः केतुस्तूत्कविलोमतः ॥ ४७॥ सोमश्चेत् पश्चिमस्थायी राहुर्घसति भास्करम् । भानुग्रासविलोमेन सोमनासं विनिर्दिशेत् ॥ ४८ ॥ सौम्यकर्णाभूितो राहुमत्तेन गच्छति । याम्यकर्णाश्रितो योयं दक्षिणात्ततो व्रजेत् ॥ ४९ ॥ हेमभङ्गाबिलिप्तादि बिम्बमानं विवस्वतः । योगकालः शशाङ्कस्य भवेद्राहोननोनदी ।। ५० ॥ वृत्तीकृस लिखेत्पूर्व भानोबिम्बदलं ततः। स्थापयेत् स्फुटविक्षेपं पातनिस्टितदिङ्मुखे ॥ ५१ ॥ तदने पूर्णचन्द्रस्य वृत्ति सूत्रेण लिख्यते । यावद् ग्रसति राहुस्तं तावदत्रानुमीयते ॥ ५२॥ विषुवव्यङ्गुले वी कृते ज्ञानभुजायसः । क्षिप्त्वा मूलमिहोत्पाद्य भागहारं तमुद्दिशेत् ।। ५३ ।। नागिना पार्थिवामासं भक्त्वा लब्धकलाफलम् । विषुवद्वयङ्गुलं क्षुण्णं भागहारेण भाजितम् ॥ ५४॥ ततो लब्धकलाीदः स्यादवज्यानाम दक्षिणा । एवं संक्षेपमार्गेण सूर्यग्रहणमादिशेत् ।। ५५ ॥
इति सूर्योपरागनिर्णयः ।
पौर्णमासीनिशापर्वपरिच्छेदस्प्तमीपता।। अङ्गत्रयमिदंदृष्ट्वा सोमनासं निरूपयेत् ॥ १॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
पूर्ववत्समकादि कृत्वा राहुममेन्दुतः । विशोध्य केतुतस्तं वा चन्द्रविक्षेपमानयेत् ॥ २॥ स्फुटभोगं शशाङ्कस्य दानेनाभ्यासयेत्ततः । पुण्यार्थलब्धं लिमादि राहुबिम्बार्द्धमादिशेत् ॥ ३ ॥ बिम्बार्द्धद्वयमन्योन्यं समश्चेद्राहुचन्द्रयोः । संयोगार्द्धं तदुद्दिष्टं तत्सवर्णञ्च वर्गयेत् ॥ ४ ॥ ततो विशोध्यविक्षेपवर्ग मूलं ततो नयेत् ।। ततस्तिथ्यर्द्धमानीय पूर्ववत् सर्वमाचरेत् ॥ ५ ॥ निशाकरस्य बिम्बार्दै विक्षेपेच पृथक् पृथक् । राहुबिम्बदलाभ्यस्ते संयोगान भाजितम् ॥ ६ ॥ क्रमात् सोदृष्टबिम्बार्द्धमिष्टविक्षेप एव च । वृत्तीकृस लिखेत्पूर्वमिष्टबिम्बदलं तथा ।। ७ ।। स्थापयदिष्टविक्षेपं पातनिःस्टतदिङ्मुखे । तदने राहुबिम्बार्द्ध वृत्तीकस लिखेदुधः ॥ ८॥ यावत्प्रच्छाद्यते चन्द्रस्तावदत्रावसीयते । जानीयात् सत्रविन्यासमिति विद्वान् समासतः ॥ ९ ॥
इति चन्द्रोपरागनिर्णय ।
-:0:
स्वर्भानुसेषगो दृष्टः पीडयेदग्निजीविनः । पञ्चालानशूरसेनांश्च काम्बोजांश्च कलिङ्गजान् ॥ १ ॥ गोपालाः गोमिनो गावाः प्राप्ताश्च सुमहत्पदम् । पीड्यन्ते वृषभे राहौ दृग्गोचरमुपागते ॥ २॥ मिथुने ग्रहणे वृत्ते यमुनातटवासिनः । बरस्त्रियश्च पीड्यन्ते राजानश्च कलाविदः॥ ३ ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
(
५५ )
कर्कटे प्रकटो राहुः शाकपश्चालकौरवान् । निहन्त्याभीरमल्लांश्च कुरुते चानसंक्षयम् ॥ ४ ॥ सिंहे च सिंहिकामूनुराविर्भूतो वनोद्भवान् । पुलिन्दान् राजदेशीयान् राज्ञश्च परिपीडयेत् ॥ ५ ॥ हन्यात कन्याश्रितो राहुः कविलेखकगायकान् । अस्मकत्रिपुरान्तर्गान सस्यानि च विशोषितः ॥ ६ ॥ राहुस्तुलायां संदृष्टो दशार्णान् भारुकच्छजान् । अवन्तिसिन्धुजान् हन्ति वणिजश्व परान्य जान् ॥ ८ ॥ राहुरष्टमभे दृष्टः विनष्टविषजीविनः । मद्रोदुम्बरचोलीयान्नृपांश्चायुधशालिनः ॥ ८ ॥ धनुषि ग्रहुणे वृत्ते पाञ्चालांश्च विदेहजान् । सायुधा वाजिनोमात्यान् वणिग्वैद्यांश्च पीडयेत् ॥९॥ वीक्षितो मकरे राहुर्मन्त्रिवर्गानि पीडयेत् । मन्त्रौषधेषु कुशलान् झपजातिश्च मायुधान् ॥ १० ॥ उपरक्तोघटे दृष्टः हन्यात सिंहपुरोद्भवान् । बर्वरांस्तस्करान् भारवाहांश्च गिरिनिर्मितान् ॥ ११ ॥ प्रकाशश्चरमे राशौ राहुः सागरवारिजम् । पीडयेद् द्रव्यजातिञ्च प्राज्ञांश्चायुधशालिनः ॥ १२॥ अपमव्येन चलनं राहोस्तस्करभीतिकृत् । सव्येन चलनं भूरि वारिदं क्षेमकारणम् ॥ १३ ॥ सव्येन चलनं राहाश्चौरेभ्यो भयमावहेत् । अपसव्येन चलनं क्षेमकृद् भूरिवारिदम् ॥ १४ ॥ स्पर्शे धूमोदले कृष्ण: सर्वग्रासे तु पिङ्गलः। कृष्णे ताभूप्रभाचापे मोक्षेप्येतत्क्रमो भवेत् ॥ १५ ॥ अयं विभेदो वर्णस्य सम्भविष्णुनिसर्गतः।
Aho! Shrutgyanam
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ६६ ) उक्रमविरोधस्तु शुभाशुभविपाचकः ।। १६ ।। श्वेते तमसि विप्राणां पीडाक्षेमसुदृष्टयः । अग्निवर्णेनिभीतिश्च पीडादहनजीविनाम् ॥ १७ ॥ हरिते रोगबाहुल्यमीतिभिः सस्यसंक्षयम् । अरुणांशुनि पीडा विहङ्गानामवग्रहः ॥ १८ ॥ कृष्णवर्णे तमोमूर्ती शूद्राणांव्याधिमादिशेत् । हरिद्रा विषादश्यामे वा मरकं विदुः ॥ १९ ॥ सापरागौ पुष्पवन्तौ पततो वाप्युदञ्चतः । शारदानाज्च सस्यानां भूपानामन्यकारिणः ॥ २० ॥ यदि पञ्चदशाहेन रविन्दूउपरज्यतः दुर्भिक्षशस्त्रकोपाभ्यां पीड्यते सनृपञ्जगत् ॥ २१ ॥ ग्रहणं गणितानीतं यद्यतिपुष्णं दृश्यते । पञ्चग्रहसमायोगे मृते राजा प्रणश्यति ॥ २२ ॥ सोग्रासः शुभैर्दृष्टः कुर्य्याद दुर्भिक्षमारकौ । सप्ताहान्न शुभावृष्टिः समयेद् ग्रहणे शुभम् ॥ २३ ॥ म्लेच्छा येकुलयां सनाजलधयो मूर्खाः शृगालासनाः शौचाचारविवज्जिताश्चधरताः सर्व्वे च निद्रालवः । विच्छिन्नावयवाः जनाः विवसना: गर्भाशयस्थायिनः क्रव्यादास्तिलमाषजातमभयो राहोस्तु वर्गोभवेत् ||२४|| राहोश्चारफलं ब्रूयाद् दुष्टानामपि जन्मिनाम् । ऋक्षोपराक्तवर्गे च तद्वर्गोपात्तवत्सरे ॥ २५ ॥
इति राहुचरितं नाम नवमोध्यायः ।
अतः परं प्रवक्ष्यामि संकीर्णचरितं लघु । विशोध्य कलिवर्षेभ्यो मानोदारं विचक्षणः ॥ १ ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
अनिसन विभज्याप्तमश्विन्यादिक्रमादिशेत् । स्थानं तत्सप्तमङ्ख्यानां मुनीनी त्रिदिवौकसाम् ॥ २॥ माच्यां मरीचिस्तदनु वशिष्टश्चाङ्गिरास्ततः । अत्रिरस्मात्युलस्यः स्यादतः पुलहनामवान् । क्रतुरस्मात्परश्चेति क्रमशो मुनयःस्थिताः ॥ ३ ॥ उत्पातपीडिता एते स्ववर्ग पीडयन्ति हि । पुष्णन्ति वर्गविमलाः मुस्निग्धाःकिरणोज्वलाः ॥ ४ ॥ प्रथमस्य मुनेवर्गे सिद्धमन्त्रौषधाञ्जनाः । द्वितीयस्य सकाम्बोजाः धनिनश्च तपोधनाः ॥ ५ ॥ तृतीयस्य द्विजन्मानः पण्डिताः कवयो जनाः । चतुर्थस्य पयोवाहा गावश्च वनिता जनाः ॥ ६ ॥ पञ्चमस्य भुजङ्गाश्च पिशाचा राक्षस स्तथा । षष्ठस्य फलमूलानि चरमस्य श्रुतिबलाः ।। ७ ।। मरीचिसिमात्रेण स्ववर्गे पाचयेत् फलम् । मासवृद्धि क्रमादन्ये स्ववर्गे फलपाचकाः ॥ ८ ॥ इति सप्तमुनिचारनिर्णयः ।
---:0: -- अगस्यस्योदये वाक्यं कविवभावको भवेत् । अस्यैवास्तमये वाक्यं रवेमङ्गलमिष्यते ॥ १ ॥ विषुवत्यङ्गुलेनादौ लब्धमृक्षादिकं फलम् । शोधयेदुदये वाक्यादस्तवाक्ये तु योजयेत् ॥ २ ॥ यदा भानोः स्फुटन्तत्तत् सदृशत्वम्प्रपद्यते ।
१ कुलपांसनाजलधियोमूर्खाश्रगालासनाः। २ वत्सरात् । ३ संकीति । ४ मानोदारम् । ५ सकलकस्चलपङ्कविषापहः ।
Aho! Shrutgyanam
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ५८ ) तदागस्त्यमुनिस्तत्तत् क्रियां प्राप्तो भविष्यति ॥ ३ ॥ निशि तमःपठलेऽरुणरश्मिभिलघुलयं गामिते यमदिग्गतः। उदयति स्फुटिकोज्वलरश्मिमान् सकलक श्चलपङ्कविषापहः४ परुषः कुरुते रोगान् कपिलोवृष्टिरोधकृत् । धूमो गवामशुभकृन्माधिष्टाभः क्षुधावहः ॥५॥ स्वल्पमूर्तिः पुररोधं कुरुते कुम्भसम्भवः । चन्द्रनक्षत्रनियमात्कालवर्गविनिश्चयः ॥ ६॥ उपासिता? यदि भूमिपालो नमन्नुपास्ते तदुदीयमानम् । स सप्त वर्षाणि करोति राज्यं निरीतिकं वीतरिपुपमाईम्॥७॥ प्राप्नोति विद्यां तमुपाशमानो द्विजः सुपुत्रान् वीनताजनाश्च । वैश्यस्तुगां पूरिधनानि शूद्रोयात्रार्थसिद्धिं खलु कर्णधारः॥८॥ इति अगस्त्यचारनिर्णयः ।
---:0:--- विलिप्तीकृस भान्विन्दु रत्नेनाभ्यस्यधीहृते । लब्धं पृथक्पृथग्ज्ञात्वा तयोरर्कस्य लाभतः ॥ १॥ शोधये दृढवन्मानं गम्भीरं चन्द्रलाभतः । भाजयेदुभयं सूत्रैः शिष्टमोजे यदि स्थितम् ॥ २ ॥ परिवेषस्तदास्या यदि युग्मे निशाकृतिः । तत्तदिनाधिपाश्रीय प्रारम्भक्षयदीप्तिमान् ॥ ३ ॥ अथवार्केन्दुलाभाभ्यां ज्ञानदीपहृतो वृतः। अवशेषे नतिप्राप्ता स्तयोः ज्ञेयाः स्फुटांशकाः॥४॥ निम्बप द्विधास्थाप्य नीलं पूर्वत्र निक्षिपेत् । दयं स्फुटांशैविभजे ऽष्टमोजे यदि स्थितम् ॥ ५॥ रविन्दो परिधी स्याता मन्यथाशून्यसा तयोः । एतयोः स्फुटभागेषु नधविक्षिपेदतः ॥ ६ ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ५६ ) अभिष्टतिथिभिर्भक्त्वा शिष्टमोजे यादे स्थितम् । यदा वा परिवेषः स्यात्तयोरिति वदेद् बुधः ॥ ७ ॥ सर्व्वव्योमानगामी यः परिवेषः सशोणिमः । धनुशृंगाटकप्रतिमश्च न शोभनः ॥ ८ ॥ सेनाधिपस्य भयकृत् परिवेषो विमण्डलः । त्यादिभि शस्त्रकोपश्च युवराज नरेन्द्रहा ॥ ९ ॥ निरुद्धे सार्द्धमृक्षेण ग्रहे मण्डलरेखया | दिनत्रये न दृष्टिवा विग्रहोंवा थ मासवः ॥ १० ॥ होरायाः जन्मराशे वपितिर्जन्मक्षमेव वा । अन्तर्भवतिचक्रेचेत्तस्य राज्ञोशुभम्भवेत् ॥ ११ ॥ परिवेषगतो भौमः शस्त्राग्निभयदो भवेत् । बुध स्सुवृष्टिकृन्मन्त्री लेखकानाञ्च वृद्धिदः ॥ १२ ॥ जीवः पुरोहितामात्यभूपालानां विबाधकः । शुक्रः प्रायायिनां राज्ञां पीडयेदन्नहानिकृत् ॥ १३ ॥ शनिः कुधान्यविध्वंसी जनयेद् दृष्टिमारुतौ । राहुर्नृपभयं व्याधिं केतुर्गर्भभयं दिशेत् ॥ १४ ॥ यो निरुद्धयोर्युद्धं जानीयात् क्षुद्भयं त्रिषु । क्षयो लोकस्य निर्दिष्टो ग्रहेषु चतुरादिषु ॥ १५ ॥ विमादीनां क्षयं कुर्य्यात्क्रमात्मतिपदादिषु । श्रेणी नगरकोशानां पञ्चम्यादिषु नाशकृत् ॥ १६ ॥ अष्टम्यां युवराजस्य परस्त्रीषु च भूभुजां । द्वादश्यां नगरक्षोभ त्रयोदश्यां चमूभयम् ॥ १७ ॥ परतो महिषीनाशः पञ्चदश्यां नृपाशुभम् । ऋक्षग्रहवशाज् ज्ञेयः कालवर्गो बलोत्तरः ॥ १८ ॥ इतिपरिवेषनिर्णयः ।
Aho! Shrutgyanam
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
अर्केन्दुला सम्पृक्तं पउभ्यस्तं चतुर्विधम् । चण्डिस्मृतुं घटिषतुं कमात् तेषु विनिक्षिपेत् ॥ १॥ राज्यभानुतनुमान भक्त्वा शून्येषु हि क्रमात् । जीमूतवातपरिधिशकचापोदय स्तदा ॥२॥ ऐन्द्रं धनुर्जले दृष्टं विधत्ते दृष्टिनिग्रहम् । भुवि सस्यवधं नाको शवकोपंतरौ रुजः ॥ ३ ॥ अदृष्टयां दृष्टिकृष्टयां दृष्टिनुत पूर्वदिग्भवम् । यदा पश्चिमदिग्जून साष्टिछत् शनकार्मुकम् ॥ ४ ॥ प्रागादिषु चतुर्दिक्षु निशायां धनुराहितम् । भूपसेनाधिपामासमन्त्रीणां भय क्रमात् ॥५॥ धनुः स्वेतादिवर्णः स्यादिजादीनां भयावहम् । निशि स्वस्थितदिग्जातं निहन्याद्राजवल्लभान् ॥ ६॥ इन्द्र वापसमुद्भूतं शुभाशुभफलम्बुधः । अर्काधिष्ठिततारायाः वर्षे काले नचोद्दिशेत् ॥ ७ ॥
इतिइन्द्र धापनिर्णयः।
अर्कोदये निपतितो निर्धातो घातको भवेत् । नृपानी धनिनाचा योधानां वणिजामपि ॥ १॥ गोजाविकमुपाहन्यात्तत्तदामहरावधिः । द्वितीये शूद्रपौरांश्च विप्रान् राजोपजीविनः ॥ २॥ तृतीये वैश्यजीमूतांश्चतुथांशे च तस्करान् । निहन्यस्तमये नीचान सस्यजातानि पञ्चमे ॥ ३ ॥ पष्टे पिशाचसङ्घातान् सप्तम गजवाजिनः ।
१ कालवर्गोवालोत्तरम् । २ सम्प्रक्तम् । ३ शून्यषुभिः ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ६१ )
अष्टमे यायिनो याति यां दिशां हन्ति तद्भवान् ॥ ४ ॥ देवालयेषु पतितः तद्भक्तानुपपीडयेत् । पतितो राजसदने विधत्ते राष्ट्रशून्यताम् ॥ ५ ॥ निर्घातपातः फलति चन्द्रनक्षत्रजातिषु । मासपटकेन वा नोचेद्वत्सरत्रितये न वा ॥ ६ ॥ इतिनिर्घातपातनिर्णयः ।
उल्काद्विजादिवर्णनी सङ्घास्टग्स्वर्णबाणभा । तथैव रुक्षानिर्दिष्टा पतिता चोत्तरादिषु ॥ १ ॥ अनुषङ्गाम्बरे यस्याश्चिरं तिष्ठति दण्डवत् । धृतेव तन्तुभिः खेया चोह्यते सा च राजनुद ॥ २ ॥ लोकसंक्षयमाधत्ते शिखिपिञ्जस्वरुपिणी ।
सर्पवत् सर्पति या च सा स्त्रीणामहिता भवेत् ॥ ३ ॥ छत्रवन्मण्डलाकारा निहन्ति च पुरोहितम् ।
सा धत्ते राष्ट्रशून्यत्वं या स्थिता वंशगुल्मवत् ॥ ४ ॥ या व्यालसूकरसदृकसहविस्फुलिङ्गा । खण्डा च निस्वनवतो जगतः शुभा सा ॥ उल्का यतो ऽभिभवति स्वपुरं वलं वा ।
भूपस्य तस्य तत एव भयं वदन्ति ॥ ५ ॥ उल्का फलति सप्ताहाद्वर्षमात्रणे वा पुनः । चन्दाधिष्टितनक्षत्रवर्गे वा दृष्टजन्तुषु ॥ ६ ॥ इतिउल्कानिर्णयः ।
१ यस्याम् । २ चण्डाश्च ।
Aho! Shrutgyanam
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
दिग्दाहः पूर्वदिगजातः क्षत्रियानां भयावहः । आग्नेय्यां शिल्पिबालांनो याम्यायामुग्रजातिनुत् ॥ १ ॥ पश्चिमे कर्षकान वायौ तुरङ्गैः सह तस्करान् । पीडयेदुत्तरे विमानैशान्यां वणिजांकुलम् ॥ २॥ दिग्दाहो वत्सरार्द्धन मासानां सप्तकेन वा । चन्द्राधिष्ठितनक्षत्रवर्गे फलति भूरिशः ॥ ३ ॥
इतिादग्दाहनिर्णयः।
प्रथमे प्रहरे दृष्टं गन्धर्वनगरन्दिवि । राजोपजीविभयदं द्वितीये ब्राह्मणाहितम् ॥ १॥ तृतीये वैश्यवंशघ्नं तुरीये चोरनाशनम् । अस्य पाकस्त्रिभिः मासैस्तत्तद्देशेषु निर्दिशेत् ॥ २ ॥
इतिगन्थनिर्णयः ।
धरित्र्याश्चलनं पापं सौम्यनक्षत्रवारजम् । स्ववर्गे शुभदं भूयः परवर्गेषु दोषदम् ॥ १ ॥ केचित्पापफलम्भूमश्चलनं सर्वदा जगुः । पच्यते चलनं धाश्याः वत्सराद्वितयान्तरे ॥२॥
इतिभूचलननिर्णयः।
पञ्च दुर्भिक्षकतीरः षट् पार्थिवभयप्रदाः । सप्त सर्वविनाशाय सलदेकत्रगा ग्रहाः ॥ १ ॥ यस्यां दिशि ग्रहाः सर्वे लीयन्ते तिग्मधामनि ।
१ सहदम् ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
व्याधिदुर्भिक्षशस्त्रार्थस्तस्यां दिशि जनो भवेत् ॥ २ ॥ र वावस्तमिते यत्र देशे ग्रहपरम्परात् । दृश्यते तत्र शत्रूणां वत्सरेण नृपोऽन्यथा ॥ ३ ॥ पद्मोत्पलयवादीनां चित्राणामेकेनालकम् । सम्भवः फलपुष्पाणां यमलत्वञ्च भीतिदम् ॥ ४ ॥ परयोनिषु गच्छन्तो मैथुनं देशनाशनम् । अन्यत्र 'विषयोत्पत्तिणाश्चाजातिमैथुनम् ॥ ५॥ सर्वे दुर्भिक्षकारः स्वजातिपिशितासनाः । सर्पमूषिकमार्जारमथुरोमविवर्जिताः ॥ ६ ॥ ग्रामारण्यचराः ये च ये दिवा यामिनीचराः । ते ते व्यययिताः दृष्टाः दधतो देशशून्यताम् ॥ ७ ॥ गृहतोरणचैसेषु द्वारेषु च भयप्रदाः । पक्षिणां सन्निपातश्च मधुवल्मीकदर्शनम् ॥ ८॥ एकत्रानेकदेवानां कुसुमफलदर्शनम् । अतिवृद्धिश्च सस्यानां परचक्रागमं वदेत् ॥९॥ तिलानां मर्दनातैलमतैलत्वञ्च वा यदा । अन्नस्य विरसत्वञ्च तदापि सुमहद्भयम् ॥ १० ॥ प्राट्कालं विनान्यत्र समये सप्तवासरम् । प्रवन्धेन महाष्टिः प्रधानमरणं वदेत् ॥ ११ ॥ यदि छाया न दृश्यन्ते विमलेपि विवस्वति । पल्लीपतो वा दृश्यन्ते भवेतस्मिन्नुपद्रवः ॥ १२ ॥ कुक्कुटाः क्षणदारम्भे हेमन्तादौ च कोकिलाः । रुदन्तो देशनाशाय श्श्येनाश्च प्रतिचक्रगाः ॥ १३ ।।
१ एकनालताम् । २ वषर ।
Aho! Shrutgyanam
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
शिशवश् शस्त्रकाष्टाश्च पाणयस्तु परस्परम् । प्रहरच्छिन्दिभिन्दीति निगदन्तो भयप्रदाः ॥ १४ ॥ चित्रितश्चित्ररूपानां तभक्तानां भयपदाः । विकृतप्रसवस्तत्तर्गशून्यत्वमावहेत् ॥ १५ ।। अनेर्भयङ्करो घोषो नागेरुज्वलनं तथा । रसितं लोहभाण्डानां गमनश्च भयप्रदम् ॥ १६ ॥ अप्राणिनां वचोवीतशरीराणाञ्च गर्जनम् । सलिले शोणरेखा च न चिराद भयमादिशेत् ॥ १७॥ सस्यक्षजलानाञ्च दृष्टिभूतलभूभृताम् । उत्पातः प्रभुनाशाय सर्वश्चादभूतदर्शनम् ॥ १८ ॥ उन्मत्तानाञ्च या गाथाः शिशूनां भाषितञ्च यत् । स्त्रियोयच्चप्रभासन्ते तस्य नास्ति व्यतिक्रमः ॥ १९ ॥ पाशाण्डानां नास्तिकानाञ्च वादः साध्वाचारमोज्झितः क्रोधशीलः । ईर्षालू र्वा विग्रहेच्छु नपो वा यस्मिन् देशे तस्य नाशो न दूरः ॥ २० ॥ सीमासीमन्तिते सर्वप्रदेशे स प्रजापतिः । नक्षत्रराशिराश्यार्द्धस्तत्क्षणेन ग्रहान्वितः ॥ २१ ॥ द्वे रेखे दीर्घतो गर्भे तिर्यग्वाष्टौ समालिखेत् । मध्ये प्रजापतिस्त्रत्र माज्दक्षिणेन तारकः ॥ २२ ॥ तिर्यग्मध्यमसूत्रस्य तत्तद्वारं ब्रतादिषु । तदधस्तारकापूर्व मृक्षं सर्वत्र योजयेत् ॥ २३ ॥ त्रयोदश बिनाडीम्भिरधिके घटिका द्वये ।
१ श्योनस्वप्रतिचक्रगाः। २ पाणयास्तु। ३ सोणनरेखा । ४ ज्वलानाञ्च । ५ एध्यस्ते । ६ तदद्वारं त्रीधिदाम सु।
Aho ! Shrutgyanam
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ६५ )
ताराश्चलन्त्यतिक्रान्ते न मध्यस्थः प्रजापतिः ॥ २४ ॥ प्रजापत समुदभूते नोत्पातः शस्यते सदा । शेपषु तत्तन्नक्षत्रग्रहयोगैः शुभाशुभम् ॥ २५ ॥ सर्व्वत्रोत्पातजातेषु लोकपालान् सहग्रहान् । अभ्यर्च्य तोषयेद्दानै र्गुणिनस्तु यथाधनम् ॥ २३ ॥ कोशातकी विषदकेतकमातुलुङ्ग दुर्व्वा सहाहरिवधूजलजन्मविल्वैः ॥ गोरोचना जलसकृत्क टुदुग्धयुक्त स्नानीय मूष्णसलिलं दुरितापहारी ॥ २७ ॥ भूमिजं भूमिदानेन गोदानेनान्तरीक्षजम् । उत्पातं सर्व्वतो जाते हेमदानेन वाजयेत् ॥ २८ ॥ इव्युत्पातनिर्णयः ॥
-***01
इति सङ्गीर्णचरितं नामदशमोऽध्यायः ॥
इत्यनवमदर्शिनःस्थविरस्य कृतौ दैवज्ञकामधन्बा चरिति प्रकरणं नाम प्रथमम् ।
यद्भोजराजादिभिरादिधीरैरादेशतन्त्रम् बहुधा वितेने । सारं समुद्धृत्य ततःस्फुटार्थमविस्तृतं सम्प्रति सूत्रयामि ॥ १ ॥ राशयो द्वादशाजाद्या अश्विन्यादिनवघयः । अवसानं कुलीराली मीनानामृक्षसन्धयः ॥ २ ॥ मिथुनं सगदावीणं युगलं नरयोषितोः ।
१ समुद्भूतौ । २ रादेशतंत्रम्बहुधा ।
Q
Aho! Shrutgyanam
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
तुला तुलावान् पुरुषः कुम्माकुम्भधरो नरः॥ ३ ॥ सस्यदीपकरा कन्या कन्यानावमधिष्ठिता। धनुर्धन्वी पुमानश्वजघनःपरिकीर्तितः ॥ ४ ॥ झषो मृगास्यो मकरो मीनो मत्स्ययुगम्भवेत् । शेषाःस्वनामसदृशाः सर्वे स्वस्थानगोचराः ॥५॥ ईषद्क्तश्च धवलो हरितः पाटलद्युतिः । पाण्डुर्विचित्रवर्णश्च कृष्ण कनकसन्निभः ॥ ६ ॥ पिङ्गलाकर्बुरश्रीश्च बभ्रूश्च मलिनः क्रमात् । मेषादिमीनपर्यन्ताः रुचयःपरिकीर्तिताः ॥ ७ ॥ क्रूरः सौम्यः पुमानारी चरःस्थिरो द्विरूपवान् । द्वारं बाह्यश्च गर्भश्च क्रमान मेषादयःस्मृताः ॥ ८॥ चत्वारो राशयोजाद्याः पञ्चमैनवमैस्सह । भागादीनां दिशामीशा क्रमेण परिकीर्तिताः ॥९॥ नृचतुष्पदकीटाख्याः प्रागादीशा वलोत्तराः। घुरात्रिसन्ध्यावलिनो नृचतुष्पदकीटकाः ॥ १० ॥ कुजशुक्रज्ञचन्द्रार्कसौम्यशुक्रारसूरयः। पेङ्गुमन्दसुराचार्याः मेषादिभवनेश्वराः ॥ ११ ॥ होरा राश्यर्द्धमोजे तु प्रथमा रश्मिमालिनः । पश्चिमा हरिणाङ्कस्य समराशेविपर्ययात् ॥ १२ ॥ गशित्रिभागो द्रेष्काणः प्रथमो भवनशितुः । द्वितीयः पञ्चमेशस्य तृतीयो नवमोशितुः ॥ १३ ॥
अंशाःनवाजहरिचापभृतामजाद्यः नक्रादयो वृषवधूमकरांशका स्युः । तौल्यादयो मिथुनतौलिघटांशकाश्च
१चरस्थास्तुः । २ पंशु ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
कादयश्चरमश्चिककर्कटांशाः ॥ १४ ॥ चरस्थिरद्विरूपेषु भवनेषु यथाक्रमम् । आदिमध्यान्तगा भागाः स्मृता वर्गोत्तमा बुधैः॥ १५ ॥ राशि द्वादशभागात्म तत्रभागा यथाक्रमम् । तदादिराश्यधीशानां विपश्चिद्भिर्विकल्पितः॥ १६ ॥ राशिस्तु त्रिंशदंशः कुजराविजसुराचार्यशाशाङ्गिशुक्राः राशेरोजस्य बाणेन्द्रियभुजगमुनिप्राणभागाधिनाथाः । शुक्रज्ञाचार्यसूर्यात्मजधरणिमुता युग्मराशेस्तु वायुः सौणीभृव्यालजातिस्मरशरमरुनामंशकानामधीशाः॥१७॥
पृष्टोदया मिथुनसिंहतुलाधराश्च सीमन्तिनी कलसश्चिकराशयश्च । मूर्होदया मकरगोजधनुः कुलीराः
स्यान्मीनराशिरुभयोदयनामधेयः ॥ १८ ॥ तात्कालिकोदयोमूत्तिः कल्यश्च हृदयं भवेत् । द्वितीयन्तु धनं धान्यं तृतीयं भ्रातृविक्रमौ ॥ १९ ॥ तुरियन्तु सुहृद्रेश्म पातालमुखबन्धवः । पञ्चमं पितृधीपुत्राः षष्ठं रुग्वैरवैरिणः ॥ २० ॥ सप्तमं युवतिरागो रन्ध्र मोहोऽष्टमं मृतिः । नवमन्तु तपोभाग्यगुरुधर्मगुणोदयः॥ २१ ॥ दशमं मानकर्मज्ञः लाभस्त्वेकादशंच यः । द्वादशश्च व्ययं मानं सर्व स्वाख्यातसूचकम् ॥ २२ ॥ षष्ठं तृतीयदशममेकादशमथापि च । विद्यादुपवयस्थानमन्यवापचयाभिधा ॥ २३ ॥ सर्वस्वस्वामिभिर्युक्तं दृष्टं वा बलबद्भवेत् । मूत्तिर्बुध गुरुभ्याञ्च युक्तादृष्टा बलोत्तराः ॥ २४ ।।
Aho ! Shrutgyanam
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
भावद्धिकराः सौम्याः षष्ठादन्यत्र सर्वतः । अष्टमस्थाश्च कुर्वन्ति नरास्ते वृद्धिमायुषः ॥ २५ ॥ विवस्वानल्पचिकुरः पैतृकः समरप्रियः । रक्तश्यामश्च पिङ्गाक्षश्चतुरस्त्रोऽस्थिसारवान् ॥ २६ ॥ भास्वतःपरमोच्चन्तु मेषस्य दशमोशकः । तुलायाः दशमोभागः परमंनीचमिष्यते ॥ २७ ॥ सिंहेविंशतिरंशास्यु त्रिकोणमपरे गृहम् । शत्रुमन्दसितौ मध्यस्सौम्यो मित्राणि वापरे ॥२८॥ पुरुषाणाञ्च राज्ञश्च विवस्वानधिपःस्मृतः । ताम्रवर्णः स्वयं वातप्रस्थतापसदर्शनः ॥ २९ ॥
रक्ताधिकःश्लेष्ममरुच्छरीरी ज्ञानी दयावांश्चपलःक्रियासु । मांशुः कृशः कोमलवाक् शुभाक्ष:
कलानिधिमित्रजनप्रियश्च ॥ ३० ॥ चन्द्रस्य परमोच्चन्तु द्वितीयो वृषभेशकः । त्रिकोण परमोनीचं तृतीयोश्चिकेशकः ॥ ३१ ॥ चन्द्रस्य सुहृदौ सूर्यबुधौ शेषास्तु मध्यमाः । स्वेतगुर्युवती वैश्यः कापालिकमहेश्वरः ॥ ३२ ॥
निसं युवा काञ्चनवर्णदृष्टिः पित्तात्मकोऽनेकमतिश्च हिंस्रः।। दुर्द्धषर्णः पद्मदलावों
मज्जाधिकोवा मनकश्च भौमः ॥ ३३ ॥ उच्चं मकरराशेःस्यादष्टविशोशकः परम् । तावदेवांशको नीचः परमः कर्कटे भवेत् ॥ ३४ ॥
१ वातप्रस्थ । २ परतो। ३ नेकमितिश्च ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १९ ) मेषस्य द्वादशोभागस्रिकोणमपरे गृहम् । सितासितौ समौ शत्रुः शशिनः सुहृदः परे ॥ ३५ ॥ कृशोऽनुहग्रपुंसाञ्च क्षत्रियानाञ्च नायकः । सामवेदप्रियःशाक्यः भिक्षूणां दर्शने स्थितः ॥ ३६॥
विस्थूनमूर्तिनिपुणः क्रियासु दुर्वाकुरश्यामतनुश्शिरालः । स्थूलच्छविम॒ष्ठवचःसुट्टों
हास्यप्रियचन्द्रसुतः सदैव ॥ ३७ ॥ चन्द्रपुत्रस्य कन्यायामुच्चं पञ्चदशोंशकः । त्रिकोणमपरेनीचश्चरमे तावदंशकः ॥ ३८ ॥ शुक्राफ मुहृदौ शत्रुश्चन्द्रःशेषास्तु मध्यमाः । एकदण्डीधरः खर्वःशण्डशूद्राधिपःस्मृतः ॥ ३९ ॥ स्थूलः कफात्मा कनकाभवर्णो मेदोधिको हस्वतनुश्च धीमान् पिङ्गेक्षणः पिङ्गलमूर्द्धजन्मा गुरुस्सुराणामितिसम्प्रदिष्टः॥४०॥ जीवस्य परमोच्चन्तु कर्कटे पञ्चमोशंकः । तावदेवांशको नीचो मकरे परिकीर्तितः ॥ ४१ ॥ हयाने पञ्चमोभाग स्त्रिकोणमपरेगृहम् । शत्रू सौम्यसितौ मध्यो रविज सुहृदः परे ॥४२॥ ऋग्वेदवत्सलःपुंसां विप्राणाञ्च विभुःस्मृतः । नभोग्नहो यतीनान्तु समये भक्तिमान् गुरुः ॥ ४३ ॥ श्यामोविकृष्टपर्वा च कुटिलासितमूर्डजः । कफानिलात्मवान् शुक्रसारश्च भृगुनन्दनः ॥ ४४ ॥ सप्तविंशांशको मीने परमोच्चं भृगो भवेत् ।
१ शातृश्शशिजःसुहृदःपरे । २ भाषप्रियः। ३ तावदंशकः । ४ धर्वसण्ट । ५ कथात्मा । ६ पास्वेदवतलम् ।
Aho! Shrutgyanam
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
( . ) कन्यायां परमो नीच स्तावदेवांशकःस्मृतः ॥ ४५ ॥ तुलाया पञ्चमो भागस्त्रिकोणमपर गृहम् । ज्ञाकी मित्रे समौभौमगुरूशेषास्त्वरयःस्मृताः ॥ ४३ ॥ यजुर्वेदप्रियः स्त्रीणां विप्राणाञ्च विनायकः । भार्गवः सलिलाधीशश्चरकानां मतप्रियः ॥ ४७॥
स्थूलद्विजन्मनखलोमयुतःपरेषां दोषैकसूचनपटुः कृशदोर्षगात्रः । नायुत्तरः कपिलदृङ्मरुतात्मकश्च
कृष्णः प्रभाकरमुतो महिमादिसक्तः ॥ ४० ॥ तुलायामंशको विंशः परमोच्चंशनर्भवत् । तावदेवांशको मेषे परमं नीचमिष्यते ॥ ४९ ॥ कुम्भेविंशति रंशाः स्युत्रिकोणमपरे गृहम् । शुक्रज्ञौ सुहृदौ जीवो मध्यमो ऽन्येतु शत्रवः ॥ ५० ॥ मारुतग्रह एषस्यात् शङ्करोद्भवनायकः । सहायः शण्ड जातीनां होकानां तुमतपियः ॥५१॥ सर्वेषामेव तत्काले स्थिताः मित्राणि सम्मताः । द्वितीयादिवये वापि दशमादित्रयेपिच ॥५२॥ अधिमित्रमधिद्वेषि विश्वरूपविज्जितः। यथाहमिति बोद्धब्यास्तत्कालेपि ग्रहाः क्रमात् ॥ ५३॥ रविःशुक्रःकुजोराहु र्यमश्चन्द्रो बुधो गुरुः । मागादीनां दिशामीशाः क्रमेण परिकीतिताः ॥ १४ ॥ पापाक्षीणेन्दुरादिसः क्षमापुत्रश्शनैश्चरः । गुरुःशुक्रश्च पूर्णेन्दुः सौम्यः सौम्यास्तु योगतः ॥ ५५ ॥
१ तुलायांसप्तमो । २ मित्रम् । ३ गुरुस्सोबारिस्मृतो। ४ सलि. लादिभित्र। ५ मारुण ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
स्वस्माद्ग्रहः पुरम्पश्येत्पादवृद्ध्या यथाक्रमात् । भ्रातृमानौ सुतामासौ सुहृद्रन्धे च मन्मथम् ॥ ५६ ॥ भानुः शशीभृगुजीक सौम्यो भौमः शनैश्वरः। निसं सिद्धबला एते विलोमादुत्तरोत्तरम् ॥ ५७ ॥ ये वक्रगतयःस्निग्धा जित्वरा विमलोज्वलाः । ते चेष्टा बलिनो नाम होराविद्भिः प्रकाशिताः ॥ ५८ ॥ उत्तरायणगौ सूर्यशशाङ्को वलिनौ मतौ । दक्षिणायणगाश्चान्ये चेष्टा बलमिदं भवेत् ॥ ५९ ॥
स्वोच्चस्त्रिकोणभवनांशगतःशुभैश्च दृष्टःसुहृद्भवनगः स्थितिशक्तियुक्तः । स्त्रीक्षेत्रगौ शशिसितावपरे ग्रहाश्च
पुराशिगाः स्थितिबलपबलाः भवन्ति ॥ ६० ॥ प्राक्केन्द्रगौ जीवबुधौकुजाकी याम्याश्रयौ पश्चिमगश्चकोणः। शशाङ्कशुक्रावुदगाश्रयौ च स्यातां परं दिग्बलिनौ क्रमेण ६१
अहनि गुरुसितार्काः शक्तिमन्तो निशायां शशधरकुजसौराः सर्वदा चन्द्रपुत्रः । शुभगगनचराः स्युःशुक्लपक्षे बलाढ्याः
वहुलमुपगताश्च क्रूरसंज्ञाः बलाढ्याः ॥ ६२॥ स्वकीयाब्दे स्वमासेच स्वचक्रेच स्ववासरे । स्वहोरायाश्च सर्वेपि ग्रहा:कालबलोत्तराः ॥ ६३ ॥ श्रेष्ठं चेष्टावलं तत्र स्थानदिक्कालमम्भवम् । क्रमेण पादहीनः स्याद्वलम्बलनिरूपणे ॥ ६४ ॥ इति सामान्यादेशविधिर्नाम एकादशोऽध्यायः॥
-COLON१ स्वस्मान्ग्रहाः । २ सुतामाती। ३ सम्भवः ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ७२ ) अतःपरं प्रवक्ष्यामि रहस्य ज्योतिषागमे । आयुयविधानं हि सारं मुनिमतान्तरे ॥ १॥ असन्निधौ जन्मपितुश्शशाङ्के सितज्ञयोर्मध्यगतेऽथ केन्द्रे । होरामपश्यत्युदये शनौ वा लग्नात्कुजे वा यदि सप्तमस्थे॥२॥
सार्कःशशी भवति पापयुतोऽथवापि जीवो न लग्नमाप पश्यति नापि चन्द्रम् । सार्क शशाङ्कमपि पश्यति नैव जीवो
जातःपरं भवति जारसुतः तदानीम् ॥ ३ ॥ गुरुक्षेत्रगत चन्द्रे तयुक्ते चान्यराशिगे।। तद्रेष्काणे तदंशे वा नापरैर्जात इष्यते ॥ ४ ॥ लग्ने यो द्वादशांश स्यात्तदिग्द्वारं गृहम्भवेत् । तदीशदिङ्मुखं चापि मणित्थाचार्यसम्मतम् ॥ ५ ॥ विलग्नराशिसिद्धा वा ककुष्केन्द्रस्थितस्य वा । बलिनो वा भवेदासां द्वारे जननसमनः ॥ ६ ॥ लग्नात् षष्ठाष्टमो वापि चन्द्रःपापनिरीक्षितः । अर्द्धगास्सूतिकाः शुद्धे मृत्युमद्धा प्रयच्छति ॥ ७ ॥ स एव शुभदृष्टश्चे दष्टाब्दे मृत्युदो मतः । दृष्टःसद्भिरसद्भिश्च तदर्भाब्दे करोति तत् ॥ ८॥ षष्ठाष्टमगतश्चन्द्रो न सर्वैर्वा निरीक्ष्यते । सौम्ययुक्तोऽथवा सौम्य क्षेत्रगोवान मृत्युकृत् ॥९॥
पक्षे सिते भवति जन्म यदि क्षपायां कृष्णेऽथवाऽहनि शुभाशुभवीक्षितोऽपि । तच्चन्द्रमा रिपुविनाशगतोऽपि यत्ना दापत्सु रक्षति पितैव शिशुं निहन्ति ॥ १० ॥
१ परे ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________
सौम्याश्च षष्ठाष्टमगा बलाढ्यैः पापैस्सुदृष्टाःसदवीक्षिताश्च । मासेन मृत्युं जनयन्ति होरा
धिपाश्च पापापजितास्तथास्ते ॥ ११ ॥ अष्टमं शशिनःकूरसहितं मरणावहम् । लग्ने पापयुते चन्द्रः पञ्चमस्थश्च दोषदः ॥१२॥ द्वादशस्थानगश्चन्द्रः सूर्यःसूर्यमुतः क्रमात् । मातुः पितुश्च सूनोश्च व्याधिं वहति भूरिशः ॥ १३ ॥ भाग्यपूष्याप्यचित्राणां पादेषु च यथाक्रमम् । पितुर्मातुश्चतद्भातु लिस्य च मृतिर्भवेत् ॥ १४ ॥ पापग्रहयुतश्चद्रो ब्रजेवरा शुभेतरम् । मातुर्मरणमाचष्टे पितुश्च दिनकृत्तथा ॥ १५ ॥ गर्भ निहन्ति शीतांशुमध्यगो वैक्रमन्दयोः । सपापदृष्टो होरास्थस्तादृशो जननीमपि ॥ १६ ॥ सन्ध्यायां चन्द्रहोरायां क्रूरराश्यन्तसविनः । मृत्युदाश्चन्द्रपापाश्च प्रसेकं केन्द्रसेविनः ॥ १७ ॥ वक्रस्य पूर्वार्धगताश्चपापाःशुभाश्च पार्शनिसेविनश्चेत् । लग्ने कुलीरेऽपि च वृश्चिके वा जातस्य मृत्युन चिरेण दृष्टः१८ क्षीणे शशाङ्के लग्नस्थे पापाश्च केन्द्रसेविनः । अष्टमे वाभवेयुस्ते तदाजातो न जीवीत ॥१९॥ क्रूरग्रहयुतश्चन्द्रो व्ययोदयकलवगः। नष्टसदीक्षणः केन्द्रैः शुभवज्जैश्च मृत्युदः ॥२०॥ चतूराशिगतोवेन्दुः सप्तमस्थोऽपि वाभवेत् । क्रूरयोर्मध्ययातश्चेत् तदापि मरणमदः ॥ २१ ॥
१ शुभेतरात् । २ चक्रचन्द्रयोः ।।
Aho! Shrutgyanam
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ७ )
क्रूरेषु सप्तमस्थेषु चन्द्रो लग्नगतो यदि ।
तदापि मरणं प्राप्तं बादरायणसम्मतम् ॥ २२ ॥ चन्द्रे व्ययगते क्षीणे पापैर्लग्नाष्टमाश्रयैः । कण्टकैः शुभवज्जैश्च जातस्य मरणं भवेत् ॥ २३ ॥ शशिनि शनिसमेते लग्नगे सोपरागे क्षितिसुतबति रन्धे नाशमोहुश्च मातुः । स्थितवति सबुधे वा सार्कजे वा तथार्के भवति मरणमुक्तं पूर्ववच्छ जातम् ॥ २४ ॥ लग्नाष्टनवमान्तस्थे सोमारार्कशनैश्चरैः । अदृष्टैर्गुरुणा शक्तिमता मृत्युमिहादिशेत् ॥ २५ ॥ क्षीणेन्दुलग्न पुनन्य कामधर्मसमाश्रयः । नाशकृद्बलिभिर्जीवसितज्ञैरयुतेक्षितः || २६ ॥
यस्मिसंस्थो जननसमये शक्तिमान्योगकर्ता तत्र प्राप्ते शिशिरकिरणे पापदृष्टे समन्तात् । मृत्युर्वाच्यश्शीशनि बलिनि स्वर्क्षगे वापि धीरै । 'बन्धुच्छेदादिभिरपहतःस्यादरिष्टोपघाते ||२७॥ विवर्द्धमानः शशभृत् समस्त ग्रहः मुदृष्टो विनिहन्सरिष्टम् । चन्द्रात्तु षष्टाष्टमसप्तमस्थाः सौम्याश्च रक्षन्ति शिशुन विपापाः २८ होरागतो जन्मपतिः समस्तै निरीक्षितः पापवलं क्षिणोति । चन्द्रः शुभस्वोच्चगतश्च मित्रवर्गस्थितो वा न करोसरिष्टम् २९ होरागतो गुरुरुशुरुदात्तशक्ति
कोपि हन्ति दुरितं शुभदृष्टमूर्त्तिः । राहुस्तथैव कथितस्त्रिषडायसंस्थः सौम्येक्षितोऽपि शुभखचरसङ्गतोऽपि ॥३०॥
१ यमातः । २ द्वन्द्वच्छेदादिभिरुपहतः । ३ शिशुः । ४ रुदाशुरु ।
Aho! Shrutgyanam
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
अजे कुलोरे वृषभेऽथवापि लग्नत्वमाप्ते यदि राहवास्ते । ब्रूयात्तदा मङ्गलमेव यद्वा भवन्ति योगा बहवः शुभाश्च ३१ आयुस्तैलमिव प्रोक्तं शरीरं वत्तिका यथा । चेतः प्रदीपवत्तत्र प्रत्युपायास्तु वायुवत् ॥ ३२ ॥ अभावमेवारिष्टानामवसीय बुधः पुरः। पश्चादायुर्विधानेषु यथा देशं प्रवर्त्तताम् ॥ ३३ ॥ निर्गच्छतो योनिमुखान्मू लग्नमिति स्मृतम् । ततः प्रभृति निर्देश्याः क्रमशोऽन्येऽपि राशयः ॥ ३४ ॥ आर्योदयस्यपुसस्तु नियमोऽयं प्रकल्पितः । पादोदयस्य ताज्यादे विलोमेन प्रकल्पयेत् ॥ ३५ ॥
मूर्दा ललाटास्यतटीकपोलो कण्ठोऽयं वक्षो हृदयञ्च कुक्षी। कटयूरुजानूनि तथैव जो
पादौ च लग्नानि भवन्ति भानि ॥ ३६ ॥ ग्रहाणां सदसद्भावैस्तत्तदाश्रितमस्तकम् । पृष्ठञ्च परिहीनञ्च विनिश्चिस वदेदुधः ॥ ३७॥ भानुः पिता शशी माता शुक्रः पत्नी सुतादिकम् । गुरुविभवरुपादिबुधो बुद्धिश्च वैरिणः ॥ ३८ ॥ कुजस्तु सोदरोत्साहौ शनिर्गो किङ्करादिकम् । कुमारो लग्नमेव स्या दिसेवंग्रहसङ्ग्रहः ॥ ३९ ।। नीचाभ्रष्टं खगं स्वोच्चमारोहन्तं विनिर्दिशेत् । उच्चाद्भुष्टं पुनर्नीचमवरोहन्त मादिशेत् ॥ ४० ॥ भानुः परमनीचस्थो द्वाचत्वारिंशदंशुमान् । ततो यथा बलञ्चान्ये विरुपाः नांशवः क्रमात् ॥ ४१ ॥ १ वक्षो । र मादिशेत् । ३ द्विरुपो।
Aho! Shrutgyanam
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ७१ ) दलिना नीचपादास्ते परमोच्चेषु वत्सरः। उच्चस्थस्य वेर्दायः सरदामेकविंशतिः ॥ ४२ ॥ एकैकोनात् त्वतः शेषग्रहाणां दाय उच्यते ॥ ४३ ॥ उच्चतो नीचतो वापि शोध्यं वाक्षेप्यमेव वा। निश्चिस तत्र राश्यंचात् सवर्णान् लग्नबद्धितान् ॥ ४३ ॥ नवेन भाजयित्वाथ ताराद्यं तदग्रहस्फुटे। योजयेच्छोधयद्वासौ कर्मभूमिस्फुटो भवेत् ॥४४॥ आरोहतः स्फुटं कृत्वा विलिप्तां नीचरश्मिभिः । मम गुण्यतपः प्राप्तमसुरैर्दिवसादिकम् ॥ ४५ ॥ उच्चभूष्टे तथा लब्धमुच्चदायाद्विशोधयेत् । लग्ने परमदायन्तु नववर्षाणि निर्दिशेत् ॥ ४६॥ लग्नम्फुटविीलप्ता, ज्ञानपादाहृतं वृथा। ज्ञात्वावशेषराश्य पृथक कृत्वा दिवाइतम् ॥ ४७ ॥ नतस्तन्नीचपाठेन लब्धा बर्षादयः स्मृताः । मम वर्धते पूर्व पश्चाट्टै परिहीयते ॥ ४८ ॥ ओजे विपर्ययात् साध्यं होरादायो भवेदयम् । अयमेव विनिर्दिष्टो ऽरिष्टदोषाय मूरिभिः ॥ ४२ ॥ अनुलोमायुषं पिण्डमेवमानीय बुद्धिमान् । यथोक्तविपरीतेन प्रतिलोमायुरानयेत् ॥ ५० ॥ तत्कालिकविभागेन क्रमानीचोच्चवेश्मनोः । अभुक्तेन च भुक्तेन प्रतिलोमायुराहृतम् ॥ ५१ ॥ अनुलोमायुरानेयं निमर्गवलिनां क्रमात् । प्रतिलोमायुरानेयं तत्कालबलिभि ग्रहैः ॥ ५२ ।। अनुलोमायु विज्ञेयं मित्रादित्वानिसर्गतः ।
१ विलिप्तानां । २ वाण । ३ हनम् । ४ क्षेत्यम् ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ७७ )
तत्कालिक विधानेन प्रतिलोमायुषि ध्रुवम् ॥ ५३ ॥ निजक्षेत्रस्थिताः स्वर्य्यमित्रोदासनिविद्विषाम् । अशकेषु स्थितस्त्वेक द्वित्रिपादांशकैर्युताः ॥ ५४ ॥ मित्रक्षेत्रस्थिताः स्वर्य्यमित्रोदासीनविद्विषाम् । अंशकेषु स्थिताः द्वित्रिचतुःपञ्चाशकैर्युताः ॥ ५६ ॥ शत्रुक्षेत्रस्थिताः मित्रक्षेत्रोक्तस्य विपर्य्ययात् । लब्धं यजन्तूदासी नक्षेत्रेनवं विधिभवेत् ॥ ५६ ॥ हानावस्तमितास्वार्द्धं सहस्थामदनाशकम् | सजन्ति शशिना योगे न किञ्चिदपि खेचराः ॥ ५७ ॥ पुष्पवन्तौ विनकत्र स्थिताः शेषा यथाक्रमम् । हित्वा द्वितीयां बलिनां सङ्गयांशोनास्वदायतः ॥ ५८ ॥ सौम्यक्रान्तार्द्धहोरायाः दायस्तु द्विगुणोभवेत् । क्रूरक्रान्तार्द्धहोरायाः दायस्तु दलितो भवेत् ॥ ५९ ॥ क्षेप्यम्प्रक्षिप्य सर्व्वत्र दायो शोध्यं विशोधयेत् । भुक्ताभुक्तवशादेव मायुः पिण्डद्वयं भवेत् ॥ ६० ॥ उभयोरायुषोः शिष्टमन्तरालेकलीकृतम् । जनकेन ततो हृत्वा सम्प्राप्तं दिवसादिकम् ॥ ६१ ॥ प्रतिलोमायुरुद्युक्तं यदि तस्माद्विशोधयेत् । ऊनं यदि भवेदेतत् तत्रैव ह नियोजयेत् ॥ ६२ ॥ एवं पुनः पुनः कुर्य्यादनुलोमायुषा सह । 'जनकप्राप्तलाभस्तु यावदेस विशेषताम् ॥ ६३ ॥ प्रतिलोमायुषःपिण्डस्तदाशुद्धइति स्मृतः । अनुलोमायुषि माज्ञैः क्रियेयं न विधीयते ॥ ६४ ॥
*
१ रुत्तेयम् । २ ध्रुवम् । ३ सेत्वम् । ४ जनत । ५ यावदेत्य विशेषताम् ।
Aho! Shrutgyanam
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ७८ }
ऊनायुः पिण्डंसधानां यदि छिद्रदशायुतम् । तदैव मरणं व्युच्चदशा चेज्जीवति ध्रुवम् ॥ ६५ ॥ इत्यायुर्दायादेशानाम द्वादशोऽध्यायः ।
त्रयोदशोऽध्यायः ।
अतः परं दशाभेदः समासेन विभाव्यते । उभयोरायुषोः कल्पा दशाचानुदशा बुधैः ॥ १ ॥ #क्षेयं शोध्यं विशुद्धो यो दायो यस्य स्फुटीकृतः । सा दशा तस्य विज्ञेया तदुक्तफलशालिनी ॥ २ ॥ पूर्व होरा दशाज्ञेया ततो वार्कस्थितिः क्रमात् । "दशाविकल्पिते तत्र बहुष्वपि बलीयशः ॥ ३ ॥ वहूनां बल साम्येतु प्रथमा बहुदायिनः । तेषाञ्च साम्ये प्रथमं विलिष्टस्य दिवाकरात् ॥ ४ ॥ गलाग्रमेददेशेषु पापपातोपमृत्युदः । सौम्यपातस्तु पीडादन्यत्र निगडादिकम् ॥ ५ ॥ स्वाष्टमानं ग्रहाणान्तु होरादायो विभज्यते । परेषां दायभागन्तु होरा न भजति स्वयम् ॥ ६ ॥ भक्त्वा तत्तद्दशाकालमायुः पिण्डेन तत्पलम् । तत्तद्दायेषु गुणयेव सा तदन्तर्दशा भवेत् ॥ ७ ॥ क्रूरदशायां क्रूरः प्रविश्य चान्तर्दशा यदा कुरुते । पुंसः स्यात् सन्देहस्तदारियो सदैव महान् ॥ ८ ॥ यो लग्नाधिपतेः शत्रुः लग्नस्यान्तर्दशां गतः ।
१ सङ्ख्यातं । २ ब्युच्च । ३व्ववक । ४ बलिनोदशा । ५ देव
मद्दान् ।
Aho! Shrutgyanam
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________
करोसकस्मान्मरणं ससाचार्य्यमतं यथा ॥९॥ होरेशाधिष्ठितदशामष्टमेशे उपागते । ज्ञेयस् तनूजसन्देहो देहिनां पति मण्डलम् ॥ १०॥ प्रवेशे बलवान् खेटः शुभैर्वा सीनरीक्षतः । सौम्यादिमित्रवर्गस्थो मृत्युकृन्न भवेत् तदा ॥ ११ ॥ अन्तर्दशाधिनाथश्चेद्विवलो बलिना युतः। उभौ वा बलहीनौ वा भग्नश्छिद्रदशा भवेत् ॥ १२ ॥ विजयी युधि योको ग्रहयोश्च शुभो यदि । तद्दशा न भवेत् कष्टास्वोच्चांशादिजुषो ऽपि च ॥ १३ ॥
भानोदशा मुविजयी बहुमानपात्रः विद्वाननेकसमयस्थजनानुयायी। किन्तु ज्वरादिपरिपीडितत्तिरुपो वृद्धाङ्गनारतिरपास्तनिजप्रदेशः ॥ १४ ॥ अन्तर्दशां दिनकरस्य शशी प्रपन्नः कुर्यात् कलत्रविभवं विपुलं यशश्च । विन्मित्रतारुधिरवातकफप्रकोपं प्रस्थानखेदमनुरूपधनादि लाभम् ॥ १५॥ प्रभाकृतोऽन्तर्जुशिभार्गवेतु रुणःशिर कुक्षिषु खिन्नबुद्धिः। पराजितःस्यात् कलहे निजार्थ हीनश्च किञ्चिद्वनिताव मित्रम् ॥१६॥ जीवे सहस्रकिरणस्य दशामुपेते राज्ञःप्रशान्तिरुपभुक्तिरनेकधा च । ऊर्व्यिथा च सचिवैरथ मित्रता च
१ दशा २ काष्टा । ३ ऊोwथा। ४ मित्रनाम ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ८० ) स्थानान्तराणि च धनानि भवन्ति विद्या ॥ १७ ॥ सौम्यो दशामुपगतः खलु तिग्मधाम्नः सौम्यं बुधेन च जनेन समागमञ्च । आर्तिश्च बन्धुभिरंगौरजनाभिपङ्गं पापोद्भवञ्च विभवं विदधाति पुंसाम् ॥ १८ ॥ भौमे सरोजदयितस्य दशामुपते रक्तं बहुं क्षरात वालनृपैश्च सर्व । हेमादिलब्धिरहितैर्बहुभिश्च वैरं तस्मिन् जयञ्च बहुधा शिरसि व्यथा च ॥ १९ ॥ मन्दोदशां पितुरवाप्य करोति सद्य स्तापं रुजनिगलनानि च तत्र तत्र । अर्थस्य हानिमथमृत्युमगौरसत्वै योषिद्विपत्तिमथविप्रतिपत्तिमेव ॥ २० ॥
इति रविदशा।
चन्द्रस्य दायमुपगम्य विशेषभूपा योषिजनेन रतिमर्थमनेकधा च । मन्त्रौषधानि विविधानि तपस्वियोगः सम्भोगमाशुपतनं कुरुते क्षणेन ॥२॥ सूर्यस्तुपारकिरणस्य दशाम्प्रपन्नो मैत्री नृपेन कुरुते मधुरान्नलाभम् । स्त्रीलाभमुद्वनयशश्च बहुप्रसिद्धि तृष्णोपपीडितमनल्पमनेकधा च ॥२॥ शुक्रः शशाङ्कसमय कुरुते पदार्थ
१ तिग्मयानः । २ गौरजनाभि संसम् ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ८१ ) भङ्ग विद्धवनिताभिरकीर्तिराशिम् । यात्रोद्भवं व्यसनमूर्जितकुक्षिरोगं शोकोदयश्च विरहं स्वजनैः क्षणेन ॥ ३ ॥ पालेयरश्मिसमये सुरपूजितोऽयं स्वस्त्रीसहायतनयोद्भवभीतिजातम् । स्थानापयानमवबुद्धिमनर्थजालं प्राणासयव्यसनमप्यपनेतुमिष्टे ॥ ४ ॥ सौम्यः करोति जनकस्य दशासु हर्ष द्रव्योद्भवञ्च वपुषो गुरु गौरवश्च । विद्भिर्विवादमपकृद्विजयीच तत्र बन्धुक्षयञ्च विषये च विषादजालम् ॥ ५ ॥ भौमः करोति शशलाञ्छनकालयोगी भोगोन्नतिञ्च कलहेन च तत्र हानिम् । रक्तश्रुतिञ्च सुतसम्मतवस्तुनाशं खेदश्च दासशिशुनीचजनोपनीतम् ॥ ६ ॥ मन्दो निशाकरदशोपगतः करोति दैन्यश्च भिक्षुजनसङ्गमनङ्गनार्तितम् । जाल्मैश्च मैत्रिमथपापरताञ्च बुद्धिं किश्चिद्दसुद्भवमथा स्थिरताञ्च तस्य ॥ ७ ।।
इति चन्द्र दशा।
-- - शुक्रः स्वकालमुपगम्य महोदयञ्च सन्मित्रलाभमरिनाशमभिष्टसिद्धिम् । प्रख्यातिमंशुकधनाभरणादिलाभं
१प्रानन्यय।
Aho! Shrutgyanam
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________
धर्मोदयञ्च मधुरादिविशेषभुक्तिम् ॥ १॥ शौकीदशामुपगतस्तरणीविपत्ति पिङ्गाम्बकेन तनुपितभवञ्च रोगम् । द्रव्यस्य हानिमथमित्रजनेन भेद मक्ष्णोः रुजञ्च नृपविप्रभयञ्च धत्ते ॥ २ ॥ चन्द्रस्तु भार्गवदशामुपगम्य धत्ते वस्तुक्षयं वषुषि कुष्टमनेकधा च । वैश्याविरोधमथनिर्गमनश्च देशात प्रासादिकश्च रिपुभिः कफवातरोगम् ॥३॥ जीवः सितस्य समयं प्रतिपद्य सद्योsवद्यं प्रमाष्टि गुरु गौरवमातनोति । नानामयेन परिपीडनमङ्गनाभि वैरं ततो व्यसनमाशुपरं विधत्ते ॥४॥ चन्द्रोभृगोरुपगतः समयं प्रसिद्ध धीमत्प्रसादमुपभोगमनेकधाच । क्लीवैश्च मैव्यमघमर्षणमांसलामं देहव्रणानि बहुलानि च सन्निधत्ते ॥५॥ कालं कुजो भृगुसुतस्य गतो विधत्ते पुत्रोद्भवं शिशुजनेन सदा हि सन्धिम् । चापाल्यमिष्टविरहश्च विदेशयात्रां तत्र स्थितिञ्च बहुधामयपीडनश्च ॥ ६ ॥ मन्दः सितेन सहितो बहुदासलाभं सस्योद्भवञ्च नवलोहमयश्च भाण्डम् । कुन्मुिहुःक्षपणकैश्च समागमञ्च
द्वेषं बुधेन च जनेन चतुष्पदाप्तिम् ॥ ७ ॥ १ माननौति । २ क्लीबेस्वमैत्य । ३ मंशलाभं ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ८३ )
इति शुक्रदशा ।
जीवः स्वायमुपगम्य नृपप्रसाद स्थानान्तरञ्च बहुवित्तसमागमञ्च । यानादिलाभमहितस्य जनस्य हार्निं रोगक्षयश्च कफरोगसमुद्भवञ्च ॥ १ ॥ जैवीं दशामुपगतो दिनकृत्करोति रोगक्षयं 'रिपुभयञ्च महाप्रतापम् । मानं परिभ्रमणमुज्ज्वलमित्रयोगं द्रव्यञ्च भूतमुदितं क्षयमाशु तस्य ॥ २ ॥ इन्दुः समेत्य गुरुणा गुरु गौरवञ्च गौराङ्गनाजनसमागममिष्टलाभम् । क्षेत्रस्य हानिमलसप्रकृतिश्च किश्चित् सञ्चारणञ्च बहुशः करुते मुदञ्च ॥ ३ ॥ शुक्रः सुरस्य समयं प्रतिपद्य धत्ते पितज्वरं जठररोगमनेकधा च । भूतेर्भयं विभवहानिमनर्थबुद्धिं बुद्धिक्षयश्च सह बन्धुजनेन वैरम् ॥ ४ ॥ कुर्यादूबुधः सुरगुरोः समयं प्रपन्नः क्लेशञ्च पाशयमनञ्च महामयञ्च । स्थानच्युतिञ्च परिलुप्ति महीप्सितानां शस्त्रव्रणञ्च मरणव्यसनावसानम् ॥ ५ ॥
भौमः सुरेन्द्रगुरुणा सहितो हितानि सम्पत्तिमुत्तमगुणञ्च मुदं करोति ।
१ रिपुहानिञ्च ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________
८४ )
सच्छत्रचामरगुणं युवराजलक्ष्मी मक्षीणभूतिविभवञ्च शिरोरुजञ्च ॥ ६ ॥ सौरिर्गुरुं समुपगम्य करोति रोषं योगं तपस्विमनुजैरकुलोद्भवैश्च । वाणिज्यमुष्ट्रविषये विषयापकीर्त्ति मूर्त्तिव्रणञ्च सहसा प्रशमञ्च तस्य ॥ ७ ॥ इति जीवदशा ।
1
सौम्यः स्वकालमुपगम्य बुधोपसेवा मर्थस्य लाभमुपदर्श्यच तस्य हानिम् । सौख्यं स्वबन्धुकलहञ्चरणे जयञ्च मन्त्रौषधाध्ययनलाभविधिञ्च धत्ते || १ |
भानुः शशाङ्कतनयस्य दशां प्रपन्नः 'स्वास्थ्यं धियं प्रशमयोगरतिञ्च भूयः । यात्रां महाधनकरीश्च कलत्रलाभं किञ्चित करोति जठरामयपीडनञ्च ॥ २ ॥ चन्द्रः स्वपुत्रसमये समयच्युतिश्च तोयमपातपतनेन भयञ्च भूयः । अंक हानिमनुजीवि जनोपघातं पत्नीविनाशविपदञ्च मुहुः करोति ॥ ३ ॥ सौम्येनसङ्गममुपेत्य सितः करोति देवद्विजन्मयति पूजनलोलचित्तम् ।
स्त्रीभ्यां स्वलाभमधिकं नयनामयञ्च पुत्रेण केनचिदनर्थविधिञ्च भूयः ॥ ४ ॥
१ स्वास्थ्यन्धियः । २ पत्ती ।
Aho! Shrutgyanam
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ८५ )
जीवो बुधेन सह सङ्गतिमेत्य सत्य - हानि विभूतिविपदञ्च तटच्युतिञ्च । भार्य्याविषादमनिशं निशि सुप्तिहानि नानाभयञ्च कुरुते कुरुते रतिञ्च ॥ ५ ॥ भौमो बुधस्य समये विदधाति पुंसः करैः समागममनैः सुलभोपचारम् । सञ्चारणञ्च बहुशोभयमायुदेभ्यो मौञ्च सौख्यविलयञ्च मुहुः करोति ॥ ६ ॥ पङ्गुर्बुधेन सहितः कुरुते नरस्य शस्त्राग्निभीतिमथदासजनोपघातम् । आर्त्ति क्षुधाञ्च वपुषः शतधामयञ्च सञ्चिन्तितार्थविलयञ्च महोदरञ्च ॥ ७ ॥ इति बुधदशा ।
L
भौमः स्वकीयसमये ज्वरशस्त्रवह्नि दाहवणानि निपुणेन जनेन वैरम् । स्वस्थानभङ्गमरणव्यसनं विधत्ते पितञ्च रक्तमपि कोपयति प्रसह्य ॥ १ ॥ सूर्यः कुजेन सह सङ्गममाप्य कुर्य्या द्वाश्च पुत्रविभवञ्च महोदयञ्च । तेजः प्रतापमवनीशसमागमञ्च मन्दाग्निताञ्च मरुता जनितञ्च रोगम् ॥ २ ॥ सङ्गमेय शशभृद्धरणीसुतेन वालाङ्गनाजनसमागममर्थलाभम् । पुत्रोद्भवञ्च विभवं यशसः प्रवृद्धिं
Aho! Shrutgyanam
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________
सिद्धिञ्च साधुसमयेषु महारतिश्च ॥ ३ ॥ अङ्गारकेन सहितो भृगुनन्दनोऽसौ माध्यस्थ्यमावहति चेतसि मुस्थितिञ्च । पीडालवञ्च निजबन्धुजनेषु रोष शान्तिश्च शान्तमनुजेन समागमञ्च ॥ ४ ॥ वक्रस्य कालमुपगम्य गुरुः करोति सम्पत्तिमिष्टमनुजेषु महोदयश्च । सामन्तभूपसचिवैः सह मित्रताञ्च दानादिधर्मनियताञ्च मतिं करोति ॥ ५ ॥ प्राप्तो दशां शशिसुतः खलु लोहितस्य व्यालेभवन्यमृगशङ्करजं भयश्च । विद्वद्विरोधमुदरामयपीड़नश्च वित्तक्षयश्च विदधाति चिराय पुंसः ॥ ६ ॥ भौमस्य कालमुपगम्य शनैश्चरोऽसौ योगं तपस्विमनुजैः कुरुते क्षणेन । द्यूतादिदेवनविधिश्च मुहुर्मुदश्च सौन्दर्यहानिमपि पादगतञ्च रोगम् ॥ ७ ॥
इति कुजदशा ॥
मन्दो निजं समयमेस करोति सद्य: पीड़ां द्विजन्मनृपमित्रसमुद्भवाञ्च । व्याधि सुतार्थविलयच्च पदावभङ्गं निःशंसयं प्रकृतिदासजनारिभीतिम् ॥ १॥ भानुः शनैश्चरदशां प्रतिपद्य धत्ते चोराद्भयं व्यसनमिष्टजनस्य शोकम् ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________
अर्थापहारमनयादपमृत्युमुग्रं स्त्रीभिर्विरोधमपयानमथ स्वदेशात् ॥ २ ॥ चन्द्रःप्रपद्य रविपुत्रदशां करोति कुष्टामयं मरणपीतिमसह्यशोकम् । दैन्यं भुजङ्गभयमुग्रमनर्थजालं शास्त्रार्थविप्लबमनीतिपथावगाहम् ॥ ३ ॥ शुक्रो दिवाकरसुतस्य दशां प्रपन्न: सन्नीतिलाभमभयञ्च चतुष्पदाप्तिम् । दासौपटहणमनेकजनोपचार माचारहानिमपि तत्र करोति किञ्चित् ॥ ४ ॥ जीवः समेस समयं खररश्मिसूनो श्चिन्ताकुलञ्च हृदयं सदयामवस्थम् | स्वस्थानमात्रनिलयश्च लयञ्च किञ्चित संचिन्तितस्य च विशेषमसौ विधत्ते ॥ ५ ॥ मन्दस्य कालमुपगम्य शशाङ्कपुत्र: शास्त्रोदयश्च बहुधान्यविशेषलाभम् नियोत्सवञ्च विविधप्रमदोपयोग योगञ्च वन्यमनुजैः सहसा विधत्ते ॥६॥ क्ष्मामनुरर्कतनस्य दशासु धते मत्तप्रमत्तहृदयं दयिताभिशापम् । कोपं निरर्थकमनर्थकरीञ्च वाचं बुद्धिं विपत्तिममृगुद्भवरोगजातम् ॥ ७॥
इति शनिदशा ॥
-
१ दासोपवृंहण ॥ २ जनोप्रवार ।।
Aho ! Shrutgyanam
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ८८ ) अनुलोमदशाभेदमेवं विद्याद्विचक्षणः। प्रतिलोमदशाभेदः संक्षेपात्कीर्त्यते ऽधुना ॥१॥ दिवाजातस्य बिज्ञेया भास्वतः प्रथमा दशा। निशाजस्य दशां चेन्दोरन्ते लग्नदशा भवेत् ॥ २॥ ततः परं दशाभेदं तत् कालबलिनां क्रमात् । उभयत्रापि च होरायां फलं तत्पतिसन्निभम् ॥ ३ ॥ दशाग्रहाणां तत्कालमित्रोदासीनविद्विषाम् । श्रेष्ठा मध्याश्च कष्टाश्च क्रमेण परिकीर्तिताः ॥ ४ ॥ स्वक्षेत्रोच्चांशभाजाञ्च मित्रराशिजुषामपि । स्वोच्चाभिलाषिणाञ्चापि दशाः श्रेष्ठा नचापरः ॥ ५॥ अनुलोमदशातुल्यमितरं सर्वमिष्यते । आयुर्दायविधानेषु सावनं मानमाचरेत् ॥ ६॥ दशारम्भे शशी श्रेष्टः सुहृद्वर्गगतोऽपि वा। निजवर्गगतोवापि स्वोच्चसेवितसत्तमः ॥ ७॥ योगे ऽधिमित्रयोरिष्टं पूर्णमसन्ततोऽन्यथा । योगेऽधिद्वेषिणोः पापं पूर्णमसन्ततोऽन्यथा ॥ ८॥ इति दशाविपाकादशोनामत्रयोदशोऽध्यायः ।
चतुर्दशोऽध्यायः।
अतः परं प्रवक्ष्यामि ग्रहगोचरपूर्वकम् । विधिमिष्टकवर्गस्य वराहमिहिरोदितम् ॥ १॥ शीतांशुम॒ष्टमन्नं जनयति विचरजन्मिनां जन्मराशौ हर्ष दैयेयमन्त्री दिवसकरकुजौ शत्रुपक्षस्य दृद्धिम् ।
१निशाजातस्य ॥ २ उभत्रापि ॥ ३ दैत्येन्द्र ।।
Aho! Shrutgyanam
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ६९ ) हानि कुर्य्यादसूनां किरणपतिमुतो वञ्चनं सोमसूर्नु निसं निर्धूतबुद्धिं प्रबलरिपुभयं वितनाशच जीवः ॥२॥ भेदं मित्रजनैः करोति दिनकृत् क्लेशामयं चन्द्रमाः सौरिवित्तविनाशकृद्धनकरस्तारापनेरात्मजः। हानि भूमिसुतः करोति महतीं वृद्धि भृगोरात्मजो ज्ञानं दीपयति द्वितीयभवने जीवो नृणां नितिम् ॥ ३ ॥ स्थिता भ्रातृस्थाने दिनकरमहीजार्कतनया: स्थिरां स्थानमाप्तिं दधति धनलाभञ्च परमम् । विनाशं शत्रूणां जनयति शशी शुक्रसहितः परं हृत्सन्तापं सुरगुरुबुधावापि कुरुतः ॥ ४ ॥ भूयः शास्त्रविबोधितामपि धियं मूढीकरोसङ्गिरा घोरां दुखपरम्परां दिनकरः कुक्ष्यामयं चन्द्रमाः । लाभं सोमसुतः करोति भृगुजो निसं श्रिया सङ्गमं भौमः शत्रुकरश्चतुर्थभवने सौरिश्च वित्तक्षयम् ॥ ४ ॥ विप्रं सूर्यसुतःसुतोविमतुलं कामक्षति चन्द्रमाः। दोषोत्पत्तिमनेकशः क्षितिसुतः प्रायोवियोगं रविः । सौभाग्यं विदधाति सोमतनयः पुष्टिं परां भार्गवः कुर्यात्पंचमराशिगः सुरगुरुर्निसं नृणां नितिम् ॥ ६ ॥ स्थिताः षष्टे राशौ दिनकरमहीजातनया: बुधश्चन्द्रश्चैवं मचुरधनलाभं विदधति । समृद्धिं शत्रूणां मनसि च विषादं गुरुभृगू नराणां कुर्वन्तौ युवतिकृतबैरञ्च परमम् ॥ ७ ॥ अर्कः सन्तापमन्तजनयति शशभृत् सौख्यमसन्तलाभ भौमो रोगाभिवृद्धिं विबुधपतिगुरुर्बस्तुलाभं विधत्ते ।
१ शशिशुकसहितः ।रविधियं च ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ९० )
सौम्यो योषिद्विवादं विरचयतिभृगुर्विश्वासं युवसाः स्थानभ्रंशं विशेषाद्रचयति रविजः सप्तमर्क्षप्रयातः ॥ ८ ॥ सूर्य्यः शत्रुशतं करोति हृदयातङ्के शशाङ्को नृणां भौमो लोहितरोगवृद्धिमतुलं कल्याणमिन्दोः सुतः । जीवो जीवविनाशतुल्यविपदं स्त्रीसम्पदं भार्गवः सौरिःप्राणनिरोधकारणकरः स्यादष्टमक्षेत्रगः ॥ ९ ॥ भानुः करोत्यामयमिन्दुरार्त्ति भौमः शुभं चन्द्रसुतो ऽपवादम् । जीवः प्रमोदं भृगुरर्थलाभं मन्दः प्रवासं नवमक्षयातः ॥ १० ॥ धत्ते रविर्मुदमनन्तसुखं मृगाङ्कः क्लेशं कुजः शशिसुतो धनलाभमुचैः । जीवः परं परिभवं भृगुरर्थलोपं सौरिस्तु मानसरुजं दशमर्क्षयातः ॥ ११ ॥ एकादशक्षेत्रगताः समस्ताः कुर्वन्ति वृद्धिं महतीं नराणाम् । सर्वेऽपि ते द्वादशराशियाताः अन्वन्ति चिन्तामयमुत्ररोगम् ॥ १२ ॥ जन्माष्टमद्वादशराशियातौ कष्टं विधत्तः खलु राहुकेत् । स्यातां शुभौ भ्रातृषाययातौ क्षेत्रेषु शेषेषु हि मध्यमौ तौ ॥ १३ ॥ दिनकररुधिरौ प्रवेशकाले गुरुभृगुजौ भवनस्य मध्ययातौ ।
१ धनमाचं । २ दधाते ।
Aho! Shrutgyanam
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________
रविमुतशशिनौ गृहावसाने
शशितनयः फलदस्तु सर्वकालम् ॥ १४ ॥ यस्य गोचरफलं प्रमाणतस्तस्य वेधफलमिष्यते नवा । प्रायशो न बहुसम्मतं विदः स्थूलमार्गफलदो हि गोचरः॥१५॥ अष्टवर्गपरिशाधितो ग्रहः श्रेष्टतां समनुवर्तते यदा। रिष्फगोऽपि हितदःप्रशश्यते योऽष्टवर्गशुभदःसशोभनः॥१६॥ जन्मकाले ग्रहक्रान्तराशेरारभ्य कल्पयेत् । शुभस्थानेषु विन्दुश्च रेखास्तदितरेषु च ॥ १७ ॥ द्वयोरन्योन्यविश्लेषादुत्तमाधममध्यमान् ।। कल्पयेच्चारमार्गेण तत्तद्राशिषु खेचरान् ॥ १८ ॥ अर्कः स्वस्माच्च भौमाच्च मन्दाच्च विचरन् शुभः । प्रथमायमुहृन्मृत्यु-शैलाज्ञाधर्मवस्तुषु ॥ १९ ॥ शुक्राकामारिरि फेषु जीवाद्ध्यायारिधर्मसु । चन्द्राक्त्याज्ञारिलाभेषु विचरन शुभदो रविः ॥ २० ॥ बुधादाज्ञात्रिलाभारि व्ययधी धर्मगःशुभः । लग्नादाज्ञात्रिलाभारि सुहृद्रिःफेषु शोभनः ॥ २१ ॥ स्वस्मादृपचयेष्विन्दुरेकत्र मदनेऽपि च । लग्नादुपचयेष्वारात सुतधीधर्मवस्तुषु ॥ २२ ॥ रवेरस्ते च मृसौ च तथैवोपचयेषु च । शनेस्ययारिपुत्रेषु विचरन् शोभनःशशी ॥ २३ ॥ बुधात्पथमदिक्शैलसुहृन्नाशायधीस्त्रिषु । जीवात्प्रथमकाद्नि धनलाभाष्टबन्धुषु । शुक्राद्धर्मसुहृत्पुत्रः सहजायादिकर्मसु ॥ २४ ॥ भौमः स्वस्मात्स्वबन्ध्वाज्ञानाशाय प्रथमादिषु ।
१ खेचगत् । २ तेसु। ३ कर्मद्र ।
Aho! Shrutgyanam
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________
मातावुपचये चार्कादिन्दोलभत्रिशतृषु ॥ २५ ॥ लग्नात्मथमपुत्राय सहजद्वेषिकर्म्मसु ॥
मन्दात्प्रथमधम्मार्य नाशवन्ध्वाद्रिकर्म्मसु ॥ २६ ॥ बुधाच्चायारिपुत्रेषु गुरोर्दिग्विज्ययामगः । शुक्रान्निभनलाभाच्च सपनेषु चरन् शुभः ॥ २७ ॥ बुधःस्वस्माद्व्ययायाज्ञा त्रिधीधर्माद्विशतृषु । शुक्रात् त्रिधीसुहृद्धर्म्मनाशाय प्रथमेषु च ।। २८ ॥ मन्दात्शतृव्ययाद्रिषु भौमान्मन्दवदिष्यते । लग्नाच्छतृस्वलाभाज्ञा प्रथभाष्टसुहृत्सु च ।। २९ ।। चन्द्राल्लभवदोद्यूते जीवाद्रिष्फाय मृत्युषु । षष्टेपि च रवेययधम्मशतृव्ययोपगः ॥ ३० ॥ जीवः स्वस्माद्विषत्पुत्रधर्म्मरिः फेतरः शुभः । भौमात्प्रथमनाशाद्विष्वाज्ञालाभसुहृद्गतः ॥ ३१ ॥ सूर्य्याद्विफारिवज्र्जेषु लग्नासन्ताष्टुमेतरः । भार्गवाच्छतलाभाज्ञाधर्म्मपुत्रधनाश्रयः ॥ ३२ ॥
चन्द्राद्ध्यायास्तधर्म्मस्त्रेष्वार्केर्द्विधीव्ययत्रिषु । बुधात्मथमधर्माय सुहृत्स्वाज्ञासुतारिषु ॥ ३३ ॥ शुक्रःस्वस्माययद्वेषी कामवर्जेषु शोभनः । लग्नातपट दिकूस्मरान्यान्यस्तथाचन्द्रायं विना ॥ ३४ ॥ मन्दादिषुद्रिषट्सप्तव्ययवर्त्तेषु शोभनः ।
सूर्यार्दष्टादिरिष्फेषु ध्याज्ञायात्रिनवान्यगः ॥ ३५ ॥ बुधाद्धम्र्म्मारिधी लाभतृतीयेषु च शोभनः । भौमाचिनवषड् बन्धुर्लाभालाभेषु वृद्धिदः ॥ ३६ ॥
१ वदाद्योन । २ सुनारिषु । ३ व्ययांविनाः । ४ दष्टय | ५ ध्यायातीत गुरोः ।
Aho! Shrutgyanam
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________
शनिः स्वस्मात्रिधीलामसपनेषु प्रशस्यते ।। भौमायषुव्ययाज्ञामुचन्द्रादायत्रिशत्रुषु ॥ ३७ ॥ शुक्रादायारिरिप्फेषु गुरोध्यायान्सशत्रुषु । सूर्यात् स्वनिधनायाज्ञा प्रथमाचलबन्धुषु ॥ ३८॥ लग्नाबन्ध्यायदिक्शत्रुलाभधर्मेषु शोभनः ॥ ३९ ॥ मित्रक्षेत्रे स्वनियतगृहे स्वत्रिकोणे स्वतुङ्गे स्थास्नुःखेटःप्रदिशति फलं पादया क्रमेण । शत्रुक्षेत्रवणुतरफलं नीचगश्चार्कलुप्तः किश्चिनेष्टं फलति हिततो व्यसयात्पापपाकः ॥४०॥ इति अष्टकवर्गादेशोनाम चतुर्दशोऽध्यायः ।
पंचदशोऽध्यायः ।
-000इदानीं जन्मतत्कालमाश्रितैविहगादिभिः । प्रकल्पिताः योगगुणाः प्रकाश्यन्ते समासतः ॥ १ ॥ अर्केतरैः शिशिरगो रणफाव्ययस्थै वस्तूपगैश्च सुनफा शुभसंस्थितैश्च । योगो भवेद्धुरुधुरा रहितग्रहाभ्यां कमद्रुमः प्रकथितो निपुणैरुभाभ्याम् ॥ २॥ प्रभुःप्रख्यातकीर्तिश्च शीलवान् भव्यवेशवान् । विषयेनसुखी साधु रणफायामनामयः ॥ ३ ॥ स्वभुजाकर्मणैश्वर्य पार्थिवोवापितत् समः । सुनफायांभवेत्ख्यातो यशसा च धिया धनैः॥ ४ ॥
१ तेसुव्ययाशायाश् ।
२ सवनुतरफलम् ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________
(
)
त्यागी भोगी सुखी श्रीमान् वाहनाव्यश्च भूयवान् । भवेद्धुरुधुराजातो बहूवारम्भविषादवान् ॥ ५ ॥ केमद्रुमसमुद्भूतः प्रेष्यो धनीववज्जतः । बलात्मा मलिनो नीचो दुःखितश्च निरुद्यमः ॥ ६ ॥ योगकर्त्तरि भूपूत्रे तस्करः क्रोधविह्वलः । बुधे धनाढ्यो मतिमान् सूक्ष्मदृष्टिःकलासु च ॥ ७ ॥ जीवे गुणगणाधारः पूज्यते च नरेश्वरैः । भार्गवे सुखितोभूयः समृद्धिः सर्व्वसम्पदः ॥ ८ ॥ सौरौ तु पूज्यते श्रेष्ठो बहुभृयः समुद्यमः । मिश्रेषु मिश्रगुणवान् बलिनो वा गुणाधिकाः ॥ ९ ॥ सूर्य्याद्वितीय ग्रहयुक्तम्मृक्षं वंशीतिविद्धः कथितं पुराणैः । वाशीततो द्वादशभन्तयोस्तु सौम्यग्रहश्वेच्छुभमस्ति जन्तोः १० खौ चन्द्रादिसंयुक्ते यन्त्रज्ञः पापलालसः । निपुणः क्रूरचेष्टश्च शत्रुवृत्तिश्च धातुवित् ॥ ११ ॥ चद्रे भौमाद्रिसंयुक्ते कूटवेदी प्रियंवदः । कुलाग्रो वस्तुलक्ष्मअः पुनर्भूतनयः क्रमात् ॥ १२ ॥ भौमे सौम्यादिसंयुक्ते मल्लो रक्षाधिकारवान् । सक्तश्च परदारेषु क्रमेण व्यसनान्वितः ॥ १३ ॥ सौम्ये जीवादिसंयुक्ते जातो भवति गेयवित् । प्रशस्तवचनोपेतः क्रमेणैवेन्द्रजालवित् ॥ १४ ॥ जीवे शुकादिसंयुक्ते प्रशस्तगुणमण्डनः । अन्नकारो भवेत् कश्चिद् घटकारोऽपि सम्मतः ।। १५ ।। असितेन सितेयुक्ते क्षुद्रनेत्रोऽपिवा भवेत् । anantar त्रिभिश्चैवं फलोदयः ॥ १६ ॥
१ प्रेक्ष्य |
२ तस्सर । ३ सर्वसम्पदा । ४ स्त्रिवितीर्ण ।
Aho! Shrutgyanam
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ९६ )
चतुरादिभिरेकस्थैः प्रब्रज्यावलिनोभवेद | बलिभि बहुर्भिभव्यः प्रथमातु बलीयसः ॥ १७ ॥ शोभनाश्चतुराद्यास्ते यदि स्युर्वलवज्र्जिताः । परैर्वा वीक्षितास्तत्र केवलादीक्षणार्चिताः ॥ १८ ॥ वाणमस्थः कपालीच शाक्य आजीवको यतिः । चरकोचेलको भानुप्रभृतीनां व्रताश्रयः ॥ १९ ॥ तत्तदशायांप्रव्रज्या दशान्ते च ततश्च्युतिः । अनन्यदृष्टैरजितै र्यावज्जीवं व्रताश्रयः ॥ २० ॥ योगकर्ता ग्रहस्तत्र रविलुप्तकरो यदि । भक्तिभावाजीवेज्जन्तु दीक्षितो न भवेत्तदा ॥ २१ ॥ चन्द्रस्याधिष्टितं क्षेत्रं वर्गाधीशैः सुहृत्तमैः । यदि वीक्षेत धनवांस्तदाजातो भविष्यति ॥ २२ ॥ मध्यास्तैर्धनवत्कल्पः शुभैरुक्तगुणान्वितः अशुभैः किञ्चिदनःस्यादेव फलविनिश्चयः ॥ २३ ॥ षट्सप्ताष्टमगैरिन्दोरधियोगः शुभग्रहैः । तस्मिन् दीर्घायुषः शत्रुवश्चसुसुखोत्तरः ॥ २४ ॥ शशाङ्को धनवान् लग्नादनीचो धनवान् भवेत् । शुभैरूपचयस्थानगतैर्बलसमन्वितैः ॥ २५ ॥
लग्नाच्छशाङ्कादथवा कलत्रपुत्रक्षयोः सत्पतियुक्तयोश्च । संदृष्टयोर्वापरमा विभूतिः स्वस्थानमप्येवमुषन्ति केचित् ॥ २६ ॥ पितृमातृद्विपन्मित्रभ्रातस्त्रीभृयकाहिताः । दशमस्थैर्धनमा सिन्दुभ्यांविनादिभिः ॥ २७ ॥
१ बलीसितु बलशितु । २ मुसन्ति ।
――――
Aho! Shrutgyanam
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ९ )
उदयार्कशशाङ्कानां दशमाधिपनिश्रितः । यशस्तदीयैव धनप्राप्ति विनिर्दिशेत् ॥ २८ ॥ स्वर्णो ण तृणभैषजादिभिं रिनेचन्द्रे कृशी स्त्रीजलैभौमे साहसशस्त्रधातुदहनैः सोम्ये कलाकौशलैः । जीवे विबुधागमैर्भृगुसुते गोरनरोप्यादिभिः सौरौ तु श्रमभारनीचकरणैरथापलब्धिर्भवेत् ॥ २९ ॥ पुष्णन्ति भावान्मूर्त्तादीन् शुभास्तत्तव समाश्रयाः । पापोभावे ग्रहाः षष्ठे सौम्याः शत्रुनिवर्हिकाः ॥ ३० ॥ सर्वेऽपि द्वादशस्थाने व्ययवृद्धिं प्रकुर्व्वते ॥ अष्टमस्थाश्च कुर्व्वन्ति मृत्युवृद्धिं विहङ्गमाः ॥ ३१ ॥ मातुः सुखादिसञ्चित्यं रिप्फेनच धनेन च । इन्दुना च पितुश्चिन्त्यं पञ्चमेन च भानुना ॥ ३२ ॥ अजे कुलीरे वृषभे च लग्ने चन्द्रे स्थिते रूपधनैरुपेतः । कृष्णे च शेषोदयगे शशाङ्के ast दरीद्रो विकलाङ्गदृष्टिः ॥ ३३ ॥ भानौ मेषोदयंप्राप्ते भवेत्तैमिरिको नरः । सिंहलग्नगते तस्मिन्निशान्धः परिकीर्त्तितः ॥ २४ ॥ अर्के कुली लग्नस्थे स्याच्च बुदबुदलोचनः अर्के शेषेषु लग्नेषु नष्टदृष्टिर्भवेन्नरः ॥ ३५ ॥ व्ययस्थानं गतश्चन्द्रो वामलोचननाशनः । द्वादशात्मा तु तत्रस्थो दक्षिणेक्षणनाशनः ॥ ३६ ॥ कुलतुल्यः कुलश्रेष्टो वन्धुमान्यो धनान्वितः । भोगी नृपसमो राजा स्वस्थैरेककादिभिः ॥ ३७ ॥
१ यांशस्तदशिवा त्यैवं । २ न । ३ रिते । ४ बकरणैः । ५ भावद्वशष्टे । ८ निर्दिका ।
Aho! Shrutgyanam
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________
विज्ञापनम् ।
बनारससंस्कृतसीरीज़नानी वाराणसेयसंस्कृतपुस्तकावली ।
इयं पुस्तकावली खण्डशो मुद्रिता भवति । अस्य संस्कृतभाषानिबद्धा बहवः प्राचीना दुर्लभा उत्तमोत्तमाः केचिदङ्गलभाषानुवारसहिताश्च ग्रन्था मुद्रिता भवन्ति । तांश्च अन्धान काशिकराजकी. यसंस्कृतपाठशालीयपण्डिता अन्ये ऽपि विद्वांसः शोधयन्ति । यैा. हकमहाशयैरियं पुस्तकावली नियमेनाविच्छेदेन संग्राह्या तैस्तदेकैकस्य खण्डस्य ॥) मूल्यं प्रापणव्ययश्च -) देयः । अन्यैर्महाशययः कानिचित् खण्डानि संग्राह्याणि तैश्च प्रत्येक खण्डानां १० मूल्यं प्रापणव्ययश्च =) देय इति ॥
तत्र मुद्रिता ग्रन्थाः । रु० आ० सिद्धान्ततत्त्वविवेकः खण्डानि ५ अर्थसङ्ग्रहः अंग्रेजीभाषानुवादसहितः तन्त्रवार्तिकम् खण्डानि १३ कात्यायनमहर्षिप्रणीतं शुक्लयजुःप्रातिशाख्यम् सभाध्यं ख०६६ . सांख्यकारिका चन्द्रिकाटीकागौडपादभाष्यसहिता
१ ० वाक्यपदीयम् खण्डानि४ (प्रथमभागः प्रथमद्वितीयकाण्डे पुण्यराजटीकासहित खण्ड ३। द्वितीयभागः तृतीयाकाण्डम् हेलाराजटीकासहित खण्ड १) रसगङ्गाधरः खण्डानि ९ परिभाषावृत्तिः खण्डे २ वैशेषिकदर्शनं किरणावलीटीकासंवलितप्रशस्तपादप्रणीतभाष्यसहितम् खण्डे २ शिक्षासङ्ग्रहः खण्डानि ५ नैष्कर्म्यसिद्धिः खण्डानि ४ महर्षिकात्यायनप्रणीतं शुक्लयजुस्सर्वानुक्रमसूत्रम् सभाध्यम ३ . ऋग्वेदीयशौनकप्रातिशाख्यं सभाष्यम् खण्डानि ४ (बृहत) वैयाकरणभूषणम् पदार्थदीपिकासहितम् खण्डानि ४ ४ . विवरणोपन्यासः सटीकवाक्यसुधासहितः खण्डे २ २ ०
०००००
ه م
० ० ०
م
ه م ه سه
० ० ०
०
Aho ! Shrutgyanam
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________
तत्त्वदीपनम् (पञ्चपादिकाविवरणस्य व्याख्यानम् ) ख० ८८ वेदान्तदीप: (श्रीभगवद्रामानुजाचार्यविरचितः) खण्डानि ३३ टुपटीका खण्डानि ४
૪ ०
O
पातञ्जलदर्शनम् । श्रीरामानन्दयतिकृतमणिप्रभाऽऽख्यवृत्ति स० १ ० व्याकरणमिताक्षरा । श्रीमदन्नंभट्टप्रणीता खण्डानि० ५ रसमञ्जरी । व्यङ्ग्यार्थ कौमुद्या प्रकाशेन च सहिता ख० ३ ३ भेदधिक्कारः व्याख्यासहितः श्रीमदप्पयदीक्षितकृत उपक्रमप
Ovov
Aho! Shrutgyanam
राक्रमसहितः खण्डे २
२ ०
०
बोधसारो नरहरिकृतः तच्छिष्य दिवाकर कृतटीकया स० ख०४४ ब्रह्म सूत्रदीपिका श्रीमच्छङ्करानन्द भगवद्विरचिता । देवशकामधेनुः अर्थात् प्राचीनज्योतिषग्रन्थः ।
१
0
१
व्रजभूषण दास और कम्पनी चांदनी चौक के उत्तर नई सड़क बनारस ।
०
०
०
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________
BENARES SANSKRIT SERIES;
A
COLLECTION OF SANSKRIT WORKS
EDITED BY THE
PANDITS OF THE BENARES SANSKRIT COLLEGE, UNDER THE SUPERINTENDENCE OF R. T. H. GRIFFITH, M. A.,C. I. E.
AND
G. THIBAUT, PH. D.
No. 104
दैवज्ञकामधेनुः ।
अर्थात्
प्राचीनज्योतिषग्रन्थः ।
लङ्कायाम हस्तव नगल्यनाम केमहाविहारेऽध्युषितेन महामहोपाध्यायेन श्रीमताअनवमदर्शी सङ्घराजवरेण सङ्कलिता ॥ DAIWAGNAKÂMADHÊNU,
A Treatise on Astrology
By the very Venerable Anavamadarsi Sangharaja Mahasthavira of the Hastavanagalya Parivena, Ceylon Edited by the Very REV. C. A. Seelakkhandha Sthavira of the « Sailabimbârâma ” Vihâra, DODANDUWA, CEYLON
& Seetarama Upadhyaya, Sanskrit College Benares. Fasciculus
BENARES.
Published by the Proprietors Messrs. Braj B. Das & Co.,
AND SOLD BY H. D. GUPTA,
Secretary, Chowkhamba Sanskrit Book Depot.
Printed at T. P. W. & the Vidya Vilas Press.
BENARES.
1905.
Aho! Shrutgyanam
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________
• • • • •
•
.
सूचौपत्रम्। गणपाठः गोलप्रकाशः गंगालहरी गुरसारणी जातकतत्त्वम् तस्वदीप तकसैप्रह दत्तकमीमाता धर्मशास्त्रसंग्रहः धातुपाठः (शिला -) धातुरूपावली नैषध चरित नारायणी टीका टाइप परिभाषापाठः पाणिनीयशिक्षा भाष्यसहिता प्रथम परीक्षा प्रथमपुस्तक हिन्द प्रभूषणम् (प्रस विचार का बहुत उत्तम प्रन्थ) बीजगणितम् (
म सुधाकराताटिप्पणीसहित) मनोरमा शब्दरतासहिता ( टाइप) लघुकौमुदी टिप्पणीसहिता लघुकौमुदीभाषाटीका लक्षणावली लीलावती (म० म०पं० सुधाकरकृतटिप्पणीसहित) धसिष्ठसिद्धान्तः विष्णुसहस्रनाम शब्दरूपावली वडार सप्तशती समासचक्रम समासचन्द्रिका सरखतीकण्ठाभरणम् सामन्यचन्द्रिका टिप्पणीसहिता सामन्यतत्त्वकौमुदी सिद्धान्तकौमुदी सिद्धान्तमुक्तावली दिनकरीटिप्पणीसहिता उपसर्गवृत्ति क्षेत्रकौमुदी क्षेत्रसहित
...... ०० ० ० ० ०० ..... 3 van grav a row or a vos oro anat araro uwooo wa
... ..... .. . ... ..
. . . . . . . . . . . . • • • •
० ० . . . . . . . . .
Aho ! Shrutgyanam
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ९७ )
त्रिप्रभृतिभिरुच्चस्थै राजानो नृपवंशज चतुरादिभिरन्येपि त्रिकोणोपगतैस्तथा ॥ ३८६ एकादिभिररिक्षेत्रे गतैनींचगतैरपि । दारिद्रो दुःखितो मूर्खो व्याधितो बन्धनान्वितः अभितप्तो वधं प्राप्तः क्रमाज्जातो भवेन्नरः । एकोपि परमोच्चस्थः सुहृददृष्टशे नृपत्वदः ॥ ४० ॥ व्यादिभिर्बलिभिःकेन्द्रे गते नृपसुतो नृपः । वर्गोत्तमस्थिते चन्द्रे चतुरादिभिरीक्षिते ॥ ४१ ॥ भवसन्योऽपि नृपतिः किमुत क्षत्रियोद्भवः । वर्गोत्तमांशे लग्नस्य चतुरादिभिरीक्षिते ॥ ४२ ॥ तदापि क्षत्रियो द्वाभ्यां योगाभ्यां नृपराट् भवेत् । ऋक्षसन्धिषु सञ्चातो न चिरञ्जीवति ध्रुवम् ॥ ४३ ॥ यदि जीवेत्तदा रूमो वाहनाद्यैः समृध्यति । वर्गोत्तमगताः क्रूराः शुभगाश्च गुणोत्तराः ॥ ४४ ॥ वर्गोत्तमं नरं कुर्युर्यवनेश्वरदर्शने । सर्व्वेश्चरादिनिलयैस्त्रय आश्रयोत्था रज्जुः क्रमेण मुसलश्च नलस्तृतीयः । इर्ष्यान्वितः प्रचुरमानयुतो धनाढ्यः सर्व्वेऽपि ते स्वकुलगोत्रजने प्रसिद्धाः ॥ ४५ ॥ त्रिकोणगैय्र्यमाकैः सप्पों दुःखितजन्मदः । देoयोगस्तथा जीवसितज्ञैर्भोगिजन्मदः ॥ ४६ ॥ अष्टादशाकृतिः प्राप्ता गदानन्तर केन्द्रगैः । तत्र जातो भवेद्यज्वा धनवानर्थलालसः ॥ ४७ ॥ विलग्नास्तगतैः सर्वैः शकटो योग इष्यते ।
*
१ दलयोश्रातथा ॥ २ अष्टादसकिति ॥
१३
Aho! Shrutgyanam
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________
तत्रजःशकटाजीवी कुत्सितात्पजदारवान् ॥ ४८ ॥ विह वचतुर्थस्यैस्तत्र दृतः कलिः प्रियः । लनपश्चमधर्मस्थैः शृङ्गाटकमतः सुखी ॥ ४९ ॥ शृङ्गाटकविरोधेन हलस्तत्र रुशोबलः । सर्वकेन्द्रगतः सर्वैः पदमस्तत्र धनी भवेत् ॥ ५० ॥ वापीकेन्द्रेतरस्थैश्च सुखहीनो भवेन्नरः । विलग्नादिचतुःस्थैश्च यूपोऽस्मिन् दानतत्परः ॥५१॥ चतुर्थादिचतुःस्थ श्च चरस्तत्र च हिंस्रकः । सप्तमादिचतुःस्थैश्च शक्तिस्तत्र धनी नरः ॥५२॥ दशमादिचतुःस्थै श्च दण्डस्तत्र प्रियोज्झितः । लग्नादिसप्तगैनौंका नत्र कीर्तिः सुखोत्तरः ॥ ५३॥ मित्रादिसप्तगै कूटस्तस्मिन्ननृतभाषणः । अस्तादि सप्तश्छत्रमित्रस्व जनवत्सलः ॥ ५४॥ कर्मादिसप्तगैश्चापस्तत्र मध्यमुखी पटुः । कण्टकेतरसप्तस्थै रर्द्धचन्द्रः मुरूपवान् ॥ ५५ ॥ लग्नादेकान्तरस्थैश्च चक्रं तत्र नृपाश्चितः। अर्थादे कान्तरस्थैश्च समुद्रस्तत्र भोगवान् ॥ ५६ ।। एवमाकृतिजा योगाः सबै स्वार्जितसम्पदः । यथा यथाग्रहैः सर्वैः सहस्थानसमाश्रयैः ॥ ५७ ॥ वीणायोगस्तत्रो जातः मङ्गीतकुशलः पटुः । क्रमादन्यपि पट्योगाः वीणालक्षणवर्जिताः ।। ५८ ॥ दामःपाशश्च केदारः शूलं युग्णाञ्च गोलकः । पापप्रियश्च दुश्शीलः कृषिकृद बलकस्तथा ।। ५९ ॥ दारिद्रो दुःखितश्चेति क्रमात्तेषु फलोदयः ।
१ प्रवीकेन्द्रतुरस्यैश्च ॥ २ स्रः ॥ ३ चोणालक्षण हानिनाः ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________
सङ्ख्यायोगा इमे सप्तनाभमात्रिंशदीपिता ॥ ६० ।। एते सर्वदशास्वव फलन्ति क्रमशोऽधमाः ।
कन्योदयस्थो रविरस्य पुत्रो मीनस्थितश्चेत्पतिहन्ति भार्याम् । 'हिनस्ति भौमः सुतमात्मजस्थः
सूर्यश्च धर्मस्थितवांश्च सयम् ॥ ६१ ॥ निसं मध्यगति प्रेयोश्चपलःसखलितो ब्रतः अस्थिरश्रीः सुहृद्वन्धुश्वरक्षेत्रेषु जातवान् ॥ १२ ॥ दीर्घसूत्रःक्षमायुक्तः ससवादी सुहृत स्थिरः । अविनष्टविभूतिश्च स्थिरक्षेत्रेषु जातवान् ॥ ६३ ॥ धीरोदारःकृतज्ञश्च स्रोद्यमो विविधक्रियः। दाता नष्ठोदितश्रीश्च द्विस्वभावेषु जातवान् ॥ ६४ ॥ ग्राम्या रण्याब्जभोत्पन्ना स्तत्तञ्छीला भवन्ति हि । चन्द्रराशिवशात् ज्ञेयाः लग्नराशिवशादपि ॥ ६५ ।। तस्करो बहुभोक्ताच पण्डितो वित्तवान् नृपः। क्लीवःशूरो दरीद्रश्च दुर्जनःपापरोचकः । उग्रःश्रेष्टश्च मेषादी नवलग्नांशकोद्भवः ॥ ६६ ।।
मन्त्रौषधेषु कुशलःशुभगः कलावान् शूरो बधूविरहितः सुरतिप्रियश्च । ताम्राम्वकासमराजच्चतुरोऽटनेषु निःसूनुरस्थिरधनः प्रथमर्मजातः ॥ ६७ ।। सेवापटुःपरधनः प्रणयी महिष्णु hषी विषादवहुलासलिलदियश्च । स्त्रीनिजितः सकलहःपिशिताशनश्च
१ हीनस्थि ॥ २ हो।
Aho! Shrutgyanam
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________
। १०० ) हीवज्जितः सहजजिगरणीषु जातः ॥ ६८ ॥ कान्तःप्रथूरुवदनश्चपल समृद्धः सीतालुराहवजयी दहनोग्रतेजाः । सागी बधूषु निरतो मतिविप्रयुक्तः क्लेशासहःसकरुणो दहनाभिजातः॥ ६९ ।। क्लेशात्मवांश्च धृतिमान् मतिमान ककुमान कन्याप्रजाप्रियवपुढेषखेलगामी । शूरो गुरुःस्वशनको लघुशाकभोजी स्त्रीवत्सल प्रियवचा परमेष्टिजन्मा ॥ ७० ॥ भीरुः क्षमी मृदुतनुः सुभगः कृपावान मध्ये विभूतिबहुलो जठराग्निरुनः। माग्वन्धुमित्रविरही पिशुनःशिरालो मूर्धावरोधविधुरो मृगशीर्षजातः ॥ ७१ ॥ पैशून्यशाव्यवितथोक्तिपराभिचारः 'निस्मानधीः कुटिलापिङ्गलमूर्धजन्मा । हास्यप्रिय वरवधूनिरतः कलावा नत्युन्नतानतधनो गिरिशसंजातः ॥ ७२ ॥ सङ्गीतबद्धहृदयो हृदयङ्गमात्मा द्यूतप्रियो मृदुवचाश्चिरकालभोजी। वार्द्धक्यसौख्यबहुल:पृथुतुङ्गधानः पाङ्कितः किल पुनर्वसुलब्धजन्मा ॥ ७३ ॥ शास्त्रार्थवित्पटुमतिः सुरतोपचारश चातुर्यवान् परिषदीङ्गितविद्विवादी । मातुर्वियोगविधुरो जनकेनहीन
-
-
-
-
१ स्ववनतो। २ निम्नानधी। ३ नतानतभनो ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________
श्चाटूपचारनिरतः किल पुष्यजन्मी ॥ ७४ ॥ शीर्षोन्नतः प्रचुरभक्षणबद्धबुद्धि देषोल्वणः क्षपणकः प्रणयीन्द्रमायी। उच्चःशिरास्तततनुर्विधुरः शयालु मूर्खः परस्वसुखितो भुजगःजन्मा ।। ७५ । अल्पात्मजः पृथुतनुः समसंहतात्मा शैलाटवी प्रणयवान् मुखितः सदैव । निसामयो युवतियोगविषण्णचेताः सीमातिगो गुरुजनेषु मघाभिजातः॥ ७६ । क्रूरो विरुपतरमूर्तिरकायकोपी युद्धप्रियःप्रियतमाभिरतःकृतघ्नः। वल्यामुखीतनयवित्तविवार्जितश्च विप्रप्रियः मुनिपुणश्च भगाभिजातः ॥ ७७ शास्त्रार्थबित्परवधूनिरतो दयावा नल्पात्मजः कृशतनुः कृतयोगिसङ्ख्यः । सौम्यः परोपचरितो मधुराशनश्च कान्तःसुनीतिनिधिरुतरफाग्लुणीजः ॥ ७८ ॥ लन्जान्वितःकुलिशधीर्वहुमाननीयः कान्तःकृपालुरणघाकटुकाम्लभोजी । सत्सङ्गवाननुपभोगविनष्टवित्तः पान्थोलसः प्रमुदितश्च कराभिजातः ॥ ७९ ॥ कामी कटोरहृदयो बहुशिल्पवेदी काव्यप्रियः मुललितश्च जघन्यबन्धुः । प्रांशुःमभूतविभवः समयेषु सक्तः श्यामाप्रभुःकिल चतुर्दशभाभिजातः ॥ ८० ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________
देवद्विजन्मयतिपूजनलब्धकीतिः स्त्रीनिजितः कफमरुप्रकृतिः कृतज्ञः । बन्धुःप्रियःमुनिपुणः क्रयविक्रयेषु 'रोगालयः समनिधिःखलु वायुजन्मा ।। ८१ ॥ स्निग्धःमुहृत् सुपरुषो रिपुसुप्रसिद्धः सन्यक्तपुत्रवनितः क्षितिपालपूज्यः । अन्सन्तरोगविधुरश्चपलार्थलुब्धः कृसानुगःप्रणिधिरिन्द्रकृशानुजन्मा ॥ ८२॥ मित्रप्रियः परमसाधुरप्रौढनिद्रः प्रच्छन्नपापहृदयः कृशदीर्घगात्रः । तीक्ष्णो विद्धवानताप्रणयी नयज्ञः सेवारतस्तनयवान पिमित्रजातः ॥ ८३ ॥ उग्रःप्रतापनिलयः परदूषणज्ञः प्रज्ञान्वितःशठमतिर्नुपलव्धवित्तः। मिथ्याप्रलापनिपुणःकफवातमूत्तिः पापक्रियासु चतुरःकिल शक्रजातः ॥ ८४ ॥ प्राज्ञाकविर्जनकलब्धधनःसदर्थः कीर्तिप्रियः परिजनानुगतो वचस्त्री। इस्वः प्रसन्नयुतवन्धुरसससन्धः स्त्रीनिजितःस्वकृपणः किल मूलजातः ॥ ८५ ॥ कम्र्मोद्यतः सलिलजातधनः सवीर्य्यः त्यागी विशालदशनो गुरुविप्रयुक्तः । विद्याविवेकरहितः कलहप्रियश्च नित्याधनः कुनखवान् सलिलाभिजातः ॥ ८६ ॥
१ रोगायसस्मयनिधिः ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________
१०३ >
शीतालुराहवजयी बहुबन्धुमित्रो धर्मध्वजो नृपगृहप्रभुरिङ्गितज्ञः । शूरो नितान्तकमनीयतनुः कृशाङ्गः सम्पन्नभूतिरणघः किल विश्वजातः ॥ ८७ ॥ विद्वानगम्यवनितानिरतः प्रकाशो ज्ञातेन्द्रजालचरितो भुजशक्तिशाली ।
शाठ्यः प्रयोगनिपुणः क्षितिपालमुख्यः सौभाग्यभाग्यनिलयः श्रवणाभिजातः ॥ ८८ ॥ सत्याधिकःसलिलकेलिरतः कृतघ्न्नः
श्रीमान् निगूढचरितः परपीड़नेच्छुः । शौरः शिरालकरणः कविबन्धलुब्धो नीचाङ्गनामुनिरतो वसुभप्रजातः ॥ ८९ ॥
क्रूरः पृथूरुचरणः करभाभकण्ठः पापप्रियश्च वटरःक्षयवृद्धियुक्तः । सत्यालयः सुबहुवृद्धवधूपतिश्च सर्वोन्नतिः सुमतिमान् शतभप्रजातः ॥ ९० ॥ क्षोणीजलब्धविभवः सुभगो यशस्त्री गूढकियःक्षणविहीनविवृद्धवित्तः । उद्दामवृत्तिरपटुः कविरिङ्गितज्ञः सद्भन्धुमित्र पुरुषः परुषोजपादः ॥ ९१ ॥ सर्व्वप्रियः समसुसंहतगात्रसन्धिः
सन्धान सत्यवचनैःसलिलोदितश्च । गोमानतीव कृपणः परदारशक्त श्चाप्रचारकुशलो यमुपान्त्यजातः ॥ ९२ ॥
१ रपशु । २ च शुभ | ३ शतपाप्रजातः । ४ सलिलोहितस्वः ।
Aho! Shrutgyanam
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________
स्थूलः सपत्रविजितः पिशुनाकृतशः कामी पटुः सहजजन्तुषु पश्चिमश्च । धीमानतीवमुखितः समरप्रियश्च
शूरो महापरिजनः खलु पौष्णजातः ॥१३॥ एते सर्वे गुणाः पूर्णचन्द्रो यदि बलोत्तरः। नक्षवं वा वलाढ्यं स्याद्रव्यूनःपुनरन्यथा ॥ ९४ ॥ नन्दादितिथिसातास्तत्तदाख्या गुणोत्तराः। पर्यायामासषट्प्रोक्तास्तत्राद्यन्तावशोभनौ ॥ ९५ ॥ प्रीतिः सौभाग्यमायुष्मान् शोभनो वृद्धिरेव च । हर्षणश्च शिवः सिद्धः शुभश्चेति नवोत्तमः ॥ ९६ ॥ ब्रह्मा वरीयान् विष्कम्भो वज्रं सिद्धिर्बुवो धृतिः । साध्यः शुक्लइतिपोक्ता नवयोगास्तुमध्यमाः ॥ ९७ ॥ गण्डातिगण्डौशूलश्च सुकर्मा शक्रवैधृतिः। परिघश्च व्यतीपातो व्याघातश्च नवाधमाः ॥ ९८ मनस्विनो वरिष्टेषु जाता मध्येषु मध्यमाः । अधमेषु च योगेषु क्रूरा विभवजिताः ॥ ९९ ॥ जीवसससेन बवेप्रजातः परस्वचौर्ये न च वालवे तु । शास्त्रेणजीवसथकौलवे च शस्त्रोपजीवी किल तैतिले च ॥१०० मन्त्रौषधैःस्याद्गरजोपजातो बाणिज्यजीवी किल बाणिजे च परोपघाते न च विष्टिजन्मा प्रेष्यत्वजीवी सकुनप्रजातः १०१ निधिश्चजीवो च चतुष्पदे स्याद्भक्षेण जीवसपि नागजातः । किंस्तुनजातो बहुशिल्पजीवोसेवंभवेयुःकरणस्वभावाः१०२ तत्तद्वारेषु सातः तत्तद्वारेश्वराकृतिः । गुणान् पञ्चाङ्गजानेवमादिशेदैवचिन्तकः ॥ १०३ ॥
१ भवेर्युःकरण स्वभावः ।
Aho! Shrutgyanam
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १०५ )
अश्विनीमृगशिरः पुनर्व्वसु पुष्पमित्र हरिमित्रवायवः ।
रेवतीतिनवतारकागणः कीर्यते त्रिदशसात्मनां गणः ॥ १०४ ॥ उत्तरत्रयमार्द्रश्च रोहिणी भरणी तथा ।
पूर्व्ववयमितिप्राज्ञै मानुषाणां गणःस्मृतः ॥ १०५ ॥ आश्लेषाग्यमृलेन्द्रधनिष्टाशततारकाः ।
चित्रामघाविशाखाश्च राक्षसा नवतारकाः ॥ १०६ ॥ तुरङ्गश्चाश्वमातङ्गौ मेषीसर्प चंपन्नगी । स्वाविड़ालश्च वस्तश्च मार्जारीमूषिकाखवः ॥ १०७ ॥ वृषभो महिषी व्याघ्री लुलायो व्याघ्रकामिनी । मृगी तुरङ्गी च शुनी कपिर्धेनुःल्यवङ्गमः ॥ १०८ ॥ नारी च शारमेयश्च नरश्च वृषभस्तथा । करिणीतिक्रमादेते अश्विमादेश्च योनयः ॥ १०९ ॥ गणान् योनिञ्च वृक्षांश्च तत्तन्नक्षत्रजन्मिनाम् । भावसत्वं गुणं शौर्यञ्चादिशेदैवचिन्तकः ॥ ११० ॥ पुञ्जातकफलं सर्व्वं तुल्यं स्त्रीजात के भवेत् । किन्त्वत्र चन्द्रलग्नश्च सप्तमश्च विचार्य्यते ॥ १११ ॥ लग्नत्वं चन्द्रयोगो वा युग्मराशिमुपागतः । सती रूपवती नारी गुणिनी ललितोत्तरा ॥ ११२ ॥ ओजराशौ नराकारा दुर्भगा कुलटा तथा । अवलस्थेन संदृष्टे भर्ता कापुरुषो भवेत् ॥ ११३ ॥ कुजेsस्त शुभे दृष्टे शैशवे विधवा भवेत् । भास्करे धवसंयक्ता सौरे कन्येव जीर्य्यते ॥ ११४ ॥ करैः सप्तमराशिस्थैः विधवैव भवेद्ध्रुवम् । मिश्रेत्र सौम्यैः पापैश्च पुनर्भूरीतिनिश्चिता ॥ ११६ ॥
२ पनसी । ३ निस्चिता
१ मित्रा ।
१४
Aho! Shrutgyanam
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________
यद्यन्न घटते स्त्रीषु शुभं वा यदि वा शुभम् । तत्तद्भर्तृयुता सा हि चिन्तनीया विपश्चिता ॥ ११६ ॥ हृतभुक् सलिलं शस्त्रं ज्वरश्चामय एव च । तपःक्षुच्चेति सूर्यादिग्रहणां मृत्युहेतवः ॥ ११७ ॥ निधनस्थेन मृत्युःस्यात्तदिदं पश्यता तथा । 'लग्नादि तद्रेष्काणस्य योविशस्तद्ग्रहेन वा ॥ ११८ ॥ शीलाश्रयात्पथ्यनिसेवनाच्च मुन्याधिसा सर्वजनेषु मैत्र्याः। मृत्यूपगपाणिविमोक्षणाच्च स्वल्पायुषो जीवितमेधते हि ११९ इति योगगुणादेशोनाम पञ्चदशोऽध्यायः।
षोडशोऽध्यायः।
पूर्वत्र जन्मनि कृतानि शुभाशुभानि जासाविभाव्ययमुभेदसमाश्रयानि । धन्यानराश्च धनिनश्च विभावयन्ति वक्ष्यामि लक्षणविनिश्चयमल्पमस्मिन् ॥ १ ॥ ऊष्णीषमूष्णेतररश्मिखण्ड सनानमाविष्कुरुते नरेन्द्रम् । बाले त्रिशूलाकृति रुज्ववलन्ती श्रेष्टां जनानां जनयेत् समृद्धिम् ॥ २॥ केशा प्रशस्ता स्फुटितेतराग्राः स्निग्धाः मुनीलाः कुटिलावसनाः।
१ भर्तृसुता । २ चिन्तनीयः । ३ लग्नादि हृद्रकानस्य । ४ स्व. युपं । ५ जाताविभावय ।
Aho! Shrutgyanam
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १०७ ) द्विधा विभिन्ना द्विपकुम्भतुल्य शिरोभवेदन्यबधूरतानाम् ॥ ३ ॥ शतायुषः पञ्च भवन्ति खण्डा रेखाललाटेषु ततः क्रमेण । ऊनं पुनर्विशतिवत्सराणां प्रयेकमायुर्मनुजेषु कुर्यात् ॥ ४॥ ऋज्वी भवेत् क्रूरतरात्मनो भ्रूररोमशा लोभवतो नरस्य ।
ओष्ठौ तु मध्ये ऽपचितौ सुरक्तौ सुखेन दन्तावरणौ प्रशस्तौ ॥ ५ ॥ दृष्टिस्तु पक्ष्मलपुटापरदारसक्ता माकेकरापिशुनमक्षमर्मज्जुनश्रीः । सङ्ग्रामशूरमरुणा सदयञ्च नीला पिङ्गा तु दुष्टमनसः खलु बुद्बुदामा ॥६॥
आपीनगण्डौ धनिनं दधाते मिथ्यावचःसक्तमरोमसौ तौ । कण्ठोऽतिदीर्घः कृपणो धनाढ्यः सुसङ्गतो इस्वतरश्चं निःस्वः ॥ ७ ॥ जिह्वा करोति विपुला मुधियं कृशा तु मूर्ख दृढार्थपरधीः मुखितञ्च मृद्री । नासाश्रियं वितनुते शुकतुण्डतुल्या भूरिव्ययञ्च किपटा चिरजीवितञ्च ॥ ८ ॥ आसुश्रवा भवति वाङमयपारदृष्टो दीर्घायुषो भवति रोमसकर्णपाली।
१ निखम् ॥ २ सुबणश्च ।।
Aho ! Shrutgyanam
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १०८ ) हस्वश्रवा धनयुतःकुटिलस्वश्रवाः स्यात् स्थामोज्झितश्च मृदुल श्रवणो दरीद्रः ॥ ९ ॥ हस्तावकर्माकटिनौ वटरौ मृदृच पादौ स्वरश्च बहुभाषणतोऽप्यभेदः । रोम्नां मृदुत्वमसकृढपनेपि शक्ति
रल्पाशिनःक्षितिपबल्लभतां विधत्ते ॥ १० ॥ कोशो दीर्घतरः करोति कृपणं इस्वस्तु भूमीश्वरं स्थूलः श्रोरहितं कृशस्तु मुभगं भोगान्वितो ग्रन्थिमान् । अग्रेवामनतः सुनाविलयं वक्रोऽन्यथा पुत्रिणां प्रज्ञातुल्यफलम्मलम्बपणो दीर्घायुपं जन्मिनाम् ॥ ११ ॥ मूत्रस्य धारानतिविस्रगन्धा प्रदक्षिणा वृत्तगतिनवोष्णा।
निःशब्दनिर्याणमुखा यतश्रीः नरं विधत्ते बहुवित्तमार्यम् १२ रेतःकरोति मधुगन्धमनन्तभोगं मैरेयगन्धमतिधूर्तमपीसविश्रम् । स्वेतं धनाढ्यमसितं कृपणं सुरक्तं देशोल्वणश्च सुभरंद्रुतमर्थवन्तम् १३
स्फीक मण्डूकनिभाकरोति नृपति पीटोपमा निर्धनं स्थूलं मध्यमराजिकं बहुभुजं निःस्वं कशोसस्थिनी । ब्रह्मन्नं विषमञ्च जानुयुगलं जयाकुरोपमा गोत्र श्रेष्टतरं तदङ्गविहति नूनं पुनःसन्धयः ॥ १४ ॥ करचरणतलं मृत्पाण्डुरं स्वदयुक्तं विपुलमसितरेखं श्लपरागुलीकम् । मितकरनखराक्षं भृत्यकृसं विधत्ते निगदितविपरीतं भूरिभृसार्थभोगम् ॥ १५ ॥ एकत्र कूपे नृपमेकरोम द्वे श्रोत्रियं त्रीणिकला प्रवीणम् । चत्वारिनिःस्वं जनयन्तिखःशटोऽतिमूर्खःकृशदीर्घदेहः१६ तर्जन्यान्तगता करोसविहता रेखाशतं वत्सरान् विंशत्यूनमतःक्रमेण कुरुने प्रसगुली प्रान्तगा।
Aho ! Shrutgyanam
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १०९ }
श्रीरेखेस परानतो नृपरतो वाण्या गुणोल्लासिनी ता विश्लिष्टतरः परस्परमिहश्रेयः परं कुर्वते ॥ १७ ॥ आमध्यमुद्गतवतीमनिबन्धनस्तु रेखा करे मतियुतं बलिनञ्च धत्ते । सामत्स्य पुच्छसदृशा यदि मूलतःस्या दग्रेच कुन्तसदृशा कुरुते च भूपम् || १८ | सर्व्वाङ्गुली मूलभवोर्द्धरखा पर्व्वण्यधस्तान्मुनिभिः प्रशस्ता । आरोग्यनामस्तुतिलाभपुवान् धतेकनिष्टादिभवां क्रमेण ॥ १९ ॥ यवाकृतिःपाणितलस्य मूले चाङगुष्टपस्वाप सुस्ता । अपर्व्वपर्व्वण्यपि चाङ्गुलीनामग्रेषु वक्राकृतयश्च भद्राः ॥२०॥ अङ्गुष्टमूले जनयन्ति पुत्रान् रेखा ब्रहयस्तनुकाश्च पुत्रोः । सहोदराः स्युःकरमस्य मूले तस्यैव चान्ये वनिता विकल्प्या २१ कनिष्टिका कोटिरनामिकायाः तृतीयपर्व्वस्प रुषादतीता । धत्तेच भूपं तुलितास्ववर्गश्रेष्टं तद्नासुतवित्तहीनम् || २२ || सव्वाङ्गुलीष्वग्रभवोर्द्धरेखा कुर्य्याद्धराधीश्वरवल्लभत्वम् । स्थूलास्तथाल्पा कृपणं हि रेखा वच्मस्त्रपीडां निपुणञ्च सूक्ष्मा २३ अम्भोजचक्रां कुसकुण्डलानां दम्भोलिशङ्खध्वजवारिजानाम् । चिह्नानि कुर्युः मनुजं नरेशं पादेपि चैवं विहितोर्ध्वरेखा ||२४||
यो विसालाः गम्भीराः हस्वाश्चत्वार ईप्सिताः ।
पञ्च दीर्घाश्च सूक्ष्माश्च पट तुङ्गाः सप्त लोहिताः ॥ २५ ॥ धत्ते विशालां कटिमिष्टभार्या मुराविशालं विजयश्रियाङ्कम् । मूर्द्धा विशालो धनधान्यभाजं धीराविशालत्रयमेवमादुः ||२६|| स्वरो गभीरो मधुरान्नभाजं नाभी गभीरा पितृवित्तभाजम् । सत्वं गभीरं जयिनं विधत्ते धीरा गभीरत्वयमेव माहुः || २७ ॥
१ नामस्तुटि । २ सूत्रशस्ता ।
Aho! Shrutgyanam
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________
हस्वो गलो गुणधनं कुरुते च पृष्टं हस्वं प्रशस्तशयनं मदनध्वजस्तु । इस्वोनरेश्वरमितः प्रबलाच जङ्घा
हस्वीत खर्चकचतुष्टयमेवमाहुः ॥ २८ ॥ मुदीर्घवाहुश्चिरकालजीवी सुदीर्घनेत्रः प्रचुरार्थलाभी। सुदीर्घनासास्थिरमित्रवन्धुलोकप्रियो दीर्घहनुःप्रदिष्टः॥२९॥ दीर्घाङगुलिकापुरुषो बहुयोषित समागमः । इसेवं पञ्चदीर्घानि प्रशस्तानि विचक्षणः ॥ ३०॥ सूक्ष्मान्यगुलिपळणि स्थिरचित्तं प्रकुर्वते । सूक्ष्मा केशाश्चरोमाणि जनयन्ति मुभोगिनम् ॥ ३१ ॥ सूक्ष्ममांसत्वचश्चापि दधते मृदु मानसम् । इसेवं पञ्चसूक्ष्मानि निर्दिष्टानि पुरातनैः ॥ ३२ ॥ कक्ष कुक्षिश्च वक्षश्च नासा स्कन्धो ललाटिका। उन्नता वीर्य्यधान्यश्रीः सुहृच्छक्तिसुखप्रदाः॥ ३३ ॥ रक्तपाणिर्धनाढ्यःस्या द्रक्तपादश्च यानवान् । रक्तनेत्राश्रिया युक्तो रक्ततालुःमुभोजनः ॥ ३४ ॥ बहुमित्रो रक्तनखो रक्तजिह्वश्च बुद्धिमान् । रक्ताधरो वचस्वी स्यादिसेवं रक्तसप्तकम् ॥ ३५ ॥
इति पुरुषलक्षणम् ।
ललाटे दृश्यते यस्याः तिलकं कुष्णपिङ्गलम् । वज्राकृतिाविमला सा स्यादैश्वर्यभाजनम् ॥ ३६ ।। वामे पयोधरे यस्याः हस्ते कर्णे गलेऽपि वा। माषकस्तिलको वापि सापि लोकेन पूज्यते ॥ ३७॥
१ स्थिर मित्रं ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________
। १११ । यस्याः सकूपौ हसने कपोलो सश्मश्रुकं वा यदि चोत्तरोष्टम् । उत्पिण्डिका रोमवती च जङ्घा सा दैवहीना कुलटापतिविद् ॥ ३८ ॥ यस्याःकटङ्कारवती गतिश्च होत्रीय भूमि पदयोर्निधाने । हस्ताश्च पादाश्च भवन्ति शुक्लाः
सा स्यादधन्या विनयोज्झिता च ॥ ३९ ॥ अनामिका या पदयोः प्रयाणे स्पृशेन्नभूमि युवती सभूति । निहस भर्तृद्वितयं क्रमेण तृतीयमासाद्य भवेत् स्थिरा सा४० अङ्गुष्टता यच्चरणे सुदीर्घा प्रदेशिनी सा न पति रमेत ।
पार्थद्वये सुप्रकटा यदीये रोमावली सापि च भर्तृहीना॥४१॥ आवृत्तरोमाणि क्रकाटिकायाः पृष्टस्य सन्धौ प्रकटाणि यस्याः। सा भोगहोना पतिविषयुक्ताः नाभौ तटा चेन्मुनिभिःप्रशस्ता॥४२॥ काकस्त्ररा सापि च काकनवा निस्निग्धकेशद्विजलोमयुक्ता । हस्वागुलीश्छिद्रपुटाञ्जलीश्च भर्तुर्विधत्ते भवनं हि शून्यम् ४३ उच्छूनयोनिद्रविणेन हीना नीचा च शुष्कस्मरमन्दिरा च । अश्वत्थपर्णोपमयोनिविम्बा पीनोरुगण्डा च वधूःप्रशस्ता ॥४४॥ चुच्छन्दरोगन्धनिधिस्तुयोनि नाभिः प्रशस्ता पटुभिःपुराणैः । आवृत्तकण्ठा चलशस्त्रिरेखा भवेद्विशेषेण पतीब्रता सा ॥ ४५ ॥ लक्षणान्यवशेषाणि पुंलक्षणवदादिशेत् । अस्मिन्नतिशया दोषाः प्रोक्ता प्रह्लादनोदिताः ॥ ४६ ॥ विपच्यते च यस्याद्यौ सजचं पदपृष्टकम् । द्वीतीये सक्थिजानूनि तृतीये कटिगुह्यजम् ॥ ४७॥
१ हप्पाङ्गुलीस्छिद्रपुटाञ्जलीश्च ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ११२ )
चतुर्थे सौदरौ हस्तौ सपृष्ठं हृदयं ततः । षष्टे कण्ठःसकक्षास्यः सकपोलश्रुतिः परम् ॥ ४८ ॥ अष्टमे घ्राणदन्तोष्टाः नवमे भ्रूललाटिकाः । दशमे तु शिरःतत्तद्रङ्गकेषु च लोमजम् ॥ ४९ ॥ पाणियुग्मे च या रेखा पदयुग्मे च कीर्त्तिता । यानि लक्ष्मानि दुष्टश्च तत्तत्फलति सर्वदा ।। ५० ।। भूवारिवह्निवायूनां छायापीतारुणासिता । पाण्डरश्चेति तत्रान्ते न शुभे तु शुभे परे ॥ ५१ ॥
इत्याङ्गलक्षणादेशोनाम षोडशोऽध्यायः ।
सप्तदशोऽध्यायः ।
9
माषकस्तिलकः स्यन्दः प्लोष्यश्चकण्डुतीयथ । प्रकाश्यन्ते समासेन पञ्चोत्पाताः शरीरजाः ॥ १ ॥ गर्भोत्थितस्य तल्लक्ष्म प्रकृतं तदुदाहृतम् । प्रकृयन्यत्वमुत्पातः पञ्चैते प्रमुखास्ततः ॥ २ ॥ धनक्षयं वितनुते मापको दक्षिणे पदे । स्त्रोविप्रयोगं वामे तु जङ्घयोर्थसम्पदौ ॥ ३ ॥ जान्वौ मारिवृद्धिश्च सक्यौ स्त्रीलाभविग्रहौ । वृपणे धनधान्ये च कोशे कोशजयोजयौ ॥ ४ ॥ बन्धुवित्तविलोपौ च द्वयोर्जघनभागयौ । सव्योदरे रिपुत्रासः श्रेयो वामोदरे भवेत् ॥ ५ ॥ स्तनयोरर्थमित्राप्तिः पार्श्वयोः मरणामयौ । कक्षयोःशोकदैन्येव पृष्टयोरपीडनम् ॥ ६ ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________
दक्षहस्तेऽर्थलोपश्च स्थानभ्रंशस्ततोऽन्यतः । प्रोड्योज पालामौ शे.कहो तर्श्वयोः ॥ ७॥ अंशयोःकोर्तिलाभौ च कण्ठे विग्रहनिग्रहौ ।
कटिकायाश्चद्दक्षांशे शोको रोगो परांशके ॥ ८॥ चुबुके भीतिदारिद्रौ गण्डयो गदुर्यशः। अधरोष्टे मनस्तापं प्रियं स्यादुत्तरोधरे ॥९॥ नासिकापुटयोर्जातौ तापनिर्वेदकारिणौ । दृशोराधिसमाधी च कर्णयोःप्रियविप्रयौ ॥ १०॥ भ्रुवोःस्त्रीकलहक्षेपौ शङ्खयोविजयो द्वयोः। ललाटे व्याधिदारिद्रौ मूर्धि श्रीविभवी क्रमात ॥ ११ ॥
इतिमाषकोत्यातादेशः ।
दक्षपादतले जातस्तिलकस्तनयापहः । चामे निहन्ति वनितां कुरुते च सुहृत्क्षयम् ॥ १२ ॥ असितो वा सितोवापि पोतो वा रक्त एव वा। पुष्परुपो नखेष्वङ्कः स उत्पात उदाहृतः ॥ १३ ॥ रक्तासितावधिफलौ पीतश्वेता तु मध्यमौ । दक्षिणे चरणाङ्गुष्टे कलङ्को वित्तलोपकृत् ॥ १४ ॥ द्वितीये विग्रहं प्राहु स्तृतीय मानसामयम् ।। चतुर्थे प्रियमाचष्टे पञ्चमे पुत्रसम्पदम् ॥ १५ ॥ यथोक्तविपरीतेन वामपादे फलं वदेत् । पादयोर्विपरीतेन फलें करनखेषु च ।। १६ ।। पीडां पितुश्च मातुश्च पादयोःपृष्ट नां वदेत् । जङ्घयोर्व्यसनानन्दौ सक्योरग्निभयं द्वयोः ॥ १७ ॥ १ वधिफलौ। २ करणकेषु । ३ रग्निभयोदयो ।
Aho! Shrutgyanam
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ११४ ) गुह्ये राजभयं प्राहुजघने स्थानविच्युतिम् । उदरे कीर्तिनिर्वेदौ पार्श्वयोर्व्यसनामयौ ॥ १८ ॥ स्तनयोःमीतिशोकौं च वक्षसि प्रियसङ्गमः । कक्षयोरर्थलाभञ्च दासहानिञ्च निर्दिशेत् ॥ १९ ॥ पृष्टयोश्चौरभीतिञ्च लाभःस्याद्वाहनस्य च ॥ हस्तयुग्मोदरे वस्तुहानिर्वन्धुसमागमः ॥ २० ॥ तयोरेव च पृष्टे तु श्रियश्च विपदं वदेत् । मित्रलाभञ्च पुत्राप्ति मुभयोर्हस्तदण्डयोः ॥ २१ ॥ क्रकाटिकायां क्षेमं स्यात् कण्ठे यात्रा विधीयते । गण्डयोनष्टलाभञ्च लव्यहानिश्च निश्चयात् ॥ २२ ॥ चुबुके बाष्पपर्यन्तं शोकमेवं विनिर्दिशेत् । नासिकायां वपुर्बाहु दृशोरप्रियदर्शनम् ॥ २३ ॥ कर्णयोःप्रीतिवाक्यञ्च बन्धुनाशश्च निर्दिशेद । ललाटे राजसम्मानमुत्तमाङ्गे धनागमम् ॥ २४ ॥ यावदुत्पातविलयस्तावदेव फलोदयः । ददणिक्रिमिरेखायाः गोपमार्गोप्यदः फलम् ॥ २५ ॥
इति तिलकादेशः॥
स्यन्दते दक्षिणाङ्गस्य फलं वक्ष्ये यथाक्रमम् । यथोक्तविपरीतेन वामाङ्गस्यन्दने फलम् ॥ २६ ॥ पृथिवीलाभमाचष्टे शिरसि स्यन्दने ध्रुवम् । ललाटे स्थानबृद्धिः स्याञ्चिलयां प्रियसमागमः ॥ २७ ॥ शङ्के व्यवसनलाभञ्च श्रवणे श्रवणप्रिम् ।
शान्ते वस्तुलाभः स्यादुन्मूले मानसी व्यथा ॥ २८ ॥ । भीह। २ स्याचिल्यं ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २१५ )
केचिद् व्याचक्षते दृष्टे रधः प्रियसमागमम् । नेत्रान्ते धनलाभञ्च उन्मूले भृयसंशमम् ॥ २९ ॥ लोचनस्योपरिस्यन्दौ मानसीञ्च रुजं जगुः । कपोले विप्रयोगश्च चिबुके मधुरासनम् ॥ ३० ॥ अधरोष्टे रिपुध्वंसो मित्राप्तिश्चोत्तराधरे । नासिकायां सुगन्धाप्तिर्गले च विजयो भवेत् ॥ ३१ ॥ अंशे च भोगवृद्धिश्च बहाविष्टेन सङ्गमः । मणिबन्धे येशोलाभो हस्ते द्रविणसम्भवः ॥ ३२ ॥ पृष्टे पराजयो वक्षस्युदयो चोदरेषु च । स्तनेत्वपू स्त्रीलाभं पार्श्वप्रोतिरनुत्तरा ॥ ३३ ॥ जठरे शोकवृद्धिश्च नाभौ स्थानादिह च्युतिः । कट्यामाश्रितसम्मोदः कोशे कोशविवर्द्धनम् ॥ ३४ ॥ मुष्के तनयलाभश्च जवने वनितागमः । वस्तौ कुटुम्बवृद्धि दोषः स्यादुरुपृष्टतः ।। ३५ ।। ऊरुपौरस्त्यभागे तु मित्रता सचिवैः सह । जानुन्यरातिसन्धानमथवा गमनं ध्रुवम् ॥ ३६ ॥ जङ्घायाः स्थानलब्धिश्च पादपृष्टे तु विग्रहः । प्रयाणं भयसंयुक्तं स्यन्दने चरणोदरे ॥ ३७ ॥ इति स्यन्दुनादेशः ॥
*
मद्धी ललाटस्य तटीभुजौच वक्षश्च हस्तांघ्रितलानि चैवम् । भ्रूण मुख्यावयवानि वै ते प्लाषोल्वणाः खेदकरा नराणाम् ३८ || eat कपोलावरौ गलश्च कुक्षिश्च कोशो जघनच पायुः । एकादशैतेऽवयवाःजलाढ्याःप्लोपोत्तरास्तोषकरा
नराणाम् ३९
१ मानसीञ्च । २ जयोलाभो । ३ स्युदयोद येसुच । ४ सस्था | ५ कटाभुजीच |
Aho! Shrutgyanam
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________
पृष्टे च पाचीवथ सक्थिनी च जथे च मुष्के च काटिका च । अग्निप्रभूतावयवा दशैते धोत्तरास्तापरा नराणाम् ॥४०॥ नासाश्रुति भिमुस्तकञ्च कद्वयं विंशतिरङ्गुलीनाम् । वायुस्तरास्तु वियनांशकास्ते प्लोषोत्तरा बन्धुनमागमाय।। ४१॥ शेषाश्च सर्वे तनुसन्धयश्च विद्भिन्नतो भूतमयो प्रदिष्टः । प्लोषोत्तरास्त जनयन्ति कोशं न भूजलं सोद्भवसन्धयस्तु॥४२॥
इति प्लोषादेशः।
आनाभितस्तमःश्लिष्टमाकण्टा सत्वसंयुक्तम् । आमूर्द्धतो रजोयुक्तं देहस्विगुणवानिति ।। ४३ ।। अकस्मादेव कण्डूतिरुत्पातः समुदाहृतः । रजस्तत्वनमःकण्डः प्रीतिसौर्यक्षयप्रदः ॥ ४४ ॥ पुसक्रमोऽयं निर्दिष्टः सःस्त्रियोविपरीततः । पञ्चोत्पाताःक्रमादेते विलोमेन बलोत्तराः॥ ४५ ॥ त्रयोपि पश्चिमोत्पाताः पक्षेण फलपाचकाः । चिररात्रम्प्रवृत्तास्ते चिरेण फलदा मताः ॥ ४६॥ इति देहोत्पातादेशोनाम सप्तदशोऽध्यायः ।
अष्टादशोऽध्यायः।
अतःपरं समासेन स्वप्नादेशो निरुप्यते । प्रयतोल्यं सदभुत्वा प्रविशेदेवतालयम् ॥ १॥ देवस्य पुरतो मन्त्रं साक्षनःसर्षपैल्लि वेत् । पूर्णे कुम्भे सदग्धास्ते बलिना च समर्चयेत् ॥ २॥
१ भूभूत सुम्कावयवानिवते ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १९७ ) ॐत्रिजटालम्बोदरवामने कक्षकफाय हुं हुं फट् फटै स्वाहा। अष्टोत्तरशां जपवा पोमः पाल्य चाननम् । देवध्यानपरो मौनी दक्षिणेन शयीत च ॥ ३ ॥ पूर्णजन्पश्रा भारत स्वप्नरूपगतिं स्नरः । तदणू समिनि व्यर्थ स्वप्नदृष्टं वनिर्दिशेत् ॥ ४ ॥ एष्य.जन्माने भक्तव्यं प्रायःप्रशस्तिमानम् । तदस्पृष्टःमति व्यर्थ स्वप्ने दृष्टं परिसजेत् ॥ ५ ॥ दुर्बल ग्रहपाकश्च स्वप्ने द्रष्टो नु भुज्यते ।
तच्च चिन्तामयं स्वप्नं सर्वदैव बुधस्यजेत् ॥ ६ ॥ वृक्षाद्रिशृङ्गाद्यधिरोहणञ्च वाताधिकापश्यतिवनयात्रम् । पित्ताधिकाकाञ्चनरक्तमाल्प्यादिवाकरादिज्वलनां न पश्येत्।।७॥ श्लेष्माधिका रौप्यसितप्रषूणुमरित्सगेम्भोनिधिलङ्घनानि । त्रिस्थूणमूर्तिस्तु यथोक्तरूपैः स्पप्ने विमिश्रन रजनीषु पश्येत् ।।८॥ बीभस्त तत्वाभिभवोभिचारात द्विश्व दभुद्गुह्य कजं प्रदिष्टम् । एतानि सर्वाणि हि वर्जयित्वा स्त्रघ्नं भवेदिष्टमुरप्रदिष्टम् ॥ १ ॥ पसक्षवद्भवति यत् स्फुरनीव चान्तस्स्वप्नस्य तस्य नियमासदत्फलाप्तिः स्वप्नाःशुभाशुभवशेन फलप्रदाये संक्षेपमात्रमिहता ननु वर्णयिष्ये १०
स्वप्ने प्रज्वलितं भवेद्यदिगृहं स्वाङ्गं स्वकीयं तथा सर्व वा सह बन्धुभिश्च यदि वा राज्यं स वै प्राप्नुयात् ।
आश्लिष्यस्त्ववनी समुद्रमथवा शङ्ख ध्वजं पर्चत
गौरी वायुमती सुग्दुरुममसौभर्ता भुवो जायते ॥ ११ ॥ देहं निकृस शतशो विकिरन्ति यस्य यो वध्यते च निगडेन गले च पादे मूत्तिश्च यस्य भवतीह पुरी लिप्ता संप्राप्नुयात् मुमहतीं पदवीं श्रियञ्च
१ सदुइँस्तं । २ ड्ढकफाफय ढठः । ३ सजैःप्रान्तियात् । ४ शकस्वजम् । ५ वर्द्धते। ६ निगलेनगलेच ।
Aho! Shrutgyanam
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ११८ ) विभर्ति यस्योपरि वारणो वा सितातपत्रं नृपतिदिजो वा। ददाति गौरी यदि पुण्उरीकंदासोऽपि सःस्यादिह सार्वभौम:१३ अर्केन्दुगोशृङ्गविनिर्गतेन स्नानाभिषेकौ सलिलेन पाणौ । स्वप्ने गवां वा मुखदोहनश्च नृमूर्धहृन्मांसनिसेवनञ्च॥ १४ ॥
अन्त्रैश्चोदरनिर्गतैर्गिरिगृहग्रामादिसंवेष्मणं कन्थायां परिरम्भने च सहसा स्वाङ्गप्रवेशोऽथवा । भुक्तिर्वा स्वसनश्च सिंहकरिणामारोहणं तेषु वा ग्रासश्चोदधिकाश्वपीक्षितिभृतां राज्यश्रियःसिद्धये ॥१५॥
तृणतरुकुसुमाम्बुप्रोद्भवे वा स्वनाभौ दिनकरशशितारा भक्षणस्पर्शने वा । विदलति निजशीर्षे सप्त पञ्च त्रिधा वा
क्षितिगिरिपरिवर्तोन्मूलने वापि राज्यम् ॥१६॥ जये रणे वा व्यवहारवादे पुरीपभुक्तिभुवियस्य बीक्ष्य । अगम्यनारीगमनश्च मृत्युःस्वशोतिभूरिद्रविणागमाय ॥१७॥
सितसुरभिमनोज्ञालेपमाल्याम्बराणाम् सुरगुरुनृपगौरी ब्राह्मणानाञ्च दीक्षा । मणिरजतसुवर्णाम्भोजपात्रेषु भुक्ति
यदि दधिपरमान्नेशोणिते मर्जनञ्च ॥ १८ ॥ सिततुरगफलध्वजातपत्रव्यजनसरोजमणिद्विपेन्द्रलाभाः । प्रभवजयवभुक्षवेतिशब्दा:परिमितराज्यफलप्रदा भवन्ति१९ मुद्रादृशदानी द्विपञ्चस्त्री सज्ञाप्तिषु चाङ्गणाप्तिरुक्ता । लब्धे सरकेऽथदर्पणे वाँ भृङ्गारादिषु चोद्भवःसुतस्य ॥२०॥ क्रमिन्येधनलब्धिरम्बुतरणे शोकस्य नाशो भवे द्वर्षारोदितशोचितादिषु तथा देहे विद्धिमता ।
१ वजोवा । २ यस्यादि । ३ दिराध्यम् । ४ सस्य ५ स्वसोनि । ६ मणिपेन्द्र । ७ प्रहारादिसु । ८ मिणोदन ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________
गोलिङ्गीद्विजदेवतापितृसुहृद्भपाश्च ये सन्ति यत् स्वप्ने तनियमाद्भवन्सवितथं प्रोक्तं शुभं वा शुभम् ॥२२॥ नाभेरन्यत्र गात्रे तृणतरुकुमुमे प्रोद्भवे स्नेहपान क्रीडायानोपभोगःखरकरभकपिव्यालरैद्राश्च सत्वाः । कायस्यालेपनं वा कलुषजलमषिगोपयःस्नेहप? ईजिह्वादन्तबाहुप्रपतनमथवानर्थशोकमदानि ॥ २२ ॥ गीतक्रीडितभूषितमहसितमेलोलितास्फोटना न्यन्दुद्विजतारकादिपतनं स्त्रोतस्यधोमज्जनम् । रज्जुच्छेदचिताप्रतापजननीगात्रप्रवेशादि वा स्वग्ने कांशविचूर्णनञ्च शिरसि क्लेशामयानर्थदम् ॥ २३ ॥ श्यश्रुकेशगखदैर्णकल्पना वानरी विकृतनार्युपासनम् । रक्तवस्त्रमनुजाङ्गमईनं रोगमृत्युभयशोकतापदम् ॥२४॥
स्थलमृगपशुकीटान्यूपचाण्डजानां प्लवनमुदकरागौ स्याद्विवाहोत्सवा बा । सरसिजजतुमाण्डक्रोडणं नर्तनं वा
मलिनविवसनत्वं चाशुशोकप्रदानि ॥ २५ ॥ पुद्रव्यनाशे सुहृद्विप्रयोगे भेदास्वप्नस्सरोजापहारे ।
प्रासादक्षादिवेश्मावतारः स्वप्नेषु नष्टो द्विजैःसम्प्रदिष्टः २६ मित्रस्याप्तिःस्याद्विकोषासिलामेऽवश्यं राजा प्राप्नुयात्साशनातौ सर्ये कर्ण नासिकां वा प्रविष्टे तच्छेदःस्याद्विष्टेनेवास्य वन्धः॥२७॥
सप॑स्त्वहिभिर्वादष्टस्य स्वप्ने स्याद्यदि शोणितम् । नरो वा यदि नारी वा पुत्रञ्चार्थमवाप्नुयात् ॥ २८ ॥ तरुण जीर्णमात्मानं स्वप्नान्ते यस्तु पश्याते । वृद्धिं तस्य विजानीयादारोग्यं चिरजीविनम् ॥ २९ ॥
१ मुदकरांसो। २ भेदश्चपन्ता ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १२० )
यस्य तस्य गृहं शुकैर्वृषभैः समलङ्कृतम् । नरो वा लभते नारीं नारी वा लभते पतिम् ॥ ३० ॥ काकं गृद्धं कपि श्येनं गोधां वा सूकरं तथा । स्वप्नान्ते यदि यः पश्येयानं तस्य निर्दिशेत् ॥ ३१ ॥ खर्व्वनोच्चतळारोहः प्रशस्तः स्वप्नवेदिभिः । अन्यत्र ल्यववाल्मोकमहिषोष्टखगदितः ॥ ३२ ॥ यद्यत् श्वेत वर्णेन पूजितं सर्व्वमेव तत् । तक्रकर्पासभस्मास्थि भक्तं तत्र विवज्र्जयेत् ॥ ३३ ॥ कृष्णवर्णन्तु यद्द्रव्यं गर्हितं सर्व्वमेव तत् । अन्यत्र पर्व्वतान्भूमेः करिणःसलिलालयात् ॥ ३४ ॥ रक्तवर्णन्तु यद्द्रव्यं तत्स नःप्रशस्यते ।
अन्यत्र शोणितान्मांसाव प्रचालात्पद्मचन्दनात् ॥ ३५ ॥ आधे वर्षाद्वत्सराद्वा द्वितीये या पाको वर्षपादात्तृतीये मासात्पाकः शर्व्वरी पश्चिमांशे सद्यःपाको गोविसर्गेषु दृष्टः ।। ३६ ।। दृष्ट्वा स्वप्नं शोभनं नैव सुप्यात् पश्चाददृष्टो यः स पापं विधत्ते । शस्तं ब्रूयाद्यज्ञसाधुद्विजेभ्यः तेत्वाशीभिः पूजयेद्युक्तदुग्धैः ॥ ३७ ॥ भूयो वा स्वपनं न चास्य कथनं गङ्गाभिषेको जपः शनिःस्वस्त्ययनं निसेवनविधिः प्रातर्गवाश्वत्थयोः । विभाणाञ्च तिलान्नपानकुसुमैः पूजा यथाशक्तितः पुण्यं दैवनकीर्तनञ्च कथितं दुःसमविध्वसनम् ॥ ३८ ॥ इतिस्वप्ना देशोनामाष्टादशोऽध्यायः ।
१ भूयोमास्वतान्तवास्य ।
Aho! Shrutgyanam
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १२१ ) एकोनविंशोऽध्यायः ।
-
तिरश्चां चरितादेशं समासेनाथ वक्ष्यते ।। हस्यश्वकाकस्वानश्चै पेडा प्राधन्यकल्पिताः ॥ १॥ वाल्मीकस्थानगुल्मक्षुपतरुमथनःस्वेच्छया भ्रष्टदृष्टि
र्यो यद्यत्रानुलोमं त्वरितपदगतिर्वक्तमुन्नम्यचोच्चैः । कक्षयासन्नाहकाले जनयति च महच्छीकरम्हतिर्भू स्तक्तालं वा मदान्धोजयक्रदपरदं वेष्टयन् दक्षिणाञ्च ॥२॥ स्खलितगतिरकस्मात् त्रस्तकर्णोऽतिदीनः स्वशितमृदुसुदी? न्यस्तहस्तःपृथिव्याम् । द्रुतमुकुलितदृष्टिः स्वप्नशीलो विमोहः भयकृदहितभक्षी नैकशोश्रुश्शलञ्च ॥ ३ ॥
इतिगजचारितादेशः।
आरोहतिक्षितिपतौ विनयोपपन्नो यानानुगोन्यतुरगः प्रतिहेपितश्च । वक्तेण वा स्पृशति दक्षिणमात्मपाव
योश्वासभर्तुरीचरात्मविणोति लक्ष्मीम् ॥ ४ ॥ मुहुर्मुहुर्मूत्रशकृत्करोति न ताड्यमानोऽप्यनुलोमयायी । सकार्यभीतोश्रीवलोचनश्च शिवन भर्तुंस्तुरगो विधत्ते॥५॥ वामैश्चपादैरहितोडयन्तो महीप्रवासाय भवन्ति पत्युः। सन्ध्यां मुदीप्तामवलोकयन्तो हेषन्ति चेद्वन्धुपराजयाय॥६॥ १ पेण्डाः । २ मो॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १२२ ) अनीचहेषन्ति किरन्ति वालं निद्रारताश्च प्रवदन्ति यात्राम्। रुदन्ति चेद्दीनतरा स्वराश्च प्रांशुअसन्तश्च भयपदिष्टाः ॥७॥
इत्यश्वचरितादेशः।
वैशाखे निरुपहते वृक्षनीचःसुभिक्षशिवदायी । विषकण्ठकी तु शुष्के समुभिक्षभयाय च तद्देशे ॥ ८ ॥ नीडप्रागश्शाखायां समा भवेत्पथमष्टिरपरस्याम् । याम्योत्तरयोर्मध्ये प्रधानष्टिस्तरोरुपरि भवेत् ॥ ९ ॥ शिविदिशिमण्डलकृष्ट नैर्ऋत्यां शारदस्य निष्पत्तिः । परियोपयो सुभिक्षं मूषिकसम्पत्तु वायव्ये ॥ १० ॥ शरदर्भगुल्मवल्लोशान्यप्रासादगेहनिम्नेषु । शून्यो भवति सदेश श्चौराणां दृष्टिरोगातः ॥ ११ ॥ द्वित्रिचतुःशाखत्वं सुभिक्षदं पञ्चभिर्नुपान्यत्वम् । अण्डावकिरणमेकाण्डता प्रसूतिश्च न शिवाय ॥ १२ ॥ चौरकवर्णैश्चौराश्चिमृत्युः सितैश्च वह्निभयम् । विकलैर्दुर्भिक्षभयं काकानां निदिशेच्छिशुभिः ॥ १३ ॥ अनिमित्तसंहतैाममध्यगैःक्षुद्यं प्रवासद्भिः क्रोधश्चक्राकारै रभिघातोवर्गवर्गस्थैः ॥ १४ ॥ अभयाश्च तुण्डपक्षश्चरण विधातैजनानभिभवन्तः । कुर्वन्ति शत्रुटार्द्ध निशि विचरन्तो जनविनाशम् ॥ १५ ॥ सव्येन खे भ्रमद्भिः स्वभयं विपरीतमण्डलैः सार्द्धम् । . अव्याकुलं भ्रमद्भिवीतोद्धामो भवति काकैः ॥ १६ ॥ ऊर्ध्वमुखाश्चलपक्षाः पथिभयदाक्षुद्भयाय धान्यमुषः। सेनाङ्गस्था सुयोद्धा परिमोषं चान्यतपक्षाः ॥ १७ ॥ १ सू ण्यो ॥ २ शनिवृद्धिम् ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १२३ ) भस्मास्थिकेशपत्राणि 'विन्यसन पतिवधाय शय्यायाम् । मणिकुसुमाद्यवहनेन सुतक्ष्य जन्माङ्गनायाश्च ॥ १८ ॥ पूर्णाननेऽर्थलाभः सिकताधान्यान्मृत्कुसुमपूर्वैः। भयदो जनसंवासाद् यदि भाण्डान्यवनयेत् काकः ॥१९॥ वाहनशास्त्रोपानच्छत्रच्छायाङ्गकुट्टने मरणम् । तत्पूजायां पूजाविष्टा करणेऽन्नसम्प्राप्तिः ॥ २० ॥ तद्रव्यमुपनयेत् तस्य लब्धिरपहरतिचेत् प्रणाशःस्यात् । पीतद्रव्येकनकं वस्त्रं कासिके सिते रूप्यम् ॥ २१ ॥ सक्षीरार्जुनवजुलकूलद्वयपुलिनगारुमन्तश्च ।। पादृषि दृष्टिं दुर्दिनमनृतास्माताश्च पांशुजलैः ॥ २२ ॥ दारुणनादस्तरकोटरोपगो वायो महाभयदः । सलिलमवलोक्य विरुवन् दृष्टिकरो दृष्टिरोधीर्वा ॥ २३ ॥ दीप्तोद्विग्नो विटपे विकुट्टयन्वतिकृद्विततपक्षः । रक्तद्रव्यं दग्धं तृणकाष्टं वा गृहे विदधत् ॥ २४ ॥ ऐन्द्री दिशमवलोक्य मूर्याभिमुखो रुवन् गृहे गृहिणः । राजभयबन्धुकलहं करोति सबः पशुभयशैव ॥ २५ ॥ शान्तामैन्द्रीमवलोकयत रौतिच राजपुरुषवित्राप्तिः । भवति च सुवर्णलब्धिः शाल्यन्नगुडाशनाप्तिश्च ॥ २६ ॥ आग्नेय्यामनला जीविकयुवतिप्रवरधातुलाभश्च । याम्ये कुलत्थभोज्यं गान्धर्वैर्दाहयोगश्च ॥ २७ ॥ नैर्ऋसांदूतश्चोपकरणदर्धितैलपल्लभोज्याप्तिः । वारुण्यां मां ससुराधान्यादिसमुद्ररत्नाप्तिः ॥ २८ ॥ वायव्ये शस्त्रायुधसरोजवल्लीफलाशनाप्तिश्च । १ विन्यस्यत्पतिवधाय । २ शास्त्राद्धम् । ३ प्रवाशद्भिः । ४ दृष्टिकरोब्दानुरावीबा। ५ रुयात् । ६ तैलमोज्याप्तिः ।। ७ मारुत्यां। ८ सरोजवस्रवली ।
Aho! Shrutgyanam
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १२४ )
सौम्यायां परमान्नाशनं तुरङ्गाम्बरप्रप्तिः ॥ २९ ॥ ऐशान्यां सम्प्राप्तिर्धृतंपूर्णानां भवेदनडुहश्च । एवं फलं गृहपतेर्गृहपृष्टसमाश्रिते भवति ॥ ३० ॥ गमने कर्णसमश्चेत् क्षेमायनकाय्र्यसिद्धये भवति । अभिमुखमुपैति यातु विशन्विनिवर्तयेद्यात्राम् ॥ ३१ ॥ वामे बाशित्वाद दक्षिणपार्श्वेऽनुवशते यातुः । अर्थापहारकारी तद्विपरीतोऽर्थसिद्धिकरः || ३२ ॥ यदि वाम एव वशन्मुहुर्मुहुर्यायिनोऽनुलोमगतिः । अर्थस्य भवतिसिद्धिः प्राच्यानां दक्षिणश्चैवम् ॥ ३३ ॥ वामः प्रतिलोमगतिर्वाशन् गमनस्यविघ्नकृद्भवति । तत्रस्थस्यैव फलं कथयति यद्वाञ्छितं गमने ॥ ३४ ॥ दक्षिणविरुतं कृत्वा बामे वाश्येद्यथेप्सितार्थाप्तिः । वाशन् पुरोतं याति वाग्रतोऽर्थागमोऽतिमहान् ॥ ३५ ॥ प्रतिवाश्य पृष्टतो दक्षिणेन योयाद्भुतं क्षतजकर्त्ता । एकचरणोर्कमीक्षन् विरुवंश्च पुरो रुधिरहेतुः ।। ३६ ।। दृष्ट्वार्क मेकपादस्तुण्डेन लिखेद्यर्दा स्वपिच्छाङ्गम् । परतो जनस्य महतो वधमभिधत्ते तदा बलिभुक् ॥ ३७ ॥ सस्योपेते क्षेत्रे वाशति शान्तोऽतिसस्यभूलब्धिः । आकुलचेष्टो वाशन् सीमान्ते क्लेशकृद्यातुः ॥ ३८ ॥ सुस्निग्धपत्रपल्लवकुसुमफलानम्रसुरभिमधुरेषु | सक्षीराब्रणमुस्थितमनोज्ञवृक्षेषु चार्थकरः ॥ ३९ ॥ निष्पन्नसस्यशाद्वलभवनप्रासादहर्म्यहरितेषु ।
धान्योच्छ्रयप्रभूतिषु शस्तेषु रुवन्धनागमकृत् ॥ ४० ॥
१ तरङ्गाम्बरप्राप्तिश्च । २ ऐश्यान्यं । ३ घृतपूर्व्वान्यासालब्धिः रुदाति । ३ सिद्धिदो । ५ वासत् । ६ वास्ति । ७ सिद्धिप्रस्थानम् । ८ श्वपिच्छाङ्गम् 1 ६ वाशानि ।
Aho! Shrutgyanam
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १२५ ) गोपुच्छस्थे वल्मीकगेऽथवादर्शनं भुजङ्गस्य । सद्यो ज्वरो महिषगे वाशति गुल्मे फलं स्वल्पम् ॥ ४१ ॥ कार्यस्य व्याघातस्तृणकूटवामगेऽम्बुसंस्थे वा । शुष्केऽग्निप्लुष्टेऽशनिहते च काके वधो रुवति ॥ ४२ ॥ कण्टकिमिश्रे सौम्ये सिद्धिःकार्य्यस्य भवति कलहश्च । कण्टकिनि भवति कलहो वल्लीपारिवेष्टिते वन्धः ॥ ४३ ॥ छिन्नाग्रेऽङ्गच्छेदः कलहःशुष्कद्रुमस्थिते ध्वाक्षे । पुरतश्च पृष्टतो वा गोमसंस्थे धनप्राप्तिः ॥ ४४ ॥ मृतपुरुषाङ्गावयवस्थितो ऽग्रतो वाशको ऽतिमृत्युकरः । भानस्थिच चश्चा यदि वाश्यते ऽस्थिभङ्गाय ॥ ४५ ॥ रज्ज्वस्थिकाष्टकण्टकिनिःसारशिरोरुहानने रुवति । भुजगगजदष्ट्रितस्करशस्राग्निभयान्यनुक्रमशः ॥ ४६ ॥ सितकुसुमाशुचि मांसाननेऽर्थसिद्धिर्य्यथोप्सिता यातुः। धुन्वन् पक्षाद्धीननेच विघ्नं मुहुः कणति ॥ ४७ ॥ यदि शृङ्खलां वरत्रां वल्ली वा यदा वाश्यते बन्धः । पाषाणस्थेच भयं क्लिष्टापूर्बाध्विकयुतिश्च ॥ ४८ ॥ अन्योन्यभक्षसंक्रामितानने तुष्टिरुत्तमा भवति । विज्ञेयःस्त्रीभालो दम्पसोर्वाशतोयुगपत् ॥४९॥ प्रमदाशिर उपगतपूर्णकुम्भसंस्थेनाङ्गनार्थसम्प्राप्तिः । घटकुट्टने सुतविपत् घटोपदहनेऽन्नसम्प्राप्तिः ॥ ५० ॥ स्कन्धावारादीनां निवेशसमये रुवंश्चलत्पक्षम् । सूचयतेऽन्यस्थानं निश्चलपक्षस्तु भयमात्रम् ॥ ५१ ॥ बन्धःमूकरसंस्थे पङ्काक्त मूकरे द्रिके ऑप्तिः।
१ वाशीत । २ वामगेम्बु । ३ रुवति। ४ तस्थ । ग्रतोवासको मृतुकरः। ६ वशति । ७ वसति । ८वाशते ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १२६ )
क्षेमं खरोष्ट्रसंस्थे केचित् प्राहुः वधन्तु खरे || ५२ ॥ वाहनलाभश्च गते वाशयनुयायिनि क्षतजपातः । अन्येऽप्यनुव्रजन्तो यातारं काकवद्विहगाः ॥ ५३ ॥ का इति काकस्य रुतं स्वनिलयसंस्थस्य निष्फलं प्रोक्तम् । कब इति चात्मीयै क इति रुते स्निग्धमित्राप्तिः ॥५४॥ करइति कलहं कुरुकुरु च हर्षमथकटकटेऽतिदधिभक्तम् । केके विरुतं कुकुवा धनलाभं यायिनःमाह ॥ ५५ ॥ काकद्वयस्यापि समानमेतत् फलं विशेषेण पदाधिकेन । प्रारम्भकाले गमने प्रवेशे परीक्षणीयं विदुषा तदेतत् ॥ ४६ ॥ इति वायसचरितादेशः ।
-000
S
सूर्योदयेsaभिमुखो विरौति ग्रामस्य मध्ये यदि सारमेयः । एको यदा वा बहवः समेताः शंसन्ति देशाधिपमन्यमाशु ॥ ५७ ॥ सूर्योन्मुखः श्वानलदिकूस्थितश्च चोरानलत्रासकरश्चिरेण । मध्याह्नकाले ऽनलमृत्युशंसी सशोणितः स्यात्कलहो Sपराह्ने ॥ ५८ ॥ भषन् दिनेशाभिमुखोऽस्तकाले कृषीवलानां भयमाशु धत्ते । प्रदोषकालेऽनिलदिङ्मुखस्तु धत्ते भयं मारुततस्करोत्थम् ॥ ५९ ॥ उदङ्मुखश्चापि निशार्द्धकाले हृदि व्यथां गोहरणञ्च शास्ति । निशावसाने शिवदिङ्मुखश्च कन्याभिदुष्टानलगर्भपातान् ॥ ६० ॥ उच्चैःस्त्रराःस्यु स्तृणक्रूटसंस्थाः प्रासाद वेश्मो परिसंस्थिता वा । वर्षासु दृष्टि कथयन्ति तीव्रामन्यत्र मृत्युं दहनं रुजंश्च ॥ ६१ ॥
१ प्रासाद वेश्मोत्तमसंस्थितश्च ।
Aho! Shrutgyanam
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १२७ ) पाट्काले ऽवग्रहेऽम्भो वगाह्यं प्रसात्तैरेचकैश्चाप्यभीक्ष्णम् । आधुन्वन्तो वा पिबन्तश्च तोयं दृष्टिं कुर्वन्त्यन्तरे द्वादशाहात६२ द्वारे शिरो न्यस्य बहिःशरीरं रोरुयते वा गृहिणी विलोक्य । शोकप्रदःस्यादथमन्दिरान्तर्वहिर्मुखःशंसति बन्धकीं ताम् ॥६३॥ कुड्यमुत्किरति वेक्ष्मनो यदा क्षेत्रकाननभयं तदा भवेत् । गोष्टमुत्किरति गोग्ग्रहं बदेद्धान्यलब्धिमपि धान्यभूमिषु ॥६४ ॥ एकेनाक्ष्णा साश्रुणा दीनदृष्टिमन्दाहारो दुःखकृत्तद्गृहस्य । गोभिःसार्द्ध क्रीडमाणःमुभिक्ष क्षेमारोग्यं चाभिधत्ते मुदश्च॥६५॥ वामं जिघेज्जानुवित्तागमाय स्त्रीभिःसाकं विग्रहो दक्षिणं चेत् । ऊरं वामं चेन्द्रियार्थोपभोगाः दक्षं जिघ्रदिष्टमित्रविरोधः ॥६६॥ यातुः पादौजिघ्रश्तचेदयात्रां माहार्थाप्तिं वाञ्छितां निश्चलस्य । स्थानस्थस्योपानही चोद्विजिघ्रत् क्षिप्रं यात्रां सारमेयःकरोति॥६७॥ उभयोरपि घ्राणने हि वाह्रो विज्ञेयो रिपुचौरसम्प्रयोगः। अथ भस्मनि गोपयेत भक्षान मांसांस्थीनि च शीघ्रमग्निकोपः।६८॥ ग्रामे भपित्वापि वहिःश्मशाने भषन्ति चेदुत्तमपुंविनाशः। यियासतश्चाभिमुखो विरौति यदा तदा श्वा निरुणद्धि यात्राम६९ उकारवर्णेन रुतेऽसिद्धि रोकारवणेन च वामपार्थे । ब्याक्षेपमौकाररुतेन विद्यानिषेधकृत् सर्वरुतैश्च पश्चात् ॥७॥ षखेति वोच्चैश्चमुहुर्मुहुर्ये रुवन्ति दण्डैरिव ताड्यमानाः । श्वानोऽभिधावन्ति च मण्डलेन ते शून्यतां मृत्युभयञ्च कुर्युः॥७१॥ प्रकाश्य दन्तान्यदि लेढि सृक्किणी तदाशनं मृष्टमुषन्ति तद्विदः । यदाननञ्चावलिहेन्नै सृक्किणी प्रवृत्तभोज्येऽपि तदानविनकृत्॥७२॥ ग्रामस्य मध्ये यदि वा पुरस्य भपन्ति संहस मुहुर्मुहुर्ये । ते क्लेशमाख्यन्ति तदीश्वरस्य वारण्यसंस्थो मृगवाद्विचिन्सः॥७३॥
१ सव्यं । २ । ३ संगत्य । ४ पातो ।
Aho! Shrutgyanam
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १२८ ) वृक्षापगःक्रोशति तोयपातः स्यादिन्द्रखीले सचिवस्य पीडा । वायो गृहे सस्यभयं गृहान्तःपीडा पुरस्यैव च गोपुरस्थे ॥७॥ भयञ्च शय्यासु तदीश्वराणां याने भषन्तो भयदाश्च पश्चात् । अथापसव्या जनसनिवेशे भयं भषन्तः कथयन्सरीणाम् ॥७५ । एकेने प्रातः दिवसेन वस्यान्मासत्रयेणापि च केन चोक्तः। श्वभिःशृगालाः सदृशाःफलेन विशेषमेषामधुना प्रचक्ष्ये ॥७६।। पूर्बोदोच्योः शिवा शस्ता शान्ता सर्वत्र पूजिता । धूमिताभिमुखी हन्ति स्वरदीप्ता दिगीश्वरान् ॥ ७७ ।।
राजा कुमारो नेता च दृतःश्रेष्टश्चरो द्विजः। गजाध्यक्षश्च पूर्वाद्यः क्षत्रियाद्यश्चतुर्देिशाः॥ ७८ ॥ पुरे सैन्येऽपसव्या च कष्टा मूर्योन्मुखी शिवा । अन्यमतिरुता याम्ये सोदरामृतशंसिनी ॥ ७९ ॥ वारुण्येभिरुता सैव शंसने सलिले मृतम् । याहीसग्निभयं शास्ति टाटेति मृतवेदिका। धिग्धिग्दुष्कृतमाचष्टे सज्वाला देशनाशिनी ॥ ८०॥ भेभेति भयमाचष्टे भोभो व्यापादमादिशेत् । फलाँ शपमानेन ग्राह्यश्च परतो रुतम् ॥ ८१ ॥
इति श्वगोमायुचरितादेशः ॥
नक्षत्रचक्रं गृहगोलिकायाः शस्तं रुतादेशविधौ रुतज्ञैः। चुच्छुन्दरी शब्दविधौ च भौमे तूत्पातजाते च ससीम्नि देशे८२ लोपाशिकायाः खलु किकिसीतिरुतं विनान्यानिव वृद्धिदं स्यात् रुतानि सर्वाणि च सर्वदिक्षु नेष्टानि शिष्टैरिह सम्मतानि॥८॥ १ भन्ति । २ याम्या । ३ चोदिका । ४ माशपतमाणेण । ५ विनन्या ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १२६ } फलन्ति तिर्यग् चरिते नगहेष गृहाधिपस्याध्वनिचात्मनश्च । प्रभोश्च दुर्गे नृपतेश्च सैन्ये
सभास्वमासस्य धेनान्वयाथैः ।। ८४ ॥ इति तर्यगचरितादेशोनाम एकोनविंशोऽध्यायः।
विंशोऽध्यायः।
अथाग्निदग्धं परिपृच्छतःस्फुटं शुभाशुभं प्रश्नविलग्नतो नृणाम् । ग्रहै शरीरादिकभावसंस्थितैर्गताङ्गमाद्याखिलकार्यगोचरम् ॥१॥ संप्रेक्ष्यमाणस्त्ववसःशरीरी प्रसह्य दैवेन शुभाशुभेन । ज्योतिर्विदःसन्निधिमेति यस्मात् प्रश्नेऽप्यतो जन्मसमा फलेषु ॥२॥ मुखचरणगतावतीव रम्ये फलकुसुमदरुमशालिनि प्रदेशे। जलवति धृतगोमयाद्रफेणे भवति शुभं ध्रुवमेव पृच्छकस्य ॥३॥
मङ्गलद्रव्यानां दर्शनमाकर्णनं तथाहि लाभाः। पृष्टश्चादरयुक्तः सिद्धमभीष्टस्य विदधाति ॥४॥
अङ्गुष्टकर्णवदनस्तनहस्तनासा कट्यंशपादतलगण्डशिरांसि गुह्यम् । ओष्टं वचःस्पृशति वक्ति शुभानि यद्वा पृष्टा तदा कलयति ध्रुवमर्थसिद्धिम् ॥ ५॥ मोक्ताधातुःक्षोणिजश्चोष्णरश्मि मूलाख्या:स्युश्चन्द्रमस्सौम्यसौराः।
१ ग्रंहेसु । २ सधनात्वयाद्यै। ३ प्यप्रेर्य । ४ प्यतेजन्मसमः ।
910
Aho! Shrutgyanam
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १३० ) जीवोऽभिख्यो 'दैयपूज्यो वरेढयो
यस्यांशे स्यादिन्दुजः सा तु योनिः ॥ ६ ॥ धातुर्मूलं भवति च तथा जीवदैसेंजराशौ युग्मे वास्मिन् स्वयमपिच भवेदेतदेव प्रतीपम् । लग्ने योऽशःस खलु सुधिया गण्य एवं क्रमात् स्यात् । संक्षेपोऽयं नियतमुदितो विस्तरात् तत्प्रभेदः ॥ ७ ॥ जन्मसमयार्थफलतो यात्राकालस्तिथिकरणबलवान् स्यात् । यात्राकालोक्ताश्च प्रश्नवलं दुर्बलमुपन्ति ॥ ८ ॥ एषां तु फलविरोधे विमृश्य सम्यग् वलावलान् स्वधिया । पौर्वापरयोः फलयोः याप्यत्वं वा फलैर्वाच्यम् ॥ ९ ॥ यात्रासमयाज्ञाने जन्माज्ञानेऽपि निर्दिशेत प्रश्नात् । भावितफलं तज्ञाने तदनुगमादेवं निर्देश्यम् ॥ १० ॥ अशुभे समुपनते सति अशुभो योगो शुभं निरां कुरुते । मुशुभे समुपनते सति सुशुभो योगो ऽशुभं कुरुते ॥ ११ ॥
राशिर्विलनगो यस्तु तत्कालाच्छायया हतः। सप्तो धृतावशेषन्तु गुणकैर्गुणयेत्ततः ॥ १२ ॥ वाणप्रकृतिमन्वर्कद्विरदानलशूलिनः । सर्बपृच्छासु गुणकाः सूर्यादीनामनुक्रमात् ॥ १३ ।। पुनःसप्तविभक्तेऽस्मिन् यदि सौम्योदयो भवेत् । प्रष्टुस्तदाकार्यसिद्धिनेतुः पापग्रहोदये ॥ १४ ॥ एकसप्ततिसंभक्ते शेषे तर्गशोधिते ।। तच्छुद्धिमेति यद्वर्गकालं यद्वसतो भवेत् ॥ १५ ॥ दिनान्यर्कारयोः शेषे पक्षाः शुक्रहिमत्विषोः। गुरोर्मासाशनेवर्षान्तवः शशिजन्मनः ॥ १६ ॥
१ दैत्यपूज्यचरेढड़ो। २ सातु । ३ पि। ४ ताचा । ५ विलानयोगास्तु ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १३१ )
वृद्धिश्चतुर्थ भवनान्मदनान्निवृत्ति लग्राच्च्युतिः प्रसवनं दशमक्षतश्च । पृच्छाविलग्नसमये खचरैश्च वाच्यः मातो ग्रहःहिबुकवेश्मनि तु प्रवासी ॥ १७ ॥ वृषतुलाघटकेशरिणः शुभैर्यदि भवन्ति नभः सुविलोकिताः । तनुभृतां कथयन्ति शुभं तथा बलभृतो यदि चोदयमिश्रिताः १८ नाशोनाद्यः पापदोर्हिनहीनौ सन्देहः स्यान्नापिमृत्युश्च मृयौ । व्याधेर्यद्वा सम्भृतस्योपशान्तिः स्थानं प्राप्तेस्वेषुमे शूरणाख्य५१९ कन्या मेषो वृश्चिकः कर्कटोवा मध्यं व्योम्नः संश्रितः सौम्यदृष्टः । नष्टस्यार्थस्याशु नाशं विधत्ते रोगान् पृष्टःक्षिममुत्थापयेच्च ||२०|| केन्द्रत्रिकोणोपगतैः शुभाख्यैः पापैस्तथा कण्टकरन्ध्रमुक्तैः । ब्रूयान्नराणामखिलार्थसिद्धिं विपर्य्यटाः स्यात्पुनरन्यथा तैः ॥ २१ ॥ शुभाश्वरायास्त्रिमदायखस्थै खेक्षितास्ते शुभमङ्गणोर्थम् । पापं त्रिधम्मदियरन्ध्रधीषु कार्य्यार्थहानिःशुभदाः शुभास्तु ||२२|| शुभाश्वरायास्त्रिधनेषु सिध्यै पापं पुनर्देष्टफलं प्रदिष्टम् । नृराशयःकुम्भतुलानृयुग्मकन्याः शुभन्तेषु वदेद्विलग्ने || २३ || स्थानदाश्चरणभोगदाश्शुभाः लग्नधीधनयुजोर्थमानदः । नेष्टदाः स्युरशुभव्ययायगा लग्न इन्दुरशुभः सगोम्बरे ॥ २४ ॥ इन्दौ द्विष्टमिदायखस्थे जीवे क्षिते स्याच्छुभमङ्गणोऽर्थम् । पापास्त्रिधम्र्मोदयरन्ध्रधीषु कार्य्याथहानिःशुभदाः शुभास्तु ||२४|| उदयगशशिनः सुतमाक्ष्यते हिमरुचिर्यदि वा खचरोऽशुभः । विजयभूरिधनाप्तिमिहादिशेनच शुभं पुनरत्र भविष्यति ॥ २६ ॥ सितरुचि हिमगोरथवा सुतं यदि विलनगतं भृगुनन्दनः । समवलोकयति स्त्रियमुत्तमां श्रियमसौ लभते नियतं सदा ||२७||
१ युतिः ।
२ वर्ष । ३ शुभमणेक्षम् । ४ हान्यै ।
Aho! Shrutgyanam
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १३२ ) पीयूषांशौ पापयुक्ते सिते वा स्त्रीभिःसार्द्ध विग्रह कीर्तनीयः । पापैर्यस्मान्मन्मथस्थानयातै सरेवाम्बुस्थानगैर्वासवाच्यः ॥२८॥ उदये यदि क्षितिसुते भृगुजं प्रविलोकयेद्रनिताया कलहम् । कथयेदथार्कतनयस्य वदेड्ने तथा सपदि गर्भहतिः ॥ २९ ॥ अरुणं विलोकयति केन्द्रगतस्तपनात्मजो भवति चौरभयम् । विपदङ्गणाभिरथवा कलहः सुमहान् प्रजायत इति प्रवदेत्॥३०॥ नाशोऽर्थस्य व्याधयो भीतिरुग्रा पश्यत्युष्णज्योतिसंभानुपुत्रः । लग्नस्थे वा पङ्कजानामधीशे निःसन्देहं वाच्यमेतत् समग्रम्॥३१॥ मैत्रीकार्य वृद्धिमर्थ जयं वा मित्रक्षेत्रं वीक्ष्यमाणः करोति । निःसन्देहं खेचरःपृच्छकस्य व्याचष्टे च प्रायशो नष्टलाभम्॥३२॥ गुरुसितौ यदि युग्ममधिष्टितौ क्षितिसुतस्तु नभस्युदये बुधः। विजयराज्यधनानि यथास्थिति नियतमेव तदा लभते नरः॥३३॥ यदि पृच्छतो भवति लग्नगतस्त्रिदशाचितो दिनपतिर्दशमे । लभते तदाविजयराज्यधनान्यधिकान्यसौ निखिलमन्यदापि ३४ उदयास्तमयोः स्थितयोः शुभयोस्पहजाम्बरवर्तिभिरप्यशुभैः। प्रणमन्यरयो लभते च तथा बहुसारमथार्थचयं पुरुपः ॥ ३५ ॥ उद्यच्छन्तं यद्यनुष्णांशुमूर्ति पापः पश्येन्मध्यवय॑म्बरस्य । स्थानभ्रंशं मृत्युमर्थप्रणाशं पुंसाकिवातं कमुग्रं विधत्ते ॥ ३६॥ पृष्टोदये स्याद्यदिधर्मसंस्थः पापो भवेदात्मजसंस्थितो वा । नाशस्तमक्षिप्रमिहास्ति नून मितोपसर्पति वदेत् तदाशु ॥३॥ द्वादशे यदि भवन्ति विलनाल्लाभधाम्नि यदि वा सुरसौम्याः । कार्यघातमखिलार्थविनाशं भ्रंशमस्य वितरन्ति तदानीम्॥३८॥ हिवुकगःकुरुते धनसक्षयं धनगतो विदधाति च बन्धनम् । रुजमिहव करोयशुभग्रहो व्ययविलग्नगतो मरणं नृणाम् ॥३९॥
१ स्यावदेधुचते । २ निखिलमित्यादपि । ३ श्रिणोवा ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________
दिनकरोभयमर्कसुतो रुजं क्षितिसुतो विदधासभिघातनम् । विकलतां मरणं यदि वा नृणामुशनसः कुरुते शशलाञ्छनः॥४०॥ पश्यसेकश्वेच्छुभश्च स्वमुच्चं लग्नप्राप्तं खचरं प्रश्नकाले। स्थानैश्वर्यार्थोच्चयो मानद्धिर्वाच्यः निःसन्देहमेवाततज्ञैः ॥४१॥ यदि विलग्नगमुच्चगतग्रहः समवलोकयति ग्रहमुच्चगम् । भवति तत् समये समुपेयुषः सपदि राज्यमिति प्रवदेतदा ॥४२॥ आरोग्यस्य प्राप्तिमर्थस्य लाभं वादोज्जित्वं सङ्गमत्वं प्रियेण । सौम्या केन्द्रस्थायिनःखेचरेन्द्रा कुर्वन्यन्ये त्वन्यथा सर्वमेतत् ४३
इति शुभाशुभादेशः॥
पापैः सुतारातिगतैर्नभोगैर्निवर्त्तते मार्गत एव शत्रुः । चतुर्थवेश्मोपगतैःपुनस्तैः प्राप्तोऽप्यरातिर्भजते निवृत्तिम् ॥४४॥ क्षितिसुतो यदि वा रविनन्दनःसुखगतःकमलिन्यधिपोऽथवा । रिपुबलं न समेति तदाबुधः त्रिदशपूज्यसितैःपुनरन्यथा ॥४५॥ स्थिरगते शशभृत्युदये चरे भवति नागमनं विशतो यदा। नियतमागममस्य तदा वदेदिति विपर्ययतस्तु विपर्ययः॥४६॥ व्ययत्रिपञ्चद्विषडेकवर्तिनो भवन्ति लग्नादशुभग्रहाः यदि । तदा समागच्छति विद्विषाम्बलं चतुर्थराशौ न तदागमं विदुः ४७ स्थिरेमिश्रेऽथवा लग्ने शीतभानौ द्विसंश्रये । मुद्रमागतेप्यस्मिन्नरातिर्विनिवर्त्तते ॥ ४८ ॥ रिपुश्चरे चन्द्रमसि द्विसंश्रये विलग्नगे वार्द्धमितो निवर्तते । द्विधाभवसागमनं विर्यये पराजयःक्रूरविलोकिते पुनः ॥ ४९ ।। चतुर्थवेश्मोपगतौ यदार्कमन्दौ तदाभ्येति न वैरिचक्रम् । इन्दुज्ञशुक्रा हिबुके यदि स्यु स्तदाशु तस्यागममामनन्ति ॥५०॥
१ गभणान्विषतो। २ दितिम> यस्तु विभय॑यः ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १३४ ) मेषवाजिषकेशरिणश्रेल्लग्नगा:मुखगता यदि वा स्युः । खेचरैविरहितासहिता वा विद्विषो हि दधते विनिवर्तिम् ॥५॥ स्थिरराशिगतो विलग्नगः शनिरिज्योऽथ तदा रिपुगःस्थिरः । उदयक्षगतामरातचश्चक्षरराशौ द्विषतस्तदागमः ॥ ५२ ॥ गुरुद्वितीये यदि वा तृतीये धाम्नि स्थितश्चभृगुनन्दनो वा । क्षिप्रं तदायाति बलं रिपूणां तथा प्रवासी गृहमेति चाशु ॥५३॥
लग्नाद्राशौ चन्द्रमा यावति स्यात् तावद्भिर्वा वासरैरागमो वै । लग्नस्येन्दोरन्तरे खेचरश्चे जायेतान्यो नैव तद्वाच्यमेवम् ॥ ५४ ॥
इति सपत्नागमादेशः।
अर्कार्कजज्ञासुरपूजितानां चरोदयस्थो यदि कश्चिदेकः । गमन्तदाक्षिप्रमुदाहरन्ति वक्रोपयातैर्विपरोतमेभिः ॥५५॥ चरविलग्नतःशशिजोऽथवा सुरगुरुस्तपनोऽथसितोऽथवा । गमनकृत्कथितो विनित्तिदः पुनरसौ स्थिरलग्नगतःपथि॥५६ गमनागमने च पृच्छतः स्थिरलग्ने गुरुसौरिवीक्षिते । चरखेचरवीक्षिते पुनश्चचरलग्नेद्रयमाशु निर्दिशेत् ॥ ५७ ॥ स्थिर समग्रोत्तमवीर्ययुक्तो विलग्नगो वेश्मनि यत्र खेटः । तत्तुल्यसङ्ख्यापमितैनिवृत्ति रुक्ताप्रयातुन्नियमेन मासै:५८॥ काल एव विनिर्देश्यश्चरांशकगते ग्रहे । स्थिरेयात्मकभागस्थे क्रमाद्वित्रिगुणाः स्मृताः ॥ ५० ॥ यदा यियासतो लग्ने समरस्थानपतिग्रहैः। बक्रं विधत्ते तकालमावर्तेरपरे जगुः ॥ ६० ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १३५ )
तिर्य्यग्रा शिर्यदा लग्नाद् द्वितीयः स्याच्छुभान्वितः । तृतीये यदि वा ब्रूयातिरश्चां गमनं तदा ॥ ६१ ॥ इति समागमादेशः ।
लग्नात् सुतार्थ सहजेषुगतैर्गतानां दुरम्प्रवृत्तिमथवागममादिशन्ति । सौम्यैः पुनश्च समाप्तिमरिस्थितैर्वा लघुागमं भृगुसुतामरपूजिताभ्याम् ॥ ६२ ॥ घनसहजगतौ सितामरेढ्यौ कथययागमनं प्रवासि पुंसाम् । सुखभवनगतौ विमोचनत्वं झटितिं नृणां कुरुते गृहप्रवेशम् ६३ जामित्रवर्त्तिन्यथवारिसंस्थे नभश्चरे केन्द्रगते च जीवे । प्रवासिनामागतिरत्र वाच्या त्रिकोणभाजीन्दुसुते सिते वा ॥ ६४ ॥ अष्टमे हरिणलक्ष्मणि लग्नात् कण्टकैरपि च पापविमुक्तैः । प्रोषितः सुखमुपेत्यथ सौम्ये स्वान्गृहान्भजति लाभसमेतः ||६|| दुश्चिक्यस्थैः केन्द्रषष्टोपगैर्वा पापैः पापालोकिते पृष्टलग्ने | सौम्यैर्दृष्टे बन्धनस्थान्मृतान् वा नष्टान्भ्रष्टाघातितान् वा वदेत्तान् लग्नान्मन्दः पापयुग्धर्म्मसंस्थः सौम्यैर्मुक्तः स्याद्यदा नेक्षितश्च । देशेऽन्यस्मिन् रोगयुक्तस्तदानीम् ब्रूयान्मृत्युस्थानगे मृत्युमस्य विलग्नतो यावतिकेत नेग्रहः समागता द्वादश तेन राशयः । दिनानि तावन्ति वदेदिहागतो निवर्तते वक्रमुपागतैर्ग्रहैः ॥ ६६ ॥ इति प्रोषितसमागमादेशः ।
·000
शनीन्दुभौमा यदि लाभवर्त्तिनस्ततोभृगुः सूर्य्यबुधौ त्रिबन्धुगौ । गुरुःसुते स्याद्यदिविद्विषस्तदा विजित्य सिद्धार्थमुपैति मन्दिरम् ६७
१ गतानाम् । २ सुखभवनगतारिभोटनत्वम् ।
Aho! Shrutgyanam
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १३६ ) लग्गस्थिते मुरगुरौ षष्टे वा शीतरोचिसि । दशमे वसुधाधाम्नि प्रष्टुः सिद्धिरनुत्तरा ॥ ६८ ॥ सिद्धिःस्याल्लग्नगे जीवे षष्टे शुक्रेऽष्टमे रवौ । सचिवाप्तिर्गरौ लाभे कर्मनिक्ष्मार्कपुत्रयोः ॥ ६९ ॥ विदधाति शुभाय यासितांशुभखेचरलग्नसंस्थितैः । अशुभैरशुभं महर्षयःस्थिरलग्नेऽप्यशुभम्मचक्षते ॥ ७० ॥ भङ्गःशनीन्दुभौमेषु धर्मधीलनवत्तिषु । मृत्युःस्यादुदये भौमे द्रष्टयोश्चन्द्रमन्दयोः ।। ७१ ॥ मृत्यु मृत्युगयोर्मन्दभौमयोलग्नगे रवौ । रवीन्दोस्तहदेवायं दुश्चिक्यनिधनस्थयोः ॥ ७२ ॥ प्रष्टुर्नाशं स्मरस्थैश्च रवीन्दुवसुधात्मजैः । क्षुन्मारश्चारिद्धिश्च विलग्ने भृगुभौमयोः ॥ ७३ ॥ लग्ने कुजेन्दोःषष्टे च शशाङ्कसुतशुक्रयोः। वधःस्यान्मन्त्रिणःसूर्ये निधनस्थानत्तिनि ॥७४ ॥ प्रष्टुःसुतवधःपापै विलग्नात्पञ्चमोपगैः। भङ्गास्याल्लग्नगे भौमे सेन्दौ मन्दाबलोकिते ॥ ७५ ॥
इति यात्रादेशः।
-----000-- दशमोदयस्मरगृहोपगाः शुभाः नगराधिपस्य विजयप्रदा स्मृताः। नवमे जयाय गुरुशुक्रचन्द्रजाः कुजभानुजावपि च भङ्गदौ स्मृतौ७६ क्रूरे विलग्नोपगते तृतीये चन्द्रात्मजे तिग्मकरे चतुर्थे । युद्धं भवसेव महीपतीनां पौरस्तु यस्तत्र विनाशमेति ॥ ७७॥ मनुष्यराशावुदये चरे च क्रूरौ भवेतां यदि खेचरेन्दौ । यातुनरस्याशु तदा विनाशं सौम्यग्रहेष्वेव मुषन्ति सिद्धिम्॥७८॥
१ मन्दाव।
Aho ! Shrutgyanam
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १३७ ) अनिमिषालिकुलीरघटे यदि स्थितिकृतोम्बुनिविद्विषकस्तदा । निगदितःस्फुटमेव पराजयः स्मृतमपक्रमणश्चतुरङ्गिभिः ॥८२॥ लने लाभे कर्माणि द्वादशे वा यद्येकोऽपि स्याग्नहारसंज्ञः। यायी हन्यात्तत्पुरंसद्यमीषु क्रूरो नस्यात्तस्य नाशं तदाहुः॥८॥ लग्नतो ऽभिमुखतश्च खगेन्द्रो जायते दशमभे यदि पापः। हन्ति तनगरमाशु तदानीं विद्विषांनरपतिर्विजिगीषुः ॥ ८४ ॥ उदयतो यदि लाभगतो भृगुर्गुरुरथोष्णकरोऽथबुधोऽथवा । नगरभर्तुरसौ कुरुते तदा विजयमम्बरगस्तु परिक्षयम् ॥ ८५ ।। उदयगैयदि वा स्मरवत्तिभि दशमराशिगतैरथवा शुभैः। विजय एव तदा पुरशासितुर्भवतियायिनृपस्य पराजयः ॥८६॥
इन्दो नि नवादितो नवरवेरन्यानि चत्वारि भा न्यजस्यैव तु पञ्चकं परमतो भानोरिमौ चन्द्रभे । स्यातां योऽत्र जयार्क स्थितजयःस्वान्योऽन्यभागस्थयोः युवा साम्यगतिस्वभे स्थितिजुषो नैवास्तियुद्धक्रिया८७ रक्त्यात्व जगतं सामप्रीते साङ्गैर्विवद्धिताम् । तामाञ्झलो हुताहृत्वा वर्गे स्वकडमादिषु ॥ ८८ ॥ केतु—मश्च सिंहश्च वृषभश्च खरो गजः।। काकश्चेतिक्रमाद्विद्यादेकाद्यैःशेषितरिह ॥ ८९ ॥ काकाश्च खरधूर्येह सिंहकेतुसिखिध्वजैः। उर्दोर्धवलिभिःशिष्टै वगैर्विद्याद्धलाबलम् ॥ ९० ॥ नवाधो द्विगुणस्त्रिघ्नः सर्वदीर्घाश्चकादयः॥ सप्लार्वाग् द्विगुणाःसर्वे पूर्यन्तेऽर्धेस्तदृर्ध्वतः॥ हृत्वा दिनानां शिष्टानां वैषम्याधिकतो जयः ॥ ९१ ॥ दुष्टा सूर्यस्थिता तारा ततस्त्रित्रिविभागतः । दुष्टाःशुभाश्च विज्ञेया स्ताराःसाभिजितःक्रमात् ॥ ९२॥ १ यद्यमिसु । २ स्थिजुसोः। ३ सर्बपुस्तकेषुष्येवम् । ४ नामझलोदुना कुत्रचित् । ५ काकस्व ।
Aho! Shrutgyanam
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १३८ । तारकाश्चन्द्रजन्माद् गङ्गातल नलाम्बुना । विभज्या द्विचतुः षष्टा दुष्टास्तारागणाःस्मृताः॥९३ ।। कण्टको विष्णुरना च नेत्रं कारण्डकः शिवः । सारसश्च भगाकेकी सद्यो नन्दादिगा अमी ।। ९४ ॥ पाग्याम्याप्योत्तरान्तस्था कण्टकाद्यं क्रमादिमे । स्वतिथौ प्रथमायामाश्रयोऽन्येषां परे क्रमात् ॥ ९५ ॥ आसवालकुमारराजद्धमृताश्च ते। तेषां क्रियागणोयानं 'वोधःसुप्तिम॒तिःक्रमात् ॥ ९६ ॥ भोक्तु:स्थिसैपुनर्भुक्ते क्रमादृह्य शुभाशुभम् । त्रीण्यास्ये द्वौ दृशो कण्ठे चत्वारि त्रीणि बाहयोः ॥९॥ एकं द्विपार्वे चत्वारि पादयो नि जन्मतः । रक्षेत् ज्यास्थितं गात्रं प्रायस्तत्रायुधम्पतेत् ॥ ९८॥ श्येनमार्जारसिंहश्च भुजङ्गाखुद्विपाशशः । बले मागादि विन्यस्य वर्गाष्टकमिति क्रमात् ॥ ९९ ॥ यामाई सश्चरन्सेते प्रागारम्भात्मदक्षिणम् । स्वपराधक्षरं ज्ञात्वा कालेतादि विग्रहम् । मिथो बलाबलज्ञानाद युक्तियुक्तो विधिःस्मृतः ॥१०० ।। त्रयो दण्डास्त्रिशूलाग्रास्विर्ण्यगपट्दण्डसंयुताः। द्वौ द्वौद्विपार्श्वयोविन्दु मध्यदण्डस्त्रिशूलवान् ॥ १०१ ।। मूर्ध्नि मध्यमशूलाग्रे बिन्यसेद्भानुतारकाम् । ततःसाभिजितस्तारा वामेनैव निवेशयेत् ॥ १०२ ॥ मध्यशूले त्रिजन्मलं पतितं मरणावहम् । क्षतिदं शेषशूलेषु तिर्यक्शम्य बलप्रदम् । जयावहः स्याद्विन्दुस्थं पश्चाच्छूलेषु भङ्गदम् ॥ १०३ ॥
इति विजयादेशः।
१ भागः। २ त्रिष्ण। ३ शोः। ४ स्यात्मिन्दुस्थाम् ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १३६ ) उदये नरराशिगाःशुभा यदि वायव्ययवर्तिनस्तदा । प्रवेदन्नृपसिद्धिमूर्ध्वतः द्वितनुस्थैरशुभैश्चिरोचिताम् ॥१०४॥
सौम्या सोम्यालोकिताः केन्द्रयाताः पुलग्नस्था:प्रीतिमुत्पादयन्ति । पापाःपापैर्वीक्षिताः खेचरेन्द्राः
तेष्वेव स्युः तत्समुच्छन्ति हेते ॥ १०५ ॥ ददाति वित्तं विजयी यदि स्यात् क्रूरस्मरक्षेत्रगतःखगेन्द्रः । क्रूरे विलग्नोपगते कृतोऽपि क्षितीशयोर्भेदमुपैति सन्धिः॥१०॥ सन्धानमापोल्किमभाजिसौम्ये शुभेऽथ लग्ने शुभवीक्षिते च । विनैव सन्देहममुत्र योगे महीपतीनामिति कीर्तयन्ति ॥१०॥
इति सन्धानादेशः।
लग्नाद्वितीये यदि वाष्टमः पापापदम् विभ्रति सप्तमे वा । तदा दिशेदाश्रयणीयनाशं
प्राणप्रयाणं यदि वापि दद्यात् ॥१०८॥ अर्थच्छेदो वित्तगैस्तस्यपापैर्जामित्रस्थैविभ्रम कीर्तियन्ति । रन्ध्रस्थानस्थायिभिःस्वव्यसूत्वं तस्मादेतवर्जयेद्यनतोऽर्थी१०९ द्वितीयसप्ताष्टमगैविलग्नाच्छुभैर्भवसाश्रयणीय एव । आरोग्यमर्थस्सुखसम्पदश्च प्रीतिस्ववाटेव तयोर्नृपसोः ॥११०
इत्याश्रयाणीयादेशः।
अन्जनाथतनयश्च दृकाणे सर्पवेष्टिततनावथ लग्ने । चन्द्रसौरसहितेऽथ विलग्ने बन्धनं नियतमतः कथयन्ति ॥१११॥ १ तदादिशेषा। २ प्रजनाथनयस्याद्रकाने ।
-
Aho ! Shrutgyanam
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १४७ ) पापाक्षेत्रं संश्रिते धर्मजायाधीरन्ध्राम्बुस्थानगे सूर्यपुत्र । क्रूरैदृष्टे खेचरैरस्तिबन्धः क्षिप्रं पुंसस्तद्विदा वाच्यमेतत् ॥११२॥ लग्ने चरे स्यादीचेरण मोक्षः स्थिरेप्यश्चावस्तिपरश्चिरेण । द्विदेहवत्तिन्यहिमांशुपुत्रे कालेनसःस्यात् खलु मध्यमेन ॥११३॥
इति बन्धनमोक्षादेशः ।
---000----- सौम्ये सौम्यालोकिते खेचरेन्द्रे जायालग्नच्छिद्रधिस्थानसंस्थे । पालेयांशौ षट्दशायत्रिसंस्थे रोगव्यापपीडितानां शुभं स्यात् ॥ ११४ ॥ उपचयोपगते हिमगौ शुभे नवमपञ्चमकेन्द्रधनस्थिते । शुभविलोकनभे यदि चोदये
भवति रोगयुतोऽपि मुखी नरः ॥ ११५ ॥ पूर्णः शशाङ्को यदि लग्नवर्ती विलोक्यते चित्रशिखण्डिजेन । शुक्रामरेट्यावपि केन्द्रगौचत्पीड़ादितःस्यातमुखितस्तदानीम् ११६ लग्नस्थो वा नैधनस्थानगो वा पापःप्रष्टुभिवेश्मस्थितो वा। व्याध्युरेदं निर्दिशेद्वर्त्तमानं यद्वा दुःखं स्याद्धिकष्टं प्रयातम् ११७ स्वभवनोदयगः कुरुते रुजं मरणकृन्निघनं मदनेऽथवा । कलिकरुः खलु पृच्छकलग्नगो व्ययकरश्च पुनर्व्ययवेश्मगः ११८ यदि विलग्नगतं शशिपुत्रकं शशधरं यदि वोदयमागतम् । समवलोकयतीह शुभेतरो नियतमेव तदा रुजमादिशेत् ॥११९॥ पृष्टोदये लग्नगते यदि स्युः क्रूराश्चतुर्थस्मरलग्नभाजः । निशाकरो रन्ध्रगतस्तदानी रोगादितं प्राणविनाशमेति ॥१२०॥
१ पुंस्तमिद ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १४१ ) गृद्धकोलवेदनाभुजगेन्द्रवेष्टितो यदि भवन्ति हकाणम् । क्रूरतां परिगते सितरश्मौ रन्ध्रभाजि मरणं कथयन्ति ॥१२॥ मरणमाशु करोसशुभैः कृता धुरधुराचतुरसमाधष्टिताः। बलयुतैस्तु शुभैरवलोकिते शशिान गात्रिभवां कुरुते रुजां॥१२२॥ सौम्यैदृष्टः सूनुरम्भोजबन्धोर्ययंराशिञ्चारितोऽसौ हिनस्ति । 'इतिकरालोकितस्तस्य प्राणान् क्षिप्रं रोगी दैवरोगविनैव १२३
लग्ने लाभे पञ्चमे सप्तमः शत्रौ धर्मे कर्मभे विक्रमे च । सौम्यारोगञ्चाशु कुय्युनित्तिम्
पापाः पुंसः पञ्चतामानयन्ति ॥ १२४ ।। यदा जन्मगतश्चन्द्रो भानुस्सप्तमराशिगः । पौष्णकालः सविज्ञेयस्तदा स्वासं परीक्षयेत् ॥ १२५ ।। पादादिनहोरात्राण्यके नाड्यास्तोऽनिलाः । नाममारपियोज्ञेयः समासं जीवयेत् क्रमात् ॥ १२६ ।। द्वित्रिचतुर्दिनादष्टे षट्चतुर्वत्सरस्तथा। माननात् तु सुखी नारी स्मरचौरसुरादिना ॥ १२७ ॥ त्रिवत्सरं षट् त्रिचतुरद्वर्येकमासश्च जीवयेत् । तिथिकाष्टाशरद्रयेकं दिने जीवेत्ततोऽधिके । आयुः कल्पेष्वनुक्तेषु कल्प्ये त्रैराशिकं क्रमात् ॥१२८॥ वीक्ष्यानिमसः स्वच्छायां पश्येन्निर्मलमम्बरम् । स्वछाया दृश्यते स्वेता पापघ्ना तमनुकारिणी ॥१२९॥ समेच्छिरो गुजाकण्डेदेहाईघ्नीद्वविना । पत्रिकन्येकमासार्द्धदशपञ्चदिनान्मृतिः ॥ १३० ।।
१ हन्तिकरालोकितस्तस्य तस्य प्राणान् क्षिप्रं रोयिणो रोगिणो वा। २ चतुर्वितसरान्तया। ३ माणण्यक ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १४२ )
काकारुणकपोतादिर्यमाराहति निर्भयम् । सलिले चक्रचापं वा यः पश्येन स जीवति ॥ १३१ ॥ ऊर्ध्वार्द्धश्चक्षुषोभ मर्दे न्यत्र न दृश्यते । ज्योतिश्चेत्पत्रिकेद्वयेकमासिकं तस्य जीवितम् ॥ १३२ ॥ दर्पणे वा जले रूपं विकृतं यत्समीक्ष्यते ।
यस्याङ्गं शवगन्धं वा मासार्द्धं तस्य जीवितम् ॥ १३३ ॥ कर्णौष्टौ चलितस्थाना यस्य वक्रा च नासिका । कृष्णजिह्वा चलो मेरुः षट्सप्ताहं स जीवति ॥ १३४ ॥ जिह्वाग्रं दृष्टपूर्वी यो न पश्येत् सः त्रिसश्चिकः । रुद्धश्चवाः कर्णघोषं नश्चवन्नाशु गच्छति ॥ १३५ ॥ द्विधावे जले दीपशान्तेर्निर्गन्धतस्तथा । अङ्गुष्टगुल्फयोर्मध्ये मणिबन्धध्वजादिषु । वायोरस्फुरणं मृत्युः प्रांशुवर्षाच्च पृष्ठतः ॥ १३६ ॥ द्विधा वा दृश्यते दीपो ज्वालायार्धस्तथापि वा । यस्यैव प्रतिभागः स्यात् तस्य मृत्युः पुरः स्थितः ॥१३७॥ षट्त्रयद्रये कमासार्द्धमासपञ्चाहजीवितः । नष्टम्यूर्वादिदिवनं छिद्रितं धूमसंकुलम् ॥ १३८ ॥ भाति विम्बं क्रमाद्भानो रायुर्ज्ञात्वैव चात्मनः । दानं क्षेत्रप्रवेशादि कुर्य्यात्सकर्म्मधीधनः ॥ १३९ ॥ इति जीवोपद्रवादेशः ।
1
सितेन्दुयुक्तेषु तदीक्षितेषु वा कुलीरगौ तौलिषु जायते नृणाम् । कुमारिकालाभ इतिप्रचक्षते परासराद्याः प्रथमे महर्षयः । १४० ॥
१ मर्द्दन्यत्रनिर्द्दिश्यते ॥ २ द्रष्ट || ३ लिङ्गाप्लवे । द्विहाप्लवे । ४ स्थिताः ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________
युग्मसंगोदानवराजपूज्यः सुधामयूखो द्विपदाङ्गनांशः । वीर्यान्वितो लग्नमवेक्ष्यमाणो कुमारिकालाभकर मदिष्टः १४१ लग्ने यदि स्यायुवतिस्त्रिभागस्तत्रापि वा स्याद्यदि योषितांशः । दृष्टः सितेनामृतरोचिषा च भवेत्तदासौ वनिताप्तिकारी ॥१४२॥ जामित्रवित्तापगतो विधत्ते दृष्टःशशाङ्कः सुरपूजितेन । स्त्रीलाभमिष्टं साहितोऽथ पापैदृष्टोऽथवा तैस्तमसो निहन्ति १४२ केन्द्रविकोणोपगतासमक्षं शुभाश्च सौम्या:पविलोकयन्ति । यदा तदासौ लभते सरूपां जायां विरूपामपि पापधिष्णैः१४४ स्त्रीराशिस्थग्रहा लग्ने स्थिरयोषिद्ग्राहांशकाः । पैश्यन्तः कन्यकालाभकारिणःस्युरशंसयम् ॥ १४५ ॥ वरलाभोऽपि कन्यानामेवं स्यादितिसूरयः । परं नराङ्गद्रेष्काणैः पुमांसःपुंग्रहैरपि ॥ १४६ ॥ लग्नतोरिमदधीसहजायेष्विन्दुरर्कगुरुभूसुतदृष्टः । 'स्यात् करग्रहकरो वनिताना केन्द्रधर्मसुतभेष्वथ सौम्यः १४७
इति कन्याबरलाभादेशः।
-womenवृषकेशरिकन्यकालिनः सुतधामाश्रयिणो भवन्ति चेत् । उदयाच्छशिनो सितोऽथवा तनयाल्पत्वमुपैति पृच्छकः॥१४८॥
शुक्रान्दुक्षोणिजे स्वांशकस्थे लग्नस्थे वापसगे वा सुरेढये । प्रष्टुनिःसन्देहमाहुस्तदानीं स्वापत्यत्वं काश्यपाद्या मुनीन्द्राः ॥ १४९ ।। पुत्रस्थानाधीश्वरो यावता स्वां
कालेनाशाम्प्राप्नुयात् खेचरेन्द्रः । १ पक्षाचः । २ स्थिताः । ३ स्यात्कारमहो। ४ सुतधमा। ५ ततयो
Aho ! Shrutgyanam
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १४४ ) तावानस्थिन् कत्तितो गर्भवृतेः कालःस्त्रीणां प्रश्नशास्त्रार्थविद्भिः ॥ १५० ॥
हति गर्भसंभवादेशः।
ग्नार्कसुविन्दुभिरोजराशौ नरांशके सुप्रबले नृजन्म । सौम्यांशयुक्ते यदि कन्यकानां जन्म प्रदिष्टं मुनिभिःपुराणैः१५१ अषमे जीवतिग्मांशू स्यातां पुरुषजन्मदौ । ग्मे सितेन्दुभौमार्काः कन्यकोत्पत्तिदायिनः ॥ १५२ ॥ वषमोपगते विलग्ननाथे रविपुत्रे सुतजन्म निर्दिशेत् । मवर्तिनि तत्र कन्यकानां प्रसवं गर्गमुखाःपुनर्विदुस्ते ॥१५३॥
स्यात्पुंवर्गे लग्नगे वीर्ययुक्ते मूतिः पुंसः पुग्रहालोकिते च । युग्मेनार्या स्त्रीग्रहालोकभाजी ज्ञोपेते तु स्त्रीभवेद्गर्भयुक्ता ॥ १५४ ॥ सौम्योपेतः सौम्यदृष्टाष्टमर्स स्थायी नाथः पङ्कजानां यदि स्यात् । तस्मादेशादन्यदेशे तदानीं प्राप्तो वाच्यः प्रश्नकालेऽस्य तातः ॥ १५५ ॥
इति पुत्रस्त्रीजन्मादेशः॥
चन्द्रार्कयोःस्मरगृहोपगतौ सितार्की लग्नात् सुखाष्टमगतौ यदि वा भवेताम् । यद्वद्वितीयसहजोपगताविमौस्तां स्यात्प्राषि प्रबल एव तदाम्बुपातः ॥ १५६ ॥
१ वाप्ता।
Aho ! Shrutgyanam
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १४५ ) जलराशिगते शुभग्रहे सितपक्षऽर्थतृतीयकेन्द्रगे । जलराशिगतेऽथवाशशिन्युदयस्थे ध्रवमादिशेज्जलम्॥१५७॥
पृच्छाकाले वित्तदुश्चिकायोश्चे देकोराशिर्जायते तोयसंज्ञा । यद्वा तिष्ठेत्तत्र तोयग्रहश्चे
निमंदिग्धं तोयपातस्तदा स्यात् ॥ १५८ ॥ कुमभमीनमकरा:जलसंज्ञाः कर्किश्चिकतुलाषचापाः । सिंहमेपमिथुनप्रमदाख्या राशयोनिगदिताम्त्वजलाख्याः॥१५९॥
शुष्का कुजार्करविजा भृगुनन्दनश्च शीतद्युतिश्च कथितौ जलसश्रयो द्वौ । स्यादाश्रयस्य वशतःशितरस्मिजन्मा
तद्वयतिश्च वचसामपरे यथोक्ताः ॥ १६० ॥ राशीश्वरोत्थे यदि विक्रमे वा शुभेन युक्तो गमने चरेण । तदा नदीपूरतरस्य सप्तर्विशे दिने स्यात् सलिलस्य पातः॥१६॥ जलवसजलेन संयुते पयसोर्वाग्पतनं विनिर्दिशेत् । उपरीरितमन्यथा पुनर्बहुतोयं जलसञ्चये विदुः ॥ १६२॥ शशभृतो दिशि वजभृतोऽपि वा मधुरवाग्वलिभुग्यदि वाशते । समभिपृच्छति देहुभृति धूवं निपतनं सलिलस्य तदा दिशेत् १६३ वर्षा प्रश्ने माषीन्दुर्जलः शुक्ल पक्षे लग्नगः केन्द्रगो वा । सौम्यदृष्टो भूरितोयं विमुञ्चसल्पं पापैश्चन्द्रवर्भागवोऽपि १६४ शुभेक्षितःप्राषि शीतरश्मि गोः सुतात् सप्तमराशिवर्ती । पार्क पुत्रानवपञ्चमस्थः स्मरस्थितोवापि जलागमाय ॥१६॥
नदीतीरे कूपे सरमिसरसे पल्वलतटे
समभ्यर्च्य ज्योतिर्विदमवनिदेशेऽथ हरति । १ जलजद्वेयेविदुः।
Aho ! Shrutgyanam
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १४६ )
यदा पृच्छेत् पृष्टा जललुलितपा निःस्पृशति वा यदा सान्द्रं सद्यः किरति तदाम्भो जलधरः ॥ १६६॥ तोयासन्नस्तोषकार्योन्मुखो वा
पृष्टा चेत्स्याच्छंस मनोऽम्बुसंज्ञाम् । तोयार्थानां प्रश्नकाले श्रुतिर्वा
यस्मिन् वाच्यं तत्र निर्देश्यमम्भः ॥ १६७ ॥ आनोःशुद्धस्फुटे चन्द्रभागालोकमुपक्षिपेत् । मण्डलानं समुद्धस शिष्टं वायुस्फुटं वदेत् ॥ १६८ ॥ यदेन्दुस्फुटतुल्यासौ तत्र जीवज्ञराहवः ।
यदि च स्युस्तदालोके वातचक्रं विजृम्भते ॥ १६९ ॥ गत चैत्रादिकान्मासान् दिनीकुस तिथि क्षिपेत् । तो नीतिभृतस्ताराः स्थितं भवति लिप्तिका ॥ १७० ॥ तत्र ग्रहाणां सर्व्वेषां क्षिपेच्छुद्धस्फुटानपि ।
अयं पिण्डस्फुटो नाम भानुस्थानादिमो भवेत् ॥ १७१ ॥ विशोध्य मण्डलात्तञ्च स्थितं विद्युत्स्फुटो भवेत् । क्षिप्त्वा ग्रामचटकं तञ्च चक्रेण ताडयेत् ॥ १७२ ॥ ततश्चन्द्रस्फुटःशोध्यः शेषो मेषस्फुटो भवेत् । अस्मिन् पिण्डस्फुटाने दृष्टिर्नास्तीति निर्दिशेत् ॥ १७३ ॥ दृष्टिरस्यधिके तञ्च कुर्य्याद्विघटिकामयम् ।
ओजः स चेद्दिवा वृष्टिः समश्चेन्निशि सम्भवेत् ॥ १७४ ॥ अथवा विकला पिण्डं पिण्डभोगेन भाजयेत् । लिप्तिका दिनतो लब्धं दृष्टिकालस्य निर्दिशेत् ॥ १७५ ॥ मासस्य मार्गशीर्षस्य प्रारभ्य प्रथमां सिते । पूर्वाषाढस्सितामेतं मेघगर्भः परीक्ष्यताम् ॥ १७६ ॥
१ स्थारा । २ गामवटकम् । ३ पूर्वाषाढांशशिना ते ।
Aho! Shrutgyanam
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १४७ ) इन्दौ न स्पृश्य यत्रः गर्भश्चन्द्रवशात्ततः। मण्डूकसङ्के दिवसे तत्रैव प्रसवो भवेत् ॥ १७७ ।। सितपक्षभव कृष्णे कृष्णपक्षभवासिते । दिवाभवःक्षपायाश्च क्षपाजातो दिवा भवेत् ॥१७८॥ सन्ध्याजातञ्च सन्ध्यायां पौरस्यः पश्चिमे भवेत् । एवं दिशश्च सुव्यस्तान्मरुतश्च प्रकीर्तितम् ॥ १७९ ॥ मार्गशीर्षादिमो गर्भो ज्ञेयो मन्दफलःसदा । तथा पौषसितोद्भूतो गर्भः सूते फलं मनाक् ॥ १८० ॥ पौषस्य कृष्णमारभ्य क्रमाद्गर्भ:प्रतिष्टितः। श्रवणस्य सितं प्राप्य श्रवेदाकार्त्तिकोदयः ॥१८१॥ पूर्वाषाढं गते भानौ जातो गर्भस्ततो रवेः । आद्रये प्रयाणात्मसेकं त्रयोदशदिनश्रुतिः ॥ १८२॥
शुक्रोदयात्प्रभृतिक्रमेण दृष्टिर्भवेद्वादशभेषु मध्यम् । दिकेतनः कष्टतमा ततोपि प्रापास्यते सा नवतारकेषु ।।१८३॥ स्नग्धावलक्षबहुलं परिवेशचक्रं सूचिक्षुरोपरचितं पटलं घनानाम् । शुद्धं प्रसनशशितारकमम्बरञ्च काकाण्डमेचकमुषनिशि वायुगर्भे८४ उन्ध्याशुभामत्स्यसुरेन्द्रचाप नि?र्षविद्युत्पतिसूर्ययुक्ता । गदा प्रशस्ता शिवशक्रसोम दिग्भागगानां मृगपक्षिणाञ्च ॥८॥ पैत्रे भाद्रपदश्चान्द्रे वैश्वे साईं च वारुणे। आप्ये स्वातौ च रुद्रे च गर्भो बहुजलप्रदः ॥१८६॥ निहतस्त्रिभिरुत्पातैर्गर्भःक्षरति नूतनः । युक्तयोदृष्टयोःसौम्यैः शुभो गर्भोऽर्कचन्द्रयोः ॥ १८७ ।।
१ तस्फुर्ष । २ श्रयत् । ३ वमेत् । ४ फलन्मदाक । ५ तत्रयो. शदिनश्रुतिः । ६ कदाम्बरश्च । ७ मुसन्ति सिवागर्भे । ८दिग्भाबिलग्न मृगपक्षिगा।
Aho ! Shrutgyanam
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________
। १४८
कूरग्रहसमायुक्त चन्द्रे च द्वादशात्मनि । गर्भःप्रादुरभूयोसौ करकाशनिमत्स्यदः ॥ १८८ ॥ गर्भकाले धनानाञ्चेदतिवेलं प्रवर्षणम् । गर्भध्वंमाय निर्दिष्टं गायेन मुनिना परम् ॥ १८९ ॥ विरसं वारिवैमल्यं दिशां चलनविक्रियाम् । गोनेत्राभं वियद्रेकरमितञ्च घनागमे ॥ १९० ॥ मार्जारानखरैर्भूयो विलिखन्ते भुवस्तलम् । वनन्तः शिशव सेतुं मुचयन्ति धनागमम् ॥१९१ ।। समलो मिश्रगन्धञ्च लोहानां मत्स्यसम्प्लवः । गिरयोऽञ्जनचूर्णाभा बाष्पमंरुद्धकन्दराः ।। १९२ ।। परिवेशश्च शशिनः कुक्कुटेक्षणसन्निमः । वृक्षाग्रेककलासन्ना नभस्तल विलोकनम् ।। १९३ ।। गवामूज़ रविप्रेक्षा शशीव मधुसन्निभः ।। प्रतीन्दुश्च दिवारुद्रकोणे विद्युद्विजृम्भणम् ॥ १९४ १३ व्यवायश्च भुजङ्गानामधिरोहश्च शाखिषु । लोढणञ्च तृणाग्रेषु न चिरादृष्टिकारणम् ॥ १९५ ॥ पिपीलिकानां पण्डानामन्तरेण विमर्दनम् । स्थानादन्यत्र चलनं गवाञ्च विविधप्लुतम् ॥ १९६ ॥ स्तनितञ्च निशीथिन्यां दिवा सर्वत्र विद्युतः । दण्डवद्विादुद्योतं पौरस्त्याच्छीतलो गरुत् ॥ १९७ ।। पांशुस्नानं विहङ्गानां क्रूरता वा तपस्यतु । उदयास्तमयोसेन्द्रचापो सपरिवेशको ॥ १९८ ॥ मयूरशुकवायस चानकसमानवर्णा यदा । जपाकुसुमपङ्कजातिमुषश्च सन्ध्याधनाः ।
५ सिसिरो ॥ २ विविधालुणम् ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १४६ ) जलोम्मिनश्चक्रकच्छपवराहमीनोपमाः प्रभूतपुटसञ्चया नियतमाशु यच्छन्सपः ॥ १९९ ।। पर्यन्तेषु सुधाशशाङ्कटवलामण्डेअनालिद्विपः स्निग्धा नैकपुटाक्षरजलकणाः सोपानविच्छेदिनः । माहेन्द्रे प्रभवाः प्रयान्यपरतः प्राचीञ्च पश्चाद्भवा ये ते वारिमुचस्यजन्ति नचिरादम्भः प्रभूतं भुवि ॥२०॥ शनैश्चराद्वा शुक्राद्वा चन्द्रःप्रादृषि सप्तमः । पञ्चमो नवमो वापि शनैष्टिकरो भवेत् ॥ २०१ ॥ ग्रहाणामुदये वास्ते सङ्गमेवात्र सङ्क्रमे । अयनान्ते च वक्षान्ते प्रायो वर्षति वारिदः ॥ २०२॥ सङ्गमे शशिजशुक्रयोस्तथा देवदेवरिपुमन्त्रिणोरपि । जीवसोमसुनयोश्च सङ्गमे भूरि वारि दिशतीह वारिदः २०३
मृगकुम्भझषा श्रेष्ठा जलराशिषु मध्यमाः । कर्किकन्यातुलाः शेषा अधभा परिकीर्तिताः ॥ २०४ ।। अवग्रहग्रहाःसूर्यमूर्यपुत्रमहीसुताः। जलदौ भृगुशीतांशू मध्यमावपरौ स्मृतौ ॥ २०५ ॥ आधाराधेययोः प्रभे साम्भस्त्वं भूरि वारिणः । व्यत्यये जलशोषाय मिश्रता स्वल्पवारिणः ॥२०६ ॥ चतुर्थो जलराशिश्चेत् स्याद्रा तत्र जलग्रहः । चन्द्रभार्गवयोस्तत्र दृष्टि; जलहेतवे ॥ २०७॥ आस्यदुक्कुक्षिकोशेषु प्रष्ट्वोःस्पर्शो जलोदये । हृन्मूर्द्धन्नासिकावक्षः स्पर्शो मन्दजलाय च ॥ शेषाङ्गस्पर्शने विद्याज्जलाभावविचक्षणः ॥ २०८ ॥
१ प्रस्ते ॥२ भूरिवारिणे ॥ ३ छवालादति ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १५० )
कूपार्कदेशे नक्षत्रचक्रमालिख्य बुद्धिमान् । शुक्रेन्दुस्थानदृष्टिभ्यः जलस्थानं विनिर्दिशेत् ॥ २०९ ॥ यद्यम्बुरहिते देशे वेतसः पश्चिमे ततः । हस्तैस्त्रिभिर्जलं सार्द्धं पुरुषे दक्षिणा शिरा ॥ २१० ॥ जम्ब्वा उदकविपिईस्तैः शिरापूर्व्वा नरद्वये ।
मण्डूकः पुरुषे लोहगन्धिना मृततो जलम् ॥ २११ ॥ जम्बुद्रुमस्य पूर्व्वत्र चल्मीकश्चेव समीपगः । तस्य दक्षिणपार्श्वच सालेलपुरुषये ।। २१२ ॥ पञ्चादुदुम्बरस्याम्भस्त्रिकरैः पुरुषद्रयैः । सार्द्धेऽथपुरुषे कृष्णसर्पञ्चाश्मा च तादृशः || २१६ ॥ नाको मेनककुभस्ततो हस्तत्रये जलम् । पंश्चात्रिभिर्नरैः सार्दै सिकतायास्तलादधः || २१४ ॥ वल्मीकाचितीनर्गुण्ड्याः दक्षिणस्यास्त्रिभिःकरैः । सपादे पुरुषद्वन्द्वे सलिलं बहुशर्करम् || २१५ ॥ दर्या यदिपूर्वेण वल्मीकः पश्चिमे ततः । नरत्वयेन सलिलं स्वेता च गृहगोधिका ॥ २१६ ॥ बदरी सफला सा चेत्ततः स्यात्पश्चिमे जलम् । नरवये सपादे तु पुरुषे दुन्दुभिध्वनिः ॥ २९७ ॥ उदुम्बरःसविल्वश्चेत्ततो याम्ये करत्रये । पुरुषैस्त्रिभिरम्बुस्यात्कृष्णभे कोर्द्धपूरुषे ॥ २९८ ॥ काकोदुम्बरिका नाकौ तत्रैव पुरुपत्रये । सपादे सलिलं याम्यां मूषिका पुरुषार्द्धतः ॥ २१९ ॥ विर्भातकस्य याम्येन काकुर्य्यादि समीपगः । ततः प्राच्यान्नरैः सार्धे सलिलं सरसम्बद्दुः ॥ २२० ॥
१ भैमदेय्याः ॥ २ वृत्ततो ३ उदुम्बरश्च विम्बश्चेत् ।
Aho! Shrutgyanam
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १५१ )
कोविदारस्य चैशान्या वाल्मीकः सकुशो यदि । तयोर्मध्ये जलं विद्यात् सहार्द्ध पुरुषहये ॥ २२१ ॥ वल्मीकनिचितात्सप्त पणत्याच्यामनन्तरम् । पञ्चभिः पुरुषैस्तोयं पाषाणं कुरुविन्दकः || २२२ ।। सर्व्वषामेव वृक्षाणामुदुरोधस्थितो यदि । अधस्तात् सलिलं तस्य सार्धे नरचतुष्टये ॥ २२३ ॥ दक्षिणेन करञ्जस्य काकुस्तस्मात्करत्रये । याम्ये नरत्रये यवारि कच्छपः पुरुषार्धतः ॥ २५४ ॥ उत्तरेण मधूकस्य वल्मीकं पश्चिमोत्तरे | हस्तानं पञ्चक हित्वा जलमध्याष्ट्रपुरुषैः ॥ २२५ ॥ दक्षिणेन सदुर्व्वस्तु वल्मीकस्तिलकस्य चेत् । ततः प्रतिच्या पुरुषः पचाभिः पूर्व्वतः सिरा ॥ २२६ ॥ पश्चिमेन कदम्बस्य वल्मीको दक्षिणे ततः । हस्तत्रयं परित्यज्य पडूभिस्तु पुरुपैर्जलम् ॥ २२७ ॥ तालो वा नारिकेलो वा वल्मीकोपचितस्ततः । पश्चात् पभिः करैव्र्याम चतुर्भिः पुरुषः सिरा ॥ २२८ ॥ दक्षिणेन कपीतस्य वल्मीकश्चेदुदग्दिशि । परित्यज्य करान् सप्त सलिलं पुरुषत्रये ॥ २२९ ॥ निवृच्छ्रकरपादी च लक्ष्मणा नवमालिका । दन्ती च दृश्यते यत्र नृत्रये याम्यतो जलम् ॥२३०॥ अंतृणा सतृणा भूमिः सतृणा निस्तृणाथवा । पादाहता वा निनदेद्धनं वा वारि तत्र तु ॥ २३१ ॥ खर्जूरिविसिरष्का चेद् यत्र स्याज्जलवर्ज्जिते । तस्य पश्चिमभागेन सलिलम्पुरुषत्रये || २३२ ॥
१ वल्मीक स्थलकस्य । २ ताम्याम् । ३ अत्रणेस ।
Aho! Shrutgyanam
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १५२ ) स्निग्धाश्च या पादपगुल्मवल्यो निश्च्छिद्रपत्राश्च ततः सिरास्ति । पद्मेचरोशीरयुतः सगुन्द्रा काशो कुशो वा नलिका नलो वा२३३ खजूरजम्बर्जुनवेतसास्युः क्षीरान्विता वा द्रुमगुल्मवल्यः। यत्रोद्धनाभाः शुभपत्रनीलाः स्युनक्तमालाश्च ससिन्दुवाराः २३४ विभीतको वा मदयन्तिको वा यत्रास्ति तस्मिन् पुरुषत्रयेऽम्भः । स्यात् पर्वतस्योपरि पर्वतेऽन्यः तत्राम्बुमूले पुरुषत्रये वा॥२३॥ समीपजैःकाशकुशश्च युक्ता नीलाच मृछत्र सशर्करा च । तस्यां प्रभूतं सुरसञ्च तोयं कृष्णाथवा यत्र च रक्तमृद्रा॥२३६॥
कूपःखलो निकेतस्य ग्रामस्य नगरस्य वा । ऐन्द्रे भर्तृविनाशाय वह्निकोणे ऽग्निभीतिदः ॥ २३७ ॥ नैर्ऋसे बलविध्वंमी वायव्ये वह्नितापदः । द्वारवेधं परिसज्य शेषदिक्षु शुभावहः ॥ २३८ ॥ हस्तामधानुराधा पुष्यधनिष्टोत्तराणि रोहिण्यः । शतभिषजियारम्भे कूपानां शस्यते भगणः ॥ २३९ ॥ अञ्जनमुस्तौ शीरैः सराजकोशातकामलकचूर्णैः । कतकझलसमायुक्त योगः कूपोदकं शुभयेत् ॥ २४० ॥
इत्यधोजलादेशः॥
-------:0:------ होरागतो दिनकर परिपूर्णमूर्ति दृष्टःसितेन यदि वा विदशार्चितेन । नष्टस्य लब्धिमचिराद्विदधातिलाभ स्थानोपगाप्रबलवीर्ययुतःशुभो वा ॥२४१॥ स्थिरे विलग्ने यदि वा स्थिरांशे वर्गोतमे वापि विलग्नयाते ।
१ मल्या । २ रोबीर । ३ सगुजा । ४ तस्मीण। ५ सत्राम्बु ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १५३ ) तवैव वाच्यं स्थिरमेवं नष्ट
द्रव्यं स्वकीयेन च तद्गृहीतम् ।। २४२॥ निर्देश्यमादिमध्यान्ते विलग्नदृष्टैईकाणैश्च । द्रव्यं द्वारोदेशे मध्ये भवनावसाने च ॥ २४३ ॥
पूर्णे विधुयेदि विलग्नगतः शुभो वा । मुझेदये भवति सोम्यविलोकितस्तु । नष्टस्य लाभमचिरात् कुरुते तदानीम्
लाभोपगोऽथ बलवान् न शुभेतरश्चेत् ॥ २४४ ॥ तोये वित्ते विक्रमे पञ्चमे वा षष्टे वा स्यात् खेचरेन्द्रःशुभश्चेत् । नष्टं द्रव्यश्चाशु लब्धि तदानी ब्रूयात्तस्यासन्नदेशे स्थितिञ्च।।२४५।। ब्रूयादेषा खेचरैः कण्टकस्थैः यद्वा लग्नाक्षीदमीषादभावे । मध्यादुद्दष्टेरंशकैर्वा विलग्नाहाच्यन्यस्मिन्नध्वतो योजनश्च२४६
द्रव्यमांशकतश्चौरान द्रेष्काणरादिशेत सुधीः । तद्देशकालराशिभ्यो वंशजातिञ्च लग्नतः ॥ २४७ ॥ मृगकुरङ्गझपाजितुमस्तथा शुभयुता न शुभेतरवीक्षिताः । मुषितमर्थचयं विचरन्समी नियतमम्वरमध्यमधिष्टिताः२४८॥
लग्नं प्राप्ताः प्रापयन्ति स्वकाष्टं मेषाद्याश्चेद्राशयःखेचरास्तु । सम्बश्यन्ते लग्नसंस्था स्वकीयं यातं यद्वा वासराधीश्वरा वा २४९ अर्काचंशे विच्युते खाद्विपादशैलेष्टं काङ्गानि सङ्ख्याक्रमेण । स्युर्गव्यूतिक्रोशहस्ता वितस्तियद्वाप्येवं कीर्तयेदगुलानि २५०
द्रेष्काणः स्याद् यत्स्वरुपो विलग्ने तस्याधीशः खेचरो वापि यादृक् । वर्णे वर्षे वेष्टिते वा कृतौ वा
१ नयूगेतरः । २ तुरङ्ग। ३ जुकु । ४ तस्यादीसः। ५क्रमेवा ।
२०
Aho ! Shrutgyanam
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________
१ १५४ ) तुल्यःस्तेनस्तेन निर्देश्य एव ॥ २५१ ॥
इति नष्टलाभादेशः ।
तत्कालिकस्फुट लग्नं कूर्याल्लिप्सामयं बुधः। गोसिंहौ दशभिर्गुण्यावष्टीमिथुनाष्टमौ ॥ २५२॥ सप्तभिश्च तुलामेषौ मृगकन्यौ च पश्चभिः। अनुक्ता राशयःसर्वे गुणनीयाः स्वसङ्ख्यया ।। २५३ ॥ तत्र स्थितग्रहाणाञ्च गुणकारैर्विवर्द्धयेत् । जीवे दश कुजे चाष्टौ शुक्रे सप्त विनिर्दिशेत् ॥ २५४ ॥ रवौ शशिनि साम्ये च रविपुत्रे च पञ्चभिः । तदवस्तविमं राशि सप्तभिर्गुणयेत्ततः ॥ २५५ ॥ नच देयाश्चरे लग्ने विशोध्या द्विशरीरके । स्थिरेण देया नोशोध्या इति व्याचक्षते ऽपरे ॥ २५६ ॥ सम्पदायाद्वयं ब्रूमो लग्नद्रेष्काणनिर्णयम् । आदौ दद्यात्सजेदन्त्ये मध्येनायं विधिःस्मृतः ॥२५७॥ तत्तविधनशेषेण तत्तन्नक्षवमादिशेत् । केचित्रिधनशेषेषु चराद्युक्तविधि जगुः ॥ २५८ ॥ कलत्रपुत्रमित्रारिभ्रातृणां स्थानसङ्ख्यया । एकोनराशयस्तत्र देयास्तत्तारकागमे ॥ २५९ ॥ तदवस्तोदितं रा* चतुर्धा विनिवेशयेत् । दशाष्टसप्तपश्चन्नास्ते भवन्ति यथाक्रमम् । नव देया विशोध्याश्च प्रत्येकं तत्र पूर्ववत् ॥ २६० ॥ वत्सरा ऋतवो मासाः पक्षौ चेति पृथक् पृथक् । ज्ञेयाः स्वमानशेषेण प्रथमेऽत्रैव राशिके ॥ २६१ ॥ द्वितीये तिथ्यहोरात्रं तृतीये मण्डले भवम् ।
Aho! Shrutgyanam
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________
चतुर्थे जन्मघटिकस्ततो लग्नं प्रसाधयेत् ।
ततो ग्रहं परिज्ञाय नेयं दायदशाफलम् ॥ २६२ ॥ अजमकरतुलाकुलीरकन्यास्थितभगनाश्चतुरगुलीषु पया। इह गणयेदधिरूढवर्गराशौ प्रभृति भवे नवमक्षकं हि यावत्२६३
यामस्य पूर्वभागश्चेद् विलोमात्पञ्चराशिषु ।। क्रमात् पश्चषु चान्तश्चेद् यामस्सेप्ताद्धृतोऽपरे ।। २६४ ।। पादं द्विगुणितं लोकयुक्तछायाविशोधितम् । भाजकस्थेन शुद्धार्के भाजिते घाटकादयः॥ २६५।। तत्रार्कभुक्तिं निक्षिप्य लग्नभुक्तिं विशोधयेत् । अशोध्यनीलनीतिभ्यः क्रमेणाभ्यस्य भाजयेत् ।। २६६ ॥ वर्तमानस्य लग्नस्य सिद्धभोगविलिप्तिभिः। लब्ध भागादिकं तच्च सवर्णीकृस कोविदः ॥ २६७ ।। अन्तकेन विभज्याप्तमृक्षशेषं चतुर्गुणम् । तेनैव भाजयित्वाथ लब्धं पादो विधीयते ॥ २६८ ॥ भूयोभ्यासवशादेतत् साधयेदैवचिन्तकः । भक्ष्याकारविकल्पाभ्यामूहस्तत्र विधीयताम् ॥ २६९ ॥
इति नष्टकादेशः।
-000-- यदिकण्टकवर्तिनःशुभा:सूर्यदिवैकादशवेश्मगा विलनात् । धनवद्गृहमादिशेत्तदानीं द्वारं स्वदिशि ध्रुवं वदेद्विधिज्ञः।।२७०॥
यस्मिन् भागे वेश्मनः सन्ति सौम्या: तत्तद्रव्यं संश्रयस्तत्र वाच्यम् ।
१ चान्तस्वेद । २ सह्याईतोत्तरे । ३ कृत्यको। ४भ्यासमसी । ५ भक्ष्याचाश्य । ६ मुशास्तत्र । ७ द्वारश्च ।
Aho! Shrutgyanam
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १५६ ) यस्मिन् पापा खेचरास्तत्र भागे
शल्यस्योक्तः संश्रयः प्रश्नकाले ॥ २७१ ॥ विष्णे समग्रेऽप्युदये विलग्ने विनिर्गते चन्द्रमसापि शून्यः। माप्तिर्निखातस्य भवं तदानीं कृतेऽपि यत्ने द्रविणस्य चैव ।।७२॥ दशमे हिबुकेऽथ पञ्चमे दुश्चिक्ये नवमे तथोदये । यदि सन्ति शुभग्रहास्तदानीम् ध्रुवमत्र द्रविणन नश्यति दुरुत२७३
इति निधानादेशः।
---000-- संकीर्णकादेशमिम यथावद् गुरूपदेशेन नरो विदित्वा । नरेन्द्रवांल्लभ्यमुपैति भूयः सर्वेण लोकेन च पूजितःस्यातू२७४ इति संकीर्णादेशो नाम विंशोऽध्यायः ।
-:0:0:0:---- इत्यनवमदर्शनस्थविरस्य कृतौ देवज्ञकामधेन्वा
मादेशप्रकरणं नाम द्वितीयम् ।
एकविंशोऽध्यायः।
वशिष्टपूर्जाःप्रथमे महर्षयो वितस मङ्गल्यविधानमूचिरे । तंतःसमादादभिसङ्गशंसनं प्रणीयते किश्चिदिहोपयोगवत् १ याम्यायनं कुलीरादि मकराद्युत्तरायनम् ।
शुभकर्म सुविज्ञेयमुत्तरायनमुत्तमम् ॥ २॥ शुभेन युक्ता करणेन तिथ्या चन्द्रेण योगेन दिनेन तारा । ग्रहैर्नभिन्ना न युता च पापैरुत्पातशून्या च शुभेषु पूज्या ॥३॥
१ नतत् ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १५७ )
कृत्तिकादीनि चत्वारि बुधवारादिषु क्रमात् ।
भानि यान्यमृतं योगं शुभं सिद्धिस्वसाधकम् ॥ ४ ॥ भानौ भानुश्चन्द्रमाश्चन्द्रवारे भौमे दश्रं बोधने चानुराधः । जीवो जीवे रेवती शुक्रवारे रोहिण्यर्को सिद्धियोगो निसर्गात५ मूलं हरिरुपान्त्यर्क्ष कृतिका च पुनर्व्वसुः । भाग्यः स्वातिश्च सिद्धत्वं भानुवारादिषु व्रजेत् ॥ ६ ॥ शुक्रे नन्दा बुधे भद्रा भूमिजे च जया तिथिः । शनौ रिक्ता गुरौ पूर्णा सिद्धियोगयुता भवेत् ॥ ७ ॥ सुरारवारयोर्नन्दा तिथिर्भद्रेन्दुशुक्रयोः । बुधे जया च रिक्तेज्ये शनौ पूर्णामृताह्वया ॥ ८ ॥ कदाचिदेकम्यवना हि वह्निमित्रान्यमूलाशततारकाणाम् । नन्दा च मन्दार दिनेशवारे चेद्योगमाप्ता स वराख्ययोगः ॥९॥ aौ हरिश्चन्द्रदिने दिने भं
भौमे च मूलञ्च भगं बुधेऽह्नि । उपान्यभ जीवदिने च शुक्रं स्वातिस्तथार्कों शिखिभं शुभं स्यात् ॥ १० ॥ शुक्रेज्यशुभचान्द्रीणामक्षीणेन्दोर्दिनं शुभम् | एतेषामेव पवर्गो दर्शनञ्च सदा शुभम् ॥ ११ ॥ नक्षत्रमुद्रष्टुं रोहिणी चोत्तरत्रयम् । अभिषेकपुरारम्भप्रभृतीन्यत्र कारयेत् ॥ १२ ॥ उग्राणि त्रीणि पूर्व्वाणि भरणी पत्रकारकम् । विषाग्निशत्रुघातच शाव्याद्यश्चात्र कारयेत् ।। १३ ।। अश्विनी हस्तपुष्णाणि लघु तत्र विचारयेत् । शिल्पौषधविधानानि भूषालङ्कारकादिकम् ॥ १४ ॥
१ मूले । २ द्रव ।
Aho! Shrutgyanam
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १५८ ) मृदुवर्गोऽनुराधा च चित्रापौष्णेन्दुभानि च । सुरसहितवस्त्राचं मित्रताञ्चाव योजयेत् ॥ १५ ॥ विशाखा कृत्तिका चैव मृदुतीक्ष्णक्रिया हिता । श्रवणादिवयं वायुरादिसं चरकर्मणि ॥ १६ ।। कुर्याद्रवे शुभकरःस्थिरपौष्टिकानि धर्मक्रिया द्विजहितानि च बालवाख्ये । सम्प्रीतिमिवकरणानि च कौलवाख्ये
सौभाग्यसंशयपदानि च तैतिलाख्ये ॥ १७ ॥ कृषिवीजगृहाश्रयजागरजे वणिजे धूवकार्यावणिग्युतानि । नहि विष्टिकृतं विदधाति शुभं परघातविषादिषु सिद्धिकरम्१८ कार्य पौष्टिकमौषधानि शकुनौ मूलानि मन्त्राणि वा सौकार्याणि चतुष्पदे सुरगुरुंद्देशश्च राज्यानि च । नागे स्थावरजङ्गमानि हरणं दौर्भाग्यकाण्यतः किंस्तुघ्ने शुभदृष्टिपुष्टिकरणं माङ्गल्यसिद्धिक्रिया ॥ १९ ॥ त्रीण्युत्तराणि श्रवणन्धनिष्टा प्रजापतिस्तिष्यसराब्धिभानि । ऊर्ध्वाननान्येषु विधेयमूर्ध्वरोहोचित कार्यमशेषमाहुः ॥ २० ॥
चित्राश्विनी मृगशिरश्च पुनर्वसुश्च ज्येष्टान्सहस्त्युपवनान्युपमित्रमञ्च । तीर्य्यङ्मुखान्युचितमत्र विभक्तिमित्र
प्रस्थानमङ्गलकृषीक्रयविक्रयाद्यम् ॥ २१ ॥ मघा विशाखा भरणी च मूलं पूर्वत्रयम्पन्नगकृत्तिके च । अधोमुखं प्रोक्तमिदं प्रशस्तमधोमुखं कार्यमशेषमेव ॥२२॥
अजमकरतुलाभृत्कर्कटा पार्श्ववक्ता युवतिमिथुनमीनान्युन्मुखाः कौर्पिकश्च ।
१ सुरगुरुद्देश्य । २ ऊर्ध्वरोहोचितं। ३ कौक्षिकश्च ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १५६ ) वृषभकलशसिंहा वृश्चिक श्चोर्ध्ववक्ता
विविधविधिषु युक्ता योजयेदृष्टिलग्नम् ॥ २३ ॥ अमुक्तमस्तितश्चैव काक्षितं चितं कमात् । ऊर्ध्वतीर्यगधोवक्तं भवनं कल्पितं परे ॥ २४ ॥
रुद्राहिमित्रपितृवासववारिभानि विश्वाभिजित् कमलजन्मविशाखभानि । शक्रौषधीशवरुणार्यमभाग्यभानि एतानि पञ्चदश सन्ति दिवा मुहुर्ताः ॥२५॥
इति दिवामुहुर्ताः।
निशा~भोपान्यहलिपियाश्वि यमाग्निवेधः शैशिभादिनिड्याः । कृष्णार्कचित्रानिलभान्यमूर्तिः निशामुहूर्ताः कथिताः क्रमेण ॥ २६ ॥
इति निशामुहुर्तम् ।
मुहुर्ते तावन्नाड़ीनां द्वयं द्वयमुदीरितम् । अनुकूलविधिस्तस्य चन्द्रनक्षत्रवद्भवेत् ॥ २७॥ सविता भार्गवःसोमश्चान्द्रो मन्दो गुरुःकुजः। वारे षट् पञ्चमस्तेषां मुक्तिःसार्द्धद्रयं घटी ॥ २८ ॥
इति कालहोरा।
-0यत्र राशौ स्थितश्चन्द्रस्ततः प्रभृति कल्पयेत् । याबद्दृष्टोदयस्तावच्चरमादिपदैः क्रमात् ॥ २९ ॥ १ रचिनः । २ शशिभादिनित्यं । ३ चरदादि ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १६० )
चरःसुखी मृतस्तुष्टो वालश्च ज्वरितो नृपः । भयार्त्तःक्षुधितः कामी निद्रालु: रसिकः शशी ॥ ३० ॥ इति चन्द्रावस्था ।
अवस्था शशिनःषष्टिर्नक्षत्रे नाड़िकावशात् । तत्र मेषादिसंज्ञाः स्युः पञ्चपञ्चकलाः क्रमात् ॥ ३१ ॥ स्थानभ्रष्टस्तपोगिण्यः परनारीरथः क्रमात् । गुरुर्नागाधिरूढञ्च क्रियाः स्युर्मेषपञ्चके ॥ ३२ ॥ सिंहासनस्थितो राजा मन्त्रिभिः सहितः शशी । रिपुहारी च सेनानीर्गुणा वृषभपञ्चके ॥ ३३ ॥ प्राणहर्ता शिरश्छेत्ता पाणिपादनिकृन्तकः । बन्धको देवरोषीच दशा मिथुनपञ्चके || ३४ ॥ राजा च देवाध्यायी च स्वापी धर्म्मस्थितः शशी । धर्मकर्त्ता च पञ्चेताः क्रियाः स्युः कर्कपञ्चके ।। ३५ ।। साध्वससम्भवश्चन्द्रो निधिजन्मातुरागतः । वाक्ययुक्तोवसारी क्रियाः स्युः सिंहपञ्चके ॥ ३६ ॥ saराप्तः पतितस्थानाद्देशान्तरगतोऽलसः । " दिशन्त्युचितवित्तञ्च गुणाः स्त्रीपञ्चके क्रमात् ॥ ३७ ॥ आस्थानस्थो भवेच्चन्द्रो मन्त्रिभिः सह मन्त्रयेत् । 'परराष्ट्रगतो 'द्वेषी गजहस्तौलिपञ्चके ॥ ३८ ॥ समन्त्री युद्धभीरुश्च भयार्तो विप्रभोजकः । कृशानुपतितश्चेति क्रियाः वृश्चिकपञ्चके ॥ ३९ ॥ क्षुधारसस्थश्चान्यत्र विचरन् नरमांसभुक् ।
कुदारसहितश्चन्द्रो गुणाः स्युःचापपञ्चके ॥ ४० ॥
१ यालार्थः । २ संज्ञायुः । ३ गुरोनाधिसाधिरूढश्च । ४ दिसन्युपिन विस्तश्च । ५ चरराष्ट्रा । ६ वोषा । ७ नारामांसभृक् ।
Aho! Shrutgyanam
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________
विवाहिविभ्रमश्चन्द्रः स्त्रीभिः क्रीडागतस्ततः । दृते रतो महाराजा दुःखी मकरपञ्चके ॥ ४१ ॥ शेते रिपुर्नृपःसेव्यः समित्र क्षितिपस्ततः । ध्यानकं मुनिभिःसाई सजानिघटपञ्चके ॥ ४२ ॥ सुमृष्टानासनश्चन्द्रः प्रवासभयविह्वलः । दाता नेसविकल्पस्थः क्रियाःस्युमीनपञ्चके ।। ४३ ॥ एवं चन्द्रगुणास्तेषु शुभेषु शुभमाचरेत् । सर्वदोषाः विनश्यन्ति विशेषनाशनाविधौ ॥ ४४ ॥ प्रश्नकाले च चद्रोऽयं शुभो यदि शुभप्रदः। इसेवं शशिनःषष्टिहष्पतिमते दशा ॥ ४५ ॥ नाडीचन्द्रःस्वोचे भवति च दीप्तःस्वस्थःस्वगृहे सुहृद्गृहे । मुदितःभानुःशुभवर्गस्थः शक्ता स्याव्यक्तरश्मिश्च ॥४६॥ विकलो रविलुप्तकरो ग्रहाभिभूतःप्रपीडितश्चैव । पादयुतश्चैव खलो नीचो भीतः समाख्यातः॥४७॥ शाल्मल्ये कुङ्कुमान्नैस्त्रिकटुकसहितैर्दाधिकान्नै कपित्थे रक्तैर्भक्तैः कदम्बे धृतगुणसहितैः क्षीरभक्तैश्च निम्बे ॥ अस्वथै पोतभक्तैर्धतर्विदलधनैर्नक्तमाले वटाख्ये कृष्णान्नैःपूतिमांसैः प्रभृतिरविदिनादर्चयेद्दिक्षु नाथान् ४८॥
सीमन्तपुंसवननामविधानमौल विद्योपनीतकृषि जलंवाग्रहश्च । राजाभिषेकनववेश्मपुरप्रवेश
श्राद्धक्रियाःऋतुभुजाम्प्रतिमाप्रतिष्टा ॥ ४९ ॥ एतेषां सविता देवः प्रभायोगः प्रभास्वतः । ततःमाहे च मध्याह्ने कर्तव्यः शुभकातिभिः ॥ ५० ॥ १ विस्वलः । २ तिकल्पस्थः। ३ विलदसणैः।
२१
Aho! Shrutgyanam
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________
अङ्करार्पणमाधानं विवाहः शिशुभोजनम् । एतेषां चन्द्रमा देवः कर्त्तव्यस्तु ततो निशि ॥ ५१ ॥ पूर्वाह्ने वापराह्ने वा स्नानञ्च श्रुतिवेधनम् । केचिदाहुर्दिवारात्रावभिषेकविधि विदुः॥ ५२ ।। यात्रावस्त्रचिकित्साद्यः दिवा रात्रौ च सम्मतः । तत्र तत्रोचितस्थाने न विशेषविधिर्यदि ॥ ५३ ॥ कन्यानां वरणे चैव तथा पुसवनेऽपि च । सीमन्ते वालभुक्तौ च मूढशुक्रो न दोषकृत् ॥ १४ ॥ मासि कृयेषु कार्येषु गूढत्वे जीवशुक्रयोः । नदोषकृत्तदामासलक्षणं बलवद्यतः॥ ५५॥ मङ्गलाना हि सर्वेषाम१रार्पणमादितः । विधेयं विधिवत्तस्मात्तदत्र प्रतिपद्यते ॥ १६ ॥ अङ्कुराप्पणमिच्छन्ति मङ्गल्यारम्भतःपुरा । तृतीये पञ्चमे वापि सप्तमे नवमेऽह्नि वा ॥ ५७ ॥
श्रेयो विधातुरनुकूलदिने शुभानां वारेषु दोषरहितेषु शुभे विलग्ने । तारापतौ बलिनि पश्यति भार्गवोऽयं
बीजार्पणं मिलितबन्धुजनैविधेयम् ॥ ५८ ॥ अश्वत्थपत्रदुर्वाभिर्युक्तपादाः शरावकाः । विशुष्कगोशकृच्चूर्णसिकतापूरिताःशुभाः ॥ ५९ ॥
अध्मानशङ्खगहितामितभूरिभेरी ध्यात्वा श्रियं भगवती भवने कृताये । क्षीरप्लुतानि च वपत्तिलमासकादिबीजानि पूर्वकथितेषु शरावकेषु ॥ ६०॥
१ कृतार्थे ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१६३)
पिपीलिकाद्यैरिह कीटजातैरुपद्रुता वा यदि नोपरूढा | शुष्काश्च ताम्त्राः कुटिला विरूपा वीजाङ्कुरा विघ्नभयं विदध्युः ६१ शीतलाहादिना दीर्घपत्रपुत्रसमाकुलाः ।
अङ्कुराः सिद्धिदातारो भवन्ति कुटिलेतराः ॥ ६२ ॥ अभितःस्थापयेत्प्राज्ञः साक्षिणे भाविशर्मणः । तृणाङ्कर शरावस्तु सर्व्वमङ्गलमण्डले ।। ६३ ॥ इति सामान्यविधिर्नामएकविंशोऽध्यायः ॥
द्वाविंशोऽध्यायः ॥
000
अनभिज्ञातदेशस्य वपस्य न हि पुष्कलम् । अतःप्रवक्ष्ये संक्षेपाद्दोषनिश्चयलक्षणम् ॥ १ ॥
द्विदैवताद्यैरुडुभिः क्रमेण चतुश्चतुर्भिर्मिहिरादिवाराः । एकैकशः सम्मिलिता भवन्ति वियोगविदेशस्मृता स्मृताख्याः ।। २ ।।
अर्कादिवाराश्शरवेदशैलनागेन्दुरामद्वितिथिप्रयुक्ताः ।
द्विदैवतान्याजपुरन्दरा सौरीज्यवह्निश्रयिणोविनाशः वाराः शनिप्रभृतयः प्रतिलोमसा पौष्णादिभिः सहगतास्तु चतुश्चतुर्भिः । योगः क्रमेण गदिताः स्थिरवर्द्धमान वारर्क्षयव्ययमतङ्गजमौपलानि ॥ ४ ॥ पीयूषशुलनामा च सिद्धिः काकोऽथ मृत्युकः । उत्पातो लम्बकः कम्पो नित्रञ्छत्रञ्च मुद्गरः ॥ ५ ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १६४ ) वजे श्रीवत्सकः केतुर्वान्तः काकोदर मजा। धूमःकालश्च दण्डश्चाप्यानन्दश्चेति दर्शितः । अष्टविंशति योगाः स्युः स्वनामसदृशम्फलम् ॥ ६ ॥ भौमार्कतारयोर्मूलं यत्सङ्ख्या स्यात्ततःपरम् । क्रमेण तारा तत्सङ्ख्या स्थुनकण्टक एव च ॥ ७॥ ज्वाला स्याद्रक्तनक्षत्रात्पञ्चविंशञ्च षोडशम् । तत एव नलज्वाला सप्त पञ्च चतुर्दशम् ॥ ८॥ बुधाधिष्टितनक्षत्रान्महाकण्टक दूषणम् । अष्टादशचतुर्विशमष्टमञ्चेतिभत्रयम् ॥ ९॥ जीवभागवताराद्यं सप्तमं नवमञ्च भम् । व्याधि क्रमादपगतमितिदोषद्वयं भवेत् ॥ १० ॥ खण्डनं दशमं षष्ठं विंश शनितारकात् । एकादशं पञ्चमञ्च परिघो वक्तराहुतः ॥ ११ ॥
अतीतवारा मिहिरादयस्ते त्रिसगुणान्मण्डलतो विशोध्यः । तत्रान्तिमाद्या धनरूपमीनाः
काणा अनन्धा इतराश्च ताराः॥१२॥ सप्तमारपश्चिमःसप्त सौम्ययाम्यश्च राजयः। समन्तात् कोष्टचक्रे स्याद् भगन कार्तिकादिकः ॥ १३ ॥ ग्रहा क्रूरा शुभावाथ येद्रेकायामवर्तिनः । तद्रेकाभिमुखी तारा महाशूलेति विश्रुताः ॥ १४ ॥ वृषसिंहालिकुम्भानामर्के पश्चमभागगे । षडाशीति मुखं नाम सभागःशुभकर्मानुत् ॥ १५ ॥ श्रीमत्सुवोधाचार्येण सन्दर्भोऽयं प्रकाशितः ।
१ यसौख्या। २ यद्रेकायामवस्तितः ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १६५ ) मुविचार्य ततः कार्यमारभेत विचक्षणः ॥ १६ ।। विशाखादित्रयं याम्यशशाङ्कःशङ्करो मघा । तिथयःशैलवेदार्का निन्दिता रविवासरे ।। १७ ॥ विशाखादिद्वयं वह्निराप्यादिद्वितयं मघा । तिथयश्चाङ्गरुद्राख्याः नेष्टा वारे हिमत्विषः ॥ १८ ॥ विष्णुवारुणदेवेन्द्रबासवाजकपालिनः । शरादिछिद्रदिक्सङ्ख्याःतिथयो न शुभाः कुजे ॥ १९ ॥
वसुयमभयमूलान्याजभेश्चान्द्रिवारः तिथिभिरभिदिशानिद्रेककैश्चावयोगः। जलधिशशिभगाारोहिणीभैर्युतो वा
तिथिभिर्ऋतुनवाष्टौर्युतो जीववारः ॥ २० ॥ पुष्यादिभत्रयं शुक्रो विशाखादिद्वयं विधिः। दिक्छिद्राद्रिद्विनागाख्याः स्वास्तिथयो न शुभाःसिते॥२१॥ आर्यमादित्रयं पूषा श्रवणाप्यपुनर्वसुः । तिथयःशैलनागाङ्गरुद्राख्या न शनौ शुभाः ॥ २२ ॥
इत्यवयोगः।
भानुभानुजभौमानां वारवर्गाश्च पापकाः ।
तेषां तु शुभदृष्टस्य भानोर्वारो न दृष्यते ॥ २३ ॥ षट्वेदनागाङ्गदशाष्टभानुविक्दश्रभान्वब्धिकरायाश्च । विदध्युरेतास्तिथयोऽनिभीति क्रमेण मेषादिगते खरांशौ ॥२४॥ भान्वादिवारेषु कृशानुचित्राब्रह्मान्तकार्दाश्रवणान्ययुक्ताः। वाणाक्षिपूर्णे चलकामषष्टीभुजङ्गमाख्यास्तिथयो विषाख्याः॥२५॥
इति विषयोगः।
--0१ खै । २ षट्वेग।
Aho ! Shrutgyanam
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १६६ ) चतुर्थी नवमी चैव तथैवाथ चर्तुदशी। त्रीणि रिक्ता दिनान्येवं पक्षयोर्वर्जयेद् बुधः ॥ २६ ॥ चतुर्नवचतुर्दश्याश्चादिमध्यान्ततत्समा । कलास्तत्कालिका रिक्ता भयदा प्राणहारिणी ॥२७॥
इति रिक्ता।
तोयक्षमाद्यया युक्तमनुराधा द्वितीयया । ब्युत्तराश्च तृतीयायां पञ्चम्यां वह्निपैतृभे ॥ २८ ॥ सप्तम्यां हस्तमूले हे अष्टम्यां पूर्वभद्रभम् । दशम्यां रोहिणीञ्चैव द्वादश्यां सूर्यतारका ॥ २९ ॥ विश्वदेवं त्रयोदश्यां बधनक्षत्रमिष्यते । शुभकर्मात्र कुर्बाणः पण्मासान्मृत्युमाप्नुयात् ॥ ३० ॥
इति बधयोगः।
चैत्रे शून्ये रोहिणीदश्रमे द्वे विश्वे चित्रा कृत्तिका माधवे स्युः । शुक्ले मासे चादिति हि शून्यं स्यादापादे वा समं भाग्यभञ्च३१॥ पूर्वाषाढ श्रावणे शून्ययोगः शून्ये रेवसब्धिभे भाद्रपादे । शून्यात् पूर्वाभाद्रपादाश्चिनेये मासे वोर्जे कृत्तिका चन्द्रभश्च३२ चित्राविशाखोत्तरभाद्रपादसहैव पौषे शिवभानुभे द्वे । माघे तु मूलश्रवणे च शून्ये ज्येष्टाभरण्यां च तपस्यमासे ॥३३॥
इति मासशून्यम् ॥
१ वह्नित्रभेः । २ सप्तारका । ३ मन्यमाप्नुयात् ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १६७ ) चैत्रादिषु सिते पक्षे तिथयःप्रथमादयः । कृष्णे क्रमादू द्वितीयाद्या द्वादशा यान्ति शून्यताम् ॥३४॥
इति तिथिशून्यम् ।
कुम्भश्च मत्स्यं वृषभं यमञ्च बस्तं कुमारीमथ वृश्चिकञ्च । तुलान्धनुःकर्कटकञ्च नकं सिंहञ्च चैत्रादिषु शून्यमाहुः॥३५॥
इति लग्नशून्यम्।
----:0:---- भानुस्थितीत शशिरामवह्निपड्वह्निषड्वह्निगुणाश्च ताराः। कानश्च वह्नित्रयगाविषटकाः सम्पूर्णनेत्रा:स्युरथान्यथोऽधाः३६
इत्यस्वयोगः।
--:0:--- शुक्ले विष्टिर्दिवाष्टम्यां पौर्णमास्यां तथा तिथौ । एकादश्यां चतुर्थ्याञ्च विष्टिःपश्चिमभागगा ॥ ३७॥ कृष्णे विष्टिश्चतुर्दश्यां सप्तम्यां पूर्वभागगा। दशम्याञ्च तृतीयायां विष्टिःस्यादपरार्द्धगा ।। ३८ ॥ सुजाष्ट्रणी सिते पक्षे गाजिजूढ सितेतरे । विष्टिस्तात्कालिकाहलतु तिथौ यामादिशेश्वराः ॥ ३९ ॥ ईसे हन्ति ग्राहकावितिविष्टेदिशातिथिः । पालनीयो नमो नागो नैव नारी नता पुनः ॥ ४० ॥
इति विष्टिः ।
कृतान्तरुद्रासपर्णाग्निज्यष्टा चैव त्रिपूर्वका । मघा चेन्द्राग्निरियेते पापाः सामान्यतो दश ॥ ४१ ॥
१गीदा।
Aho ! Shrutgyanam
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १६८ ) व्याघातःपरिघो वजं व्यतिपातोऽथ वैधृतिः। गण्डातिगण्डशूलानि विष्कम्भो नव पापिनः ॥ ४२ ॥
इति पापनक्षत्रम्।
आग्रंशको हस्तधनिष्टयोश्च द्वितीयपादःशिवसर्पयोश्च । उपान्समाशोपियोस्तृतीये मूले भरण्यां दिनमृत्युरन्से४३
इति दिनमृत्युः।
---:0;
चरेषु सप्तमं भानोः स्थिरराशिषु पञ्चमम् । उभयोनवमं भागं षडाशीति मुखं विदुः ॥ ४४ ॥
इति षडाशीतिमुखम् ।
------000----- रविस्थतादशमे च सप्तमे त्रिप्तप्तके पञ्चदशे च भे शशी। रविस्थितांशे न समांशकस्थितः करोति तापं कमलापतेराप४५॥ स्थिते भानुस्थभाच्चन्द्रे चतुर्थे धूमकेतुकः । परिधिन्नवमे धिष्णे पर्विशे व्यतिपातकः ॥ ४६॥
इति सप्तसूर्यदोपः।
-~~-:0:0:0:---- स्फुटे बिनिक्षिपद्भानो गहेमधनम्बुधः । चन्द्रे सूरसमिद्वह्निीमे धनुरसायनम् ॥ ४७॥ बौधे ज्ञानदयशाके शौके रोगक्षयाश्रयम् । अज्ञाननिर्भयंमान्दे राहौज्ञानशुभाभयम् ॥ ४८ ॥
१ अद्रांशके।
Aho! Shrutgyanam
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १६६ ) विशुद्धमण्डलादेते चन्द्रस्फुटसमा यदि । रश्मिदोषांश्च यांस्तेषु शुभकर्मणि नाचरेत् ॥ ४९ ।।
इति रश्मिदोषः।
वामेऽक्षिण मृगशीर्षञ्च दक्षिणेऽक्षणि हृद्रभम् । पृच्छे च मूलं मत्स्यस्य लिखेदन्यानि पार्श्वयोः ॥ ५० ॥ अन्योन्याभिमुखःस्थौ यदि भानुनिशाकरौ। तन्नक्षत्रयुगं वेधो न तत्र शुभमाचरेत् ॥ ५१ ॥ त्रिंशत्रिंशतकला भानोः सङ्क्रान्तावभितस्यजेत् । पञ्च पञ्च दिनान्येव जीवेन्मूढे समन्ततः ॥ ५२ ॥ चिरं मुह्यति चेच्छुक्रः सप्तभान्यभितस्यजेत् । गुरोः सप्तमराशिस्थस्याजः शुक्रस्तु मूढवत् ॥ ५३ ॥ त्रिशिखं पूर्वतः शूलं त्रयं पश्चावत्रिदण्डकम् । लिखेन्द्रोकाष्टकान्तीय॑क् तत्र भानुस्थकारकम् ॥ ५४॥ मध्यमस्य त्रिशूलस्य मध्येऽन्यस्याथ सव्यतः। गणयेत्रच शूलस्थास्तारा नेष्टा पराशुभाः ॥ ५५ ॥
इति सूर्यशूलम् ।
-----000अर्द्धचन्द्राकृतिं कृत्वा तत्र कोष्टश्च मध्यमे । त्रिशूलं त्रिशिखं तेषां मध्यापार्श्वद्रये ततः ॥ ५६ ॥ त्रीस्त्रीन् विन्दुन् बिलिख्यात्र मध्यशूलस्य मध्यमे । न्यस्यार्कस्थितमं सव्याद् गणं शूलगतं यजेत् ॥ ५७॥
इति चन्द्रशूलम् ।
१ नव।
२२
Aho ! Shrutgyanam
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १७० ) नक्षत्रतारकातुल्यतिथिर्यत्र समागता । तद्दिनं हतकार्याख्यं न तत्र शुभमाचरेत् ॥ ५८ ॥ रविन्दुस्फुटयोगर्क चतुर्दा तत्र निक्षिपेत् । मियं दानं जयं दीपं नवभिस्तानि भाजयेत् ।। यद्येकमाप शून्यं स्यादर्जनीयं हि तदिनम् ॥ ५९॥
इति चतुर्दोषः।
--000-- रविन्दुस्फुटयोगहू सप्तधा विनिवेशयेत् । मानं चापं धनं रूपं दान देयं नयानिति ।। ६० ॥ संयोज्य सारसम्भक्ते शून्यं यदि विवर्जयेत् । एकमप्यत्र शून्यं चेन तत्र शुभमाचरेत् ॥ ६१ ॥
इति सप्तदोषः।
ताराग्रहस्य वैकस्य विभक्त भवनद्वये । तिष्टतश्चन्द्रसूय्यौ चेदव्यतिवातःसराशिजः ॥ ६२ ।। स्फुटे कमलिनीबन्धौ नीङ्गजन्मधनं क्षिपेत् । धूमस्फुटःसविक्षेयः समचकाद्विशोधितः ॥ ६३ ॥ व्यतिपातो भवेत् सोऽपि नागलोकसमायुतः । परिवेश्यो भवेदेषः पुनश्चक्राद्विशोधितः ॥ ६४ ॥ भवेदिन्द्रधनुस्तत्र निक्षिपेन्नगतोटकम् । सकेतुर्नागपुत्राङ्के क्षिपेनिर्घातको मतः ॥ ६५ ॥ संचनागकुलैर्युक्तं परिधः परिकीर्तितः। नागलोकयुतः सोऽपि वाज्ञादण्डोऽभ्युदोरितः ॥६६॥
इत्यष्टमदोषः।
-000---
१ नयानिति । २ पव। ३ जीबानदण्डो।
Aho! Shrutgyanam
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १७१ ) सच ज्ञानधनायुक्तः प्रथमोऽस्फुटो भवेत् । चन्द्रस्फुटसमा एते चाष्टौ दोषाय कल्पिताः ॥ ६७ ।। भीमाच्छोध्या भवेयुश्चेव सिंहस्याष्टादशांशकाः। तद्युक्ततारकं रक्तस्फुटाख्यं न शुभावहम् ॥ ६८ ॥ तत्तद्वारे समारभ्य भुञ्जीत क्रमशो ग्रहाः। कलाश्चतस्रःपादोनं प्रसेकं प्रतिवासरम् ॥ ६९ ॥ तेषु सौम्यो गुरुःसौरी क्रमादर्दमहारकः । यमदण्डश्च गुलिकस्तेषां भुक्तिं विवर्जयेत् ॥ ७० ॥
इत्यईप्रहारयमदण्डगुटिकाः।
नमवरनगनांगी वायुकाया नगज्ञा नरफलननगनारी दायरेखा नराणाम् । घटचटनटचाटी नीरवारानिरत्नं
नयनृपभयतोयं वैरिनागा इति स्युः॥ ७१ ॥ सङ्ख्याकलानन्तुरगादिभानामेतासु नाडीषु गतासु तत्र । कलाश्चतस्रो विषनामधेयाः कुर्याद्विषञ्चात्र शुभं न कुर्यात्७२
इति नक्षत्रविषघटिका ।
---000-- कन्याजमीनधनुषां प्रथमो भुजङ्गो गोसिंहतौलिघटमध्यम एव गृद्धः। गुग्मालिककिमकरान्सगतो वराहज्यशान् वदन्ति विषमत्र शुभं न कुर्यात् ॥ ७३ ।। इति लग्नविषघटिका ।
-000- --
१ भुमीर-भुञ्जितम् । २ नाभी। ३ हर ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १७२ ) विना द्वितीयां दशमी पक्षयोरुभयोरपि । युग्मास्युस्तिथयः सर्वाः पक्षच्छिद्राहृया इति ॥ ७४॥
इति पचच्छिद्रः।
यस्मिन्नास्यर्कसंक्रान्तिः संक्रान्तिद्वयमेव बा। संसहस्पती मासौ श्रुत्युक्तौ शुभजितौ ॥ ७५ ॥
इति वय॑मासम् ।
पञ्चमे भवने मूझेंद्रश्मिकूपःप्रतिष्ठितः । तस्मिन्नाचरितं कर्म स्वामिनाशाय वर्त्तते ॥ ७६ ॥ रविन्दुयोगश्चक्रार्द्ध व्यतिपातोऽथ वैधृतिः। चके तु मैत्रपर्यन्तं कथ्यते सर्पमस्तकम् ॥ ग्रहोऽस्तमेति यत्रः तन्मासैः शुध्यति त्रिभिः॥ ७७ ॥
इति रश्मिकूपः।
--000---- घटिकाद्वयमृक्षान्ते मासान्ते च दिनत्रयम् । ग्रहणे सप्त चाहानि वर्णान्ते पक्षमुसजेत् ।। ७८ ॥
दिग्दाहधूमपरिवेशशिवारुतादौ सन्ध्याधनस्तीनतविग्रहशकचापे । देवोत्सवादिषु च राजमृतौ हिमान्धे
नैवाचरन्ति शुभकर्मविधि विधिज्ञाः ॥ ७९ ॥ जन्मार्माद् दशमं कर्म षोडशं घातमादिशेत् । अष्टादशं समुदयं गर्भमेकोनविशभम् ॥ ८०
mammanmasumaan
१ इत्युक्ती।
Aho ! Shrutgyanam
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १७३ ) त्रयोविंशञ्च वै नाशं पञ्चविंशश्च मानसम् । एतानि परिवर्जन्ते सर्वत्र शुभकर्मणि ॥ ८१ ॥ जन्मकाष्टमेषाणां मित्रमिन्दुनै दोषकृत् । कृष्यादौ योजयेदेतत् सच बहुगुणे सति ॥ ८२॥ दग्धमालिङ्गितं धूम्र नक्षत्रं परिवर्जयेत् । ग्रहविग्रहवक्रेभ्यः मुक्तःसन्मासतःशुभम् ॥ ८३ ॥
इत्यन्तदोषम् ।
--000------ धिषणाधिष्टितादाशेः द्वादशं षष्टमष्टमम् । भवनं शीतगे याते शकटः कैश्चिदिष्यते ॥ ८४ ॥ उच्यते शकट कैश्चिज्जीवस्थानानिशाकरे । हित्वोच्चस्वसुहृवक्षेत्रमष्टार्थारिव्ययःगे ॥ ८५ ॥
चन्द्रे गुरोररिवधौ व्ययराशियाते जीवोपभुक्तनवभागसमांशकस्थे । योगो हि नाम शकटो बधबन्धदः स्यात् पूर्णस्तदा तदशुभक्षयदश्च एव ॥ ८९ ॥
इति शकटयोगः।
अवविषवधयोगाः बन्धनं कण्टकाख्यो दिनमृतिशकटाख्यो ज्वालिका ज्वालिकानेः ।
कुहदिनगुलिकाख्या विष्टिसंक्रान्तिरिक्ता दिनकरशशिशूला बन्धमा शून्यलग्नम् ॥ ८७॥ सर्पमूद्धौं व्यतीपातो वैधृतिःमूर्यदृषणम् । हतयोगश्च नक्षत्रलग्नयोविषलिप्तिका ।। ८८॥
१ मश्यार्थ। २ कुभ ।
Aho! Shrutgyanam
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १७४ )
षड्विंशतिरिमे दोषाः दोषेषु बलवत्तराः । अवश्यं परिहर्तव्याः सर्व्वमङ्गलकर्म्मणि ॥ ८९ ॥ इति पडूविंशति दोषनाम ।
ये दोपास्तिथिनक्षत्रवारराशिग्रहोद्भवाः । ते जीवदृष्टाःक्षीयन्ते मुनिनामारसैन्यवत् ॥ ९० ॥ करणञ्च ततस्तारा तिथिहोरा ग्रहोदयः । ग्रहाचेति बलीपक्या पाददृद्धया वलप्रदाः ॥ ९१ ॥ स्ववर्गस्थाःबलाढ्याश्च शुभाः केन्द्रत्रिकोणगाः । सम्पूर्णदर्शनाः सौम्याः दृष्टिदोषविनाशकाः ॥ ९२ ॥ दुला बहवो दोषा बलिभिः कतिचिद् गुणैः । हन्यन्ते योजयेत्तस्मादल्पदोषगुणाधिकम् ॥ ९३ ॥ एषु सर्व्वेषु दोषेषु शुभकर्म्म नचाचरेत् । पराभिन्नारकर्म्मदौ दोषाः सर्व्वेऽपि सिद्धिदाः ॥ ९८ ॥ इति दोषप्रवादः ।
-00
इति दोषशुद्धिविधानं नाम द्वाविंशोऽध्यायः ।
त्रयोविंशोऽध्यायः ।
अतः परं गर्भदशाविधानं प्रणीयते तत्र च सङ्गृहीतम् । आसेवनं पुंसवनं तथैव सीमन्तकर्म्मापि यथाक्रमेण ॥१॥ उपचये नरराशिसमाश्रिते हरिणलक्ष्मणि भौमनिरीक्षिते ।
Aho! Shrutgyanam
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १७५ ) मृगशाम्पतिमासमूतुस्रवं
किल भवेद् दिवि शास्त्रविदो विदुः ॥ २ ॥ चित्रादिसन्सबिश्वेभ्यो नक्षत्रेषु त्रिषु त्रिषु । स्वमृत्युर्धननाशश्च दुःखं पतिवधः क्रमात् ॥ ३॥ अनुक्तास्तारकाःसा योषितां प्रथमातवे । स्वभर्तृवन्धुमित्राणां मन्दा नन्दनहेतवः ॥ ४ ॥ ऋतुस्रावो यदि स्वापे भोगिनी कुलटागतौ । आसने मुखिनी नारी भर्तुमरणदा स्थितौ ॥५॥ ऋतुरक्ते जपावणे पुत्रिणी धनिनी घने । असिते दुःखभामारी धूने भाग्यविवर्जिता ॥ ६॥ निम्बपत्रैर्भुजङ्गत्वक्श्लेष्मातकदलान्वितः । वराङ्गं धूपयेन्नारी रजःपतनकाक्षिणी ॥ ७ ॥
उपचयभवनेन्दौ जीवसौम्यप्रदृष्टे स्वपति महिमहासा राजमित्रं कुजेन । रमयति कितवं सा भार्गवेन प्रद्धि
'भृतकमिनमुतेन स्यात् समस्तैश्च वेश्या ॥८॥ हरिहस्तानुराधा च स्वातिः पौष्णा च वारुणा। त्रीण्युत्तराणि मूलञ्च रोहिणी चोत्तमा स्मृता ॥ ९ ॥ चित्रादितीन्दवस्तिष्यास्तुरगश्चेति मध्यमाः। जन्मत्रयसमायुक्ताः शेषाःशेषे विनिन्दिताः ॥ १० ॥ अष्टमी पर्वरिक्ताभिर्जितास्तिथयः शुभाः । चर श्रेष्ठःस्थिरःस्वामी युक्तः दृष्टःशुभप्रदः ॥ ११ ॥ शेषे प्रशस्ताः सौम्यानां वारबर्गो दयोदयः । दशमात्मजयोः शुक्रश्चन्द्रो लग्ने बुधो धने ॥ १२॥
१ भ्रतकमिन।
Aho! Shrutgyanam
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १७६ ) स्वांशकं वा स्वराशिं वा सिताफ यापाश्रितौ । त्रिकोणस्थौ बली जीवो योगोऽयं परमो मतः ॥ १३ ॥ पुत्रार्थिनी पिवेत् क्षीरं श्रीमूलं शवटाङ्कुरम् । तद्रसन्नासिंदद्याच्च नरस्त्रीपुटयोः क्रमात् ॥१४॥ वसुधां न स्पृशेत्पदभ्यां न स्थीयात्तद्दिने सदा । अस्त्रीयादोषधे जीर्णे सक्षीरं घृतपेशलम् ॥ १५ ॥
स्त्रीणामृतुर्भवति षोडशवासराणि तत्रादितस्तु परिहृय निशाश्चतस्रः। युग्मासु रात्रिषु नरं विषमासु पुत्री
'मिच्छन्निसेवनविधि विदधीत धीमान् ॥ १६ ॥ गर्भदोषहरंक्षीरे कतकास्तिपिवेधूः।। गर्भो न तिष्ठेद्यस्याःसा दना वन्ध्यारजो लिहेत् ॥ १७॥ रक्तेऽधिके स्त्री पुरुषस्तु शुके नपुंसकं श्रोणितशुल्कसाम्ये । यस्मादतः शुक्रविबृद्धिहेतोः कन्दर्पिकद्रव्वरसं निसेव्य ॥१८ स्रग्गन्धधूपाम्बरभूषिताङ्गो नाध्मानरुपः क्षुधितो न चापि। नारीमृतुस्नानविभूषिताङ्गी पतिश्च सदामपुटारमेतः ॥१९॥
इति गर्भदानम् ।
--000मासे तृतीये शशिवृद्धिपक्षे तिथौ प्रशस्ते प्रकृतौ विशेषात् । चन्द्रेऽनुकूले कुजजीवभानुवारेषु सत्पुंसवनं विधेयम् ॥२०॥ सौम्ये भयाषाढकभाद्रपादपुष्येऽथमूलादिति विष्णुहस्ताः। बुधैस्तुलादृश्चिकचापमीनसिंहोदयाःपुंसवने प्रशस्ताः ॥२१॥ अष्टमस्था ग्रहाः सर्वे नेष्टा पुंसवने बुधैः ।
१ मिच्छनिशेफनविधि । २ शुके । ३ शुक्ले ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १७७ ) रविमन्दकुजाक्रान्तं मृगात सप्तमं सजेत् । विवाहयात्रामासादकार्ये पुंसवनेऽपि च ॥ २२॥ कुष्टी लग्नगते रवौ क्षितिमुते स्याद पित्तरोगान्वितो वाता? दिनकृत्सुतेन शशिना क्षीणेन याति क्षयम् । ज्ञानी चन्द्रसुतेन शुद्धवपुषा शुक्रेण भाग्यान्वितो दोर्घायुस्तरुणेन्दुना च गुरुणा यज्वार्थशास्त्रप्रदः ॥ २३ ॥ षड्जगन्धारगेयाश्च वीणावेणुस्वना शुभाः । शङ्खतूर्यनिनादाश्च हिताःपुंसबने सदा ॥ २४ ॥ स्थापयेत् सलिलैर्गाङ्ग सामुद्रैरपि तीर्थजैः। पुण्याहवादनिर्घोषैः समन्त्रैरभिषेचयेत् ॥ २५ ॥ शीग्रन्यग्रोधमूलानि रक्तस्वेतेन तन्तुना । कटीसूत्रवदावर्या दध्यादापुत्रजन्मनः ॥ २६ ॥ बध्वा गले पुष्करवीजमालामीषानमन्त्राहरणेन सार्द्धम् । तस्मिन् दिने सा गुरुगर्भवसा रक्षा विधेया पुरुषैःसहास्त्रैः २७
जह्याद्विरुद्धमशनं दृढभर्तृसङ्गं सन्ध्यादिनानि सुरसमवनप्रयाणम् । शय्यामृतप्रसवया गमया च सार्द्ध
नारी ततः प्रभृतिसिन्धुसमागमञ्च ॥ २८ ॥ अपुत्रिणी वा या नारी पायो वा मृतपुत्रिणी। विधिरेखा हितं न स्याद् विशेषाद् गर्भरक्षणे ॥२९॥
इति पुंसवनविधिः।
मासे षष्टेऽष्टमे वा वलिनि तदधिपे शीतगौ चेष्ठदृष्टे पुन्नामर्ने प्रयाते नरभवननवांशोदये गर्भिणीणाम् ।
१ शस्त्रप्रदः। २ डाह ।
२३
Aho ! Shrutgyanam
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १७८ ) कुर्यात् सीमन्तकर्म त्रिदशपतिगुरौ केन्द्रगे कोणगे वा पापान्मन्यायविद्वट् सहजभवनगे गर्भनिष्पादनाथीं ॥३०॥ प्रजापसैन्दवादिसपुष्यहस्तोत्तरत्रये । पौष्णवासवयोरिन्दुः शुभःसीमन्तकमणि ॥ ३१॥ तिथयःशोभनाश्छिद्ररिक्ताविष्टिविवर्जिताः। शुभग्रहाणां कल्याणवारवर्गोदयोदयः ॥ ३२ ॥ भद्रकर्मशुभांशेन्दोर्लग्नस्थानां सितेज्ययोः । पापात्मनामदृष्टश्च शुभःसीमन्तकर्मणि ॥ ३३ ॥ यानि पुंसवनोक्तानि विधानानि विशेषतः । तानि सर्वाणि निपुणः कुर्यात् सीमन्तकमणि ॥३४॥
इति सीमन्तविधानम्।
नवग्रहान् क्रमेणैव सर्वपैःसाक्षतैल्लिखेत् । अर्चयेद्धूम्रमालाथैः प्रसवरिष्ठमन्दिरे ॥ ३५ ॥ आढरुषकजं मूलं पर्ण वापम्फणोद्भवम् । नामेरधःसमालिम्पेत् प्रसूते प्रमदासुखम् ॥ ३६॥ लाङ्गल्या काकमाच्या वा मूलं लिम्पेत् सकालिकम् । प्रसूते मूढगर्भापि नारीसहजमायुना ॥ ३७॥
इति प्रसूतविधानम् ।
इति गर्भदशाविधानं नाम त्रयोविंशोऽध्यायः ।
चतुर्दिशोऽध्यायः।
-
श्रीकौमारदशाविधानमधुना संक्षेपताकीय॑ते
Aho ! Shrutgyanam
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १७९ ) सातस्य विधिःशिशुग्रहबलिालाभिधानक्रिया। बेधःकर्णयुगस्य निष्क्रमविधिर्गेहात्ततः प्रासनं क्षौरञ्चेति वयःक्रमेण विधयस्सप्ताव सन्दर्शिताः ॥ १॥ कुमारग्रहनाशाय वालारिष्टजयाय च । ग्रहाणां सम्प्रसादाय जातकर्म विधीयते ॥२॥ जातकर्मविधि पाहुः कुमारे जातमात्रके । प्रान्नाभिकर्त्तनस्नानादथवा स्तनपानतः ॥ ३ ॥ त्रिष्वतीतेषु कालेषु शुभयोगे शुभोदये । जातकर्म ततःकुर्यादायुःश्रीद्धिहेतवे ॥४॥ तातः शुचिस्नानविभूषिताङ्गः प्रमोदवान् मङ्गगलवादवादैः। आनन्दितः शङ्खमृदङ्गनादैः कलामिवेन्दोस्तनयं निरीक्ष्य॥५॥ दुर्वाक्षतप्रश्ततधूपदीपैनीत्वा ततोरिष्टग्रहात्प्रधानम् । तद्धान्यपद्मोर्ध्वगतः कुमारमाघ्राय शीर्षे जपमारभेत ॥६॥ लग्नायाहं ददामि त्वां तदह् तनिशे ततः। सोऽप्यहोरावकालाय सोऽर्द्धमासाय दास्यते ॥ ७ ॥ सम्पूर्णाय मासाय समर्तुभ्यः प्रदास्यति । संवत्सराय ते दद्युरसावन्दशताय च ॥ ८॥ तत्तुभ्यमभयं दद्यादित्येवमभयं वदन् । प्राङ्मुखो मूर्ध्नि हेमाम्भः शीकरैरभिपिञ्चतु ॥ ९ ॥ खट्वारोहश्च कर्त्तव्यो द्वादशे दशमेऽथवा । षोडशेवापि दिवसे द्वात्रिंशे वापि जन्मतः ॥ १० ॥ बालैः सेव्या वचासाज्या सदुग्धावाथ तैलयुक् । यष्टिकां सङ्ख्यपुष्पिं वा बालः क्षीरान्वितां पिबेत् ॥११॥ वाग्रूपसम्पद्रक्षायुर्वलं श्रीश्च प्रवर्द्धते । वचाज्याग्निशिवावाशा शुण्टी कृष्णा निशागदम् ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १८० ) सयष्ठिसैन्धवं वालं प्रातर्मेधाकरं लिहेव ॥१२॥
इति जातकर्मविधिः।
--000--- अथ जातदिने वत्सं गृही गृह्णाति पबिनी गात्रोढेगा निराहारा लालाग्रीवाविवर्त्तनम् ॥ १३ ॥ तच्चेष्टितमिदन्तस्य मन्त्राणाञ्च बलि हरेत् । . मत्स्यमांससुराभक्तगन्धसग्दीपधूपितैः ॥ १४ ॥ लिम्पेत्तद्वनकीलोध्र मजिष्टातालचन्दनः । महिषाक्षेण धूपश्च हिराने भीषणी ग्रही ॥ १५ ॥ तच्चेष्टाकाशनि:स्वासौ गात्रसङ्कोचनं मुहुः । साजमूत्रलिपेत्कृष्णा सेव्यापामार्गचन्दनैः ॥ १६ ॥ गोशृङ्गदन्तकेशैस्तु धूपयेत्पूर्ववदलिम् । ग्रही त्रिरात्रे घण्टाली तचेष्टाक्रन्दनं मुहुः ॥१७॥ जृम्भनं स्तनितत्रासो गात्रोद्वेगमरोचकम् । केशराजनगोहस्तिदन्तसाजपयो लिपेत् ॥ १८ ॥ नखराजी निम्बदलैधूपयेच्च वलिं हरेत् । ग्रही चतुर्थी काकोली गात्रोद्वेगः प्ररोदनम् ॥ फेणोद्गारो दिशादृष्टिं कुल्माषैः सर्षपलिः ॥ १९ ॥ गजदन्ताहिनिर्मोकावाजीमूत्रैः प्रलेपयेत् । प्रदकारितु ग्रही षष्टी त्रासो मोहपरोदनम् ॥ २० ॥ निराहारोऽङ्गविक्षेपो हरोन्मत्सादिकाबलिम् । राजीगुग्गलुकुष्टेभदन्ताज्यधूपलेपने ॥ २१ ॥ मुक्तकेशी ग्रही वालं दिने गृह्णाति सप्तमे।
१ क २ । सासपैलिः ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १८१ ) नादःपरोदनं काशःपूतिगन्धश्च जृम्भणम् ॥ २२ ॥ धूपो व्याघ्रनखैल्लेंपो वचामूत्रत्वगामयैः । त्रिदण्डी चाष्टमी जिह्वा चालनं त्रासरोदनम् ॥ २३ ॥ दिशानिरीक्षणे देयो मत्स्यादिः सर्वतो बलिः बचालसुनसिद्धार्थहिगुभिधूपलेपने ॥ २४ ॥ महामहेसी नवमी तच्चेष्टा वासरोदनम् । उद्वेजनो निःश्वासौ स्वमुष्टिद्वयखादनम् ॥ २५ ॥ वक्रचन्दन कुष्टोग्रा सर्पपल्लेपयेच्छिशुम् । कपिरोमनखैधूपदशमी रोदनी ग्रही ॥ २६ ॥ तच्चैष्टा रोदनं शश्वत् सुबन्धो नीलवर्णता । धूपो निम्बेन कुष्टोग्राराजीसर्जरसैल्लिपेत् ॥ २७॥ वलिश्च निर्हरेल्लाजाकुल्माषचरकोदनैः। यावत्रयोदशाहं स्यादेवं धूपादिका क्रिया ॥२८॥ गृह्णाति माषिकं वत्सं पूतनासकुणी गृही । काकवद्रोदनं स्वासो गृध्रगन्धोऽक्षिमीलनम् ॥ २९ ॥ रक्तमूत्रश्च कृच्छ्रेण गोदन्तनखधूपनम् । पीतवस्त्रं दिशेद्रक्तं स्रग्गन्धं तैलदीपनम् ॥ ३० ॥ त्रिविधं पायसं मद्यं तिलं मांसं चतुविर्धम् । करजायो यमदिशि सप्ताहं तैर्बलिं हरेत् ॥ ३१ ॥ द्विमासिकञ्च मकुटा वपुःपीतश्च शीतलम् । स्मानपानं न रोचेत तच्छुहि मुखशोषणम् ॥ ३२ ॥ श्रीवाचि वृत्तनिष्पन्दाः पायसं तिलतण्डुलम् । अपूपमोदनं दीपं पुष्पगन्धांशुकानि च ॥ ३३ ॥ कृष्णानि दीपयेत्तस्य दीपं तैलेन सर्चतः । धूपयेनिम्बपत्रैस्तु कुशुम्भलमुनीयुतैः ॥ ३४ ॥ तृतीया गोमुखी तस्याश्चेष्टा निद्रा प्ररोदनम् ।
Aho! Shrutgyanam
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १८२ ) गोगन्धो मधुगन्धो वा विन्मूत्रश्रवणं तथा ॥ ३५ ॥ जपापियङ्गु पललं कुल्माष शाकमोदनम् । क्षीरश्च पिण्डकं दीपं दत्वा प्राच्यं वलिं हरेत् ॥ ३६॥ मध्याह्ने पञ्चपत्रेण स्नानं धूप्येत सर्षपैः । चतुर्थी पिङ्गला गात्रशोषणं दारुणो रवः ॥ ३७॥ विश्रम्भेन पयःपानम्पूतिगन्धः सिता तनुः। भुजस्य कम्पनं तस्याश्चिकित्सा न विधीयते ॥ ३८ ॥ पश्चमी लवना गात्रसादनं मुखशोषणम् । श्रद्धया पायसम्पानं पीतवर्ण प्ररोदनम् । मत्स्यमांशानशाकायैः पिष्टभेदैर्बलिं हरेत् ॥ ३९ ॥ मध्याह्ने दक्षिणाशायां षण्मासे पङ्कजी ग्रही । तञ्चेष्टारोदनं कुक्षिशूलनं विक्रमस्वराः ॥ ४० ॥ शिखिकुक्कुटमेषाणां मांसं सक्तुकुलत्थकम् । मांसोदनं मुरापुष्पगन्धादिस्तैर्बलिं हरेत् ॥ ४१ ॥ शीतला सप्तमे मासे 'निराहारोऽङ्गमाटनम् । दन्तखाद्याद्यति गन्धः समाषान्नसुरातिलैः ॥ ४२ ॥ पदमादिपुष्पकुल्याषपिष्टशाकैर्बलिं हरेत् । अष्टमे यमुनामोहस्तनितं मुखशोषणम् ॥ ४३ ॥ स्फोटिकाःसर्षपाकारास्सगात्रेषु कम्पनम् । चिकित्सा नच कर्तव्या नवमी कुम्भकर्णिका ॥ ४४ ॥ अश्रद्धया पयःपानं तच्छाईदारुणो ज्वरः। रोदनं पाटलो गन्धी मांसं मत्स्यमुरापयः ॥ ४५ ॥ कुल्माषमन्नं पललं गन्धपुष्पश्च दापयेत् । ऐशानी दिशमाश्रिख मध्याह्ने बलिमाहरेत् ॥ ४६॥
१ नीराहारातमाटनम् ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १८३ ) तापसी दशमे मासे निराहारोऽक्षिमलिनम् । उद्वेदनश्च गात्राणां पीत्तं रक्तमथोदनम् ॥ ४७ ॥ घण्टा पताका पिष्टोत्था मत्स्यमांससुरासवम् । सौम्यायां दिशि मध्याह्ने बलियेभिःसमाहरेत् ।। ४८ ।। बलिमेकादेशे मासे ग्रही गृह्णाति राक्षसी। तच्चिद्रं नेत्रयोरन्धं तस्य नैव चिकित्सितम् ॥ ४९ ।। चपला द्वादशे मासे वास:स्वासश्च चेष्टितम् । कुल्माषपुष्पदग्धान्नतिलचूविधानवित् ॥ ५० ॥ माहेन्द्रदिशि मध्याह्ने सप्तरावि बलि हरेत् । एताःस्युर्मासिकं ग्राह्यं पूतनापदपूर्वकात् ॥ ५१ ॥ द्वितीये वत्सरे वालं ग्रही गृह्णाति यातना। पतनं रोदनं दाहो निराहारोऽक्षिमीलनम् ॥ ५२ ॥ मत्स्यमांसं तिलं मद्यं गुलं स बोलिका दधि । कुल्माषलाजागन्धादिस्तैः प्राच्यां वलिमाहरेत् ॥ ५३॥ स्नानं पञ्चदलैधूपं केशगोदन्तगोक्षुरैः। तृतीये वत्सरे वालं ग्रही गृह्णाति रोदनी ॥५४॥ विन्मूवसक्तसमिश्रज्वरो हस्तस्य कम्पनम् । प्ररोदनं मुहुर्गात्रं पद्मकेशरसन्निभम् ॥ ५५ ॥ गुलोदनं तिलं पूपं कुल्माष स्वित्रफल गृषम् । दधिसक्तुफलं लाजा प्रतिमाशालिपिष्टजा ॥५६ ॥ एमिास पुष्पगन्धाद्यैः प्राच्यां दिशि बलिं हरेत् । स्नापयेत् पञ्चपवैस्तु धूपैराजीफणित्वचा ॥ ५७ ॥ चतुर्थे चटकासोमो ज्वरःसर्वाङ्गसादनम् । अवीक्षणं मन्दाहारो वामपादस्य कम्पनम् ॥ ५८ ॥
१ दध्यन्न ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १८४ ) तिललाजानकुल्माष मत्स्यमांसमुरादधि । प्रतिमां फलकस्थाञ्च कौबेर्या दिशि दापयेत् ।। ५९ ॥ स्नानं पञ्चदलैधूपः पिजेन क्षुररोमभिः । चञ्चला पञ्चमे वर्षे ज्वरस्त्रासोऽङ्गसादनम् ॥ ६० ॥ बालस्य तिलकृष्णान्नैः कालेऽनुक्ते बलिं निशि । धूपयेन् मेषशृङ्गण स्नानं स्यात् पञ्चपवयुक् ॥ ६१ ॥ पलासो दुम्बरास्वत्थवटविल्वदलं हितत् । धावती वत्सरे षष्ठे वैवर्ण मुखशोषणम् ॥ ६२॥ उद्वेजनं बहुमूत्रस्रवणं गावसादनम् । तिलोद्भवसुरामत्स्यमांस पकसुरादधि ॥ ६३ ॥ क्रसरं पायसञ्चभिः सप्तरावि वलि हरेत् । स्नानं पञ्चदलैधूपो लशुनीकेशरादिभिः ॥ ६४ ॥ सप्तमे यमुनाच्छादिनाना होरोऽङ्गसादनम् । मत्स्यं मासं सुरासक्तुक्रसरम्पायसं दधि ॥६५॥ एभिःस बोलिकापूपैत्रिरावि च हरेद्वलिं। स्नानं पञ्चदलैबूंपो गोशृङ्गाररोमभिः ॥६६॥ जाते चेदष्टमे वर्षे निराहारः प्रकोपनम् । मत्स्यमांसं दधि क्षौद्रं घृतान्नं पायसं पयः ॥ ६७ ॥ एतैश्च क्रसरापूर्बलिं दत्वार्द्धरावतः। चत्वरस्ते तिलै कुण्डे पश्चाहममुना हुनेत् ॥ ६८ ॥ कुष्माण्डिनी भगवती रजनी समुदिताधुना । ज्ञापयति मुश्चदह सरबालकान् गच्छ ॥ ६९ ॥ राजी निम्बदलैधूपः कालिनी नवमी ग्रही। तच्चेष्टा गर्जनं त्रासो बाहोरस्फोटनं मुहुः ॥ ७० ॥ बलि स्यात्क्रसरापूपसक्तुकुल्माषपायसैः । ॐ मुञ्चपञ्चदहजय आगच्छ वालिके ॥ ७१ ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १८५ ) अनेन पूर्ववदबुध्वा कुर्यात् स्नानं सधूपनम् । दशमे कलहंसौ स्याहाहोऽङ्गकृशता ज्वरः ॥ ७२ ॥ बोलिकापूपदध्यनैः पञ्वरात्रि वलिं हरेत् । लेपयेत्तं वचाकुष्टलशुनैः सर्षपान्वितः ॥ ७३ ॥ धूपं निम्बदलै कुर्यात् सगोरोमगजद्विजैः । एकादशे देवदूती हासःपानाशनं बहु । विकारा वहवोऽङ्गानां निसं 'वल्हीनधावनम् ॥ ७४ ॥ यामियामीतिविन्मूत्रस्रवणं स्वगृहे क्षणम् । गात्रोवेगोऽक्षिरोगश्च क्रीडनं निष्टुरं वचः ॥ ७५ ॥ कोद्रवानं लाजदधि कुल्माषपूपबोलिकाः । पकं मांसं स्विन्नमत्स्यं मयं पुष्पं हयारिजम् ॥ ७६ ॥ बलि स्यात् कुंकुमाढ्यैःस्यात् स्नापनं पञ्चमात्रिकम् । धूपयेत्तगरोपेतैर्महिषाक्षनखामयैः ॥ ७७ ।। बालिका द्वादशे वर्षे श्वासो नयनयोर्गदः । काकारवश्च तच्चेष्टा शाककुल्माषसक्तवः ॥ ७८ ॥ बोलिकामोदकापूपसक्तुलाजपयोघृताः। गुलं पकं मत्स्यमांसं त्रिरात्रं तैर्बलिं हरेत् ॥ ७९ ॥ राजिनिम्बदलैधूपो वायसी च त्रयोदशे । तच्चेष्टा मुखवाद्याङ्गं सादनं मुखशोषणम् ॥ ८० ॥ रक्तानगन्धमालाधैर्बलिःपञ्चदलैःश्रवः । राजीनिम्बदलैधूपो यक्षिणी च चतुर्दशे ॥ ८१ ॥ शूलनं ज्वरदाहौच पिबच्चाभ्यञ्जयेत् घृतम् । शाल्योदनं मुरामांसमत्स्यकुल्माषपायसैः ॥ ८२ ॥ सलाजक्रपरैर्दद्यान्मध्याह्ने त्रिदिनं वलिम् । नानं पञ्चदलै कुर्यान्मुञ्चकास्यात् त्रिपञ्चके ॥ ८३ ॥ १ वल्कन ।
Aho! Shrutgyanam
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १८६ ) तश्चेष्टासश्रवःशश्वत् कुन्निात्र चिकित्सितम् । वानरी षोड़शे भूमौ वादो निद्रा सदा ज्वरः ॥ ८४ ॥ पायसं केवलं पूपं कुल्मापं परं सुरा । एतैःसफल्गुषैःकुष्टैः प्रदोषे त्रिदिनं बलिः ।। ८५ ॥ मानं पञ्चपत्रेण धूपनं चन्दनेन च । पदुमगन्धीससदीशे गात्रोवेगःपरोदनम् ॥ ८६ ॥ मुश्चामीतिवचोहासः सापयेत् पञ्चपत्रकैः । कुल्माषपरापूपतिलापिष्टानफल्गुणैः ॥ ८७ ॥ सलाजदधिभिःमाच्यां मध्याह्ने त्रिदिनं बलिः । धूपेनवाजगोशृङ्गैः कुमारी बालिका ततः ॥ ८८ ॥ पूर्वाश्च वर्षिका ग्राह्यं कुमारीपदपूचिका । तच्चेष्टा वमनं स्वाशो निराहारोऽङ्गसादनम् ॥ ८९ ।। नास्ति तस्य चिकित्सैवं प्रोक्ता बालग्रहाःपृथक् । ओंचामुण्डे सावरीकण्टनकेशी भगवति ह्रीहुं ॥ ९ ॥ मुञ्च रक्षां कुरुकुरुबलि गृह्णफट् । ___ वालग्रहेषु बलिदानकृदेषमन्त्रः।
ब्रह्मा विष्णुश्च रुद्रश्च स्कन्दो वैश्रवणस्तथा । रक्षन्तु त्वरितं बालं मुञ्चयन्तु कुमारकम् ।। ९१ ॥ नीराञ्जनाय बलिकर्मविधौ स्मृऽतोयम् ।
हीकुष्माण्डकारिणं दृषणा भगवती चामुण्डेओंमुञ्च ।। दहसरबालकान् गच्छ गच्छ
होमंतिलाविभिरत्रेकरोतु मन्त्री ।। चामुण्डे नमोहिन्येषु ओहींदुष्टग्रहानहुं तत्र । गच्छन्तु गुय हुका यत्रस्थानकुरुकुरु रुद्रो ज्ञापयति ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________
-:
:
( १८७ ) स्यात्सर्चकर्मक्रयञ्चवरोभिषेके ॥ चण्डौ मकण्णावनलौ विनिष्टौचान्तःसनासार्द्ध शशीवचण्डम् ।। हुंफट् शिरोऽन्तो मनुषहन्याद्वालग्रहान् क्लुप्तजपादिकर्म ।। तारालुयुग्ममुदकं शिर एभिरनेः शक्तित्रता च शिशुना चवती शशाङ्के । अर्द्धन्दुकैबहिरधोवदनैः परीतचक्रं तदाशु शिशुरोदनमुक्षिणोति ॥ ९२ ।।
__ इतिबालग्रहविधिः । ब्राह्मणे द्वादशे क्षात्रो दशमेऽहनि जन्मतः । वैश्यस्तु षोडशे शूद्रो द्वात्रिंशे नाम कारयेत् ।। ९३ ।। उत्तराशुश्रविष्टायां रेवतीहस्तयोरपि । मूलवारुणिपुष्येषु श्रवणादिसयोरपि ॥ ९४ ॥ रोहिणीस्वातिमैत्रेषु सोत्सवं नाम कारयेतू । उक्तावधिव्यतिक्रान्तौ सहान्नमासनेन वा ।। ९५ ॥ विदोषास्तिथयःशस्ताः सौम्यवारोदयादयः । द्वादशस्थानगा नेष्टाः सर्वे स्युर्नामकर्मणि ॥ ९६ ॥ राशयस्तु स्थिरश्रेष्टाः द्विस्वभावाः शुभैर्युताः। शिष्टास्तु सशुभाश्चापि नेष्टाःस्युर्नामकर्मणि ॥ ९७ ॥ त्रिषडायगताः पापाश्चन्द्रो लग्नगतःशुभः । शुक्रो भवो गुरु केन्द्रे व्ययं शुद्धञ्च शोभनम् ॥ ९८ ॥
मेषादिषट्सु युगलोकधनं जयाग्नि रामद्विकाश्चरगताः कथिताः क्रमेण । काद्यास्तुलादिषु च पञ्चसु पञ्चवर्गाः याद्या भवन्ति लिपयश्चरमे च राशौ ॥ ९९ ॥
१ सेवती।
Aho! Shrutgyanam
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १८८ ) राज्यलाभोपकाराय प्रारभ्यारिःखरःकुरुः । गोपालककुटिम्प्रायफुल्लापीसक्षरःक्रमः ॥ १० ॥ अस्विन्यादिषु विज्ञेयः स्वरान्तौ रखतीयुजौ । लचटतपादावर्गाःकुजभृगुबुधजीवभानुपुत्राणाम् । शशिनो याद्या वर्गाः स्वरास्त्वकारादयोऽस्य ॥ १०१॥
सादिमध्यान्तगलौ त्रिको तौ म्नौभ्यौजरौस्तौ च गणाः क्रमात्ते । भूस्वर्गचन्द्राम्बुविवस्त्रदाग्नि
वाव्यम्बराख्याश्च तथा स्युरष्टौ ॥ १०२ ॥ शुभाःस्युःस्थिरराशीनां क्षितिचन्द्रार्कवायवः । चराणाश्चैव राशीनां द्योसमुद्राम्बरानिलाः । शोभनाः द्विस्वभावानामिन्दुक्षितिनभोनलः ॥ १०३ ॥ ग्रहनक्षत्रराशीनामक्षरैश्च गणैरपि । मुहन्नामाक्षरं प्रायं युग्माक्षरसमाह्वयम् ॥ १०४ ॥ इदं विधानमुद्दृष्टं गीतेऽपि श्लोकबन्धने । वीरनाम्नि च मन्ने च मित्रेऽपि च विशेषतः ॥ १०५ ॥ वालिशं भूपयेत् प्राज्ञो बलयैः कटिदामभिः । अष्टाविंशे दिने चाथ द्वात्रिंशे वापि जन्मतः ॥ १०६॥
इति नामविधिः।
कर्णवेधेऽङ्गहानिःस्यात्तया लक्ष्मीक्षयो भवेत् । इति मत्वा न कुर्वन्ति केचिच्छ्रवणवेधनम् ॥ १०७॥ अङ्गहानिर्यदि प्राहुः कर्णवेधनमात्रतः । कथं नु विदधीरन्ते पूर्वतो नाभिकर्तनम् ॥ १०८ ॥ सतः शास्रानुसारेण विधेयं श्रुतिवेधनम् ।
१ सुहृत्तमाक्षर।
Aho ! Shrutgyanam
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १८६ ) जन्मतो दशमे चाह्नि द्वादशे वाथ पोडशे ॥ १०९ ॥ सप्तमे मासि वा कुर्यादष्टमे वा विचक्षणः । उक्तकालव्यतिक्रान्तावायुग्माब्देऽपि कारयेत् ॥ ११० ॥
पुष्यादितिश्रवणसोमशिवश्रविष्टाः तिष्योत्तरत्रयसहस्रकराः प्रशस्ताः । पाष्टमीविरहितास्तिथयो विरिक्ता विष्टीतराश्च शुभदाः शुभवासराद्याः ॥ १११ ॥ वृषवर्जाःस्थिराःसर्वे न शुभा मकराजहौ । मध्यमा अवशिष्टास्तु शोभनाः कर्णवेधने ॥ रुन्धारिब्ययगोनेष्टो गुरुःशेषेषु शोभनः । सुतरन्ध्रगताःसौम्याः नेष्टाः स्युः कर्णबेधने ॥ ११२ ॥ षट्सप्ताष्टमगः शुक्रो न शुभोऽन्यत्र शोभनः । इन्दुस्तृतीये पुत्रस्त्री धर्मकायगः शुभः ॥११३।। विशुद्धमष्टमस्थानं पापाश्च त्रिषडायगाः। लग्नं हष्पतिक्षत्रं शोभने कर्णवेधने ॥ ११४।। अभ्यर्च्य दैवज्ञभिषग्वरेण्यौ समङ्गलं शङ्खमुदङ्गनादैः । यथाक्रमं दक्षिणवामकर्णी पुसस्त्रियोस्तौ विपरीतवेध्यौ११५ कुटजं नरवीरश्च साङ्गली चित्रकं तथा। अपामार्गोऽश्वगन्धा च शुष्कं संचूर्ण्य तैलयुक् ॥ ११६ ॥ लेपयेत् कर्णवल्यन्तु मांसलावस्थिरा भवेत् । इदं सर्वत्र निर्दिष्ट मूनावयवपूरणे ॥ ११७ ॥ अश्विनीहस्तमैत्रेषु शुभवारांशकोदये । सम्पूर्णमण्डले चन्द्रे दापयेच्छृतिभूषणम् ॥ ११८ ॥ संक्षा लोके पशूनाञ्च दाशानाश्च विधीयते ।
१ लोम।
Aho ! Shrutgyanam
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १६० ) शुभाती दाहविच्छेदे कर्णवेधविधिर्यथा ॥ ११९ ॥
इति कर्णवेधविधिः।
-000उपनिष्क्रमणं नाम ग्रहात्मथमनिर्गमः। आयुस्तेजोबलोद्दीविधिरेष विधीयते ॥ १२० ॥ चतुर्थे मासि भूदेवास्तृतीये वसुधाभुजः । विशोऽन्नप्रासने कुर्युः शुद्रास्तु द्वादशेऽहनि ।। १२१ ॥
मित्रोत्तरत्रयतुरङ्गमृगश्रविष्टा राधाविधानमधुजिद्भगनाःप्रशस्ताः ॥ कन्यातुलानिमिषश्चिकराशयश्च
शस्ता विदोषतिथयोऽपि च सौम्यवाराः ॥ १२२ ॥ भूरिपुष्यनिकरं सतोरणं तोयपूर्णकलसोपशोभितम् । धूपगन्धवलिपूजितं द्विजं प्रोक्तवेदमिह मण्डपं शुभम्।।१२३॥ मातुलो वा पिता बालं शुचिस्नानविभूषितम् । मण्डपं तदुपानीय धान्यपमे निवेश्य च ॥ १२४ ।। सूर्य सन्दर्शयेत्तस्मिन् सादरञ्च प्रणामयेत् । अथ दृक्षितैः रवहेमाम्भोभिश्च सेचयेत् ।। १२५ ।।
इत्युपनिष्क्रमणविधिः।
अन्नेन स्फीयते लोकस्त्रिवर्गश्च प्रवर्तते । भोक्तभोज्यानवत्केतत् प्रवक्ष्ये लक्षणं लघु ॥ १२६ ॥ ब्रह्मक्षत्रिययोः शस्ता युग्मा मासाः शुभप्रदाः । अभिष्टा विषमा मासाः भोजने वश्यशूद्रयोः ॥ १२७ ॥ पञ्चशदिवसात्रघ्नात् पश्चात्रिहतषष्ठिकात् । अशे चोत्तमा भुक्तिर्मासकालस्तु सावणात् ॥ १.२८ ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १६१ ) पौष्णादितीन्दुहस्तावित्वष्ट्राबायव्यविष्णवम् । रोहिणीचैत्रतिष्येव वारुणा चोत्तरत्रयम् ॥ १२९ ।। श्रविष्टा च तथा हेते षोडशानासने शुभाः। भोक्तुर्नवत्वे सम्मोक्तास्ते च नूतनभोजने ॥१३०॥ मघा विशाखा मूलाच शिष्टा नेष्टास्त्रयोऽपिच । शिष्टे तु भरणी कैश्चिच्छुभदृष्टाच्छुभाःस्मृताः॥ १३१ ।। पक्षच्छिद्रश्च विष्टिश्च रिक्ताश्चैव विवर्जयेत् । शुभानां विगतेन्दूनां वारासाद्याःसुशोभनाः ॥ १३२ ॥ वृषचापघटा कन्यातुलानक्रमृगाधिपाः। ककित्वे ते शुभा मोक्ता नवत्वे भोकृभोज्ययोः ॥१.३३॥ कुजक्षेत्रञ्च मीनञ्च न कदाचिच्छुभप्रदम् । मध्यमं मिथुनं प्रोक्तं राशीनां केवलं फलम् ॥ १३४ ॥ निन्दिता भोजने जन्मविपत्मसारिमृयवः । ग्रहाःकर्मगताः सर्वे शिशोःप्राणविनाशकाः ॥१३॥ कुजोऽष्टमे शशी लग्ने सप्तमे सितचन्द्रजौ। नेष्टौ बुधमहीपुत्रौ तथैवाष्टमधर्मगौ ॥ १३६ ॥ भुक्तौ शुभकरो योगो जीवे केन्द्र त्रिकोणगे । त्रिषडायास्तथैकस्मिन् क्रूरे बलसमन्विते ॥ १३७ ॥ इन्दुस्सत्कर्मकर्ता चेच्छुभांशे गुरुवीक्षितः । शुभो यदि बली केन्द्रे योगोऽयं बहुसिद्धिदः॥ १३८ ॥ शुक्ल पक्षे शुभांशस्थे चन्द्रे जीवे त्रिकोणगे । शुक्रे च कण्टके लग्ने योगोऽयश्च मृतोपमः ॥ १३९ ॥ नानाविधैर्मङ्गलतूर्यनादैः पुण्याहघोषेण च मोदमानम् ।
बालं शुचिमानविभूषिताङ्गं
१ त्वाष्ट्रावासवद्यविष्णम् ।
Aho! Shrutgyanam
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १६२ ) पिता च मातापि च भोजयेत्तम् ॥ १४० ।। पूर्णेन्दुमण्डलं तत्स्थं जलं वा चतुरीयकम् । ध्यात्वा तं भोजयदेवमायुरारोग्यमश्नुते ॥ १४१ ॥ शुभाङ्गस्थे निशानाथे रोहिण्यां पितृभेऽथवा । वहयादिफलान्यद्यात सिंहलग्ने शुभेक्षिते ॥ १४२ ॥ फलाग्रभुक्तौ तु झषः प्रषूनःपर्णाग्रभुक्तावजश्चिकौ च । वृक्षो क्षणो बाजिगजोपभुक्तो बालान्नभुक्ताविव सर्वमाहुः १४३ नवे कनकपात्रादौ कटकादौ च नूतने । अन्नप्रासनवत् पाहुर्विधानं विधिवेदिनः ।। १४४ ॥
इत्यन्नप्रासविधिः।
--000----- - कुर्वन्यकाले ये क्षौरं तेषां वर्षशतायुषाम् । अग्मिरणमभ्येति ततः क्षौरं विचारयेत् ॥ १४५ ॥ तृतीयेऽब्दे शिषोर्गर्भात्पश्चमे सप्तमे ऽपि वा। सहोपनयने वापि केचित् क्षौरविधि जगुः ॥१४६ ॥ वर्जयेद् दधिमासश्च दक्षिणायनमेव च । उपरागावसानञ्च मूढत्वं जीवशुक्रयोः ॥ १४७ ॥ चित्राश्विनीमृगशिरोऽदितिहस्तपौष्णा ज्येष्ठासुरेढयहरयः प्रवरास्तु चौले । स्वात्युत्तरत्रयधराम्बुधयश्च मध्यः सौम्योदयांशकदिनानि शुभावहानि ।। १४८ ॥ पीरक्ताष्टमी षष्टी प्रतिपद्वादशी तिथिः। वर्जनीयाः शुभा केचित् पूर्णच द्वादशी विदुः ॥ १४९ ॥
१ विधिवधिनः।
Aho ! Shrutgyanam
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________
बनारस संस्कृतसीरीजनाम्नी वाराणसेय संस्कृतपुस्तकावली ।
इयं पुस्तकावली खण्डशो मुद्रिता भवति । अस्यां संस्कृतभाषा • निबद्धा बहवः प्राचीना दुर्लभा उत्तमोत्तमाः केचिदङ्गलभाषानुवा दसहिताश्च ग्रन्था मुद्रिता भवन्ति । तांध प्रन्थान् काशिकराजकीयसंस्कृतपाठशालीयपण्डिता अन्ये ऽपि विद्वांसः शोधयन्ति । यैर्धाहकमहारायैरियं पुस्तकावली नियमेनाविच्छेदेन संघाचा तैस्तदे कैकस्य खण्डस्य ||) मूल्यं प्रापणव्ययश्च =) देयः । अन्येर्महाशयैयैः कानिचित् खण्डानि संग्राह्याणि तेच प्रत्येक अण्डानां ' मूल्यं प्रापणव्ययश्च = ) देय इति ॥ तत्र मुद्रिता ग्रन्थाः ।
६० भा०
५
१
१३
०
सिद्धान्ततत्त्वविवेकः खण्डानि ५ अर्थसङ्ग्रह अंग्रेजी भाषानुवादसहितः तन्त्रवार्त्तिकम् खण्डानि १३ कात्यायनमहर्षिप्रणीतं शुक्लयजुः प्रातिशाक्यम सभाष्यं स० ॥ ६ सांख्यकारिका चन्द्रिकाटीकागौडपाद भाग्यसहिता वाक्यपदीयम खण्डानि ५ ( प्रथमभागः प्रथमद्वितीयकाण्डे पुण्यराजटीकासहित खण्ड ३ । द्वितीयभागः तृतीयाकाण्डम् हेलाराजटीकासहित खण्ड २ )
रसगङ्गाधरः खण्डानि ९
परिभाषावृत्तिः खण्डे २
वैशेषिकदर्शनं किरणावलीटीकासंवलितप्रशस्तपादप्रणीत
भाष्यसहितम् खण्डे २ शिक्षासङ्ग्रहः खण्डानि ५ नै कर्म्यसिद्धिः खण्डानि ४
०
०
Aho! Shrutgyanam
०००
महर्षि कात्यायनप्रणीतं शुक्लयजुस्सर्वानुक्रमसूम सभाध्यम ३ ऋग्वेदीयशौनकप्रातिशाख्यं सभाष्यम् खण्डानि ४ (बृहत्) वैयाकरणभूषणम पदार्थदीपिकासहितम खण्डानि ४ ४ विवरणोपन्यासः सटीकवाक्यसुधासहितः खण्डे २
aadit (पञ्चपादिकाविवरणस्य व्याख्यानम ) ख० ८ ८ . वेदान्तदीपः (श्रीभगवद्रामानुजाचार्यविरचितः) खण्डानि ३ ३ दुपटीका खण्डानि ४
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________
पातअलदर्शनमाश्रीरामानन्दयातकृतमाणप्रभागस्य . व्याकरणमिताक्षरा । श्रीमद भट्टप्रणीता खण्डानि रसमञ्जरी । व्यङ्गयार्थकौमुद्या प्रकाशेन च सहिता ख०. भेदधिकारः व्याख्यासहितः श्रीमदप्पयदीक्षितकृत उपक्रमपराक्रमसहितः खण्डे २ बोधसारो नरहरिकृतः तच्छिष्यदिवाकरकृतटीकयास० ख०५५ . ब्रह्मसूत्रदीपिका श्रीमच्छडरानन्दभगवद्विरचिता। देवक्षकामधेनुः अर्थात् प्राचीनज्योतिषप्रन्थः । श्रीमदणुभाष्यम् । श्रीश्रीवल्लभाचार्यविरचितम गोस्वामिश्रीपुरुषोत्तमजी महाराजविरचितभाष्यप्रकाशाख्या व्याख्या समेतम्।
व्रजभूषण दास और कम्पनी चांदनीचौक के उत्तर नई सड़क बनारस
CEBO
Aho ! Shrutgyanam
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________
BENARES SANSKRIT SERIES;
A
COLLECTION OF SANSKRIT WORKS
EDITED BY THE PANDITS OF THE BENARES SANSKRIT COLLEGE,
**under THE SUPERINTENDENCE OF R. T. H. GRIFFITH, M. A., C. I. E.
AND G. THIBAUT, Ph. D. Nos. 97, 104, & 116.
OLE
दैवज्ञकामधेनुः।
Syia
प्राचीनज्योतिषग्रन्थः । लङ्कायाम् हस्तवनगल्यनामकेमहाविहारेऽध्युषितेन महामहोपाध्यायेन श्रीमताअनवमदर्शीसङ्घराजवरेण सङ्कलिता।।
DAIWAGNAKÂMADHÊNU,
A Treatise on Astrology By the very Venerable Anavamadarsi Sangharâja Mahâsthavira of the Hastavanagalya Parivena, Ceylon,
Edited by the Very Rev. C. A. Seelakkhandha Sthavira of the “ Sailabimbârâma " Vihara,
DODANDUWA, CEYLON & Sectarama Upadhyaya, Sanskrit College Benares,
BENARES: Published by the Proprietors Messrs. Braj B. Das & Co.
AND SOLD BY H. D. GUPTA, Secretary, Chowkhamba Sanskrit Book Depôt. Printed at T. P.W. & the Vidya Vilâs Press,
BENARES.
1906. Registered underAct XXV.0f 1867. (ALL RIGHTS RESERVED.)
Aho ! Shrutgyanam
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________
Aho ! Shrutgyanam
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________
BENARES SANSKRT SERIES
COLLECTION OF SANSKRIT WORKS
EDITED BY THE PANDITS OF THE BENARIS SANSKRIT COLLEGE,
UNDER THE SUPERINTENDENCE OF A R. T. H. GRIFFILII, M. A., C, LÉ. G. THIBAUT, Ph. D.
No. 116.
AND
CAUN
I
दैवज्ञकामधेनुः।
Registered under Act XXV. of 1867. ( ALL Rigets_RESERVED. )
अर्थात्
प्राचीनज्योतिषग्रन्थः । लङ्कायाम् हस्तवनगल्यनामकेमहाविहारेऽध्युषितेन महामहोपाध्यायेन श्रीमताअनवमदीसङ्घराजवरेण सङ्कलिता॥
DAIWAGNAKAMADHÊNU,
A Treatise on Astrology By the very Venerable Anavamadarsi Sangharâja Mahâsthavira of the Hastavanagalya Parivena, Ceylon,
Edited by the Very Rev. C. A, Seelakkhandha Sthavira of the “ Sailabimbârâma" Vihara,
. DODANDUWA, CEYLON & Seetarama Upadhyaya, Sanskrit College Benares,
Fasciculus III.
BENARES: Published by the Proprietors NL:ssrs. Braj B. Das & Co.,
AND SOLD BY H. D. GUPTA, Secretary, Chowkhamba Sanskrit Book Depot. Printed at T. P.W. & the Vidyâ Vilâs Press,
BENAKES.
1906,
..
...
Aho ! Shrutgyanam
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________
सूचौपत्रम्। गणपाठः गोलप्रकाशः गंगालहरी गुरसारणी जातकतत्त्वम् तत्त्वदीप तकर्सग्रहः दत्तकमीमांसा धर्मशास्त्रसंग्रहः धातुपाठः (शिला -) ) धातुरूपावली नैषध चरित नारायणी टीका टाइप परिभाषापाठः पाणिनीयशिक्षा भाष्यसहिता प्रथम परीक्षा प्रथमपुस्तक हिन्दी प्रश्वभूषणम् (प्रश्न विचार का बहुत उत्तम ग्रन्थ ) ० ४ । बीजगणितम् (म० म. पं० सुधाकरकृतटिप्पणीसहित) १ ८ । मनोरमा शब्दरत्नसहिता ( टाइप ) लघुकौमुदी टिप्पणीहिता लघुकौमुदीभापाटीका लक्षणावली लीलावती (म०म० पं० सुधाकरकृतटिप्पणीसहित) वसिष्ठसिद्धान्तः विष्णु सहस्रनाम शब्दरूपावली शृङ्गार सप्तशती समासचक्रम् समासचन्द्रिका सरखतीकण्ठाभरणम् सासन्यचन्द्रिका टिप्पणीसहिता सामयतत्त्वकौमुदी सिद्धान्तकौमुदी सिद्धान्तमुक्तावली दिनकरीटिप्पणीसहिता उपसर्गवृत्ति क्षेत्रकौमुदी क्षेत्रनहिता
orr ० ० ० ० ० ० ००० ar or rror
० ००० ० ad.wo ro rror VODO O Now waru wouw oo awo
० ०००
० ० ०
० ० ०
Aho! Shrutgyanam
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १६३ )
स्त्रीणां वारादयश्चेन्दोर्विप्राणान्तु शुभा रवेः । क्षत्रियाणां क्षमासूनोः पातङ्गेर्वैश्यशूद्रयोः ।। १५० आधानजन्मनक्षत्रवैनाशिकगते विधौ । अष्टमं राशिमाप्ते च क्षौरं मृत्युकरं भवेत् ॥ १५१ ॥ आकोकेरश्च मत्स्यश्च बुधशुक्रेन्दुराशयः । सर्व्वेषां सिद्धिदातारः शुभवारोदयादयः ॥ १५२ ॥ चित्तविक्रमपुत्रस्त्रीधर्मकर्म्मायगः शशी । चरे चन्द्रज्ञजीवाश्च क्षौरे सौभाग्यसाधकाः ॥ १५३ ॥ त्रिषडायगताः पापाः शुभाःसंशुद्धमष्टमम् । यमभार्गवभौमाख्याः सप्तमस्थाः शुभच्छिदः ॥ १५४ ॥ क्षौरं यात्राविधानञ्च पुत्रस्य पितृजन्मनि । भयं विनमदं माहुः कुमार्य्यो मातृजन्मनि ॥ १५५ ॥ अभ्यङ्गभुक्तियात्राषु स्त्राने वा भूषितेऽपि वा । सन्ध्यानिशासु संग्रामे क्षौरं नेष्टं निरासने ॥ १५६ ॥ शासने राजविप्राणां व्रतान्ते मृतसूतके । बन्धमोर्क्षे च दीक्षायां क्षौरं नाव विचार्यते ॥ १५७ ॥ अशुभ कृते क्षौरे कुर्य्यात् क्षिप्रं पुनःशुभे । पञ्चगव्येन मधुना केशान्निव्र्व्वापयेद् बुधः || १५८ ॥ दर्शे प्रतिपदष्टम्योर्मासिस्त्रीतैलसेचनात् । चतुर्दश्यां तथाष्टम्यामाहुरायुक्षयम्बुधाः ॥ १५९ ॥ पञ्चदश्यां चतुर्दश्यामष्टम्याञ्च त्रिजन्मसु । क्षौरं व्यवायं तैलञ्च वर्जयेदन्तधावनम् ॥ १६० ॥ राजकार्य्यनियुक्तान नटानां रूपजीविनाम् | रोमनखच्छेदे नास्ति कालविशिष्टता ॥ १६९ ॥
१ स्वरेचक्षत्रजीवाश्च । २ निर्वापयेत् ।
२५
Aho! Shrutgyanam
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________
न तेषामाप कालोऽस्ति क्षुरं निसं स्पृशन्ति ये। दन्तधावनमिच्छन्ति व्रतीनां प्रतिवासरम् ॥ १६२ ॥ शुक्रार्कवारावन्येषां विहितौ दन्तधावने । गुरु गुर्बा शीतांशुरुदयस्थो बलान्वितः। यापचयगो लग्नाच्चूडायोगोऽयमुत्तमः ॥ १६३ ।। सशुक्रे सबुधे कुम्भलग्ने व्ययगते रवौ । त्रिकोणगे गुराविन्दौ चूडायोगोऽयमुत्तमः ॥ १६४॥ भवव्ययोदयेष्वर्कबुधशुक्राः यदा स्थिताः । चन्द्रे शुभांशके केन्द्रे चूडायोगोऽयमुत्तमः ॥ १६५ ॥ सुमनोक्षतदुर्वाकं तोयमभ्यक्षमस्तके । ध्यात्वा भगवती लक्ष्मी जपमेवमुदीरयेत् ॥ १६६ ॥ पालयन्तु सुराःसर्वे त्वामविघ्नं शतायुषा। ऋद्ध्या कान्या घिया स्मृखा निसं त्वामपि वर्द्धयेत् १६७ पान्तु सन्ततमेव त्वां प्रसन्ना देवमातरः । दीर्घमङ्गलसयुक्तो यूना त्वं सुभगा भव ॥ १६८ ॥
पुंसस्त्रियश्च क्रमशोऽभिमन्त्र्य समङ्गलं दक्षिणपाणिनैव । प्रदाक्षिणं मूर्द्धललाटशङ्के
मुपस्पृशेत्तं निशितचरेण ॥ १६९ ॥ धात्रीभृङ्गरसं प्रस्तं तैलश्च क्षीरमाढकम् । यष्टयाअनफलं तैलं तत् केशाक्षिशिरोहितम् ॥ १७० ॥ तटाककूपशुद्धिश्च गजदन्तनिकृन्तनम् । नौकादीनां जले क्षेपः क्षौरयोगवदिष्यते ॥ १७१ ॥
इति चौरविधिः।
---000१ध्यकान्तादियस्मृत्या। २ युता । ३ सुपप्रशस्तन्तिसितक्षुरेण ।
Aho! Shrutgyanam
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________
इति कौमारदशाविधानं नाम चतुर्विंशोऽध्यायः ।
-:0:0:0:--
पञ्चविंशोऽध्यायः ।
शिक्षादशासमुचितं क्रमशो विधानं वक्ष्यामि सम्पति समाहृतमल्पमत्र । आच्छादनोपनयनाध्ययनानि सम्य गावर्तन वितरणश्च गवां द्विजेभ्यः ॥१॥ प्रभूतवस्त्रदाश्विनी भरण्यथापहारिणी । मदह्यतेऽनिदैवते प्रजेश्वरेऽर्थसिद्धयः॥२॥ सूगे तु मूषिकाद्यं व्यमुत्वमेव शङ्करे । पुनर्वसौ शुभागमस्तदग्रहे धनैर्युतः ॥ ३ ॥ भुजङ्गमे विल्लुप्यते मधासु वैरमादिशेत् । हयाह्वये नृपाद्भयं धनागमं तथोत्तरे ॥ ४॥ करणेकर्मसिद्धयः शुभागमश्च चित्रया । शुभाश्च भोज्यमनिले विदैवते सुहृद्युतिः ॥ ५ ॥ मुहृत्प्रियञ्च मित्रभे तदग्रहेऽम्बरक्षयः।
जलप्लुतिश्च नैर्ऋतौ रुजो जलाधिदैवते ॥ ६ ॥ मृष्टमनमाप विश्वदैवते वैष्णवे भवति नेत्ररोगिणां । द्रव्यधान्यनिचयस्तु वासवे वारुणे विषकृतं महद्भयम् ॥७॥ भाद्रपदे सलिलेन भयं स्यात्तत्परतश्च भवेत् सुतलब्धिः ।
रक्तयुतं कथयन्ति च पौष्णे बासकवस्त्रनवत्वविधाने ॥८॥ विजीर्णमाद्रं मलिनान्तनीयो रवीन्दुमन्दाक्षतिपुत्रवारे । आच्छादितं नूतनवस्त्रमन्यवारे शुभत्वाय चिराय च स्यात् ॥९॥ १ विजेभ्यः । २ गुती । ३ वासंव । ४ रत्तयुर्ति ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १९६ ) प्रतिपद् द्वादशी रिक्ता षष्टी विष्टिविजिताः । तिथयःशुलजाः शेषाः शोभना वस्त्रधारणे ॥ १० ॥ सिंहालिमकराजास्त्रैर्वजिताराशयः शुभाः । त्रिषडायगताः पापा: शुभा केन्द्रत्रिकोणगाः॥ ११ ॥ रिः] परिभवस्थानं हित्वा सर्वत्र चन्द्रमाः। शुभांशस्थः शुभैदृष्टः शोभनो नूतनाम्बरे ॥ १२ ॥ नृपप्रसादे दीक्षायां विवाहे च न दृश्यते । अविचारितकालानामाच्छादनविधि नृणाम् ॥ १३ ॥
वस्त्रस्य कोणेषु भवन्ति देवाः नरास्तु पासान्तदशान्तमध्ये । शेषास्त्रयश्चापि निशाचरांश स्तथैव शय्याशनपादुकानाम् ॥ १४ ॥ लिले महीगोमयकईमाधैः छिन्नमदग्धे स्फुटिते च विद्याद । पुष्टनचेदल्पतरश्च भुक्ते पापं शुभं वा फलमुत्तरीये ॥ १५ ॥ रुद्राक्षशांगेष्वथवरश्य मृत्युः । पुंजन्मतेजश्च मनुष्यभागे । भागेऽमराणामथ भोगद्धिः प्रान्तषु सर्वत्र वदसनिष्ठम् ॥ १६ ॥ छत्रध्वजस्वस्तिकवर्द्धमान श्रीक्षकुम्भाम्बुजेतोरणाभा। छेदाकृतिर्नैऋतिभागगापि पुंसां विधत्ते न चिरेण लक्ष्मीम् ॥ १७ ॥
१ रुग्राः । २ रणे।
Aho! Shrutgyanam
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________
विधिरष समो नूतनकम्बलस्तरणादिके। विशेषोऽत्रकलत्रस्थो देवमन्त्री न शोभनः ॥ १८ ॥
इत्याच्छादनविधिः।
आपष्टं पंञ्चमादूर्ध्व वर्षादादशमाद्विजम् । एकादशाब्दे राजन्यं वैश्यं वा द्वादशे तथा ॥ १९ ॥ उपनेतुमुपाध्यायैः कालयोगोऽयमीरितः । अतिषोडशिको विमो नोपनेयःकदाचन ॥ २० ॥ क्षत्रियो विशतेरुर्वान्न वेश्यः पञ्चविंशकात् । प्रशस्तषणाभ्येते वृषला एव सम्मताः ॥ २१ ॥ अयन्तूपनयो नाम यज्ञसूत्रनिवेशनम् । द्वितीयजन्मवत्मोक्तं व्रतोपादानमिसपि ॥ २२ ॥ सितेज्यमूढबालत्वं वृद्धता दक्षिणायनम् । अधिमासश्च वर्ग्यः स्यात् कृष्णे चान्तिमपञ्चकम् ॥ २३ ।। प्रतिपतपर्वरिक्ताभिनितास्तिथयःशुभाः। शुभाः सौम्येन्दुजीवानां वारवर्गोंदयादयः ॥ २४ ॥ त्रिषूत्तरेषु रोहिण्या हस्ते पौष्णे पुनर्चसौ । वासवत्वाष्ट्रसौम्येषु श्रेष्टस्तूपनयो मतः ॥ २५ ॥ मेषे भवति वा कुष्टी वित्तविद्याजितो दृषे । मिथुने वेदार्थदर्शीकः कयाँ निसं षडङ्गवित् ॥ २६ ॥ शिल्पकर्मकरः सिंहे षष्टे भवति पण्डितः। तुलायान्तु वणिर्ति काण्डप्लुष्टोऽथ वृश्चिके ॥ २७ ॥ सर्बत्र पूजितश्चापे शून्यत्तिामृगे तथा । राजप्रेष्यकर कुम्भे मीने शास्त्रार्थपारगः ॥ २८ ॥ १ अतूपनयनो । २ सितव्य मुडिबालम्तं ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १९८ ) दुःस्थासुखी जडो मूखों जयी रुग्णोऽतिमृत्युभाक् । दुःखी दुर्वचन श्रीमान् भीतो व्याधिःसुभानुना ॥ २९ ॥ शान्तामुखी शुभः शुद्धो रुग्णः पीतो महामयः।। धर्मकृत् भूर्जितस्तुष्टः साधुर्व्याधिःशुभेन्दुना ॥ ३० ॥ दुर्गमः मुखितस्तप्तो विपन्नो मुदितः प्रियः । आर्तः शोकी भयी रुपी दीनाङ्गः क्षितिमनुना ॥ ३१ ॥ विना षष्टाष्टमं जीवसौम्यौ सर्वत्र शोभनौ । सर्वत्रेष्टः सितस्यक्ता सप्तमं षष्टमष्टमम् ॥ ३२ ॥ हीनःप्रीतोऽधिरोगश्च मूल् ज्ञानी महाभयः। मृत्युभार दुःखितःक्लिष्टःसुखी दुःखी च भगुरः ॥ ३३ ॥ त्रिषडायं विना राहुकेतू सर्वत्र दूषणौ । अष्टमस्थानगा:सर्वे दारायुःक्षयं ग्रहाः ॥ ३४॥ कुष्टी क्षयी ज्वरार्तश्च बुद्धिमान् स्वकुलोत्तमः । शिक्षितःमुव्रतश्चेति लग्नस्थैर्भाष्करादिभिः ॥ ३५ ॥ बुधार्कशुकाः कायलग्नगाः क्रमशो यदा । चन्द्रःशुभांशके योगः शुभश्चोपनये मतः ॥ ३६ ॥ मेषगोकर्कटमाप्ताः भानुशुक्रेन्दवो यदा । यमोदये भवेद्योगों हिजोपनयने शुभः ॥ ३७॥ नानामङ्गलतूर्येण पुण्याहपदपूर्वकम् । शिशुमन्त्रसमुच्चारैरुपनेयं पुरोधसा ॥ ३८ ॥
इत्युपनयनविधिः । अथोपनयनादृर्व विद्यारम्भः शुभः शिशोः। कन्यासमागते भानौ ततो मासत्रयं शुभम् ॥ ३९ ॥ ताराश्चतस्रः सौम्याद्यास्तिस्रो हस्तादिकास्तथा । मैत्राश्विहरयःपूज्याः विद्यारम्भे मनीषिभिः ॥ ४० ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १ ) उत्तराणां त्रयं पौष्णं रोहिणीञ्चैव मध्यमम् । वसुवारुणमूलानि शुभदानीति केचन ॥ ४१ ॥ मूलं वशिष्टमुनिना शास्त्रारम्भे निराकृतम् । पर्वरिक्ताष्टमी षष्ठी द्वादशी प्रतिपत्तथा ॥ ४२ ॥ गर्हिता विबुधैःकेचित् पूर्णमिष्टतमा विदुः । केचिन्नेच्छन्ति निपुणाः सप्तमी च त्रयोदशीम् ॥ ४३ ॥ शुभदुष्टः शुभांशस्थश्चन्द्रस्तत्रापि दोषनुत् । मन्दमाहेययोोर्नन्द्याहारवर्गोदयादयः ॥ ४४ ॥ मध्यमाः रविशीतांश्वोः शेषाणामुत्तमाः स्मृताः। चरस्थिरोभया पक्या मध्यमाधमपूजिताः। अष्टमं शुद्धमिच्छन्ति केचित् पश्चममेव वा ॥ ४५ ॥ त्रिषडायगताः पापाः शुभाः सौम्याश्च कण्टके । शस्त्रशिक्षाहिता मित्रविष्णुत्रयरवीश्वराः ॥ ४६॥ गुरुभार्गववाराद्याः विदोषास्तिथयोऽपि च ॥ चित्राश्विरविशक्राश्च परघातविधौ शुभाः। मूलाश्विपितरश्चापशिल्पेभौमार्कवारयोः ॥ ४७ ॥ कुन्ताभिक्षुरिकाभ्यासे वाजिवारणविग्रहे । मल्लाङ्गकारशिक्षामु महानसविधौ तथा ॥४८॥ पौष्णश्रवणरोहिण्यां सौम्यं वायूत्तरत्रयम् । रुद्रतिष्ये तु शुभदे सौरभ्यकरणेषु च ॥४९॥ श्रीश्वनाचावीशक्षामु गजशिक्षासु सोमभम् । तयोरारोहणे पौष्णं हरिब्रह्मोत्तरवयम् ॥५०॥ खरोष्ट्रमहिषादीनां शिक्षने च यमात्रयम् । हयानां वारुणाश्चिन्यौ व्यवायेषु शुभप्रदौ ॥ ११ ॥ 'भेरितालादिशास्त्रेषु भरतेषु विशेषतः । १ कालादि।
Aho! Shrutgyanam
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________
२०० )
हस्तस्तिष्यस्तथादित्यः सङ्गीते सौम्यभं शुभम् ॥ ५२ ॥ सापशाकुनिकज्ञाने वेदशास्त्रेषु रोहिणी । वैष्णवं चौरमायादौ चित्रा स्याच्चित्रकर्म्मणि ॥ ५३ ॥ धर्मशास्त्रेषु विस्वाद्यास्तिस्रस्ताराश्च रेवती । योगशास्त्रेऽब्धिमूलार्काः सतर्कसमये शशी ॥ ५४ ॥ अश्विनी रोहिणी सौम्यस्तिष्यो हस्तादिपश्चकम् । ज्योतिःशास्त्रे शुभं वैद्ये स्वातिहस्तः पुनर्वसुः ॥ ५५ ॥ वासवो रेवती सौम्यो रोहिणी तिष्यमित्रभम् । अदितिश्च तथा हस्तः शब्दशास्त्रेषु पूजितः ॥ ५६ ॥ गणिते रेवतीहस्तपुष्यमित्रेन्दुशङ्कराः । धात्रादिपञ्चकं प्रोक्तं पुराणेषु पुरातनैः ॥ ५७ ॥ आदिवैष्णवस्वातिहस्ताश्विपरमेष्ठिनः ।
(
उत्तराणां त्रयं पुष्यं वास्तु शास्त्रे सुपूजितम् ॥ ५८ ॥ अनुक्तेषु च शास्त्रेषु विद्यादुक्तानुसारतः । अश्विनीपौष्णहस्तास्तु सर्व्वशास्त्रेषु पूजिताः ॥ ५९ ॥ हस्तक्षे तु बुधस्यांशे वर्त्तन्ते ज्ञेन्दुभास्कराः । बुधवारे च तलने योगः सारस्वतो मतः ॥ ६० ॥ चन्द्रार्कज्ञदिने वारनाथे लग्ने बुधांशके । हस्तक्षस्य यदा योगस्तदा वागीश्वराह्वयः ॥ ६१ ॥ स्वात्युच्चे लग्नगो भानुः ज्ञसितौ वृषमीनगौ । वर्गोत्तरगतौ यहा योगो वागीश्वराह्वयः ॥ ६२ ॥ बुधोत्तरे गुरोरंशे केन्द्रगा ज्ञार्कभार्गवाः । त्रयोदश्यां यमे लग्ने योगो बुद्धिप्रबोधकः ॥ ६३ ॥ कर्की पञ्चमभागस्थे गुराबुदयगे तदा । गुरोवरेव्यहोरायां योगो जाड्यहरो मतः ॥ ६४ ॥
१ रोहिणीसौम्य । २ युक्तानुसारतः ।
Aho! Shrutgyanam
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २०१ )
लये बुधांशकस्थश्चेदिन्दुज्ञार्कबुधोदये ।
बुधवारेऽस्य होरायां योगो मोहविनाशनः ॥ ६५ ॥ अनुक्ता ये ग्रहास्ते च स्वात्युच्चोदयगाः यदा । स्ववारे च स्वहोरायां योगाः स्युः ज्ञानसाधकाः ॥ ६६ ॥ वारनक्षत्रयोगाः ये शुभास्तत्र दिनाधिपे ।
लग्नगे तस्य होरायां योगो मूगप्रभाषकः ॥ ६७ ॥ वाणीं गणेशञ्च गुरुश्च भक्त्या सम्पूज्यमाना बलिभिः प्रभूतैः । कृताभ्यनुज्ञे गुरुणारभेत
शास्त्राणि पूर्वाभिमुखः कुमारः ॥ ६८ ॥ यथोक्तयोगसद्भावे नात्र दोषं विचारयेत् । इन्दोरे परा च विद्यामुक्तिर्विधीयते ॥ ६९ ॥ इत्यध्ययनविधिः ।
-000
समावर्त्तविधिर्नाम स्नानरोमछिदादयः ।
विद्यान्ते च ब्रतान्ते च विधिरेष विधीयते ॥ ७० ॥ आदि सौम्य सावित्र्यमत्र तिष्योत्तरत्रयम् । रोहिणीश्रवणपुष्या सौम्यवारोदयादयः ॥ ७१ ॥ द्वितीया च तृतीया च पञ्चमी सप्तमी तथा । दशमी द्वादशी शस्ता विशेषेण त्रयोदशी । नृपाणां पूज्यते षष्टी वैश्यानां दशमी तथा ॥ ७२ ॥ इति समावर्त्तनविधिः ।
एप षोडशिको भूत्वा प्रविश्य गृहमेधितास । इष्टापूर्त्तविधानञ्च गोदानञ्च समाचरेत् ॥ ७३ ॥
२६
Aho! Shrutgyanam
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २०२ ) ब्रह्मविष्णुमहेशाश्च जीवभास्करतारकाः। विदोषास्तिथयश्चात्र चरलग्नञ्च पूजितम् ॥ ७४ ॥ ऋक्षेपूर्ध्वमुखेष्वेव चरलग्ने शुभोदये । शुभवारेषु होरायां श्मश्रुकेशविवर्धनम् ॥ ७५ ॥ केशरं वृहतीमूलं गोजीयष्टिकणोत्पलम् । साजाक्षीरं सतैलं तन्मृक्षणं रोमजन्मकृत् । शीर्य्यमानेषु केशेषु स्थापनञ्च भवेदिदम् ॥ ७६ ॥ तैलं वाचा शिलातालमञ्जिष्टाभिः मुसाधितम् । हरेदस्थानजन्मानि रोमान्युन्मूल्य लेपतः ॥ ७७ ॥
इति गोदानविधिः।
--000-
--
इति शिक्षाविधानं नाम पञ्चविंशोऽध्यायः ।
षविंशोऽध्यायः।
--- ------ पाच्यैःप्रणीतमधुना खलु तन्त्रजातं संहृस यौवनदशाविधिमारभिष्ये । सङ्कीर्तितोऽत्र वलि ग्वलिदानपूर्व
प्राणिग्रहश्च नरराजमुताभिषेकः ॥ १ ॥ विवाहोचितनक्षत्र दम्पसोरनुकूलके । मुमुहुर्ते शुभे वारे प्रशस्तविहगोदये ॥ २ ॥ पूर्वपक्षे च पूर्वाह्ने पूर्वयामाईके बुधः । स्नातःशुचि सरितीरे देवतायतने ऽपि वा ॥ ३॥ गोमयैर्मण्डलं कुर्यात् समन्तात् पञ्चहस्तकम् । कल्पयेत्स्वस्वचिह्न दिकपालान दिक्चतुष्टये ॥ ४ ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २०३ ) मध्ये ब्रह्माणमाधाय क्रमशस्तान समर्चयेत् । इन्द्रः सुरभितृप्तः स्याद्यमः पुष्पेण मोदते ॥ ५ ॥ वरुणो धूपतृप्तःस्यात् सोमो दीपेन तृप्यति । ब्रह्मा तु सव्वैरतश्च पूर्णकुम्भैश्च तण्डुलैः ॥ ६ ॥ पयोदधिघृताभ्यक्तान पिण्डान शाल्योदनान हितान् । कुक्कुटाण्डप्रमाणांस्तान पञ्चषांश्च सुयोजयेत् । जलसम्प्रेक्षणश्चैव स्वस्वमन्नैर्विधीयते ॥ ७ ॥
दीर्घायुःसुमङ्गला च इन्द्रदिग्देवेभ्यः स्वाहा ॥ ऑचिरं तिष्टतु दीर्घायुयाम्यदिगदेवेभ्यः स्वाहा । ओंभद्रो वरुणदिग्देवेभ्यः स्वाहा ॥ ओश्रेयः सौम्य दिगदेवेभ्यः स्वाहा ॥ ओंपुत्रपौत्रद्धिः स्याच्चतुर्मुखेभ्यः स्वाहा ॥ अङ्कताकङ्ककताश्चैव कुन्द्रपुत्रास्तथैव च । बायसा ब्रह्मपुत्राश्च बलिं गृह्णन्तु ओनमः ॥ ८॥ प्रणम्य मन्त्रेणानेन दूरे स्थित्वा निरीक्ष्यताम् । प्रथमग्रस्तपिण्डेन तत्र विद्याच्छुभाशुभम् ॥ ९ ॥ ऐन्द्रे पुत्रविद्धिःस्याद्याम्ये भर्तृविनाशनम् । वारुणे कुलनाशःस्यात् सौम्ये स्यात् पुत्रपौत्रकम् ॥ शुभं ब्रह्मे बहुविधं विनिश्चिस विनिर्दिशेद ॥ १० ॥ पुमानाममयःस्थूलः सर्वेषां प्रियदर्शनः । बलिभुक् प्रथमं ग्रासि सर्वस्मिन्नतिदोषदः॥ ११ ॥ सर्वत्र शुभकार्ये च युद्धे बन्धविमोक्षणे । इदं विधानमुद्दृष्टं सममेव पुरातनः ॥ १२ ॥
इति वायसबलिविधिः ।
--000---
Aho ! Shrutgyanam
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २०४ ) दैवज्ञं सुखमासीनं सम्पूज्यादौ यथावलम् । दम्पसोराख्यया सार्द्ध सकृत् पृच्छेच्छुभाशुभम् ॥१३॥ तत्कालवाक्ये केन्द्राभ्यां ततो ज्ञात्वा शुभाशुभम् । त्रिकालज्ञा इवाचष्टे दैवज्ञः शास्त्रचक्षुषा ॥ १४ ॥ लग्ने पापग्रहैर्युक्ते नीचशत्रुग्रहस्थिते । अष्टमे सप्तमे चैव दम्पसोर्न शुभस्तदा ॥ १५ ॥ . पापयुक्तोदयाचन्द्रः षष्टे वाअष्टमे स्थितः। विवाहसमयान् मृत्युं दद्यादब्देऽष्टमे तयोः ॥ १६ ॥ प्रभलग्ने यदा चन्द्रस्तस्मात् षष्ठाष्ठमे कुजः । अष्टान्दैर्मनुजो याति यमालयमपुत्रकः ॥ १७ ॥ लग्नाष्टमे यदा पापा रिपुनीचनिरीक्षिताः। विधवा सा भवेत् कन्या लग्नं पापयुतं यदि ॥ १८ ॥ नीचस्थ शत्रुसंदृष्टः पापः पञ्चमगो यदि । कुलटा सा भवेत् कन्या मृतपुत्राथवा भवेत् ॥ १९ ॥ स्थितौ यदेन्दुमाहेयौ लग्नसप्तमयोः क्रमात् । यमालयं तदा याति सप्तमे मासि मानवः ॥ २० ॥ सप्तमं यदि शून्यं स्यात् दुर्वलं दुर्घहे क्षितम् । सौम्यग्रहदशा हीनं भर्ता कापुरुषो भवेत् ॥ २१ ॥ मन्दे सप्तमराशिस्थे पापशत्रुनिरीक्षिते । कन्यैव विधवा भूत्वा जरामपि च गच्छति ॥ २२॥ पापः पञ्चमराशौ चेद्वन्ध्या वा पुत्रनाशिनी । नीचारिराशौ पापश्चेद्रीतपुष्पा भवेद्वधूः ॥ २३ ॥ पुत्रस्थेषु शुभेष्वेषु बहुपुत्रवती भवेत् । स्वःतुङ्गत्रिकोणेषु तत्पुत्राः बहुजीविनः ॥ २४ ॥
इतिविवाहप्रश्ने शुभाशुभनियमः।
-000
-
-----
Aho! Shrutgyanam
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २०५ ) शुभाशुभमिति ज्ञात्वा प्रश्नकेन्द्रेण दैवीवत् । अतःपरं दिनादीनि क्रमादेव निरुपयेत् ॥ २५ जन्मसम्पद्विपतक्षेमः प्रसरिः साधको वधः । मित्रं परममित्रञ्च जन्मादिः पुनःपुनः ॥ २६ चरक्षमनुकूलञ्चेत् शुभं स्त्री जन्मतारकात त्रिजन्मताराः क्रमशश्चोत्तमाधममध्यमाः ॥ २७
इतिदिननियमः।
*सौम्यादिभत्रयमरुत्तुरगान्यहस्ता मिवान्त्यविष्णुसहितानि नवामराणाम् । पूर्वोत्तरत्रिकयमेशविधातृभानि पाहुनृणामितिभुवामपराणि तज्ञाः ॥ २८ ॥ बहुशुभविधिरेकजातिभे स्यात् नरसुरमे यदि मध्यमन्तु नश्यात् । असुरसुरगणे विनाशयोगोऽ दितिसुतमानुषभे च सर्वनाशः ॥ २९ ॥
इति गणनियमः ।
----- 000-- चतुर्थसप्तमःश्च दशमः त्रयोदश। षोडशे कूनविंशर्स द्वाविंशत्पञ्चविंशभं । सप्तविंशति नारीभान्माहेन्द्रः शुभमेधते ॥ ३० ॥
इति माहेन्द्रनियमः।
--000-- * सौम्यादितिद्वय ।। चतुर्थतश्चतुर्थञ्चेत् कन्यकक्षान् पुनः पुनः । पुरुषार्स शुभं विद्या दन्यथा सर्वनाशनः ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २०६ )
आदिसहस्तश्रवणाश्वितिष्यमित्रार्य्यममांष्टपदानि पुंसः । षण्डस्य भूलं शतभञ्च सौम्यशेषास्त्रियः षोडशतारकाः स्युः ३१ स्त्रीपुंसोः स्वस्वनक्षत्रं विवाहे शुभसाधनम् । मध्यमः पण्डयोगःस्याद् वैपरी विरोधकृत् ॥ ३२ ॥
इति पुन्नक्षत्रम् |
000
वार्तमेतदशास्त्रज्ञैः कथञ्चित् परिकल्पितम् । त्रयोदशदिनादुर्द्ध स्त्रीदीर्घ शुभमिष्यते ॥ ३३ ॥ इति स्त्रीदीर्घनियमः ।
तुरङ्गमश्च मातङ्गो मेषी सर्पश्च पन्नगी ।
विडालश्च वस्तश्च मार्जारी मूषिकाखवः ॥ ३४ ॥ वृषभो महिषी व्याघ्री लुलायो व्याघ्रकामिनी । मृगी कुरङ्गी च शुनी कपिर्धेनुः प्रवङ्गमः ॥ ३५ ॥ नारी च सारमेयश्च नरश्च वृषभस्तथा । करिणीति क्रमादेता योनयश्चाश्विभादितः ॥ ३६ ॥ दम्पत्योरेकयोनित्वं सम्पत्रै निर्दिशेदुधः । मध्यमं भिन्नयोनित्वं दोषकृच्छत्रुयोनिता ॥ ३७ ॥ स्वनक्षत्रसमुद्दष्टं साधितं योनिमेव च । नाद्यान्नपीडयेन्निसमायुष्कामी बुधो नरः ॥ ३८ ॥ इति योनिनियमः ।
000
द्विचतुर्दशषष्टैश्च द्वादशाष्टमराशिभिः । विना शेषा हिताय स्युरन्योन्यममृतोपमाः ॥ ३९ ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २०७ ) विनाषष्टाष्टमं तेषु शेषश्चेदेकनायकः। दम्पयोः शुभमित्युक्तं सारस्वतमते पुनः ॥ ४० ॥ राशियदि च दम्पसोस्तृतीयैकदशौ शुभौ। कुटुम्बद्धिदौ स्यातां यदि चाष्टमसप्तमौ ॥ ४१ ॥
इतिराशिनियमः।
सुहृदी यदि दम्पयोर्भवने यौ हिताय तौ। मध्यमौ मध्यमौ प्रोक्तो वैरिणौ वैरिकारणौ ॥ ४२ ॥
इतिराश्यधिपतिनियमः ।
मेषस्यालिहरीवश्यं वृषे कर्कटतौलिनौ । यमस्य कन्यकावश्यं कविनश्चापदृश्चिकौ ॥ ४३ ॥ तुला सिंहस्य कन्यायां यममत्स्याबुदीरितौ । यूकस्य मृगपार्थोना वलिनः कर्कटो भवेत् ॥ ४४ ॥ चापस्य मीनो नकस्य मेषकुम्भाबुदीरितौ। मेषःकुम्भस्य वश्यं स्यान्मीनस्य मकरो भवेत् ॥ ४५ ॥ अभिन्यामानसोख्यानां दम्पसोर्वश्यराशिभिः । ततोऽवश्यमवश्येन विवाहेषु विचारयेत् ॥ ४६ ॥
इति वश्यनियमः ।
-----000--- पादस्थिता मघामूलपौष्णाश्वीन्द्रभुजङ्गमाः । ऊरुस्थिता यमेज्याप्यमित्रोपान्सभगायाः॥ ४७ ।। नाभिस्थिता विशाखादिसाय॑माजाग्निविश्वकाः । वाइस्थिता हरिब्रह्मशिवार्काम्बुधिवायवः ॥ ४८ ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २०८ ) मूर्द्धस्थितास्त्रयस्तव चित्रावमुहिमांशवः । इसवं क्रमशो ज्ञेयाः सप्तविंशतितारकाः ॥ ४९ ॥ दम्पयोस्तारकाबन्द्रमेकरेखागतं यदि । तदा महाभयं विद्याद्रेखान्तरगतं शुभम् ॥ ५० ॥ पादवेधे च पान्थत्वमुरुवेधे च योगना । नाभिवेधेऽप्यपुत्रत्वं वाहुवेधे दरिद्रता ॥ ५१ ॥ मूर्द्धवेधे भवेन्मृत्युरेवमाह वृहस्पतिः । केचिद गर्गादयः प्राहुः सर्वत्र मरणं ध्रुवम् ॥ ५२ ॥
इति रज्जुनियमः।
मरुद्विधिर्वह्नियमेन्द्रदश्रराधानुराधा खलु पूर्वसूवे । हरीशविश्वादितिचन्द्रशक्र चित्राभिमूलाक्षितयोद्वितीयं ॥५३॥ उत्पान्यभाग्याय॑महस्तपौष्ण सजैकपाद्वार्द्धिमधास्तृतीये । एकत्रमूवे प्रतितन्नशस्ता जन्मक्षयुग्ये मिथुनस्य वेधः ॥५४॥ पूर्वत्र सूत्रे मरणं द्वितीये गर्भक्षयोऽन्यत्र धनप्रणाशः। एवं विवाहे विधिवद्विदध्याच्छुभाशुगं वेधकलक्षणेषु ॥५४॥
इति वेधकनियमः।
पृथिवी वारिहृत्भूकपवनाकाशभौतिकाः । ताराभूततुवाणर्तुपञ्चकस्तुरगादिकाः ॥५५॥ दम्पयोर्जन्मनक्षत्रमेकभूते शुभावहम् । प्रीतिकृन्मित्रभूते च वैरिभूते विनाशकृत् ।। ५६ ॥ जलाग्निभूते नाशःस्यान्मित्रञ्चवायुतेजसी । सर्वत्रैव नभोभूते न विरोधाय कल्प्यते ॥ ५७॥
इतिभूतनियमः।
Aho ! Shrutgyanam
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २०६ )
सार्पाच्चतुष्कं याम्यञ्च रौद्रं त्वाष्ट्रात त्रिकं जलम् । विश्वेन्दुवासवाः पुंसः स्त्रीलिङ्गाः समुदाहृताः ॥ ५८ ॥ सौम्यवारुणमूलानि नपुंसकदिनानि हि । उभयत्रावशिष्टास्तु पुंलिङ्गास्तारका दश ॥ ५९ ॥ पुंसि पुंलिङ्गतारा चेव स्त्रियस्त्रीलिङ्गभं यदि । उत्तमं विपरीते स्यादधमो मध्यमोऽन्यथा ॥ ६० ॥ इतिलिङ्गनियमः ।
000
ब्रह्मक्षत्रियविट्शूद्रानुलोमप्रतिलोभकाः । अश्वाद्याशूशततारान्ताः पौनः पुन्येन कीर्त्तिताः ॥ ६१ ॥ शेषास्त्रयस्त्रिवर्णानामेकजातौ शुभं मतम् ।
मध्यमं भिन्नजातौ स्यादधमं प्रतिलोमके ।। ६२ ।। इतिजातिनियमः ।
› alleg
मरीचिश्च वशिष्टश्चाप्यङ्गिराश्चात्रेिव च । पुलस्त्यः पुलहश्चैव क्रतुश्चेति महर्षयः ॥ ६३ ॥ अश्विन्यादिषु ताराषु साभिजित्सु यथाक्रमम् । चतुर्भिर्मण्डलय्योज्यः भुनयोगोऽत्रयोगतः ॥ ६४ ॥ दम्पत्योर्जन्मनक्षत्रमेकगोत्रे भवेद्यदि ।
प्रायशः कलहाय स्याद् भिन्नगोत्रे शुभावहम् ॥ ६५ ॥ इतिगात्रनियमः ।
भेरुण्डः पिङ्गलः काकः कारण्डश्च शिखावलः । अश्विन्यादिषु विज्ञेयाश्चत्वारः पञ्च लाभिनः ॥ ६६ ॥
२७
Aho! Shrutgyanam
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २१० )
पञ्चमः सप्तलाभी स्यादित्येवं पक्षितारकाः । भिन्नपक्षिषु नाशः स्यादेकपक्षिषु शोभनम् ॥ ६७ ॥ इति पचिनियमः ।
-000
प्रथम नवमी चैव ब्रह्माणीध्वज एव च । इन्द्रोरविरथैते षट् प्राचीन्दिशिमुपाश्रिताः ॥ ६८ ॥ द्वितीया दशमी धूमः कौमारी भौम एव च । अग्निश्च षडिमे सर्व्वे माग्दक्षिणदिशि स्थिताः ॥ ६९ ॥ तृतीयैकादशी सिंहो देवमन्त्री यमस्तथा । वाराही च तथैते षट् दक्षिणस्यां दिशि स्थिताः ॥ ७० ॥ चतुर्थी द्वादशी चैत्र वैष्णवी चन्द्रनन्दनः । निरुतिः सारमेयश्च स्थितो दक्षिणपश्चिमे ॥ ७१ ॥ पञ्चमी च त्रयोदश्यां सार्द्धमैन्द्री कृपा तथा । वरुणः शुक्रसंयुक्तः पश्चिमान्दिशमाश्रितः ॥ ७२ ॥ षष्टी चतुर्दशी चैव चामुण्डीकर एव च । पवनः शिखिना युक्तः पश्चिमोदग्दिशि स्थितः ॥ ७३ ॥ सप्तमी पौर्णमासी च गजो माहेश्वरी तथा । शशी वेश्रवणश्चैवमुत्तरस्यां दिशि स्थितौ ॥ ७४ ॥ अमावास्याष्टमी चैव राहुः काकस्तथेश्वरः । महालक्ष्मीरिति प्रोक्ता प्रागुदग्दिशि संस्थिता ॥ ७५ ॥ ब्रह्माणि पूर्वदेवनमस्वाद्यमण्डलैस्त्रिभिः । योजनीयास्त्रयश्चान्यं वैष्णव्याधीनमीरितम् ॥ ७६ ॥ तारकास्तुल्ययोगिन्यो दम्पत्योरतिशोभनाः । अनिष्टाः भिन्नयोगिन्यो न चिरान्मरणप्रदाः ॥ ७७ ॥ इति योगिनीनियमः ।
-000
१ पश्चिमोदमदिशि स्थिताः ।
Aho! Shrutgyanam
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २११ ) आयस्तारा क्रमात्माग्वध्वजधूमादिषु स्थिताः। स्वायःसुजातो मध्यस्थे मध्यमस्त्वधमे व्ययः ॥ ७८ ॥
इत्यायनियमः।
देवताराक्रमात्माग्वदिन्द्रवह्नयादिषु स्थिताः । तुष्टिःमुहृदि मध्यस्थे चोपेक्षा द्वेषणाद्विषौ ।। ७९ ।। रविसाग्निहरिच्छन्ति यमं केचित्सुहृत्तमम् । यमःसर्वत्र वै रीतिहष्पतिमते पुनः ॥ ८० ॥
इति देवनियमः।
तत्तत्तिथिसमुदृष्टदिक्षु यात्रा न. शोभना । तत्तद्ग्रहसमुदृष्टदिङ्मुखो न निषीदतु ॥ ८१ ॥ दिनङ्गणञ्च माहेन्द्रं स्त्रीदीर्घश्चाथ योनयः । राशिराश्याधिपोऽवश्यं रज्जुर्वेधस्ततः परम् ॥ ८२ ॥ भूतं लिङ्गश्च जातिश्च गोत्रम्पतिविधिस्तथा । योगिन्यायश्च देवश्च वर्गास्त्वष्टादशेरिताः ॥ ८३ ।। सर्वेष्येतेषु शास्त्रेषु विवाहःश्रेष्टसम्मतः। नवाधिकेषु मध्यः स्यान्नवोनेष्वधमो भवेत् ॥ ८४ ॥ गणो योनिश्च वेधश्च रज्जुराश्याधिपस्तथा । लिङ्गश्च योगिनीचेति प्राधान्येनेह कल्पिता ॥ ८५ *क्षेत्रस्यमूलमान्येन मित्रयोश्च परस्परम् । सयसन्धाविधौ चैवमवश्यं स निरूपयेत् ॥ ८६ ॥ घुमानेकोऽपि नारीणामनेकासां पतिय॑तः । साध्वी तु कामिनी तस्मायोजनोयानुकूलतः ॥ ८७ ॥ विशेषादनुकूलः पक्षे वद्धिष्णुशीतगौ । अर्द्धरात्रे त्रयोदश्यां पञ्चदश्यामथापि वा ॥ ८८ ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २१२ ) स्वमनोरथसिद्धयर्थं नानावलिविधानतः ।
जपान्मदनगायत्र्यां कुर्यान्मनसिजार्चनम् ।। ८९ ॥ ॐनमोमदनाय वीतमहेकामदेवाय धीमहे त्वंनोमदनप्रमोदाय स्वाहा
हरिद्रामलकं मुस्ता तुलसी विल्वपल्लवम् । दुर्वातण्डुलसिद्धार्थ क्रपरं पद्मकेशरम् ॥ ९ ॥ एभिःप्रमाष्टि गात्राणि चत्वारिंशदिनानि या । सप्तकृत्वं प्रतिदिनं सा कन्या प्राप्नुयात्पतिम् ।। ९१ ॥ एतदुद्वर्त्तनं श्रेष्ठं श्रीकरं व्याधिपापहृत् । यदुक्तं कन्यकायास्तु तद्वरस्यापि शास्यते ॥ ९२ ॥ मेषमत्स्यकुलीराचं हित्वा मासचतुष्टयम् । शेषास्तु शुभदा मासाः सौरा:परिणये सदा ॥ ९३ ॥ कुम्भमासश्च नेच्छन्ति केचिद्गुरुदृशोज्झितम् । उदाहकाले सम्भाव्या ग्रहाणामनुकूलता ॥ ९४॥
वीण्युत्तराणि परमेष्टिशशाङ्कमूलं पुष्पाश्विगन्धवहीतग्मकरानुराधा । वद्धिष्णुभद्रतमभावयुतामृतज्ञ
युक्ताःशुभाः परिणये चिरमावहन्ति ।। ९५ ॥ मृत्युञ्च दारिद्रमसद्गुणत्वं विरूपतां वैरमथापि दीक्षाम् । करोति शीतांशुरिनादियुक्तं कुमारिकायाः न चिराद्विवाहे॥ केचिदिच्छन्ति जीवेन बुधेनापि समागमम् । शशङ्कस्य शुभांशश्च शुभवर्गमुपेयुषः ॥ ९७ ॥ पर्वरिक्ताष्टमीविष्टिपक्षच्छिद्रविज्जिताः: तिथयः सद्ग्रहाणञ्च वारवर्गोदयाःशुभाः ॥ ९८ ॥ जारसक्ता च दुर्वृत्ता कुलद्रयविवद्धिनी । कुलटा पुत्रहीना च पतिमातुलपूजनो ॥ ९९ ॥ * क्षेत्रस्य मूल मात्येन । * विदमहे ।
Aho! Shrutgyanam
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २१३ )
रतिप्रिया धनाढ्या च स्थिरभावविवर्जिता ।
परसक्ता दुराचारा विना चापोदयं क्रमात् ॥ १०० ॥ *उढा शेषेषु मेषादिष्वेवम्भवति कन्यका | पूर्वार्दे धनुषः पापा परार्द्ध च पतीव्रता ॥ १०१ ॥ मृत्युरर्थविनाशश्च वन्धुवित्ताप्तिरेव च । भर्तृनाशः सुताभावः पतिलक्ष्मीविवर्द्धनम् || १०२ ॥ वैधव्यं मरणं धर्म्मविच्छेदः शोकनाशनम् । बहुलाभो धनसागो लग्नादिगतभानुना ॥ १०३ ॥ निस्सागो च सुरूपा च प्रिया वन्ध्या च बन्धुनुत् | सपत्नी मरणं प्राप्ता कृपाहीना सुखोत्तरा ॥ १०४ ॥ धनाढ्या धनहीना च कुमारी क्रमशो भवेत् । लग्नाद्यवयवस्थेन विवाहे शिशिरत्विषा ॥ १०५ ॥ धुतमृत्युर्धनसागो धनावाप्तिपरोद्भवः । भर्तृनाशः पतिप्रीतिर्दुवृत्तिलोहिताश्रयः ॥ १०६ ॥ पतिद्वेषं कठोरत्वं लाभः सर्व्वव्ययस्तथा । महीपुत्रेण लग्नादिगतेन परिकल्पितः । १०७ ॥ पतीव्रता शुभा भर्तृपुजिनी बन्धुपूजिता । बहुपुत्रा विनष्टारिर्दुःस्था प्रब्रजिता तथा ॥ १०८ ॥ दानशौण्डा कृशाङ्गी च धनयुक्ता च दुर्भगा । लग्नादिस्थास्नुना चन्द्रपुवेणैवं भवेद्वधूः ॥ १०९ ॥ प्रिया पतीव्रता दुष्टा सती च वहुपुत्रिणी । निःसपत्नी पतिच्छेत्री मन्दायुष्कातिसुन्दरी ॥ ११० ॥ शोभना निससश्रीका धनसक्ता च कामिनी । लग्नाद्यवयवस्थेन स्यादेवं देवमन्त्रिणा ॥ १११ ॥
* उम्मा । १ तस्सहस्वा । २ निश्चागत्य | दद्युस्थाप्रब्रर्जिता । ३ ऋशशीव ।
Aho! Shrutgyanam
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २१४ ) शुक्रःसव्वत्र शुभदः षट्सप्ताष्टान्तिमं विना । त्रिषडायां विनासौरिं सर्वत्र न शुभप्रदः॥ ११२ ॥ अष्टमं शुद्धमेव स्यादिसाह वृहतां पतिः । केचित् सप्तममिच्छन्ति परिशुद्धो विचक्षणः ॥ १२३ ॥ नरग्रहबलात् स्त्रीणां पुमान्भवति वल्लभः । विपरीतेऽन्यथा भतुरादन्यत्र चिन्तयेत् ॥ ११४ ।। स्वाहापतिं पुरष्कृय समन्त्रेण पुरोधसा । विधेयं विधिना वेदे सोत्सवं पाणिपीडनम् ।। ११५ ॥ चतुर्थेऽह्नि विधेयःस्याच्चतुर्थे भौममङ्गलम् । संवेशनविधिश्छात्रसुमुहुर्ते विधीयताम् ॥ ११६ ॥
इति विवाहविधिः।
आस्तिको नास्तिको द्वेषी शस्त्रशास्त्रविशारदः। सुजातो धार्मिमकःशस्तो राजामानं विधीयते ॥ ११७ ॥ पुरातनैरुत्तममुत्तरायनं रचौ तथा सिंहगते च मध्यमम् । उदीरितं राजमुताभिषेचने तथा परैर्दृश्चिकमासि च स्मृतम् १८
ज्येष्ठा श्रेष्ठतमा हरि कमलजस्त्रीण्युत्तराण्यश्विनी तिष्यःपौष्णमथांशुमानितिबुधैरामृतिनां मध्यमम् । अच्छिद्रास्तिथयः शुभा हि नवमी पर्चेतराशीतगु वर्द्धिष्णुश्च विना तुलाजयुवतीः शेषोदयाः पूजिताः॥११९॥ गोसिंहमिथुनाजाली लग्नं वाशिष्टकीर्तितम् । हष्पतिमते कुम्भं हित्वा शेषाः स्थिराःशुभाः॥ १२० ॥ द्वियीयां दशमोश्चापि बशिष्टः पुनरिच्छति । सिंहासनस्थितश्चन्द्रः पूर्बालश्चाथ शोभनः ॥ १२१ ॥ १ शुद्धवैश्यादित्या।
-
Aho ! Shrutgyanam
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २१५ ) वासवादिक्षणं पञ्च कौलवं करणं शुभम् । विष्टिवानि शेषाणि मध्यमानि विदो विदुः ॥ १२२ ॥ वुधार्कजीवशुक्राणां वारवर्गादयःशुभाः। अधिराजेन्दुयोगाश्च शुभा राजाभिषेचने ।। १२३ ।। त्रिलाभशत्रुगाःपापाः चाष्टमं शुद्धमिष्यते । धनस्थानञ्च संशुद्धं वशिष्टेन प्रकीर्तितम् ॥ १२४ ॥ कौलवे करणे ज्येष्ठायोग जीवनवांशके। सूर्य्यवारे गुरोर्लग्ने चन्द्रयोगे समागते ॥ १२५ ॥ नानामङ्गलघोषेण सदैवज्ञःपुरोहितः ।। मन्त्रेण विधियुक्तेन महीन्द्रानभिषेचयेत् ॥ १२६ ॥ सर्चरत्रमयं हैम मुकुटं धारयेत्तथा । राजचिह्नानि सर्वाणि सेवेत धरणीपतिः ॥ कृताभिषेको भुजीत शृणुयाद्धर्मपद्धतिम् ॥ १२७ ॥ अतीतस्य नरेन्द्रस्य महामासं पुरोधसम् ।। *महिषी वाजिनागञ्च दैवज्ञञ्च विवजयेत् ॥ १२८ ॥
दैवज्ञमभ्यर्च्य पुरोधसञ्च धनैरनेकैजनमचनश्च । दत्वा प्रजानामभयञ्च राजा कुर्वीत कारागृहमोक्षणश्च ॥१२९॥
इतिराजाभिषेकावधिः। इतियौवनदशाविधानं नाम षड़विंशोऽध्यायः ।
सप्तविंशोऽध्यायः।
-------::संक्षेपतः समुपभोगदशाविधानं वक्ष्यामि साम्प्रतमिह प्रकटीकृतास्तु । * तुरङ्गमञ्च मातङ्ग महिषिञ्च विसर्जयेत् ।
Aho! Shrutgyanam
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २१६ ) वास्तुपवेशशयनासनभूषणस्त्री
पहासिलक्ष्मविधयो मुनिशास्त्रदृष्टाः ॥ १॥ 'निम्नं निन्दितमुच्चन्तु प्रशस्तं वास्तुकर्मणि । मागुदक्प्रवणस्थानं निसं वृद्धिकरम्भवेत् ॥ २॥ ऊपरञ्च सवल्मीकं पाषाणसिकताधिकम् । कपालैस्सकलैर्युक्तं दुर्गन्धं निर्वलस्थलम् ॥ ३ ॥ श्लष्मातकविभीताद्यैः संकीर्णञ्च सकण्टकैः । दंष्टीब्याघ्रादिसपैश्च युक्तस्थानं विवर्जयेत् ॥ ४॥ शुभानि यत्र दृश्यन्ते निमित्तं शकुलानि च । जलाशयः समीपे च तत्र वस्तुषु पूजितम् ॥ ५॥ अथोत्तरायने कुर्याद वर्जयेदक्षिणायनम् । ग्रामञ्च नगरं खटं प्रासादगृहमेव वा ॥६॥ पौषं चैत्रञ्च वैशाखं श्रेष्टं मासत्रयविदुः । असायिके तु सम्प्राप्ते श्रवणञ्च परे जगुः ॥ ७ ॥ मीनादिषु त्रिषु निधाय शिरः प्रतीच्यां प्राच्यान्तु वालमवलोक्य च दक्षिणाशाम् । क्षोणी फणीशमधिशय्य विवर्त्ततेऽसौ मासस्त्रिभिस्त्रिभिरतः खलु पृष्टकेन ॥ ८॥ निन्दन्यमुष्य परिवर्तितमासमुच्यै राविध्य तन्न विदधीत गृहं विधिज्ञः। द्वारं तदीयननयनाभिमुखं न कुर्या त्तद्दर्शनेन हिततश्च गृहं प्रवेशम् ॥ ९ ॥ स्त्रीणां शुक्रेऽस्तगे मृत्युं पुंसामस्तमये गुरौ । बास्तुकर्मणि देशस्य न शस्यादधिमासके ॥ १० ॥
१ निम्नम्।
Aho ! Shrutgyanam
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २१७ )
रोहिण्यादीनि तिष्येन्दुहस्तमैत्राश्च युग्मगाः । विष्णोत्तरत्रयान्ताश्च प्रशस्ता वास्तुकर्म्मणि ॥ ११ ॥ ओजास्तु तिथयः पूज्याः नवमी पर्व्ववज्जिताः । द्वितीया दशमी पष्टी शुक्लपक्षे तु पूजिताः ॥ १२ ॥ जीवभावसौम्यानां वारवर्गोदयादयः ।
प्रशस्ताः शुक्लपक्षे तु चन्द्रवर्गश्च शोभनः ॥ १३॥ कुम्भश्चिकगोसिंहयुग्ममत्स्य हयाङ्गणाः । वास्तुकर्म्मणि सम्पूज्याः वज्र्जिताश्चरराशयः ॥ १४ ॥ होराचोध्वमुखी श्रेष्टा तिर्य्यगाश्च शुभेक्षिता । वेश्मकर्मसु नैवेष्टा शुभयुक्ताप्यधोमुखी ॥ १५ ॥
वृद्धिं कुर्व्वन्ति लग्नस्था वास्तुकर्म्मणि सद्ग्रहाः । शशी च पापा लग्नस्थाः कुर्व्वन्ति गृहनाशनम् ॥ १६ ॥ अष्टमस्था ग्रहाः सर्व्वे विना शुक्रं स्मृतिप्रदाः । आरम्भे रौति चेद्गोली शान्ता दक्षिणभागतः । पिङ्गला वरटा चाथ शुभमत्र विनिर्द्दिशेत् ॥ १७ ॥ शुभे मुहुर्ते सम्प्राप्ते विदध्यात् खननं बुधः । पौरुषञ्च त्रिहस्तं वा द्विहस्तश्चैकमेव वा । खानयेच्च यथाभूमिर्दोषहीना दृढा भवेत् ॥ १८ ॥ भस्मलोष्टादिशुद्धाभिः पुनर्मृद्भिश्च पूरयेत् । अब्दं षण्माशमर्ध वा तूष्णीमासीत बुद्धिमान् ॥ १९ ॥ निर्दोषत्वं ततो ज्ञात्वा जलस्थिसा द्रवीकृते । पवित्रितेऽथ गोवासैः श्वभ्रं तत्र च खानयेत् ॥ २० ॥ तैरेव पांशुभिः श्वभ्रं पूरयेत् पुनरेव तत् । अधिके वृद्धिदं विद्याद्धीने हीनं समे समम् ॥ २१ ॥ वन्यमाने तु दृश्यन्ते सर्पमण्डूकवृश्चिकाः ।
२८
Aho! Shrutgyanam
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २१८ )
भस्मकाष्टास्थिलोष्टा वा वज्र्जयेत्तत्र तद्गृहम् ॥ २२ ॥ शुभ मुहुर्ते सम्प्राप्ते दैवज्ञम्ब्राह्मणानपि । पूजयित्वाथ वस्राद्यैः कारयेत् कर्षणं ततः ॥ २३ ॥ यवसिद्धार्थकादीनि तव बीजानि वापयेत् । तेषु मरुद्धेषु गोभिस्तानिच खादयेत् ॥ २४ ॥ समीकृस ततो भूमिं पञ्चगव्यैर्विशोधयेत् । ज्ञात्वाम्बुभिश्च तत्साम्यं प्राप्ते शुभदिनोदये ॥ २५ ॥ शंकुषड़गुलानाहमुत्सेधाद् द्वादशाङ्गुलम् | समवृत्तमृजं मूर्द्धनि बुदबुदाभं निवेशयेत् ॥ २६ ॥ शङ्कुपादतलाधस्तात्कलिकन्निकने तथा । शङ्कुपादो यथाधस्तात्किश्चित् स्पृशति भूतलम् ॥ २७ ॥ शङ्कुकील निबद्धेन शङ्कुमानेन तन्तुना । परितो विलिखेट्टतं क्रमात्पूर्व्वापराह्नयोः ॥ २८ ॥ शङ्कुच्छाया यदा रेखाँ प्रवेशोपक्रमैः स्पृशेत् । तत्र विन्दुद्वयं देयं ततः शीतेतर त्विषा ॥ २९ ॥ ज्ञात्वायनञ्च वीथिञ्च भुक्ताभुक्तानि तत्र च । याम्येन वाथ सौम्येन मध्यच्छायां विशोधयेत् ॥ ३० ॥ स्वदेशोदयरेखायामुदयसंशुमालिनी ।
मध्यच्छाया च न भवेद्रज्वीच्छाया च शाङ्कवी ॥ ३१ ॥ माची च पश्चिमा चैवं समसूत्रागता भवेत् । दिग्विन्दुद्रयमारभ्य पृथग्टत्तद्वयं लिखेत् ॥ ३२ ॥ मत्स्यपुच्छद्वयाकारो याम्योत्तरदिशोभवेत् । चत्वारो वाहवः कार्य्याः समावाप्याथवा यतः ॥ ३३ ॥ विषुवदिवसे चैवं शङ्कार्मण्डलमा लिखेत् । बिन्दुद्रयस्थवृत्ताभ्यां मत्स्यपुच्छौ प्रसाधयेत् ॥ ३४ ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २१६ ) मध्यं दिनगते भानौ मत्स्यषुच्छावतारिणी। शङ्कुच्छाया 'मुपातव्या शकुनैव यथांशकम् ॥३५॥ विषुवव्यङ्गुलं नाम तदेतत् परिकीर्तितम् । अङ्गुलं द्वितयं तत्र पदमीयाभिधीयते ॥ ३६ ॥ यवमर्धाष्टकं ज्ञेयमङ्गुलम्मध्यमस्य तु । पुंसो दक्षिणहस्ते तु मध्यमामुलसम्भवन् ॥ ३७ ॥ मध्यपळपि वा ज्ञेयं वितस्ति द्वादशाङ्गुलम् । हस्तो वितस्ति द्वितयं दण्डःस्यात्तचतुष्टयम् ॥ ३८ ॥ ग्रामादौ दण्डमानं स्याद्धस्तमानं ग्रहादिषु । शयनासनश्च खट्वादौ विद्यादङ्गुलमानकम् ॥ ३९ ॥ भूषादौ यवमानश्च विज्ञातांशो नियोजयेत् । दैर्घमाहृस विष्कम्भैश्चतुर्वर्ग ततो नयेत् । ४० ॥ अष्टने च त्रिनैः शिष्टं नक्षत्रन्तुरगादिकम् । कर्तुर्नामर्शजन्मविरुद्धं वास्तु वर्जयेत् ॥ ४१ ॥ अष्टने भानुना शिष्ट आयः स्यात्व्ययतोऽधिकः । त्रिघ्ने मनुहृते शिष्टो व्ययःस्यात् किञ्चिदायतः ॥ ४२ ।। नक्षत्रेष्वष्टशिष्टन्तु व्यय इसपरे जगुः । त्रिने वाष्टहृते शिष्टं योनयो ऽष्टौ ध्वजादयः॥४३ ॥ ध्वजो धूमो हरिश्चागो खरश्चेभश्च वायसः । ध्वजमोगजसिंहेषु वस्तु वृद्धिकरं मतम् ॥ ४४ ॥
ओजयोनियुतं यत्स्याययादायाधिकञ्च यत् । कर्तुस्तारानुकूलं यत् तद्भवेद्वास्तु वृद्धिदम् ॥ ४५ ॥ इदं लक्षणमुद्दिष्टं वशिष्टेन महर्षिणा । केचित् षड्वर्गमप्याहुवर्वोत्तरावयवो यथा ॥ ४६॥ १ प्रमातव्या । २ वात्तंरथ्यावचों यथा ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २२० ) वसुबिलगुणनासच्छिद्रवेदाभिद्धिं विभजतु रविनाडी दन्तिताराद्रिरन्धैः । वदतु तदवशिष्टैरायमन्यश्च योनि
तदनुभवनतारा वारमंशं क्रमेण ॥ ४७ ॥ स्थिरे चोभयराशौ वा शुभग्रहसमन्विते । नानामङ्गलघोषेण स्थापयेत् प्रथमां शिलाम् ॥ ४८ ॥ नन्दा भद्रा जयां पूर्णा शिला स्थाप्याः प्रदक्षिणम् । तन्मध्य श्वभ्रमम्भोभिराधिवासितकुम्भगैः ॥ ४९ ॥ पूरयेदक्षिणात्तं यदि तोयं शुभावहम् । श्रियं विवर्द्धयेद्वस्तु चिराच्छुष्यति चेजलम् ॥ ५० ॥ देवब्राह्मणयोर्युग्मा हस्तसङ्ख्या:सुपूजिताः । अयुग्मसङ्ख्याः शेषाणां जनयन्ति गृहश्रियम् ॥ ५१ ॥ मागपश्चिमगता रेखा दश तत्र प्रकल्पयेत् । याम्योत्तरगताश्चैवमेकाशीतिपदं भवेत् ॥ ५२ ॥ ग्रामालयादौ सर्वत्र पदमेवं विचारयेत् । मागुदक्कोणमारभ्य क्रमादेवं निवेशयेत् ॥ ५३ ॥ शिखी तथैव पर्जन्यो जयन्तःपाकशासनः । सहस्रकिरणःससो भृतश्चैवान्तरीक्षकः ॥ ५४॥ चित्रा भानुश्च पूषा च वितथश्च गृहक्षतः । यमराजश्च गन्धर्बो भृङ्गराजो मृगस्तथा ॥ ५५ ॥ नितिरपालश्च सुग्रीवःपुष्पदन्तकः । वारुणश्च सुर शेषो राजयक्ष्मा तथैव च ॥ ५६ ॥ समीरणश्च नागश्च मुख्योपल्लाटकस्तथा। ईरो भुजङ्गमश्चैवमदितिदीधितिः पुनः ॥ ५७ ॥ द्वात्रिंशदू वाह्यकोष्टस्थाः देवाः स्वान्तास्त्रायोदश।
Aho ! Shrutgyanam
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २२१ ) वास्तुमध्ये तथा ब्रह्मा ज्ञेयो नवपदाधिपः ॥ ५८ ॥ तस्य पूर्वादिकोष्टासु चत्वाराषट् पदेश्वराः। आर्यमा च विवस्वांश्च मित्रश्च पृथिवीतरः ॥ ५९॥ सावित्रासविता चाग्नेब्रह्मणोऽन्तव्यवस्थितौ । विजयश्च महेन्द्रश्च निर्ऋतेश्च ब्रह्मोत्तरे ॥ ६० ॥ रुद्रश्च राजयक्ष्मा च वायुर्ब्रह्मान्तरे स्थितः । आपश्चैवापबत्सश्च रुद्रह्मान्तरे स्थितौ ॥ ११ ॥ एतेऽष्टौ कोष्टमेकञ्च कोष्टार्द्धश्चैव भुञ्जते । तत्तत्पादेषु ते देवाः पूजनीया यथाविधि ॥ ६२॥ पदमध्यं पदाग्रश्च वस्तुनो मर्म कथ्यते । पदाष्टमगतं मर्म तुलास्तम्भादिषु स्मृतम् ॥ ६३ ॥ खरकी च विदारी च पूतना चैव राक्षसी । ईशानादिषु कोणेषु वाहस्थाश्च पिशाचिकाः ॥ ६४ ॥ रविःशुक्राकुजो राहुः सौरश्चन्द्रो बुधो गुरुः । प्रागादिकास्तु दिक्पालाः पूजनीया यथाक्रमम् ॥६५॥ भूम्यारम्भं विधायैवं वनारम्भो विधीयते । परिघं परिहसैव सर्बारम्भविधि जगुः ॥ ६६ ॥ पौराणिकास्तु न ग्राह्याः स्तम्भोत्तरतुलेष्टिकाः। चैसश्मशानगा वृक्षाः सच्छिद्रा वह्निदृषिताः॥ अपशस्ताच जन्माः जाता स्तम्भादिनोचिताः ॥१७॥ विदध्याद्वांशिकं स्तम्भं द्वादशांशं ततःक्रमात् । एकादशविभागं वा दशभागमथापि वा ॥ ६८॥ यांशोनं कर्णपादःस्याद्वारबाहा ततोऽपि च । नरांशोऽन्यत्र विष्कम्भो' तदंशेनाहिभागनुत् ॥ ६९ ॥ १ चाग्नेर्द्धमानोन्नव्यवस्थितौ ।
Aho! Shrutgyanam
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २२२ ) स्तम्भोत्तरतुलादीनां स्थापनश्च स्थिरोदये । मरुन्मार्गप्रतिष्टा च कवाटश्चोभयोदये ॥ ७० ॥ अधन्यमतिसंक्षिप्तं विस्तीर्ण शत्रुद्धिदम् । अत्युच्छायश्च नैवेष्टमतिखर्वञ्च वस्तुनुत् ॥ ७१ ॥ चतुरस्रं गृहं श्रेष्टं मागायत्तं धनावहम् । न शस्तं तिर्यगायत्तं वृत्ताकारश्च निन्दितम् ॥ ७२ ॥ चतुः शालं गृहं शस्तं प्रागुदमिनटद्धिदम् । दक्षिणापरनिम्नन्तु दुःखदारिद्रकृत सदा ॥ ७३ ॥ उर्दक्शानं त्रिशालञ्च प्रागपाश्र्थोनञ्च वृद्धिदम् । याम्योनं सौख्यवित्तघ्नं पश्चिमोनञ्च दुःखदम् ॥ ७४ ॥ याम्यपश्चिमयुक्तन्तु गृहं शस्तं द्विशालकम् । प्रागुदक्पार्श्वयुक्तन्तु व्याधिनधन्यकारणम् ॥ ७५ ॥ एकशालगृहं याम्ये पश्चिमे वा प्रशस्यते । पाच्यां वाप्युत्तरस्यां वा नैधन्यं मरणप्रदम् ॥ ७६ ॥ यदीच्छेद्रेश्मनि वृद्धि समन्तात्तस्य वर्जयेत् । पूर्वस्यामुत्तरस्यां वा वेश्मदृद्धिः प्रशस्यते ॥ ७७ ॥ दौवारिके च पर्जन्ये नागे च वितथे तथा । कर्तव्यो जलनिस्रावः द्वारदेशे मनीषिणा ॥ ७८ ॥ गृहक्षते महेन्द्रे च भल्लाटे पुष्पदन्तके । गृहद्वारं हि कर्त्तव्यमेवं केचित् प्रचक्षते ॥ ७९ ॥ सर्वदिक्षु पदे तूर्ये वामात् षष्टेऽपि याम्यतः। प्रागुदीच्योस्तृतीये वा द्वारं मध्येऽप्युदग्गतम् ॥ ८० ॥ कूपान् वा चैयदक्षान् वा हित्वा मार्गमथापि वा । न कुर्याद्वारविन्यासं वेशेद्वारन्तु वामतः ॥ ८१ ॥ अन्नशाला भवेत् पाच्यामप्राच्यां धान्यसग्रहः ।
Aho! Shrutgyanam
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २२३ ) उदीच्यां देवतागारं प्रतिच्यां धनरक्षणम् ॥ ८२ ॥ महानसस्तथानौवा ईशाने वा मुरालयः। मारुते धान्यगेहश्च निर्ऋतौ भाण्डसञ्चयः ॥ ८३ ॥ ईशाने जलभाण्डाद्या उदीच्यां वा प्रशस्यते । प्रागुदीच्योगजाश्चाजगोजातीनां निकेतनम् ॥ ८४ ॥ मृगे च द्वारपाले च वारुणे राजयक्ष्माण । समीरणे च नागे वा मलवेश्म विधीयते ॥ ८५ ॥ प्रामवस्तु यथेशाने सर्वदेवानिवेशयेत् । बुधं दाक्षिणदिगभागे जिनं याम्ये निवेशयेत् । स्कन्दं दक्षिणदिग्भागे दुर्गामुत्तरकोणतः ॥ ८६॥ प्राध्यां रविञ्च शास्तारं निर्ऋतौ विनिवेशयेत् । पश्चादुदग्गतं विष्णुं ज्येष्टामुपजलाशयम् ॥ ८७ ॥ उत्तरेशानयोर्मध्ये मातरो ग्रामतो बहिः । देवानेवं प्रतिष्टाप्य पश्चाद्वर्ण निवेशयेत् ॥ ८८ ॥ पूर्वतो विप्रजातिः स्याद्दक्षिणे नृपतेः कुलम् । वारिज पश्चिमेकुच्छुिद्रांस्तूत्तरतःपुनः ॥ ८९ ॥ कुलालान् बाह्यतःसौम्येनापि तान् पूर्वदक्षिणे । चक्रिणं याम्यदिग्भागे बहिर्गामे निवेशयेत् ॥ ९० ॥ क्रोशार्द्धमात्रे चाग्नौ वा स्वर्णकारादितक्षकान् । चण्डालान् ग्रामसीमान्ते परितःसन्निवेशयेत् । ईशाने क्रोशमात्रे तु मारुते वा श्मशानकम् ॥ ९१ ॥ कोष्टागारं तथानौ वा निऋतौ पशुकोष्टकम् । अश्वशाला च वायव्ये छागशाला च शाम्भवे । निऋतौ होमदेशश्च कारागारं शिवे तथा ॥ ९२॥ भौमवारेऽम्बु तारायां यमलग्ने विशेषतः ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २२४ ) प्राकारबन्धनं कुर्यात् परिखामिन्दुभे खने ॥ ९३ ।। स्वातौ सेतुं निवन्नीयान्मन्दवारे वृषोदये । सिंहोदये च कार्याणि जीवाहे दुर्गवासकृत् ॥ ९४ ॥ चान्द्रे पुष्येण संयुक्त जीववारे विचक्षणः । गोष्टञ्च वृषशालञ्च कारयेद्वषभोदये ॥ ९५ ॥ रौद्राग्निमूलयाम्याहियुक्ते भौमार्कवासरे । नन्दायाञ्च युतेकुर्याद्दासदर्शननिग्रहौ ॥ ९६ ॥ कृष्णे भूततिथौ मूले स्थिरलग्ने शुभोदये। निदध्यागविणं भूमौ तन्न नश्यति केनीचत् ॥ ९७ ॥ मन्दस्य वारे हस्तऽर्के पूर्णा या चेत् समागता। शनेलग्नेऽस्य होरायां व्ययं कुर्याद्विचक्षणः ॥ ९८ ॥
इतिवास्तुविधानम् ।
वास्तुप्रवेशनं कुर्यान्मतिमानुत्तरायने । विहाय कोणगान् मासान् वितद्वारदिङ्मुखम् ॥ ९९ ॥ शुक्लपक्षःप्रशस्तःस्यात् कृष्णस्यासप्तमादिनात् । पूर्वाह्ने सुप्रशस्तःस्यान् मध्याह्ने मध्यमो मतः ॥ १००॥ रोहिण्युत्तरहस्ताश्चिमैत्रतिष्येन्दुविष्णवः । पौष्णादिसाश्विनीप्रोक्ता द्वादशैते प्रवेशने ॥ १०१॥ गुरुशुक्रबुधानान्तु द्रेष्काणांशदिनादयः। गृहप्रवेशे शस्यन्ते मध्यमा शनिचन्द्रयोः ॥ १०२ ॥ तिथयःसुप्रशस्ता स्युः पक्षच्छिद्रविजिताः। गोमीनसिंहकुम्भाश्च नृयुगकन्यातुरङ्गमाः। सप्त शस्ताः प्रवेशेषु शुभयुक्तश्च वृश्चिकः ॥ १०३ ॥ लग्नार्थपुत्रधर्मायकाम्बुसहजस्थिताः ।
Aho! Shrutgyanam
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २२५ ) गुरुभार्गवसाम्याश्च प्रवेशे शुभदाःस्मृताः ॥ १०४ ॥ त्रिषडायगता:पापाः शशी धर्मार्थलाभगः । पञ्चमं शुद्धमिच्छन्ति केचिद्रन्धान्तिमावपि ॥ १०५ ॥ दृन्द्रिजोपभोगेन गोनिवासैश्च पावनम् । ततो ग्रहबलं कुर्याद्विधिना मङ्गलोचितम् ॥ १०६ ॥ बद्धेन्द्रवल्लीम्भद्राश्च खरपुष्पं पितृद्रुमम् । पलाशश्च शिरषिश्च परिसम्माजयेद् गृहम् ॥ १०७ ।। गोमयेनोपलिप्य क्ष्मां पित्तिरक्तमृदापि वा। कपिला पञ्चगव्येन गृहश्च परिषेचयेत् । फलं भित्तिविभेदादौ ज्ञेयं नक्षत्रचक्रतः ॥ १०८ ॥
वामात्तो मलिनकिरणःसस्फुलिङ्गोऽल्यमूर्तिः क्षिपं नाशं व्रजति विमलं स्नेहवसान्वितोऽपि । दीपःपापं कथयति फलं शब्दवान वेपथुश्च व्यादीर्घार्चिविंशलभमरुद्यश्च नाशं प्रयाति ॥१०९॥ प्रदीपो विमल:स्निग्धः सशब्दप्रथुवर्जितः । सुस्थिरः किरणोद्भूतो वर्द्धयेद्भवनश्रियम् ॥ ११० ॥ पुण्याहवादैःसानन्दः प्रविशेद्वनं प्रभुः। दक्षिणाङ्घ्रिप्रवेशाद्यं सज्ञातिः ससुहृजनः ॥ १११ ॥ पश्चिमे शयनं कुर्याद् दक्षिणे च विशेषतः । आराभूतपदं जह्यादनुवंशं शयीत वा ॥११२॥ प्राङ्मुखस्त्वेव भुजीत न याम्योदङ्मुखासदा । पुरीपोच्चिष्टमूत्रादिसङ्कीर्णा न स्पृशेद भुवम् ॥ ११३ ॥ पौर्णमास्याममावास्यामुपरासौ च संक्रमैः।। शुक्रेन्दुवारयोर्गेहं गोकरीषेण लेपयेत् ॥ ११४ ॥
१ व्यादीर्घार्यिशालाभमरद्रश्च नाशं प्रयाति ।
Aho! Shrutgyanam
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २२६ )
दिनस्याद्यन्तयोरेवं दीप प्रज्वालयेद् गृहे । फालगुणे मासि माघे च पौर्णमास्यामुषस्यपि । विशुद्धबलिगन्धाद्यैरर्चयेद् गृहदेवताम् ॥ ११५ ॥ गृहागताश्च सम्पूज्या ब्राह्मणातिथिवान्धवाः । गृहमेधीति कुर्व्वाणः श्रियं नियमवाप्नुयात् ॥ ११६ ॥ पूषा पुष्यपुनर्व्ववसुहरी चित्रा शशी रोहिणी तारास्तास्तिथयोंशुमत्फणिमया दिकूपञ्चदश्यो हरा | वाराश्चन्द्रसुतेन्दुशुक्रगुरवो युग्मं कुलीरो धनुः कुम्भान्तावपि राशयो निगदिता गव्यं प्रयोगायते ॥ ११७ ॥ चन्द्राश्चाश्लेषयाश्लिष्ट कृष्णपक्षे चतुद्दशीं । भुजङ्गांशोदयः कैश्चिन्नागयोग इतीष्यते ॥ ११८ ॥ पृक्थ शिरः पञ्चसरोजपत्रं निच्छिद्रमेकीकृतवद्धनालम् । गव्यं प्रपूर्ण निखनेदनन्तर्मृषा तदा क्षुद्रविनाशिगेहे ॥ ११९ ॥ मूत्रं द्विभागं शकृदेकभागं पयोऽष्टभागं दधि तत्समानम् । क्षीरार्द्धकं वा चतुरंशमाज्यं गव्यानि सर्व्वाणि समानि वास्युः १२० गव्येक्षुशालीयवमुद्गमास गोधूमबिल्वास्थितिलाब्जवीजम् । पद्मच्छदस्थ विनिधाय ताम्बे क्षुद्रानिखन्याद् भुवि नागयोगे १२१ इतिप्रवेशविधानम् ।
-:0:--→→→
पनसस्तिन्दुको निम्बः स्यन्दनश्चन्दनोऽर्जुनः । शिंशपाशालकाः स्मय्र्याः सुरदारुश्च शोभनः ॥ १२२ ॥ सर्व्वे ते तरवः शस्ता ये च स्वादुफलोद्गमाः । गजाः संनिहताश्चैसश्मशानपथगान्विताः ॥ १२३ ॥ नान्यं संयोगमिच्छन्ति तिन्दुकी शिशपाशनाः । केवलः स्पन्दनो नेष्टो दन्तःशस्तस्तथाविधः ॥ १२४ ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २२७ ) शितांशुगुलम्भवेद्राज्ञां शयनं विजयप्रदम् । नवतिश्च सकृद्विस्त्रीः षडूनशयनासनम् । क्रमेण युवराट् मन्त्री वलनेत्रपुरोधसाम् ॥ १२५ ॥ भोक्तुश्च पादवैकल्यमेकस्यिन् निम्नमस्तके । द्वयोर्न जीर्यते चानं त्रिचतुर्पु वधागमः ॥ १२६ ॥ द्रुमेणैकेन शस्तः स्याद् द्वाभ्यां शस्ततरस्तथा । त्रिभिरात्मजद्धिःस्याच्चतुर्भिश्च यशोधनः ॥ १२७ ॥ पञ्चभिःपञ्चतां याति षट् सप्ताष्टमहीरुहैः । जायते वंशविच्छेदः घटिते शयनासनेः ॥ १२८ ॥ त्रिवितस्तिस्तु विस्तारो मध्यमस्यङ्गुलोतरः। वरिष्टःशयनस्योक्तो दैर्घ पञ्चवितस्तिकम् ॥ १२९ ॥ मध्यम तद्वारिष्टं स्यात् पुनःपञ्चाङ्गुलोत्तरम् । सर्वीयशयने ज्ञेयावेवमायामविस्तरौ ॥ १३० ॥ पादोत्सेधो वरिष्टःस्यादोत्तरीवतस्तिकः । तद (पहारेण मध्यमश्चाधमो मतः ॥ १३१ ॥ स्वोच्चो यस्य चतुर्थोंशः पञ्चमो वास्य विस्तरः । एवं शयनपादे स्याद्विस्तारायामलक्षणम् ॥ १३२॥ कुलज्यष्टाश्च ये पूज्या जातिविद्यावयोऽधिकाः। तेषामभिभुखनैव सेवेत शयनासनम् ॥ १३३ ॥
इतिशयनाशनविधिः।
--000-- यत्काकपादकलुषोत्तरर्शकराणुविद्धश्च शीर्णमथवा द्विगुणश्रियुक्तम् ।
१ जीर्य्यते चार्णम् ।
Aho! Shrutgyanam
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २२८ ) अन्तनिगूढमलिना कृतिकेशधातुयुक्तं समस्तजनदुःखवधाय रत्नम् ॥ १३४ ॥ यत् स्निग्धमम्भसि क्षिप्तं लघुप्रतरनिश्चयम् । अदृष्टं विदृतं वज्रमवशसरिपापहम् ॥ १३५ ॥ वज्रं न किञ्चिदपि धारयितब्यमेव पुत्रार्थिनीभिरबलाभिरुषन्ति तज्ज्ञाः । शृङ्गाटकत्रिपुटधान्यकवस्थितं यत् श्रोणीनिमञ्च शुभदं तनयार्थिनीनाम् ॥ १३६ ॥
एकावला नाम यथेष्टसङ्ख्या हस्तप्रमाणा मणिविप्रयुक्ता। संयोजिता वा मणिना तु मध्ये
सा यष्टिरुक्ता सकलेन भोज्या ॥ १३७ ॥ निवृत्तस्य हि विप्रस्य नेष्टमाभरणं सदा। यज्ञकुण्डलतःशेषं शेषस्य सकलं शुभम् ॥ १३८ ॥ चतुर्वर्गविधानेन भूषणं मुकुटादिकम् । नामजन्मक्षयोरिष्टं धारयेद्धरणोपतिः ॥ १३९ ॥ सौभाग्यं वकुलेऽथवापि ककुभे सर्जे च कुन्दे यशः । पाटल्यां समितं जने च पटुतामाधुर्यमाम्लातके । निर्गुण्ड्यामाप रोगशोकहरणं जम्वाम्रयोःपाटवम्
पुन्नागे विजयो जयश्च तिलके नागे तथोदुम्बरे ॥ १४० ॥ उदङ्मुखं प्राङ्मुख एव वासौ जोषं यथेष्टं विनिमार्ण्य दन्तान् । जलाजलौ शीतगुमण्डलस्थं ध्यात्वा जपित्वा च तुरीयमुच्चैः १४१ प्रक्षाल्य बक्त्रं विधिवद्विधिज्ञो ध्यात्वाथ देवं व्यनुलिप्य तैलैः । देहन्ततो जप्तशुभञ्जनेन व्यभ्यञ्ज्य नेवं सकलं प्रियं स्यात् १४२ तुल्यस्त्रियोगं प्रकरोऽतिरागं रागक्षयं पूंगफलातिरिक्तः। चूर्णाधिको वक्त्रविकारगन्धिःपवाधिक साधु करोति गन्धम्॥१४३
Aho ! Shrutgyanam
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २२९ ) लौहे पाने तण्डुलान् कोद्रवाणां शुक्तौ पत्का लोहचूर्णेन सार्द्धम् । लिप्त्वारुक्षे मूर्ध्नि शुक्त्याम्बु केशे दत्वा तिष्टे वेष्टयित्वार्द्रपवैः १४४ याते तृतीये पहरे विहाय दद्याच्छिरस्यामलकमलेपम् ।। प्रच्छाद्य पत्रैःप्रहरद्वयेन प्रक्षालनं कार्यमुपैति शीर्षम् ॥१४॥ पश्चाच्छिरःस्नानसुगन्धितैलैल्लौहाम्लगन्धान शिरसोपनीय । हृद्यैश्च गन्धैर्विविधैश्च धूपैः सनिर्विशेद्राज्यमुखं पियाभिः॥१४६॥
इति भूषणविधिः।
- -000-- विरक्तचेष्टा भ्रकुटी मुखत्वं पराङ्मुखत्वं कृतविस्मृतिश्च । असम्भ्रमो दुष्परितोषतांच तादष्टमैत्री परुषञ्च वाक्यम् ॥१४७॥ मुस्पृष्टमालोक्य दुनोति गावं करोति गर्व न रुणीद्ध यान्तम् । चुम्बादिरामे वदनप्रमाष्टिः पश्चात्समुत्तिष्टति पूर्वमुप्ता ॥१४८॥ इमास्तु विद्यादनुरक्तचेष्टा प्रियाणि ब्रूते च धनं ददाति । विलोक्य संहृष्यति वीतरोषः प्रमाष्टि दोषान् गुणकीर्तनेन ॥१.४९ तन्मित्रपूजा तदरिष्टमैत्री कृतस्मृतिःप्रोषितदौर्मनस्यम् । स्तनौष्ठदुनैरुपगृहनश्च स्वेदोऽथ कम्पम्प्रथमाभियोगे ॥ १५० ॥ यस्यामनूनामनुरक्तचेष्टां निरीक्षते तत्र रमेत धीमान् । सा चेत् पराधीनवधून तत्र रमेत लोकद्वयद्धिमिच्छन् ॥१५॥
इति स्त्रीविधानम् ।
मध्येऽष्टाङ्गुलविस्तीर्ण पढें राज्ञःशुभावहम् । महिष्याःसप्तविस्तीर्ण युवराजस्य षडङ्गुलम् ॥ १५२॥ चतुरङ्गुलविस्तीर्ण पहं सेनापतेर्भवेत् । द्वाभ्यां प्रसादपदं स्यात् पहुं पञ्चैवमीरितम् ॥ १५३ ॥ १ स्थानाष्टद्रतैः । २ लोकबायवृद्धार्मच्छन् ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २३० )
स्वमध्यद्विगुणा यामाः सर्व्वे ते हेमनिर्मिताः । मुखे विस्तीर्यमानास्ते क्रियमाणेषु शोभानाः ॥ १५४ ॥ राज्ञः पञ्चशिखं पट्टे त्रिशिखं पुत्रभार्य्ययोः । सेनापतेरेकशिखं शिखाविहितोऽपरम् ॥ १५५ ॥ अङ्कः समाकुलं प्राप्तो हर्त्ता जीवितराज्ययोः । मध्ये विष्फुटितस्त्याज्यः पार्श्वे विष्फुटितस्तथा ॥ १५६ ॥ यवमानेन पट्टेषु चतुर्वर्गविधि जंगुः । सम्भोक्तुरनुकूलोऽयं पट्टो विजयवर्द्धनः ॥ १५७ ॥ इति पट्टविधिः ।
पञ्चादशाङ्गुलमितः प्रवरः कृपाणः । प्रोक्तः पुराणनिपुणैरधमस्तदर्द्धम् । अङ्कःसमाङ्गुलगतः शुभरुपकश्चे दिष्टाहवस्त्वित रथा विपदं विधत्ते || १५८ ॥ काणते मरणं काण्डे पराजयश्चापवर्त्तिते कोशात् । स्त्रयमुद्गीर्णे युद्धः ज्वलिते विजयो भवेत् खड्गे ॥ १५९ ॥ नाकारणेन व्रणयन्न वदेच्च मूल्यं
पश्येन्न तत्र वदनं न विघट्टयेच्च ।
देशेन तस्य कथयेत्प्रतिमानयेच्च
नैव स्पृशेन्नृपतिरमियतोऽसि यष्टिम् ॥ १६० ॥ इति खड्गविधिः ।
000
इत्युपभोगदशाविधानं नाम सप्तविंशोऽध्यायः ॥
१ अङ्कस्सावाङ्गुग्रोक्तो ।
Aho! Shrutgyanam
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २३१ ) अष्टाविंशोऽध्यायः।
-::---- वक्ष्याम्यतः परमहं लघुना क्रमेण स्पष्टान्वयैरुपचयार्हदशाविधानम् । भूमिप्रवेशकृषिकर्मविशिष्टवस्तु बीजाप्तिसङ्ग्रहबणिग्मरणानि तत्र ॥१॥ प्रविश्य विधिवत्पूर्व विदधीत कृषि ततः । उत्तरत्रयमाद्री च चित्रा याम्यञ्च मित्रभम् ॥ २ ॥ स्वातिर्मघानुराधे च पुष्यं शस्तं प्रवेशने विदोषास्तिथयः शस्ताः श्रेष्ठं भौमदिनं तथा ॥३॥ कैश्चिच्चन्द्रदिनम्प्रोक्तं बुधजीवौ तु मध्यमौ । गोकुलीरालिकन्यानामुदयांशाः शुभाःस्मृताः ।
इति प्रवेशविधिः।
-----:0:- -- रेवतीपुष्यहस्ताश्च रोहिणी चोत्तरत्रयम् । अदितिर्मूलमिसेतद् विशिष्टे कृषिकर्मणि ॥ ४ ॥ राधानुराधा स्वातिश्च विष्णुःपैत्रं त्रिपूर्वकम् । चित्राश्विनीतिचैत्राणि परे प्राहुःकृषिक्रिये ॥५॥ शुक्राज्ञेन्टुजीवानां वारवर्गोंदयाः शुभाः। विदोषास्तिथयःसर्वाः कषिकर्मणि पूजिताः ॥ ६॥ मृगो मीनाकुलीरश्च मिथुनं वृषभोदयः । श्रेष्टो धनुस्तुला कन्या मध्यमा कृषिकर्मणि ॥ ७ ॥
१ स्पष्टान्टयैः।
* प्रतिमानयेच्च।
Aho ! Shrutgyanam
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २३२ ) आर्तप्रायजलोत्सर्गे शस्तं मूलादिभत्रयम् । कौश्चिच्छ्रवणनक्षत्रं पूषा च परिकीर्तिता ॥ ८ ॥ क्षीरानं मधुना भुक्का शुचिःप्रयतमानसः। शुभेन वृषयुग्मेन क्षेत्रसम्प्राप्य कर्षकः।।
अचयेद बलिदानेन तस्यां सायं दिनेश्वरम् ॥९॥ उदङ्मुखः प्राङ्मुख एव वासौ कृषीवलः शस्तहलंगृहीत्वा । कुर्यात् कृषि तस्य हलस्य रेखास्तिस्रो यथा सुप्रकटी भवान्त॥१०
बलिभुक् बलिमादाय यदि गच्छन् महादिशम् । प्रशस्तः कोणदिग्यातः सस्यहानिप्रकाशकः ॥ ११ ॥ बहवो वायसास्तत्र सूचयन्ति महाभयम् । न कश्चिद्यदि गृह्णाति* द्विजातिर्वा भयंतथा ॥ १२ ॥ हलभङ्गे कुलंक्षोभः शीर्षभङ्गे स्त्रियो वधः । युगस्य भङ्गे जानीयाद् दुरितं गृहमेधिनः ॥ १३ ॥ फालस्य भङ्गे दुहितुः सूनोर्गोत्रस्य पीडनम् । वृषपादस्य भङ्गे तु स्वकुलक्षयमादिशेत् । विधिना श्रुतिदृष्टेन शमयेत् पौष्टिकेन तत् ॥ १४ ॥ वहुलाभङ्गते भौमवारे कुर्याद्विशेषतः। बनानां छदनैश्चव दाहकर्म च तत्र हि ॥ १५ ॥ फलपल्लवपुष्पाढ्यान् वनस्पतिमहीरुहान् । विद्यात् सस्यादिपौष्कल्यान् हानिञ्च विपरीततः ॥१६॥ रक्तशालिरशोकेन शालैः कलमशालयः । यवको वटवृक्षेण तिन्दुकेन च षष्टिकाः ॥ १७ ॥ अश्वत्थेन च निष्पत्तिः सर्वसस्यस्य निश्चिता । जम्बुभिस्तिलमाषाश्च यबाः सप्तदलेन च ॥ १८ ॥ * विजातिवी। १ कुलक्षोपः । २ वानाङ्गंदनचैव ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________
मुद्रा:शिरीपटक्षेण गोधूमाश्च मधूकतः । अतिमुक्तककुन्दाभ्यां कार्पासस्य च सम्पदः ॥ १९ ॥ अशनैः सर्षपा ज्ञेयाः कुलत्था बदरीद्रुमैः । मुद्राश्च चिरविल्वेन वेतसैरतसीश्रियः ॥ २० ॥ कोद्रवाश्च पलासेन चणद्धिरथेमुदैः ।। मुक्तांरजनशङ्खानां समृद्धिस्तिलकेन च ॥ २१ ॥ करिणो हस्तिकर्णेन वाजिकर्णेन वाजिनः । गोजातिः पाटलीभिःस्यात् कदलीभिरजाविकाम् ॥२२॥ अवाला बन्धुजीवेन केनकानि च चम्पकैः। वैदूर्य नन्दियावत् वज्रङ्गुरबकेन च ॥ २३ ॥ तालकश्च कुशुम्भेन सिन्दुवारण मौक्तिका । रक्तोत्पलेन राजानो मन्त्री नीलोत्पलेन च ॥ २४ ॥ श्रेष्टी सुवर्णपुष्पेन कुमुदेन पुरोहितः । सौगन्धिकेन सन्येशः स्वर्णमर्केन बर्द्धते ॥ २५ ॥ क्षेममाम्रद्रुमैविधाद्भयं भल्लातकैर्भवेत् । आरोग्यं पीलुभिज्ञेयं सुदृष्टिःककुभेन च ॥ २६ ॥ दुर्भिक्षमनुमेयं स्यात् शमीदिरसम्पदः । पिचुमन्दश्च नागैश्च सुभिक्षान् जगतां वदेत् ॥ २७ ॥ मरुत्कोपः कपित्थेन व्याधयः कुटजेन च । अनादृष्टिश्च निचुलैः समर शाल्पलीद्रुमैः ॥ २८ ॥ इक्षवः कुशदुर्वाभ्यां कोविदारेण चित्रकम् । श्यामा लतानां सम्पसा बन्धुकोनां विडयः ॥ २९ ॥
इति विशिष्टवस्तुविधिः ।
must
१ प्रतिमुत्काक। २ कतकानि । ३ कालकश्चकुम्भन । ४ वर्द्धने ।
Aho! Shrutgyanam
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २३४ ) एवं वर्द्धनशीलानि बीजानि सुपरीक्षय च । उक्तिमारभते विद्वान् शास्त्रोक्तविधिनामुना ॥ ३० ॥ मासस्त्वाषाढसंज्ञश्च ज्येष्टं मूलञ्च सम्मतः । कालो भौमार्त्तवस्येति वापस्तत्र प्रशस्यते ॥ ३१ ॥ वापः प्रशस्तताराद्यैः कलिकारसमर्दितम् । बीजमङ्करयेदेहे माक्सप्ताष्टनबाहतः ॥ ३२ ॥ मूलं मैत्रं मघा हस्तः पौष्णसर्पोत्तरत्रयम् । प्रजापसञ्च पुष्यञ्च स्वातिश्रवणबारुणे ॥ ३३ ॥ वीजकर्माणि शस्तानि नक्षत्राणि चतुर्दश । आद्रादियाश्विवस्विन्दुतारका मध्यमा स्मृताः ॥ ३४ ॥ पञ्चमी सप्तमी चैव पौर्णमासी त्रयोदशी। तृतीयैकादशी चैव प्रशस्ता बीजकर्माणि ॥ ३५ ॥ द्वितीया दशमी षष्टी मध्यमेति प्रकीर्तिता । विष्टिवानि शस्तानि चराणि करणाणि षट् ॥ ३६॥ *गोसिंहककिमीनाश्च मकरश्चैव पूजिताः। नयमकुम्भतुला मध्याः शेषाः सर्वे विगर्हिताः ॥ ३७॥ शुक्रेन्दुजीवसौम्यानां प्रशस्ता दिवसादयः । षष्टायभातृगाःपापाः श्रेष्टा शेषेषु वर्जिताः। शशिबन्ध्वर्थपुत्रस्त्रीभातृकायगा शुभाः ॥ ३८ ॥ अष्टमस्था ग्रहा नेष्टाः शुक्रो नेष्टश्च सप्तमे । विनिन्दिताःशुभाःषष्टे कालकणीकलस्तथा ॥ ३९ ॥ वपनं यत्र तारायां बीजं नेयं हि सादृशम् । माङ्मुखाः कृत्तिकाद्यास्तु मधाद्या दक्षिणामुखाः। पश्चान्मुखाश्च चैत्राद्या वस्वाद्यास्तूत्तरामुखाः ॥ ४० ॥ * गोनृयुक्कार्क। हरि। १ तईिशाः ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २३५ ) परिघो नाम दण्डोऽस्ति वायुवह्निसमश्च यः । न गच्छेत्तमातिक्रम्य बीजकर्मणि बुद्धिमान् । तस्मात्तत्तन्मुखारम्भं कृष्याद्यारम्भमाचरेत् ॥ ४१ ।। वामकर्णविभिनौ हौ थान्तौ नक्रयुतायुतौ । श्येनश्वानौ च न शान्तौ बीजानां वपर्ने विदुः ॥ ४२ ॥ शकुनाः मुस्वरा वामे बीजानिर्गमने शुभाः। ब्राह्म मुहूर्ते सर्वेषां सस्यानां वापनं हितम् । मुहूर्ते वाभिजित्ख्याते वृक्षरोपणमुत्तमम् ॥ ४३ ।। शुक्लपक्षे तु पञ्चम्यां चन्द्रे पुष्यमुपागते । मुहर्ते वाभिजित्ख्यासे वपनं रोपणं हितम् ॥ ४४ ॥ मूलप्रधानं दिवसे खरांशोः स्कन्धप्रधानं शशिनश्च वारे । पत्रप्रधानं कुजकोणयोश्च पुष्पप्रधानं बुधवासरे च ॥ ४५ ॥
फलप्रधानं सितजीवयोश्च सारमधानं गुरुवासरे च । त्वक्पेशलं मन्ददिने विदध्याद् वृन्तप्रधानं* शशिवासरे च ॥४६॥
अर्कोदये सूर्यवारे सस्यबीजानि वापयेत् । मन्दस्य वारे मध्याह्ने कृष्णधान्यानि वापयेत् ॥ ४७ ॥ भौमस्य वारे तल्लगने कोद्रवान् वापयेद् बुधः । शुक्रस्य वारे तल्लग्ने वापयेत् कौसुमांस्तरुन् ॥ ४८ ॥ अश्विनी क्रमुकेक्षणामिक्षूणामदितिस्तथा । रोहिणी वृक्षजातीनां सहसाः भरणी तथा ॥ ४९ ॥ हस्तोरगे नागवल्ल्याः पुष्यं पुष्पपहीरुहाम् । मघा च तृणपूर्वाणामुत्पले चोत्तरत्रयम् ॥ ५० ॥ मुद्गानां त्वाष्टभं श्रेष्टं सस्यवीजप्रभज्जनः ।
राधा साङ्कुरसस्यानामनुराधा च शालिषु ॥ ५१ ॥ १ विहन्तौ । २ थान्तौनयुतायुतौ। ३ शेनास्वान्नस्यातौ । ४ मधु । * बुधवासरे।
Aho! Shrutgyanam
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २३६ )
मूलं मलयवल्ल्यस्तु कृष्णधान्ये च वारुणम् | रेवती सर्व्वशालीनां रोपणे मनिभिर्मताः ॥ ५२ ॥ राधानुराधा मूलञ्च हस्तश्चित्रेति पञ्चकम् | चन्द्रशुकसमायोगे ताम्बूली रोपणे हितम् ॥ ५३ ॥ ब्रह्माद्यास्तारकावाष्टौ हस्तं पुष्याश्विनी तथा । चन्द्रशुक्र समायोगे इक्षुरोपे शुभावहम् ॥ ५४ ॥
उत्तरत्रयमादिसपितृचित्रार्कयोनयः ।
ब्रह्मविष्णुमृगा मूलं हितमुत्पलरोपणे ॥ ५५ ॥ उत्तरत्रयविश्वान्यसर्पमूलानि धीधनैः । अङ्करीभूतसस्यानां प्रशस्तानि हि रोपणे ॥५६॥ मन्दवारे च विश्व लग्ने समतस्य च । सस्यरक्षाविधानार्थमुटजं कारयेद् बुधः ॥ ५७ ॥ सिंहोदय शनेवरे याम्ये नक्षत्रसङ्गते ।
प्रतिमां स्थापयेत् क्षेत्रे पशूनां शस्यविद्विषाम् ॥ ५८ ॥ स्वस्ति किष्कन्धाधिपत्रकटपराक्रमाविष्कारदिडमण्डलोपजीवितः श्रीहनुमानाज्ञापयति भूषिकपतङ्गपिपीलिकशरभसारम्भङ्गमृगप्रेतीकीटाद्यैर्नस्थातव्यमाज्ञामतिक्रम्यमानस्य शरीरं निग्रहं समावर्त्तयते तस्य वानरसिंहस्याक्रममानस्य सागरं कक्षारं तरङ्गतो वायुर्जीमूत इव गर्जति हुं फट्नमः ॥
मन्त्रं पत्रे समालिख्य जयत्वा तन्निखने तदा । भुवि की लवङ्गाखुपिपोल्यादिर्विनश्यति ॥ ५९ ॥ समभ्यज्य महातैलैः सर्पत्वन्मयवर्त्तिकाम् । नयेत प्रदीपं वामेन सस्यकीटास्यजन्ति तत् ॥ ६० ॥ विलिख्य तुम्बुरो बीजमिष्टिकायां विचक्षणः ।
१ यथायोगे । २ समायोनादिक्षुरोपे ।
Aho! Shrutgyanam
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २३७ । स्फुटयदग्निचक्रेण वारि मार्गेषु तत् खनेत् । एतेन सस्यकीटास्तु व्यपयान्ति तलो बहिः ॥ ६ ॥ आर्द्र चटकतैलेन निम्मों के जुहुयात्ततः। उर्ध्वमारुतधूपेन यान्ति सस्य* द्रुहस्ततः ॥ ६२ ॥ श्वभ्रेऽग्निदग्धे सम्पूर्य सामंकोलचूर्णकैः। शुष्कगामयचूर्णानि तत्र भञ्जनपेशिनाम् ॥ ६३ ॥ सूत्रेण गाढमावेष्ट्य निहितः रोहितोदरे । पुष्येण रोपयेद् दृक्ष सन्ततं स्वादुशाकदम् ॥ ६४ ॥ इदमेव विधानं हि सहयादौ विधीयताम् । ततो भवन्ति स्वादृनि मधुराणि फलानि च ॥ ६५ ॥
इति वापविधिः।
शतक्षीवश्वार्य्यमसर्परुद्रस्वासर्कपोष्णेषु दिने सुभानाम् । लग्ने कुलोरेऽलिनि वा सुरेज्ये
चतुर्थगे लावनकर्म कुर्यात् ॥ ६६ ॥ द्वितीयं क्षेत्रपालेभ्यो दधि कं बलिमादितः । पद्मपत्रगतं पञ्चगव्यञ्च निखनेत्वले ॥ ६७ ॥ विष्णुराधाग्नियम्यानामंशकेषु यथाक्रमम् । कर्कटे वाथ कीटे वा विद्ध्याद्धान्यसङ्ग्रहम् ॥ ६८ ॥ अच्छिद्रास्तिथयः शस्ताः सौम्यवारोदयादयः। त्रिपडायगताः पापाः शुभाः केन्द्रत्रिकोणगाः ॥ ६९ ॥ वारः शनेर्वा भानोर्वा प्रतिपदा चतुर्दशी।
१ भञ्जकशिताम् ।
* मृगस्तथा ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________
२३८ ) स्वातिर्वा रोहिणी वाथ लग्नं जीवस्य वा रवः। योगोऽयमुत्तमय व्ययाय च सुशोभनः ॥ ७० ॥
इति सङ्ग्रहविधिः।
गृहीत्वा मेषगे भानौ ग्रीष्मधान्यान्यथोक्षगे। मूलादीनां च विक्रेता तुरिये मासि लाभभाक् ॥ ७१ ॥ मिथुनस्थे रसद्रव्यं गृहीत्वा मासपञ्चके । व्यतीते बहु विक्रेता त्रिगुणं लाभमाप्नुयात् ॥ ७२ ।। फलम्पत्रञ्च वासश्च क्रीत्वा कर्कटके रवौं । मासपटकेन विक्रेता लभते लाभमुत्तमम् । मौक्तिकं रजतं लोहं गाङ्गेयं वापि सिंहगे । उपादायाष्टभिर्मा सैविक्रेता लाभमाप्नुयात् । कन्यासमागते सर्वमौषधं द्रव्यमाहरेत् । लाभाय सप्तमे मासि प्रयुजीत व्यये बुधः ॥ ७३ ॥ तुलाधिरूढे रत्नानि वस्तुजातञ्च तन्नवम् ।। गृहीत्वा मासषट्केन व्ययमानोऽश्नीयात्फलम् ॥ ७४ ॥ वृश्चिकोपगते क्रीत्वा भाण्डं मृद्धर्मनिम्मितम् । नवमे मासि विक्रीय चतुर्गुणमवाप्नुयात् ॥ ७९ ॥ क्रीत्वा वापोपगे शङ्खप्रवालभिदुरादिकम् । विक्रीय लाभमाप्नोति त्रिगुणं वा चतुर्गुणम् ॥ ७६॥ मकरे रत्नजातानि वर्माणि च विचक्षणः । क्रीत्वा मासाष्टकेनैव विक्रेता लाभमाप्नुयात् ॥ ७७ ।। अयोदारुमयं कुम्भे क्रीत्वा तृणमयं तथा। मासासयेन विक्रेता फलं भूयोऽधिगच्छति ॥ ७८ ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २३९ ) भौने धान्यानि सर्वाणि पत्राण्यश्ममयानि च । गृहीत्वा मासषट्केन विक्रेता लभते फलम् ॥ ७९ ॥
इतिवाणिज्यविधिः।
इत्युपक्षयदशाविधानं नामाष्टविंशोऽध्यायः ।
एकोनत्रिंशोऽध्यायः ।
अतःपरं वीरदशाविधानं प्रणीयते पाच्यमतानुकूलम् । सर्वत्र यात्राविधिरत्र भक्ष्या:
योगाश्च तवाहितसिद्धयःस्युः ॥१॥ तारकाःसप्त सप्तैव पादोनाःबहुलादयः । क्रमशो वितद्वारं पूर्वाद्ये दिक्चतुष्टये ॥२॥ अश्वयुकपुष्यमुष्णांशुरनुराधेति तारकाः। चतस्रःसर्वदिक्षवेव वितद्वारसम्मताः ॥ ३ ॥ हस्ततिष्याश्वयुङमैत्रश्रविष्टान्येन्दुविष्णवः।" एता:स्युस्तारका वाष्टौ सर्चयात्रासु शोभनाः॥४॥ त्रीणि पूर्वाणि चित्राहियाम्येन्द्रपवनामयः। सशपितरःसर्बयात्रामु परिवर्जिताः ॥५॥ पुण्यार्कमित्रतुरगाः प्रागादिषु सुशोभनाः । शुक्रज्ञचन्द्रजीवानां वारा मागादिशोभनाः ॥ ६॥ विहाय दिकपतेराः सर्वे सर्वत्र शोभनाः । इति व्याचक्षते केचित् सर्बत्र परिघं सजेत् ॥ ७ ॥ १ तोहित सिद्धयःस्युः।
Aho ! Shrutgyanam
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २४० ) नन्दा भद्रा जया पूर्णा पूर्वादिगमने शुभाः। चरेषु गरजं विष्टि विहायान्यानि शर्मणे । स्थिराणि करणान्युच्चैर्नेष्टानि विबुधैःसदा ॥ ८ ॥ कुजवारश्च मध्याह्नः पूर्वस्यां दिशि शोभनः । याम्ये यामास्तकालश्च बारौ शनिशशाङ्कयोः ॥ ९ ॥ वारुण्यां प्रध्यरात्राश्च वारौ च गुरुसौम्ययोः। उदयश्चोत्तराशायां वारौ शुक्रायोहितौ ॥ १० ॥ तत्तदाशां व्रजेत्तत्तद्राशिलग्नेषु बुद्धिमान् । योगिनी पुरतः कृत्वा याति यास विनश्यति ॥ ११ ॥ द्वितीया च तृतीया च पञ्चमी सप्तमी शुभाः। दशम्येकादशी या तु पौर्णमासी त्रयोदशी ॥ १२ ॥ आदश्रम्पतिपत्तिथेस्तिथिवशात्पूर्वादिकाष्टाष्टकं क्रान्त्वा दैयगुरुःक्रमेण च दिवं भूमि प्रयातो यदा । सानर्थपसौकरोससुमतां कार्योधतानां तदा पृष्टे दक्षिणतः प्रशस्तफलदो वाने मुखेऽनर्थकृत् ॥ १३ ॥ गोनृयुक्तार्ककन्याश्च तुलाचायौ तु सर्वतः । यात्रायां केचिदिच्छन्ति कुम्भःसर्वत्र निन्दितः ॥ १४ ॥ मूोदयं प्रशंसन्ति सळयात्रामु पण्डिताः । पापास्त्र्ययारिगाः शस्ताः सौम्याः सर्वे तथैव च ॥१५॥ नेष्टो लग्नेऽष्टमान्यस्थः पूर्णोऽपि शशलाञ्छनः । गुरुः पृष्ठाष्टमान्यस्थो नेष्टः शुक्रोऽपि सप्तमे । पञ्चमं द्वादशश्चैव शुद्धीमच्छन्ति कोविदाः ॥ १६ ॥ लग्नार्थबन्धुधोदारधर्मकम्मायगाः शुभाः। दशमस्थः शनिश्चेष्टः सर्वयात्रामु धीधनैः ॥ १७ ॥ याने श्रविष्टा विमाणां श्रवणं धरणीभुजाम् ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________
। २४१ ) अनुराधा विशामिष्टा शूद्राणां रेवती हिता ॥१८॥ तत्तद्यात्रामु शुभदा नरस्त्रीषण्डतारकाः। रोहिण्यां वृषभे लग्ने गोगात्राक्षेमसाधनम् ॥ १९॥ अश्विन्यां चापपश्चार्द्ध हयानां गमनं हितस् । सोमभे मिथने लग्ने दन्तियात्रा प्रशस्यते ॥२०॥ तिरश्चां गमनम्पथ्यं पुष्यभे मिथुनोदये । पक्षिणां शुभदा यात्रा कन्यायां हस्ततारके ॥ २१ ॥ जलयात्रा प्रशस्ता स्याहारुणे चोत्तरत्रये । कन्याकुलीरमीनेषु वारयोर्जीवशुक्रयोः ॥ २२ ।। स्वयं यातुमशक्यश्वेच्छत्रशय्यादिनिर्गमम् । पूर्वव रात्रौ सम्पूज्य प्राप्ते काले तु कारयेत् ॥ २३ ॥ छत्रदण्डाक्षमालाग्निकमण्डल्वजिनाम्बरस् । विप्राणां ब्रह्मसूत्रञ्च निर्गमे कार्यसाधनम् ॥ २४ ॥ जीविकासाधनं सर्व पुस्तकाभरणादिकम् । सर्वेषां निर्गमे शस्तमभिप्रेतार्थसिद्धये ॥ २५ ॥ श्रद्धायुतः शुचित्रातः प्रसन्नेन्द्रियमानसः । मुक्त्वापूज्य तथापूच्छय निर्गच्छेद् गुरुतोषितः ॥२६॥ क्षौरं क्रोधं भयं लोभं मद्यं मांसञ्च रोदनम् । मैथुनं तैलमभ्यङ्गं यात्रायां प्राविविवर्जयेत् ॥ २७ ॥ याकृत्वा मैथुनं रात्रौ प्रभाते प्रस्थितो भवेत् । नासौ फलमवाप्नोति कृच्छ्रेण च निवर्तते ॥ २८ ॥ गच्छ जीव जय प्रैहि याहि मुञ्च विवर्जय । प्रापयोत्तिष्ट निर्गच्छ शब्दद्या गमने शुभाः ॥२९॥ तिष्ट मागा निवर्तस्व मूढ मूर्ख जलेति च ।
१ नरस्त्रीषष्टण्डतारका । २ मांशनारोदरम् ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २४२ ) यात्रायां विघ्नदाशब्दा विषादप्रतिपादकाः ॥ ३० ॥ विना बलात्कृतं दृद्धवाल*पीतासिनां क्षुतम् । क्षुतं सर्वत्र नेष्टं स्याद् गोहुतं मरणप्रदम् ॥ ३१ ॥ यात्रायां दक्षिणे रुत्वा पश्चाद्वामे विरौति चेत् । श्रेष्टा वाभिमुखे दृष्टा नेष्टा गोली च दक्षिणे॥३२॥ प्रस्थाने मङ्गलं वाक्यं गर्जनं मेघहस्तिनम् । दक्षिणे सफलो वृक्षो वायसस्य च कूजितम् । गीतवादितशब्दाश्च सिद्धये श्रुतिरीदृशी ॥ ३३ ॥ आष्कन्दो वजुलादीनां दक्षिणे विरुतं क्षुतम् । अनर्थसूचकं वाक्यमीदृशं स्यादसिद्धये ॥ ३४ ॥ वैश्यो विमो नृपः कन्या गौर्दन्ती मुरजध्वजौ । क्षीराज्यदधिशङ्खाम्बुच्छत्रं भेरि फलं सुरा ॥ ३५ ॥ तण्डुलं हेम रूप्यञ्च सिद्धयेऽभिमुखा अमी। सकाष्टः सानलाकारुमलिनाम्वरभारहृत् ॥ ३६ ॥ गलस्पटङ्गोगोमायुः गृद्धोलूककैपिञ्जलाः। महिषाभिषवो मांसे निषेधः पतनं वधः ॥ ३७॥ कलशःसर्वजातीनां सम्माजनविलेपने । तैलं कपालं कार्पासं भस्मन्येतान्यसिद्धये ॥ ३८ ॥ भुजङ्गदर्शनं यातुः शत्रुभ्यो भयमावहेत् । लवनञ्च गुडं काष्टमभ्यक्तञ्च कषायितम् । ननं विमुक्तकेशश्च दृष्ट्वा गेहं पुनव्रजेत् ॥ ३९ ॥ भारद्वाजस्य शिखिनो मृगस्य नकुलस्य च । दर्शनं सर्वतःश्रेष्टमतिश्रेष्टम्प्रदक्षिणम् ॥ ४० ॥ यदुक्तश्चरितादेशे वायसानां शुनामपि । * पीनसिना । १ कपिश्चिकाः ।
Aho! Shrutgyanam
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २४३ ) उन्नेयं तच्च यात्रायामनुरुपवशादिह ॥ ४१ ॥ क्रोशादूर्ध्वं गमनविरुतं निष्फलं माहुराय स्तत्रानिष्ठे प्रथमशकुने मानयेत् पञ्चपदा | प्राणायामान्नृपतिरश्शुभे पोडशैतान् द्वितीये प्रयागच्छेत स्वभवनमधुना यद्यनिष्ठं तृतीये ॥ ४२ ॥
इतियात्रा विधिः ।
:0:
प्राच्यां प्राश्य घृतं गच्छेद्दक्षिणञ्च तिलौदनम् । मत्स्यभोजी व्रजेत्पश्चात् सौम्यं पायसभोजनम् ॥ ४३ ॥ अभिन्नभाषाः सतिलाश्च तण्डुलाःगवां दधि क्रव्यमफेनसम्भवम् । फलञ्च मार्ग रुधिरं पटोलकं प्रतञ्च सापि पिशितं तिलोदनः ॥ ४४॥ षष्टिकान्धश्च शाकञ्च प्रियङ्गुञ्चित्रभोजनम् ।
आमलक्यं कुलत्थाञ्च माक्षिकं सर्पिरेव च ॥ ४५ ॥ मूलान्यम्बुनि सक्तुर्वा शालि निश्राववारि च । वीजपूरं तिलान्नञ्च मधु शर्करया युतम् । वाराहं पिशितं क्षीरमश्विन्यादिषु भक्षयेत् ॥ ४६ ॥ यूपं दधि तथा लाजां वटकं पायसं तिलम् । पिष्टश्चैव तु वाराणामशनाय प्रकीर्त्तितम् ॥ ४७ ॥ नन्दायां सान्नशाकञ्च भद्रायां गव्यपायसम् । धूपं जयायां सक्तूनां रिक्तायाश्च गुलोदकम् ।
पूर्णायां केन्दकुल्माषं भुक्का गच्छन् सुखं व्रजेत् ॥ ४८ ॥ अर्कस्य पत्रं मधु तण्डुलोदकं घृतं यवागुश्च भविष्यभोजनम् । सौवर्ण्यमम्भो मधु बीजपूरकं तोयञ्च गोमूत्रमथो यवाश्च ॥ ४९ ॥
* रेके । १ कन्दकुष्माषम्
Aho! Shrutgyanam
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २४४ सपायसश्चैव गुड़ सितोत्थं मुगानकश्च प्रथमाउनुक्रमात् । अभ्यक्ष्यसस्पर्शमलभ्यकानां स्मृतिश्च सिद्धिं गमने ददाति ॥५०॥
इति यात्राभक्ष्याविधिः।
---:0:0:0:---- नृपाणां गमनं योगैर्भगनैश्च द्विजन्मनाम् । शकुनैश्चरचोराणां शेषाणां क्षणवीर्य्यकैः ॥ ५१ ॥ यथावत्तिथिनक्षत्रवारराशिग्रहोदया। गमने दुर्लभास्तस्माद्योगान् बक्ष्याम्यहं लघु ॥ ५२॥ होरा कुटुम्बसहजस्थानेषु क्रमशो गताः ।
शुक्रगुर्विन्दवः शत्रुविनाशायार्थसिद्धये ॥ ५३ ॥ सपापके भ्रातरि सेन्दुसप्तमे सितज्ञयुक्ते हिबुके च निर्गतः । सजीवलग्ने विनिहन्ति शत्रून शुभोदये नात्मगृहं प्रतीयात्॥५४॥
स्वलाभगेषु शेषेषु जीवे लग्नगते गतः। अर्थलाभमरेनाशमारोग्यं लभते नरः ॥ ५५॥ अनष्टमगते चन्द्रे षष्टे चण्डाशुसंश्रिते । वृहस्पत्युदये यायाच्छत्रुजिल्लभते धनम् ॥ ५६ ॥ गुरुशुक्रार्कसौम्येषु लग्नायेषु चतुर्वपि । कुजमन्दयुते षष्टे चन्द्रे च दशमं गते । यात्रा सुफलदा निसं शत्रुनाशकरी सदा ॥ ५७ ॥ शुक्रवर्जितजामित्रे लग्ने गुरुयुते गतः। त्रिषड़ेकादशस्थेषु मन्दारार्केष्वभिष्टदा ।। ५८ ॥ लग्नयुक्ते गुरौ यायाज्जामित्र शशिनि स्थिते । शुभेषु च धनस्थेषु धनवाहादिलाभमाक् ॥ ५९ ॥ होरा शुभप्रदा याते सधैःसंसेविताःशुभैः । अशुभारुढदुश्चिक्या निधने चन्द्रवर्जिताः ॥६० ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २४५ )
६४ ॥
होरा गुरुमती लाभे पापसंघसमाश्रिते । इन्द्रारज्ञसमायुक्ते यातुः सर्व्वार्थसिद्धिदा ॥ ६१ ॥ लग्नार्थगेषु सौम्येषु दशमे रविसंयुते । गमनं विजयारोग्यमर्थसिद्धिं प्रदास्यति ॥ ६२ ॥ त्रिकोणकेन्द्राश्रित सर्व्वसौम्यास्तृतीयषष्टायगताश्च पापाः । फलन्ति यातुः शुभमिन्दुरेको लग्नाच्चतुर्थङ्गतवांश्च तद्वत् ॥ ६३ ॥ यदा कलत्रगश्चेन्दुः शुक्रज्ञौ गृहमागतौ । गन्तव्यमपि चारेण तदा सव्र्व्वार्थसिद्धये ॥ पञ्चम्यां शुक्लपक्षस्य स्वातौ गुरुदिनोदये । क्रयविक्रययात्रायां योगोऽयं परमो मतः ॥ ६५ ॥ मित्रर्क्षेण प्रयातस्य शक्रे पर्युषितस्य च पुनर्मूले प्रयातस्य कार्य्यसिद्धिर्भविष्यति ॥ ६६ ॥ हुस्तेन गत्वा प्रथममपर्युष्य द्वये ततः । पुनश्चतुर्थे सम्प्राप्तः शत्रुवर्ग स बाधयेत् ॥ ६७ ॥ स्थित्वैकं दिवसं तिष्ये रेवत्यां वाथ वासवे । सीनि भूयः प्रविष्टोऽन्तर्बहुलाभमवाप्नुयात् ॥ ६८ ॥ इति यात्रायोगः ।
गुरावत्युच्च गे लग्ने लाभे शुक्रसमागते । शकाणे संदृष्टो राजावश्यं वशी भवेत् ॥ ६९ ॥ चरे वर्गोत्तमे भागे तत्स्थयोः सोमजीवयोः । सदृष्टश्चन्द्रहारायां राजावश्यं वशी भवेत् ॥ ७० ॥ भोमवारे बुधक्षेत्रे दृकाणे वसुधाभुवः । मन्दे व्ययगते युद्धं कुर्व्वाणो लभते जयम् ॥ ७१ ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________
(
२४६ )
शत्रोरष्टमगे चन्द्र विषनाड़ीमुपागते । मन्दे शत्रौ च षष्टस्थे विजयं लभते युधि ॥ ७२ ।। अतिनीचगते मन्दे षष्ठस्थे लेयलग्नतः । चन्द्रे वर्गोत्तमांशस्थे दृष्टः शत्रुवशी भवेत् ॥ ७३ ॥ इन्दावत्युच्चगे सौम्ये स्वक्षेत्रांशगतेऽपि वा । जैवे दृकाणे संदृष्टो द्विजोऽवश्यं वशी भवेत् ।। ७४॥ शुक्रे निजत्रिकोणस्थे तुलांशकगते बुधे । मन्दे परमनीचस्थे दृष्टो वैश्यो वशी भवेत् ॥ ७५ १ शनौ परमनीचस्थे बुधस्य विशदंशके ।
होराया तरणेदृष्टः शूद्रोऽवश्यवंशी भवेत् ॥ ७६ ॥ मषायने वृषनृयुग्मकुलीरासिंह कन्यातुलाजजलवृश्चिकवीथिकायाम्। कुम्भालिचापमकरा मिथुनायने स्युरारूढवर्त्मभरतःसमभातपत्रम्॥
आरुह्योदयराशिं यश्छत्रस्थं वीक्षते नरः । स तस्य वसतां याति दारैरपि धनैरपि ॥ ७८ ॥ विपरीतविधानेन वैपरसिं विनिर्दिशेत् । दृष्टे तु जीवशुक्राभ्यां न दोषस्तत्र जायते ॥ ७९ ॥ स्वयन्तूदयमारुढो वैश्यामस्तमये स्थिताम् । वीक्षते गुरुणा दृष्टो वशगा तस्य सा भवेत् ॥ ८ ॥ गुरौ लाभगते मन्दे षष्ठस्थे भार्गवांशके । उत्तमर्णमवाप्नोति याचमानोऽपि दुःस्थितम् ॥ ८१ ॥ दातुर्व्ययगते जीवे लग्नारुढे च भार्गवे । स्पृहयन्निन्दुहोरायामधमर्णमवाप्नुयात् ।। ८२ ॥ वह्नयात्मा वदने न्यस्तो द्राङ्कारो रसनान्दहन् । मन्त्रसिद्धि हरेत् पुंसो वादे च प्रतिभा तथा ॥ ८३ ॥ १ स्पृहायन्तीन्दुहोरायाम ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २४७ ) जीवेऽत्युच्चगते स्वस्य दशमस्थे विवादिनः । त्रिकोणस्थे शनौ मीनलग्ने वादे जयी भवेत् ॥ ८४ ॥ सहादेवीदुर्वामघुपमुषली विष्णुदयिता । सदा भद्रा लक्ष्मी शतमसलतामाअलिकरी । य एतान् भ्रातः स्वे शिरसि कलयेच्छ्रीपरिकरान् । यतो जातस्येदं भूवनमखिलं तिष्टति वशे ॥ ८५ ॥
इत्यभीष्टसिद्धिविधिः॥
इति वीरदशाविधानं नाम एकोनत्रिंशोऽध्याय : ।
त्रिंशोऽध्यायः।
---000---- ब्रवीमि संकीर्णदशाविधान मतःपरं तत्र च सङ्ग्रहीतम् । दीक्षाप्रतिष्ठा पितृकर्मभूत
विषामयानां प्रशमाः क्रमेण ॥१॥ उत्तराणां त्रयं मूलमदितिर्वारुणाश्विनौ । ब्रह्मानुराधा पुंसा च पुंसां दीक्षाविधौ हिताः ॥२॥ चित्रा स्वातिश्च मैत्रश्च प्रव्रज्यायां स्त्रियो हितम् । तत्र दीक्षामु सर्वेषां तत्तद्वारादयः शुभाः ॥ ३ ॥ कन्यातौलिनृयुग्वाः शेषाः स्युरुदयाःशुभाः। अच्छिद्रास्तिथयःशस्ता मन्दांशःसर्वसिद्धिदः ॥ ४ ॥
केन्द्रत्रिकोणेषु शुभाःप्रशस्ताः पापास्त्रिलाभारिगताःशुभाय ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________
(
२४८ )
ग्रहानभिष्टा मरणप्रयाता
व्रतक्षयायास्तगतश्च शुक्रः ॥५॥ यदि भावाश्रितश्चन्द्रो लग्नस्थःशुभदःसदा । चतुर्थे दशमे जीवस्तपस्सिद्धि प्रयच्छति ॥ ६ ॥ धर्मस्थानगतापापा न चिराद् व्रतभङ्गदाः। प्रव्रज्याभिहिता योगाः प्रव्रज्यायां सुशोभनाः ॥७॥ पश्चमस्थश्च माहेयः चन्द्रश्च नवमं गतः । मन्दश्च सहजस्थाने व्रतसिद्धिं प्रयच्छति ॥ ८॥
इतिप्रव्रज्याविधिः।
उत्तराणां त्रयं पुष्यमनुराधा च रोहिणी । वारुणं वसु मित्रति नवव्रतविमुक्तये ॥९॥ तौलिकन्यानृयुग्मीनाः शुभवारांशकादयः । त्रिकोणगौ सितेन्दु च व्रतमुक्तौ शुभावहाः ॥ १० ॥ इतिप्रव्रज्यामुक्तविधिः।
-00-- उत्तरायणगे भानौ मासि कुम्भाविवजिते । यजमानानुकूलझे बलयुक्त निशाकरे ॥ ११ ॥ अस्तशैशववार्द्धक्यमुक्तयोजीवशुक्रयोः। ब्रह्मादितीन्दुतिष्यान्तहस्ताश्चात्युत्तरत्रये ॥ १२ ॥ देवप्रतिष्टा कर्त्तव्या सौम्यवारोदयादिषु । अयुग्मास्तिथयःशस्ताः युग्मामु दशमी तथा ॥ १३ ॥ स्थिरक्षेत्रगतश्चन्द्रः स्थिरराश्युदयःशुभः । उच्चस्थानगतश्चन्द्रो यजमानःशुभावहः ॥ १४॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २४९ )
मित्रस्थानगतश्चन्द्रो भित्र सौम्यधनावहः ।
नोचराशिगतः सोऽयं दारिं सम्प्रयच्छति ॥ १५ ॥ शत्रुक्षेत्रगतश्चन्द्रः शत्रुष्टद्धिं समावहेत् । अर्केन्दुहुसौरास्तु स्थापने लग्नसंस्थिताः । भ्रातृस्थानगताः सर्व्वे ग्रहास्तुष्टिविरद्धिदाः ॥ १६ ॥ बन्धुस्थानगताः क्रूराः कुर्व्वन्ति सुखनाशनम् । तदेव वर्द्धयिष्यन्ति सौम्याश्चन्द्रविवज्र्जिताः ॥ १७ ॥ सुतस्थानगतास्तीक्ष्णाः पुत्रमृत्युप्रदाः सदा । तत्र स्थिताः शुभाश्चन्द्रवर्ज्याः सर्व्वे सुखप्रदाः ॥ १८ ॥ नाशयन्ति रिपुं क्रूराः शत्रुस्थानसमाश्रिताः । जीवस्तत्र स्थितः कुर्य्याच्छत्रुवृद्धिं विशेषतः ॥ १९ ॥ कुरुतःस्थानविभ्रंशं तत्रस्थौ भृगुचन्द्रजौ । कुर्य्याज्जामित्रगो भानुयजमानविनाशनम् ॥ २० ॥ सौरः सौख्यविनाशाय बुधः पुत्रविनाशकृत् ॥ कुजस्त्वग्निभयं कुर्य्यात् पिशाचव्यसनं भृगुः । जीवेन्दु सप्तमस्थौ तु कुर्ययास्तां धनवर्द्धनम् || २१ ॥ अष्टमस्था ग्रहाः सर्व्वे कुर्वन्ति कुलनाशनम् । धर्मस्थानगताः सौम्याः कुर्युर्धम्र्मविवर्द्धनम् ॥ २२ ॥ पावाश्चन्द्रयुताः कुर्युः सौख्यधर्म्यधनक्षयम् । नभःस्थानगताः क्रूराः कुव्र्वन्ति स्थाननाशनम् ॥ २३ ॥ चन्द्रयुक्ताः सदा सौम्याः पुत्रवित्तसुखप्रदाः । ग्रहाः सर्व्वेऽपि लाभस्थाः कुर्युरारोग्यसम्पदम् ॥ २४ ॥ द्वादशस्थानगाः पापाः शुक्रचन्द्रसमायुताः ।
दारिद्यं सम्प्रयच्छन्ति यजमानाय नियशः । तत्रस्थौ वित्तवृद्धिञ्च कुर्य्यास्तां गुरुचन्द्रजौ ॥ २५ ॥
३२
Aho! Shrutgyanam
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २५० )
ज्येष्ठोत्तरत्रयकरान्त्यचतुर्मुखाश्विकृष्णान्विते शुभतिथि ग्रहवारवर्गे । तिर्य्यङ्मुखोदययुतेष्वथ सम्मुहुर्ते
षून्मीलनं नयनयोः प्रतिमासि कुर्य्यात् ॥ २६ ॥ अनेनैव विधानेन गर्भनाशश्च बुद्धिमान् । ऊष्णीषस्थापनञ्चैव वर्णलेपादिकां क्रियाम् ॥ २७ ॥
इतिदेवप्रतिष्ठापनविधिः ।
00
विमाणां हितमाधत्ते श्राद्धमेकादशेऽहनि । नृपाणां षोडशे वच्मि विशां विंशे दिने भवेत् ॥ शूद्राणां मासि पूर्णे तु पितृकर्म विधीयते ॥ २८ ॥ अपराह्नः शुभः पापदिनस्य च चरोदयः । श्राद्धस्य नूतनस्यैव विधिरेष विनिश्चितः ॥ २९ ॥ पितरो मित्रयाम्येन्दुहस्ताश्विश्रवणादयः । श्रविष्ठापुष्यचित्राश्च प्रशस्ताः पितृकर्म्मणि ॥ ३० ॥ विशाखा रोहिणी भाग्यपौष्णादियोत्तरत्रयम् । वज्र्जनीया नवश्राद्धे विधातुर्मरणप्रदा ॥ ३१ ॥ विष्कुम्भाद्याः कुयोगाश्च विष्टिश्च गुलिकाः शुभाः । प्रथमैकादशी षष्ठी पौर्णमासी चतुर्दशी । 'तिथित्रयोदशी चैव श्राद्धकर्म्मणि वर्जिता ॥ ३२ ॥ श्राद्धे मन्दार्कयोः पूज्याः द्रेष्काणदिवसादयः । क्षीणेन्दोर्भूसुतस्यापि कैश्चिद्वारादिरिष्यते ॥ ३३ ॥ पापान्तर्गतसौम्यस्य शोभनं दिवसादिकम् । कुलीरमकराजानामुदयाः श्राद्धसम्मताः ॥ ३४ ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________
--( २५१ )
जन्मराश्युदयो नेष्टः पञ्चमःसप्तमोऽपि च ॥ उर्धवक्रोदयो वयो दृष्टो युक्तोऽपि सद्ग्रहैः ॥ ३५ ॥ विपदपसयोरेव वधे वैनाशिकेऽपि च । चन्द्राष्टमे च कर्त्तव्यं द्वादशाष्टमहोदये ॥ ३६॥ कर्तुस्त्रीजन्मनक्षत्रं दाराणां स्वसुतस्य च । सप्तविंशदिनं कर्तुः श्राद्धकर्मणि वजितम् ॥ ३७॥ केन्द्रविकोणगापापाः सौख्यमित्रधनावहाः। ध्ययारिव्ययरन्ध्रस्थाः ग्रहाःसौम्याः शुभप्रदाः ॥ ३८ ॥ शुक्रस्य दिवसांशाद्यास्तस्य केन्द्रस्तिथि:क्षणम् । कर्तुर्मृत्युं करोयेव नवश्राद्धे विचार्यते ॥ ३९ ॥ एवमेवाष्टकश्राद्धं मासश्राद्धञ्च पैत्रिकम् । चन्द्रसूर्योपरागे वा सङ्क्रमेऽप्ययनेऽथवा ।। व्यतीपातेऽप्यमावास्यां सदा श्राद्धं विधीयते ॥ ४० ॥ त्रयोदश्यामवावस्यां गृही श्राद्धं करोति चेत् । युवैव मृत्युमाप्नोति ज्येष्टपुत्रो विनश्यति ॥ ४१ ॥. मासि प्रोष्टपदे माघे सर्वेषां कृष्णपक्षतः । कर्तव्यमष्टकश्राद्धं गृहस्थानां विशेषतः ॥ ४२ ॥
इतिश्राद्धविधिः।
हर्षेच्छाभयशोकादेविरुद्धा शुचिशोभनात। गुरुदेवादिकोपाच पञ्चोन्मादा भवन्यमी ॥ ४३ ॥ आगन्तुः सन्निपातश्च विदोष इति ते स्मृताः। हर्षणस्फोटनाक्रन्दगीतसङ्गीतरोदनम् ॥ ४४ ॥ १ केन्द्रस्तितीक्षणम् ।
-
Aho! Shrutgyanam
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २५२ )
आस्थानमङ्गविक्षेपस्ताम्रा मृदुकृशा तनुः । जीर्णे बलञ्च बाग्बह्वी वातोन्मादस्य लक्षणम् ॥ तच्चिकित्सायनिष्ठायां विहिताशकुनवैः ॥ ४५ ॥ वरी विदारी खर्जूरी कशेरुः शर्करा मधुः । कृष्णसर्पिपश्च मधुकं वातोन्मादे पिवेदिदम् ॥ ४६ ॥ संरम्भामर्षवैदग्धमभिद्रवणतज्जनम् ।
छाया शीता न तोयेच्छा रोषः पीतोष्णदेहता ॥ ४७ ॥ नारो विविक्तमियता निद्रारोचौ मनाग्वच । लालाच्छर्दिर्वलं भुक्ते नखादिषु च शुक्लताम् ॥ एताः पित्तकफोन्मादे चेष्टास्तव चिकित्सितम् । नागे रुद्रस्य नक्षत्रे मन्दवारे च शस्यते ॥ ४८ ॥ चक्रे तैलं सघूस्तूरमूलचूर्ण भुवि न्यसेत् । सप्तरात्रात लिम्पेदुन्मादशान्तये ॥ ४९ ॥ सम्मिश्रलक्षणं वर्ण्यमुन्मादः सान्निपातिकः । आगन्तुर्बभेदःस्या दष्टादशमहाग्रही ॥ ५० ॥ केशरं कर्णिकारस्य कपिलागोमयाम्बु च । स्तन्येन पाननश्याभ्यामुन्मादं हन्ति तत्पृथक् ॥ ५१ ॥ मधूकयष्टिमृद्वीका कृष्णखज्जूरचन्दनम् । गोजीजलाभ्रस्तन्येक्षुरसाज्यमधुशर्कराः || ५२ ॥ एतैर्नश्यक्रिया कार्य्या नूतने पित्तविभ्रमे । मातृघाती भूततरुर्ग्रहनः सर्व्वथा पृथक् ॥ ५३ ॥ शूनाक्षफलकस्थेन तिलैर्भुक्तैः शकृन्मयैः । कृतं तैलमपस्मारं नाशयेन्नस्यकर्म्मणा ॥ ५४ ॥ पाठापध्यावचाशी, सिन्धुव्योसैः पृथक् फलैः । अजाक्षीराढके पक्वं सर्पिः सर्व्वग्रहापहम् ॥ ५५ ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २५३ )
वृश्चिकालीकणाकुष्टलवणानि च भार्गिका । अपस्मारविनाशाय तच्चूर्ण नसि योजयेत् ॥ ५६ ॥ सर्वोन्मादविनाशेषु सर्व्वग्रहविधिष्वपि । रुद्रभञ्च चतुष्पादो मन्दाभं वृश्चिकोदयः ॥ ५७ ॥ मले द्वयं क्रमाद्विष्णु विपूर्व्व वह्निसुन्दरी । कर्णे जपाद्ग्रहं हन्याद्भूतेशध्यानतोऽथवा ॥ ५८ ॥ हृदयश्च चतुर्थ्यन्तो भगवान् रुद्र इसपि । शत्रुन्ते महिरप्यस्माद्वैरवो देव इसपि । समस्तोऽयं चतुर्थ्यन्ते पदान्येतानि योजयेत् ॥ ५९ ॥ ग्रहान् नर्त्तय मोटय वल्गय क्रीडय उग्रचण्ड हुंफट्ठठ । एषभूतपिशाचादौ सर्व्वकर्मकरो मनुः । अस्य स्मरणमात्रेण प्रलीयन्ते ग्रहादयः ॥ ६० ॥
इतिगृहध्वंसविधिः ।
कृत्तिकाभरणी स्वातिर्मुलं पूर्व्वत्रयाश्विनी । विशाखार्द्रामघाश्लेषा चित्रा श्रवणरोहिणी ॥ ६१ ॥ तारास्तास्सर्पदष्टस्य दुष्टा मन्दकुजौ तथा ।
पञ्चमी चाष्टमी षष्टी रिक्ता दष्टस्य निन्दिता ॥ ६२ ॥ तस्यातिनिन्दिता कृष्णे पञ्चमी च चतुर्दशी । सन्ध्याचतुष्टयं दुष्टं दग्धयोगाश्च राशयः ॥ ६३॥ देवालये शून्यगृहे वल्मीकोद्यानकोटरे । रथयां सन्धौ चैसतरौ श्मशाने सिन्धुसङ्गमे ॥ ६४ ॥ द्वीपे चतुष्पथे सौधे गहने वेत्रपद्मयोः । पर्व्वताग्रे विलद्वारे जीर्णकूपाश्मकूटयोः ॥ ६५ ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २५४ ) शीग्रुश्लेष्मातकालेषु जम्बू दुम्बरवेणुषु । वटेषु जीर्णप्राकारे दंशःसर्पस्य निन्दितः ॥ ६६ ॥ इन्द्रियाण्योष्टहृवकक्षस्तनभ्रूमध्यकुक्षयः । तालु शङ्खो गलं मूर्दा चुबुकं नाभिमस्तकम् ॥ ६७ ॥ हो पादमध्यं स्कन्धश्च सर्पदंशस्तु निन्दितः । पुष्पादिहस्तःशुभवाक् धीरःशुल्काम्बरोऽमलः ॥ ६८।। लिङ्गवर्णसमानश्च हष्टो दूतःशुभो मतः । अपहारगतःसस्त्री. प्रमादीभू*गतेक्षणः ॥ ६९ ॥ विवर्णवासाः पाशादिहस्तो गद्गदतूर्णवाक् । शुष्ककाष्टाश्रितःखिन्नस्तैलोक्तस्कन्धरांशुकः ॥ ७० ॥ आद्रवासा कृष्णरक्तपुष्पो मुक्तशिरोरुहः। कुचमर्दी नखच्छेदी गुदस्पृक् पादलेखकः ॥ ७१॥ केशलुञ्छी तृणादिच्छेद्बटुर्व्यङ्गःखरादिशः । सद्वितीयोरुदं मुण्डी दुष्टा दूताःस्युरीदृशाः ॥ ७२ ॥ दिशादिषु स्थितो दूतो वन्यादीन् सूचयेदहीन् । दूतःस्थितश्चेद्वामेऽङ्घौ दक्षिणे वा द्वयोरतः ॥ ७३ ॥ इसन्यावावेहद् दिग्वा यदि दुतस्य वात्मनः । अहान् वाह्यान् पृथक् सान् विद्यात् स्त्रीपुंनपुंसकान ७४ दुतःस्पृशति यद्गात्रं तस्मिन् दंशमुदाहरेत् । नभो गीतद्विषं वादेन्नविषवेति निर्दिशेत् ॥ ७५ ॥ दूतकाले यतो जीवः पर्चे दंशस्ततोऽन्यतः । अग्रे दुतस्य वामाझी शुभोऽन्यस्थादृशोऽन्यथा ॥ ७६॥ दूताविचलनं दुष्टं तस्थितिनिश्चला शुभा । जीवपाः शुभो दूतो दुष्टोऽन्यत्र समागतः ॥ ७७ ॥
* ततेक्षणः।
Aho ! Shrutgyanam
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २५५ ) दूतस्य वाक्यं दष्टाख्या पूर्वमाहुविनिन्दितम् । त्रिभक्तस्तस्य वाक्याविषणिविषकालता ॥ ७८ ॥ आद्यैःस्वरश्चकांद्यश्च वर्गभिन्नालिपिर्विधा । स्वरो जीवस्तनुर्वर्ग इतिज्ञेया च मात्रका ॥ ७९ ॥ चाताग्नीन्द्रजलात्मनो वर्गेष्वर्णाश्चतुष्टयाः। नपुंसकाःपञ्चमा स्युः स्वराःशकाम्बुयोनयः ॥ ८॥ दुष्टो दृतस्य वाक्यादौ वाताग्निमध्यमो हरिः। प्रशस्ता वारुणा वर्णा श्रुतिदुष्टा नपुसंकाः ॥ ८१ ॥ जीवकाच्योदयौ श्रेष्ठौ स्वक्षेत्रेषु तदोदयौ। शुक्रगु/वि|दृष्टिर्दूतकाले शुभा मता। मुक्ता मन्दग्रहाः सर्वे गच्छन्तोऽस्तं न शोभनाः ॥ ८२ ॥ ग्रहामयचिकित्सानां प्रश्नेप्वपि विचक्षणः। परीक्ष्य विधिनानेन सिद्धौषध्यां प्रवर्त्तते ॥ ८३ ॥ धातोर्धात्वन्तरापंत्तिर्विषवेग इतिस्मृतः। दशे स्थित्वा त्रिपञ्चाशन्मात्राः संवर्द्धते विषम् ॥ ८४ ॥ विषं दंशाल्ललाटं यासतो नेत्रे ततो मुखम् । आस्याञ्चधमनीम्नाभ्यो धातून व्याप्नोति हि क्रमात् ॥८॥ वेगो रोमाञ्चमाद्यो रचयति विषजस्वेदवतोपशोषौ तस्योर्ध्वस्तसरौडौ वपुषि जनयतो वर्णभेदप्रवेपौ । यो वेगःपञ्चमोऽसौ नयनविवसतां कण्ठभङ्गञ्च हि कां षष्टो निश्वासमोहौ वितरति च मृति सप्तमो दष्टकस्य ॥८६॥ यस्याङ्गानां जलत्वं श्ववथुरवयवोद्वेगदाही प्रलाभो विभेद केशलुच्छः मुकरमरुणतापाङ्गयोद्घन्तिरक्ष्णोः । कृष्णाश्रक्कम्पशूलौ हृदि च विघटनादन्तदन्तच्छदानां
१ वाक्यणे।
Aho! Shrutgyanam
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २५६ ) श्यावश्च श्लेष्मपित्तो वमनमश्रुगलं रोमकूपादिषु स्यात्॥८७॥ दृक्फुक्ला विकृतं समायुवदनं भ्रान्तिःशनैः षष्ठतो वर्गाद्यन्ततले च देशमुदकोषेकानरोमोगमः । कीलालोत्प्लवनन्तताड़नपदं यष्टा न शस्त्राक्षता द्रक्ताविष्करणञ्च यस्य नियतं नष्टःस मृत्युं गतः ॥ ८८ ॥
एतान्येवं सम्यगालोच्य सर्वानुच्चैःसाध्यं दष्टमासाद्य विद्वान् । अव्यग्रात्मा तचिकित्साः विदध्या
यानमन्त्रैरौषधैश्चात्मसिदैः* ॥ ८९ ॥ भृगौ दण्डिनि जीवाख्ये साध्यं हसबकोशगे। तन्नामार्णावृते चन्द्र च्छन्ने भूसअनि न्यसेत् ।। ९० ॥ कण्ठे सुधाव्यविन्दुं भ्रमध्ये विन्दुञ्च चिन्तयेत् । कार्यादौ जीवरक्षेयं बन्धखण्डेति भाषणाव ।
अथवा चिन्तयित्वैव मन्त्री मन्त्रमिमं जपेत् ॥ ९१॥ ओं नमो भगवते नीलकण्ठाय ठठ ॥
साज्यः शक्रदृशः पेयाः सपिर्वा जीवरक्षणम् । अयित्वा करजाईत्वचं दष्टपरीक्षणे ॥ फणी स्यान्मधुरो तिक्तो राजिलो मण्डली कटौ ॥ ९२॥ पुरःपादो गतस्तावत् पारःपदचतुष्टयम् ।
अलापुतैलसंयुक्तो मृतसञ्जीवनं वरम् ॥ ९३ ॥ कररागवीजनिषपुसिताथवा वरकन्यका हरितमजरी तथा ॥ पृथगेव मूत्रकृतपाननस्यतो विषमुद्वरन्ति किमु योगसम्भवात्॥९४
देवदालिदलं मूलं बीजकोषञ्च पेषयेत् सेवनाभ्यङ्गपानादि योगः फणिविषापहः ॥९५ ॥ १ पश्यतां ॥ २ यष्टानशस्त्रक्षता ॥ ३ छन्नेधू सद्म ॥ * सिद्धौसत्यां ॥ । भूसाविन्यसेत् ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २५७ ) मरिचं वा कुलं बीजं गुजाच नरवारिणा । नस्यपाने प्रकुवात सक्तसंज्ञेऽपि दष्टके ॥ ९६ ॥ मातृसंघातहस्तेन रामठं पास्रवान्वितम् । नस्याजादिना रक्षेद्दष्टमप्यष्टभोगिभिः ॥९७ ॥ मूत्रेण वा कुलं बीजं नस्यपानादिना जयेत् । विषमेतत् फणीन्द्राणां दृष्टिदावानलं तथा ॥ ९८॥ विंशतिकृत्वाशरूदपि दिनकरदुग्धेन भावितं ( तच्च ) ॥ विश्वं खादेदाश्म स्वस्थावेशश्च कारयति ॥ ९९ ॥ स्वेतार्कमूलं गिरिकर्णिकञ्च भृङ्गप्रवालं लवणञ्च कुष्ठम् । नस्याञ्जनाभ्यअपानयोगादुत्तिष्ठते वा मुखिनापि दष्टः१०० तरुणतरकतकफलरसबहुभावितमेलखण्डपरिमृदितम् । सलिलं सतैलमखिलं हरति विषं नासिकानिहितम् ॥१०॥
इति दर्वीकरचिकित्सा ।
कुमारी कारवल्लीश्च कतकारी शीग्रुणा सह । भृङ्गराजं नृमूत्रेण लिम्पेन्मण्डलिग्लानये ॥ १०२॥ गोक्षीरेण तु सम्पिष्टबज्रवल्ली मरुन्धृतः ।। तेनैव पाययेत् सर्वं विषं मण्डलिनां जयेत् ॥ १०३ ॥ स्नुङ्मूलमाजदुग्धेन जलेनार्कशिफाथवा । पानादपहरेत्सद्यः सबैमण्डलिनां विषम् ॥ १०४ ॥ कृष्णवल्लीदलं वाथ तुम्विकां वा सपम्फनम् । धाभ्याम्लरसलेपेन रक्तमण्मलिनां हरेत् ॥ १०५ ॥ अन्यत्तदलकल्को वा माहिषच्छकनो ऽथवा । १ तक्तकारी॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २५८ ) विषशोफौ कदुप्णौ तौ नान्सपोन्तलको ऽपि वा ॥ १०६ ॥
इति मण्डलिचिकित्सा ॥
-:
:
अटवीं कारवल्लीञ्च कन्दक्षीरेण पाययेत् । शारिबायास्तथा मूत्रैर्नस्यं वा हन्ति राजिलम् ॥ १०७ ॥ वचा चिर्भिट वर्षाभू मूलानि सह कजिकैः । पिवेद्राजिलजं सर्व विषं नश्यति निश्चितम् ॥ १०८ ॥ सैलेन गृहधूमस्य नस्यं राजिलदंशिनाम् । तदहर्वत्सविरं मूत्र नस्यं तत्र फणोन्यपि ॥ १०९॥ मागधक्षौद्रसिन्धूत्थान् गोशकृद्वारिणा सह । पाययेद्राजिलैर्दष्टं क्षणं निविषतां व्रजेत् ॥ ११० ॥ परिशुष्कन्तु सम्पिष्टय नरगूथं तदम्भसा । पाययेदुद्गतौ व्यालविषसहरणाय तु ॥ १११ ॥
. इति राजिलचिकित्सा ॥
साहिविषनाशाय टङ्कनस्य रजोऽम्भसा । नस्य लेपन पानाद्यैरुपदेशोऽयमुत्तमः ॥ ११२ ॥ पुनर्नवरसेनैव रामठं कीतितं बुधः। नस्यं कुवात सर्वेष्वप्येकं वैकुण्ठिकारसम् ॥ ११३ ॥ चम्पकस्य रसैनस्यं सर्वसर्पविषापहम् । बहुमूलस्य सौवीरैर्नस्यपानाजनादयः ॥ ११४ ॥ अर्कपत्रेण लवणं नृमूत्रेण च पेषयेत् । लिम्पेत् सर्चविषं जयमिति प्रोक्तं पुरातनैः ॥ ११५ ॥
इति सर्चविषचिकित्सा ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २५९ )
नागवल्लीदलरसं रामठेन समन्वितम् ।
कैसे करेण सम्पिष्टं लिम्पेद् वृचिकनाशनम् ११६ ॥ कराभ्यां नक्तमालस्य दलं पिष्ट्वा विचक्षणः । विद्धमदेशे बनीयात् सद्यो वृश्चिकमस्यति ॥ ११७ ॥ वचा दिनकरक्षीरे लिप्ता वृश्विकनाशिनी । लाजया सह संयुक्ता श्रवणान्तर्गतं मलम् । वेधे सङ्घर्षणेनैव विषं वृश्चिकजं जयेत् ॥ ११८ ॥ पलासबीजमर्कस्य क्षीरेण सह पेषितम् । लिम्पेद् वृश्चिकवेधे तु वहुभिः किं वितर्कनैः ॥ ११९॥ इति वृश्चिकविषचिकित्सा ॥
:0:
कपित्थोत्थितवन्दार्क क्षीरेण सह पेषयेव । अष्टादशविधं घोरं मौषिकं नाशयेद्विषम् ॥ १२० ॥ असाध्याखुविषे दष्टे सरटेन सिनाखुना । प्रातर्माहिषतक्रेण शालिपानञ्च पूजितम् ॥ १२१ ॥ समूलं हंसनादिन्तु गुञ्जां वा क्षीरपेषिताम् । पाययेल्लेपयेचैव मूषिकस्य विषं जयेत् ॥ १२२ ॥ इति मूषिक चिकित्सा ॥
:0:
रसेन लेपनं कुर्य्याच् छिरीषमुनिपत्रयोः ।
लूत नस्यापि वा तोयैलूंना सद्यो विनश्यति ॥ १२३ ॥ पुष्पं दलं फलं कल्कं मूलञ्चैव शिरीषजम् । योगो ऽयं लूतकोटादि विषध्वान्तस्य भास्करः ॥ १२४ ॥ इति लूताविषचिकित्सा ॥
:0:
Aho! Shrutgyanam
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २६० ) अङ्कोलस्येशदिङ्मूलं क्षीरेण सह पाययेत् । घोराणामप्यलर्कानां विषं सद्यो विनश्यति ॥ १२५ ॥ यष्टयश्वगन्धया चैव जतुना गरकेन च । गृता क्षीरयवागुस्तु रुधिराश्रवनाशिनी ॥ १२६ ॥ पिप्फली भद्रमुस्ता च रोहिणी विश्वभेषजम् । एतत् प्रशमनं दद्याद्विषसुप्तप्रबोधनम् ॥ १२७ ॥ इति स्थावरविषचिकित्सा ॥
---:0:- इति विषद्धंसविधिः ॥
आधाने जन्मनक्षत्रे चन्द्रे बाष्टमराशिगे। आमयो यदि जायेत क्लेशाय मरणाय सः॥ १२८ ॥ पुण्यार्कविष्णुदश्राब्धिपौष्णब्रह्मादितीन्दवः । भौमार्कयोश्च बाराद्याः सर्वभैषज्यसम्पताः ॥ १२९ ॥ सर्वरोगप्रतीकारेष्वधोमुखदिनोदये । विधेयं शशिनो वारे स्वानुकूलं विरेचनम् ॥ १३० ॥ गुडसिक्तविद्विश्वाशैन्धबांशरजोयुतः । त्रित काथालताकाथः सगुडःस्याद्विरेचकः ॥ १३१ ॥ द्राक्षाकाथस्त्रित्खण्डगुडयुक्तश्च रेचकः। विदध्याद्वमनं धीमान प्रशस्तोऽर्द्धदिनोदये ॥ १३२ ॥ फकराठा कषायोत्थं पयोवमनकृद्भवेत् । शस्तौ कोशातकीक्ष्वाकू वमने राठवीजवत् ॥ १३३ ॥ आद्यान्तब्रह्महस्तेन्दुजीववारुणभेषु च । जीवार्कयोश्च वासघे हिता चक्षुःप्रतिक्रिया ॥ १३४ ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________
(
२६१ )
तापिञ्जपवरजनी सेव्या गोपीपयोधरौ । त्रिफलावेति तत् काथः मधुना नेत्ररोगजित् ॥ १३५ ॥ वर्याकैतूलै कृतया शशविङ्गर्भचूर्णया । आज्याक्तयामगीग्राह्याः सर्वनेत्रमयान्तकृन् ॥ १३६.॥ त्रिफलाभृङ्गविश्वानां रसेषु मधुसर्पिषौ ॥ मेषीक्षीरे च गोमूत्रे सिक्तं नागदृशो हितम् ॥ १३७ ॥ जातिसिन्धुनिशाकृष्णकुनटीवनठीग्रहम् । सक्षौद्रकं सताम्राभ्रां निदृष्टं पिल्लहृद्भवेत् ॥ १३८॥ लोध्रत्वग्धृतसम्भृष्ट्वा खा- पिटवा ससैन्धवा । वस्वत्थाश्चोतिना दृग्भ्योऽभिस्यन्दनमपोहति ॥ १३९ ॥ सतैलद्रोणपुष्पाभ्रकृष्णवायसदृशा । कर्ण पिष्ट्वाथ सक्षौद्रमजनादीक्षणार्त्तिनुत् ॥ १४ ॥ कुर्यानासिक्यरोगेषु चिकित्सामहोदये। स्तन्यं दुम्बुिना नस्यं नासिका शृक् श्रमं हरेत् । नासाम्बुश्रवहृजिलेद्वस्वत्थं कौरवी रजः ॥ १४१ ॥ चिकित्सां श्रुतिरोगेषु विदध्याच्छ्रवणोदये । रसः ससैन्धवः कोष्मे रम्भाग्रअनमूलजः॥ पृथगाद्रकजोवापि पूरणात् कर्णशूलहा ॥ १४२ ॥ मेषोदयेऽश्विनक्षत्रे मुखरोगचिकित्सितम् । महिषी नवनीपेक्षुपत्रभस्मानुलेपनम् ॥ १४३ ॥ जातिपत्रोष्मनिशाककबलम्फलमूत्रयुक् । नाशयेदोष्टनं रोगं योगद्वयमिदम्पृथक् । पुढाकाथे भयाकल्के मिद्धं तैलं द्विजातिनी ॥ १४४ ॥ धान्यामुनारिकेलं गोमूत्रं क्रमुकविश्वयुक् । माथितं कबलं कार्यमधिजिहादिशान्तये ॥ १४५ ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २६२ )
यमवारे च याम्यर्थे यमलग्ने विशेषतः । गण्डमालादिरोगेषु कण्ठजेषु चिकित्सितम् ॥ १४६ ॥ सात लाङ्गलीकल्के तैलं निर्गुण्डिकारसे । गण्डमालाश्च गलगण्डौ नाशयेन्नस्यकर्मणा ॥ १४७ ॥ हस्तक्ष भानुवारा कुर्य्यात् कुष्टचिकित्सितम् । पल्लवैरर्क पूतीक स्नुहीव्याघातजातिजैः : ॥ उद्वर्त्तयेत् सगोमूत्रैः सर्व्वत्वग्दोषशान्तये ॥ १४८ ॥ वाकुची सतिला भुक्ता वत्सरं कुष्ठनाशिनी । भल्लातकं तिलञ्चैव गुडपिण्डीच कुष्ठजित् ॥ १४९ ॥ मूले वा पुष्यनक्षत्रे गुदरोगचिकित्सितम् । पूतीकवह्निरजनी त्रिफला तिलचूर्णयुक् ।
तकं गुदाङ्कुरे पेयं भक्ष्या वा सगुडाभया ॥ १५० ॥ रौद्रे सार्पेच शक्रेच कुर्य्यान्मेहचिकित्सितम् । फलदाबी विशालाभ्रकाथो दार्व्विरसोऽथवा । पातव्यो रजनीकल्कक्षौद्रयुक्तः प्रमेहिनाम् ॥ १५१ ॥ स्वातो वा मित्रनक्षत्रे चिकित्सा श्रोणिते हिता । वासा गुडीची व्याघातकाथस्त्वेरण्डतैलयुक् । बातश्रोणितहृत पीतः पिप्फली स्यात् प्लिहाहरी ॥ १५२ ॥ दस्रभे शनिवारे च चिकित्सा जठरामये । सेव्या जठरिणा कृष्णस्नुक्षरिबहुभाविता । पयो वा चव्यदन्यज्ञविषगौ व्योषकल्कयुक् ॥ १५३ ॥ ग्रन्थिकान्यभया कृष्णा बिलङ्गाक्ते घटे स्थितम् । मसन्तकं ग्रहण्यर्शः पाण्डुगुल्मक्रिमीन हरेत् ॥ १५४ ॥ फलत्रयामृतावासा तिक्तभूनिम्बनिम्वजः । काथः समाक्षिको हन्यात् पाण्डुरोगं सकामिलम् ॥ १५५ ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २६३ ) रक्तपित्ती पिबेदासा स्वरसं ससिता मधु । वरी द्राक्षा बला शुण्ठो साधितं वा पयःपृथक् ॥ १५६ ॥ भाग्ये च पितृ नक्षत्रे क्षयरोगचिकित्सितम् । वरीविदारीपथ्याश्च बलात्रयनवायुतम् ॥ स्वदंष्ट्रां मधुसर्पिभ्यामालिहेतु क्षयरोगवान् ॥ १५७ ॥ रौद्रे मुहुर्ते विहिता विद्रध्यादिप्रतिक्रियाम् । पथ्या शीग्रुकरजार्कत्वगेला विश्वसिन्धुयुक् । समूत्राविद्रधिग्रन्थिपिलकोपचिकादिहृत् ॥ १५८ ॥ विवतेजस्वती वन्ती मञ्जिष्ठा रजनी द्वयम् । तार्यगं निम्बपत्रञ्च पिष्ट्वा लिम्पेद्भगन्दरे ॥ १५९ ॥ व्याघातरजनी लाक्षा चूर्णज्यक्षौद्रसंयुता। वासातव्रणे योज्या शोधिनी गतिनाशिनी ॥ १६० ॥ शामा यष्ठि निशा लोध्रपनकोत्पलचन्दनैः। सशारिबे श्रुतं तैलं क्षीरे स्याणरोपणम् ।। १६१ ॥ श्रीकाप्पासदलैर्भस्मफलोषणवरी निशा । तत्पिण्डी स्वेदेनं ताने सतैलं स्यात् क्षतौषधम् ॥ १६२॥ कुम्भी शामपयोयुक्तं वह्निदग्धव्रणे दिशेत् । तदेव नाशयेत् शोकान्नारिकेलरजो धृतम् । दृर्बापत्रमपामार्गपत्रं स्यादश्रवन्धनम् ॥ १६३ ॥ अतीसारचिकित्सा स्यान्मुहुर्ते रौद्रसंज्ञिते । नाभौ लिम्पेत्तण्डुलाभिस्तालीमूलं विसूचिहृत् । नश्येद् भृङ्गाम्बुमुष्णाभिः कृष्णविश्वे पिबेदपि ॥१६४॥ विश्वाजमोदसिन्धूत्थीचश्चात्वग्भिः समाभया । तक्रेणोष्णाम्वुना वापि पीतातीसारनाशिनी ॥ १६५ ।। वत्सकातिविषोदीच्यबिल्वमुस्तुश्रुतं जलम् ।
Aho! Shrutgyanam
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २६४ ) सामे पुराणेतीसारे साश्टकशुले च पाययेत् ॥ १६६ ॥ अङ्गारदग्धं स्नुहहतं सिन्धुमुष्णाम्बुना पिवेत् । शूलवानथवा तद्वत् सिन्धुहिगुकणाभया ॥ १६७ ॥ वरारोहोत्पलातङ्कराजचूर्णं मधुप्लुतम् । वस्त्रच्छन्नगतं वत्क्रं न्यस्तं तृष्णा विनाशयेत् ॥ १६८ ॥ यासदावर्तीजातिफलद्राक्षामृतफलत्रयैः । साधितं समधुयुक्तं कबलं मुखपाकहृत् ॥ १६९ ॥ कृष्णातिविषतिक्तेन्द्रदारुपाठापयोमुचाम् । काथो मृवेशतः क्षौगी सर्बकण्ठगदापहः ॥ १७० ॥ पथ्या गोक्षुर दुस्पर्श राजवृक्षशिलाभिडाम् । कषायः समधुः पीतो मूत्रकृच्छामपोहति । सस्नुहत्वग्वरणाकाथः शर्करास्परिपातनः ॥ १७१ ॥ शाके मुहूर्ते भाग्य: दृद्धिरोगचिकित्सितम् । ऐन्द्रिमूलं कुबेराक्षि शृङ्गं वा वृद्धिमान् पिवेत् । तद्वयं सिन्धुयुक्तं वा तक्रेणोष्णाम्बुनाथवा ॥ १७२ ॥ गुल्मरोगचिकित्सा स्यादुत्तरत्रयवारिभे। सौवर्चलाजाहिङ्गुनां सदीप्यानां रजोयुतम् । विल्वं दीपकयुक्तं वा वातगुल्मातुर पिवेत् ॥ १७३ ॥ सार्पे सर्पमुहूर्ते च विसर्पानां चिकित्सितम् । धात्री पटोलमुस्तानां काथः सर्वविसर्पनुत् ॥ १७४॥ शोफप्रतिक्रिया स्वातिरेवतीरोहिणीषु च । शुण्ठी दारु नवा क्षीर काथो मूवान्वितः परम् । सव्योपयो रजक्षारफलकाथश्च शोफनुत् ॥ १७५ ॥ बहुलामु शनेर्वारे जठराग्निचिकित्सितम् । सिन्धुद्विज्जीरको व्योषदीप्यहिङ्गुरजोष्णुयात् ।
Aho! Shrutgyanam
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २६५ ) आज्याक्ते प्रथमग्रासे वह्निकद्वातनाशनः ॥ १७६ ॥ सार्पे मुहूर्ते सर्पः भवेत् काशचिकित्सितम् । वातरोगचिकित्सा च कैश्चित्तत्रैव पठ्यते ॥ १७७ ॥
कटुवयी पद्मकदेवदारुराष्णविडङ्गविफलामृतानाम् । चूर्ण समांशं सितयावलीढं काशान् हरेत् कृष्णकमेव पापान १७८
कर्पासास्थिशिलाकटूनि बदरीपवञ्च भृङ्गीरस स्तद्वत्ती कुणटी कटुनयरविक्षीरान्विता वर्तिका । गोपी मागधिका शिलांशविहिता वत्तिः शिलाविश्वयोः वर्तिश्च क्रियया यथाविहितया काशानशेषान् हरेत्॥१७९।। यस्मिन् वातरुजास्तिवह्निग्रहगोदण्डाकनेतोज्ज्वलान् गावे तत्र विनीततो हरात तान् सूर्यास्तमिस्रामिव । ध्यातो हन्ति तथैव नाभिवलये यः स्वाशकाशादि काम श्लेष्मानश्च गलेक्षणेऽतिजठरे मन्दानलन्दापयेत् ॥१८॥ चतुः षष्ठिपुटे क्षेत्रे षट्त्रिंशच्छूलदीपिते । जरानारिवयाभानुकोष्टामु वृत्तिषु क्रमात् ।। १८१ ॥ लिखेत् सविन्दुरत्नस्थश्चक्रं तद्भस्थमर्मयेत् । न स्युस्तत्र शयानस्य ज्वराःसर्वे विधानतः ॥ १८२ ॥ कुल्याभ्यां साग्रशूलाभ्यां कृत्वा कान्तं शशिद्रयम् । कुल्यासन्धौ लिखेत्तारं याम्ये कोष्ठद्वये विषम् । सान्तं सौम्ये च तच्चक्रं मद्यात्ताम्बूलगं ज्वरी ॥ १८३ ॥ तके वाज्ये पिबद्रिल्ववन्दाकां विषमज्वरे । बङ्गासुरसयोर्मूले बनीयावाह्निकज्वरे ॥ १८४ ॥ गुजापक्कफलं चिश्चावेष्ठितं शिरसि न्यसेत् । व्याहिकज्वरनाशाय न याम्ये यदि वार्तुतत् ।। १८५ ॥ १ साम्ये । वावरैरुजास्ति ।
Aho ! Shrutgyanam
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २६६ )
रम्भाफलं मूलशतं निःस्वासं दन्ति भक्षितम् । कृष्णोषणानिशाराष्णाद्राक्षातैलं गुडं लिहेत् ॥ धात्री लाजा सिताक्षौद्रतैलाज्यं स्वाशक्राशहृत् ॥ १८६ | धात्री विश्वसिता कृष्णा मुस्ताखर्जूरमागधी । पिञ्जभस्मा च हिक्कान्नस्तत्रायं मधुना लिहेत् ॥ ९८७ ॥ रेखाभ्यामग्रशूलाभ्यामाक्रम्येन्दुं लिखेद्विषम् । कोष्टेषु तारं मध्ये च चक्रं हस्ततलेऽपितम् । दुष्टं हन्ति शिरोरोगं चिन्यमानं यथामृतम् ॥ १८८ ॥ निर्व्वा रजस्य चक्रस्य सान्तं कोष्ठेषु विन्दुमत् । तथैकरुद्रं वा तस्य लिखेत् कोष्ठेषु दण्डिनम् । न्यसेन्मूध्युपधाने च शिरोरोगस्य शान्तये ॥ १८९ ॥ स्वेदयेत् पायसेनापि कुष्माण्डैरण्डयोः शिफे । खाय लिम्पेच्छिरोरोगे पारिभद्रत्वचं तथा ॥ १९० ॥ आकीं सौम्यशिफापेया मारिहृत् तण्डुलाम्भसा । पाठोपानच्च पानेन हरेव सद्यो मसूरिकाम् || १९१ ॥ तुरगार्कशिफा तुटी निशा द्वयहंसाङ्घिहिराशृतं घृतम् । उपसेवनतो विनाशयेदुपदेशास्तनावद्रुधिक्षताम् ॥ १९२ ॥ सिंही यष्टी निशागुग्मवत्सक काथ सेवितम् । शिशोस्सर्व्वातिसारे च स्तन्यदोषे च शस्यते ।। १९३ ।। सकृष्णातिविषा शृङ्गी चूर्णितं मधुना लिहेत् । एकावती विषा काशश्छर्दि ज्वरहिता शिशोः ।। १९४ ॥ देवदारुहाशी ग्रुफलत्रयपयोमुचाम् ।
काथः सकृष्णमृद्रीकः कल्कः सर्व्वान् कृमीन हरेव ॥ १९५ ॥ हरिद्राराजवृक्षत्वग्चिश्ञ्चालवणलोलिता ।
पीताखारि हरेद्राश्च गवामुदररंसंहनम् ॥ १९६ ॥
१ हृहनम् ।
Aho! Shrutgyanam
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २६७ ) क्षीरपिष्टं तिलम्पाठा कार्पासदलमेव च । सक्रेण सहितं पीतं नाशयेद्गोविशूचिकाम् ॥ १९७ ॥ सलिलं नारिकेलस्य खारीक्षीरं बलारसम् । चतुष्टयमिदम्पानात् करीषाभं हरेद्भवाम् ॥ १९८ ॥ वचालशुननिर्गुण्डी दीप्यकं सफनीतकम् । खा- कुष्माण्डा पुर्य्याके करीषे पाययेत् पशुम् ॥ १९९॥
. सहस्ररश्मिरादियोऽग्निठठ । पत्रे लिखितमेतद्गाः पालयेत् कलितं गले। वातीं हुं पुं क्लीं हंई क्लीं ह हुं क्लीं कलंठठ ॥ २०० ॥ षड्गुणषदिवसं विसहस्रं नियमक्षवलयेन च जप्या । साधितमन्त्ररयन्नतिजप्य स्पर्शनेन जनतामयहृत् स्यात् २०१ *अङ्गुष्ठोऽमिकगुल्फजानुमदनावासाश्च नाभिश्च हृद्
* अस्याः बहुविशेषा मतान्तरेषु दृश्यन्ते । तस्मादिह केषाश्चि. न्मतानि हि सन्दर्शयामि । तेषु प्रायो अयदेवाचार्यमतमायुर्वेदा. गतक्रमचेत्युभयमेतत्पूर्व प्रमाणीकृतम् । अन्ये तु कलाशब्दमा प्रत्यङ्गेवामनन्ति । तद्यथा। शिरो ग्रीवा पाणि पाद पार्श्वपृष्ठोदरास्येत्यष्टाङ्गानि । चिबुकनासौष्ठधवणाङ्गुष्ठाङ्गुलिपाणिगुल्फाः प्रत्यङ्गानीति । स्वतन्त्र परतन्त्राभिप्रायानुवर्तिभिः आचार्यैः कलाशब्दो गुणवाची पठितः। तस्य पुरुषस्य सुखदुःखेच्छादयो भूतचिन्ता. शरीरोक्ताः षोड़शगुणाः चतुष्पादं षोडशकलं भेषजं चरकाचार्येणोक्तम् । तत्र षोडशकलं षोडशगुणमिति व्याख्यानयन्ति । अग्निः सोमो वायुः सत्त्वं रजस्तमः पश्चन्द्रियाणि भूतात्मति प्राणाः । यो ऽसौ भूतात्मा स तु षोडशकलः संयोगिन एव प्राणव्यपदेशभा... जइत्येकादशत्वम् । रोगाणान्तु सहनं यच्छतं विंशतिरेव चेति ॥ जयदेवाचार्य्यमतम् ।
अङ्गुष्ठे चरणे च गुल्फनिलये जानुद्वये बस्तिके नाभी वक्षसि जयोर्निगदिता कण्ठे कपोलेऽधरे। नेत्रे कर्णयुगे ललाटफलके मौली च वामभुवां मृधिश्चलनक्रमेण कथिता चान्द्री कला पक्षयोः।
Aho ! Shrutgyanam
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २६८) ग्रीवा चाप्यथ नासिका च नयनं कर्णश्च चिल्ली तथा । तन्मध्यास्त्वथ शङ्खमस्तकमिति प्रारभ्य शुक्लादिमम् पुंसां दक्षिणतश्चरेत्तिथिशादेहे सुधायाः कला ॥२०२॥
अस्यार्थः । पक्षयोः शुक्लकृष्णयोः कथिता निरूपिता चान्द्री कला चन्द्रसम्बन्धी अंशविशेषः ऊधिश्चलनक्रमेण शुक्ले ऊर्द्ध चलनेन कृष्णे अधश्चलनेनेत्यर्थः वामभ्रुवां रमणीनाम् अङ्गुष्ठे, धरणे, गुल्फनिलये गुल्फस्थाने, जानुद्वये, वस्तिके नाश्यधोभागे, नाभी, वक्षसि, जङ्घयोः, कण्ठे, कपोले गण्डे, अधरे, नेत्रे, कर्णयुगे, ललाटफलके, मौली शिरसि, च निगदिता उक्ता ॥
सीमन्ते नयनेऽधरे च गलके कक्षस्तते चूचुके नाभौ श्रोणितटे मनोभवगृहे जकात गण्डके । गुल्फे पादतले तदङ्गुलितटेऽङ्गुष्ठे च तिष्ठत्यसो
घृद्धिक्षीणतया समं शशिकला पक्षद्वये योषताम् ॥ अस्यार्थः । पक्षद्वये शुक्लकृष्णयोः असौ शशिकला चन्द्रकला वृद्धिक्षीणतया शुक्ले वृद्धया कृष्ण क्षीणतया क्षयेण समं समभावेनेत्यर्थः योषितां नारीणां सीमन्ते केशे, नयने, अधरे, गलके कण्ठे, वक्षस्तटे, उरमि, चूचुके कुचाग्रे, नाभी, श्रोणितटे नितम्बे, मनोभवगृहे योनौ, जातटे, गण्डके कपोले, गुल्फे, पादतले, चरणतले तदङ्गुलितटे तस्य चरणस्य अङ्गुलिदेशे, अङ्गुष्ठे वृद्धाङ्गुलौ च तिष्टति ॥
शुक्लपक्षे वसेवामे पादाङ्गुलिकनिष्ठके। शुक्लप्रतिपदादी च कृष्णे चाधः प्रलम्बते ॥
पुंसः सव्ये स्त्रिया वामे शुक्ले कृष्णे विपर्ययः । प्रस्यार्थः। शुक्लपक्ष वामे घामभागे, योषितामिति शेषः । शुक्ल प्रतिपदादौ च पादाङ्गुलिकनिष्ठके वसेत् शशिकलेति शेषः। कृष्ण कृष्णपक्षे, अधः प्रलम्बते च ॥
शुक्ले शुक्लपक्षे, पुंसः पुरुषस्य, सव्ये दक्षिणे, स्त्रियाः वामे शशिकला वसेदितिं शेषः । कृष्णे विपर्यायः पुंसः वामे स्त्रियाः दक्षिणे शशिकला वसेदित्यर्थः ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २६६ ) सुधारोहावरोहौ तु पार्श्वयोर्व्यसयात स्त्रियाम् । सुधायास्सप्तमे स्थाने कला क्ष्वेडस्य तिष्ठति ॥ २०३ ॥ आस्थेयत्रामृतमवयवे तस्य खुर्दाविषन । स्तस्मिन् दष्टो यदि च गुलिको नापि न स्यादिधापत् । स्थाने यस्मिन्नहि विषकला मईनं तस्य कुर्याद क्ष्वेडस्थोघ्नं वितरति मृति तक्षदंशश्शुभोऽपि ॥ २०४ ॥ क्ष्वेडे कण्ठगताम्बुदण्डिससुधं ध्यानोपभोगाङ्गले भुक्तश्चेद्विषमप्युदग्रममृतआयेत निर्दोषतः। अस्मन्नैवमहर्निशं बलमनस्तेजोऽङ्गपुष्टयादिभाग् जीवेद् दुःखजरापमृत्युपलितातङ्कादिमुक्तश्चिरम् ॥२०५॥ गुह्यं यदा याति कला सुधाया वश्यन्न भोगेऽपि तदाशु याति। भोगे सुधास्थानविमईचुम्वोऽवश्याय शुक्रक्षरणाय च स्यातू २०६
स्थाने यस्मिन् सा सुधायाः कलास्थे तत्स्थान प्राणान् सन्ततं चिन्तयद्यः ।
-
अन्यमतम् ।
अङ्गुष्ठाङ्घिकपादसन्धिषु तथा जानूरुगुह्येष्बतो नाभी हृतूकुचकण्ठनासश्रुतिधृगनेत्रे ललाटेऽन्यथ । शीर्षे तिथ्यवसानगा शशिकला प्रारभ्य नृणां स्त्रियां
दाक्षिण्ये विचरेत् परामृतकलायाःस्थे विषं सप्तमे ॥ अस्यार्थः । शशिकला चन्द्रकला, प्रारभ्य शुक्ल प्रतिपदारभ्य, नृणां पुरुषाणाम् । दाक्षिण्ये दक्षिणभागे च । स्त्रियां नारीणाम् । वामभागेइति शेषः । अङ्गप्ठे चरणे पादतले, तथा तद्वत्, जानुयुगले, जानूपरिभागे, लिङ्गे, अतः नाभौ, वक्षसि, स्तने, कण्ठे, नासिकायाम, श्रुतिधृक् कर्णः तस्मिन् युगले, नेत्रे, ललाटे, शीर्षे शिरसि, तिथ्यवसानगा तिथीनां अवसानात् गच्छतीत्यर्थः। अमृतकलायाः सप्तमेस्थे सप्तमस्थाने, अपरं विषम् अन्यविषकला, विचरेत् । अमृतकला. पाः सप्तमं स्थानं विषवद्भवतीत्यर्थः ॥
* दिह।
Aho ! Shrutgyanam
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________
( २७०) आयुःपुष्टिश्रीवयास्तम्भसम्पत्
तेजोरूपाः शक्तयस्तस्य सन्ति ॥ २०७॥ पथ्याचित्रकङ्गिवेरमुशलीछिन्नाद्भवानां रजः तुल्यांशङ्गुडपाकिम दिनमुखे लेां जनैर्निसशः। वृष्यं पुष्टिकरं जरापलितहत् तेजोवयोबर्द्धनं सर्वव्याधिहरं रसायनमिदं वर्षांपयोगाद्भवेत् ॥ २०८॥
इति रोगध्वंसविधिः
इति सङ्कीर्णदशाविधानं नाम त्रिंशोऽध्यायः ।
इत्यनवमदर्शिनः स्थविरस्य कृतौ दैवज्ञकामधेन्वां मङ्गल्यविधानप्रकरणं नाम तृतीयम् ।
-*विश्रामद्वीपभूमिर्ग्रहचरितफलग्रन्थसिन्धूपगाना मादेशग्रन्थचिन्तातपविवशधियां निस्तस्वर्गगङ्गा ।
भास्वद्रत्नावलीयं विविधविधिमयालङ्कतौ सस्पृहाणां सन्तुष्टयै कस्य न स्यात् सुचिरमनुश्रुता दैववित् कामधेनुः ॥१॥
ग्रहगणितविधानं तत्फलं जातकाख्यं विधिमपि च निमित्तं सत्क्रियाणां विधानम् । स्पृहयितुरलमेके नैव शास्त्रेण वेत्तुं
परिलघु लिखितेयं दैववित् कामधेनुः ॥ २ ॥ इत्यनवमदार्शना स्थविरेण कृता दैवज्ञकामधेनुः समाप्ता ।
--00
शिवमस्तु । १ पाकितं ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________
भूमिका । विज्ञप्तिः ॥
दिनपतिकुलकमलेन श्रीशक्यमुनि प्रणम्य भक्त्यादी। सद्धर्मसङ्घ-सहितं गुरुञ्च सार्थसिद्धिकरम् ॥ १ ॥ ज्योतिःशास्त्राभिर्मुनिभिर्दिनकरवशिष्ठपूर्वैर्यत् । विहितं दैविकशास्त्रं सारांशांस्तस्य चाहत्य ॥ २ ॥ श्रीमान् नवमदशी पण्डितवृन्दैनिसेवितो धीमान् । दैवज्ञकामधेनुं विदधौ लोकार्थसंसिद्ध्यै ॥ ३ ॥ प्राग्बज्योतिर्विद्भिः सम्भावितमपि समादरं बहुधा । कालात्ययेन विविधैर्दोषैस्तत् समभिकीर्णमभूत् ॥ ४ ॥ तत् संस्क्रियतेऽन मया ग्रन्थान्तराणि विलोक्य यथामति । बहुधा प्रन्थाकाभात् स्खलितानि भवन्ति यानि यदि ॥ ५ ॥ स्वधिया तानि समीक्ष्य कोकार्थरता विशुद्धधीमन्तः ।
करुणाकठोरचित्ताः स्खलितानि च शोधयन्त्वार्याः ॥ ६ ॥ एतत् खलु ज्योतिःशास्त्र प्रहनक्षत्रादीनां गतिस्वरूपादिनिर्णायकं शिक्षाकरपव्याकरणनिरुक्तच्छन्दज्योतिषादिषुः षट्सु वेदाङ्गेष्वेवान्तर्भूतं होरागणितसंहिताकेरकीशकुनवशात् पञ्चधाऽपि भिन्नं सकलानां कोकानां शुभाशुभफलप्रदर्शने परमोत्कर्षभूतम् । तद्विषयानां सर्वेषां होरामन्थानाम् उज्जयिनीपुरवासिना श्रीमता वराहमिहिराचार्येण कृतानि वृहज्जातक वृहत्संहिताकघुजातकादीनि पुस्तकानि च नारदेन मुनिना प्रणीता नारदसंहिता च श्रीमता कालिदासनामकेन कृतं ज्योतिर्विदाभरणञ्च भारत
Aho ! Shrutgyanam
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ २ ]
वर्षीयैर्बहुभिज्योतिर्विद्भिः पण्डितैः प्रायः सव्र्वोत्कर्षतया सादरं परिगण्यन्ते तथा लाङ्किकैर्दैवविद्भिश्च ॥ ज्योतिर्विदाभरणन्तु श्रीमता कालिदासेन महाकविवरेण कृतमिति केचिद् वदन्ति ।
अस्मिंस्तु ज्योतिःशास्त्रे पौलिशो रोमको वाशिष्ठः सौरः पैतामहश्चेति आदिमाः परमोत्कृष्टाः पञ्च सिद्धान्ता भवन्ति । पुरा किल सूर्य्यीरुणसंवादानुसारेण गंगादिषु मुनिषु एतच्छास्त्रविषयकं यज्ज्ञानं पुलिशेन महर्षिणा समुत्पादितं स पौलिशः सिद्धान्तो नाम । यद्वसिष्ठेन महर्षिणा स्वपुत्राय पराशराय दत्तं स वासिष्ठः सिद्धान्तो नाम । यत्तु सूर्येण मयाय दैत्याय प्रकाशितं स सौर: सिद्धान्तो नाम । यच्च ब्रह्मणा स्वपुत्राय वशिष्ठाय दत्तं स पैतामहः सिद्धान्तो नाम जातः । तथाचोक्तमरुणम्प्रति सूर्येण ;- "पैता - महञ्च सौरञ्च वासिष्ठं पौलिशं तथा । रोमकचेति गणितं पञ्चकं परमाद्भुतमिति । अतः पश्चात्तचत्कालिकैरन्यैः पण्डितैरपि कृतास्तनामका नवीनाः सिद्धान्ता अपि सन्ति । साम्प्रतं भारतवर्षे ऋषिप्रणीतानामेत्र परमाद्भुतानां सिद्धान्तानां प्रमाणं कुर्व्वन्ति नापरेषाम् ! तथापि वराहमिहिराचार्य्यकृतायां पञ्चसिद्धान्तिकायान्तु, – “पञ्चभ्यो द्वावाद्यौ व्याख्याती काटदेवेने " ति वचनाल्लाटाचाय्र्येणाऽपि पौलिशरोमको द्वौ सिद्धान्तादेव स्वकृते सिद्धान्ते व्याख्यातौ तयोर्भगणादिषु बीजं दत्वा विस्तारितावेत्युक्तम् । अत्रेदमुच्यते लाटाचाय्र्येण पैौकिशरोमको द्वै सिद्धान्ती स्वीकृत्य तयोबीजादिविशेषं विधाय कृतोऽन्यः सिद्धान्तोऽपि स्यात् । अत एव ममेदं करणं सर्व्वजनस्वीकृतं भवेदिति मत्वा पञ्चाना सिद्धान्तानां मतान्यवलम्ब्य वराहमिहिराचार्येण पञ्चसिद्धान्तिका रचितेतिभावः । तत्र काळनियमादयः श्रीसुधाकरद्विजन्मना कृतायां पब्चसिद्धान्तिक प्रकाशिकायामुक्तानुसारेणाक्मन्तव्याः ॥
यतस्तु यः कश्चित् दैवचिन्तको होरागणितादिकमेतत् कृत्स्नम्
Aho! Shrutgyanam
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________
आचार्य्यस्य सकाशाद् ग्रन्धतश्चार्थतश्च जानाति स वै संहितापारगो भवति । तदा तेन दिनकरादीनां ग्रहाणां चारप्रकृतिविकृतिप्रमाणवर्णकिरणद्युति संस्थानास्तमयोदयमार्गमार्गान्तरवक्रानुवकसंग्रहसमागमादिभिः . फलानि सूचयितुं शक्यन्ते । ततो राजमहामात्यादिभिः प्रभुजनैरपि समानितः पूजितश्च भवति देवचिन्तकः । तथोक्तं गर्गेण महर्षिणा, ।
"कृत्स्नाङ्गोपाङ्गकुशलं होरागणितनैष्टिकम् । यो न पूजयते राजा स नाशमुपगच्छति ॥ वनं समाश्रिता येऽपि निर्ममा निष्परिग्रहाः । अपि ते परिपृच्छन्ति ज्योतिषां गतिकोविदम् ॥ अप्रदीपा यथा रात्रिरनादित्यं यथा नभः । तथा सांवत्सरो राजा भमत्यन्धइवाध्वनि ॥ मुहूर्त तिथिनक्षत्रमतवश्चायने तथा । साण्येवाकुल नि स्युर्न स्यात् सांवत्सरो याद ॥ तस्माद्राज्ञाभिगन्तव्यो विद्वान् सांवत्सरोऽग्रणीः । जयं यशः श्रियं भोगान् श्रेयश्च समभीप्सता ॥ नासांवत्सरिके देशे वस्तव्यं भूतिमिच्छता । चक्षुर्भूतो हि यत्रैष पापं तत्र न विद्यते ॥ न सांवत्मरपाठी च नरकेषूपपद्यते । ब्रह्मलोकप्रतिष्ठाञ्च लभते देवचिन्तकः ॥ प्रन्थतश्चार्थतश्चैतत् कृस्स्नं जानाति यो द्विजः । अग्रभुक् स भवेच्छ्राद्धे पूजितःपङ्क्तिपावनः । म्लेच्छ। हि यवनास्तेषु सम्यक शास्त्रमिदं स्थितम् । ऋषिवत्तेऽपि पूज्यन्ते किं पुनर्दैवविहिनः ॥ ३५
Aho ! Shrutgyanam
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________
[४] कुहकावेशपिहितेः कर्णोपश्रुतिहेतुभिः । कृतादेशो न सर्वत्र प्रष्ठव्यो न स देववित् ॥ अविदित्वैव यः शास्त्रं दैवज्ञत्वं प्रपद्यते । स पङ्क्तिदूषकः पापो ज्ञेयो नक्षत्रसूचकः ॥ नक्षत्रसूचकोद्दिष्टमुपहासं करोति यः ।। स वूजत्यन्धतामिसू साईमृक्षविडम्बिना ॥ नगरद्वारलोष्टस्य यद्वत् स्यादुपयाचितम् । आदेशस्तत्वदज्ञानां यःसत्यः स विभाव्यते ॥ सम्पत्त्या योजितादेशस्तद्विच्छिन्नकथाप्रियः । मत्तः शास्त्रैकदेशेन त्याज्यस्तादृग्महीक्षिता ॥ यस्तु सम्यग्विजानाति होरागणितसंहिताः । अभ्यर्य: स नरेन्द्रेण स्वीकर्तव्यो जयैषिणा ॥ न तत् सहसूं करिणां वाजिनां वा चतुर्गुणम् । करोति देशकालज्ञो यदेको देवचिन्तकः ॥ दुःस्वप्नदुर्विचिन्तितदुःप्रेक्षितदुष्कृतानि कर्माणि । क्षिप्रं प्रयान्ति नाशं शशिनः श्रुत्वा भसंवादम् ॥ तथेच्छति भूपतेः पिता जननी वा स्वजनोऽथवा सुहृत् । वयशोऽभिवृद्धये यथा हितमाप्तः सबलस्य दैववित् ॥"
इत्थमस्मिन् ज्योतिःशास्त्रे कथङ्कारं स्वल्पेन समयेन अनायासेन नैपुण्यसाधनाय अल्पमतिर्मानवः समुद्योगं कुर्यात् । तथोक्तमार्यविष्णुगुप्तेन ।
अयणवस्य पुरुषः प्रतरन् कदाचि दासादयेदनिलवेगवशेन पारम् । नत्वस्य कालपुरुषाख्यमहार्णवस्य गच्छेत् कदाचिदनृषिर्मनसापि पारम् ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ५ ] अत एव शुचिना दक्षेण प्रगल्भेन वाग्मिना प्रतिभानवता देशकालविदा सात्त्विकेन न पर्षद्भीरुणा सहाध्यायिभिरनभिभवनीयेन कुशलेनाऽव्यसनिना शान्तिपौष्टिकाभिचारस्नानविद्याभिज्ञेन विबुधार्चनव्रतोपवास निरतेन स्वतन्त्राश्चर्योत्पादितज्ञानप्रभावन अभिजातेन प्रियदर्शनेन विनीतवेशेन सत्यवचनेनाऽनसूयकेन समेन सुसंहतोपचितगात्रसन्धिनाऽविकलेन चारुकरचरणनखनयनचिबुकदशनश्रवणललाटभ्रूत्तमाङ्गेन वपुष्मता गम्भीरोदात्तघोषेण येन केनचिन्मानवेन अस्मिन्ज्योतिःशास्त्रे उद्ग्रहणधारणाय समुद्योगं करणीयमेवेति सूचितम् ॥
इयं खलु दैवज्ञकामधेनु म आब्रह्मादिविनिःसृते वेदाङ्गभूते निरतिशये ज्योतिषागमे नानानयविभागपरिकल्पनाभिजिज्ञासूनां सकलानां देवचिन्तकानां रत्नमुकुरसन्निभा स्यात् । सेऽयं निखिला भीष्टार्थप्रदायिनी सुरभिकेव ज्योतिःशास्त्राभिजिज्ञासूनाम् । तस्यास्तत्तत् सदुपदेशावबोधकरणन्तु दैवज्ञकामधेनुरिति स्वनाम्नैव याथार्थ्यात् सम्यक् प्रतीयते मनस्विनाम् । अस्यास्तु दैवज्ञकामधेनोर्निर्माता भूसुरवंशककेतुः पूज्यपादःसर्वविद्याकलासु पारदर्शी पण्डितशिरोमणीभूतः श्रीमान् अनवमदी नाम स्थविरवरः अतस्त्वेकपष्टयुत्तरषट्शतसंवत्सरादुपरि त्रिषष्टयधिके एकादशशतपरिमते शाकेऽब्दे लङ्कायां नेकराज्यश्रीविभूतिसमुदयसमुल्लसिते सकलशत्रुकुञ्जरदर्प. निहतकेशरिविक्रमे विदितसमयान्तरे विज्ञातविद्यानिचये धन्यपुण्यलक्षणोपशोभिते कलिकालसाहित्यसर्वज्ञपण्डितपराक्रमबाही नाम नृपवरे राज्यमनुशासति तस्यैव राज्ञो यथोचितविधिनियोगात तत् साहाय्येन दक्षिणलकाधरणेः परिरक्षितेन रत्नत्रयातिप्रसन्नेन परिशुद्धाशयेन प्रतिराजदेवनामकेन पण्डितेन महामन्त्रिणा प्रतिसंस्कृते प्रासादनिकरसमलते निर्मलशीतलाम्बुपरिपूर्णपुष्करणीमनोहरे विविधयतिगणनिसेविते उत्तुङ्गायातधवकवर्णप्राकारपरिक्षिप्ते प्रियदर्शने विश्रुते हस्तवनगल्यनामके महाविहारे चिरमुवास ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________
[C]
स श्व महास्थविरवरः सकलेषु वेदवेदाङ्गादिषु च न्यायालङ्कृतिस्मृतिप्रभृतिशास्त्रेषु च चतुःषष्ठिकलासु च पारदर्शी जिनवरप्रणीतेषु परमोत्कृष्टेषु सुत्राभिधर्म्मविनयसङ्ख्यातेषु त्रिषु पिटकेषु च विशेषदर्शी विबुधाप्रणीः सज्जनपरिजन निसेवितचरणयुगलो वशीकृतेन्द्रियः शान्तो दान्तो गुणवान् शीलांश्वाऽभूत् । स चाऽयं महास्थविरवरो राज्ञा पण्डितपराक्र बाहुना सकलेऽपिलङ्कादीपे सङ्घराजधुरि नियुक्तः सन् सुतरां सगौरव सबहुमानपुरःसरं चतुर्भिः प्रत्ययैः सर्वदा सङ्ग्रहीतः संमानितश्च । स हि सङ्घराजबरो लोकोपकृतिं कर्तुकामः सन् गर्गपराशरवशिष्ठभोजमणित्थबादरायणप्रह्लादनवृहस्पतिव्यास सुबोधसारस्वतविष्णुगुप्तचराहमिहिरादीनां पूर्वीयाणां निर्मलबुद्धीनां महाशयानां मतांश्च पौलिशरोमकवाशिष्ठसौरपैतामहादीनां परमाद्भुतानां सिद्धान्तानां क्रमांश्चानुगम्य मधुरकोमलपदावलीमिमां दैवज्ञकामधेनुं नात्यल्पां नातिविस्तरामुद्ग्रहणधारणसुकरां कृत्वा एतत्कालीयानां गणकानां दैवचिन्तकनाञ्च हितार्थसाधनाय निरमीसात् ॥
अनेन श्रीमता अनवमदर्शिना सङ्घराजवरेणा ऽपि अस्याः प्रारम्भे, - " प्राच्यैर्वराहमिहिरादिभिरभ्ययायी " ति वचनात् ज्योतिःशास्त्रे विख्यातकीर्तिमतेर्वराहमिहिराचार्य्यस्य मतान्येव अस्यां दैवज्ञकामधेन्वां प्रायः स्वीकृतानीत्यवगम्यते । तथा होराफलप्रदर्शने ऽपि व्यासभोजमतानि चा तस्मादेषा ज्योतिर्विद्भिः सम्भावनीया । एतत्कालीयानां नानातन्त्रावलोकने विरलोत्साहानां मन्दबुद्धीनां देवचिन्तकानां स्वल्पेन कालेन अनायासेन ज्जोतिशास्त्रमहार्णवं तीर्त्वा यथेप्सितार्थसि एषा दैवज्ञका - मधेनुः क्षुद्रनौकावद्भवति । अत एषा जयश्रीयशः कामैर्दैवचिन्तकैः सादरं सततं भावनीया । एषा दैवज्ञकामधेनुत्रिंशदध्यायैरन्विता । तेष्वेवाध्यायेषु यानि यानि निर्दिष्टानि तानि सर्व्वाणि चिह्नद्वारेण संज्ञापूर्वकं कृत्वा अत्रैवानुक्रमणिकायां पृथक् पृथक् सन्दर्शितानि । तानि तत्रा गतानुसारेणैव अवगन्तव्यानि ॥
Aho! Shrutgyanam
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ७ ]
अस्य च पुस्तकस्य एतदेशे इदानीं विरलोपलम्भाद्येषां केषाञ्चित्तेन पुस्तकेन अर्थे सति तदर्थं सुखं साधयितुं न शक्यते । अपि च कथङ्कारमपि महता उत्साहेन पुस्तकं लब्ध्वा विलोकयतस्तस्य चित्तमतो बाध्यते तद्वयाकुलतया दुर्घटतया च । एतस्य पुस्तकस्य बहुकालमनवीतशास्त्राणां केषाञ्चिदैवचिन्तकानामेवान्तरे व्यवहारोपगतत्वात्तेषां यथामति बोधवशात् तशत् पाठादीनां परिवर्तनाछिपिकरप्रमादाच्चातीवव्याकुलतामापेदे । इह खलु पुस्तके कस्मिंश्चिदध्याये पठितानां श्लोकानाम् अपरस्मिन्नध्याये लेखनादाकुलतायां बहूनि वक्तव्यानि सन्ति । अपरेऽधिका दोषाश्च प्रायो दृश्यन्ते । अपरे श्लोका वा पाठा वेति निश्चयेन ज्ञातुमपि दुष्कराः । तेषां तेषां यथारुचि लिखिता अपि पाठाअभिनवा दृश्यन्ते । ततश्चेह ग्रन्थे कालान्तरसम्भूतान् बहून् लिपिकरदोषान् शोधयित्वा लोकार्थ कारयितुकामैः प्रामाणिकैः कतिपयैर्विज्ञस्तदर्थमविज्ञापितः ॥
अहन्त्वनेन पुस्तकेन सर्वेषां ज्योतिश्शास्त्रमभ्यसितुमीहमानानामतीवप्रयोजनताञ्च संलक्ष्य तत् तदर्थसिद्ध्यै अनैषम् । अथापि यस्य कस्यचित् सकाशे एतस्य पुस्तकस्य विद्यमानभावः श्रूयते अनुमीयते बा तदपि ततश्चाहर्तुं न शक्यते । किन्तु मया तत्तद्दिशाभागात् अस्या दैवज्ञकामधेनो श्चत्वारि आदर्शपुस्तकानि अधिगतानि । तानि सर्व्वाणि मदीयेन पुस्तकेन सह संवाद्य सम्यग्विचारितानि । तेषु प्रायशो विसदृशानि पाठान्तराणि दृष्टानि । तेषामत्र कानिचित् पाठान्तराणि अधोलिखितानि । तान्यवलोकयद्भिः कैश्चिन्मनस्विभिरेतस्मिन् परिशोधने मम गाढपरिश्रमो ज्ञातुं शक्यते । एतस्य परिशोधने मया भूयान् परिश्रमः स्वीकृतः तथापि सर्व्वथा एतत् पुस्तकं परिशुद्धमिति वक्तुं न शक्यते । ततो यदत्रावशेषं किञ्चिन्मम स्खलनं सुधीभिः समुद्भाव्यते तत्तैर्निजगुणेन परिशोधनीयम् ॥
अपिचैतस्मिन् पुस्तके सिंहलाक्षरैर्मुद्रिते केषाञ्चित् स्वदेशीयानामेव तस्य प्रयोजनं भविष्यति । यथा तत् स्वदेशीयानां परदेशीयानां सर्व्वेषामपि
Aho! Shrutgyanam
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ ८ ] प्रायः प्रयोजनं भविष्यति तथाकर्तुमर्हतीति देवनागराक्षरैर्मुद्रयितुम् एकेन मन्मित्रमहाशयेन निवेदितम् । तस्मात् तद्वचनं समाकर्ण्य बहूनां स्वदेशीयानां परदेशीयानामपि प्रयोजनलाभे सार्थकताञ्च समभिचिन्त्य वाराणसी नामके नगरे चौखम्भासंस्कृतपुस्तकालयकार्याध्यक्षाय श्रीमते हरिदास गुप्तमहाशयाय दत्वा देवनागराक्षरैस्तन्मुद्रापितवान् । अलं पल्लवितेन । गुरुभ्यो नमः । शिवमस्तु ॥
श्री शीलस्कन्धस्थविरस्य ॥
लढायां शैलविम्बारामे १६२४ शाके संवत्सरे ॥
Aho ! Shrutgyanam
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________
अनुक्रमणिका।
प्रकरणाङ्काः प्रकरणानि पृष्टाङ्काः | प्रकरणाङ्काः प्रकरणानि पृष्टाङ्काः
प्रथमोऽध्यायः १-४ २० उदयास्तमयनिर्णयः३०-३१ १ सामान्यविधिः १-४ २१ गतिनिणयः . ३१-३२
द्वितीयोऽध्यायःy-१२/ २२ वर्षाधिपतिफलम् ३३-३४ २ संवत्सरफलम् ५-११
२३ भौमचरितम् ३४-३४ ३ आदित्यचारः ११-१२ | पञ्चमोऽध्यायः ३४-३६
तृतीयोऽध्यायः१२-२८ २४ वर्षाधिपतिफलम् ३४-३९ ४ नक्षत्रवर्गनिर्णयः १२-२४ २५ बुधचरितम् ३१-३९ . तिथिनिर्णयः १६-१६ षष्ठोऽध्यायः ३६-४२ . योगनिर्णयः १९-१६
२९ माग्नेयादिवर्षफलम३६-३६ ७ करणनिर्णयः २०-२० २७ षष्टिसंवत्सगनिर्णयः३६-४१ ८ वारदेवताः २०-२०
२८ वर्षाधिपतिफलम् ४२-४२ ६ पंचाङ्गनिर्णयः २०-२० २६ जीवचरितम् ४२-४२ १० अस्तोदयनिर्णयः २१-२१ सप्तमोऽध्यायः ४२-४६ ११ छायानिर्णयः २१-२२ वर्षाधधिफलम् ४२-४५ १२ बिम्बनिर्णयः २३-२३
| ३० शुक्रचरितम ४५-४६ १३ समागमनिर्णयः २३-२५ १४ स्वातियोगः २५-२५
अष्टमोऽध्यायः४६-४९ १५ आषाढयोगः २५-२५ । ३१ वर्षाधधिफलम् ४६-४८ १६ रोहणीयोगः २५-२७ / ३२ शनैश्चरचरितम् ४८-४९ १७ वर्षाधिपतिफलम २७-२७ नवमोऽध्यायः ४९-५६ १८ चन्द्रचरितम् २७-२८ ३३ सूर्योपरागनिर्णयः ४६-५३
चतुर्थोऽध्यायः २८-३४ ३४ चन्द्रोपरागनिर्णयः५३-५४ १६ संक्रान्तिनिर्णयः २८-३० ३५ राहुचरितम् ५४-५६
Aho ! Shrutgyanam
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________
[ २ ]
प्रकरणाङ्काः प्रकरणानि पृष्ठाङ्काः दशमोऽध्यायः ५६ - ६५
३६ सप्तमुनिचारनिर्णयः ५६-५७ ३७ अगस्त्याचारनिर्णय : ५७-५८ ३८ परिवेशनिर्णयः ५८-५९ ३९ इन्द्रचापनिर्णय: ६०-६० ४० निर्घातपातनिर्णय: ६०-६१ ४१ उल्का निर्णयः ४२ दिग्दाहनिर्णयः ४३ गन्धर्व्वनिर्णयः ६२-६२
६१-६१
६२-६२
६२-६२
६२-६५
४४ भूचलननिर्णयः ४५ उत्पातनिर्णयः ४६ सङ्कीर्णचरितम् ६५-१५ एकादशोऽध्यायः ६५ - ७१
४७ सामान्यदेशविधिः ६५-७१ द्वादशोऽध्यायः ७१ - ७८ ४८ आयुदयादेशः ७२-७८ त्रयोदशोऽध्यायः ७८-८८
४६ रविदशा
५० चन्द्रदशा
५१ शुक्रदशा
५२ जीवदशा
८३-८४
५३ वुश्चदशा
८४-८५
५४ कुजदशा
८५-८६
८६-८७
५५ शनिदशा ५६ दशाविपाकादेशः ८८-८ चतुर्दशोऽध्यायः ८८- ९३
५७ अष्टकवर्गादेशः ८८-९३
७८-८०
८०-८१
८१-८३
प्रकरणाङ्काः प्रकरणानि टष्टाङ्काः पञ्चदशोऽध्यायः ९३-१०६ ५८ योगगुणादेशः ६३-१०६ षोडशोऽध्यायः १०६-११२ ५६ पुरुषलक्षणम् १०६-११० ६० श्रङ्गलक्षणादेशः ११०-११२ सप्तदशोऽध्यायः ११२-११६ ६१ माषकोत्पातादेशः ११२-११३ ६२ तिलकादेशः
११३-११४
६३ स्पन्दनादेशः
११४- ११५ ६४ प्रोषादेशः ११५-११६ ६५ देहोत्पातादेशः ११६-११६ अष्टादशोऽध्यायः ११६-१२१
६६ स्वप्नादेशः
११६-१२०
एकोनविंशोऽध्यायः
(4
44
१२१–१२९
६७ गजचरितादेशः १२१-१२१ ६८ अश्वचरितादेशः १२१-१२२ ६९ वायसचरितादेशः १२२-१२६ ७० श्वगोमायुचरितादेशः
46
(C
७१ तिर्य्यग्चरितादेशः
८८
"C
१२६-१२८
१२८-१२९
विंशोऽध्यायः १२९-१५६
७२ शुभाशुभादेशः १२६-१३३ ७३ सपत्त्रागमादेशः १३३-२३४ ७४ समागमादेशः १३४- १३५
Aho! Shrutgyanam
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________
“
प्रकरणाङ्काः प्रकरणानि पृष्टाङ्काः प्रकरणाङ्काः प्रकरणानि पृष्टालाः ७५ प्रोषितसमागमादेशः । ६८ विषयोगः १६५-१६५
“ १३५-१३५ | ६९ रिक्ता १६६-२६६ ७६ यात्रादेशः १३५-१३६ १०० वधयोगः १९६-१६६ ७७ विजयादेशः १३६-१३८ | १०१ मासशून्यम् १६६-१६६ ७८ सन्धानादेशः १३९-१३९ । १०२ तिथिशून्यम् १६७-१८७ ७९ माश्रयणीयादेशः१३९-१३९ १०३ लग्नशून्यम् १६७-१६७ ८० बन्धनमोक्षादेशः१३६-१४० १०४ अन्धयोगः १९७-१६७
जीवोपद्रवादेशः १०५ विष्टिः १६७-१६७ " " १४०-१४२ १०६ पापनक्षत्रम् १६७-१६७ कन्यावरलाभादेशः १०७ दिनमृत्युः १६८-१६८
" " १४२-१४३ | १०८ षडाशीतिमुखम् १६८-१६८ ८३ गर्भसम्भवादेशः १४३-१४४ १०६ सप्तसूर्य्यदोषः १६८-१६८ ८४ पुत्रस्त्रीजन्मादेशः१४४-१४४ | ११० रश्मिदोषः १९८-१६९ ८५ ऊर्ध्वजलादेशः १४४-१४६ | १११ सूर्यशूलम् १६६-१६९ ८६ अधोजलादेशः १४६-१५२ / ११२ चन्द्रशूलम् १६६-१६६ ८७ नष्टलाभादेशः १५२-१५४ | ११३ चतुर्दोषः १७०-१७० ८८ नष्टकादेशः १५४-१५५ | ११४ सप्तदोषः १७०-१७० ८६ निधानादेशः १५५-१५६ ११५ अष्टमहादोषः १७०-१७० ६० सङ्कीर्णादेशः १५६-१५६ ११६ अर्धप्रहारयमदण्ड एकविंशोऽध्यायः१५६-१६३
गुलिका १७१-१७१
११७ नक्षत्रविषघटिका १७१-१७१ ६१ अभिमङ्गलसंशयनम् । "
११८ लग्नविषघटिका१७१-१७१
१५६९२ दिवामुहुर्तम्
११९ पक्षच्छिद्गः १७२-१७२
१२० वज्यमासः १७२-१७२ ६३ निशामुहुर्तम् १५६-१५६
१२१ रश्मिकूपः १७२-१७२ ६४ कालहोरा १५९-१५६
१२२ अन्नदोषः १७२-१७३ ६५ चन्द्रावस्था १५९-१६०
१२३ शकटयोगः १७३-१७३ ६६ सामान्यविधिः १६०-१६३
१२४ षड्विंशतिदोषनामानि द्वाविंशोऽध्यायः १६३-१७४
१७३-१७४ ६७ अवयोगः १६३-१६५ | १२५ दोषापवादः १७४-१७४
Aho ! Shrutgyanam
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________
( ४ )
प्रकरणाङ्काः प्रकरणानि पृष्ठाङ्काः | प्रकरणाङ्काः प्रकरणानि पृष्टाङ्काः षडविंशोऽध्यायः २०२-२१५
१२६ दोषशुद्धिविधानम्
त्रयोविंशोऽध्यायः
१७४- १७४ १४३ वायसवलिदानविधिः
<6
१७४-२७६
१२६ गर्भदानम् १२७ पुंसवनविधिः १७६ - १७७ १२८ सीमन्तावधानम् १७७-१७८ १२६ प्रसूतविधानम् १७८-१७८ चतुर्विंशोऽध्यायः १७८ - १९५ १३० बातकर्म्मविधिः १७८-१८० - १३९ वालग्रहेषु बलिदानकृदेषमन्त्रः १८० - १८६ १३२ नीराञ्जनाय बलि
LE
(6
66 २०७–२०७ कर्म्मविधिः १८६-१८६ | १५३ वश्यनियमः २०७-२०७ १३३ बालग्रहविधिः १८६ - १८७ | १५४ रज्जुनियमः १३४ नामविधिः १०७-१८८ १३५ कर्णवेधविधिः १८८ - १६० १३६ उपनिष्क्रमणविधिः
२०७-२०८
बेधकनियमः
२०८-२००८
२०८ - २०८
२०६-२०६
66
१५५ १५६ भूतनियमः १५७ लिङ्गनियमः १५८ जातिनियमः १५६ गोत्रनियमः १६० पक्षिनियम:
१६०-१६० १३७ प्रासविधिः १६०-१६२ १३८ क्षौरविधिः १६२-१६४ पञ्चविंशोऽध्यायः १९५-२०२ १६९ योगिनीनियमः २२० - २१०
२०६ - २०६
२०६ - २०६ २०६-२१०
१३९ आच्छादनविधिः
१६२ आयनियमः
२११-२११
२११-२११
१६३ दैवनियमः १६४ विवाहविधिः १६५ राजाभिषेकविधिः
२११-२१४
(6
66
२०२-२०३
१७४ - १७८ १४४ विवाहप्रश्ने शुभाशुभ नियम: २०४-२०४
१४५ दिननियमः २०५-२०५ १४६ गणनियमः २०५-२०५ १४७ माहेन्द्रनियमः २०५-२०५ १४८ पुनक्षत्रम् २०६-२०६ १४९ स्त्री दीर्घनियमः २०६ - २०६ १५० योनिनियमः १५१ राशिनियमः १५२ राश्यधिपतिनियमः
२०६ - २०६ २०६-२०७
66
१६५-१६७ १३६ उपनयनविधिः १६७-१९८ १४० अध्ययनविधिः १६८-२०१ १४१ समावर्त्तनविधिः २०१-२०१
२१४-२१५
१४२ गोदामविधिः २०१-२०२ सप्तविंशोऽध्यायः २१५-२३१
66
Aho! Shrutgyanam
có
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________
२५८-२५८.
प्रकरणाङ्काः प्रकरणानि पृष्टाङ्काः । प्रकरणाङ्काः प्रकरणानि पृष्टाङ्काः १६६ वास्तुविधानम् २१५-२२४ १८४ प्रवज्यामुक्तविधिः १६७ प्रवेशविधानम् २२४-२२६
" २४८-२४८. १६८ शयनासनविधिः २२६-२२७ १८५ देवप्रतिष्ठापनविधिः १६९ भूषणविधिः २२७-२२६ " " २४८-२५० १७० स्त्रीविधानम् २२६-२२९ | १८६ श्राद्धविधिः २५०-२५१ १७१ पट्टविधिः २२६-२३० १८७ ग्रहध्वसविधिः२५१-२५३ १७२ खगविधिः २३०-२३० | | १५८ दकिचिकित्सा२५३-२५७ अष्टविंशोऽध्यायः२३१-२३९ १८६ मण्डलचिकित्सा २५७-२५८
१६. राजिलचिकित्सा २५८-२५८ १७३ प्रवेशविधिः २३१-२३१
| १६१ सर्वविचिकित्सा १७४ कृषिकर्मविधिः२३११७५ विशिष्ठवस्तुविधिः
१६३ वृश्चिकविषचिकित्सा
" " २५६-२५६ १७६ वापविधिः २३४-२३७
१६३ मूषिकविषचिकित्सा १७७ संग्रहविधिः २३७-२३८
___" २५६-२५६ १७८ वाणिज्यविधिः २३८-२३९
१६४ लूताविषचिकित्सा एकोनत्रिंशोऽध्यायः
" २५६-२५९ " २३९-२४७ । १९५ स्थावरविषचिकित्सा १७२. यात्राविधिः २३९-२४३
२६-२६०. १८० यात्राभक्षविधिः २४३-२४४ १६६ सङ्कीर्णदशाविधानम् १८१ यात्रायोगः २४३-२४४
" २६०-२७० १८२ अभिष्टसिद्धिविधिः १६७ रोगध्वंसविधिः २६०-२७०
“ “ २४५-२४७ इति त्रिंशोऽध्यायः त्रिंशोऽध्यायः २४७-२७०
. २४७-२७० १८३ प्रव्रज्याविधिः २४७-२४८ | १६८ ग्रन्थ समाप्तिः ૨૭૦
Aho ! Shrutgyanam
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________
Aho! Shrutgyanam
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________
दैवज्ञकामधेनोः।
शोधनपत्रम् ।
-
.
पृष्टम्
पङ्गिः
๕ ๖
๕ 8 * * * * * * + * * 30 % * * * #
अशुद्धम क्षिपत् स्युवर्जिराशयः गान्तमममो विहिता विकालापिण्ड सम्प्राप्तमगुल धगुलं सम्भवत् बुधादिकं: त्वंष्टमारुत यप्रोत्कृष्ट सोभाग्थ क्षत्रियाञ्च स्वत्पाषाढाभेव स्त्रिययस्तु विदधावि
शुद्धम् क्षिपेत् स्युर्वजिराशयः गान्तममो विहिताः विकलापिण्डं सम्प्राप्तमगुलं द्यगुलं सम्भवेतू बुधादिकं त्वष्ट्रमारुत यत्प्रोत्कृष्ट सौभाग्य क्षत्रियाणाञ्च स्वात्याषाढाभेव स्त्रियस्तु विदधाति सस्यञ्च षण्मासा तदप्यर्थीकृतं महीयस्य चलोच्चत स्कुटग्रह चन्द्राभ
षस्मासा तदप्यद्धीकृतं महीयसीस्य चलोञ्चत स्फुटप्रह चन्द्राम
Aho ! Shrutgyanam
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________
पृष्टम्
४८
Fm vr :
पौष्णषु
9AP MP4 2022
अशुद्धम् वक्रमश्रु
वक्रश्मश्रु देशाः
देशा ये सय
शयनं स्त्ररनुतो
खरनुत् नदीधनतो नदीधनम् प्राग्बदिशः
प्राग्वद्दिशः
पौष्णेषु कर्तिके
कार्तिके कुरुत
कुरुते मतेच्च
मेतच्च दिवाकिणु दिवाकिण्णु सुरेद्यस्य
सुरेढ्यस्य विभ्रान्त
विभ्रान्ति भानुनाभ्यश्च भानुना हृत्य कुय्यत्
कुर्यात् वाष्ट्रदीनि
स्वाष्ट्रदीनि तारावक्र:
ताराचक्रः राजान्विता भूः राजान्विताच भूः तारण साथ
तारणञ्चाथ रशदो
शरदो ल्यवङ्गः
प्लवङ्गः नृपघो
नृपघ्नो केशाशिबलान् केशास्थिबलवान् महामात्थ
महामात्य घ्नन्तिः
घ्नन्ति गान्धरा
गान्धार सूक्षवस्त्र
सूक्ष्मवस्त्र तोगजातं
रोगजातं विषदमूर्तिःप्यर्तवान् विशदमूर्तिःपूर्णवान् नलवद
नलवद् शीन:
शनिः
Aho! Shrutgyanam
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________
पृष्टम्
.
१७
"
४८
१६
ऋक्षो
५१
क्षुणं
............
पङ्किः अशुद्धम् शुद्धम्
श्रवणनिलगः श्रवणानिलगः जलोद्भूता जलोद्भूता कृदभिष
कृद्भिष स्वातौ
स्वाती मित्रेभिनति मित्रभिनत्ति हितात्मनः हितमात्मनः पश्वारणस्व पञ्चालश्च राहोश्चरितं राहोश्चरितं
ऋक्षाम अथेचैवं
अथवं ५ महान् योगोस्य उदाहृतः महानन्य योगानुदाहृतः
प्राक कृत्वा प्राग्वत्कृत्वा नातिविक्षपः नतिविक्षेपः
क्षुण्णे विश्लिप्यपुचटर्गयेत् विश्लिष्याप्यथ वर्गये विमर्द्धनम् विवर्द्धनम् भेवत्
भवेत् निम्बप
निम्बपत्रं विभजेऽष्टमोजे विभजेच्छिष्टमोजे नतूर्द्ध
नतूर्द्ध अभिष्ट
अभीष्ट मासवः
मासतः निर्धीतो
निधातो राष्टूशून्यताम् राष्ट्रशून्यताम् वषमात्रणे
वषमात्रण वत्सरा द्वितया वत्सरीद्वतया दुर्भिक्षकतीरः दुर्भिक्षकारः
शेषषु दैवज्ञकामधन्वाचरिति देवशकामधेन्वा चरित २१
दुर्घषणः दुर्घषणः
ACY
m
२
शषषु
६८
Aho ! Shrutgyanam
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________
पृष्टम्
पतिः २३
७४
222222m
2
N
"
m
N
अशुद्धम् विंशोशकः कृशोनुहन भवत् युतश्चद्रो निसेविन समस्तगृह तास्त्रादेव मनङ्गनातित्तम् तनुपित पितज्वरं पितञ्च मरणपीति रतनस्य विचरजन्मिनां वितनाशच दुखपरम्परा चन्द्राक्त्याज्ञारि व्ययधीधर्मगः स्वस्माइपचये सुतधीधर्म निभनलाभाच्च प्रथभा सूबादिफा लग्नाषट चद्रे सञ्चातो यमा कैः तत्रो सखलितो तुङधान रुतर
शुद्धम् विंशोशकः कृशोनुग्रह र्भवत युतश्चन्द्रो निषेविन समस्तग्रहै। मस्तादेव मनङ्गनातिम् तनुपित्त पित्तज्वरं पित्तश्च मरणभीति रतनयस्य विचरञ्जन्मिनां वित्तनाशञ्च दुःखपरम्परा चन्द्राव्याज्ञारि व्ययधीधर्मगः स्वस्मादुपचये सुतधीधर्म निधनलाभाच्च प्रथमा सूय्याद्रिप्फा लग्नातूषड् चन्द्रे सजातो
W
"
2
२
६४
यमाराक्र्वैः
६८
तत्र
हह १०० १०१
स्खलितो तुङ्गघान
२० १७
रुत्तर
Aho ! Shrutgyanam
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________
पृष्टम्
पतिः રરૂ १०
१०५
१०
"
११४
अशुद्धम् कटोर ल्यवङ्गमः निसेवनाम सनान रुज्वलान्ती कुटिलावसनाः सुप्रस्ता प्रियविप्रयो पीत श्वेतो व्यवसन प्रवणप्रिम् जङ्घायाः स्यन्दुना सत्वसंयुक्तम् प्रयतोल्यं एण्याजन्मनि प्रष्णु सदत्फलात्यिः निसेवनच कन्थायां श्वश्रुकेगख जतुमाण्ड
शुद्धम् कठोर प्लवङ्गमः निषेवनाश समान रुज्ज्वलन्ती कुटिलावसाना सुप्रशस्ता प्रियविप्रियो पीत श्वेतो वसन श्रवणप्रियम् जङ्कायां स्यन्दना सत्वसंयुत प्रयतोल्पं एण्यजन्मनि प्रषूण सदसत्फलाप्तिः निषेवनश कन्यायां श्मश्रुकेशनख जतुभाण्ड विष्टने .
"
"
११६
विष्टेने
१२०
ल्यव नः प्रशस्यते निसेवन विध्वसनम स्वानश्च वृहति गजचारिता
नप्रशस्यते निषेवन विध्वंसनम् श्वानश्च बृंहति गजचरिता
Aho ! Shrutgyanam
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________
पृष्टम
१२२
१२३
""
१२४
१२५
१२७
१२९
"
35
१३०
१३२
و
१३३
""
१३४
""
,
29
१२६
१३७
39
१३८
१३६
13
"
,
१४०
59
१४१
""
"
पङ्किः
20. হ
१८
११
१३
१७
१८
२४
१४
१६
२२
१४
१२
AB
१९
१.
( ६ )
अशुद्धम
वृक्ष
सुतत • वाहनशास्त्री
३.
१ गृद्धका
३
प्रप्तिः
स्त्रीभालो
जिघ्रेश्त
नगहेष
तग
मङ्गलद्रव्यानां
चाणप्रकृति
साकिवातक
रुजमिहव
प्रवदे तदा
fara
२१
४ ह्रदयर्क्षगतामरार्तवञ्च उदयाक्षिगतामरार्थितश्च
चरविलग्नगतः
-चरविलग्नतः
प्रयातुन्नियमेन मासै
सृरस्थान शुभायसासितां विद्विषकस्तदा
शुद्धम
वृक्षो
सुतक्षय
वाहनशस्त्री
Aho! Shrutgyanam
प्राप्तिः
स्त्रीलाभो
जिते
गृहेषु
तिर्य्यग्
मङ्गलद्रव्याणां
बाण प्रकृति
पुंसांकीटातङ्क
रुजमिह च
प्रवदेत्तदा
विपर्यये
प्रयातुर्नियमेन मासैः
स्मरस्थान
शुभं यियासितां विद्विषतस्तदा
याम्यगति
कुज्यास्थित
साम्यगति
ज्यास्थितं
प्रवेदन्नृप
प्रवदेन्नृप
देते प्रीतिस्ववाटेव
देती प्रीतिश्चवासैव
पापाक्षेत्र
पापक्षेत्रं
:स्यादचिरेण
- स्यादिचरण दानाभुजगेन्द्र गृद्धकोलवदनाभुजगेन्द्रे
माघडिताः
गात्रिभवां
मधिष्ठिताः
गात्रभवां
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________
पृष्टम
29
"
१४१
""
35
"
56
14
"
१४२
""
"
55
१४४
१४५
99
१४६
"
१४६
9.9
१५०
124
"
29
१५१
१५१
"4
""
१५२
93
१५३.
१५५
१५६.
पङ्गिः
१३
१७
२०
२१
२२.
Co
39
१०
१६
१
१०
१८.
३
१२
२३
२.३
এ
१०
१६
२३.
१८.
()
अशुद्धम्
- कुथ्य्यु
रायकेनायास्तो समेकनाडयास्थितो:
द्विचतुरक. निमस :
स्वेता
समे
देहार्द्धी
मासहति
भङ्गमद्दन्यनदुखतेः
रुद्धस्चवा
कर्म
नावानस्थिन्
जलसश्रयौ
देहभृतिधुवं
ज्जलाभाव
उदकात्रिफि
सलिल
विर्भातकस्या
सर्व्वषामेव
सुदुरोधः यवारि
पञ्चक
शुद्धम
कुर्थ्य
कतकभल
वर्गोतमे
स्म्य
सूय्यदि शल्यस्योक्तः
देहभृतिर्भुवं
जललुलितपानि: जललुलितपाणिः स्तोषकाइयों
स्तोय काय्य इत्यूर्द्धजलादेशः
द्विचतुरक निमेष:
श्वेता
संचे
teasur मारोहति
भङ्गमदेने नाब्रनिर्दिशेत्:
रुद्धश्रवाः
सत्कर्म्म
Aho! Shrutgyanam
तावानस्मिन्
जलसंश्रयौ
ज्जलाभावं उदकत्रिभिः
सलिलं
विभीतकस्य
सर्वेषामेव
मुन्दुरोध
वारि
पञ्चकं
कलकफल
वर्गोत्तमे
सौम्य
स्युर्य्यदि संलक्ष्यांक्तः
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________
पृष्टम्
पतिः
११
.
दैवज्ञ
:2
११
१६३
१६४
"
१६९
१६८
3222nd my
( ८ ) अशुद्धम् शुद्धम् नश्यतिद्रुत
नश्यति इत्यनवदर्शन: इत्यनवदर्शिनः देवज्ञ कृतिका
कृत्तिका बोजलं वा ग्रहश्च बीजलवं गृहश्च नित्र
मित्र त्रिसड्
त्रिषड् नागाख्याः स्वास्तिथयो नागाख्यास्तिथयो विक्दश्र
दिक्दन व्युत्तरा
ज्युत्तरा इत्यस्य योगः इत्यन्धयोगः गाजिशद
মালি ৰ ईहसे
ईदृशे रविस्पताहशमे रविस्थधिष्णाहशमे चन्द्र
चान्द्रे शानदय
ज्ञानदया हदभम्
रुद्रभम् जीवेन्मढे
जीवे मढे रविन्दु
रवीन्दु नयानिति
नयं नयं चन्द्रसूय्यो चन्द्रसूर्यो नीङ्ग जन्म
नागजन्म
इत्यष्टमहादोषः गुधिकाः
गुलिकाः नरफलननग नरफलनग रविन्दुयोग रवीन्दुयोग वर्णान्ते
वर्षान्ते विशभम्
विंशभम पराभिन्नारकर्मदौ पराभिचारकम्मादी कतकास्ति
कतकाशि
१४E
HAL.
own
Aho! Shrutgyanam
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________
पृष्टम् १७७ १७८ १७८ १८१
पीतं
AAAAA
पङ्किः অন্ত
शुद्धम् २० विधिरेखाहितं नस्याद् विधिरेवहितस्तस्या २ पापा न्म न्याय पापात्मन्याय विद्वट
विदवितू २१ तच्छुर्हि
तच्छईि मलिनम्
मीलनम् पित्तं मेकादेशे मेकादशे फलगषम्
फल्गुषम् च्छादिनानाहोरो च्छाईिनानाहारो कलहंसौ
कलहंसी स्नानं
स्नानञ्च सप्तदीशे सप्तदशे तिलाविभिरत्रेः तिलादिभिरत्रैः एभिरन्नेः एभिरन्नैः रवतीयुजी रेवतीयुजी लचटतपादावर्गाः कचटतपादावर्गाः रुन्ध्रारि रन्ध्रारि वृहष्पतिक्षत्रं वृहस्पतिक्षेत्रं नरवीरञ्चसाङ्गली करवीरञ्चलाङ्गली
कर्णवल्यन्तु कर्णावल्यान्तु मांसलाबस्थिरा मांसलाचस्थिरा संक्षा
संज्ञा दाशानाञ्च दासानाञ्च ग्रहात्
गृहातू नवक्तेतत् नवत्वैतत् वश्यरुद्रयोः बैश्यरुद्रयोः पञ्चश.
জম্মায় सायणात् सावनात् हेते
होते पारासा परांशा
१८
१८६
Aho! Shrutgyanam
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________
पृष्टम् १९२
पतिः १२
१६४
१९७ १९६
१०२ १०७
१०६
२१०
२१२
२१४
अशुद्धम् शुद्धम् मरणभभ्यति मरणमभ्येति হিড়ী হিয়া
सयुक्ता संयुक्ता रुद्राक्षशांगेष्टथवरश्य रुद्राक्षङ्गेष्टबरस्य वेश्यः
वैश्य: आश्वनीवाश्वीगक्षमु अश्विनीचाश्वशिक्षामु शिक्षावधान शिक्षाविधानं स्तृतीयेकदशौ स्तृनीयैकादशी द्वितीयं द्वितीये शुभाशुग शुभाशुभ प्रतिलोभकाः प्रतिलोमकाः गाननिर गोत्रनियमः चरुणः
वरुणः ग्रहाण
ग्रहाणाञ्च मानिति
मानिनि वदीयननयना तदीयनयना चोध्वमुखी चोवमुखी षण्माश
षण्मास मूर्ध्वनि निकने निखने त्यंशुमालिनी त्यंशुमालिनि स्त्रायोदश स्त्रयोदश रुद्रछमान्तरे रुद्रोबछम्भन्तरे बिशलभमरुदयश्च विकलभ्रमरुचिर्यश्च पृकथ. शितांशुगुलम् शताङ्गुलम् त्यङ्गुलोतरः त्यङ्गुलोत्तरः शोभानाः
शोभनाः कुदनैञ्चव केदनैश्चैव
इति कृषिकर्मविधिः।।
२२६
૨૭
OMG
१४
२२५ २२६ २२७
पृथक
१
.
૨૩ર
૪
-
-
Aho ! Shrutgyanam
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________
पतिः
पृष्टम्
२३३ રરૂક
२३७
2.
२३९
( ११ )
अशुद्धम् सन्यशः मधादया तल्लगने विदध्या दिक्षवेव मिथने चुस्तेन भोमवारे मषायने मघुप वामि उध्ववतो
२४१
शुद्धम् सैन्येशः मघादया तल्लग्ने विध्या दिश्वव मिथुने चुस्तेन भौमवारे मघायने मधुप चाहि उर्ध्ववतो
२४५
२४६
२४० २५०
Parmo ri
SIOKOKAM
tra
HOME
Aho! Shrutgyanam
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________
EANU
WA
UTTAMILT
வாரா
SAMAA
VEL
THEREN
94
RETAISTE NEM
HLT
11
LUIHIN
Hi the
CERATORLUKLADELO
Aho ! Shrutgyanam
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________
बनारससंस्कृतसीरीज़नान्नी वाराणसेयसंस्कृतपुस्तकावली।
०० ० ०.
इयं पुस्तकावली खण्डशो मुद्रिता भवति । अस्यां संस्कृतभाषानिबद्धा बहवः प्राचीना दुर्लभा उत्तमोत्तमाः केचिदङ्गलभाषानुवादसहिताश्च ग्रन्था मुद्रिता भवन्ति । तांश्च ग्रन्थान् काशिकराजकीयसंस्कृतपाठशालीयपण्डिता अन्ये ऽपि विद्वांसः शोधयन्ति । यैहकमहाशयैरियं पुस्तकावली नियमेनाविच्छेदेन संग्राह्या तैस्तदेकैकस्य खण्डस्य ॥) मूल्यं प्रापणव्ययश्च :) देयः । अन्यैर्महाशयैर्यैः कानिचित् खण्डानि संग्राह्याणि तैश्च प्रत्येकं खण्डानां १) मूल्यं प्रापणव्ययश्च =) देय इति ॥
तत्र मुद्रिता ग्रन्थाः । रु० आ० सिद्धान्ततत्त्वविवेकः खण्डानि ५ अर्थसङ्ग्रह अंग्रेजीभाषानुवादसहितः न्त्रवार्तिकम् खण्डानि १३ 'त्यायनमहर्षिप्रणीतं शुक्लयजुःप्रातिशाख्यम् सभाष्यं ख०६६ . जांख्यकारिका चन्द्रिकाटीकागौडपादभाष्यसहिता १ ० वाक्यपदीयम् खण्डानि ५ (प्रथमभागः प्रथमद्वितीयकाण्डे पुण्यराजटीकासहित खण्ड ३ । द्वितीयभागः तृतीयाकाण्डम् हेलाराजटीकासहित खण्ड २) रसगङ्गाधरः खण्डानि ९ परिभाषावृत्तिः खण्डे २ वैशेषिकदर्शनं किरणावलीटीकासंवलितप्रशस्तपादप्रणीतभाष्यसहितम् खण्डे २ शिक्षासङ्ग्रहः खण्डानि ५ नैष्कर्म्यसिद्धिः खण्डानि ४ महर्षिकात्यायनप्रणीतं शुक्लयजुस्सर्वानुक्रमसूत्रम् सभाष्यम् ३ ऋग्वेदीयशौनकप्रातिशाख्यं सभाष्यम् खण्डानि ४ ४ (बृहत्) वैयाकरणभूषणम् पदार्थदीपिकासहितम् खण्डानि४ ४ . विवरणोपन्यासः सटीकवाक्यसुधासहितः खण्डे २ २ ० तत्वदीपनम् (पञ्चपादिकाविवरणस्य व्याख्यानम् ) ख० ८ ८ . वेदान्तदीपः (श्रीभगवद्रामानुजाचार्यविरचितः) खण्डानि ३ ३ ० टुप्टीका खण्डानि ४
.
م م ه
..
ة م و سه
० ० ० ० ० ०
Aho ! Shrutgyanam
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ ....... . . . " : 0 -- 0 0 0 पातजलदशनमाश्रीरामानन्दयतिकृतमणिप्रभाऽऽख्यत्ति स० 1. व्याकरणमिताक्षरा / श्रीमदभट्टप्रणीता खण्डानि 7 7 . रसमञ्जरी / व्यङ्यार्थकौमुद्या प्रकाशेन च सहिता ख० 33 भेदधिक्कारः व्याख्यासहितः श्रीमदप्पयदीक्षितकृत उपक्रमपराक्रमसहितः खण्डे 2 बोधसारो नरहरिकृतः तच्छिण्यदिवाकरकृतटीकयास ख. 10 . ब्रह्मसूत्रदीपिका श्रीमच्छङ्करानन्दभगवद्विरचिता। दैवज्ञकामधेनुः अर्थात् प्राचीनज्योतिषप्रन्थः खण्डे 3 श्रीमदणुभाष्यम् / श्रीश्रीवल्लभाचार्यविरचितम् / गोस्वामिश्रीपुरुषोत्तमजी महाराजविरचितभाष्यप्रकाशाख्य. व्याख्या समेतम् खण्डानि 6 तत्त्वशेखरः। श्रीभगवल्लोकाचार्यप्रणीतः / तथा-तत्त्वत्रयचुलुक. संग्रहः / कुमारवेदान्ताचार्यश्रीमवरदगुरुविरचितः। 1 . ब्रजभूषण दास और कम्पनी चांदनीचौक के उत्तर नई सड़क बनारस OMIRal Aho ! Shrutgyanam