________________
દાન અને શીલ
આજે યાદાનને બદલે જીવદયાનું નામ બેલવામાં આવે છે. અને તેમાં ચકલાંને ચણ, પારેવાને જાર, પશુને ઘાસ, વગેરે ઉપરાંત કસાઈખાનેથી પશુને છોડાવવા તેને જીવદયા કહેવામાં આવે છે. પરંતુ એમાં મનુષ્ય માટેની દયાને બાતલ રાખવામાં આવે છે ! - સર્વ જીવોમાં મનુષ્ય જન્મ સૌથી ઉત્તમ છે. તે પ્રમાણે, પશુપક્ષી કરતાં પણ મનુષ્ય જીવનની મહત્તા વધારે છે. તેથી મનુષ્યતા દુઃખ દૂર કરવા માટેનું દયાદાન અથવા અનુકંપાદાન આજના કહેવાતા જીવદયાના દાન કરતાં ઘણું ઉત્તમ છે.
માનવજાતનાં જેટલાં દુઃખે તેટલાં અનુકંપાદાનના પ્રકાર કહી શકાય. અનુકંપાદાનનો શ્રેષ્ઠ દખલો તીર્થકર શ્રી શાંતિનાથ ભગવાનનો છે. તેમના આગલા ભવમાં એટલે મેઘરથ રાજાના ભાવમાં પારેવાને જીવ બચાવવા માટે પિતાના પ્રાણ આપવા પણ તૈયાર થઈ ગયા હતા, એ ઉત્કૃષ્ટ અનુકંપાને દાખલે છે.
આજે દાન કેમ મેળવાય છે તે પણ જરા વિચારીએ. ધનવાન પાસેથી ધન મેળવવા માટે સંઘના ત્રણચાર આગેવાને ધનવાન શેઠ પાસે જાય છે. તેની ખુશામત કરી તેના ગુણગાન કરે છે. તે એટલે સુધી કે ઘણીવાર તેના દેશને પણ ગુણ તરીકે ઓળખાવે છે. ખુશામત સૌને પ્રિય લાગે છે. ખુશામતથી શેઠને ખુશ કરી દાનની વાત કાઢે છે. કોઈ વાર તે જ વખતે જોઈતી રકમ મળી જાય છે. નહિતર વળી કોઈ મોટા મેળાવડાની યોજના કરવામાં આવે છે. ત્યાં ધનવાન શેઠને પ્રમુખપદે બેલાવી જાહેરમાં ખુશામતથી ગુણગાન કરવામાં આવે છે. અને એ રીતે તેની પાસેથી ધાર્યું દાન મેળવાય છે,
પરંતુ આવું દાન તે સાચું અનુકંપાદાન નથી. ભલેને તે રકમ દયાના કામ માટે આપવામાં આવી હોય પણ દાતાએ તે રકમ હૃદયની આદ્રતાથી આપી નથી. તેથી જો કે તેની ઈચ્છા તૃપ્ત થઈ. તે પણ તેને અનુકંપાનું સાચું ફળ મળી શકે નહિ. હૃદયની
