________________
દાન. પ્રકરણ ૩
૨૪૧
રાત્રિભુક્તિ ત્યાગ પ્રતિમા
જ્ઞાની આત્મા પ્રથમની પાંચ પ્રતિમાઓના નિયમનું પાલન કરતાં કરતાં હવે છઠ્ઠી પ્રતિમામાં પ્રવેશ કરે છે. આ પ્રતિમાનું નામ રાત્રિભુકિતત્યાગ છે, અહીં રાત્રે અન્ન, પાન, સ્વાધ તથા લેહ્ય એવા ચાર પ્રકારના આહારને સર્વથા ત્યાગ કરે છે.
અહિં તે એવી કક્ષાએ પહોંચે છે કે જ્યાં તે સ્વયં રાત્રિ ભોજન કરતા નથી તેમજ અન્યને કરાવતા નથી. તે ખાવાપીવાના વિકલ્પથી છૂટે છે, હજુ તે આરભી ગૃહસ્થ, છે, તેને આધીન કુટુંબ, પશુ આદિ પણ છે, પરંતુ અહિં તે તેઓની સંભાળ અર્થેનું કાર્ય પિતા પરથી ઉતારી અન્ય કોઈને સોંપે છે કે જેને આવો કોઈ નિયમ નથી રાત્રે બીમારને આહાર પાણી દેવા. ઢેર પશુઓનું ખવરાવવું, અથવા કોઈ અતિથિ આવી ચડે તે તેને આહાર દઈ સત્કાર કરે એ આદિ કાર્ય અન્ય કોઈને સોંપી, પોતે સર્વ ચિંતાઓથી છૂટી ૧૮ કલાક માટે ઉપવાસી થાય છે.
રાત્રે સ્વયં ભોજન ન કરવાનો પાકે નિયમ આ પ્રતિમામાં થાય છે. જોકે કોઈ દયાવાન ગૃહસ્થ પહેલી દર્શન પ્રતિમામાં પણ તેનો અભ્યાસ કરે છે, તથાપિ કોઈ ગૃહસ્થ રાત્રિભોજન ત્યાગ સર્વથા ન કરી શકે, પાણી ઔષધ આદિને ત્યાગ ન કરી શકે તેવી અવસ્થામાં હેય, તે પણ પ્રથમની પાંચ પ્રતિમાઓનું પાલન નિયમપૂર્વક કરી શકે છે અને પછી અહિં છઠ્ઠી પ્રતિમામાં પ્રવેશ કરે ત્યારે તો નિયમથી ચારે પ્રકારના આહારનો ત્યાગ કરે છે. અર્થાતુ આ પ્રતિમાને ધારવા પહેલાં જે કોઈ શ્રાવક રાત્રિએ કંઈ પણ ન લે તો તે બહુ ઉત્તમ છે, પરંતુ કોઈ કારણવશ સર્વથા ન છેડી શકાય તેમ હોય અથવા છોડવાના અભ્યાસી હોય તેને પણ અહિં તો રાત્રિભોજનને ત્યાગ કરવાનો હોય
