________________
દાન. પ્રકરણ ૭
૩૧૧
આત્માના સ્વરૂપમાં અનાત્માને જરાપણ સંબંધ નથી. તેમાં કોઈ કર્મજનિત રાગદ્વેષાદિ વિકારી ભાવ નથી, મતિ શ્રુત આદિ જ્ઞાનને ભેદ નથી, ઉપશમ, ક્ષયોપશમ, ક્ષાયિક સમ્યકત્વનો વિકલ્પ નથી, સામાયિક છેદે પરસ્થાપના આદિ ચારિત્રના પ્રકાર નથી, મિથ્યાત્વ ગુણસ્થાનથી પ્રમત્ત અને અપ્રમત્તથી અગી કેવળી પર્વત ગુણસ્થાનની શ્રેણી નથી, મનુષ્યાદિ ગતિને કોઈ વિકાર નથી, એકેન્દ્રિયાદિ કોઈ ભેદ નથી, મન, વચન કાયાને કોઈ વિવાદ નથી.
આત્મામાં સ્ત્રી આદિ કોઈ વેદ નથી. કૃષ્ણ, નીલ આદિ લેસ્યાનો અંશ નથી, ભવ્યતા અભવ્યતા નથી, સંજ્ઞીપણું અસશીપણું નથી, આહારક અનાહારકપણું પણ નથી, શ્રાવકપણું મુનિપણું નથી.
આત્મા સર્વ પ્રપંચજાળથી શૂન્ય છે; એક અને અનેક છે, નિત્ય તથા અનિત્ય છે, એ બધા અપેક્ષાકૃત વિકલ્પ છે.
આ આત્મા શું છે અને શું નથી તે વચનોથી કહી શકાય તેમ નથી. માત્ર સ્વાનુભવગોચર છે.
આત્મા એક અમૂર્તીક, જ્ઞાન, દર્શન, સુખ, વીર્ય આદિ શુદ્ધ ગુણોના સમુદાયરૂપ એક અખંડ પિંડમય ચેતન દ્રવ્ય છે. એની સ્વરૂપ સત્તામાં એવી શકિત છે કે વર્તમાન લોકની સમાન જે અનંત લોક હોય તે પણ તેની જ્ઞાન ભૂમિકામાં લેકના સર્વ વિચિત્ર દ એક સમયમાં દેખી શકાય છે, તેને એવું અપૂર્વ બળ છે કે અનેક વાસમ કઠોર પદાર્થ તેના પર પડે તો પણ તેનું ખંડન થઈ શકતું નથી, તેનું એવું અનુપમ તે જ છે કે અનેક તેજસ્વી પદાર્થો તેની સામે ઝાંખા જણાતા લજિજત થઈ જાય છે.
એ જ પરમ પ્રભુ છે, પરમાત્મા છે, ઈશ્વર છે, મંગલમય છે, પૂજ્ય છે અને અવિનાશી છે.
જે કોઈ સર્વ આત્માઓથી ઉપયોગ હઠાવી લઈ, સ્વ ભસન્મુખ થાય છે, તે એક કષાયના આતાપ રહિત, વિષયોની આકુળ ઈચ્છા
