________________
દાન. પરિશિષ્ટ ૨
૩૩૧ ભાવ છતાં દાનાદિ ન હોય એવું કયારે?
ભાવવિશુદ્ધિને મહિમા ખૂબ સમજવા જેવો છે. ભાવવિશુદ્ધતાના મહિમાને અને સ્વરૂપને બરાબર નહિ સમજી શકનારાઓ, ભાવના નામે અનર્થના મહિમાને ઉત્પાદક બને એ જેમ શક્ય છે, તેમ તેવાઓ પિતાની ઉત્તમ ક્રિયાઓને પણ સંસારનું કારણ બનાવી દે એ પણ શકય છે.
જે કોઈ એમ કહે કે આપણે તો ભાવ વિશુદ્ધ છે અને એથી તરી જવાના ! તો પૂછવું કે “વિશુદ્ધ ભાવને અનુરૂપ પ્રવૃત્તિ છે કે નહિ ? અને વિશુદ્ધ ભાવને અનુરૂપ પ્રવૃત્તિ જે નથી, તો તે શાથી નથી ?” જેમ કે એક માણસ દાન કરતો નથી, શીલ પાળતો નથી અને તપ પણ આચરતો નથી, છતાં પણ કહે કે “મારામાં દાન, શીળો અને તપને પણ ભાવ છે.” તો એ સવાલ ઊભો થાય જ કે “જ્યારે દાનને શીળનો અને તપનો પણ ભાવ છે, તો પછી તે દાન દે કેમ નથી, શીળે પાળતો કેમ નથી અને તપ આચરતો કેમ નથી?
ભાવ હોવા છતાં દાનાદિ પ્રવૃત્તિ રૂપે ન થઈ શકે એ અશક્ય વસ્તુ નથી, પણ સાથે સાથે જ એ વાતને ખ્યાલ હોવો જોઈએ કે ભાવ હોવા છતાં દાનાદિ પ્રવૃત્તિ રૂપે ત્યારે જ ન થઈ શકે, કે જ્યારે તે તેને માટે અશકય હાય, સંયોગ, સામગ્રી આદિનો એ અભાવ હોય, કે જેના વેગે પ્રવૃત્તિ રૂપે દાનાદિ ન થઈ શકે ! એમ પ્રવૃત્તિ રૂપે દાનાદિ ન થઈ શકે તો પણ, ભાવના યોગે દાનધર્મનું, શીળધર્મનું અને તપાધર્મનું આરાધકપણું હોઈ શકે ! પરંતુ “સંયોગ-સામગ્રી આદિને તે અભાવ છે કે નહિ” એ વાત જ ખાસ વિચારવા જેવી હોય છે ! ભાવશુદ્ધિ એ એક એવી વસ્તુ છે, કે જે દાનાદિને પ્રવૃત્તિ રૂપે પણ શકય હેય તે કરાવ્યા વિના રહે જ નહિ. દાનને, શીળને અને તપને મોક્ષના કારણ તરીકે બનાવનાર ભાવવિશુદ્ધિ છે. આથી, દાનાદિ કરનારાઓએ તે આ વસ્તુને ખાસ સમજી લેવી જોઈએ.
દાનાદિ ક્રિયાઓને, આપણે તો મોક્ષનું કારણ બનાવવી છે. દાનાદિ ક્રિયાઓ મોક્ષનું કારણ બને, એ જ એની સાચી સફળતા છે.
