________________
૩૧૪
દાન અને શીળ
આ જીવને અપ્રત્યાખ્યાનાવરણ કષાયનો ઉદય મંદ થતો જાય છે. આ જ્ઞાની જીવ આમાં અનામાના ભેદ વિજ્ઞાન વડે આત્માને શુદ્ધ જ્ઞાતા દૃષ્ટારૂપ જાણે છે અને પોતે પિતામાં સ્થિરતા કરે તે જ યથાર્થ સંયમ છે તેમ દઢપણે શ્રદ્ધે છે. નિશ્ચય સંયમ આત્મા જ છે.
કવાયરૂપ પવનથી ઉઠતા તીવ્ર કલોલ આત્માના શાંતભાવરૂપી જળને ડહોળી નાખી આત્મસરોવરને ક્ષેજિત કરે છે, ત્યારે ત્યાં અસંયમ ભાવ જાગ્રત થાય છે. જેટલી ચંચળતા, એટલો અસંયમ; જેટલી સ્થિરતા, તેટલે સંયમ સમજવો.
જ્યાં સ્વરૂપમાં સ્થિરતા થાય છે ત્યાં જ્ઞાનનો વિકાસ થાય છે, અને તે જ્ઞાનમાં ય પદાર્થનું સ્વરૂપ જેમ છે તેમ ઝળકે છે; જેવી રીતે સરોવરના નિર્મળ જળમાં રત્ન પ્રગટરૂપ ચમકે છે તેવી રીતે આત્માના નિર્મળ જ્ઞાનમાં પદાર્થ પ્રતિબિંબિત થાય છે, જ્યારે અંતમુહુર્ત સુધી સ્વરૂપના ધ્યાનમાં સ્થિરતા થાય છે, ત્યારે યથાખ્યાત સંયમ પ્રગટે છે અને પછી થોડી જ વારમાં કેવળજ્ઞાનનો ઉદય થાય છે. અંતરાત્માને બનાવનાર આ સંયમ જ છે.
સંયમ જ સિદ્ધ ભગવંત નિર્મળ પદ દાતા છે, સંયમ જ ભવભ્રમણ કરાવનાર વિકારી ભાવોને ટાળનાર છે; સંયમની રૂચિ આ આત્મજ્ઞાની જીવમાં જાગ્રત થઈ રહી છે, છતાં કષાયના ઉદયના કારણવશ સંયમ ધારણ કરવામાં થોડી ઢીલ થાય છે. ફરી સંયમ ધારણ કરવાનો વિચાર કરે છે ત્યાં એકાએક તેને નવીન ભાવનો ઉદય થાય છે કે અત્યારે તે આ મારૂપી મનહર ઉપવનની થોડી જ તે માણું એ ભાવનાથી પ્રેરિત થઈ સંયમના વિકલ્પોમાંથી ઉપયોગને હઠાવી લઈ આત્મબાગમાં ઠેરવે છે અને અહે ! ત્યાં તે જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર, વીર્ય, સુખ આદિ મનોહર વૃક્ષોનાં દર્શનથી રંજિત થાય છે. અનેક વૃક્ષોને જોતાં જોતાં આખરે એક ચારિત્ર વૃક્ષની નીચે જઈ તેની શાંત છાયામાં બેસે છે. થોડીવારમાં જ આત્માનુભવને નશે ચઢતો જાય છે, તે નશામાં મસ્ત બની બીલકુલ બેહોશ થાય છે. અદ્યાપિ બહારથી
