________________
૩૧૮
દાન અને શીળ
આહાર હોય છે. એવો આહાર આયુષ્ય, સત્વ બળ, આરોગ્ય, સુખ અને પ્રીતિ વધારવાવાળા હોય છે..
રજસ સ્વભાવવાળાને કડવો, ખાટો, ખારો, અત્યંત ગરમ, તીખ અને વિદાહી પદાર્થ પ્રિય હોય છે. એવા આહારથી દુઃખ શેક અને રોગ પ્રાપ્ત થાય છે.
તામસી સ્વભાવવાળાને એક પહોર કરતાં ઘણો વહેલો બનાવેલો રસહીન, ચલિતરસ, દુર્ગધયુકત, વાસી, સડેલ, જુઠે અને અપવિત્ર આહાર પ્રિય હોય છે.
આથી સ્પષ્ટ થાય છે કે તમસ કાળમાં બનાવેલું ભોજન તામસિક હોય છે અને તે તામસી લોકોને પ્રિય હોય છે.
ઉપર કહ્યા ત્રણ પ્રકારના આહારમાં પહેલા પ્રકારનો એટલે સાત્વિક આહાર જ ગ્રાહ્ય છે. રાજસ અને તામસ નહિ. સાત્વિક આહાર સૂર્યના પ્રકાશમાં જ બની શકે. કારણ કે તે આહાર આયુષ્ય સુખ, સત્વ, બળ આદિના દાતા સૂર્ય પ્રકાશના કિરણ જ હોઈ શકે છે. સૂર્યના કિરણમાં એ ગુણ હોય છે. આરોગ્ય દાતા પણ સૂર્ય છે. સૂર્યના પ્રકાશમાં એટલે દિવસમાં જ ધર્મ, અર્થ અને મોક્ષ પુરુષાર્થની સાક્ષાત અથવા પરંપરા પ્રાપ્તિ થાય છે. ધર્મ, અર્થ અને મોક્ષ પુરુષાર્થને દાતા દિવસ છે અને કામ પુરુષાર્થની દાતા રાત્રિ છે.
રાત્રિને ત્રિયામાં પણ કહે છે. ત્રિયામાના બે અર્થ થાય છે–(૧) જેમાં ત્રણ યામ ( પ્રહર ) છે તે. એમ તો રાત્રિના ચાર પ્રહર હોય છે. પરંતુ ચાર પ્રહરમાં પહેલો અને છેલ્લે અરધે અરધો પ્રહર મનુષ્યની ચેષ્ટાઓનો સમય છે. બાકીના ત્રણ પ્રહર અચેષ્ટા કાળ (સુષુપ્તિ કાળ) છે. તેથી તે ત્રિયામાં કહેવાય છે.
(૨) ત્રિયામાને બીજો અર્થ એવો છે કે–ત્રીને અમલી पापयन्ति निरवकाशी करोतीति कामप्रधानत्वात् इति त्रियामा मेटरी है
