________________
દાન. પ્રકરણ ૭
૩૦૯
જુઓ, આ પક્ષી પિતાના બચ્ચા પર કેટલે સ્નેહ રાખે છે, આ પક્ષી મ સહિત પંચેન્દ્રિય જીવ છે, તેથી તેનામાં વિચારશકિત છે. તેને
ઈન્દ્રિયાવરણ, મતિજ્ઞાનાવરણ અને વીર્યાનરાય કર્મોનો ક્ષયપશમ છે. જેટલા પ્રમાણમાં ક્ષયપશમ હોય તેટલા પ્રમાણમાં આત્માનું જ્ઞાન તથા આત્મબળ પ્રગટ થાય છે; આને જ પુરુષાર્થ અથવા આત્માની નિજસંપત્તિ કહે છે. જેટલું જ્ઞાન તથા વીર્ય અપ્રગટ છે, ત્યાં તે કર્મોના ઉદયના પરિણામે છે. ઉચિત છે કે દરેક આમા પોતાના જ્ઞાન અને બળથી વિચાર કરી કાર્યો કરે. આ પક્ષી બહુ વિચારવાનું છે. સંધ્યા સમય પહેલાં જ તે પિતાના બચ્ચાને ખવડાવી લેશે અને સૂર્યાસ્ત થયા પછી તે આરામ કરશે. તેણે પોતાને રહેવાનું ઘર એવું બનાવી લીધું છે કે બહારનાં કોઈ શત્રુ પશુથી પિતાનું રક્ષણ થાય.
એક મિત્રની પાસે ચણાના દાણા છે, તે હાથમાં રાખી પક્ષીની સામે ધરે છે; પક્ષી તે ખાય છે. હવે તત્ત્વજ્ઞાની પક્ષીના મનમાં શાંત ભાવની અસર ઉત્પન્ન કરવા નમસ્કાર મંત્ર સંભળાવે છે, મિષ્ટ ગંભીર ધ્વનિથી બેલાયેલાં આ અનાદિ મંત્ર પક્ષીના મનને આકર્ષિત કરે છે અને તેના ફળરૂપે પક્ષીને ભાવોમાં પરિવર્તન થાય છે. તેને કષાયભાવ મંદ પડી જાય છે; અનેક માણસન્મુખ સંજ્ઞી છો દેવગતિ પામે છે તેનું કારણ પણ આ જ છે કે તેઓ પોતાના ભાવ પરિણામે સુધારી લે છે. એક વૃષભને નવકાર મંત્ર સંભળાવવાથી તે મરીને રાજપુત્ર થયો, તેનું પણ તે જ કારણ છે. ધર્માત્મા છવોને ઉચિત છે કે તેઓ આ મહા પ્રભાવિક મંત્રનું નિત્ય મનન કરે અને તે દ્વારા અન્ય જીવેને ઉપકારનું કારણ થાય.
આગળ ચાલતાં જુએ છે તો નિર્મળ જળથી ભરપૂર એક સરવર દેખાય છે. તેમાં માછલીઓ કર્લોલ કરી રહી છે. કોઈ દયાવાન આટાની ગોળીઓ તળાવમાં ફેકે છે અને ભૂખથી પીડિત માછલીઓ આવીને તે ખાવા લાગે છે. તત્ત્વજ્ઞાની કહે છે, જુઓ, તેનું શરીર નામકર્મ પ્રકૃતિથી એવું રચાયું છે કે તેને સર્વ આધાર પાણી જ છે.
