________________
૩૧૦
દાન અને શીળ પાણીથી બહાર કાઢવામાં આવે તો તે જીવન રહિત થઈ જાય. કર્મની
અતિ વિચિત્રતા છે. મોહ અને કષાયનું જોર તે બધા પ્રાણીઓમાં હોય છે. - હે મિત્રો, આ જગતમાં એકેન્દ્રિયથી પંચેન્દ્રિય સુધીના જીના શરીરની વિચિત્રતા નામકર્મને આધીન છે, સાતાકારી અસાતાકારી ચેતન અચેતન પદાર્થોનું મળવું વેદનીય કર્મનું કાર્ય છે. વર્તમાન શરીરરૂપ કેદમાં બંધાઈ રહેવું તે આયુકર્મને પ્રભાવ છે, બહારની સામગ્રી મળવા ન મળવામાં ચાર અઘાતિકર્મો કામ કરે છે. મેહનીયકર્મ મેહ અને કષાય ભાવ ઉત્પન્ન કરે છે. પરંતુ જ્ઞાનાવરણીય, દર્શનાવરણીય અને અંતરાય કર્મને જેટલો ક્ષયોપશમ હોય તેટલા પ્રમાણમાં જ્ઞાન, દર્શન તથા આત્મવીર્યનું પ્રગટવું થાય તેને જ પુરુષાર્થ કહે છે. વિચારવાન જીવ આ પુરુષાર્થ દ્વારા કષાયનો વેગ મંદ કરી બાહ્ય સંગથી આકુળ થતા નથી. મેહના તીવ્ર ઉદયના સમયે પુરૂષાર્થો તદનુકૂળ કાર્ય કરે છે પરંતુ જ્યારે મંદ ઉદય હોય છે ત્યારે પુરૂષાર્થ વિજય પ્રાપ્ત કરી લે છે.
સંધ્યાનો સમય થાય છે અને તત્ત્વજ્ઞાની એક શિલા પર બેસી જાય છે. આ તત્ત્વજ્ઞાની એકાએક બાહ્ય ઉપવનની વિસ્મૃતિ કરી, આત્માના પરમ શાંત ને આનંદમય ઉપવનમાં પહોંચી જાય છે અને જ્ઞાન, દર્શન, સુખ, સમ્યકત્વ આદિ અતિ મનોહર વૃક્ષોની સફર કરતાં કરતાં આત્માનુભવ રૂપી સરોવરમાં રહેલા અમૃતસરનું પાન કરી જે આનંદ પ્રાપ્ત કરે છે તેનું કથન કરવું અશક્ય છે.
આ એક ક્ષાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ ભવ્ય જીવ કેટલાક મિત્રો સાથે લઈ શાસ્ત્ર સભામાં ચર્ચા કરી રહ્યા છે. આધ્યાત્મિક ગ્રંથોના આધારે તત્ત્વ ચર્ચા થાય છે. અત્યારે જે કથન ચાલે છે, તે અત્યંત મનોરંજક છે. આત્માના સ્વરૂપ સત્તાને વિચાર ચાલે છે.
