________________
દાન. પ્રકરણ ૭
૩૦૭
નપુંસક વેદને ઉદય હોવાથી તેનું કોઈ અંગ પુરુષરૂપ તે કોઈ સ્ત્રીરૂપ કહેવાય છે અને બંનેને સ્પર્શ થાય છે ત્યારે ફૂલ ઉત્પન્ન થાય છે. વળી તેમને પરિગ્રહ ભાવ મમત્વ ભાવ પણ હોય છે, તેમને મરવું ગમતું હેતું નથી. પિતાના મોહભાવમાં મગ્ન હોય છે.
તેમને ક્રોધ, માન, માયા, લેભ ચારે કષાય છે; કૃષ્ણ, નીલ, કાપોત ત્રણ લેગ્યા છે. કષાયોની તાકાત કે મંદતાના કારણે તેમના ભાવોના રંગ બદલાય છે, તેમના ભાવ એક રહેતા નથી.
જ્યારે કોઈ સ્થાની મનિ કઈ વૃક્ષની નીચે બેસી આત્માનુભવ કરતાં શાંતભાવને વિસ્તારે છે, ત્યારે તેના શરીરથી સ્પર્શિત પવન તે વૃક્ષની અંદર જઈ તેના આત્માનો કપાય મંદ કરે છે. અને ત્યારે કાપત લેસ્થામાં પ્રવર્તતો તે વૃક્ષને જીવ મનુષ્ય આયુ બાંધી મનુષ્ય થાય છે. વૃક્ષોને આશ્રિત એકેન્દ્રિય નિગદના જીવ પણ હોય છે તે નિગદ છવ મનુષ્ય જન્મ પામી તે જ જન્મમાં પ્રતિધર્મ અંગીકાર કરી મુક્તિને પ્રાપ્ત કરી લે છે અને એવી રીતે કોઈ જ્ઞાની જૈન વિદ્વાને કહ્યું છે તે વચન સત્યપણું પામે છે. તે ઉક્તિ આ પ્રમાણે છે :
નિત્ય નિગોદ માહિ તે કઢકર, નર પર્યાય પાય શિવરાની; સમ્યક્ લહે અંત મુહુર્તા મેં, કેવળ પા૫ વરે શિવરાની;
ક્યારેક કોઈ પરમ ઋદ્ધિધારી મહાત્મા કોઈ વનમાં ગયા હોય અથવા કોઈ કેવળી પ્રભુ વિરાજ્યા હોય ત્યારે તો આખુંય વન પ્રફુલિત બની જાય છે. તેના ભાવે મંદ કષાય રૂ૫ શાંત થાય છે. જેના પ્રભાવથી ઉન્નત ગતિવાળું નામકર્મ બાંધે છે.
આ પ્રમાણે વૃક્ષોને જોઈને કર્મ સિદ્ધાંતની ચર્ચા કરીને એ આત્મજ્ઞાની મહાત્મા એક વૃક્ષની નીચે બેસી જાય છે આ સમયે આ જ્ઞાની મહાત્મા સર્વ ભાવથી ભિન્ન એવી એક નિજ આત્માની શુદ્ધ ભાવની પરમ ગુપ્ત ગુફામાં વિશ્રાંતિ કરે છે અને ભેદ વિજ્ઞાનથી
