________________
૩૦૬
દ્વાન અને શીળ
એક ક્ષાયિક સમ્યગ્દષ્ટિ અવિરતી ગૃહસ્થ કેટલાક ધર્મવત્સલ મિત્રાની સાથે એક ઉપવનમાં આનંદ કરે છે: આ એક મોટા ભાગ છે, જેમાં કેટલાક પાળેલાં પશુપખીએ પણ છે. ત્યાં એક પ્રન ગૃહ પણ વિધમાન છે.
બાગમાં પ્રવેશ કરતાં જ આ જ્ઞાની મિત્રા સાથે વાર્તાલાપ શરૂ કરે છે, આ ઉપવન એ શું છે? કહે કે કર્માસિદ્ધાંતને સમજવાનું એક સ્થાન છે. નામકર્મની વિચિત્રતાથી જ જુદા જુદા પ્રકારના વૃક્ષે મનેાહર પાંદડાં, તથા ફળફૂલથી સુશાભિત દેખાય છે. જો કે વૃક્ષ એકેન્દ્રિય સ્થાવર પર્યાયમાં છે, અને ત્યાં માત્ર સ્પર્શેન્દ્રિય જનિત જ્ઞાન છે તથા લેાકનિતિ નીચ ગાત્રને ઉય છે, તે પણ સુભગ નામ કર્મની પ્રકૃતિના ઉદય પણ છે, જેના ફળરૂપ આ મેહકતા છે.
વાસ્તવમાં તેમાંથી જે અધિક મનેાહર છે, તે વૃક્ષોના જીવ અવશ્ય દેવગતિમાંથી આવ્યા હશે જે ગતિમાં તેમણે આર્ત્તધ્યાન કરીને અને દેહ છેડતી વખતે ઘેર વિયેાગના દુઃખથી પીડિત થઈ તી ચ આયુ બાંધ્યું હતું; કારણ કે બીજા સ્વર્ગ સુધીના દેવ એકેન્દ્રિય થઈ શકે છે. કેમકે શ્રી અમૃતચંદ્ર આચાર્યે શ્રી તત્ત્વાર્થસારમાં એમ કહ્યુ
:
भाज्या एकेन्द्रियत्वेन देवा ऐशानतइच्युताः ॥ १६८/२ ॥
પૂર્વના સુભગ નામકની સ્થિતિ અધિક હોવાથી તેને ઉદય અહિં પણ વિધમાન છે. આ વૃક્ષોને પણ આહાર, ભય, મૈથુન અને પરિગ્રહ એ ચાર સનાએ ાય છે. એ ભાવાને વશ બની તે આત્મવીર્યથી પોતાની જડ ( મૂળ ) ત્યાં જ રાખે છે. જ્યાંથી તેને પાણી તથા માટીને ખેચી શકે. તેઓને લેપાહાર હોય છે, અને સ્પ દ્વારા પેાતાનુ કામ કરી લે છે. તેમને ભય હાય છે, હાથના સ્પર્શથી લજામણીના છેાડ સંકોચાઈ જાઈ છે કે ભય બતાવે છે. વળી તેમને
