________________
૨૯૮
દાન અને શીળ
ન્યૂન આદર આપ, પેતાના શ્રદ્ધાનમાં કોઈથી અધિક લાભ થવાનું સમજવું અને નિશ્ચયથી સર્વ આત્માઓનો સ્વભાવ સમાન છે તો પણ એ છું અધિક શ્રદ્ધાન કરવું તે “ચળ” નામને દેશ છે, વસ્તુના સ્વરૂપમાં ચંચળતા લાવનાર છે.
“મળ” નામનો દોષ સમ્યકત્વભાવમાં પાંચ પ્રકારે અતિચાર લાવે છે; કોઈ વખત જિનપ્રણીત તત્ત્વમાં શંકા ઉઠવી અને પછી શમી જવી; કવચિત્ બાહ્ય પદાર્થના ભાગમાં શ્રદ્ધા થવી અને મટી જવી; કદાપિ ક્ષણિક જુગુપ્સા ભાવ ઉત્પન્ન થવો, એ આદિ પાંચ અતિચાર છે.
શ્રદ્ધાનમાં ઢીલાપણું હેવું તેને અગાઢ દેવ કહે છે જેમ વૃદ્ધના હાથમાં લાકડી ચંચળપણને પામે છે તેમ..
સમ્યગ્દષ્ટિની એવી શુદ્ધ પરિણતિ હોય છે કે પોતાના દ્રવ્યથી બંધાવેલ ધર્માયતન અથવા તૈયાર કરેલ શાસ્ત્ર આદિમાં પિતાપણાની બુદ્ધિ રાખતા નથી. પરંતુ આ ક્ષયોપશમ સમકિતીના ભાવોમાં વિશેષ મમત્વભાવ બની જાય છે, જેના પરિણામે તેને અન્ય ધર્માયતન તરફ એટલે આદરભાવ હોતો નથી, જેટલો પિતા દ્વારા નિર્મિત પદાર્થોમાં હોય છે. સમ્યફ મેહનીય પ્રકૃતિનું આ કાર્ય છે, જ્યાં સુધી તેને ઉદય રહે છે ત્યાં સુધી સમ્યફા ભાવની નિર્મળતા હોતી નથી.
જે કે આ પોપશમ સમ્યફી અશુચિતાની છાયામાં હેય છે તો પણ તેનો સમ્યક્ત્વ ભાવ તેની પાસે જ બનતો હોય છે, એ કારણથી તેના ભાવોમાં પ્રથમ, સંવેગ, અનુકંપા તથા આસ્તિક્ય એ ચાર ભાવ પિતાની સુંદરતા બતાવતા હોય છે.
આ જ્ઞાની એકાએક ક્રોધ કરતા નથી. કોઈએ કરેલા અપરાધનું કારણ શોધી, તેને ક્ષમાભાવના વિચારથી દૂર કરે છે. શાંત ભાવ સ્વભાવમાં દઢ થતો જાય છે. સંસારજન્ય દુઃખથી આ આત્મા કલેશિત થતું નથી, પરંતુ ઉદાસીન ભાડે રાખે છે.
ગતના કોઈ પ્રાણીને કલેશિત, દુઃખી જોઈ, તેનું દુઃખ એ
