________________
૨૪૦
દાન અને શીળ નિર્મળ પ્રવૃત્તિ અટકાવવાથી તથા વિચારરૂપ પ્રવૃત્તિ ઉદતિ થવાથી ઇન્દ્રિય સંયમે તથા પ્રાણ સંયમનું અધિક અંશે પાલન થાય છે. આ જ્ઞાની શ્રાવકના પરિણામોમાં દયા ભરપૂર ભરી હોય છે. તેની એવી ભાવના હોય છે કે મારાથી કોઈ પણ પ્રાણીને ઘાત ન થાય. મારા ભાવોમાં ઈન્દ્રિય વાસના ન લે. છતાં પ્રત્યાખ્યાનાવરણ કાયના ઉદયથી તે પૂર્ણ સમી બની શકતા નથી, પરંતુ તેઓ સંયમસંયમી, દેશ સંયમી છે. જેટલે અંશે ઇન્દ્રિયસંયમ તથા પ્રાણસંયમ છે તેટલે અંશે સંયમી અને જેટલે અંશે એ બંને સંયમ નથી તેટલે અંશે અસંયમી છે.
આ જ્ઞાની કોઈ પણ પ્રાણીને નિરર્થક કષ્ટ આપતા નથી. જેટલી જેટલી વસ્તુ વિના ન ચાલી શકે તેમ હોય તેટલી સચિત વસ્તુને અચેત કરે છે. જ્યાં અનંતકાયી જીવ હોય છે એવી વસ્તુ રસનેન્દ્રિયના રાગવશ અચેત કરતા નથી. પ્રોજનવશ ઔષધ આદિને સચેતમાંથી અચેત કરે છે તેવી અનિવાર્ય હિંસામાં પણ ઉદાસીનતા છે પરંતુ રાગના અતિમંદતાના અભાવમાં આરંભી હિંસાને ત્યાગ પૂર્ણપણે થતું નથી.
આ પાંચમી પ્રતિમધારી શ્રાવક બહારથી વ્યવહાર ચારિત્રની ઉન્નતિ કરતા હોય છે ત્યાં પણ તેમનું મુખ્ય ધ્યાન અંતરંગ ચારિત્રની પર સ્થિર હોય છે. ત્રણે કાળની સામાયિક ઉપરાંત સમય કાઢી તે આકુળતાના કારણરૂપ પુગળ દ્રવ્યના સંગને ભૂલી જઈ આત્મદ્રવ્યના ગુણપર્યાય પર ચિત્ત લગાવે છે, અને સ્વાનુભૂતિમય પરમ આનંદરસનું પાન કરે છે. વિચારતાં જણાશે કે તે સચિતના ત્યાગી થઈ અચિતને પણ ભોગવતા નથી, પરંતુ નિજ ચેતનારૂપ સચિત પદાર્થને જ ભોગવે છે અને એ ભોગમાં એટલા આસકત છે કે તેમને મહાન લેભી કહેવામાં કંઈ ખોટું નથી.
