________________
દાન. પ્રકરણ ૩
૨૨૯
આઠમું અનર્થદંડ વિરમણવ્રત
આજ આ જ્ઞાની સમ્યગ્દષ્ટિ પાંચમા ગુણસ્થાનની બીજી વ્રત પ્રતિમાના અનર્થદંડ વિરતિ નામના ત્રીજા ગુણવ્રતની ભાવના ભાવે છે. આ ગુણવ્રતના ધારવાથી પાંચ અણુવ્રતનું મૂલ્ય બહુ વધી જાય છે; અણુવ્રતમાં જે મૂલ્ય હતું તે અહીં ચારગણું થાય છે. ધારો કે અણુવ્રતનું મૂલ્ય (પાંચ) હતું, તે દિગ્વિતિમાં ૨૫, દેશ વિરતિમાં ૬૨૫, અને અનર્થદંડ વિરતિમાં ૬૨ ૫ x ૬૨૫ અર્થાત ૩૮૦૬૨૫ થઈ જાય છે.
આને હેતુ એ છે કે શ્રાવકને દેશવિરતિ વ્રતમાં દસ દિશાઓમાં ક્ષેત્રની મર્યાદા જે બહુ ઘટાડી હતી તે મર્યાદાની અંદર પણ તેને ધર્મ અર્થ અને કામ પુરૂષાર્થની સફળતા માટે જેટલી આવશ્યકતા જણાય તેટલા પ્રમાણમાં તે સાવધ કર્મો કરવાની ઈચ્છા રાખે છે. આથી જે કાર્ય સાથે તેને કોઈ પ્રયોજન નથી તેવું કરી તે વૃથા પાપકર્મના બંધને ભાગીદાર બનતો નથી.
સમ્યગ્દષ્ટિ જ્ઞાની જીવ સદા એમ જ ચાહે છે કે ફેકટ સંકલ્પ વિકલ્પ કરી આત્માને ભિત ન કરે, અને આથી પાંચ પ્રકારના અનર્થડને ટાળવા ધ્યાન રાખે છે, અપધ્યાનથી અથવા ખોટા વિચારથી, પ્રમાદના આચરણથી. હિંસાકારી શાસ્ત્રોના દાનથી અને પાપકર્મોના ઉપદેશથી પોતાને બચાવી લે છે. ઉપરાંત આ વ્રતના પાંચ દેવરૂપ અતિચાર પણ સંભવિત હોઈ તે ન લાગી જાય તેનું સતત ધ્યાન રાખે છે. તે અતિચારનાં નામ (૧) કંદર્પ કથા, (ર) કુચેષ્ટા, (૩) મૌર્ય દોષ, (૪) સંયુક્તાધિકરણ અર્થાતુ શાસ્ત્રનો સંબંધ મેળવવો ( અને ૫) ઉપગ પરિભોગમાં આસકિત.
