________________
૨૩૨
દાન અને શીળ
શુદ્ધ કરનાર, ચારેયનો બળને પુષ્ટ કરનાર, પાપકર્મોથી નિર્જરા કરનાર, મહાન પુણ્ય કર્મને ઉત્પન્ન કરનાર અને આત્મામાં સુખશાંતિ સ્થાપનાર છે.
આ વ્રતને શિક્ષાવત એટલા માટે કહેવામાં આવે છે કે અહીં કરવામાં આવતી ક્રિયા વાસ્તવમાં મુનિધર્મનું જીવન છે. આ વ્રતમાં મુનિના પ્રધાન ચારિત્રની શિક્ષા શ્રાવક લેતો હોવાથી તેને શિક્ષાવ્રત કહે છે.
અગીયારમું ભેગે પગ પરિમાણ શિક્ષાવ્રત પાંચમા ગુણસ્થાનવત બીજી વ્રતપ્રતિમાનું ત્રીજુ શિક્ષાવ્રત ભોગપભોગ પરિમાણ વ્રત છે. આ જ્ઞાની આત્મા આ વ્રતને વિચાર કરે છે. માંસ, મઘુ અને સર્વ માદક પદાર્થો જેમાં અધિક હિંસા થવાની સંભાવના છે એવા પદાર્થો ભાગવાનો તો તેને પ્રતિબંધ છે જ. જેમાં સ્વાદ અલ્પ અને અનંત એ કેન્દ્રિય જીના પ્રાણનાશની સંભવિતતા છે. એવા કંદ મૂળ આદિ પદાર્થોનો પણ તેને ત્યાગ છે જ.
જે એક વખત કામમાં આવે તેને ભોગ અને વારંવાર ભોગવી શકાય તેને ઉપભોગ કહે છે.
આવા ભોગ તથા ઉપભોગ વેગ્ય પદાર્થો ભોગવવાની મર્યાદા આ જીવે દરરોજ સવારે એવીસ કલાક માટે અથવા અધિક સમય માટે બાંધે છે. આથી પરિમાણ બહારની વસ્તુઓ સંબંધી તેને ઈચ્છા હતી નથી. વાસ્તવમાં રાગાદિ ભાવને ઘટાડવા એ જ આ વ્રતને હેતુ છે.
આ વ્રતને શિક્ષાવત એટલા માટે કહે છે કે અહિં જ્ઞાની નિયમથી ભોગમાં સંતોષ ગુણને કેળવી તેને અભ્યાસ કરે છે, જે અભ્યાસ સાધુ દશામાં સહકારી, ઉપયોગી થાય છે.
