________________
શીળ. પ્રકરણ ૧
૧૮૭
શ્રાવકના બાર વ્રતમાંનું દરેક વ્રત નિશ્ચય અને વ્યવહાર એવા બે બે ભેદથી કહેલ છે તે બરાબર જાણુને સદ્દબુદ્ધિવાળા શ્રાવકોએ તે વ્રતોને આદરવાની રુચિ કરવી.
પહેલું વત વ્યવહારનયથી–બીજાનાં જીવને પોતાના જીવની જેમ સુધાદિ વેદનાથી પિતા સમાન જાણું તેની હિંસા કરે નહિ તે. " નિશ્ચયનયથી–પિતાનો જીવ અન્ય જીવની હિંસા કરવાથી કર્મ બાંધી દુઃખ પામે છે તેથી પિતાના આત્માને કર્માદિક વિયોગ પમાડવો
ગ્ય છે. આ જીવ અનેક સ્વાભાવિક ગુણવાળો છે, તેથી હિંસાદિ વડે કર્યગ્રહણ કરવાનો તેને ધર્મ નથી. એવી જ્ઞાનબુદ્ધિથી હિંસાને ત્યાગરૂપ આત્મગુણને ગ્રહણ કરવાનો નિશ્ચય કરવો તે.
બીજુ વ્રત વ્યવહારનયથી–લોકનિંદિત એવા અસત્ય ભાષણથી નિવૃત્ત થવું તે.
નિશ્ચયનયથી–ત્રિકાળજ્ઞાની ભગવતે કહેલ છવ અજીવનું સ્વરૂપ અજ્ઞાનવડે વિપરીત કહેવું અને પરવસ્તુ જે પુદ્ગળ આદિ છે તેને પિતાની કહેવી તે જ ખરેખરૂં મૃષાવાદ છે. તેનાથી વિરમવું તે નિશ્ચયનયથી બીજુ વ્રત છે.
આ વ્રત સિવાય બીજા વતની વિરાધના કરે તેનું ચારિત્ર જાય છે પણ જ્ઞાન તથા દર્શન એ બે રહે છે. પરંતુ નિશ્ચય મૃષાવાદથી વિરાધિત થતાં જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્ર ત્રણેય જાય છે. આગમમાં પણ કહેલ છે કે – “એક સાધુએ મૈથુનવિરમણ વ્રત ભાંગ્યું છે અને એકે બીજું વ્રત ભાંગ્યું છે. તો તેમાં પહેલો સાધુ આલોચના પ્રાયશ્ચિતથી
