________________
દાન. પ્રકરણ ૨
ક્ષપશમ લબ્ધિ જે શક્તિદ્વારા આત્મા પિતાનું ભલું બુરું, હિત અહિત, કલ્યાણ અકલ્યાણ તથા સુખ દુઃખનું જ્ઞાન કરે તે શક્તિનું નામ પશમ લબ્ધિ છે.
શાસ્ત્રીય ભાષામાં એમ કહી શકાય કે જે આત્માને મન:પર્યાપ્તિની પ્રાપ્તિ થઈ જાય, દશ પ્રાણ પ્રાપ્તિ થઈ જાવ અથવા જે તે સંજ્ઞા પંચેન્દ્રિય હોય તો તેને શોપશમ લબ્ધિની પ્રાપ્તિ થઈ ગઈ છે એમ સમજવું જોઈએ.
એવા આત્માની આઠ વર્ષની અવસ્થા થઈ જાય ત્યારે તે પિતાને કલ્યાણમાર્ગ ગ્રહણ કરવા ચાહે તે ગ્રહણ કરી શકે છે.
જેમ ધનને ભોગમાં ઉપયોગ કરે કે દાનમાં ઉપયોગ કરે છે તે આત્માના વિચારે ઉપર અવલંબિત છે. તેમ આ ક્ષયપશમ રૂ૫: જ્ઞાનને પાંચ ઇન્દ્રિયોના વિષયમાં લગાડવું કે કલ્યાણના માર્ગમાં લગાડવું તે આત્માના વર્તમાન પુરુષાર્થ ઉપર અવલંબિત છે.
તેમાં કર્મને દોષ કાઢો તે મૂર્ખતા છે એ દોષ કર્મનો નથી પરંતુ આત્માનો જ દેષ છે. એવા જ્ઞાનની પ્રાપ્તિને જ ક્ષયોપશમ લધિ કહે છે
વિશુદ્ધિ લબ્ધિ જ્યારે આત્મામાં શારીરિક દુઃખની અવસ્થા થાય છે અથવા સ્મશાન વૈરાગ્ય ચિંતવન થાય છે ત્યારે તે વિચારે છે કે આ જન્મ મરણ કેમ થઈ રહ્યા છે ? જીવને સુખી અથવા દુ:ખી કોણ બનાવે છે ? કોઈ જીવ ધનવાન અને કોઈ નિર્ધન કેમ હોય છે? હું કોણ છું ? આ સંસારમાં મારું આવવું કેમ થયું? ક્યા કારણથી-કાર્યથી મારું આવવાનું થયું ?–ઈત્યાદિ વિચાર કરે છે.
