________________
દ્વાન. પ્રકરણ ૨
૨૧૧
કારણને સ્વીકાર કરવા તે ઉચિત માર્ગ નથી. કારણ કે નિયમ એવ છે કે કારણ વિના કાર્યની ઉત્પત્તિ થતી નથી.
જ્ઞેય પદા રાગાદિકનુ કારણ નથી પરંતુ આત્મા જ્ઞેયને જ્ઞેય રૂપ ન જોતાં, જાણી જોઈને જ્ઞેયને રાગાદિકનું કારણુ બનાવી લીએ છે. એ જ આત્માને અપરાધ છે. આ અપરાધમાં આત્મા જ કસૂરવાન છે પરંતુ જ્ઞેય પદાર્થ કસૂરવાન નથી. આત્મા અપરાધ કરીને રેયને નિમિત્ત બનાવી લીએ છે.
એવી અવસ્થામાં આત્મામાં અપરાધ પર્યાય થયા પછી જ જ્ઞેયમાં રાગાદિકના નિમિત્તને આરેાપ આવે છે. ય નાયક સબંધમાં જેવી જ્ઞેયની અવસ્થા છે તેવી જ જ્ઞાનની અવસ્થા થાય છે. પરંતુ જ્ઞેયને રાગાદિકનું નિમિત્ત બનાવાય છે ત્યારે જ્ઞેયમાં રાગાદિક રૂપ અવસ્થા હેતી નથી. પરંતુ માત્ર આત્મામાં જ રાગાદિક રૂપ અવસ્થા હાય છે.
જ્ઞેયને રાગાદિકનું નિમિત્ત બનાવવાના આવા સંબંધનું નામ ઉપ!દાન નિમિત્ત સબંધ છે, એવા ઉપાદાન નિમિત્ત સંપાદનની પ્રધાનતા છે, નિમિત્ત ગૌણુ છે. કારણ કે જ્ઞેયને રાગાદિકનું નિમિત્ત બનાવવુ કે નહિ તે આત્મા ઉપર જ આધાર રાખે છે. એવી અવસ્થામાં આત્મા સ્વતંત્ર છે.
જેમકે—એ મનુષ્ય બેઠા છે. એટલામાં એક સ્ત્રી તેના સ્વાભાવિક ભાવથી તેમની પાસે આવી રહી હતી. તે સ્ત્રીને જોઈને પહેલા મનુષ્ય પેાતાના ભાવમાં વિકાર કર્યા. ત્યારે તે મનુષ્ય કહે છે કે મારા વિકાર ભાવ થવામાં આ સ્ત્રી નિમિત્ત છે. પરંતુ સ્ત્રીમાં નથી વિકાર થયેા કે નથી તેણે વિકાર કરાવ્યે,
બીજો મનુષ્ય કહે છે કે સ્ત્રી તે મારા જ્ઞાનની નેય વસ્તુ હતી. મે સ્ત્રીને જોઈ જરૂર છે પણ મને વિકાર કરાવ્યેા નથી.
જે મનુષ્યે પેાતાના વિકારમાં સ્ત્રીને નિમિત્ત બનાવી તેમાં તે
