________________
૨૨૨
દાન અને શીળ
બંને પ્રકારની અહિંસાનું પાલન કરવું તે કર્તવ્યરૂપ છે એવું શ્રદ્ધાન હોવા છતાં કવાયના ઉદયની બળજબરીથી લાચાર બની આ સમયે તે તે પોતાને માત્ર સંકલ્પી ત્રસહિંસાથી બચાવે છે; આરંભી હિંસા ઉપાદેય નથી એવી શ્રદ્ધા હોવા છતાં તેને લાચારીએ કરવી પડે છે.
આજીવિકાના અર્થે અસિ, મસિ, કૃષિ, વાણિજ્ય, શિલ્પ અને વિઘા કર્મ કરવું પડે છે ત્યાં પણ યથાશકિત મહારને ટાળી અલ્પારંભમાં પ્રવર્તે છે, પરંતુ ઉદ્યમી હિંસાથી પિતાને સર્વથા બચાવી શકતો નથી. વળી ગૃહમાં ખાન, પાન, સફાઈ અદિના આરંભથી ત્રસહિંસા થાય છે તેમાંથી પણ તે બચી શકતો નથી.
જે કોઈ અન્યાયી, પાપી, ઘરપર, ધર્મસ્થાન પર અથવા દેશ પર આક્રમણ કરે અને દરેક રીતે સમજાવવા છતાં તે ન માને તે તેનો યુદ્ધબળથી પણ સામનો કરી તેને પરાજિત કરે છે. અહિંયા જે હિંસા થાય છે તે વિરોધી હિંસા કહેવાય છે. જ્યાં સુધી તે ગૃહસ્થી છે, પરિગ્રહી છે ત્યાંસુધી પરિગ્રહની રક્ષા સંબંધી હિંસાથી પોતે બચી શકતો નથી.
હિંસાના બે ભેદ છે, તેમાં એક સંકલ્પી અને બીજી આરંભી. આરંભીના ભેદમાં ઉદ્યમી, ગૃહારંભી અને વિરોધી હિંસાનો સમાવેશ થાય છે. આ આરંભી હિંસાનો ત્યાગ આઠમી પ્રતિમા (આર ભ ત્યાગ)માં હોય છે, તે પહેલાં તે યથાસંભવ યથાશકિત ધૂન કરવાનો ઉદ્યમ હોય છે.
બીજું સત્ય અણુવ્રત જ્ઞાની સમ્યમ્ દૃષ્ટિ જીવ આત્માના પ્રેમમાં તરબળ બની પાંચમા ગુણસ્થાને બિરાજમાન છે, અને હવે સત્ય વ્રતની ભાવના ભાવે છે. પરિણામોમાં એ વિચાર ઝળકે છે કે અસત્ય એ ઘેર પાપ છે. જ્યારે સત્ય એ માનવીનું ભૂષણ છે.
