________________
૨૧૨
પુરુષને અપરાધ છે પરંતુ સ્ત્રીનો અપરાધ બનાવવામાં આવે ત્યાં સબંધ છે. શાસ્ત્રીય ભાષામાં તેને બુદ્ધિપૂર્વક ઉદીરણા કહેવાય છે. ઉદીરણામાં ઉપાદાનની મુખ્યતા છે કારણ કે તેણે જ તૈય પદાર્થોને નિમિત્ત બનાવી લીધું છે.
દ્વાન અને શીળ
જ્યાં જ્યાં આવા નિમિત્ત ઉપાદાન
અપરાધ નથી. ત્યાં તેનું નામ
બીજા મનુષ્યે તે સ્ત્રીને માત્ર જ્ઞેયરૂપ માની છે. એ સબ ધતુ નામ જ્ઞેયજ્ઞાયક સંબંધ છે. જ્ઞેયજ્ઞાયક સબંધમાં જ્ઞેયની પ્રધાનતા છે, જ્ઞાન ગૌણ છે. કારણ કે જ્ઞેય વિના જ્ઞાન થતું નથી. તેથી નેય નિમિત્ત છે. જ્ઞાનને પર્યાય કા છે.
જ્ઞેય જ્ઞાયક સ ંબંધમાં જેવા જ્ઞેય છે તેવા જ જ્ઞાનના પર્યાય હાય છે. પરંતુ જ્ઞેયને રાગાદ્ધિમાં નિમિત્ત બનાવવામાં આત્મામાં જેવી રાગાદિકરૂપ અવસ્થા થાય છે તેવી, જ્ઞેયને જે નિમિત્ત બનાવેલ છે તેમાં રાગાદિકરૂપ અવસ્થા થતી નથી. એ જ જ્ઞેય જ્ઞાયક અને નિમિત્ત ઉપાદાન સબંધમાં ફરક છે.
જ્ઞેય જ્ઞાયક સ ંબંધમાં ગેય કારણુ બનીને આવે છે એટલે પ્રથમ કારણુ અને પછી જ્ઞાનરૂપ કાર્ય. પરતું નિમિત્ત ઉપાદાન સંબંધમાં જ્ઞેય વિકારનું નિમિત્ત બનીને આવતું નથી. પરંતુ આત્માએ ઝેયને રાગાદિકનુ નિમિત્ત બનાવેલ છે. તેથી તેમાં આત્માનુ પ્રધાનપણુ છે.
દ્રવ્ય કર્યું—આત્માના રાગાદિકનું નિમિત્ત જોઈ તે કાણું વા, જ્ઞાનાવરણ આદિ આઠ એકરૂપ અવસ્થા ધારણ કરે છે. તેને દ્રવ્ય કર્મ કહે છે.
બ્યકર્મ આત્માની એટલે આત્માના ગુણુની વિકારી અવસ્થા છે. નાકને ઉપચારથી કારણ બનાવવામાં આવે છે. નાક જ્ઞેયનું કારણ છે અને દ્રવ્યકમ આત્માની વિકારી અવસ્થાનું કારણ છે. દ્રવ્યકની સાથે આત્માને નિમિત્ત નૈમિત્તિક સબંધ છે. પરંતુ નિમિત્ત ઉપાદાન સબંધ નથી.
