________________
દાન. પ્રકરણ ૪
૮૫
તપને અર્થ થાય છે-“તપાવવું” આ દ્વારા સુખ મળે છે અને દુઃખ ટળે છે.
હવે આ અગે કંઈક વિશેષ કહું-“ટાળાના સેદં સમયqયા” એ પદમાં “દાન” શબ્દ બહુવચની આપેલ છે, એનાથી શાસ્ત્રકારોએ દાનના અનેક પ્રકાર બતાવ્યા છે -અન્નદાન, વસ્ત્રદાન, પાત્રદાન, મકાનદાન, ઔષધદાન, ગોદાન, ભૂમિદાન, જ્ઞાનદાન, વિદ્યાદાન, કવિતદાન, અભયદાન વગેરે.
સેÉ એ પદથી શ્રેષ્ઠતા બતાવાઈ છે.
અમથgવાળ એ પદથી બતાવેલ છે કે ભયગ્રસ્ત જીવને અભય દેવું-ભયાકુલતાવાળા જીવે અનુકુલતા પ્રાપ્ત કરવી એ અભયદાન છે. અભયદાનને શ્રેષ્ઠ બતાવેલ છે.
જો કે, શાસ્ત્રોમાં ભય અનેક પ્રકારના બતાવ્યા છે. જેમકે ઈહલોકભય, પરલોકભય, આદાનભય, અકસ્માતભય, આજીવિકાભય, અપયશભય અને મરણભય. મરણના સિવાય બધા ભયને જીવ સહી શકે છે અને તેથી પિતાનું ઓછું નુકસાન માને છે. પરંતુ મરણભય તો ભયંકર છે, અસહ્ય છે. અપ્રિય છે, અનીચ્છનીય છે અને એથી પિતાનું મોટું નુકસાન માને છે.
આથી જીવમાત્રને અભય જ પ્રિય છે, ઇચ્છનીય છે એ હેતુને લક્ષમાં રાખીને અભયદાન-દાતાને મહાન લાભ બતાવ્યો છે. અભયદાનીને મોટી કર્મનિર્જરા થાય છે અને ખૂબ પુણ્યોપાર્જન થાય છે. આના પરિણામે અરિહંત ભગવાનને માટે મોક્ષાર્થી આ વિશેષણ સાથે નમસ્કાર કરતાં કહે છે કે –
“અમથાળે વવલુદ્રયાળે મહિયા સરળયા નીવદયા ' ઇત્યાદિ - દાનના ખાસ લક્ષણ બતાવ્યા છે એ ખૂબ ધ્યાનમાં રાખવા જોઈએ.
“સ્વપનમાથે મૌન હોય તે રૂતિ વાન ” “સ્વ– આત્મા
