________________
હાન. પ્રકરણ ૬
૧૧૧
મહેનત કરતો હતો, પણ નીકળી ન શકવાથી અત્યંત દુઃખી થતો હતો.
તેને જોઈ કોઈ પણ નેકરને હુકમ ન કરતાં તેમ ગાડી ઉભી રખ વવાને પણ અવકાશ ન લેતાં ચાલતી ગાડી ઉપરથી એકદમ કુદી પડી પિતાના કીમતી વસ્ત્રો બગડવાની પણ દરકાર ન કરતાં કાદવમાં પડી પેલા ભુંડને ખેંચીને બહાર કાઢ્યો.
- તેને બહાર લાવ્યા પછી એક નેકરે કહ્યું કે મહેરબાન સાહેબ! આપે જાતે શા માટે આટલી બધી મહેનત ઉઠાવી? અમને હુકમ કર્યો હત, તે તે કામ અમે પણ બનાવી શક્ત
તેના ઉત્તરમાં માજી પ્રેસીડેન્ટ બેલ્યા કે, “તમે કહો છો તે ઠીક છે. પણ આ દુઃખને જોઈને મારા હૃદયમાં જે દુઃખ થતું હતું, તે જ દુઃખ તમારા હૃદયમાં થયું હોત, તો તમને મારી આજ્ઞાને પણ અવકાશ રહેત નહિ. મારી આજ્ઞા પહેલાં જ તમો મારી માફક કુદી પડ્યા હતા, પણ તમારા હૃદયમાં મારા જેવું દુઃખ થયું હોય, તેવું મને જણાતું નથી. મારા હૃદયમાં થતાં દુઃખને માટે મારે જ મહેનત કરવી એ મને વધારે ઉચિત લાગ્યું. તેથી મારે જાતે આ ખાડામાં પડી આ ભુડને બહાર કહાડવાની જરૂર જણાઈ. જે આ મુંડને કાદવ બહાર કહાડ્યો ન હેત, તો તેને દુઃખી જોઈ મારા હૃદયમાં જે પાડાને ખટકો થયા કરતું હતું, તે પીડા દૂર થાત નહિ. અને ભુડને બહાર કઢાડવાથી મારા હૃદયની પીડા શાંત થઈ છે. જેથી મેં ભુંડની દયા કરી નથી, પણ મારા અંતરની દયા કરી છે.
ધન્ય છે આવી દયાની લાગણીને આનું નામ જ અનુકંપા !
આ ઉપરનાં દષ્ટાંત શારીરિક અનુકાદાનના ભેદનમાં કહ્યાં, પણ સાથે માનસિક અનુકંપાને પણ સમાવેશ થાય છે. કેમકે શરીથી પીડ પામતા જેનું અંતર પણ પીડાય છે, અને શરીરની પીડા દૂર થતાં માનસિક પીડાનો પણ લય થાય છે. છતાં માનસિક અનુકંપાને બીજો એક દાખલો એ વિષયને વિશેષ સ્પષ્ટ કરશે, અને તે પ્રમાણે છે –
