________________
૧૫૬
દાન અને શીળ
૧. સામાન્ય ગૃહસ્થ ધર્મ.
૨. વિશેષ ગૃહસ્થ ધર્મ. જે ધર્મ બધાને ઉદ્દેશીને સામાન્ય રૂપે રહેલો છે અને જેનું પાલન સર્વ સાધારણ સચ્ચસ્થો માટે શક્ય છે તે સામાન્ય ગૃહસ્થ ધર્મ છે. તેમાં માર્ગાનુસારી૫ણાના ગુણોને સમાવેશ થાય છે તેથી આગળ જેઓ સત્ય જ્ઞાન પૂર્વક પાંચ અણુવ્રત, ત્રણ ગુણવ્રત અને ચાર શિક્ષાવ્રત મળી બાર વ્રતનું પિતાપિતાની શક્તિ અનુસાર પાલન કરે છે તે વિશેષ ગૃહસ્થ ધર્મ છે.
સામાન્ય ગૃહસ્થ ધર્મ
માનુસારીના ૩૫ બેલ અનાદિકાળથી છવ મોહમાયામાં રોપએ રહીને નિરંકુશપણે વર્તતે આવ્યો છે. હવે તેને ધર્મ અને નીતિ તરફ વાળવા માટે Aવેતાંબર પૂર્વાચાર્યોએ માનુસારીપણુના કેટલાક નિયમ બતાવ્યા છે. શ્રી હરિભદ્રસૂરિજીએ માર્ગનુસારીના લગભગ ૪૪ બેલ (નિયમ) બતાવેલા છે. તે ઉપરથી શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યે પાંત્રીશ બેલ (નિયમો). નિયત કર્યા છે અને તે તેમણે તેમના યોગશાસ્ત્રમાં વર્ણવેલા છે. આ નિયમો પાળીને અને તે નિયમો પ્રમાણેને ગુણે ધારણ કરીને અનુસરવાથી મનુષ્યમાં માણસાઈ પ્રગટ થાય છે.
સંસાર વ્યવહાર શાંતિપૂર્વક અને સુખપૂર્વક તો જ ચાલી શકે કે જે મનુષ્ય અનીતિ છેડી નીતિપૂર્વકનો વ્યવહાર રાખે. માર્ગાનુસારીના પાંત્રીશ બોલ અબુધ સંસારીજનોને નીતિને માર્ગે દોરે છે, તેથી તેને ધર્મનું જ્ઞાન થાય છે અને તે ધર્માચરણ કરવા પ્રવૃત્ત થાય છે.
લગ્ન-ગૃહસ્થાશ્રમ, સંસાર વ્યવહારની શરૂઆત લગ્નથી થાય છે. ગૃહસ્થાશ્રમમાં લગ્ન અતિ મહત્વની વસ્તુ છે. તેથી તે સારી રીતે યોજાયેલું હોવું જોઈએ. તેથી પૂર્વાચાર્યોએ કહ્યું છે કે –
