________________
૧૨૮
દાન અને શીળ
પ્રેમ (ભકિત) ભાવના પ્રબળપણે પ્રગટ થાય છે. “માવનાશી સિદ્ધિ: ” ભાવના પ્રમાણે સિદ્ધિ થાય છે. ભાવના મલિન હોય, વા શિથિલ હોય તે ફળસિદ્ધિની નિરર્થકતા થઈ જાય છે. ચિત્ત દોષમુક્ત, વિશુદ્ધ હોય, ત્યારે તેવા ચિત્તમાં પ્રસન્નતા અને નિષ્કામતા એ બે ઉત્તમ ગુણે ઉત્પન્ન થાય છે. એ બંને ગુણસંયુક્ત ચિત્તમાં ઉલ્લાસભાવ હેય, તેથી દાનની સિદ્ધિ થાય છે.
વિર–દાન આપવામાં પૈસાની જરૂર પડે, તે પૈસો સત્ય અને નીતિથી કમાયેલ હવે જોઈએ. મહારંભ, મહા પરિગ્રહના પાપધંધાથી મેળવેલ પૈસાના અન્ન-પિષણથી અંતઃકરણની મલિનતા થાય છે. “આહાર તેવા ઓડકાર” માટે જે ધંધામાં કુડ કપટ થતા હોય, અનેક જીવોને ત્રાસ થતો હોય, એવા પાપ-વ્યાપારથી નિવૃત્ત થવું.
સત્ય તથા ન્યાયને માર્ગે કમાણી કરનારના અંતરમાં તથા તે દ્રવ્યના ખોરાકમાં સાત્વિકતા હોય છે. તેથી બુદ્ધિ નિર્મળ રહે છે, હૃદય જાગ્રત હોય છે, અનીતિ કે અસત્યથી મહાપાપને ધંધે કરનાર તથા કરતાથી કમાણી કરનારનું હૃદય પાપી હોય છે અને તેવા પાપી. પૈસાના ખોરાકમાં તામસી તથા રાજસી વૃત્તિઓ ઉત્પન્ન થવાથી હૃદય કિલષ્ટ બને છે, તેથી સંભાવના વા ધર્મપ્રીતિ ઉત્પન્ન થતી નથી. માટે વિત્ત, સત્ય તથા ન્યાયપાર્જિત હોય તો જ દાનની સિદ્ધિ થાય છે.
પાત્ર-મધુર દૂધ તથા સ્વચ્છ જળ હોય, પણ જે તેને કાદવ, કીચડ કે દુર્ગધવાળા ખરાબ પાત્રમાં નાખ્યું હોય, તે તે ગંધાઈ જાય છે, તેમ નિર્મળ ભાવપૂર્વક ન્યાયપિત્ત-સંપન્ન પદાર્થોનું દાન અધમ પાત્રને આપવાથી આત્મિક લાભની પ્રાપ્તિ થતી નથી. માટે પાત્ર પણ ઉત્તમ જોઈએ.
આ વિશ્વમાં વિવિધ જાતનાં અનંત છની કોટિમાં સર્વોત્કૃષ્ટ પાત્ર પુરુષ જ છે. સચ્ચિદાનંદ (સમ્યજ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્રમય) રૂ૫ અવિનાશી એવું આત્મ તવ જેના હાથમાં નિવારણ
