________________
૧૧૪
દાન અને શીલ મન, વચન તથા શરીર એ ત્રણ વેગ અને રાગદ્વેષાદિ દેથી સર્વથા મુક્ત થાય તેને ઈશ્વર કહે છે. તેવા અશરીરી, અસંગી પરમાત્માને જગતુ ઉત્પન્ન કરવાનું સાધન કે આવશ્યકતા નહિ હોવાથી તે વિશ્વને જ્ઞાતા બની શકે છે.
દીપકની પાસે તેના પ્રકાશના નિમિત્તથી કોઈ જુગાર, વ્યભિચાર વગેરે અસદ્ધિયા કરે, તેમજ સંધ્યાપૂજન, વાંચન, શ્રવણ વગેરે કઈ સક્રિયા કરે, એ સતુ અસત ક્રિયા કરવામાં જેમ દીપકની પ્રેરણા નથી, પણ બંને પ્રવૃત્તિમાં પિતાને પ્રકાશ રહ્યો છે, પિતાના પ્રકાશના નિમિત્તે બંને પ્રવૃત્તિઓ થાય છે.
તથાપિ જેમ દીપકને બાધા નથી, તેમ તેનામાં કરવાપણું નથી, માત્ર પ્રકાશવાપણું જ છે, તેમ આ વિશ્વમાં હિંસા, ચેરી, વ્યભિચાર વગેરે અસલ્કિય ઓ તથા દયા, ક્ષમા, બ્રહ્મચર્ય વગેરે સતિયાઓ જે જે કર્મ આવરણેથી વીંટાયેલા દેહધારી જીવાભાઓ કરે છે; તે સર્વ આત્માઓની શુભાશુભ ક્રિયાઓને દેહરહિત પરમાત્મા દીપકની માફક જાણે; પણ તે કરવા કે કરાવવામાં પરમાત્માની ઈચ્છા અથવા અનિચ્છા કે પ્રેરણા જેવું કાંઈ છે જ નહિ, તેથી પરમાત્માને કરવાપણું કે બાંધવાપણું કે જન્મ-મરણ ઉપાર્જવાપણું કાંઈ છે જ નહિ.
માટે જેનો પરમાત્માને શાતા માને છે, પણ કર્તા માનતા નથી. કુંભાર ઘટ વગેરે ઉત્પન્ન કરવાની તથા વિનાશ કરવાની ક્રિયા કરે, કડિયો ઘર બાંધવાની તથા ભાંગવાની ક્રિયા કરે, એક રાજા રાજ્ય-ખટપટની ક્રિયા કરે, કર્માવરણથી મલીન થયેલ દેહધારી આત્મા સુખ-દુઃખ ઉત્પન્ન કરવાની, મેળવવાની, ભોગવવાની તથા આપવાની ક્રિયા કરે, હિંસા, દયા, ક્ષમા, ક્રોધ વિગેરેની પ્રવૃત્તિઓ કરે અને સર્વ કર્મબંધનથી તથા દેહથી મુક્ત થયેલ સચ્ચિદાનંદરૂપ પરમેશ્વર પણ તેવી ક્રિયા કરે, ત્યારે કુંભાર, કડિયા, રાજા, કમ સહિત દેહધારી જીવાત્મા અને પરમાત્મામાં ફેર શ? પરમાત્મદશા પ્રાપ્ત થયા પછી પણ એની એ જ માથાકેડ રહી.
