________________
દાન, પ્રકરણ ૪
કરે છે. અને એ પાપ છે. પાપનું પરિણામ દુર્ગતિ છે. દુર્ગતિમાં ખાસ કરીને શરીરાદિક દુઃખની ઉપલબ્ધિ છે. દુઃખી છવ દુર્બોધિ હોવાથી ધર્મકર્મને કેવી રીતે સમજે ? આ થયો સિદ્ધાંત.
છના કેટલાક ભેદ હોય છે. તેમાંથી સંજ્ઞી પંચેન્દ્રી જીવ જેઓ કંઈક શારીરાદિક ભૌતિક વિજ્ઞાનના બળથી અનાદિક પદાર્થ યાચે છે, તેઓ અહીં તહીં ભમે છે, કારણુંય શબ્દો દ્વારા પોતાનું દુઃખ વ્યકત કરે છે. અથવા ભયંકર આઘાત-પ્રત્યાઘાતથી ભયભ્રાંત દશા દર્શાવે છે. વિકલ મુખમુદ્રા તથા શરીરપ્રકંપન અતિવેદ મૂછ અથવા નિર્ભય સ્થાનની પ્રાપ્તિને માટે દોડાદોડ કરીને કે કોઈ વિશેષ શકિતશાળી દયાળુની નિકટમાં આવી શરણ સ્વીકારીને અભયની યાચના કરે છે.
ત્યારે સમજદાર દાની તેને જોઈને પિતે પણ વેદનાવાળા થઈ જાય છે. વેદનાને અર્થ અહીં “જ્ઞાન” સમજવો. પિતાના જ્ઞાન દ્વારા દુઃખીઓનું દુઃખ સમજવું અને દુઃખ દૂર કરવાના પ્રયત્નમાં લાગી જવું.
શાસ્ત્રકારોએ કહ્યું છે કે મોક્ષાર્થી સ્વપરના શરીરાદિક દુઃખને જાણે અને તેનું નિવારણ કરવાને યથાશકિત પ્રયાસ કરે. કહ્યું પણ છે કે-“વે છે તે પુર” અર્થાત્ સે ખેદજ્ઞ “” મોક્ષાર્થી ખેદ, દુઃખ દુઃખને “જ્ઞ” જાણવું, “કુસ” સુખને પ્રાપ્ત કરવાવાળા તથા કોઈના દુઃખને નિવારવા વાળો.
જ્યારે દુ:ખીએાનું દુખ માલુમ થાય છે ત્યારે કોઈના શુદ્ધભાવ અને શુભભાવ જાગૃત થાય છે, તેનાથી હેય-ઉપાદેયનું વિશેષ જ્ઞાન થાય છે. જેને આધીન થઈને, ચૈતન્ય એ ભાવોને પરિણત કરવાની પ્રવૃત્તિમાં લાગી જાય છે.
એ જાણી લે છે કે મારી પાસે અન્ન-વસ્ત્ર વગેરેની સંગ્રહિત સામગ્રી છે. એ પરિગ્રહના રૂપે હોઈને હું એથી બંધાએલ છું. આ દુઃખોના કારણે પરિગ્રહ મમત્વ-મૂચ્છો ત્યાગથી મારા આત્માને બંધન મુકત કરી મારે અકવાયભાવની વૃદ્ધિ કરવી છે.
