________________
દાન અને શીળ
દેવાવાળા દાતાનું “પર” થી પર. બીજા લેવાવાળા યાચકનું “અનુગ્રહ.” રક્ષા, દયા, કરુણા, કૃપા, અભય એ બધા એકાWવાચી શબ્દ છે. આ દષ્ટિથી જેનો જે અર્થી છે તેને તે દેવું એ દાન કહેવાય છે. દાતાઓના ચાર વિભાગ કરવામાં આવ્યા છે તે નીચે મુજબ છે :
૧ સ્વઅનુગ્રહ કરે છે, પર અનુગ્રહ પણ કરે છે. સ્વઅનુગ્રહ કરે છે, બીજાનો નહિ. બીજાને અનુગ્રહ કરે છે, પિતાને નહિ. પિતાને પણ નહિ, બીજાને પણ નહિ.
આમાંને પ્રથમ પ્રકારવાળે સમ્યગદષ્ટિ (વિવેકી) શ્રાવક, સાધુ વગેરે સમજવો જોઈએ.
બીજા પ્રકારને ધારણ કરનાર દેહાધ્યાસથી મુક્ત નિરંતર આત્મચિંતન યુકત અપ્રમત્ત સાધુ-સાધ્વી.
ત્રીજા પ્રકારવાળે પરમકૃતજ્ઞાની કેવળજ્ઞાની, તીર્થકર ભગવાન, ચોથે અભયાત્મા તથા અજ્ઞાની પાપમાં રત સ્વાર્થી જીવ”
ગુરુદેવ! આનું વિશેષ સ્પષ્ટીકરણ કરવાની કૃપા કરશે તે અમને અબુધને બંધ થશે અને અમે કર્તવ્યપરાયણ પણ થશું.”
શિષ્યની જિજ્ઞાસાથી ગુરૂદેવે ફરમાવ્યું–“સંસારમાં પરિભ્રમણ કરવાવાળો છવ, પરિભ્રમણ કરે છે એનું કારણ અજ્ઞાન અને મોહમમત્વના બંધન જ છે. જીવાત્મા જ્યા સુધી આ બંધનથી બદ્ધ છે, ત્યાં સુધી નિજાત્માનું નિરુપમ, અચલ, શાશ્વત, પરમાનંદસ્વરૂપ, એટલે પિતાનું
સ્થાન પ્રાપ્ત નથી કરી શકતો. અને આ પ્રાપ્ત થયા વિના ભવચક્ર અથવા જન્મ જરા મરણ ભય શોક રૂપ મટી નથી શકતું.
આ હેતુને માટે દાનધર્મ અને જ્ઞાનધર્મને પ્રથમ સ્થાન મળ્યું છે. અર્થ લેવાવાળા યાચક બે જાતના હોય છે–એક ભૌતિક જીવનની જરૂરિયાતવાળા અનાદિક પદાર્થના વગર પ્રાયઃ આર્તધ્યાન-રૌદ્રધ્યાન
