________________
ન. પ્રકરણ ૩
તમે માગે તે છતાં ય સુખી માણસ કદાચ તમને તમારી માગેલી વરતુ ન આપે, તો પણ એના સુખ પ્રત્યે તમને ઠેષ તો ન જ આવે, એની દયા જ આવે, બિચારો પૂર્વભવનું પુણ્ય ખલાસ કરી રહ્યો છે અને નવું પુણ્ય ઉપાર્જ નથી તથા ભોગાદિકમાં જ રક્ત રહે છે, એટલે પિતાના સુખને પોતે જ નાશ કરી રહ્યો છે, એવા વિચારથી એની દયા આવે. દીન, હીન આદિને આ આપતો નથી, તે પર ભવમાં પારો શું ? એવી દયા આવે.
એના પુણે એ પામે છે અને તમારા પાપના ઉદયથી તમને મળતું નથી, તેમાં સુખી માણસના સુખને દેષ કરવાને કારણ શું છે? પણ પિતાનું નહિ આપેલું અને બીજાએ પોતાના પુયોગે મેળવેલું સુખ પણ, જેઓમાં ઉદારતા નથી હોતી, તેમનાથી ખમી શકાતું નથી. સુખી માણસેના સુખ પ્રત્યેના દ્વેષમાંથી તો આજે અનેકવિધ અનર્થકારક ચળવળો ઊભી થવા પામી છે. - કેઈના ય દુઃખને ટાળવાને મથવાનો સ્વભાવ
જેનામાં ઉદારતા ગુણ પ્રગટે છે, તે જેમ બીજાને સુખી જોઈને દુઃખી થતું નથી, તેમ તે બીજાને દુઃખી જોઈને દુઃખી થયા વિના પણ રહી શકતો નથી. પોતાને દુ:ખ કરતાં પણ બીજાના દુ:ખની અસર તેને ઝડપથી થાય છે, અને પિતાના દુઃખના નિવારણને ગૌણ બનાવીને પણ બીજાના દુઃખનું નિવારણ કરવાનું મન થઈ જાય છે.
આજે તમને આ વાત ઘણું કઠણ લાગવાનો સંભવ છે, પણ ઉદારતા ગુણને પામેલામાં તે એ વસ્તુ સ્વભાવરૂપ હોય છે. એ માણસ પિતાની પાસે જે કાંઈ શકિત-સામગ્રી હોય, તેનાથી બીજાઓના દુઃખનું નિવારણ કરવાનો પ્રયત્ન કરે છે. એની દયા વાડિયાની દયા હોતી નથી. વાતડાહ્યાઓ દયાની વાત તો મોટી મોટી કરે, પણ દુઃખી માણસને જોઈને “બિચારે દુઃખી છે” એમ કહીને ચાલતા થાય. બીજાનું દુઃખ એને અડે-આભડે નહિઉદારતા ગુણું પ્રગટ હેય તે એવું બને નહિ.
