________________
७४
કાન અને શીળ
પાડે છે. કહેવત છે કે- “ જ્યાં રાજ વેપારી, ત્યાં પ્રજા ભિખારી.” આ બધું કેમ બને છે ? કોઈ પણ ડાહ્યો માનવી પરિચિતના સુખ-દુ:ખનો વિચાર કર્યા વિના અને શક્તિ મુજબ તેને જરૂરી મદદ કર્યા વિના સુખનો ભોગવટે કરે જ નહિ, પણ કુપણુતા તો ડાહ્યાને ય ગાંડા બનાવનારી છે. આવી દશામાં શાન્તિ કેમ મળે અને શાનિત કેમ વ્યાપક બને, એ વિષે તમે ભણેલા-ગણેલા, ને બુદ્ધિશાળીઓએ વિચાર કર્યો છે કે નહિ ? લક્ષ્મીની લાલસા માણસને કેટલે નીચે બનાવે છે?
આ દેશના આર્ય ગ્રહ ભલે પૂરા ત્યાગી ન હોય, ઘરબારી હોય, પણ એમની ભાવનામાં ત્યાગ જરૂર હોય, આજે ત્યાગની ભાવના ઓસરી ગઈ છે, એના પરિણામે આર્ય દેશમાં રૂઢ બની ગયેલા સારા સંસ્કાર ઉપર પણ પૂળો મૂકાઈ ગયો છે.
પહેલા તો એવું કે, ઘરના વડિલ, બધા જમ્યા કે નહિ અને એમને શી શી તકલીફ છે તેની ચિંતા કરે, સ્ત્રી પતિને અને પુત્રાદિ પણ માતા, પિતાદિને જમાડીને જમે. પોતાના સુખના ભાગે પણ બીજાને સુખી કરવાની ભાવનાની પ્રધાનતા હતી. કુટુંબ સાથે બેસીને જમે, ત્યાં ય એ દેખાઈ આવે. સૌ ઉદારતાની વાતો કરે. સંબંધી કે પડોશી દૂઃખી હોય, તે તેની ચિંતા કરે અને શક્તિ મુજબ આપી આવે.
આજે તો ઘરમાં ચિતા પ્રાયઃ કમાઉ માટે રખાય છે અને તે પણ સ્વાર્થ સરે ત્યાં સુધી ! કુટુંબની મર્યાદા ઘણે અંશે લોપાઈ જવા પામી છે. લક્ષ્મી તુચ્છ લાગ્યા વિના ઉદારતા આવે શી રીતે ? જેનામાં લક્ષ્મીની મમતા ઘણી હોય, તે ઉદારતાને ઉપદેશ સાંભળવાને માટે ય નાલાયક ઠરે છે.
લક્ષ્મી મેળવતાં પાપ, સાચવતાં સળગી મરવાનું, ભાઈ-ભાઈ વચ્ચે કજીયા કરવા પડે, છતાં ય મૂકીને જ મરવાનું, એ બધું સાચું, પણ લક્ષ્મી જેને પરમેશ્વર રૂપે ભાસતી હોય, તેને ગળે આ બધી વાતો
